ΜΕΡΟΣ 2ο ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΜΗΧΑΝΩΝ

`
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΜΗΧΑΝΩΝ
Σημειώσεις μαθήματος
Τμήμα Μηχανικών Βιοϊατρικής
2020
Γκλώτσος Δημήτρης, Αναπλ. Καθ

Εισαγωγή
Τ
ο μάθημα Στοιχεία Κατασκευών και Μηχανών βρίσκεται στο 4ο εξάμηνο του τμήματος Μηχανικών
Βιοϊατρικής του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής. Αποτελεί θεωρητικό μάθημα γενικής υποδομής
με 4 ώρες παράδοσης την εβδομάδα. Περιλαμβάνει δύο διακριτές ενότητες, τα ‘Στοιχεία
Κατασκευών’ και τα ‘Στοιχεία Μηχανών’. Οι σημειώσεις αυτές καλύπτουν τις βασικές αρχές της
ενότητας ‘Στοιχεία Μηχανών’. Στην ενότητα αυτή παρουσιάζονται τα γενικά στοιχεία περιστροφικής
κινήσεως με έμφαση στην μετάδοση κίνησης μέσω οδοντωτών τροχών, μέσω διατάξεων με ιμάντες και μέσω
αλυσοκινήσεως. Επίσης, παρουσιάζονται τα γενικά χαρακτηριστικά όλων των στοιχείων που συνθέτουν τις
διατάξεις περιστροφικής κίνησης, όπως ατράκτων, αξόνων, εδράνων κυλίσεως και ολισθήσεως, συνδέσμων,
στοιχείων στεγανοποίησης και λίπανσης.
Οι σημειώσεις συνοδεύονται από το παρεχόμενων, μέσω του ΕΥΔΟΞΟΥ (http://eudoxus.gr/) βιβλίο του
μαθήματος.
Οι σημειώσεις του μαθήματος, καθώς και όλο το επιπλέον εκπαιδευτικό υλικό, είναι διαθέσιμες σε
ηλεκτρονική μορφή στο eclass του τμήματος Μηχανικών Βιοϊατρικής
(http://medisp.bme.uniwa.gr/eclass/courses/TIO157/).
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Βελαώρας, Ι.Χ., Στοιχεία μηχανών :επίτομο, εκδόσεις ΙΩΝ, 1997 (υπάρχει διαθέσιμο στην κεντρική
βιβλιοθήκη της Πανεπιστημιούπολης Ι του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής με τον κωδικό βιβλίου
621.8 ΒΕΛ)
2. Budynas−Nisbett, Mechanical Engineering, McGraw−Hill Primis, 2008
3. Shigley, Joseph Edward, Mischke, Charles R., Mechanical engineering design, McGraw−Hill
Primis, 1989 (υπάρχει διαθέσιμο στην κεντρική βιβλιοθήκη της Πανεπιστημιούπολης Ι του
Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής με τον κωδικό βιβλίου 621.815 SHI)
4. Maitra, Gitin M., Handbook of gear design, McGraw−Hill Primis, 1994 (υπάρχει διαθέσιμο στην
κεντρική βιβλιοθήκη της Πανεπιστημιούπολης Ι του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής με τον κωδικό
βιβλίου 621.833 MAI)
5. Juvinall R. C., Marshek K. M., Fundamentals of Machine Component Design, Hardcover, 2000
(υπάρχει διαθέσιμο στην κεντρική βιβλιοθήκη της Πανεπιστημιούπολης Ι του Πανεπιστημίου
Δυτικής Αττικής με τον κωδικό βιβλίου 621.815 JUV)
6. Βεαλώρας, Ι.Χ., Αντοχή υλικών, εκδόσεις ΙΩΝ, 1997 (υπάρχει διαθέσιμο στην κεντρική βιβλιοθήκη
της Πανεπιστημιούπολης Ι του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής με τον κωδικό βιβλίου 620.112
ΒΕΛ)
Περιεχόμενα
1. ΟΔΟΝΤΟΚΙΝΗΣΗ ................................................................ 1
1.1 Εισαγωγή .................................................................................. 2
1.2 Είδη οδοντωτών τροχών ........................................................... 5
1.3 Παράλληλοι οδοντωτοί τροχοί: Στοιχεία μετάδοσης κίνησης ..... 8
1.4 Παράλληλοι οδοντωτοί τροχοί: Δυνάμεις στην οδόντωση ....... 13
1.5 Ελικοειδής οδοντωτοί τροχοί ................................................... 27
1.6 Κωνικοί οδοντωτοί τροχοί ....................................................... 35
1.7 Ζεύγος ατέρμονα κοχλία-κορώνας .......................................... 36
1.8 Προχωρημένες ασκήσεις......................................................... 41
1.9 Ερωτήσεις εμβάθυνσης, κατανόησης και αυτό-αξιολόγησης .. 47
2. ΚΙΝΗΣΕΙΣ ΜΕ ΙΜΑΝΤΕΣ .................................................... 51
2.1 Εισαγωγή ................................................................................ 52
2.2 Ολίσθηση – Τόξο κυλίσεως ..................................................... 58
3. ΑΛΥΣΟΚΙΝΗΣΗ.................................................................. 72
3.1 Εισαγωγή ................................................................................ 73
4. ΑΤΡΑΚΤΟΙ ......................................................................... 84
4.1 Εισαγωγή ................................................................................ 85
5. ΣΤΡΟΦΕΙΣ-ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ-ΕΔΡΑΝΑ.................................... 96
5.1 Στροφείς .................................................................................. 97
5.2 Σύνδεσμοι ............................................................................. 101
5.3 Έδρανα στήριξης .................................................................. 104
5.4 Ερωτήσεις εμβάθυνσης, κατανόησης και αυτό-αξιολόγησης 110
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ .................................................................... 111
1
ΟΔΟΝΤΟΚΙΝΗΣΗ
Μετάδοση κίνησης με οδοντωτούς τροχούς
1
1.1 Εισαγωγή
Μετάδοση κίνησης.
Η
μετάδοση κίνησης από μία άτρακτο σε μία άλλη είναι σύνηθες φαινόμενο
στην πλειονότητα των μηχανών (Εικόνα 1.1). Στην περίπτωση που οι
γεωμετρικοί άξονες των δύο ατράκτων που συμμετέχουν στην μετάδοση
κίνησης συμπίπτουν, τότε η χρήση απλών συνδέσμων είναι επαρκής για την
μετάδοση κινήσεως. Όταν, όμως, οι γεωμετρικοί άξονες δεν συμπίπτουν, τότε είναι
επιβεβλημένη η χρήση εναλλακτικών διατάξεων, όπως η οδοντοκίνηση, η
ιμαντοκίνηση και η αλυσοκίνηση. Στο παρόν κεφάλαιο θα εστιάσουμε στην
οδοντοκίνηση.
Οι οδοντωτοί τροχοί, που αποτελούν το βασικό στοιχείο της οδοντοκινήσεως, είναι

μεταλλικοί δίσκοι (σε μερικές εφαρμογές χρησιμοποιούνται και άλλα συνθετικά και
πλαστικά υλικά) η κατασκευή των οποίων είναι τέτοια ώστε στην εσωτερική ή
εξωτερική επιφάνειά τους να παρουσιάζουν διάκενα σχηματίζοντας μεταξύ τους τα
δόντια. Η εμπλοκή μεταξύ δύο οδοντωτών τροχών γίνεται με την τοποθέτηση των
δοντιών του ενός τροχού στα αυλάκια του άλλου τροχού.
Σύνδεσμος Τροχαλία/
Αλυσοτροχός
Ιμάντας/Αλυσίδα
Οδοντωτοί τροχοί
Έδρανα
Άτρακτος
στηρίξεως
Ηλεκτροκινητήρας
Στροφείς
Εικόνα 1.1: Βασικά στοιχεία συστημάτων μετάδοσης κίνησης, οδοντοκίνηση
Οι οδοντωτοί τροχοί δουλεύουν σε ζευγάρια. Η διεθνής ορολογία έχει καταλήξει

στον όρο ‘pinion’ για το μικρό γρανάζι του ζεύγους και στον όρο ‘gear’ για το
μεγάλο γρανάζι του ζεύγους. Το μικρό γρανάζι, στις περισσότερες περιπτώσεις είναι
ο οδηγός του μεγάλου γραναζιού. Η απόσταση των αξόνων περιστροφής μεταξύ των
εμπλεκόμενων γραναζιών δεν είναι μεγάλη. Όταν υπάρχουν ανάγκες για μετάδοση
2
κίνησης σε μεγάλες αποστάσεις χρησιμοποιούνται άλλες διατάξεις, όπως η
αλυσοκίνηση και η ιμαντοκίνηση, που θα εξετάσουμε στα επόμενα κεφάλαια. Η
ορολογία σχετικά με τις διεθνής ονομασίες των οδοντωτών ακολουθεί διεθνή
πρότυπα, ίσως το πιο σημαντικό εκ των οποίων είναι το ISO recommendation No.
888 με τίτλο ‘International Vocabulary of Gears’ και το ISO recommendation R
701 με τίτλο ‘International Gear Notation, Symbols for geometrical data’. Με τους
οδοντωτούς τροχούς επιτυγχάνουμε:
α/ να μεταφέρουμε περιστροφικές κινήσεις

