Podstawy ekonomii

Wykład/Ćwiczenia

Dr Łukasz Ziębakowski
Adiunkt
lukasz.ziebakowski@wsb.poznan.pl
Polityka fiskalna
Pojęcie polityki fiskalnej
➔ Polityka fiskalna to, obok polityki monetarnej, podstawowy sposób oddziaływania państwa
na przebieg procesów gospodarczych. Pod jej pojęciem rozumie się proces kształtowania
dochodów oraz wydatków publicznych w celu sterowania przebiegiem koniunktury
gospodarczej, w tym utrzymywania tendencji wzrostowej w warunkach wysokiego
zatrudnienia oraz stabilnego poziomu cen. Zatem polityka fiskalna polega na stosowaniu
dochodów i wydatków państwa w celu osiągnięcia zamierzeń polityki gospodarczej, a
zwłaszcza stabilizacji działania gospodarki w warunkach wzrostu.
➔ Polityka fiskalna obejmuje politykę podatkową (dotyczącą określania podmiotów,
przedmiotu oraz wymiaru, zakresu i skali opodatkowania oraz katalogu ulg i zwolnień
podatkowych), a także politykę wydatków budżetowych dostosowanych do określonych
potrzeb i zadań państwa.
➔ Głównym zadaniem prowadzonej polityki budżetowej jest regulowanie poziomu i
struktury globalnego popytu oraz finansowanie kosztów działalności sektora publicznego.
Definicja podatku
➔ Podatki stanowią jedną z najstarszych i podstawowych kategorii ekonomicznych, fiskalnych, politycznych, prawnych i
społecznych, która charakteryzuje się wysokim stopniem złożoności. Wywierają znaczny wpływ na kształtowanie gospodarki,
są kartą przetargową każdego programu politycznego oraz ważnym elementem rozwoju społeczno-gospodarczego
każdego państwa.

➔ Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) ogranicza pojęcie podatku jedynie do przymusowego i
nieodpłatnego świadczenia pieniężnego na rzecz rządu centralnego, do którego zalicza się administrację rządową i
samorządową, agencje rządowe i system ubezpieczeń społecznych. Należy podkreślić, że zgodnie z klasyfikacją OECD
obligatoryjne składki na ubezpieczenie społeczne traktowane są jako podatki.

➔ Większość ekonomistów posługuje się rozszerzoną definicją podatku, w której podkreśla się, że jest to również świadczenie:

➔ bezzwrotne,

➔ ogólne,

➔ pobierane także przez inne organy publicznoprawne,

➔ ściśle regulowane przepisami prawnymi,

➔ służące zasilaniu budżetów publicznych.

