10.

ikasgaia: NERBIO SISTEMA

1.- Sarrera.
2.- Histologia.
3.- Anatomia.
4.- Fisiologia.

10. ikasgaia: NERBIO SISTEMA 10.1

 1.- Sarrera.
Gizakiok era askotako iharduerak, ekintzak eta funtzioak betetzen
ditugu: mugitu, amasa hartu, elikagaiak digeritu, kirol egin, hitz egin...
Funtzio horiek guztiak betetzeko, kanpoko nahiz barneko ingurunearekin
harremanetan egon beharra dugu. Harreman-funtzioen bidez
INFORMAZIOA JASO eta ERANTZUNAK PRESTATZEN ditugu.
Horretarako bi sistema ditugu:

NERBIO-SISTEMA SISTEMA ENDOKRINOA

Nerbio-ehunez osatuta dago
Erantzun laburrak eta lasterrak
Nerbio-bulkaden bidez eragiten du
Nerbioetan zehar zabaltzen dira
erantzunak
Guruin endokrinoz osatuta dago
Erantzun geldoak baina iraunkorrak
Mezulari kimikoen bidez (hormonak)
eragiten du
Hormonak odolean zehar mugitzen dira

https://www.youtube.com/watch?v=iqeylnB1pQo

Nerbio sistema giza gorputzeko konplexuenetako bat da. Funtzio

ugari ditu, besteak beste, gorputzaren barrutik zein ingurunetik datorren
informazio guztia jasotzea eta prozesatzea, gainerako organo eta sistemen
funtzionamendua arautzeko. Sistema honetan bi zelula mota desberdin
bereiz daitezke:
 Neuronak: funtsezko zelulak dira; nerbio sistema osoaren bidez
informazioa prozesatzeaz eta transmititzeaz arduratzen dira.
 Glia zelulak: neuronen euskarri eta babes funtzioa betetzen duten
zelulak dira. Neuronek ezin dute funtzionatu glia zelularik ez
badago.

Nerbio sistema giza gorputzaren kontrol - eta informazio - organoen

eta - egituren multzoari esaten zaio. Oso bereizitako zelulek osatzen dute,
aipatutako neuronek, eta nerbio-amaieren sare handi batean zehar bulkada
elektrikoak transmititzeko gai dira.

10. ikasgaia: NERBIO SISTEMA 10.2

 Energia kimikoaren eta elektrikoaren transmisio - aparatu honek
gorputz osoa zeharkatzen du, eta mugimenduak eta ekintzak koordinatzeko
aukera ematen du, bai kontzienteak, bai erreflexuak.

Nerbio-sistemak oinarrizko hiru funtzio ditu: sentsitiboa,

integratzailea eta motorra.

– Sentsoriala: hartzaileekin barneko eta kanpoko aldaketak

(estimuluak) hautematen ditu. Aldaketek faktore fisiko ugari barne
hartzen dituzte, hala nola argia, presioa edo substantzia kimiko
disolbatuen kontzentrazioa.

– Integratzailea: informazio sentsoriala aztertzen du eta erabaki

egokiak hartzen ditu. Biltegiratuta dagoen informazioarekin aktibatu
edo aldatzen da, eta memoriatik berreskuratzen da.

– Motorra: gihar edo guruinen erantzunak eragiten ditu. Nerbio-

sistemak giharrak eta guruinak estimula ditzake, eragiteko edo
inhibitzeko.

2.- Histologia.
Esan bezala, nerbio sistema bi zelula mota desberdinek osatzen dute,
hauexek direlarik: neuronak eta glia zelulak.

A) Neuronak:
Neurona nerbio-sistemaren unitate funtzionala da. Hiru atal
nagusitan bana daiteke:
 Soma:
neuronaren
gorputza da.
Bere
barnean
nukleoa eta
zitoplasma
kokatzen
dira.
 Dendritak:
estimuluak jasotzeko baliagarriak, batez ere.

10. ikasgaia: NERBIO SISTEMA 10.3

  Axoia: hari elektriko baten antzekoa da. Bi motatako axoiak
desberdin daitezke:
o Axoi mielinikoak: Schwann-en zelulek edo oligodendrozitoek
jariatutako mielina izeneko substantzia batez inguratuta daude.
o Axoi amielinikoak: ez daude mielinaz inguratuta.

Axoiak beren ibilbidean adarkatu egiten dira. Amaieran zabaltzen

dira, botoi sinaptikoak eratzeko.

Funtzioaren arabera, neuronak hiru motatan sailka daitezke:

 Neurona sentsitiboak (aferenteak): periferiatik nerbio-sistema
zentralera nerbio-bulkadak daramatzatenak.
 Neurona motorrak (eferenteak): nerbio-sistema zentraletik periferiara
bulkadak daramatzatenak.
 Interneuronak, batzuetan neurona motorren eta sentsitiboen artean
jartzen direnak. Haien arteko komunikazioa integratzea eta
modulatzea da haien funtzioa.

Kokapenaren arabera, neuronak honela sailkatzen dira:

 Nerbio-sistema zentralean daudenak (entzefaloan eta bizkarrezur-
muinean).
 Nerbio-sistema periferikoan daudenak.
Neuronek elkarrekin eta beren xede-ehunekin (giharrak, guruinak)
komunikatzeko gaitasuna dute. Horien artean, beren luzapenetan zehar
konektatzen dira, sinapsia izeneko unitate funtzionalak osatuz. Grekotik
datorrena, sinapsi hitzak “lotura” esan nahi du. Horixe da bi neuronen
arteko lotura, nerbio-seinalearen transmisioa lortzeko.

10. ikasgaia: NERBIO SISTEMA 10.4

 Sinapsi elektrikoak: kanal ionikoen erabilerak ezaugarritzen ditu.
Informazioa azkar
bideratzen duten
konexioak dira. Kate
horretan lotuta dauden
neurona guztiak aktibatuko
dira, eta tentsioa gutxituko
da gutxienez. Lotura horiek
bihotzeko zeluletan, gihar
leunetan eta
organismoaren neurona guztien % 10ean aurki daitezke.