β/ να μεταβάλλουμε τις στροφές
γ/ να μεταβάλλουμε τη φορά περιστροφής
δ/ να μεταβάλλουμε τις ροπές στρέψεως
Τα πλεονεκτήματα της οδοντοκίνησης είναι πολλαπλά:
-μετάδοση κίνησης στην κινούμενη άτρακτο με μικρότερη ή μεγαλύτερη ταχύτητα

ανάλογα με τον αριθμό δοντιών
-σταθερή σχέση μετάδοσης λόγω της εμπλοκής των δοντιών
-μεγάλη διάρκεια ζωής
-περιορισμένες ανάγκες συντήρησης
-καλό βαθμό απόδοσης
-μεταφορά μεγάλων ισχύων
Παρόλα αυτά, η οδοντοκίνηση παρουσιάζει και μειονεκτήματα, όπως:
-θορυβώδης λειτουργία
-υψηλό κόστος κατασκευής
-μετάδοση κίνησης με μη ελαστικό τρόπο (δεν αντέχουν κρουστικά φορτία, τα οποία
και προβάλλονται στις ατράκτους)
Οι οδοντωτοί τροχοί κατασκευάζονται με διάφορα υλικά, πιο συνηθισμένα εκ των

οποίων είναι χυτοσίδηρος, χυτοχάλυβες, ανθρακούχοι κοινοί χάλυβες, βελτιωμένοι
χάλυβες, αλουμίνιο, πλαστικά και διάφορα κράματα. Οι μέθοδοι κατασκευής τους
περιλαμβάνουν εφαρμογές με φραιζομηχανή γενικής χρήσης με κοπτικό εργαλείο
μορφής (τα κατεργασμένα τεμάχια εκχονδρίζονται ή φινιρίζονται, και ενίοτε σαν
τελική κατεργασία χρησιμοποιείται η λείανση), με τη μέθοδο κυλίσεως, με τη μέθοδο
της αντιγραφής, με χύτευση και με έλαση.
Ένα σημαντικό στοιχείο κατά την λειτουργία των οδοντωτών τροχών είναι η λίπανσή
τους για την ομαλή χρήση και τον περιορισμό των απωλειών. Το είδος λιπαντικού και
ο τρόπος χρήσης του εξαρτάται από την περιφερειακή ταχύτητα λειτουργίας, και
μπορεί να είναι γράσο για μικρή περιφερειακή ταχύτητα, ή κάποιο ορυκτέλαιο για
μεγάλη περιφερειακή ταχύτητα. Η λίπανση με ορυκτέλαιο γίνεται με εμβάπτιση του
ενός τροχού, με ραντισμό στο σημείο επαφής ή με εκτόξευση με ψεκασμό. Το ιξώδες
του λιπαντικού παίζει σημαντικό ρόλο, καθώς λιπαντικό με υψηλό ιξώδες αυξάνει την
3
αντίσταση στην κίνηση και μειώνει την απόδοση, ενώ λιπαντικό με χαμηλό ιξώδες
αυξάνει τον θόρυβο και τις φθορές.
Το είδος των οδοντωτών τροχών που θα επιλέξουμε για την εκάστοτε εφαρμογή
εξαρτάται από διάφορους παράγοντες, όπως η περιφερειακή ταχύτητα λειτουργίας
και οι καταπονήσεις της κατασκευής. Οι παράλληλοι οδοντωτοί τροχοί
χρησιμοποιούνται για εφαρμογές με μικρές περιφερειακές ταχύτητες και ανάγκες
μεταφοράς μεγάλης ισχύος, οι ελικοειδής οδοντωτοί τροχοί για μεγαλύτερες
περιφερειακές ταχύτητες μέχρι και 200m/s, και όταν έχουμε μεγάλες αξονικές
δυνάμεις, οι γωνιώδεις και οι διπλοί ελικοειδείς για πολύ μεγάλες αξονικές δυνάμεις
και, τέλος, το ζεύγος ατέρμονα κοχλία - κορώνας για μεγάλη μείωση στροφών (έως
και 200 φορές) και μεταφορά ισχύος μέχρι και 1000PS.
4
1.2 Είδη οδοντωτών τροχών
Μετωπικοί. Κωνικοί. Ατέρμονας κοχλίας-κορώνα. Κοχλιωτοί.
Ο
ι οδοντωτοί τροχοί που θα εξετάσουμε χωρίζονται σε 4 βασικές
κατηγορίες, τους μετωπικούς οδοντωτούς τροχούς, τους κωνικούς
οδοντωτούς τροχούς, το ζεύγος ατέρμονα κοχλία-κορώνας και τους
κοχλιωτούς οδοντωτούς τροχούς.
1. Μετωπικοί οδοντωτοί τροχοί. Χρησιμοποιούνται για την μετάδοση κινήσεως σε

παράλληλα τοποθετημένες ατράκτους και διακρίνονται σε τέσσερις κύριες κατηγορίες
(Εικόνα 1.2):
α. Παράλληλοι (δόντια παράλληλα μεταξύ τους, παράλληλα ως προς τον

άξονα του τροχού με διαμόρφωση εξωτερικής ή εσωτερικής οδόντωσης)
β. Ελικοειδείς (με κεκλιμένα δόντια)
γ. Γωνιώδεις (συνεχής οδόντωση με μεταβαλλόμενη κλίση)
δ. Ζεύγος οδοντωτού τροχού – οδοντωτού κανόνα (κρεμαγιέρα- ο ένας
οδοντωτός τροχός περιστρέφεται και ο άλλος κινείται ευθύγραμμα)
Οι συνήθεις σχέσεις μετάδοσης κίνησης για τους μετωπικούς οδοντωτούς τροχούς

1:8 έως 1:20 για απλή διάταξη, 1:45 έως 1:60 για διπλή διάταξη και 1:200 έως 1:300
για τριπλή διάταξη με δυνατότητα μεταφοράς ισχύος έως 23 000 PS, περιστροφική
ταχύτητα 100 000rpm, περιφερειακή ταχύτητα 200m/sec και απόδοση έως και 99%.
2. Κωνικοί οδοντωτοί τροχοί. Χρησιμοποιούνται για την μετάδοση κινήσεως σε

τεμνόμενες ατράκτους που σχηματίζουν μεταξύ τους γωνία <=90ο. Διακρίνονται σε
τρεις κύριες κατηγορίες (Εικόνα 1.3):
α. Παράλληλοι (δόντια παράλληλα μεταξύ τους)

β. Κεκλιμένοι (με κεκλιμένα δόντια)
γ. Τοξοειδής (συνεχής οδόντωση με μεταβαλλόμενη κλίση)
3. Ζεύγος ατέρμονα κοχλία - κορώνας. Χρησιμοποιούνται για την μετάδοση

κινήσεως σε ασύμβατες ατράκτους, οι οποίες σχηματίζουν μεταξύ τους γωνία =90ο.
Χρησιμοποιούνται για μεγάλες μειώσεις στροφών (Εικόνα 1.4).
4. Κοχλιωτοί οδοντωτοί τροχοί. Χρησιμοποιούνται για την μετάδοση κινήσεως σε

διασταυρούμενες ατράκτους, οι οποίες, όμως, δεν τέμνονται μεταξύ τους (Εικόνα
1.5).
5
Εικόνα 1.2: Είδη μετωπικών οδοντωτών τροχών (αριστερά: παράλληλοι, δεξιά:
ελικοειδής)
ΠΗΓΗ: https://en.wikipedia.org/wiki/Gear
Εικόνα 1.3: Κωνικοί οδοντωτοί τροχοί με τοξοειδή οδόντωση

Εικόνα 1.4: Ζεύγος ατέρμονα κοχλία (πάνω) – κορώνας (κάτω)