Definicja podatku
➔ Prawną definicję podatku zawiera art. 6 ustawy Ordynacja podatkowa.
➔ Ustawodawca definiuje podatek w tym akcie prawnym jako publicznoprawne,
nieodpłatne, przymusowe oraz bezzwrotne świadczenie pieniężne na rzecz Skarbu
Państwa, województwa, powiatu lub gminy, wynikające z ustawy podatkowej.
➔ Definicja ta zawiera stałe cechy podatku, niezbędne dla ustalenia jego treści i
charakteru, które pozwalają na odróżnienie go od pozostałych świadczeń publicznych.
Podatek może być pobierany wyłącznie na rzecz Skarbu Państwa lub organizacji
publicznoprawnych.
➔ Brak którejkolwiek z wyżej wymienionych cech sprawia, że dane świadczenie
przestaje być podatkiem. Nie można zatem do podatków zaliczyć: składek na
ubezpieczenie społeczne, składek na ubezpieczenie zdrowotne, składek na fundusze
celowe, mimo, iż są one świadczeniami przymusowymi, publicznoprawnymi i z reguły
bezzwrotne .
Cechy podatków
➔ Pieniężny charakter podatku pozwala odróżnić go od świadczeń realizowanych w naturze.
Podatek jest kategorią finansową, co oznacza, że pobierany jest w pieniądzu, a przez finanse
rozumie się zjawiska i procesy związane z gromadzeniem, rozporządzaniem i
wydatkowaniem pieniądza. W przeszłości zobowiązania podatkowe regulowane były w innej
niż pieniężna formie, na przykład w postaci zwierząt, płodów rolnych, kamieni szlachetnych
czy kruszców. Pobór podatków w postaci naturalnej należy już do historii.
➔ Podatek jest świadczeniem bezzwrotnym, co oznacza, że raz wpłacona należność
podatkowa nie podlega zwrotowi. Nie dotyczy to podatków nałożonych niezgodnie z
obowiązującymi przepisami prawa lub w nadmiernej wysokości (nadpłata podatku).
Przekazanie środków do budżetu jest ostateczne i definitywne. Państwo czy gmina jako
beneficjent świadczenia podatkowego nie posiada obowiązku, ani prawnych możliwości
zwrotu środków finansowych wpłaconych z podatków.
Cechy podatków
➔ Nieodpłatność świadczenia podatkowego oznacza, że podmiot zobowiązany do
zapłacenia podatku nie może oczekiwać od państwa lub innej instytucji
publicznoprawnej żadnego indywidualnego, konkretnego wzajemnego świadczenia.
Zgromadzone z podatków zasoby finansowe przeznaczane są na finansowanie usług o
charakterze zbiorowym, czyli na rzecz ogółu społeczeństwa, tj. edukację, obronę
narodową, bezpieczeństwo, infrastrukturę, ochronę zdrowia, kulturę, sport itp. Prawo
do korzystania z tych świadczeń posiadają wszyscy obywatele, bez względu na
wysokość opłacanych podatków.
➔ Przymusowy charakter podatku przejawia się w tym, że uprawniony organ
administracji finansowej państwa posiada możliwość przymusowej egzekucji należności
podatkowej i nałożenia dodatkowych kar w przypadku nie wywiązania się z obowiązku
podatkowego. Cecha ta wynika bezpośrednio z władczych uprawnień państwa lub
innych związków publicznoprawnych. Głównym celem przymusowości jest pokrycie
wydatków publicznych oraz ich rozdzielenie według zdolności podatkowej obywateli.
Cechy podatków
➔ Podatek jest świadczeniem o charakterze powszechnym (ogólnym).
Zgodnie z tą cechą obowiązek podatkowy oraz wymiar podatku regulowany
jest w sposób jednolity dla wszystkich podmiotów objętych ciężarem
podatkowym na podstawie powszechnie obowiązujących norm prawnych
określających wysokość, terminy oraz warunki płatności .
➔ Kolejną cechą podatków jest ich jednostronność, która wynika
bezpośrednio z artykułu 217 Konstytucji, w myśl którego świadczenie
podatkowe nakładane jest na podatnika na mocy obwiązujących przepisów
prawnych, jednostronnie przez państwo lub inny związek publicznoprawny w
obrębie przyznanych mu ustawowo uprawnień. Podatnik nie posiada
możliwości negocjowania wysokości zobowiązania podatkowego.
Klasyfikacja podatków
➔ Rozwój systemów podatkowych doprowadził do wykształcenia się rozległej i rozbudowanej
systematyki podatków. Podstawą tych podziałów są zróżnicowane kryteria. Do najczęściej
stosowanych kryteriów podziału podatków zaliczamy:
➔ Podział podatków według kryterium przedmiotowego:
➔ dochodowe,
➔ przychodowe,
➔ majątkowe,
➔ konsumpcyjne;
➔ Podział podatków ze względu na kryterium stosunku przedmiotu opodatkowania do źródła podatku:
➔ bezpośrednie (od majątku i tworzonego dochodu),
➔ pośrednie (od wydatkowanego dochodu);
➔ Podział podatków z punktu widzenia władztwa podatkowego:
➔ lokalne (samorządowe),
➔ centralne (rządowe),
➔ wspólne.
Klasyfikacja podatków
➔ Podatki dochodowe charakteryzują się tym, że opodatkowana jest nadwyżka przychodów nad kosztami ich uzyskania.
Zastosowanie tych podatków wymaga precyzyjnego zdefiniowania przychodów oraz sprecyzowania, jakie koszty i w jakiej
wysokości mogą być uznane za koszty uzyskania przychodu. Wymaga to prowadzenia zaawansowanej rachunkowości
podatkowej oraz efektywnie działającego systemu skarbowego. Typowe podatki dochodowe to: PIT oraz CIT.
➔ Podatki przychodowe to te, których przedmiotem opodatkowania są przychody (obroty) osiągane przez podmioty
prowadzące działalność gospodarczą z pominięciem kosztów uzyskania przychodów. Rachunkowość z nimi związana nie
jest rozbudowana i są one proste zarówno w wymiarze, jak i poborze.
➔ Podatki majątkowe występują w wielu formach. Nakładane są od wartości majątku podatnika. Obciążają całość majątku,
poszczególne jego części składowe lub też przyrost jego części. Do najczęściej występujących podatków majątkowych
zaliczamy:
➔ podatek od nieruchomości,
➔ podatek od spadków i darowizn,
➔ podatek od środków transportowych.
➔ W Polsce podatki konsumpcyjne wraz z podatkami dochodowymi mają obecnie największe znaczenie fiskalne dla budżetu
państwa. Obciążają one dochody podatników w momencie ich wydatkowania. Odnoszą się do podatników, którzy dokonują
obrotu towarami i usługami, jednakże ich rzeczywisty ciężar ponoszą odbiorcy finalni, do których zaliczamy konsumentów i
gospodarstwa domowe. Kwota podatku zawarta jest w cenie dóbr i usług (podatek VAT, akcyzowy). Jest to jedna z
najbardziej rozpowszechnionych form opodatkowania, albowiem konsumpcja obejmuje praktycznie wszystkie dobra i
usługi.
Klasyfikacja podatków
➔ Najstarszym i powszechnie stosowanym podziałem podatków jest podział na podatki pośrednie i
bezpośrednie.
➔ Podatki bezpośrednie to takie, których podstawę opodatkowania stanowi wprost
(bezpośrednio) dochód lub majątek podatnika. Przedmiot opodatkowania, czyli źródło nominalne
podatku zawsze pokrywa się z jego źródłem realnym.
➔ W przypadku podatków pośrednich realne źródło opodatkowania nie pokrywa się ze źródłem
nominalnym. Wliczane są w cenę towarów i usług, a tym samym obciążają dochód lub majątek
nabywcy. Obciążają one fundusze nabywcze finalnych odbiorców, zaś sprzedawcy są tylko
formalnymi podatnikami tych podatków, wnoszącymi należności z ich tytułu do budżetu państwa.
Przykładami podatków pośrednich są podatki przychodowe i konsumpcyjne (np. VAT i akcyza).
➔ Podział ten związany jest także ze zjawiskiem przerzucalności. Przerzucanie podatku polega na
przesunięciu ciężaru opodatkowania na innego podatnika lub grupę podatników za pomocą
zmiany poziomu cen, wynagrodzeń lub innych kategorii ekonomicznych Podatki bezpośrednie w
przeciwieństwie do pośrednich nie mogą być przerzucane.
Klasyfikacja podatków
➔ Podział podatków z perspektywy kryterium władztwa podatkowego pozwala wyodrębnić podatki
centralne (rządowe), podatki lokalne (samorządowe) i podatki wspólne. Władztwo podatkowe rozumiane
jest jako uprawnienie (państwa, gminy) do:
➔ wymierzania podatków,
➔ ustalania ich stawek,
➔ ustalania ulg i zwolnień,
➔ pobierania wpływów,
➔ miejsca przeznaczenia wpływów z ich tytułu.
➔ Podatki rządowe to podatki, które zasilają wyłącznie budżet państwa. W Polsce zaliczamy do nich
podatek od towarów i usług, podatek akcyzowy, podatek od gier, podatek tonażowy.
➔ Podatki samorządowe (lokalne) wpływają wyłącznie do budżetów samorządów terytorialnych. Należą do
nich m.in. podatek od nieruchomości, rolny, leśny, podatek od środków transportowych, od spadków i
darowizn, podatek od czynności cywilnoprawnych.
➔ W przypadku podatków wspólnych, wpływy są dzielone pomiędzy budżet państwa a samorządy. Do
tych podatków zalicza się podatek dochodowy od osób fizycznych oraz podatek dochodowy od osób
prawnych.
Klasyfikacja podatków według władztwa
podatkowego
Podatek od towarów Podatek
i usług od nieruchomości

Podatek od środków
Podatek akcyzowy
transportowych
Państwowe

Wspólne

Lokalne
Podatek od gier Podatek rolny
PDOF (PIT)