 Sinapsi kimikoak: neuronen % 90ean nagusi direnak dira. Sinapsi

horiek neurona presinaptikoak, espazio edo arraildura sinaptikoak
eta neurona
postsinaptikoak
osatzen dituzte.
Lotura
motelagoak dira,
eta horietan
atzerapen
handiagoa
gertatzen da
informazioa
neurona batetik
bestera
igarotzean.

Neurona presinapikoak, botoi sinaptikoan ekintza - potentzial

bat jasotzean, bere mintzean dauden tentsioaren mendeko kaltzio-
kanalak irekitzen ditu, kaltzioa zelularen barruan sartzean,
neurotransmisoreak dituzten besikuletan eta neuronaren beraren
mintzean aldaketak eragiten ditu, eta neurotransmisoreak irteten
uzten dizkio arraildura sinapikoari. Neurotransmisoreak sinaptiko
osteko neuronaren mintzaren kanalekin batuko dira, eta mintzaren
potentzialean aldaketak eragingo dituzten ioi espezifikoak sartzen
utziko dira.

10. ikasgaia: NERBIO SISTEMA 10.5

B) Glia zelulak:
Nerbio ehunean, neuronaz gain beste zelula batzuk agertzen dira, glia
Izenekoak. Orokorrean, eta odol-hodiekin batera, nerbio ehunaren
euskarria, nutrizioa eta ingurugiro aproposa ematen dute; gaur egun, horrez
gain, funtzio transmisorea betetzen dutela esaten da.

Neuronek ez bezala, zelula glialek ez dute axoirik, dendritarik edo

nerbio-hodirik. Neuronak baino txikiagoak dira eta nerbio-sisteman gutxi
gorabehera hiru aldiz ugariagoak dira; ornodunen NSZn hamar eta
berrogeita hamar aldiz zelula glial gehiago daude neuronak baino.

Zelula glialak Rudolf Virchow-ek (1821-1902 ) deskribatu zituen 1850

inguruan. Glia hitzak “itsaskin” esan nahi du. Horrela, neuroglia terminoak
neuronen itsasgarri esan nahi du. Rudolf Virchow-ek izen hori eman zien,
zelula horiek neuronentzako itsasgarri gisa erabiltzen zirela uste zuelako,
Nerbio-ehuna osatzeko elkartzen zituzten. Horrela, zelula glialen funtzio
nagusia egiturazkoa izango litzateke, hau da, neuronei laguntza fisikoa
ematea.

Gliako sei zelula mota

nagusiak honako hauek dira:

A) Astrozitoak:

10. ikasgaia: NERBIO SISTEMA 10.6

 Zelula glial ugarienak dira, eta izar formagatik deitzen dira horrela.
Garunean eta bizkarrezur-muinean daude. NSZn hesi hematoentzefalikoa
osatzen dute. Hesi horrek garunean sar daitezkeen substantziak mugatzen
ditu. Eginkizun nagusiak hauek dira:
 Glukogenoa biltegiratzea.
 Ioien kontzentrazioa arautzea.
 Neuronak mantenugaiz hornitzea: zirkulazio-sistemaren
eta neuronen arteko lotura egiten dute.
 Egitura-euskarria: neuronen artean daude, eta neuronei
euskarri fisikoa eta entzefaloaren sendotasuna ematen
diete.
 Konponketa eta leheneratzea: NSZn lesioren bat
gertatzen denean, astrozitoek lesionatutako eremua
garbitzen dute, neuronen hondarrak digerituz. Gainera,
astrozitoak ugaritu egiten dira, lesioak utzitako hutsunea betetzeko.
 Transmisore kimikoak hartzea: astrozitoek neurotransmisoreak jaso
eta biltegiratu ditzakete.

B) Zelula ependimarioak:
Garuneko bentrikuluen estaldura epiteliala eta
bizkarrezur-muinaren erdiko kanala osatzen dute. Eginkizun
nagusiak hauek dira:
 Likido zefalorrakideoa sortzen dute.
 Zilioak dituzte, eta horien mugimendu koordinatuak
neurotransmisoreen eta neuronentzako beste
mezulari batzuen banaketan eragiten du.
 Paper
garrantzitsua dute garuneko
hormonen garraioan.

C) Mikroglia:
Mikrogliak nerbio-sistema
zentraleko zelula oso txikiak dira, eta
funtzio hauek dituzte:
 Mikroorganismoen aurka
babesten gaituzte (bakterioak,
birusak, parasitoak, etab.). Mikrogliak makrofagoak omen dira,
materia arrotzen aurka babesten duen globulu zuri mota bat.
 Baldintza normaletan, mikroglia-zelulen kopurua txikia da, baina
nerbio-ehuna lesionatzen edo handitzen denean, zelula horiek azkar

10. ikasgaia: NERBIO SISTEMA 10.7

 ugaritzen dira (astrozitoek egiten duten bezala) eta lesioaren gunera
migratzen dute, zelula-hondarrak, mielina-zatiak edo lesionatutako
neuronak fagozitatzeko. Hantura murrizten laguntzen dute.

D) Oligodendrozitoak:
Nerbio-sistema zentralaren egiturak
dira, eta axoi neuronal batzuk biltzen dituzte
mielina-zorro gisa ezagutzen den geruza
isolatzaile bat osatzeko. Mielina-zorroak,
lipidoz eta proteinez osatua, nerbio-bulkaden
eroapen eraginkorragoa sustatzen du.
Mielina geruza suntsitzen duten
gaixotasun autoimmunitarioak daude:
esklerosi anizkoitzean, mielina osatzen duten
zelulak ez ditu organismoak propiotzat
hartzen eta suntsitu egiten dira. Gaixotasun
hori progresiboa da, eta mielina galtzen duten neuronen kopuruaren eta
funtzioaren arabera, ondorioak larriagoak edo larriagoak izango dira.

E) Astroglia:
Nerbio-sistema periferikoko neuronak babesten dituzte. Nerbio
sentsorial, sinpatiko eta parasinpatikoetarako euskarri
estrukturala eta
metabolikoa
ematen dute.

F) Schawnn-en zelulak:
Nerbio-sistema periferikoan
(SNP), Schawnnn-en zelulek NSZaren
zelula glial desberdinen funtzio berak
egiten dituzte. Eginkizun horiek honako
hauek dira:
 Astrozitoak bezala, neuronen artean daude.
 Mikrogliak bezala, nerbio periferikoetan lesioa izanez gero,
hondakinak fagozitatu egiten dituzte.
 Oligodendrozitoak bezala, Schawnn-en zelulen funtzio nagusietako
bat mielina SNPren axoien inguruan eratzea da.