Εικόνα 1.5: Κοχλιωτοί οδοντωτοί τροχοί

6
Τα κριτήρια για την επιλογή των διαστάσεων των γραναζιών καθορίζονται από
διάφορους παράγοντες, όπως οι ανάγκες για μεταφορά ισχύος, ο λόγος μετάδοσης, η
περιφερειακή ταχύτητα, ο χρόνος ζωής των γραναζιών και η καταπόνηση της
διάταξης. Όσο αφορά το υλικό των γραναζιών, επιλέγεται συνήθως με βάση τις
ανάγκες χώρου, κόστους και βάρους, και μπορεί να είναι χυτοσίδηρος στις
περισσότερες εφαρμογές, ή ακόμα και συνθετικά υλικά για ελάττωση θορύβου και
απορρόφηση κραδασμών. Ο αριθμός των δοντιών ποικίλει. Για μεγάλες
καταπονήσεις και γρήγορες ταχύτητες ο ελάχιστος αριθμός δοντιών είναι 16, για
μέτριες ταχύτητες 12 και για μικρές ταχύτητες με μικρά φορτία 10. Για μεγάλους
λόγους μετάδοσης κίνησης αποφεύγεται η χρήση μεγάλων γραναζιών και οι διατάξεις
κατασκευάζονται σε πολλά επίπεδα με πολλαπλά ζεύγη οδοντωτών τροχών ώστε να
μοιράζεται ο λόγος μετάδοσης με μικρότερα μεγέθη από επίπεδο σε επίπεδο. Για
συνήθης απλές εφαρμογές ο λόγος μετάδοσης είναι έως 7. Η τιμή του modul
καθορίζεται κυρίως από τις καταπονήσεις που αναμένεται να ασκηθούν στους
οδοντωτούς τροχούς.
7
1.3 Παράλληλοι οδοντωτοί τροχοί:
Στοιχεία μετάδοσης κίνησης
Γενικής χρήσης.
Σ
την Εικόνα 1.6 παρουσιάζονται τα βασικά γεωμετρικά χαρακτηριστικά των
μετωπικών οδοντωτών τροχών με παράλληλη οδόντωση1. Αυτά τα
χαρακτηριστικά συνοψίζονται στα ακόλουθα:
•Βήμα……………………….. t (mm)
•Αρχική διάμετρος ………..... do
•Διάμετρος κεφαλών ……..... dk
•Διάμετρος ποδιού …………. df
•Ύψος δοντιού ……………… hz
•Ύψος κεφαλής ………………hk
•Ύψος ποδιού ………………...hf
•Μήκος δοντιού ………………b
b
hk
hf t
hz
do
dk
df
Εικόνα 1.6: Διαστάσεις στην οδοντωτή στεφάνη
Η περιφέρεια που καλύπτει τις κορυφές των δοντιών περιγράφεται από την διάμετρο
των κεφαλών dk, η περιφέρεια που σχηματίζεται στο μέσο των δοντιών δίνεται από το
μέγεθος αρχική διάμετρος do, ενώ η περιφέρεια που διέρχεται από την βάση των
1 Εκπαιδευτική προβολή: Μετάδοση κίνησης στους παράλληλους οδοντωτούς τροχούς.
8
δοντιών δίνεται από την διάμετρο ποδιού df. Αντίστοιχα μεγέθη περιγράφουν τα
χαρακτηριστικά των δοντιών, όπως το ύψος δοντιού hz, το ύψος κεφαλής hk και το
ύψος ποδιού hf. Η απόσταση από την μία πλευρά του δοντιού στην επόμενη
ονομάζεται βήμα t (ισούται με το μήκος τόξου στην αρχική περιφέρεια). Το
γινόμενο βήματος t και αριθμού δοντιών z δίνει το μήκος της αρχικής περιφέρειας.
Ο λόγος βήματος προς το π καλείται modul m, το οποίο είναι μια τυποποιημένη
μονάδα με διαστάσεις μήκους και μας δείχνει πόσο μικρός ή μεγάλος είναι ο τροχός:
t
m (1.1)

Επίσης, ισχύουν οι εξής σχέσεις:
d o  m z
dk
dk  do  2  m  m  (1.2)
z 2
d f  d o  2  h f  d f  d o  2, 4  m (1.3)
d k  d o  2  hk  d k  d o  2  m (1.4)
Η απόσταση των αξόνων μεταξύ ενός ζευγαριού οδοντωτών τροχών δίνεται από την
σχέση (Εικόνα 1.7):
d o1  d o 2
a (1.5)
2
Στην μετάδοση κινήσεως εμπλέκονται τουλάχιστον δύο άτρακτοι, η κινητήρια και η

κινούμενη. Η κινητήρια είναι αυτή που συνδέεται με τον ηλεκτροκινητήρα, και η
κινούμενη είναι αυτή στην οποία μεταδίδεται η κίνηση μέσω της διάταξης μετάδοσης
κίνησης (π.χ. οδοντοκίνηση, ιμαντοκίνηση κλπ). Η αύξηση ή μείωση των στροφών
προσδιορίζεται από την σχέση μεταδόσεως της κινήσεως, η οποία προσδιορίζεται ως
ο λόγος:
n2
i (1.6)
n1
όπου n1 η περιστροφική ταχύτητα της κινητήριας και n2 η περιστροφική ταχύτητα της

κινούμενης ατράκτου (Εικόνα 1.7). Η σχέση αυτή εκφράζει την υποβάθμιση των
στροφών από την κινητήρια άτρακτο προς την κινούμενη άτρακτο. Π.χ. όταν το
9
1
i σημαίνει ότι οι στροφές στην κινούμενη άτρακτο μειώνονται στο μισό σε
2
σχέση με τις στροφές στην κινητήρια άτρακτο. Στην βιβλιογραφία θα βρούμε και τον
n
αντίστροφο ορισμό, δηλαδή i  1 , οπότε στο προηγούμενο παράδειγμα θα έχουμε
n2
2
i και η ερμηνεία θα είναι ότι η κινητήρια άτρακτος κινείται δύο φορές πιο
1
γρήγορα από την κινούμενη άτρακτο. Και οι δύο διατυπώσεις όσο αφορά τον ορισμό
της σχέση μετάδοσης εκφράζουν το ίδιο συμπέρασμα. Για τις ανάγκες του παρόντος
εγχειριδίου θα χρησιμοποιήσουμε τον πρώτο ορισμό που εκφράζει την σχέση
μετάδοσης ως προς την μείωση των στροφών στην κινούμενη άτρακτο.
n2
n1
1
do
2
do
do1/2 do2/2
Εικόνα 1.7: Μετάδοση κινήσεως στους οδοντωτούς τροχούς
Η φορά περιστροφής του κινούμενου τροχού στην Εικόνα 1.7 είναι αντίθετη από την
φορά περιστροφής του κινητήριου τροχού. Στην περίπτωση που επιθυμούμε
μετάδοση κινήσεως με οδοντωτούς τροχούς διατηρώντας την ίδια φορά περιστροφής
μεταξύ κινητήριου και κινούμενου τροχού, είναι αναγκαία η παρεμβολή ενός
ενδιάμεσου τροχού μεταξύ τους, ο λεγόμενος ‘τρελός’ (Εικόνα 1.8).
10
n1
do
1
nε
do
ε
n2
do
2
4
Εικόνα 1.8: Μετάδοση κινήσεως στους οδοντωτούς τροχούς με διατήρηση φοράς
περιστροφής μεταξύ κινητήριου και κινούμενου οδοντωτού τροχού
Κατά την εμπλοκή οι αρχικές περιφέρειες των δοντιών εφάπτονται στο σημείο επαφής
(Εικόνα 1.7). Και οι δύο τροχοί στο σημείο αυτό έχουν την ίδια περιφερειακή
ταχύτητα η οποία υπολογίζεται ως εξής:
 d o1n1 m
u1  (1.7)
1000  60 s
 d o 2n2 m
u2  (1.8)
1000  60 s
u1  u 2 (1.9)
11
όπου do1 και do2 είναι οι αρχικές διάμετροι του τροχού 1 και 2 αντίστοιχα σε mm, και
n1 και n2 είναι οι περιστροφικές ταχύτητες σε rpm. Ο λόγος των αρχικών διαμέτρων,
ή των δοντιών, είναι αντιστρόφως ανάλογος του λόγου περιστροφικών ταχυτήτων.
Αυτό σημαίνει ότι σε ένα ζευγάρι, ο τροχός με την μεγαλύτερη διάμετρο και τα
περισσότερα δόντια θα περιστρέφεται με τις λιγότερες στροφές σε σχέση με τον
τροχό με μικρότερη διάμετρο και μικρότερο αριθμό δοντιών. Αυτό αποδεικνύεται
ως εξής:
 d o1n1 m  d o 2n 2 m
u1  u 2   
1000  60 s 1000  60 s
(1.10)
d n
 d o1n1  d o 2n 2  o1  2
d o 2 n1
d o 1  mz 1
d o1 n2 z1 n2

d o 2 n1 z
d o 2  mz 2 2

n1
(1.11)
12
1.4 Παράλληλοι οδοντωτοί τροχοί:
Δυνάμεις στην οδόντωση
Περιφερειακή δύναμη. Ακτινική δύναμη.
Κ
ατά την απευθείας εμπλοκή δύο οδοντωτών τροχών τα δόντια του
κινητήριου τροχού εφαρμόζουν στα δόντια του κινούμενου τροχού μία
δύναμη Pn με διεύθυνση την ευθεία της γραμμής επαφής των δύο τροχών.
Η δύναμη αυτή αναλύεται σε δύο συνιστώσες (Εικόνα 1.9):
-περιφερειακή δύναμη Pt (καταπονεί το δόντι σε κάμψη και τη βάση του σε