PDOP (CIT)
Podatek tonażowy Podatek leśny

Podatek od wydobycia
PCC
kopalin

Podatek od instytucji
Karta podatkowa
finansowych
Funkcje polityki fiskalnej
➔ Polityka fiskalna realizuje zadania, które określane są mianem funkcji. Funkcje
te posiadają charakter obiektywny, z drugiej zaś strony, ulegają ciągłej ewolucji
wraz ze zmianami ustrojowymi i społeczno-gospodarczymi. Rolą podatków jest
przede wszystkim gromadzenie przez państwo funduszy zasilających dochody
budżetowe, niezbędne do finansowania jego zadań o charakterze zarówno
fiskalnym, jak i gospodarczym, społecznym czy politycznym.
➔ We współczesnej literaturze przedmiotu polityce fiskalnej przypisuje się wiele
funkcji. Wyodrębnia się funkcję fiskalną oraz funkcje pozafiskalne, do których
zalicza się :
➔ funkcję redystrybucyjną (w odniesieniu do gromadzenia dochodów),
➔ funkcję stabilizacyjną (w odniesieniu do całej gospodarki),
➔ funkcję alokacyjną (w odniesieniu do zasobów).
Funkcje polityki fiskalnej
➔ Funkcja fiskalna należy do najstarszych. Polega ona na przynoszeniu dochodu skarbowi
państwa, który jest niezbędny do utrzymania instytucji państwa, jego organów oraz
realizowania określonych zadań prospołecznych. Nieustanne rozszerzanie się zadań
państwa generuje za sobą wzrost zapotrzebowania na stałe i systematyczne dochody
podatkowe, co z kolei powoduje wzrost fiskalnego nacisku. Priorytetem powinno być
skuteczne finansowanie wydatków publicznych poprzez odpowiednie wyważenie
wzajemnych i przeciwstawnych interesów jakimi są: dobro publiczne i dobro prywatne.
➔ Funkcja redystrybucyjna jest współrealizowana przez wydatki budżetowe. W ramach tej
funkcji zachodzi redystrybucja dochodów publicznych i majątku narodowego pomiędzy
podatników, a państwo i organy jednostek samorządu terytorialnego. Podatki służą jako
instrument redystrybucji i redukcji nierówności dochodowych, m. in. poprzez kształtowanie
poziomu i rodzaju stawek podatkowych, skali progresji, poziomu kwoty wolnej od podatku,
systemu ulg i zwolnień uwzględniających sytuację materialną i zdrowotną podatników.
Natomiast ogólne zobowiązania dochodowe społeczeństwa i sektora prywatnego rzutują na
wysokość dochodów, jakimi władza centralna może rozporządzać na cele publiczne.
Funkcje polityki fiskalnej

➔ Funkcja stabilizacyjna jest rozumiana jako oddziaływanie państwa za

pomocą podatków na cykl koniunkturalny. Celem tej funkcji jest dążenie
do tego, aby w warunkach wysokiej dynamiki wzrostu gospodarczego
jednocześnie normalizować ceny, utrzymywać wysoki poziom
zatrudnienia oraz równowagę w kontaktach gospodarczych z zagranicą.
➔ Zadaniem funkcji alokacyjnej podatków jest oddziaływanie na strukturę
czynników produkcji oraz wytworzonego produktu społecznego. Istota
alokacji polega na podjęciu decyzji kogo i jak opodatkować w oparciu o
kryterium klasyfikacji podatków według faz tworzenia i podziału
dochodów, a także źródeł ich pochodzenia.
Funkcje polityki fiskalnej

➔ Zróżnicowanie pełnionych przez podatki funkcji może

wywoływać i często wywołuje konflikty między nimi. Zwykle
konieczna jest gradacja funkcji, czyli uporządkowanie ich
według ważności i zagwarantowanie ich wewnętrznej
spójności.
➔ Spełnienie powyższych wymagań poprawi skuteczność
oddziaływania podatków oraz realizację ich zadań. System
podatkowy samodzielnie nie jest w stanie rozwiązać
istotnych problemów gospodarczych. Niezbędna jest
zintegrowana polityka fiskalna i gospodarcza państwa.
Typy polityki podatkowej państwa oraz JST

Podatki obciążające przedsiębiorców

Niskie Wysokie
Podatki obciążające ludność

Niskie Liberalna Populistyczna

Wysokie Stymulująca Fiskalna

Krzywa Laffera
➔ Krzywa Laffera bada zależność pomiędzy stopą
[D]

opodatkowania [T], a poziomem dochodów

podatkowych [D] do budżetu państwa.
➔ Zależność ta obrazuje, że zwiększanie stop
podatkowych najpierw wpływa korzystnie na
𝑫opt
sytuację finansową państwa, lecz po
przekroczeniu pewnej granicy [ 𝑻𝒐𝒑𝒕 ] implikuje
dokładnie odwrotne efekty.

𝑫1,2 ➔ Nadmierne podwyższanie stawek podatkowych

powoduje ograniczenie podstawy opodatkowania i
wywołuje spadek dochodów budżetowych zamiast
oczekiwanego ich zwrotu.
➔ Przyjmuje się, że przy niskich stopach
opodatkowania przedsiębiorcy wykazują wyższą
krańcową skłonność do inwestycji (a co za tym
idzie produkcji), a konsumenci wykazują większy
popyt determinowany wyższym dochodem
0 𝑻1 𝑻opt 𝑻2 100% [T] rozporządzalnym i niższą skłonność do uchylania się
od opodatkowania.
Budżet państwa
Budżet państwa
➔ Współcześnie pojęcie budżetu państwa stosowane jest w trojakim znaczeniu.
➔ Przez budżet państwa rozumie się przede wszystkim plan dochodów i wydatków
państwa, sporządzony na określony okres, którym najczęściej jest rok
kalendarzowy. Ze względu na znaczny stopień decentralizacji finansów publicznych
obejmuje jedynie część dochodów i wydatków publicznych. Pozostałe dochody i
wydatki koncentrują się w innych funduszach publicznych (budżetach jednostek
samorządu terytorialnego, funduszach celowych).
➔ Drugie ujęcie przyjmuje, że budżet państwa jest formą aktu prawnego. Jego treść
autoryzuje obowiązki spoczywające na wykonawcach budżetu.
➔ W trzecim znaczeniu budżet państwa to fundusz. Środki finansowe, które go tworzą
są gromadzone na rozmaitych rachunkach budżetowych. Ich źródłem są wpływy ze
źródeł zwyczajnych (podatków) i nadzwyczajnych (pożyczek), uzyskane co do zasady w
ciągu roku budżetowego.
Budżet państwa

➔ Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 roku o finansach

publicznych wyróżnia kilka instytucji, które zakreślają ramy
gospodarki budżetowej państwa. Są nimi:
➔ wieloletni plan finansowy państwa,
➔ ustawa budżetowa,
➔ budżet państwa,
➔ budżet środków europejskich.
Budżet państwa
➔ Pojęcie budżetu państwa w ustawie o finansach publicznych nie zostało
zdefiniowane wprost. Przepisy ustawy wskazują jedynie zbiór cech, które
pozwalają pośrednio wyrokować o jego istocie. Zgodnie z nimi budżet państwa
określa:
➔ łączną kwotę prognozowanych podatkowych i niepodatkowych dochodów państwa,
➔ łączną kwotę planowanych wydatków budżetu państwa,
➔ kwotę planowanego deficytu budżetu państwa wraz ze źródłem jego pokrycia,
➔ łączną kwotę prognozowanych dochodów budżetu środków europejskich,
➔ wynik budżetu środków europejskich,
➔ łączną kwotę planowanych przychodów i rozchodów budżetu państwa wraz z ich
saldem,
➔ limit zobowiązań z tytułu zaciąganych kredytów i pożyczek oraz emitowanych papierów
wartościowych.
Środki publiczne
➔ Przez środki publiczne rozumie się wszystkie wpływy finansowe gromadzone na rachunkach władz
publicznych. Jest więc to pojęcie szersze niż dochody publiczne, gdyż obejmuje także wszelkiego rodzaju
przychody.
➔ Środkami publicznymi są:
➔ dochody publiczne;
➔ środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej, np. środki przeznaczone na realizację programów przedakcesyjnych,
środki pochodzące z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności; środki Europejskiego Funduszu Orientacji i
Gwarancji Rolnych „Sekcja Gwarancji”;
➔ przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek zaliczanych
do sektora finansów publicznych pochodzące:
➔ ze sprzedaży papierów wartościowych oraz z innych operacji finansowych,

