LÀNG – KIM LÂN (1-3/6)

.Ta tự hỏi vì sao văn chương lại có sức sống mãnh liệt và diệu kì như thế?Phải chăng là bởi mỗi
tác phẩm văn học đều là kết tinh tài năng và tình yêu ấm nóng nơi trái tim của người nghệ sĩ dành
cho con người,cho cuộc đời.Nhắc đến một tác phẩm đi cùng năm tháng ta không thể quên
“Làng”của nhà văn Kim Lân.Nhân vật ông Hai là linh hồn của truyện.

“Kim Lân là nhà văn một lòng đi về với “đất” với “người” với “thuần hậu nguyên thuỷ” của cuộc
sống nông thôn” (Nguyên Hồng).Bằng giọng văn chân thực,giản dị,từng trang viết của Kim Lân đong
đầy bóng dáng làng quê và con người Việt Nam.Truyện ngắn”Làng”là đứa con cưng của nhà văn
chào đời vào thời kì đầu của cuộc kháng chiến chống Pháp .Lấy bối cảnh cuộc tản cư trong những
năm đầu kháng chiến,tác phẩm xoay quanh những chuyển biến trong tâm trạng của nhân vật ông
Hai.Ông không thuộc hạng cùng đình nghèo khổ như chị Dậu,anh Pha cũng chẳng thuộc hàng vai vế
có”miếng”có”tiếng” trong làng.Ông chỉ là một người nông dân nồng hậu,chất phác,hay làm và chịu
khó.Từ con người của làng quê,ông trở thành con người của kháng chiến,của sự nghiệp chung.

Ông Hai là người làng chợ Dầu.Theo chính sách của kháng chiến ông và gia đình đã đi tản cư.Ở
nơi ở mới,ông Hai nhớ làng da diết và thường đi khoe về ngôi làng yêu quý của mình.Tình cờ nghe
tin làng chợ Dầu theo Tây ông đau đớn nhục nhã và vẫn một lòng chung thủy với kháng chiến.Tin
làng Dầu theo Tây được cải chính ông đã sung sướng,hạnh phúc đi khoe ngôi nhà của mình bị giặc
đốt.

Pautopski từng nói:”Nhà văn là người mở đường đưa người đọc đến với xứ sở của cái đẹp”và
nhà văn Kim Lân đã dẫn ta đến với vẻ đẹp tâm hồn ông Hai một người nông dân yêu làng
sâu sắc.Dường như hình ảnh ngôi làng luôn thường trực trong tâm trí lão nông ấy để khi nói
về nơi nuôi dưỡng mình,chốn quê thân thuộc”hai con mắt ông sáng hẳn lên”.Đặc biệt,ông
Hai khoe làng một cách nhiệt thành.Ông không cần người khác phải lắng nghe,chỉ nói để
thỏa niềm tự hào,nỗi nhớ da diết của mình đối vói làng.Rồi qua từng thời kì khác nhau,lời
lể,lời khoe của ông cũng thay đổi.Duy chỉ có tình yêu làng của ông vẫn thế,cứ mãi nguyên
vẹn không hề thay đổi cũng chẳng lay chuyển.Xa rời quê hương,sống nhờ nơi đất khách quê
người,lòng ông đau đáu nhớ quê,nhớ làng.Ông hoài niệm về những năm tháng được cùng anh em
“đào đường,đắp ụ,xẻ hào,khuân đá...”.Càng nghĩ tưởng,nỗi nhớ cứ như những đợt sóng lòng dồn
dập,vỗ nhẹ vào trái tim ông phát ra những âm thanh chan chứa bao nỗi triền miên về những ngày
quá khứ:”Chao ôi,ông lão nhớ làng.Nhớ cái làng quá !”.Đằng sau nỗi nhớ làng ấy là khao khát được
trở về,là tình yêu xóm làng chân thành,bất diệt.Tình cảm ấy bao giờ cũng thiêng liêng,cũng dạt dào
và tha thiết.Vì nhớ,vì yêu nên ông Hai vẫn thường xuyên vào phòng thông tin nghe tình hình,tin tức
kháng chiến.Ồng phấn khởi trước những thắng lợi của kháng chiến.”Ruột gan ông lão như múa cả
lên” vì nghe được bao nhiêu tin hay,đáng mừng và đáng khâm phục về những chiến công của
làng.Tình yêu làng của ông Hai được bộc lộ một cách tự nhiên,chân thành và mãnh liệt.Đó là tình yêu
của người nông dân chân chất,mộc mạc cả một đời gắn bó máu thịt với làng quê.Tình yêu làng,yêu
quê hương của ông Hai thật đẹp đẽ,đáng quý.Tình yêu ấy khiến ta chợt nhớ đến câu nói của nhà văn
Ba Lan Raxum Gamzatovi:”Người ta có thể tách con người ra khỏi quê hương,chứ không thể tách
quê hương ra khỏi con người”.