διάτμηση)
-ακτινική δύναμη Pr (καταπονεί το δόντι σε θλίψη)
Εικόνα 1.9: Δυνάμεις στην οδόντωση
Οι δυνάμεις αυτές υπολογίζονται ως εξής:
2 Mt 1
Pt  kp (1.12)
d o1
2 Mt 2
Pt  kp (1.13)
do2
Pr  Pt aokp (1.14)
όπου Μt1 και Mt2 είναι η ροπή στρέψεως από την κινητήρια και την κινούμενη
άτρακτο αντίστοιχα, n1 και n2 είναι η ταχύτητα περιστροφής του κινητήριου και του
κινούμενου τροχού σε rpm, Ν είναι η μεταφερόμενη ισχύς σε PS (1kW=1,36PS, 1
13
HP≈1 PS2) και do1 και do2 είναι αρχικές διάμετροι σε cm και αο η γωνία επαφής σε
μοίρες.
Για τον υπολογισμό του κατάλληλου μεγέθους οδοντώσεως με βάση την

καταπόνηση, χρησιμοποιείται συνήθως η μέθοδος ελέγχου των δοντιών σε κάμψη. Το
βήμα της οδοντώσεως σύμφωνα με αυτή την μέθοδο υπολογίζεται ως εξής:
450000 N
t 3 cm (1.15)
c  y z n
όπου Ν η μεταφερόμενη ισχύς σε ίππους (PS), z ο αριθμός των δοντιών του τροχού,
n η περιστροφική ταχύτητα του τροχού σε rpm, c η σταθερά του υλικού (βλέπε
Πίνακα 1.1), y=b/t (βλέπε Πίνακα 1.2) και modul=t/π, στρογγυλοποιημένο στην
πλησιέστερη τιμή σύμφωνα με το DIN 780.
ΠΙΝΑΚΑΣ 1.1:
ΣΤΑΘΕΡΆ ΥΛΙΚΟΎ
Υλικό τροχού c
Χυτοσίδηρος 25-32
Χυτοχάλυβας 35-65
Κοινοί χάλυβες 55-100
Ειδικοί χάλυβες 70-100
Βαμμένοι χάλυβες 100-200
ΠΙΝΑΚΑΣ 1.2:
ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΗΣ ΥΛΙΚΟΥ
Συντελεστής δοντιών y
Χυτά 2
Ευθύγραμμα 3
Κεκλιμένα 4
Γωνιώδη 5
Κατά την μετάδοση κίνησης από τον κινητήριο οδοντωτό στον κινούμενο υπάρχουν
απώλειες στην μεταφορά ισχύος λόγω κρουστικών φορτίων, τριβών, φθοράς υλικού
κ.α. Αν σε συνθήκες ιδανικής λειτουργίας η περιστροφική ταχύτητα της κινούμενης
ατράκτου είναι n2, τότε σε συνθήκες πραγματικής λειτουργίας η περιστροφική
ταχύτητα είναι n2πρ<n2 κατά τουλάχιστον 1% με 2% στις περισσότερες περιπτώσεις.
Οι απώλειες δίνονται από τον συντελεστή απωλειών ψ ενώ ο βαθμός απόδοσης από
τον συντελεστή η:
2 kW= kilowatt, PS= Pferdestärke = horse strength, HP=Horsepower
14
n 2  n 2
 (1.16)
n2
  1  (1.17)
Άσκηση 1.1: Παράλληλοι οδοντωτοί τροχοί
Έστω ζεύγος οδοντωτών τροχών με

do1=40mm, do2=120mm και n1
n1=300rpm. Ζητούνται α) η
do
1
περιστροφική ταχύτητα n2 και β) η
περιφερειακή ταχύτητα u2.
n2
do
2
ΛΥΣΗ:
α) Περιστροφική ταχύτητα n2
d o1n1  d o 2n2 
d n 40mm  300rpm
 n2  o1 1   100rpm
do2 120mm
β) Περιφερειακή ταχύτητα
 d o1n1 3,14  40  300

u1    0, 628m / s
1000  60 1000  60
 d o 2n2 3,14  120  900

u2    0, 628m / s
1000  60 1000  60
Παρατηρούμε ότι η διάμετρος του κινούμενου τροχού είναι 3 φορές μεγαλύτερη από
την διάμετρο του κινητήριου τροχού. Επίσης παρατηρούμε ότι η περιφερειακή
ταχύτητα είναι ίδια και για τους δύο τροχούς.
15
Έστω ζεύγος οδοντωτών τροχών με

z1=30, z2=90 και do1=50mm, με τον n1
πρώτο τροχό να είναι ο κινητήριος.
do
1
Ζητούνται α) η αρχική διάμετρος του
κινούμενου τροχού και β) η σχέση
μεταδόσεως της οδοντοκινήσεως.
n2
do
2
ΛΥΣΗ:
α) Αρχική διάμετρος κινούμενου τροχού
d o1 z 1 z
  d o 2  d o1 2 
do2 z 2 z1
90
 d o 2  50 mm   150 mm
30
β) Σχέση μεταδόσεως
d o1 50mm 1
i  
d o 2 150mm 3
z 1 30 1
i  
z 2 90 3
Παρατηρούμε ότι η διάμετρος και ο αριθμός των δοντιών του κινούμενου τροχού
είναι τριπλάσιος σε σχέση με τον κινητήριο.
16
Έστω ζεύγος οδοντωτών τροχών οι οποίοι εμπλέκονται α/ απευθείας και β/ με την

παρεμβολή ενδιάμεσου οδοντωτού τροχού. Δίνονται τα μεγέθη z1=30, zε=15, z2=60
και n1=360rpm. Ο πρώτος τροχός είναι ο κινητήριος. Ζητούνται α) η περιστροφική
ταχύτητα του κινούμενου τροχού, β) η σχέση μεταδόσεως και γ) η ολική σχέση
μεταδόσεως της διάταξης και στις δύο περιπτώσεις.
n1
do
1
n1
do
1
do
nε
ε
n2
n2
do do
2 2
ΛΥΣΗ:
Α Περίπτωση: σενάριο απευθείας εμπλοκής
α) Περιστροφική ταχύτητα του κινούμενου οδοντωτού τροχού

z n 30  360rpm
z 1n1  z 2n 2  n 2  1 1   180rpm
z2 60
z 1 30 1
i  
z 2 60 2
n 2 180rpm 1
i  
n1 360rpm 2
17
Β Περίπτωση: σενάριο εμπλοκής με την παρεμβολή ενδιάμεσου τροχού
α) Ζεύγος z1-zε
z 1n1 30  360rpm
z  n  z 1n1  n    720rpm
z 15
Σχέση μεταδόσεως
z 1 30
i1   2
z  15
n 720rpm
i1   2
n1 360rpm
Ζεύγος zε-z2
z  n 15  720rpm
z  n  z 2n 2  n 2    180rpm
z2 60
z  15 1
i2   
z 2 60 4
n 2 180rpm 1
i2   
n 720rpm 4
γ) Ολική σχέση μεταδόσεως
2 1 1
i  i1  i 2   
1 4 2
n 2 180rpm 1
i  
n1 360rpm 2
Και στις δύο περιπτώσεις (απευθείας εμπλοκή και εμπλοκή με ενδιάμεσο τροχό) ο
κινούμενος τροχός κινείται με την ίδια ταχύτητα.
18
Έστω τέσσερεις οδοντωτοί τροχοί οι οποίοι εμπλέκονται α/ απευθείας όπως φαίνεται

στην διάταξη του αριστερού σχήματος και β/ με την διάταξη του δεξιού σχήματος
που δίνεται παρακάτω. Δίνονται τα μεγέθη z1=12, z2=24, z3=40, z4=52 και
n1=500rpm. Ζητούνται α) η περιστροφική ταχύτητα του κινούμενου τροχού 4 και β)
η ολική σχέση μεταδόσεως της διάταξης και στις δύο περιπτώσεις. Επίσης, να βρεθεί
η περιστροφική ταχύτητα του τροχού 4 και η ολική σχέση μεταδόσεως της διάταξης
όταν γ/ η διάταξη παρουσιάζει 2% συνολικές απώλειες.
n1
n1
n2
n2
n3 n3
n4
n4
ΛΥΣΗ:
Α Περίπτωση: σενάριο απευθείας εμπλοκής
z 3 z 3 n 3 z 2 n 2 z z z1n1 z 2n2
z 4 n 4  z 3n 3  n 4  n 3
 n4  n2 2 3 
z4 z3 z4
z z z z 12
 n4  n1 1 2 3  n4  n1 1  500rpm  115rpm
z2 z3 z4 z4 52
β) Ολική σχέση μεταδόσεως
19
z 1 z 2 z 3 z 1 12 1
i   
z 2 z 3 z 4 z 4 52 4, 3
n 2 n3 n4 n4 115rpm 1
i   
n1 n 2 n3 n1 500rpm 4, 3
γ) Περιστροφική ταχύτητα του κινούμενου οδοντωτού τροχού 4 και ολική σχέση