➔ z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu terytorialnego,

➔ ze spłat pożyczek udzielonych ze środków publicznych, d. z otrzymanych pożyczek i kredytów;

➔ przychody jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych uzyskiwane w związku z prowadzoną przez nie
działalnością oraz pochodzące z innych źródeł.
Dochody i przychody budżetu państwa
➔ Dochody budżetu państwa to środki pieniężne pobierane od podmiotów
gospodarczych i gospodarstw domowych przez państwo lub odrębny organ samorządu
terytorialnego w celu realizacji wydatków na cele państwowe.
➔ Dochody budżetu państwa w ustawie o finansach publicznych został określone w sposób
bardzo ogólny, poprzez wskazanie ich źródeł. Lista dochodów budżetu państwa nie tworzy
jednak katalogu zamkniętego, ponieważ dochodem budżetu państwa mogą być także inne
dochody określone w odrębnych ustawach międzynarodowych. Konstrukcje
poszczególnych źródeł dochodów regulują odrębne ustawy (w szczególności ustawy
podatkowe).
➔ Obok dochodów występują także wpływy o charakterze zwrotnym, będące przychodami,
które służą finansowaniu deficytu budżetowego oraz przychody jednostek organizacyjnych
(np. zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych, funduszy celowych) i osób
prawnych (np. szkół wyższych, instytucji kulturalnych), zaliczanych do sektora finansów
publicznych, pochodzące z prowadzonej przez nie odpłatnej działalności, oraz z innych
źródeł.
Wydatki i rozchody budżetu państwa
➔ Środki publiczne mogą być rozdysponowane na:
➔ wydatki publiczne związane z funkcjonowaniem działów (resortów) administracji rządowej i samorządów
terytorialnych,

➔ rozchody publiczne związane ze spłatą otrzymanych pożyczek i kredytów raz wykupem papierów wartościowych i
dokonywaniem innych operacji finansowych a także na udzielanie pożyczek.

➔ Wydatki publiczne – wydatkowanie środków pieniężnych przez państwo i inne związki

publicznoprawne dla zaspokojenia potrzeb publicznych lub też dla realizacji funkcji (zadań)
państwa i innych związków publicznych. Wydatki publiczne powinny być dokonywane:
➔ w sposób celowy i oszczędny, z zachowaniem zasady uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów,

➔ w sposób umożliwiający terminową realizację zadań,

➔ w wysokości i terminach wynikających z wcześniej zaciągniętych zobowiązań.

➔ Rozchodami publicznymi (budżetowymi) jest wykup papierów wartościowych, spłaty otrzymanych

pożyczek i kredytów oraz udzielone pożyczki.
Przeznaczenie wydatków publicznych
➔ Wydatki budżetu państwa przeznaczone są na:
➔ realizację zadań wykonywanych przez organy władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa oraz
administrację rządową, sądy i trybunały,

➔ subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego,

➔ subwencje dla partii politycznych,

➔ dotacje celowe na zadania z zakresu administracji rządowej oraz inne zadania zlecone jednostkom
samorządu terytorialnego ustawami,

➔ dofinansowanie zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego,

➔ dotacje na zadania określone ustawami,

➔ współfinansowanie programów i projektów realizowanych ze środków pochodzących z UE i ze

środków pochodzących ze źródeł zagranicznych, nie podlegających zwrotowi,

➔ realizację Wspólnej Polityki Rolnej.

Budżet państwa

➔ Budżet państwa jest planem finansowym odnoszącym się do

przyszłości. Wpływa to na charakter dochodów i przychodów oraz
wydatków i rozchodów budżetu państwa.
➔ Dochody i przychody, które zgodnie z planem mają zasilać budżet w
ciągu roku budżetowego, są wielkościami prognozowanymi, a co za
tym idzie, z istoty rzeczy niepewnymi. Strona dochodowa i przychodowa
budżetu ma zatem charakter indykatywny.
➔ Limity wydatków i rozchodów ujęte w budżecie z kolei stanowią
wielkości, co do zasady nieprzekraczalne. Strona wydatkowo-
rozchodowa ma charakter dyrektywny.
Struktura dochodów budżetu państwa w 2019 roku

0,45%
12,75%

1,97%

40,23%
15,33%

8,38%

20,89%
Podatek od towarów i usług Podatek akcyzowy Podatek dochodowy od osób prawnych
Podatek dochodowy od osób fizycznych Pozostałe dochody podatkowe Dochody Niepodatkowe
Środki z UE
Struktura wydatków budżetu państwa w 2019 roku

Rolnictwo i łowiectwo;
Transport i łączność; 3,09% 1,92%
Nauka; 1,54%
Administracja publiczna i
urzędy naczelnych organów
włądzy państwowej; 4,30%
Pozostałe wydatki; 24,13%

Obrona narodowa; 7,67%

Pomoc społeczna oraz zdania w

zakresie polityki społecznej; Obowiązkowe ubezpieczenia
10,92% społeczne; 23,50%

Ochrona zdrowia; 2,29%

Oświata i wychowanie oraz

szkolnictwo wyższe; 5,29% Bezpieczeństwo publiczne i
Obsługa długu ochrona przeciwpożarowa;
publicznego; 8,90% 3,98%
Wymiar sprawiedliwości;
3,19%
Uproszczona struktura wydatków budżetu państwa w 2019 roku

➔ Wydatki budżetowe w ujęciu uproszczonym dzielą się na:

➔ wydatki bieżące oraz budżetowe zakupy dóbr i usług (23,3%),
➔ wydatki transferowe (61,1%),
➔ obsługę długu publicznego (8,9%),
➔ wpłaty do UE (5,3%),
➔ współfinansowanie projektów z udziałem środków UE (1,4%).