3.- Anatomia.
10. ikasgaia: NERBIO SISTEMA 10.8
Hona hemen, eskematikoki, nerbio sistema osatzen duten atalak:
1. Nerbio sistema zentrala:
1.1.Entzefaloa:
a) Garuna edo burmuina
b) Entzefaloaren enborra
c) Zerebeloa
1.2.Bizkarrezur muina
1.3.Meningeak eta likido
zefalorrakideoa
1.4.Hesi hematoentzefalikoa

2. Nerbio sistema periferikoa:

2.1.Nerbioak: nerbio-sistema zentraletik sartu eta irteten diren nerbio-
zuntzak dira:
a) Kranialak
b) Espinalak
2.2.Nerbio sistema autonomoa: nahigabeko
funtzioak kontrolatzen ditu:
a) Sinpatikoa
b) Parasinpatikoa

1. Nerbio sistema zentrala:

NSZ entzefaloz eta bizkar-muinaz osatuta dago.
1.1 Entzefaloa: hezurrez osatutako horma batez
inguratuta dago, garezurraz.
1.2 Bizkarrezur muina: bizkarrezurrak osatzen
duen gune errakideoan kokatzen da.
Bi egitura hauek meningeek inguratzen dituzte eta
hauen geruzen artean likido zefalorrakideoa
kokatzen da. Beraz, nerbio-sistema zentrala ingurune
likido batez babestuta dagoela esan genezake. Egitura ezberdinek
osatzen dute entzefaloa: burmuinak, zerebeloak eta entzefaloaren
enborrak.

1.1 Entzefaloa:
a) Burmuina edo garuna:

10. ikasgaia: NERBIO SISTEMA 10.9

 enborra enborra

Garezurraren barnean kokatzen da eta bi egitura nagusi ditu:

telentzefaloa eta dientzefaloa:
 Telentzefaloa: bi garun hemisferioek eta barruko nukleo
entzefalikoek osatzen dute. Hemisferio zerebralak zisura inter -
hemisferikoaz banatuta daude. Bestalde, hemisferio bakoitza lau
lobulu nagusitan banatzen da: frontala, parietala, tenporala eta
okzipitala.

Burmuinaren kortexak itxura

zimurra
du;
tolesturei
ildo
deitzen
zaie eta
ildoen artean zirkunboluzioak
kokatzen dira. Tolesturen bidez
burmuineko kortexaren azala
handitzea lortzen da. Bertan burmuineko kortexa osatzen duten
neuronen somak kokatzen dira.

Burmuinaren zeharkako ebaketa bat egin ondoren, hemisferio

biak elkar lotuta daudela ikusten da; Jotura gune honi gorputz
kailosoa deritzo, zeharkako zuntzen multzo garrantzitsua izanik.

 Dientzefaloa tarteko garuna dugu. Honetan gai grisa osatzen duten

nukleo ezberdinak agertzen dira eta nukleo hauetan agertzen dira
neuronen somak ere. Lau atal ezberdinez osatuta dago:
o Epitalamoa: gorputzaren erritmo zirkadianoekin erlazionatuta
dago.
o Hipotalamoa: hipofisiaren gainaldean kokatzen da.
o Talamoa: gorputz guztitik burmuinaren azalera zuzentzen den
informazio sentsorialaren azkeneko sinapsi gunea da.
o Subtalamoa: mugimenduen kontrolean parte hartzen dute.

10. ikasgaia: NERBIO SISTEMA 10.10

b) Entzefaloaren enborra:
Entzefaloaren
zatirik kaudalena da, eta
mesentzefaloak,
Varolio-ren zubiak eta
bizkarrezur erraboilak
osatzen dute. Hiruren
artean bizitza
mantentzen dute:
bihotzaren taupadak,
arnasketa, digestioa,… Funtzio horiek guztiak posible dira garezur-pareen
nukleoak hartzen dituelako eta,
gainera, nerbio-sistema
zentraleko bide garrantzitsu
ugariri bide ematen dielako.

 Mesentzefaloa:
Entzefaloaren enborreko goiko
aldea da, Varolio-ren zubiaren
gainean, eta dientzefaloaren
azpitik dago, batez ere.

10. ikasgaia: NERBIO SISTEMA 10.11

 Gainera, mesentzefaloa Sylvio-ren ubide estu batek
zeharkatzen du, eta bertatik likido zefalorrakideoa isurtzen da
hirugarren bentrikulutik laugarrenera. Likido horrek isolatzeko eta
nerbio-sistemako hainbat egitura babesteko funtzioa du.

Mesentzefaloaren kokapenaren ondorioz, egitura horren

funtzio nagusiak informazio mota desberdinen arteko
integrazioarekin lotuta daude. Alde batetik, giharren bidez bete behar
diren agindu motorrei lotutako nerbio-bulkadak biltzen ditu, eta,
bestetik, datu sentsorialak jasotzen ditu.

Bestalde, mesentzefaloaren zenbait eskualde kontzientziaren

eta loaren erregulazio-prozesuekin lotuta daude, sare-formazioak
zeharkatzen baititu. Mesentzefaloak organismoa oreka onean
mantentzera bideratutako funtzio homeostatikoetan ere esku hartzen
du, eta horregatik, adibidez, gorputzaren tenperatura erregulatzen
du.

 Valorio-ren zubia:
2,5 zentimetro ingurukoa da. Zuntz osagarrien jatorri-puntua
da. Varolioko zubiaren egiturak eta
kokapenak nerbio-sistemaren
komunikaziorako funtsezko gune
bihurtzen dute zubia, eta horixe da
bere funtzio nagusia. Hala, gidaritza-
zentrotzat zein zentro funtzionaltzat
hartzen da.

Bide sentsitiboak bizkarrezur-

muinetik garunera doaz, eta
alderantziz. Zuntz aferenteak eskualde honetara iritsi, gurutzatu eta
helmugako organora abiatzen dira. Horrek esan nahi du, gainera,
Varolioko zubian gertatzen dela zuntzak gurutzatzea, eta horren
ondorioz, ezkerreko hemisferioak gorputzaren eskuinaldea
kontrolatzen du, eta eskuineko hemisferioak, berriz, ezkerraldea.