“Nhà văn là người đi tìm hạt ngọc ẩn giấu trong bề sâu tâm hồn con ngườ i(Nguyễn Minh
Châu).Và hạt ngọc ẩn giấu trong tâm hồn ông Hai là tình yêu làng thống nhất với tình yêu đất
nước.Tình yêu đất nước của ông Hai được thể hiện rõ nét khi ông nghe được cái tin làng
Chợ Dầu theo giặc từ một người đàn bà tản cư:”Cổ ông lão nghẹn ắng lại,da mặt tê rân
rân.Ông lão lặng đi tưởng như không thở được”.Dưới ngòi bút tài hoa của người nghệ sĩ,thế
giới nội tâm của nhân vật được miêu tả đầy c hân thực qua nét mặt và cử chỉ.Ông lão bàng
hoàng và sững sờ vô cùng,dường như có một bàn tay vô hình đang bóp nghẹt trái tim
ông.Lúc đầu ông không thể tiếp nhận được,ông cứ hỏi đi,hỏi lại như thể ông đang hi vọng
cái tin dữ kia chỉ là do miệng đời đàm tiếu,giọng ông như lạc hẳn:”Liệu có thật không hở
bác.Hay là chỉ lại...”.Đối diện với những lời nói như đinh đóng cột rằng làng ông”Việt gian từ
thằng chủ tịch mà đi”,bao nhiêu niềm tự hào về ngôi làng mà ông luôn khoe khoang bỗng
chốc sụp đổ.Ông vội vàng ra về cùng câu nói tưởng chừng như chỉ bâng quơ thốt lên những
nó lại chính là cái cớ ông bám lấy để rời khỏi đây:”Hà,nắng gớm,về nào”.Mảnh độc thoại ấy
sao mà cay đắng,xót xa như một sự chốn chạy thực tại tàn nhẫn.Cõi lòng ông Hai giờ đây
tựa như vỡ tan thành từng mảnh,trái tim ông rỉ máu,đâu đây như thể một nỗi chua xót,ô
nhục và tủi thân.
Mang trong mình cả một khoảng trời giông bão,cả một mối tơ lòng hỗn độn,ông Hai lê
bước về nhà rồi lại”nằm vật ra giường”chẳng còn tâm sức để làm gì cả.Biết bao câu hỏi cứ
đua nhau xô đẩy,giằng xé trong đầu ông:”Chúng nó là trẻ con làng Việt gian đấy ư?Chúng
nó cũng bị người ta hắt hủi đấy ư?”.Nghệ thuật độc thoại nội tâm đã khắc họa thành công
nỗi lòng của ông lão nông dân ấy.Bởi gia đình ông là người làng Chợ Dầu nên đè nặng trên
vai những đôi vai hao gầy và yếu ớt là bản án mang tên “cái giống Việt gian bán nước”.Ông
Hai căm phẫn lũ tội đồ phản nước theo giặc.Tất cả như dồn nén trong từng câu chữ đanh
thép:”Chúng bay ăn miếng cơm hay miếng gì vào mồm mà đi làm cái giống Việt gian bán
nước để nhục nhã thế này”.Giờ phút ấy,ông Hai vẫn cố bám víu chút giọt nắng”niềm tin”
giữa cơn đại hồng thủy dữ dội.Nhưng rồi,Ông Hai cũng bất lực chấp nhận cái tin dữ ấy,nỗi
đau xâm chiếm linh hồn,một nỗi đau không lời nào tả xiết.”Chao ôi ! Cực nhục chưa,cả làng
Việt gian”.Đó là tiếng nói thốt lên từ một trái tim bị tổn thương,từ một cõi lòng suy sụp tột
cùng,từ niềm tự hào bị vùi dập tả tơi.Nỗi bứt rứt trong tâm can của ông bị dồn nén quá
nhiều nên sinh gắt gỏng khi nói chuyện với bà Hải.Bủa vây ông là nỗi lo trăm bề”trằn trọc
đến không ngủ được”,là tiếng thở dài bất lực làm sao.Nỗi lo ấy hành hạ cả tinh thần lẫn thể
xác khiến”chân tay ông nhũn ra,tưởng chừng như không cất lên được”.Như một điều tất lẽ
dĩ ngẫu,dân ta từ Nam ra Bắc,từ miền ngược đến miền xuôi đều ghét cay ghét đăng,ghê
tởm và thù hằn bọn Việt gian bán nước nên ông càng lo sợ mụ chủ nhà đuổi gia đình ông
đi,dồn gia đình ông vào thế cùng cực,tuyệt đường đất sinh nhai.
Từ khi nghe tin làng chợ Dầu theo giặc,ông Hai như người mất hồn.Bởi chính ông
chẳng dám và cũng chẳng đủ sức để nhìn thẳng vào thực tế đầy phũ phàng và đau
đớn.Ông Hai đã thực sự rơi vào bế tắc khi mụ chủ nhà đánh tiếng đuổi gia đình ông