➔ W makroekonomii przyjmuje się upraszczająco, że dwa podstawowe rodzaje

wydatków budżetowych (GS) to budżetowe zakupy dóbr i usług (G) oraz
transfery (TR).
GS = G + TR
Struktura wydatków budżetu państwa w 2019 roku

Dotacje przedmiotowe Pozostałe wydatki Środki własne UE

0,20% 3,60% 5,30%
Dotacje podmiotowe
Obsługa krajowego długu
6,40%
Skarbu Państwa
6,20%
Dotacje do Fundusuz
Emerytalno-Rentowego Obsługa zagranicznego długu
4,50% Skarbu Państwa
2,70%

Dotacje do Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych
12,40% Wydatki bieżące jednostek
budżetowych
18,30%

Dotacje celowe dla JST

12,30% Świadczenia na rzecz osób
fizycznych
Subwencja ogólna dla 7,20%
jednostek samorządu
terytorialnego Wydatki majątkowe
14,60% 4,90%
Saldo budżetowe i dług
publiczny
Saldo (wynik) budżetu państwa

➔ Współcześnie występowanie zrównoważonych budżetów

jest czymś wyjątkowym (ma w zasadzie jedynie znaczenie
teoretyczne). Na ogół budżety, zarówno państwowe, jak i
samorządowe, wykazują jakieś saldo, oznaczające różnicę
pomiędzy dochodami a wydatkami.
➔ gdy dochody są większe niż wydatki, to występuje nadwyżka
budżetowa,
➔ gdy dochody są równe wydatkom, to występuje równowaga
(wówczas mówi się o tzw. budżecie zrównoważonym),
➔ gdy wydatki przewyższają dochody, to występuje deficyt budżetowy.
Deficyt budżetowy
➔ Deficyt budżetowy w klasycznym ujęciu stanowi niedobór dochodów niezbędnych do
sfinansowania zaplanowanych wydatków. Niedobór tych dochodów musi być
uzupełniony poprzez zaciągnięcie kredytów i pożyczek.
➔ Kwota zaciągniętego w ten sposób długu musi jednakże przekroczyć kwotę deficytu,
gdyż powinna ponadto sfinansować przypadające w danym roku spłaty długu
zaciągniętego w latach poprzednich, powiększenie rezerw pieniężnych oraz zapewnić
środki na inne operacje. Tak powiększona kwota niedoboru dochodów określana jest
mianem potrzeb pożyczkowych budżetu państwa. W przypadku budżetu państwa na
potrzeby pożyczkowe budżetu państwa składają się środki finansowe niezbędne do:
➔ sfinansowania deficytu budżetu państwa,
➔ spłat wcześniej zaciągniętych zobowiązań,
➔ sfinansowania udzielanych przez Skarb Państwa pożyczek,
➔ wykonywania innych operacji finansowych związanych z długiem Skarbu Państwa,
➔ prefinansowania wydatków.
Rodzaje deficytu budżetowego

➔ Deficyt rzeczywisty – jest faktyczną różnicą między

dochodami i wydatkami w danym roku budżetowym,
➔ Deficyt strukturalny – jest kategorią hipotetyczną
(teoretyczną), zakładającą wielkość ujemnego salda
dochodów i wydatków zrealizowanych przy pełnym
wykorzystaniu zdolności wytwórczych gospodarki,
➔ Deficyt cykliczny – będący rezultatem cyklicznego
przebiegu procesów gospodarczych.
Źródła finansowania deficytu
➔ Sposoby finansowania deficytu budżetowego:
➔ przychody z prywatyzacji,
➔ emitowanie skarbowych papierów wartościowych nabywanych przez podmioty niebankowe, tzn. gospodarstwa domowe,
przedsiębiorstwa niefinansowe i inwestorów instytucjonalnych,
➔ emitowanie skarbowych papierów wartościowych nabywanych przez banki komercyjne,
➔ korzystanie z kredytów banków komercyjnych,
➔ korzystanie z kredytów międzynarodowych instytucji finansowych,
➔ zaciągnie kredytu w banku centralnym bądź emitowanie papierów wartościowych nabywanych przez ten bank (spowoduje to
wzrost podaży pieniądza, co grozi wzrostem inflacji).
➔ W Polsce obowiązuje konstytucyjny zakaz finansowania deficytów poprzez zaciąganie zobowiązań w Narodowym Banku Polskim.
➔ Podstawowymi instrumentami finansowania deficytów są:
➔ bony skarbowe – krótkoterminowe papiery wartościowe emitowane przez państwo w celu pokrycia bieżących potrzeb
płatniczych. Termin zapadalności (wykupu) bonów nie przekracza jednego roku (najczęściej wynosi 3 lub 6 miesięcy, chociaż
może wynosić i kilka dni). Bony sprzedaje się z dyskontem od wartości nominalnej, według zasad obowiązujących przy dyskoncie
weksli handlowych.
➔ obligacje skarbowe – papiery wartościowe zawierające zobowiązanie emitenta do zapłaty ich posiadaczowi nominalnej wartości
obligacji wraz z oprocentowaniem. Warunki tej zapłaty określone są w odniesieniu do danej serii obligacji lub w ogólnych
zasadach subskrypcji.
Saldo (wynik) budżetu państwa

➔ Dochody, wydatki i saldo zarówno samego budżetu

państwa, jak i całego sektora finansów publicznych mogą
być przedstawione:
➔ w jednostkach pieniężnych,
➔ w relacji procentowej do PKB (taki pomiar umożliwia
porównywanie wielkości salda w jednym kraju w różnych latach
(pomija się w ten sposób wpływ zmian cen), a także w różnych
krajach).
Saldo budżetu państwa w Polsce w latach 2003-2019

Saldo budżetowe (w mld zł)

2003 2008 2012 2015 2016 2017 2018 2019

SALDO BUDŻETU PAŃSTWA

Dochody budżetu państwa [1] 152,111 253,547 287,595 289,137 314,684 350,415 380,048 400,535

Wydatki budżetu państwa [2] 188,124 273,986 318,002 331,743 360,093 375,769 390,454 416,234

-36,013 -20,439 -30,407 -42,606 -45,409 -25,354 -10,406 -13,738

Saldo budżetu państwa (w mld zł) [1]-[2]
Deficyt

Deficyt budżetu państwa

-4,4% -1,9% -1,9% -2,4% -2,5% -1,2% -1,0% -0,7%
(jako % PKB)
Dług publiczny
➔ Przez pojęcie długu publicznego rozumie się całość zobowiązań władz publicznych z tytułu
zaciągniętych pożyczek i kredytów. Najważniejszą przyczyną powstawania długu są deficyty
budżetowe. Zatem często dług publiczny utożsamiany jest jako skumulowany skutek występowania
deficytów w kolejnych latach.
➔ Zobowiązania finansowe składające się na dług publiczny mogą mieć dwojaką formę:
➔ wyemitowanych i niewykupionych papierów dłużnych (bonów oraz obligacji skarbowych lub samorządowych) i ta
forma współcześnie dominuje,
➔ względnie zaciągniętych i niespłaconych pożyczek.
➔ Podmioty, które kupują papiery skarbowe lub udzielają instytucjom publicznym pożyczek stają się
wierzycielami państwa. Mogą to być podmioty finansowe (głównie banki, różne fundusze inwestycyjne)
i niefinansowe (przedsiębiorstwa, osoby fizyczne), zarówno krajowe, jak i zagraniczne.
➔ Dług publiczny, podobnie jak dochody, wydatki i saldo budżetu państwa lub całego sektora finansów
publicznych, można przedstawiać na dwa sposoby, a mianowicie:
➔ w jednostkach pieniężnych,
➔ w relacji procentowej do PKB.
Kryteria podziału długu publicznego
➔ W literaturze przedmiotu stosuje się wiele podziałów długu publicznego.
➔ Przyjmując kryterium czasu rozróżnia się:
➔ Dług krótkoterminowy – służący zabezpieczeniu płynności finansowej władz publicznych,
➔ Dług długoterminowy – wiąże się z zaciąganiem pożyczek służących finansowaniu wydatków majątkowych.