Funtsezko zeregina du giharren koordinazio automatikoan.

Horrela, egitura hori gabe edo behar bezala funtzionatu gabe,
gorputzak, adibidez, ezingo luke zutik iraun, eta berehala eroriko
litzateke.

10. ikasgaia: NERBIO SISTEMA 10.12

 Gainera, Varolioko zubiak emozioak eta sentimenduak
adierazten ditu. Kasu honetan, poza, haserrea edo tristura bezalako
emozioak aurpegi-adierazpen espezifikoen bidez agertzen dira.
Adierazpen horiek kontrola daitezke, nahiz eta gehienetan
automatikoki egin.

Entzumenaren, minaren, dastamenaren eta ukimenaren

pertzepzioan ere esku hartzen du, baita listuaren eta malkoen
jariaketan ere. Hala ere, azpimarratu behar da funtzio horiek ez direla
eremu horretan bakarrik garatzen, garuneko beste eremu batzuekin
konbinatzen direla eta batera lan egiten dutela.

Fenomeno fisiologikoetan ere betetzen du bere funtzioa:

adibidez, arnasketa-funtzionamenduan edo funtzionamendu
kardiobaskularrean, bihotzaren taupadak bezalako prozesuak
kontrolatuz. Gainera, tenperaturaren erregulazioan eta loaren eta
esnaldiaren ziklo zirkadianoen erregulazioan inplikatuta dago, eta,
beraz, kontzientzian.

 Bizkarrezur erraboila: entzefaloaren enborra eta bizkarrezur-muina

lotzen ditu.

Nerbioen sistema autonomoaren hainbat funtzioren

arduraduna da; odolaren
azidotasuna kontrolatzen
du (azidoegia bada,
biriketako uzkurdurak
eragiten ditu oxigenoa
handitzeko); Digestio-
jarduerak erregulatzen
ditu, digestio-zukuen
jariaketa erregulatzen du,
irensketa-prozesuetan
parte hartzen du;
bihotzaren taupadak, odol-
presioa, eztula, gorakoak,
doministikuak eta
irensketa kontrolatzen ditu; erraien nahi gabeko funtzioak
kontrolatzeaz eta homeostasia mantentzeaz arduratzen da.

10. ikasgaia: NERBIO SISTEMA 10.13

 Bizkarrezur erraboila informazio sentsorialaren transferentziaz
ere arduratzen da, sistema periferikoaren eta nerbio-sistema
zentralaren artean. Horretarako, bi sistemak konektatzen ditu eta
informazioa talamora bidaltzen du, ondoren gainerako garuna
komunikatzen duena.

c) Zerebeloa:
Garunaren ondorengo entzefaloaren
zatirik handiena da. Garezurraren atzeko eta
beheko aldean dago. Bi hemisferiok osatzen
dute, eta horien erdian “Vermis” izeneko
barrunbe txiki bat dago; egitura estu honek
“zizare” forma du. Bertan amaitzen dira
nerbio bide
inkonzienteak.
Eginkizun nagusi hauek
ditu:
 Sentimen- eta
motore - bideak
koordinatzea, giharrek estimulu sentsorialen
aurrean erreakzionatzen baitute. Zerebeloak
erreakzionatzen du edo azkar erantzuten du
kanpoko arrisku-seinale baten aurrean, eta
seinalea garunera bidaltzen du azkar erreakziona
dezan eta erreakzioa gerta dadin.
 Orekari eutsi.
 Giharren tonuaren kontserbazioan jarduten
du. Mugimendu automatikoak eta borondatezkoak arautzen ditu. Muskulu
eskeletikoak ere koordinatzen ditu.

1.2 Bizkarrezur muina

Bizkarrezurreko orno-hodian kokatzen da. Bere luzeran, bi Iodiune
aurkezten ditu: lehenengoa alde zerbikalean edo lepoaldean, eta bestea
lunbarrean edo gerrialdean. Behealdean bizkarmuina mehetu egiten da,
muin-konoa eratuz. Bizkar-muinaren kono terminala luzatzen da; luzapen
honi filum terminala deritzo eta behetik kokzixera finkatuta dago.

10. ikasgaia: NERBIO SISTEMA 10.14

 Nerbio-zuntzak kokapen dortso-lateralean sartu eta bentro-lateralki
irteten dira. Birkarrezurretik
irten baino lehen batu egiten
dira, nerbio espinalak osatuz.
Garapenean zehar
bizkarrezurra bizkarmuina
baino gehiago hazten da;
horrexegatik, bizkar-muina
bizkarrezurraren LI mailan
bukatzen da. Hortik aurrera,
nerbio espinalak bakarrik
agertuko dira; nerbio espinal
multzo honi, zaldi-buztana
deritzo.

Zaldi-buztana

Bizkar-muinaren zeharkako ebaketa bat egitean, bi aldi simetrikoz

osatuta dagoela ikusten
da. Erdialdean gai grisa
dago, gai zuriaz
Inguratuta.

Atzeko adarretan
kordoi-zelula sentsitiboak
dira nagusi. Aurreko
adarretan sustrai
motoreetako zelulak dira
nagusi.

10. ikasgaia: NERBIO SISTEMA 10.15

 Bi adar hauen artean, alboko adarra kokatzen da eta honetan nerbio-
slstema autonomoaren zelulak agertzen dira batez ere.
Bizkarrezur-muinaren garrantzia ez dago zalantzarik. Eremu honetan kalteak
dituzten ondorioak behatu besterik ez da egin behar, ohiko
funtzionamendurako funtsezko atala dela ulertzeko. Izan ere, bizkarrezur-
muina garunak gorputzaren gainerakoarekin komunikatzeko erabiltzen
duen kanala baino gehiago da; zenbait jarduera automatizatu ere egin
ditzake, hala nola arku erreflexuak.