đi.Chính trong lúc đau đớn,tuyệt vọng ấy đã đẩy ông vào tình thế phải lựa chọn:làng Chợ
Dầu hay Tổ quốc?Thuở trước,làng chợ Dâu của ông đáng yêu,đáng tự hào lắm.Nhưng giờ
đây chỉ nghĩ đến nó là lòng ông lại đắng ngắt,đau nhói từng hồi.Làng ông giờ đã nối gót theo
Tây,”về làng tức là bỏ kháng chiến`,bỏ cụ Hồ”,là cam chịu trở về với kiếp sống lầm than,kiếp
sống của những kẻ nô lệ.Dòng máu Việt Nam anh hùng vẫn đang không ngừng luân
chuyển,đi qua mọi ngõ ngách trong trái tim ông.Tận sâu cõi lòng người nông dân ấy,ngọn
lửa của tình yêu nước cao cả vẫn đang tình yêu nước rộng lớn,mạnh mẽ và thiêng liêng
bao trùm lên tình cảm làng quê.rạo rức,vẫn hướng về cuộc kháng chiến trường kì nên ông
đã quyết định một cách đau đớn nhưng dứt khoát:”Làng thì yêu thật,nhưng làng theo Tây
mất rồi thì phải thù”.Đứng trước sự lựa chọn khó khăn,quyết định của ông Hai đã khẳng
định tình cảm rạch ròi của người nông dân,tình yêu nước rộng lớn,mạnh mẽ và thiêng liêng
bao trùm lên tình cảm làng quê.Đúng như Trần Ninh Hồ đã viết:”Có mối tình nào lớn hơn
Tổ quốc?”
Trong tâm trạng bị dồn nén lâu ngày,ông Hai chỉ còn biết thả trôi nỗi lòng của mình vào
những lời thủ thỉ,tâm sự với đứa con út.Ông hỏi con về cụ Hồ - biểu tượng của cách mạng
để chứng minh cho tấm lòng yêu nước,tấm lòng thủy chung với kháng chiến đã bám chặt
vào mạch huyết.Ta chợt nhớ đến câu thơ của Trần Đăng Khoa trong trường ca”Khúc hát người
anh hùng”:”Người ta trong lúc hiểm nghèo hoặc vằng vặc sáng hoặc heo hút tàn”.Ông Hai đã ngời
sáng với những nét đẹp trong tâm hồn người nông dân,nét đẹp chung hòa giữa tình yêu
làng và lòng yêu nước.
Bước qua biết bao ngưỡng cửa cảm xúc buồn vui lẫn lộn,đêm đen đã qua,nhường chỗ
cho những rạng đông phía cuối chân trời.Cái tin làng cải chính đã đến với ông.Ông như
được hồi sinh một lần nữa,rủ sạch được hết thảy sự dằn vặt,nhục nhã,đau khổ bấy lâu,”cái
mặt buồn thiu mọi ngày bỗng tươi vui,rạng rỡ hẳn lên”.Ông trở lại với “thói quen” cũ của
mình,lật đật đi khoe khoang khắp nơi rằng:”Tây nó đốt nhà tôi rồi ông chủ ạ.Đốt
nhẵn”.Sách”bình giảng văn học 9”có viết:”Có lẽ chưa có ai trên đời lại đi khoe nhà mình bị đốt một
cách hả hê sung sứng thật sự như ông.Đối với người nông dân,ngôi làng là tài sản lớn lao,là
biết bao tháng ngày cày quốc mà nên,là nơi chan chứa bao hồi ức vui buồn.Vậy cớ gì mà
ông Hai lại lấy làm vui mừng trước sự mất mát của ngôi nhà?Bởi quân Tây đốt nhà ông
nghĩa là làng ông không hề theo giặc mà vẫn một lòng yêu nước nồng nàn,ủng hộ kháng
chiến,ủng hộ cụ Hồ.Mâu thuẫn mà vẫn hết sức hợp tình,hợp lí,đó chính là sự sắc sảo,độc
đáo của ngòi bút miêu tả tâm lí nhân vật.Không khó để nhận ra với những người nông dân
thật thà,chất phác,họ thà hi sinh thửa ruộng,mảnh vườn hay gian nhà chứ nhất định không
để cho danh dự và sự tự tôn của mình,của làng và của Tổ quốc bị vây bẩn.Như vậy,ở nhân
vật ông Hai tình yêu làng thống nhất trong tình yêu đất nước.Đó là tình yêu đất nước cùa
người nông dân bình thường mà cao đẹp,giản dị mà thiêng liêng,mộc mạc mà cảm động
lòng người.Tình yêu nước của ông Hai là hiện thân đẹp đẽ cho tình yêu đất nước của con
người Việt Nam sẵn sàng hi sinh tất cả cho Tổ quốc:
“Họ đã sống và chết
Giản dị và bình tâm
Không ai nhớ mặt đặt tên
Nhưng họ đã làm ra đất nước”.