➔ Podział według kryterium miejsca emisji oraz według kryterium rezydenta i nierezydenta pozwala
wyodrębnić:
➔ Dług krajowy – gdy za miejsce zaciągania zobowiązań uznaje się krajowy rynek finansowy oraz gdy posiadaczami
wierzytelności są rezydenci;
➔ Dług zagraniczny - gdy za miejsce zaciągania zobowiązań uznaje się krajowy rynek finansowy oraz gdy posiadaczami
wierzytelności są rezydenci;

➔ Podział ten pozwala zorientować się, w jakim stopniu ponoszone przez władze publiczne koszty
obsługi długu są dochodem podmiotów krajowych, a w jakim zagranicznych. Dochody te mogą
stworzyć dodatkowy popyt w gospodarce i sprzyjać wzrostowi gospodarczemu, mogą być także
czynnikiem inflacjogennym.
Kryteria podziału długu publicznego
➔ Inny podział obejmuje różnicowanie na dług publiczny brutto oraz netto.

➔ Dług publiczny brutto – wyrażany jako całkowita wielkość zadłużenia władz publicznych względem podmiotów krajowych i
zagranicznych poza sektorem publicznym.

➔ Ponieważ władze te mogą także udzielać pożyczek, lokować nadwyżki na rynkach finansowych lub posiadać należności u innych
podmiotów, na przykład z tytułu zaległości podatkowych, opłat itp. wyróżnia się także: dług publiczny netto, który definiowany
jest jako wielkość rzeczywistego zadłużenia, które wylicza się, pomniejszając dług brutto o należności władz publicznych od
innych podmiotów.

➔ W zależności od szczebla władzy zaciągającej pożyczki wyróżnia się:

➔ dług instytucji rządowych (centralny) – jest on zazwyczaj wyższy aniżeli lokalny.

➔ dług instytucji samorządowych.

➔ Z punktu widzenia ekonomicznej treści długu publicznego dzieli się go według:

➔ rodzajów zobowiązań (skarbowe papiery wartościowe, kredyty bankowe, pożyczki i inne),

➔ wierzycieli (banki komercyjne, sektor pozabankowy, inwestorzy zagraniczni),

➔ terminów spłaty.
Dług publiczny w Polsce w latach 2003-2019

Państwowy dług publiczny

2003 2008 2012 2015 2016 2017 2018 2019
Państwowy dług publiczny (PDP)
408,3 597,8 840,5 877,3 965,2 961,819 984,318 990,940
(w mld zł)
Dług publiczny w relacji procentowej do PKB
Państwowy dług publiczny w relacji do PKB
48,30% 46,50% 51,60% 48,80% 52,10% 48,40% 46,50% 43,60%
(w %)
Struktura PDP według kryterium miejsca emisji
(w mld zł) 279,6 443,4 576,4 570,5 630,2 662,535 688,252 716,176
Dług krajowy
(w %) 68,50% 74,20% 68,60% 65,00% 65,30% 68,90% 69,90% 72,30%
(w mld zł) 128,7 154,3 264,1 306,8 335,0 299,284 296,066 274,765
Dług zagraniczny
(w %) 31,50% 25,80% 31,40% 35,00% 34,70% 31,10 30,10% 27,70%
Polityka fiskalna a PKB
Polityka fiskalna a wielkość produkcji
➔ Przez produkcję faktyczną (rzeczywistą) rozumie się produkcję faktycznie
wytworzoną w danej gospodarce i w danym czasie.
➔ Produkcja potencjalna to wielkość produkcji, którą wytworzyłaby gospodarka,
gdyby wszystkie czynniki produkcji (ziemia, praca i kapitał) zostały w pełni i
racjonalnie wykorzystane. Z kolei druga definicja mówi, że jest to maksymalna
wielkość produkcji, która nie przyspiesza inflacji.
➔ Z tej definicji wynika, że produkt potencjalny nie oznacza maksymalnej produkcji,
bowiem w gospodarce można wytworzyć więcej niż wynosi produkt
potencjalny, lecz grozi to przyspieszeniem inflacji, a to jest niekorzystne dla
szeroko rozumianej stabilności gospodarczej kraju. Tej stabilności szkodzi też
sytuacja przeciwna – czyli gdy produkcja jest niższa od produktu potencjalnego,
wtedy część zasobów wytwórczych gospodarki pozostaje niewykorzystana.
Polityka fiskalna a wielkość produkcji
➔ Występowanie stanu równowagi na rynku dóbr i usług nie zawsze oznacza,
że dana gospodarka osiągnęła poziom produkcji najlepszy z możliwych.
➔ Dlatego produkt potencjalny to najlepszy z możliwych poziomów produkcji w
danych warunkach, zatem jest to optymalny poziom produkcji, do którego
gospodarka powinna zmierzać. Różnica występująca między zmierzonym
produktem faktycznym (𝒀𝒓 ) a oszacowanym produktem potencjalnym (𝒀𝒐𝒑𝒕 )
nosi nazwę luki PKB.
➔ ujemna luka PKB, występuje wówczas, gdy produkt rzeczywisty jest mniejszy od
potencjalnego ( 𝒀𝒓 < 𝒀𝒐𝒑𝒕 ), czyli gospodarka funkcjonuje poniżej swego stanu
optymalnego,
➔ Z dodatnią luką PKB mamy do czynienia, gdy produkt rzeczywisty jest większy od
potencjalnego ( 𝒀𝒓 > 𝒀𝒐𝒑𝒕 ), czyli gospodarka funkcjonuje powyżej swego stanu
optymalnego.
Luka deflacyjna
➔ Linia 45 jest zbiorem wszystkich punktów, które
przybierają taką samą wartość na obu osiach (Y
Planowane wydatki

oraz AD).
AD’
➔ Na wykresie krzywa AD przecina linię 45 w
punkcie równowagi E. W punkcie tym, wartość
dochodu (i produkcji) jest równa planowanej
A ΔAD AD wartości wydatków.
➔ Wielkość produkcji w punkcie równowagi (𝒀𝑬 )
jest niższa niż produkt potencjalny (𝒀𝒐𝒑𝒕 ), a
B
różnica między nimi to właśnie ujemna luka
E PKB. Jej występowanie oznacza, że gospodarka
funkcjonuje poniżej swego stanu
optymalnego, czyli poniżej poziomu produktu
ΔY potencjalnego.
➔ Żeby osiągnąć stan optymalny, należy zwiększyć
45 produkcję, przy czym wielkość luki deflacyjnej
𝒀𝑬 𝒀𝒐𝒑𝒕 Produkcja, Dochód (ΔAD) informuje, o ile owa produkcja powinna
wzrosnąć (ΔY).
Polityka fiskalna w przypadku luki deflacyjnej