Laburbilduz, hauek dira bizkarrezurmuinaren funtzio nagusiak:

 Informazio sentsorialaren eta motorraren transmisioa: bizkarrezur-
muina gorputz gehienean dauden neuronen eta nerbio-zuntzen
errelebo-nukleoa da. Horrek esan nahi du, bai garunak ekintza bat
egiteko agindua ematen duenean (adibidez, baloi bati ostiko bat
ematea), bai gure gorputzaren zati batek estimuluren bat
hautematen duenean (laztan bat besoan), informazioa lehenik
muinera pasatzen dela, eta horrek informazioa giharretara edo
burmuinera bidaliko duela, hark prozesa dezan.

10. ikasgaia: NERBIO SISTEMA 10.16

  Informazioa prozesatzea: estimulazioa burmuinean kontziente egiten
bada ere, muinak azkar epaitzen du egoera, informazioa burmuinera
bidali edo iritsi aurretik ere larrialdiko jarduera bat eragin behar den
zehazteko. Beraz, prozesu mentalei dagokienez, aukera ematen du
bidezidor mota bat agertzeko, non informazioak ez duen zertan
itxaron goragoko zentruek prozesatu arte erantzun bat sortzeko.
 Erreflexu-ekintzak: batzuetan bizkarrezur-muinak bere kabuz eragiten
du informazioa oraindik garunera transmititu gabe egotea. Jarduketa
horiek dira erreflexu gisa ezagutzen ditugunak. Esku bat sutan
ustekabean jartzea pentsa dezakegu: eskua berehala kentzen da,
planifikatu gabe eta oraindik informazioa burmuinera pasatu gabe.

Erreflexuen funtzioa argia

da: arriskutsuak izan
daitezkeen egoeren aurrean
erreakzio azkarra
eskaintzea. Informazio
sentsorialak bizkarrezur-
muinera iristean erantzun
bat ematen duenez,
burmuinak harrapatu arte itxaron behar izan gabe, denbora irabazten
da, eta hori oso baliotsua da animaliaren batek eraso egiten badio
edo erorikoaren edo erreduren ondorioz zauriak jaso badaitezke.
Horrela, bizkarrezur-muinaren diseinuan programatutako ekintzak
egiten dira, eta beti modu berean gauzatzen dira.

1.3 Meningeak eta likido zefalorrakideoa:

Entzefaloa estalki batez inguratuta dago, meningeez. Kanpoaldean
kokatzen dena duramaterra da eta honen barnean araknoidea eta
piamaterra agertzen dira.

10. ikasgaia: NERBIO SISTEMA 10.17

 Duramaterra garezurraren periostioari estuki lotuta dago eta
piamaterra burmuinaren azalari. Geruza
hauen artean barrunbe batzuk mugatzen dira,
hau da, duramaterra eta araknoidearen
artean, barrunbe subdurala mugatzen da eta
araknoide eta piamater artean,
araknoidepeko barrunbea. Barrunbe hauek
ezinbesteko garrantzia dute burmuinaren
babesean; araknoidepeko barrunbean likido
zefalorrakideoa kokatzen da; Likido bat da,
odol-plasmaren antzekoa konposizioan eta funtzioan; garuneko
espazioetatik eta bizkarrezur-muinetik zirkulatzen du, baita garuna eta
muina babesten dituzten meningeen artean ere. Koloregabea da, nahiz eta
hainbat alterazio eta infekziok tonalitate desberdinak eman diezazkioketen,
eta kolorazioa arazo baten seinale izan daiteke.

Likido zefalorrakideoa ehun batek egiten du garuneko bentrikuluetan,

plexo koroideoa deitzen dena. Glukosan, bitaminetan, hormonetan,
aminoazidoetan, azido nukleikoetan,
elektrolitoan eta globulu zurietan
aberatsa den substantzia da. Osagai
horiei esker, nerbio-sistema zentrala
ondo oxigenatuta eta elikatuta dago
beti.
Hauek dira likido zefalorrakideoaren
oinarrizko funtzioak:
 Nerbio-sistema zentralaren
elikadura: oxigenoa eta
mantenugaiak garuneko zeluletara eta bizkarrezur-muinera
helarazteaz arduratzen da.
 Barne-presioari eustea: oso garrantzitsua da nerbio-sistema
zentralaren barruko presioa araututa edukitzeko, kanpoan dauden
aldaketak gorabehera. Garunak eta muinak asko sufritzen dute
presioa aldatzen bada.
 Homeostasia erregulatzea: garunaren eta bizkarrezur-muinaren
barruko elementu kimikoen kontzentrazioak beti egonkorrak izatea
bermatzen du.
 Hondakin-substantziak deuseztatzea: zelulek arnastu ondoren
sortutako hondakinak biltzeaz arduratzen da, baita nerbio-sistema

10. ikasgaia: NERBIO SISTEMA 10.18

 zentralean dauden toxiko guztiak ere, meningeetatik kanpo
eramateko eta organismotik ezabatzeko.
 Immunitate-sistemaren ekintza: infekzioetatik, bakterioen
erasoetatik, birusetatik, onddoetatik eta garunaren parasitoetatik
babesten du, dituen zelula immunitarioei esker.
 Hormonen garraioa: nerbio-sistema zentral osora garuna eta
bizkarrezur-muina heltzeko eta osasun-egoera onean mantentzeko
behar dituen hormonak helarazteaz arduratzen da.

1.4 Hesi hematoentzefalikoa:

Unitate anatomiko mikroestrukturala da, eta garunaren erregulazio
fisiologiko normalean funtsezko zeregina
duten hainbat osagai ditu.

Lotura estua duten zelulez osatuta

dago; garun-hodien eta nerbio-sistema
zentralaren arteko hesia da. Gai toxiko askok
zeharkatzea eragozten du, eta, aldi berean,
mantenugaiak eta oxigenoa igarotzea
ahalbidetzen du.

Hesi hori ez balego, substantzia

kaltegarri asko burmuinera iritsiko lirateke
eta haien funtzionamendua kaltetuko lukete.
Baina, era berean, oztopo garrantzitsua da
gliomen tratamenduan erabiltzen diren farmakoak belaunaldi barruan
zabaltzeko.

1885ean, Paul Ehrlichek haren existentzia frogatu zuen. Arratoi baten

odolean anilina injektatu zuen. Anilinak urdinez tindatu zuen arratoiaren
gorputz osoa, garuna izan ezik. Hala, gorputzak nerbio-sistema zentrala
babesteko mekanismoren bat zuela frogatu zuen. 1967an hesi
hematoentzefalikoa mikroskopio elektronikoaren bidez ikustea lortu zen,
Thomas Reese eta Morris Karnovskyri esker. Horrela, ikusi ahal izan zen
odol-kapilarrak zelula hauetaraino iristen direla.