(Nguyễn Khoa Điềm)

Nhà phê bình Lê Ngọc Trà từng nhận xét:”Văn học là sự tôn vinh con người qua những
hình thức nghệ thuật độc đáo”.Và Kim Lân đã tôn vinh vẻ đẹp của người nông dân qua
những hình thức nghệ thuật đặc sắc như kể chuyện tự nhiên,gần gũi,sinh động,xây dựng
tình huống truyện độc đáo,nghệ thuật phân tích tâm lí tài tình.Đó là dùng ngôn ngữ đối thoại
nội tâm để diễn tả tâm trạng của ông Hai khi nghe làng theo Tây,xây dựng các chi tiết như
chi tiết ông nghe tin làng cải chính.Đó chính là”chi tiết nhỏ làm nên nhà văn
lớn”(M.Goorki).Kim Lân còn sử dụng ngôn ngữ rất đỗi giản dị và mộc mạc nhưng vẫn ánh
lên”chất hào hoa kinh bắc”. Tóm lại,thi pháp truyện ngắn bao gồm các yếu tố như nhân
vật,ngôn ngữ,tình huống truyện...Và “Làng’thành công trên mọi phương diện ấy.Với thứ
hương thơm tỏa ra từ đóa hoa mang tên”Nghệ thuật”của thiên truyện,với ánh chiếu của ngòi
bút đa tài,Kim Lân đã khiến người đọc phải nguyện ý thả hồn vào trang viết,phải dùng trái
tim để cảm nhận từng câu chữ.
Nhân vật ông Hai tập trung đầy đủ giá trị tư tưởng và nghệ thuật của toàn bộ tác
phẩm.Qua nhân vật ông Hai ta thấy được tài và tâm,trí tuệ và trái tim của nhà văn Kim
Lân.Đó là tài năng của một nhà văn lớn trong nghệ thuật kể chuyện,nghệ thuật tạo tình
huống,ngôn ngữ,khả năng phân tích nội tâm nhân vật...Hơn cả tài năng,đó chính là tình cảm
yêu mến,trân trọng của nhà văn gắn bó với đồng ruộng,dành cho những người nông dân
chân chất,mộc mạc mà tâm hồn đáng quý,đẹp đẽ.Nhà văn Kim Lân cũng đã có những đóng
góp mới mẻ về đề tài người nông dân.Tuy đề tài này đã cũ nhưng nhà văn Kim Lân đã có
cái nhìn mới.Chính cái nhìn ấy đã làm nên một cuộ thám hiểu thực sự trong văn
chương.Đúng như Macxenfruxt từng nói:”Một cuộc thám hiểm thực sự không cần một vùng
đất mới mà cần một đôi mắt mới”

Nhà văn Nguyễn Khải từng khẳng định:”Thanh nam châm thu hút mọi thế hệ vẫn là cái cao
thượng,cái tốt đẹp,cái thủy chung”.Linh hồn ta phiêu lưu nơi gánh sách của Kim Lân,cõi lòng
ta say đắm trong hơi thở bất diệt của thiên truyện”Làng”,nhịp đập của người tưởng văn hòa
cùng nhịp đập của lão Hai,từ ấy ta tìm ra “thanh nam châm”của văn chương dưới một danh
xưng khác là”Lòng yêu quê hương và tình yêu Tổ quốc”.”Nét thần” của tác phẩm là mạch
tình cảm hòa quyện,thống nhất trong trái tim người nông dân,tựa như”tòa thành” hiên ngang
sừng sững và bất diệt đến nỗi chẳng có súng đạn nào có thể công phá,chẳng có ngọn lửa
tàn ác nào có thể thiêu rụi.Tình cảm dành cho quê hương,đất nước đã nghiễm nhiên trở
thành nguồn”thần hứng”của biết bao thi phẩm.Ví như”Sao chiến thắng”của Chế Lan Viên:

“Ôi Tổ quốc ta,ta yêu như máu thịt,

Như mẹ cha ta,như vợ như chồng
Ôi Tổ quốc,nếu cần,ta chết
Cho mỗi ngôi nhà,ngọn núi,con sông...”
Bài viết tốt, Có một số chỗ cô sửa mà quên đánh dấu. Cô gửi lại bài đã sửa đây.

EM chưa viết phần nhận xét, đánh giá.

Cần có thêm một nhận định về nghệ thuật và nói kỹ hơn về nghệ thuật.