➔ W sytuacji występowania luki deflacyjnej zalecane jest prowadzenie polityki

fiskalnej, która pobudzi popyt globalny w gospodarce. W tym celu władze
rządowe i samorządowe mogą zwiększyć wydatki publiczne (G), np. podejmując
inwestycje lub też obniżyć stopę podatkową (t).
➔ Tego typu działania prowadzone w obliczu luki deflacyjnej określane są mianem
polityki stymulacyjnej (lub ekspansywnej). Należy zwrócić uwagę, iż tylko
zwiększenie wydatków publicznych prowadzi bezpośrednio do wzrostu popytu, bo
wydatki publiczne (G) są wyłącznie jednym ze składników popytu globalnego (AD).
Obniżając stopę podatkową, władze liczą na to, że dochody, które dzięki temu
pozostaną u podatników (zarówno w gospodarstwach domowych, jak i w
przedsiębiorstwach) zachęcą je do zwiększenia konsumpcji i inwestycji (patrz
krzywa Laffera).
Luka inflacyjna
➔ Linia 45 jest zbiorem wszystkich punktów, które
przybierają taką samą wartość na obu osiach (Y
Planowane wydatki

oraz AD).
AD
➔ Na wykresie krzywa AD przecina linię 45 w punkcie
równowagi E. W punkcie tym, wartość dochodu (i
ΔAD produkcji) jest równa planowanej wartości
E AD’ wydatków.
➔ Wielkość produkcji w punkcie równowagi (𝒀𝑬 )
jest tym razem wyższa niż produkt potencjalny
A (𝒀𝒐𝒑𝒕 ), a różnica między nimi to właśnie dodatnia
B luka PKB. Jej występowanie oznacza, że
gospodarka funkcjonuje powyżej swego stanu
optymalnego, czyli powyżej poziomu produktu
potencjalnego.
ΔY
➔ W tej sytuacji, w celu osiągnięcia stanu
optymalnego, konieczne jest zmniejszenie
45
produkcji, przy czym wielkość luki inflacyjnej (ΔAD)
𝒀opt 𝒀E Produkcja, Dochód informuje, o ile ową produkcję należałoby
zmniejszyć (ΔY).
Polityka fiskalna w przypadku luki inflacyjnej

➔ W sytuacji występowania luki inflacyjnej zalecana jest polityka

fiskalna, która ograniczy popyt globalny w gospodarce. W
tym celu rząd może zmniejszyć wydatki budżetowe (G) lub
może podnieść stopę podatkową (t), aby ograniczyć
dochody, które gospodarstwa domowe przeznaczą na
konsumpcję, a przedsiębiorstwa – na inwestycje.
➔ Takie działania określane są mianem restrykcyjnej polityki
fiskalnej, gdyż polegają na wprowadzeniu restrykcji wobec
różnego rodzaju wydatków, czyli składników popytu.
Skutki ekonomiczne restrykcyjnej i ekspansywnej polityki fiskalnej

➔ Polityka stymulacyjna, oznaczająca wzrost wydatków budżetowych i/lub obniżenie stóp podatkowych (co
zmniejsza dochody podatkowe), popycha budżet w kierunku deficytu. Zwiększa się dochód rozporządzalny
uczestników rynku (konsumentów i producentów), co przekłada się na ich większy popyt konsumpcyjny i
inwestycyjny.
➔ Z kolei restrykcyjna polityka fiskalna, oparta na podwyższaniu lub wprowadzaniu nowych podatków, powoduje
spadek deficytu budżetowego, a w optymistycznym wariancie nawet pojawienie się nadwyżki. Wyższy ciężar
podatkowy spowoduje, że zmniejszy się dochód rozporządzalny uczestników rynku (konsumentów i
producentów), co przełoży się na ich mniejszą skłonność do konsumpcji i inwestycji.
➔ Zaleca się prowadzenie obu rodzajów polityki fiskalnej na przemian w zależności od stanu koniunktury
gospodarki:
➔ w czasie recesji – polityka ekspansywna (stymulacyjna), prowadząca do deficytu,
➔ w czasie ekspansji – polityka restrykcyjna, prowadząca do nadwyżki.
➔ Jednak z przyczyn politycznych rządy rzadko prowadzą restrykcyjną politykę fiskalną, bo zmniejszanie
wydatków budżetowych i podnoszenie podatków jest realną szansą na pomniejszenie się elektoratu wyborczego
rządzącemu ugrupowaniu politycznemu. W praktyce prowadzona jest tylko politykę ekspansywna (w fazie recesji),
czego długookresowym skutkiem jest kumulowanie się deficytu budżetowego, czego efektem jest wzrost długu
publicznego.
Instrumenty polityki fiskalnej
➔ Oprócz podstawowego podziału instrumentów fiskalnych na dochody i wydatki publiczne,
stosuje się też inny podział – na automatyczne stabilizatory i narzędzia dyskrecjonalne
(zwane też nieautomatycznymi stabilizatorami).
➔ Ten podział wynika z faktu, że instrumenty należące do każdej z tych dwóch grup inaczej
oddziaływają w sytuacji występowania którejś z luk w popycie:
➔ automatyczne instrumenty - instrumenty ekonomiczne samoczynnie reagujące na zmiany produktu
i zmiany w aktywności gospodarczej różnych podmiotów ekonomicznych. Do automatycznych
instrumentów polityki fiskalnej zaliczamy podatki (w szczególności te płacone według skali
progresywnej) oraz zasiłki dla bezrobotnych. Politykę fiskalną odwołującą się do takich działań
określa się mianem pasywnej.

➔ instrumenty dyskrecjonalne - w odróżnieniu od autonomicznych, wymagają wcześniejszego

przygotowania, przeanalizowania i podjęcia decyzji o ich zastosowaniu. Do instrumentów
dyskrecjonalnych zaliczamy: podnoszenie lub obniżanie podatków (także wprowadzanie nowych)
oraz inne wydatki publiczne. Dlatego też, gdy rząd stosuje instrumenty dyskrecjonalne, mówi się, że
prowadzi aktywną politykę fiskalną.
Automatyczne stabilizatory
➔ Automatyczne stabilizatory powodują samoistne dostosowanie deficytu budżetowego w reakcji na
wahania koniunktury, co oddziałuje na gospodarkę w sposób stabilizujący. Dzieje się tak, ponieważ
w fazie spowolnienia gospodarczego deficyt automatycznie rośnie na skutek spadających dochodów
podatkowych i rosnących wydatków związanych z bezrobociem oraz pomocą społeczną, podczas gdy w
fazie ożywienia ma miejsce zjawisko odwrotne. Z punktu widzenia skutecznego stabilizowania wahań
koniunktury, automatyczne stabilizatory mają zasadnicze zalety polegające m.in. na tym, że ich działanie
odbywa się bez opóźnień i jest zawsze symetryczne. Główna wada tego mechanizmu polega natomiast
na tym, że pozwala on na wygładzenie jedynie stosunkowo niewielkiej części wahań cyklicznych.
Siła oddziaływania stabilizatorów zależy od rodzaju szoku, jaki występuje oraz od struktury finansów
publicznych w danym kraju.