Zelula horiek geruza sendo bat osatzen dute eremu honetan, eta
gorputzaren gainerako zatietan hesi malguago bat osatzen dute.

10. ikasgaia: NERBIO SISTEMA 10.19

Burmuinetik kanpo, kapilarretako paretak elkarren artean hutsune txikiak
dituzten zelula endotelialez osatuta daude, baina garunaren barruan zelula
horiek estu-estu gurutzatuta daude haien arteko hutsune
horiek gabe, osagaiak zeluletatik selektiboki pasaraziz.

2. Nerbio sistema periferikoa:

2.1.Nerbioak: nerbio-sistema zentraletik sartu eta irteten diren nerbio-
zuntzak dira:
a) Kranialak
b) Espinalak
2.2.Nerbio sistema autonomoa: nahigabeko funtzioak kontrolatzen ditu:
c) Sinpatikoa
d) Parasinpatikoa

NSP, Nerbio-sistema periferikoak, Nerbio Sistema Zentralak (NSZ)

sortzen dituen informazioak gorputz osoan zehar hedatzen du eta,
bestalde, gorputzak NSZra informazioa bidaltzen du; honetarako, NSZan
kokatzen diren neuronen luzapenak irten eta sartu egingo dira, NSPa
osatuz.

2.1 Nerbioak:
Nerbio bat neurona askotatik datozen nerbio-zuntzen sorta bat da.
Beraz, lesioen aurkako erresistentzia eta babesa ematen die. Hona hemen
nerbioen funtzioak:
 Nerbioek mezuak bidaltzen dituzte batetik bestera garunaren edo
bizkarrezur-muinaren eta gorputzaren gainerako zatiaren artean.

10. ikasgaia: NERBIO SISTEMA 10.20

 Garunetik datozen mezuek gorputzari zer egin behar duen adierazten
diote.
 Gorputzetik datozen mezuek garunari gorputzean gertatzen ari dena
jakiteko aukera ematen diote.
 Gorputz-atal bateko nerbioak lesionatuta daudenean edo
funtzionatzen ez dutenean, litekeena da gorputzeko atal hori ezin
mugitzea edo sentitzea.

a) Nerbio kranialak:
Garezur - pare deritzen hamabi nerbio pare ateratzen dira
garezurraren oinarritik, buruaren eta lepoaren egituretara doazen zuloen
bidez. Modu sekuentzialean izendatzen
dira, aurpegitik kaudalerako
hurrenkerari jarraituz, entzefalotik nola
ateratzen diren kontuan hartuta.
Batzuek funtzio motore edo sentsitibo
orokorra duten bitartean, beste batzuk
usaimenerako, ikusmenerako edo
entzumenerako espezializatuta daude.
Garezur pareen funtzioak laburbilduko
ditugu.
 Nerbio olfatorioak (I): sudurraren
mukosan dauden usain
hartzaileak, usaina jasotzen dute
eta nerbio olfatorioan zehar
burmuineraa garraiotzen da
informazioa.
 Nerbio optikoa (II): begi-
globoaren atzeko polotik medialki irteten da, informazioa lobulu
okzipitalera garraiatzeko.
 Begiko nerbio motore komuna (III): goiko betzulo-zisuran barrena
orbitarantz pasatzen da. Begiko kanpoko gihar batzuen inerbazioaz
arduratzen da.
 Nerbio patetikoa (IV): begiko goiko gihar laprana inerbatzen du.
 Nerbio trigeminoa (V): gihar murtxikatzaileak inerbatu eta
aurpegiaren sentsibilitatea jasotzen du.
 Kanpoko begiko nerbio motorea (VI): begiko kanpoko giharren
inerbazioaz arduratzen da.
 Nerbio faciala (VII): mimika giharrak, malko-guruinak eta dastamena
inerbatzen ditu.

10. ikasgaia: NERBIO SISTEMA 10.21

  Nerbio bestibulokoklearra (VIII): belarriaren entzumen eta orekaren
inerbazioa garraiatzen ditu.
 Nerbio glosofaringeoa (IX): faringerako zuntz motoreak, zuntz
sentsitiboak, faringeko mukosa, amigdala eta mihiaren atzeko
informazioa (dastamena) eta zuntz parasinpatikoak ditu.
 Nerbio bagoa (X): barrunbe toraziko eta abdominaletan dauden
erraien inerbazioaz arduratzen da batez ere.
 Nerbio akzesorioa (XI): muskulu esternokleiodomastoideoa eta
trapezioaren inerbazioaz arduratzen da.
 Nerbio hipoglosoa (XII): mihiaren nerbio motore kraniala da.

b) Nerbio espinalak:
Nerbio espinal pare guztiek funtzio mistoa betetzen dute, beraz
sentsitiboak eta motorrak dira.

Funtzio mistoko nerbioak direnez, bizkarrezur-muinetik informazioa

eramaten dute eta, gainera, lotuta dauden organo, guruin edo giharretatik
datorren informazioa biltzen dute, eta, ondoren, nerbio-sistema zentralera
transmititzen dute bizkarrezur-muinaren bidez.

Horrela, garunak, informazioa prozesatzeaz arduratzen denak,

erantzun bat sortzen du, eta erantzun hori organo eragileetaraino itzultzen
da nerbio zurrunbilotsuen bidez, hasierako estimuluaren aurrean behar
bezala erreakzionatuz.

Nerbio espinal bikoteak daude:

 8 zerbikal: lepoa, sorbalda eta
goiko gorputzadarrak inerbatzen
dituzte.
 12 toraziko: gorputz-enbor eta
goiko adarretarakoak.
 5 lunbar edo gerrikoak: beheko
adarretarakoak.
 5 sakro eta kokzigeo.
 1 genitalak: pelbisa eta perinea
inerbatzen dituzte.