μετάδοσης για συνολικές απώλειες 2%
z1 12
n4  n1   500rpm 0, 98  113rpm
z4 52
n4  113rpm 1
i    
n1 500rpm 4, 4
Β Περίπτωση: σενάριο εμπλοκής με την παρεμβολή ενδιάμεσων τροχών
z 3 z1n1 z 2n2
z 4 n 4  z 3n 3  n 4  n 3 
z 4 n 2 n3
z1 z 3
 n4  n1 
z2 z4
12 40
 n4  500rpm  192rpm
24 52
β) Ολική σχέση μεταδόσεως
z 1 z 3 12 40 1
i  
z 2 z 4 24 52 2, 6
γ) Περιστροφική ταχύτητα του κινούμενου οδοντωτού τροχού 4 και ολική σχέση

μετάδοσης για συνολικές απώλειες 2%
z1 z 3 12 40
4  n1   500rpm 0, 98  188rpm
z2 z4 24 52
n4  118rpm 1
i    
n1 500rpm 4, 2
20
Έστω παράλληλος οδοντωτός τροχός με διάμετρο κεφαλής dk=66mm και αριθμό

δοντιών z=20. Ζητούνται α) το modul m, β) το ύψος κεφαλής hk, γ) το ύψος ποδιού hf,
δ) το ύψος δοντιού hz, ε) το βήμα οδοντώσεως t, στ) η αρχική διάμετρος do και ζ) η
διάμετρος του ποδιού df.
ΛΥΣΗ:
α) Modul
d k  d o  2hk  mz  2m  m(z  2) 
d 66mm
m k   3mm
z  2 20  2
β,γ,δ) Ύψος κεφαλής, ποδιού και δοντιού
hk  m  3mm
h f  1, 2m  1, 2  3mm  3,6mm
hz  2, 2m  2, 2  3mm  6,6mm
ε) Βήμα οδοντώσεως
t
m  t  m  3mm  3,14  9, 42mm

στ) Αρχική διάμετρος
d o  mz  3mm  20  60mm
ζ) Διάμετρος ποδιού
d f  d o  2h f  60mm  2  3,6mm  52,8mm
21
Έστω ζεύγος παράλληλων οδοντωτών τροχών οι οποίοι εμπλέκονται σύμφωνα με την

διάταξη του σχήματος στην παρακάτω εικόνα. Δίνονται τα μεγέθη z1=27,
μεταφερόμενη ισχύς από την κινητήρια άτρακτο N1=7PS, περιστροφική ταχύτητα
κινητήριας ατράκτου n1=250rpm, modul m=6mm, σχέση μετάδοσης i=1/3, απώλειες
αμελητέες και γωνία επαφής 20 μοίρες. Ζητούνται α) η απόσταση των αξόνων, η
περιφερειακή ταχύτητα u, γ) η ροπή στρέψεως της κινητήριας και της κινούμενης
ατράκτου Mt1 και Mt2, δ) η περιφερειακή δύναμη Pt, και ε) η ακτινική δύναμη Pr.
n2
n1
1
Pr
Pt
do
2
do
Pt
Pr
ΛΥΣΗ:
α) απόσταση των αξόνων
d o1  d o 2
a
2
d o1  m  z 1  6mm  27  162mm
z1 z 27
i  z2  1   27  3  81
z2 i 1
3
d o 2  m  z 2  6mm  81  486mm
d o1  d o 2 162  486
a   324 mm
2 2
β) περιφερειακή ταχύτητα
22
  d o1  n 1 3,14  162  250 m
u   2,11
1000  60 1000  60 s
z 1n1 27
z 1n1  z 2n 2  n 2   250  83rpm
z2 81
  d o 2  n2 3,14  486  83 m
u   2,11
1000  60 1000  60 s
γ) ροπή στρέψεως της κινητήριας και της κινούμενης ατράκτου
N
M t  71620  kpcm
n
N1 7PS
Κινητήρια: M t 1  71620   71620   2005kpcm
n1 250rpm
 ώ  έ ά  1   2

Κινούμενη: N2 7PS
M t 2  71620   71620   6040kpcm
n2 83rpm
δ) περιφερειακή δύναμη
d o1 2 M t 1 2  2005kpcm
M t 1  Pt   Pt    248kp
2 d o1 16, 2cm
d 2 M t 2 2  6040kpcm
M t 2  Pt  o 2  Pt    248kp
2 do2 48, 6cm
ε) ακτινική δύναμη
Pr  Pt    248kp  0, 364  90, 3kp
23
Έστω βαρούλκο3 παράλληλων οδοντωτών τροχών με ευθύγραμμα δόντια με μέγιστο

φορτίο ανυψώσεως Q=250kp, διάμετρος τυμπάνου Dτ=18cm, περιστροφική
ταχύτητα ηλεκτροκινητήρα n=680rpm, ανύψωση βάρους στα h=20m σε χρόνο
t=7sec, z1=18, κατασκευή τροχών από χυτοσίδηρο και βαθμό αποδόσεως η=0,9.
Ζητούνται α) μεταφερόμενη ισχύς στους οδοντωτούς τροχούς, β) το βήμα
οδοντώσεως, γ) το modul, δ) ο αριθμός δοντιών του τροχού 2, ε) οι αρχικές
διάμετροι, στ) οι διάμετροι κεφαλών, ζ) το πλάτος δοντιών και η) η απόσταση
αξόνων.
1
H/K
3 Εκπαιδευτική προβολή: Ανύψωση αντικειμένων με συστήματα γραναζιών.
24
ΛΥΣΗ:
α) μεταφερόμενη ισχύς στους οδοντωτούς τροχούς
Dr 18cm
Ροπή στρέψεως: M t  Q   250kp   2250kpcm
2 2
N M n
Ισχύς ανυψώσεως: M t  71620  kpcm  N  t 
n 71620
h 20 m m
Ταχύτητα ανυψώσεως: u    2, 9
t 7 s s
Η ταχύτητα ανυψώσεως είναι ίση με την ταχύτητα του καλωδίου και, άρα, με την
περιφερειακή ταχύτητα του τυμπάνου:
  d o 2  n2 d o 2  D   D  n u  u
u   u  
1000  60 n2 n 1000  60
  D  n u  1000  60 2, 9  1000  60
 u   n     308rpm
1000  60   D 3,14  180
M t  n 2250  308
Ισχύς ανυψώσεως: N   PS  9, 676PS
71620 71620
N 9, 676
Πραγματική ισχύς ανυψώσεως: N     10, 751PS
 0, 9
Λόγω των απωλειών θα πρέπει να προνοήσω και να σχεδιάσω το σύστημα για

μεγαλύτερες απαιτήσεις ισχύος, άρα επιλέγω
N  11PS
β) Βήμα οδοντώσεως
450000 N
t 3
c  y z n
όπου Ν η μεταφερόμενη ισχύς σε ίππους (PS), z ο αριθμός των δοντιών του τροχού,
n η περιστροφική ταχύτητα του τροχού σε rpm, c η σταθερά του υλικού - για
χυτοσίδηρο c=28, y ένας συντελεστής– για ευθύγραμμα δόντια y=3 (βλέπε Πίνακες
1.1 & 1.2).
25
450000 N 450000 11
t 3 t  3  1, 70cm
c  y  z 1 n1 28  3  18 680
γ) modul
t 17, 0mm
t  m   m    5, 41mm
 3,14
δ) αριθμός δοντιών τροχού 2
z 1  n1 18  680
z 1  n1  z 2  n 2  z 2    39, 7  40
n2 308
ε) αρχικές διάμετροι
d o1  m  z 1  5, 41mm  18  97, 4 mm
d o 2  m  z 2  5, 41mm  40  216mm
στ) διάμετροι κεφαλών
d k1  d o1  2  m  97, 4  2  5, 41mm  108mm