➔ Niższe dochody podmiotów gospodarczych powodują, że wpływy budżetowe z tytułu podatków (T) są
mniejsze (szczególnie zauważalne jest to, gdy w danym kraju obowiązuje rozbudowana progresja
podatkowa), co z kolei powoduje obniżenie stopy podatkowej (t).

➔ Z kolei wypłacanie zasiłków dla bezrobotnych oznacza automatyczne zwiększenie wydatków publicznych
(G), co jest innym z działań, które rząd może podjąć w ramach stymulacyjnej polityki fiskalnej. Instrumenty
te zadziałają tak, jakby władze podjęły jakieś działania w ramach stymulacyjnej polityki fiskalnej, choć
faktycznie nic (aktywnego) nie zrobiły.
Działania dyskrecjonalne
➔ Drugie narzędzie stabilizacyjne polityki fiskalnej stanowią działania dyskrecjonalne, których siła
teoretycznie może być ustalona przez decydentów kształtujących politykę gospodarczą według ich
uznania. Zaletą stosowania instrumentów dyskrecjonalnych jest to, że za ich pomocą można
dokładniej wpływać na popyt globalny.

➔ Zasadniczą wadą tego narzędzia są poważne trudności w praktycznym zastosowaniem zaleceń

wynikających z teorii. Przede wszystkim, przy podejmowaniu dyskrecjonalnych działań w zakresie
polityki fiskalnej występuje szereg opóźnień, najpierw związanych z identyfikacją szoku gospodarczego,
następnie z przygotowaniem projektu działań, które będą odpowiedzią na ten szok, skończywszy na
procesie legislacyjnym, jaki projekt ten musi przejść, aby mógł wejść w życie. Opóźnienia bywają w
praktyce wielomiesięczne, przez co tego rodzaju działania często okazują się nieskuteczne.

➔ Ponadto, przy stosowaniu dyskrecjonalnej polityki fiskalnej nastawionej na stabilizowanie wahań

koniunktury, kluczowym problemem jest symetryczność podejmowanych działań. O wiele łatwiej
jest bowiem dokonać dyskrecjonalnego rozluźnienia polityki fiskalnej w czasie spowolnienia
gospodarczego, niż jej zacieśnienia w fazie ożywienia. W praktyce, ta nierównowaga często prowadzi do
narastania długu publicznego poprzez kumulowanie się deficytów budżetowych z lat poprzednich.
Gospodarka zamknięta z udziałem państwa
➔ Model gospodarki zamkniętej z państwem (model gospodarki dwusektorowej) uwzględnia obok sektora prywatnego
także sektor publiczny. W tym modelu bierze się pod uwagę podatki nakładane przez państwo i jego wydatki. Dzięki temu
wśród gospodarstw domowych można uwzględnić też gospodarstwa ludności nieproduktywnej (tzn. uzyskującej dochody
wtórne, do których należą zasiłki, stypendia, renty socjalne, emerytury itp.). W tym modelu wyróżnia się trzy składniki
popytu globalnego:
➔ popyt konsumpcyjny (C),
➔ popyt inwestycyjny (I),
➔ wydatki publiczne (G).
➔ Równanie popytu globalnego ma w tej sytuacji postać:
AD = C + I + G,
➔ Zatem równanie równowagi makroekonomicznej w tym modelu ma postać:
Y = AD = C + I + G,
➔ Funkcja konsumpcji przyjmuje w tym modelu postać:
C = Ca + MPC ∙ Y ∙ 1 − t
➔ Wartość mnożnika oblicza się na podstawie wzoru:
1
M=
1 − MPC ∙ (1 − t)
Poznane modele gospodarki zamkniętej
Model gospodarki
Funkcja
Zamknięta bez państwa Zamknięta z udziałem państwa
Konsumpcji (C) 𝐶 = 𝐶𝑎 + 𝑀𝑃𝐶 ∙ 𝑌 𝐶 = 𝐶𝑎 + 𝑀𝑃𝐶 ∙ 𝑌 ∙ 𝟏 − 𝒕
Inwestycji (I) I = 𝐼𝑎 I = 𝐼𝑎
Wydatków rządowych (G) G = 𝑮𝒂
Eksportu netto (NX) - -
AD = C + 𝐼𝑎 AD = C + 𝐼𝑎 + 𝑮𝒂
Popytu globalnego (AD)
AD = 𝐶𝑎 + 𝑀𝑃𝐶 ∙ 𝑌 + 𝐼𝑎 AD = 𝐶𝑎 + 𝑀𝑃𝐶 ∙ 𝑌 ∙ 𝟏 − 𝒕 + 𝐼𝑎 + 𝑮𝒂
1 1
𝑀= 𝑀=
Mnożnik (M) 1 − 𝑀𝑃𝐶 1 − 𝑀𝑃𝐶 ∙ (𝟏 − 𝒕)
Zadanie 1
➔ Wiedząc, że:
➔ konsumenci skłonni są wydać 90% swoich dochodów na konsumpcję;
➔ inwestycje autonomiczne wynoszą 100 jednostek,
➔ popyt autonomiczny wynosi 25 jednostek,
➔ wydatki rządowe są równe 150 jednostkom,
➔ stawka podatkowa wynosi 25%.
➔ Oblicz wartość mnożnika oraz wyznacz poziom dochodu narodowego w punkcie równowagi.
➔ Zidentyfikuj stan gospodarki (luka inflacyjna, deflacyjna czy też równowaga) przy produkcji
potencjalna wynoszącej 600. Zilustruj sytuację na wykresie.
➔ Wskaż, o ile powinny zmienić się wydatki rządowe, aby poziom równowagi ukształtował się
na poziomie optymalnym.
➔ Wskaż, o ile punktów procentowych władze państwowe powinny zmienić stawkę podatkową,
aby poziom równowagi ukształtował się na poziomie produkcji potencjalnej.
Zadanie 2
➔ Wiedząc, że:
➔ konsumenci oszczędzają 30% swoich dochodów;
➔ inwestycje autonomiczne wynoszą 220 jednostek,
➔ popyt autonomiczny wynosi 50 jednostek,
➔ wydatki rządowe są równe 300 jednostkom,
➔ stawka podatkowa wynosi 20%.
➔ Oblicz wartość mnożnika oraz wyznacz poziom dochodu narodowego w równowadze.
➔ Zidentyfikuj stan gospodarki (luka inflacyjna, deflacyjna czy też równowaga) przy produkcji
potencjalna wynoszącej 1500. Zilustruj sytuację na wykresie.
➔ Wskaż, o ile powinny zmienić się wydatki rządowe, aby poziom równowagi ukształtował się
na poziomie optymalnym.
➔ Wskaż, o ile punktów procentowych władze państwowe powinny zmienić stawkę podatkową,
aby poziom równowagi ukształtował się na poziomie produkcji potencjalnej.