10. ikasgaia: NERBIO SISTEMA 10.22

 Nerbio espinal bakoitzak
honako osagaiak ditu:
 Zuntz aferenteak:
larruazalean,
giharretan,
artikulazioetan eta
erraietan dauden
hartzaileetatik datoz.
Sentikortasun
somatikoa (ukimena,
presioa, mina eta
tenperatura) eta
propiozeptiboa
(giharretatik eta
artikulazioetatik,
gorputz-jarreraren
informazioa) jasotzen
dute. Abiadura
txikikoak dira.

 Zuntz eferente
motoreak: aurreko
adarretan agertzen
diren neurona
motorren luzapenak
osatzen dituzte. Zuntz
mielinikoak eta
abiadura handikoak
dira.

 Zuntz amieliniko begetatiboak: alboko adarretan agertzen diren

neurona begetatiboen luzapenak dlra.

3.2 Nerbio Sistema Autonomoa:

Barruko organoen eginkizunak eta funtzioak zuzendu eta gobernatzen
ditu, zuntz leuneko giharretan, miokardioan eta guruinetan duen
eraginagatik. NSAra doazen zuntz aferenteak leku ezberdinetatik datoz:

10. ikasgaia: NERBIO SISTEMA 10.23

minaren hartzaileak, hala nola bihotza, birikak, digestio-aparatua, maskuria,
odol-hodiak, sexu-organoak, etab.
Nerbio-sistema autonomoa bi multzok osatzen dute: nerbio-sistema
sinpatikoak eta parasinpatikoak. Organismoko organoetan modu
kontrajarrian lan egiten dute, baina, aldi berean, modu integralean.
Atseden hartzeko nerbio-sistema sinpatikoa ere garrantzitsua bada
ere, funtsezkoa da larrialdi-egoeretan gorputza prestatzeko. Beste era
batera esanda, borroka edo ihes erantzunetarako prestatzen gaitu. Hainbat
bide konplexu aktibatuz funtzionatzen du, bihotz-erritmoa eta arnasketa-
erritmoa areagotuz, odol-presioa areagotuz, begi-niniak zabalduz, odol-
fluxua aldatuz, odola larruazaletik, urdailetik eta hesteetatik irten dadin,
jarduera sinpatikoaren aurrean erantzun hori gauzatzeko behar diren
garunerantz, bihotzerantz eta muskulu ezberdinetarantz zuzentzeko.

Nerbio-sistema parasinpatikoaren funtzio nagusia atseden-egoera bat

sortzea da, organismoari energia aurrezteko edo berreskuratzeko aukera
emango diona, gorputzaren erlaxazioa eraginez eta estimulu aktibatzaileen
ondoren egoera berreskuratuz. Digestioan eta ugalketa-erantzunean ere
parte hartzen du.

Horrela, sistema parasinpatikoa sistema sinpatikoaren alderantzizko

islatzat har dezakegu, bi sistemek, oro har, elkarren aurka dauden ekintzak
egiten baitituzte. Horrela, sinpatikoak ekintzarako prestatzen duen
bitartean eta, oro har, organismoaren eta bere metabolismoaren
azelerazioa eragiten duen bitartean, parasinpatikoak energia aurrezteko eta
berreskuratzeko prestatzen dituzten erreakzioak eragiten ditu.

10. ikasgaia: NERBIO SISTEMA 10.24

 Azken batean, nerbio-sistema parasinpatikoak hainbat funtzio
automatiko betetzen ditu, eta funtzio horien existentziak zentzua du nerbio-
sistema sinpatikoarekin batera egiten den ekintzatik abiatuta.

4.- Fisiologia.
Neuronak, gorputzeko zelula guztiak bezala, zelula mintz batez
inguratuta daude. Mintz honek ezaugarri bereziak ditu eta hauei esker
neuronak kitzikagarriak dira. Alde batetik, mintza erdi-iragazkorra da,
zenbait ioien sarrera ahalbidetuz, eta mintzaren alde bietako ioien
kontzentrazio ezberdintasunagatik, egoera egonkor batean, -60tik —90
mv-rako potentzial ezberdintasun elektrikoa dago (neuronaren
barnealdea negatiboa da kanpoaldearekin konparatuz). Honi geldialdiko
mintz-potentziala deitzen zaio eta egoera hauetan mintza polarizatuta
dagoela esaten da.

Ehun honek duen kitzikagarritasuna, geldialdiko mintz-potentziala,

batzuetan positiborantz (despolarizazioa) edo beste batzuetan
negatiborantz (hiperpolarizazioa) elkartzeko duen gaitasunean datza.

Potentzial hauen aldaketak burutzeko, iragazkorrak diren ioiek zelula

mintza zeharkatzeko kanal batzuk eduki behar dituzte. Kanal hauek egoera
normalean itxita edo irekita egon daitezke. Egoera berezi batean kanal
hauek zabal daitezke, ioien sarrera edo irteera ahalbidetuz eta honekin
batera geldialdiko potentziala aldatuz. Kanal hauek irekitzeko modu
ezberdinak egon daitezke: batzuek potentzial elektrikoaren aldaketa
beharrezkoa dute, hauei boltaia-menpeko kanalak deritze; beste zenbait
kasutan, substantzia kimiko batzuek kanalak ireki ditzakete, hauei
neurotransmisore-menpeko kanalak deitzen zaie.

Beraz, kanalak zabaltzeko estimuluak ezinbestekoak dira. Edozein

motatako energiak, intentsitate nahikoarekin esaterako tentsio handi
samarra duen korronte elektrikoak, iraupen minimo batekin, mintzaren
despolarizazioa edo hiperpolarizazioa eragingo du. Mintz-potentzialaren
aldaketa honek, unbral minimo bat lortzen badu, kitzikapen unbrala
deritzona, berehala neuronaren barnealdearen potentziala aldatuko da.
Milisegundo batzuk baino Irauten ez duen despolarizazio honi akzio-
potentziala (AP) edo nerbio-bulkada deitzen zaio.