d k 2  d o 2  2  m  216  2  5, 41mm  226mm
ζ) πλάτος δοντιών
b  y  t  3  m     3  5, 41mm  3,14  51, 0mm
η) απόσταση αξόνων
d o1  d o 2 97, 4 mm  216mm
a   157mm
2 2
26
1.5 Ελικοειδής οδοντωτοί τροχοί
Οδόντωση υπό γωνία.
Ο
ι μετωπικοί ελικοειδής οδοντωτοί τροχοί χρησιμοποιούνται για την
μετάδοση κινήσεως μεταξύ παράλληλων ατράκτων4. Σε σχέση με τους
παράλληλους παρουσιάζουν διάφορα πλεονεκτήματα, όπως αθόρυβη
λειτουργία λόγω της προοδευτικής επαφής των δοντιών που οφείλεται στην
κλίση των δοντιών, μεγαλύτερη αντοχή, καθώς περισσότερα δόντια βρίσκονται
ταυτόχρονα σε επαφή, μικρότερο κίνδυνο υποκοπών δοντιών, άρα μπορούν να
κατασκευαστούν και με μικρό αριθμό δοντιών, μεγαλύτερη σχέση μεταδόσεως και
μεγαλύτερη περιφερειακή ταχύτητα. Τα μειονεκτήματά τους συνοψίζονται στην
ευπάθεια που παρουσιάζουν στα λάθη αποστάσεως αξόνων και στην ευπάθεια που
παρουσιάζουν στα λάθη κατασκευής (κίνδυνος θραύσεις των δοντιών).
Στους ελικοειδής οδοντωτούς τροχούς τα δόντια με τον άξονα μία γωνία, η οποία
ονομάζεται γωνία λοξότητας β, η οποία δεν είναι μεγαλύτερη από 30ο στις
περισσότερες περιπτώσεις (Εικόνα 1.10). Η συμπληρωματική της γωνία ονομάζεται
γωνία έλικας (γ). Οι ελικοειδής οδοντωτοί τροχοί παρουσιάζουν μεγαλύτερη αντοχή
σε σχέση με τους παράλληλους οδοντωτούς τροχούς, καθώς κατά την εμπλοκή τους
περισσότερα δόντια βρίσκονται σε ταυτόχρονη επαφή. Σε εμπλοκή ζευγαριού
ελικοειδών οδοντωτών τροχών είναι απαραίτητο και οι δύο τροχοί να έχουν την ίδια
γωνία λοξότητας. Επίσης, είναι σημαντικό να τονιστεί ότι ο ένας τροχός πρέπει να
έχει δεξιόστροφη έλικα, ενώ ο άλλος αριστερόστροφη.
Τα βασικά στοιχεία διαστασιολόγησης της οδοντώσεως στους ελικοειδής οδοντωτούς

τροχούς είναι η γωνία λοξότητας β, το μετωπικό βήμα ts, το κάθετο βήμα tn και τα
αντίστοιχα modul:
t n  t s (1.18)
ts
ms  (1.19)

tn
mn  (1.20)

mn  ms (1.21)
4 Εκπαιδευτική προβολή: Δομή ελικοειδών οδοντωτών τροχών.
27
Η= t s
tn
ts
tn
ts
Εικόνα 1.10. Ελικοειδής οδόντωση, μετωπικό και κάθετο modul, βήμα έλικας, γωνία
λοξότητας
Σε αυτό το σημείο θα εισάγουμε και την έννοια του κανονικού δοντιού αφορά
εκείνους τους τροχούς των οποίων η οδόντωση ικανοποιεί και τις παρακάτω 3
συνθήκες:
hk  mn (1.22)
h f  1, 2  mn (1.23)
hz  hk  h f  2, 2  mn (1.24)
28
Η αρχική διάμετρος, η διάμετρος κεφαλής και η διάμετρος ποδιού δίνονται από τις
ακόλουθες σχέσεις:
d o  ms z (1.25)
d k  d o  2  hk  d o  2  mn (1.26)
d f  do  2  h f (1.27)
Επίσης, όπως στους παράλληλους οδοντωτούς τροχούς, έτσι και στους ελικοειδής
οδοντωτούς τροχούς κατά την απευθείας εμπλοκή ισχύουν οι σχέσεις:
d o1n1  d o 2n2 (1.28)
z 1n1  z 2n2 (1.29)
 d o1n1 m
u1  (1.30)
1000  60 s
 d o 2n2 m
u2  (1.31)
1000  60 s
u1  u 2 (1.32)
n1 και n2 είναι οι περιστροφικές ταχύτητες σε rpm. Δηλαδή, ο λόγος των αρχικών
διαμέτρων, ή των δοντιών, είναι αντιστρόφως ανάλογος του λόγου περιστροφικών
ταχυτήτων. Αυτό σημαίνει ότι σε ένα ζευγάρι, ο τροχός με την μεγαλύτερη διάμετρο
και τα περισσότερα δόντια θα περιστρέφεται με τις λιγότερες στροφές σε σχέση με
ένα τροχό με μικρότερη διάμετρο και μικρότερο αριθμό δοντιών.
Άσκηση 1.8: Ελικοειδής οδοντωτοί τροχοί
Έστω ελικοειδής οδοντωτός τροχός με αριθμό δοντιών z=30, γωνία λοξότητας

β=15o και κάθετο modul mn=2mm. Ζητούνται α) το κάθετο βήμα tn, β) το μετωπικό
βήμα ts, γ) το μετωπικό modul, δ) το ύψος κεφαλής hk, ποδιού hf και δοντιού hz, ε) η
αρχική διάμετρος do, στ) η διάμετρος κεφαλής dk και ζ) η διάμετρος ποδιού df.
29
ΛΥΣΗ:
α) Κάθετο βήμα
t
m  t  m 

t n  mn    2mm  3,14  6, 28mm
β) Μετωπικό βήμα
tn t 6, 28mm 6, 28mm
   ts  n    6, 47mm
ts   20o 0, 97
γ) Μετωπικό modul
t
m

ts 6, 47mm
ms    2, 06mm
 3,14
δ) Ύψος κεφαλής, ποδιού, δοντιού
hk  mn  2mm
h f  1, 2mn  1, 2  2mm  2, 4 mm
hz  hk  h f  2mm  2, 4 mm  4, 4mm
hz  2, 2  mn  2, 2  2mm  4, 4 mm
ε) Αρχική διάμετρος
d o  ms z  2, 06mm  30  61,9mm
στ) Διάμετρος κεφαλής
d k  d o  2  hk  d o  2  mn  61,9mm  2  2mm  65,9mm
ζ) Διάμετρος ποδιού
d f  d o  2  h f  61,9  2  2, 4 mm  57,1mm
30
Έστω σετ ελικοειδών οδοντωτών τροχών οι οποίοι εμπλέκονται σύμφωνα με την

διάταξη του παρακάτω σχήματος. Ο τροχός 2 περιστρέφεται αριστερόστροφα με
900 rpm. Για τους τροχούς 3 και 4, η απόσταση 10 δοντιών είναι στα 2,54 mm. Για
τους τροχούς 1 και 2, η απόσταση 6 δοντιών είναι στα 2,54 mm. Ο αριθμός των
δοντιών για κάθε τροχό είναι z1=14, z2=54, z3=16 και z4=36. Ζητούνται α/ η
κατεύθυνση περιστροφής του τροχού 4, β/ η ταχύτητα του τροχού 4, γ/ η απόσταση
των αξόνων μεταξύ τροχού 4 και τροχού 1.
ΙII
3
3 II
2
2
1 I
1
Η/Κ
ΛΥΣΗ:
α) Κατεύθυνση περιστροφής του τροχού 4
Αριστερόστροφα
31
4
ΙII
3
3 II
2
2
1 I
1
Η/Κ
β) η ταχύτητα του τροχού 5

z 4 n4
z 3n 3 z 4 n4  n3 
n3 n 2 z3
z 1n1  z 2n 2  z 1n1  z 2n 3 
z n
 z 1n1  z 2 4 4 
z3
zz 14 15
 n4  1 3 n2  900 / min  95 / min
z 2z 4 54  36
γ) απόσταση αξόνων
d o1  d o 2  d o 3  d o 4
a1 
2
ts 1 2,54 mm
ms 1  ts 1   0,51mm
 t s1 5ά
d o1  ms 1z 1  d o1  z1 

0, 51mm  14
 d o1   2, 27mm
3,14
32
ms 2  ms 1
d o 2  m s 2z 2 
0, 51mm  54
do2   8, 77mm
3,14
ts 3 2,54 mm
ms 3  ts 3   0,28 mm
 ts3 9ά
d o 3  ms 3z 3  d o 3  z3 

0, 28 mm  16
 d o3   1, 43mm
3,14
ms 4  ms 3
d o 4  ms 4z 4 
0, 28 mm  36
 d o4   3, 21mm
3,14
d o1  d o 2  d o 3  d o 4
a1   7,84 mm
2
Έστω σετ ελικοειδών οδοντωτών τροχών οι οποίοι εμπλέκονται σύμφωνα με την

διάταξη του παρακάτω σχήματος. Ο αριθμός των δοντιών για κάθε τροχό είναι
z1=20, z2=100, z3=40, z4=100, z5=10 και z6=100. Ζητούνται α/ η κατεύθυνση
περιστροφής του κινούμενου τροχού 6 και β/ η ταχύτητα περιστροφής του τροχού 6
δεδομένου ότι ο τροχός 1 περιστρέφεται δεξιόστροφα με 1200 rpm.
33
ΛΥΣΗ:
α) φορά περιστροφής
αριστερόστροφα
β) ταχύτητα τροχού 6
z 3n3
z 3n3 z 4 n4 n4 
n5  n 4 n3 n 2
z4
z 3n 3
z 5n 5  z 6n 6  z 5n 4  z 6n 6  z5  z 6n 6 
z4
z`n`
z 1n1 z 2n 2 n 2 
zn z2
z zn
 z 5 3 2  z 6n6  z 5 3 1 1  z 6n 6 
z4 z4 z2
z z z 10  40  20
 n6  5 3 1 n A   1200rpm  9, 6rpm
z6 z4 z 2 100  100  100
34
1.6 Κωνικοί οδοντωτοί τροχοί
Μετάδοση κίνησης υπό γωνία.
Ο
ι κωνικοί οδοντωτοί τροχοί5 χρησιμοποιούνται για μετάδοση κινήσεως
μεταξύ τεμνόμενων αξόνων σε γωνία συνήθως 90ο. Επίσης, μπορούν να
χρησιμοποιηθούν και για την μετάδοση κινήσεως σε ασύμβατα τεμνόμενες
ατράκτους (υποειδείς οδοντωτοί τροχοί). Στους κωνικούς οδοντωτούς
τροχούς τα δόντια μπορεί να είναι ευθύγραμμα, κεκλιμένα και τοξοειδή.
Κατασκευάζονται ανά ζεύγη, έτσι, ένας κωνικός οδοντωτός τροχός μπορεί να
συνεργαστεί με ένα μοναδικό άλλο κωνικό οδοντωτό τροχό, σε αντίθεση με τους
παράλληλους οδοντωτούς τροχούς που μπορούν να εμπλέκονται δεδομένου ότι
παρουσιάζουν το ίδιο βήμα. Οι σχέσεις μεταδόσεως μπορούν να φθάσουν έως 1 προς
6.
Το βήμα της οδοντώσεως είναι μεταβλητό: στην εσωτερική πλευρά είναι μικρό, ενώ
στην εξωτερική πλευρά είναι μεγάλο. Δεδομένου ότι το βήμα είναι μεταβλητό, είναι
προφανές ότι και το modul θα είναι μεταβλητό.
Επίσης, όπως στους παράλληλους και ελικοειδής οδοντωτούς τροχούς, έτσι και στους
κωνικούς οδοντωτούς τροχούς κατά την απευθείας εμπλοκή ισχύουν οι σχέσεις:
do1n1  do 2n2 (1.33)
z1n1  z2n2 (1.34)
 d o1n1 m
u1  (1.35)
1000  60 s
 do 2 n2 m
u2  (1.36)
1000  60 s
u1  u2 (1.37)
n1 και n2 είναι οι περιστροφικές ταχύτητες σε rpm.
5 Εκπαιδευτική προβολή: Δομή κωνικών οδοντωτών τροχών.
35
1.7 Ζεύγος ατέρμονα κοχλία-κορώνας
Μειωτήρας στροφών.
Τ
ο ζεύγος ατέρμονα κοχλία-κορώνας (Εικόνα 1.11) συνδέει διασταυρούμενες
ατράκτους που δεν τέμνονται (ασύμβατες)6. Στην διάταξη αυτή ο ατέρμονας
κοχλίας είναι το κινητήριο μέλος, ενώ το κινούμενο μέλος είναι η κορώνα
(οδοντωτός τροχός). Η γωνία της εμπλοκής είναι συνήθως 90ο. Το ζεύγος
ατέρμονα κοχλία-κορώνας χρησιμοποιείται ως μειωτήρας στροφών με μεταφορά
ισχύος έως και 1000PS.
Εικόνα 1.11: Ζεύγος ατέρμονα (πάνω)- κορώνας (κάτω)

ΠΗΓΗ: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/1d/Schneckenradsatz-4gang.png
Τα πλεονεκτήματα αυτής της διάταξης είναι η αθόρυβη λειτουργία, η μεγάλη

διάρκεια ζωής, δεδομένου της καλής συντήρησης, η δυνατότητα αυτοπεδήσεως με
μεταφορά κίνησης μόνο προς μία κατεύθυνση με κατάλληλη εκλογή της γωνίας
κλίσεως του ατέρμονα, η δυνατότητα σχηματισμού ζευγαριών με πολύ μεγάλη σχέση
6 Εκπαιδευτική προβολή: Δομή ζεύγους ατέρμονα κοχλία-κορώνας.
36
μεταδόσεως (έως και 1:200 για μείωση στροφών έως 200 φορές), το μικρό κόστος και
το μικρό μέγεθος. Όσο αφορά τα μειονεκτήματα, συνοψίζονται στην ακριβή
κατασκευή λόγω ανάγκης ειδικών εργαλείων, στον μικρό βαθμό απόδοση και στην
υπερθέρμανση. Λόγω υψηλών τριβών η λίπανση είναι σημαντική. Για το λόγω αυτό
χρησιμοποιείται συνήθως λίπος για μικρές ταχύτητες και ορυκτέλαιο για ταχύτητες
πάνω από 2m/min.
Επίσης, όπως στους παράλληλους, ελικοειδής και κωνικούς οδοντωτούς τροχούς, έτσι
και στο ζεύγος ατέρμονα κοχλία – κορώνας κατά την απευθείας εμπλοκή ισχύουν οι
σχέσεις:
z 1n1  z 2n2 (1.38)
Αλλά δεν ισχύουν οι σχέσεις
u1    d o1  n1 (1.39)
u 2    d o 2  n2 (1.40)
u1  u 2 (1.41)
d o1  n1  d o 2  n2 (1.42)
n1 και n2 είναι οι περιστροφικές ταχύτητες σε rpm.
Το κάθετο tn και το μετωπικό βήμα ts σχετίζονται ως εξής (Εικόνα 1.12):
t n  t s   (1.43)
Όπου γ η γωνία κλίσεως ατέρμονα-κορώνας. Τα modul υπολογίζονται ως εξής:
ts
ms  (1.44)

tn
mn  (1.45)

mn  ms   (1.46)
37
Η αρχική διάμετρος do για τον ατέρμονα κοχλία καθορίζεται από την γωνία κλίσεως
γ και το βήμα έλικας Η:
  
    d o1  (1.47)
   d o1   
Η γωνία έλικας γ υπολογίζεται ως εξής:

  (1.48)
  d o1
tn
  (1.49)
ts
z1
  (1.50)
zF
Εικόνα 1.12: Ζεύγος ατέρμονα - κορώνας – Διαμόρφωση και διαστάσεις
Σύμφωνα με DIN 3976 ισχύει

d o1
 z f  7  7, 5  8  8, 5  9  9, 5  10  10, 6  11, 2  12, 5  14  17
ms
38
Η αρχική διάμετρος της κορώνας υπολογίζεται ως εξής:
ts
ms 
z2 ts 
(1.51)
  do2  z 2  t s  do2   d o 2  z 2  ms

Άσκηση 1.12: Ζεύγος ατέρμονα κοχλία - κορώνας
Έστω ζευγάρι ατέρμονα κοχλία – οδοντωτού τροχού με αρχές ατέρμονα z1=2, βήμα
έλικας H=20mm, ύψος δοντιών b=5,6mm και διάμετρος κεφαλής ατέρμονα
dk1=23,6mm. Ζητούνται α) το μετωπικό και κάθετο modul και β) η γωνία κλίσεως
ατέρμονα-κορώνας γ.
ΛΥΣΗ:
α) Μετωπικό modul
hz
hz  2, 2  m s  m s  
2, 2
5, 6
 mn  mm  2, 5mm
2, 2
β) Βήμα έλικας
Μία αρχή: H  t s
Δύο αρχές: H  2  t s
z αρχές: H  z  t s
άρα
H 20mm
H  z1  t s  t s    10mm
z1 2
ts 10mm
t s  ms    ms    3,18mm
 3,14
39
Γωνία κλίσεως
 d o 1 d k 1  2hk d o 1 d k 1  2ms
  
  d o1
 20mm
     0, 370
   d k1  2  m s  3,14   23, 6mm  2  3,18 mm 
γ=20,3ο
40
1.8 Προχωρημένες ασκήσεις
Συνδυαστικές ασκήσεις
Άσκηση 1.13: Συνδυαστικές ασκήσεις
Έστω η διάταξη μετάδοσης κίνησης του παρακάτω σχήματος. Δίδονται τα εξής

στοιχεία: Αριθμός δοντιών: z1=30, z2=60, z3=20, z4=50, dΤ1=30mm,
dΤ2=40mm, nΗ/Κ=1000rpm και φορά Η/Κ αριστερόστροφη.
Ζητούνται:
1/ Ποιο από τα δύο τύμπανα (Τ1, Τ2) έχει την μεγαλύτερη περιστροφική ταχύτητα;
2/ Ποια είναι η φορά περιστροφής σε κάθε τύμπανο;
3/ Ποια είναι η σχέση μετάδοσης σε κάθε τύμπανο;
4/ Έστω απώλειες 5% μεταξύ γραναζιού 3 και 4, πως μεταβάλλονται οι
περιστροφικές ταχύτητες στα δύο τύμπανα (λειτουργούν ανεξάρτητα);
5/ Πόση πρέπει να είναι η ισχύς στον ηλεκτροκινητήρα ώστε το Τ1 και το Τ2 να
μπορούν να σηκώσουν 100kp το κάθε ένα; Οι απώλειες του 4ου θέματος ισχύουν.
1
H/K
T1
3
2
o1
4
T2
o2
41
ΛΥΣΗ:
1/ Ποιο από τα δύο τύμπανα (Τ1 ή Τ2) έχει την μεγαλύτερη