10. ikasgaia: NERBIO SISTEMA 10.25

 APan ioi ezberdinek parte hartzen dute: sodioak, potasioak, kaltzioak
eta kloroak. Hauek mintzaren alde bietatik mugitzen dira, kitzikagarritasuna
ahalbidetuz.
APa hiru fasetan banatzen da:
1. Despolarizazio azkarra: Na+ boltaia-menpeko kanalak ireki behar
dira, eta irekita daudenean mintz-potentziala positiboa bihurtzen
da.
2. Birpolarizazioa: behin nerbio-bulkada emanda, mintz-potentziala
geldialdiko parametrora bueltatu behar da; horretarako Na+
boltaia-menpeko kanalak inaktibatzen dira. Horrela, Na+-aren
sarrera eteten da. Bestalde, K+ boltaia-menpeko kanalak Na+ -
arenak inaktibatzen direnean irekitzen dira, birpolarizazio-aldia
azkartuz.
3. Hiperpolarizazioa: K+ boltaia-menpeko kanalak irekita mantentzen
direnez mintz-potentziala geldialdiko mintz-potentziala baino
txikiago bihurtzen da, K+ boltaia-menpeko kanalak inaktibatu arte,

APa burutzen den bitartean

neuronak ezinezkoa du beste
estimulu beni bati erantzutea; honi
"aldi errefraktario”deitzen zaio.

 Garraioaren abiadura:
Neuronaren soma edo
dendrita batean APa eratzen
denean, berehala garraiatzen da
neurona osoan zehar. Axoi
mielinikoetan garraioak abiadura
handiagoa dauka.

Nolabait, AParen garraioaren

abiadura handitzeko posiblea izango
litzateke axoien diametroa
handitzea, baina gehiegizko handitzeak beharko lirateke abiadura nahikoa
handitzeko. Zuntz melinikoetan mielinari esker, zeharkako erresistentzia
handitzen da, eta honekin batera abiadura, 20 um-tako axoi bat 100 m/seg-
ko abiadura izatera helduz.

Axoi mielinikoetan, mintz plasmatikoaren segmentu batzuk Schwann-

en zelulez Inguratuta agertzen dira: interguneak. Segmentu hauen artean,

10. ikasgaia: NERBIO SISTEMA 10.26

mielina gutxi edo ezer ere ez duten gune batzuk ageri dira, hauei Ranvier-en
noduluak deitzen zaie. Beraz, interguneetan zeharkako erresistentzia
handitzen dela esan ohi da, eta mielinarik ez dagoen guneetan, hau da,
Ranvier-en noduluetan, mantendu egiten dela, Ranvier-en noduluetan
boltaia-menpeko kanalak agertzen dira eta boltaia-aldaketak direla medio,
berriro nerbio-bulkadak eratzen dira.

Beraz Apa Ranvier-en noduluetan eratzen denean beste nodulu

batera igaroko da, garraioaren abiadura handituz.

 Sinapsia:
Azkenean APa botoi sinaptikora heltzen da. Botoi sinaptikoak beti
beste zelula baten mintzaren ondoan kokatzen dira, sinapsi izeneko egitura
osatuz. Sinapsiaren bitartez, neurona baten axoiak garraiatzen duen
informazioa beste zelula batera igarotzen da, hala nola: beste neurona bat,
kitzikatu edo inhibitu daitekeena, gihar zelula bat (plaka neuromuskularra)
edo guruin zelula batera, jariaketa handitu edo gutxitu dezakeena.

15.18. ied: Sinapsiak,

Sinapsi ugarienak kimikoak dira; hauek, botoi sinaptikoaren

barnealdean neurotransmisoreak besikula batzuetan gordetzen dituzte.
Botoia kitzikatzean, neurotransmsorea arraiadura sinaptikora askatzen da eta
mintz postsinaptikoan dagoen hartzaile batekin batzen da, alboko zelularen
kitzikapena sortuz.
Neurona batek neurotransmlsore eta hartzaile ezberdinak eduki
ditzake. Orokorrean neurotransmisoreak bi motatakoak izan daitezke:
kitzikatzaileak (mintz postsinaptikoaren despolarizazioa eragiten dute) eta
inhibitzaileak (mintzz postsinaptikoa hiperpolarizatzen dute).

Sinapsiak elektrikoak ere izan daitezke. loiak zelula batetik bestera

igarotzen dira, neurotransmisorerik gabe.

10. ikasgaia: NERBIO SISTEMA 10.27

  Arku erreflexua:
Garunean kokatzen den alboko ildoaren aurrealdean eremu
motoreak kokatzen dira. Bertan, nahitako mugimenduak burutuko dituzten
lehenengo neuronak kokatzen dira. Neurona hauen axoiak eremu motoretik
irtengo dira, bizkar-muinaren aurreko kordoian zuzentzen direlarik. Axoien
multzo honi bide piramidala deitzen zaio. Bide piramidala osatzen duten
zuntzen % 90a, erraboilera heltzean gurutzatu egiten dira, beste aldera
pasatuz.

Behin bizkar-muinean, aurreko adarretan kokatzen diren neurona

motorrekin sinapsia egingo dute eta neurona hauena hauen axoiak, nerbio
espinalen bidez, gorputz guztiko egituretara helduko dira.

 Bizkar-muinaren erreflexuak:
Ekintza erreflexua estimulu bati emandako erantzuna da. Erantzuna
ez da borondatezkoa. Oso bero dagoen objektu baten gainean gure eskua
konturatu gabe jartzen badugu, berehala, berorik handiena sentitzean,
gorputzaren erantzuna eskua leku horretatik azkar kentzea izango da.

Erreflexu-ekintzaren bereizgarri den eta gure burmuinaren ekintza

kontzienteetan inola ere gerta ezin daitekeen abiadura bikain horrek
berehalako ekintza bat errazten du, normalean pertsonarentzat mehatxu
bat, kalte fisiko bat dakarren zerbaiten aurrean.

10. ikasgaia: NERBIO SISTEMA 10.28

 Horrela funtzionatzen du: sentimen neurona da estimulu hori jasoko
duena eta informazio hori bizkarrezur-muinean dagoen zentru batera
bidaliko du. Hona iritsitakoan, azken horrek neurona motor bati emango
dio, eta hark izango du estimuluari erantzuteko ardura, dagokion gihar-
mugimendua sortuz.

Normalean, kolpeak edo mina bezalako estimuluak dira ekintza

erreflexua eragingo dutenak: sentimen neuronak estimulua jasotzen du, eta
horren ondorioz, nahi gabeko erantzuna emango zaio. Erantzuna
automatikoa da, ez dago borondatearen esku-hartzerik.

10. ikasgaia: NERBIO SISTEMA 10.29