περιστροφική ταχύτητα;
z1
T 1 : z 1n1  z 2n 2  nT 1  n 2  n1 
z2
30
 nT 1  1000rpm  500rpm
60
z 4 n4
z 3n 3 z 4 n 4  n 3 
n3 n 2 z3
T 2 : z 1n1  z 2n 2  z 1n1  z 2n 3 
z n z z
 z 1n1  z 2 4 4  nT 2  n 4  1 3 n1 
z3 z2 z4
30 20
 nT 2  1000rpm  200rpm
60 50
Άρα, για ιδανικές συνθήκες, nT1>nT2
T1: δεδομένου ότι η φορά περιστροφής του Η/Κ είναι αριστερόστροφη, η φορά του
z1 θα είναι επίσης αριστερόστροφη, καθώς βρίσκεται στην άτρακτο που συνδέεται με
τον Η/Κ. Η φορά του z2 θα είναι δεξιόστροφη (αντίθετη από τη φορά του z1) καθώς
ο τροχός z1 βρίσκεται σε άμεση εμπλοκή με τον τροχό z2. Η φορά του Τ1 θα είναι
δεξιόστροφη καθώς βρίσκεται στην ίδια άτρακτο με το z2.
T2: δεδομένου ότι η φορά του z2 είναι δεξιόστροφη, τότε και η φορά του z3 θα είναι
επίσης δεξιόστροφη, καθώς βρίσκεται στην άτρακτο με το z2. Η φορά του z4 θα
είναι αριστερόστροφη (αντίθετη από τη φορά του z3) καθώς ο τροχός z4 βρίσκεται
σε άμεση εμπλοκή με τον τροχό z3. Η φορά του Τ2 θα είναι αριστερόστροφη καθώς
βρίσκεται στην ίδια άτρακτο με το z4.

n2 z 1 30 1
T 1 : iT 1    iT 1  
n1 z 2 60 2
n z z 30 20 1
T 2 : iT 2  4  1 3  iT 2  
n1 z 2 z 4 60 50 5
42
4/ Σε περίπτωση που υπάρχουν απώλειες της τάξεως του 5% μεταξύ του γραναζιού 3
και 4, πως μεταβάλλονται οι περιστροφικές ταχύτητες στα δύο τύμπανα (λειτουργούν
ανεξάρτητα);
z1
T 1 : z 1n1  z 2n 2  nT 1  n 2  n1 
z2
30
 nT 1  1000rpm  500rpm
60
z 4 n4
z 3n3 z 4 n4  n3 
n3 n 2 z 3
T 2 : z 1n1  z 2n 2  z 1n1  z 2n 3 
z n z z
 z 1n1  z 2 4 4  nT 2  n 4  1 3  n1 
z 3 z2 z4
30 20
 nT 2  0, 95  1000rpm  190rpm
60 50
5/ Πόση πρέπει να είναι η ισχύς στον ηλεκτροκινητήρα ώστε το τύμπανο 1 και το

τύμπανο 2 να μπορούν να σηκώσουν 100kp το κάθε ένα; Οι απώλειες του 4ου
θέματος ισχύουν.
dT 1 30
T 1 : MT 1  Q  100kp mm  1500kpmm  150kpcm
2 2
NT 1 M n
M T 1  71620  N T 1  T 1 T 1  1, 04 PS
nT 1 71620
dT 2 40
T 2 : MT 2  Q  100kp mm  2000kpmm  200kpcm
2 2
NT 2 M n
M T 2  71620  N T 2  T 2 T 2  0, 53PS
nT 2 71620
N 0, 53PS
NT 2  T 2   0.56
 0.95
Άρα, η ελάχιστη ισχύς είναι 1.04 PS
43
Άσκηση 1.14: Συνδυαστικές ασκήσεις
Έστω η διάταξη μετάδοσης κίνησης του παρακάτω σχήματος. Δίδονται τα εξής

στοιχεία: Αριθμός δοντιών: z1=50, z2=45, z3=20, z4=60, z5=50, z6=40, z7=60,
dΤ1=30mm, dΤ2=40mm, nΗ/Κ=1000rpm. Φορά Η/Κ δεξιόστροφη.
Ζητούνται:
1/ Ποιο από τα δύο τύμπανα (Τ1, Τ2) έχει την μεγαλύτερη περιστροφική ταχύτητα;
4/ Έστω απώλειες 5% μεταξύ του γραναζιού 4 και 5, πως μεταβάλλονται οι
περιστροφικές ταχύτητες στα δύο τύμπανα (λειτουργούν ανεξάρτητα);
5/ Δεδομένων των αποστάσεων ΑΒ=40mm και ΑΓ=70mm, ποιο από τα δύο
αντικείμενα (ο1 και ο2 αντίστοιχα) θα φθάσει στο Γ πιο γρήγορα; Οι απώλειες του
προηγούμενου ερωτήματος εξακολουθούν.
ΛΥΣΗ:
1/ Ποιο από τα δύο τύμπανα (Τ1 ή Τ2) έχει την μεγαλύτερη

περιστροφική ταχύτητα;
44
z1
z 2 n 2 z 1n1  n 2  n1
z2
z 1 nT 1 n1 z z
T 1 : z 3n 3  z 2 n 2  z 3n 3  z 2 n1  z 3n 3  z 2 1 n T 1  n T 1  3 n 3 
z2 z2 z1
20
 nT 1  1000rpm  400rpm
50
z7
z 6 n 6 z 7 n 7  n 6  n7
n4 n3 n5  n6 z6
z 7 n 7  nT 2
T 2 : z 4 n 4  z 5 n 5  z 4 n 3  z 5 n 5  z 4 n 3  z 5n 6  z 4n 3  z 5 n7 
z6
z7 z z 40 60
z 4 n3  z 5 nT 2  nT 2  6 4 n 3  nT 2  1000rpm  800rpm
z6 z7 z5 60 50
Άρα, για ιδανικές συνθήκες, nT1>nT2
T1: δεδομένου ότι η φορά περιστροφής του Η/Κ είναι δεξιόστροφη, η φορά του z3
θα είναι επίσης δεξιόστροφη, καθώς βρίσκεται στην άτρακτο που συνδέεται με τον
Η/Κ. Η φορά του z2 θα είναι αριστερόστροφη (αντίθετη από τη φορά του z3) καθώς
ο τροχός z2 βρίσκεται σε άμεση εμπλοκή με τον τροχό z3. Η φορά του z1 θα είναι
δεξιόστροφη καθώς ο τροχός z2 βρίσκεται σε άμεση εμπλοκή με τον τροχό z1. H
φορά του Τ1 θα είναι επίσης δεξιόστροφη καθώς βρίσκεται στην ίδια άτρακτο με το
z1.
T2: δεδομένου ότι η φορά περιστροφής του Η/Κ είναι δεξιόστροφη, η φορά του z3
θα είναι επίσης δεξιόστροφη, καθώς βρίσκεται στην άτρακτο που συνδέεται με τον
Η/Κ. Η φορά του z4 θα είναι επίσης δεξιόστροφη καθώς βρίσκεται στην άτρακτο
που συνδέεται με τον z3. Η φορά του z5 θα είναι αριστερόστροφη (αντίθετη από τη
φορά του z4) καθώς ο τροχός z5 βρίσκεται σε άμεση εμπλοκή με τον τροχό z4. Η
φορά του z6 θα είναι επίσης αριστερόστροφη καθώς βρίσκεται στην άτρακτο που
συνδέεται με τον z5. Η φορά του z7 θα είναι δεξιόστροφη (αντίθετη από τη φορά του
z6) καθώς ο τροχός z7 βρίσκεται σε άμεση εμπλοκή με τον τροχό z6. H φορά του
Τ2 θα είναι επίσης δεξιόστροφη καθώς βρίσκεται στην ίδια άτρακτο με το z7.
n1 z 3 20 1
T 1 : iT 1    iT 1  
n3 z 1 50 2, 5
n z z 40 60 1
T 2 : iT 2  7  6 4  iT 2  
n3 z 7 z 5 60 50 1, 25
45
4/ Σε περίπτωση που υπάρχουν απώλειες της τάξεως του 5% μεταξύ του γραναζιού 4
και 5, πως μεταβάλλονται οι περιστροφικές ταχύτητες στα δύο τύμπανα (λειτουργούν
ανεξάρτητα)
z1
z 2 n 2 z 1n1  n 2  n1
z2
z 1 nT 1 n1 z z
T 1 : z 3n 3  z 2 n 2  z 3n 3  z 2 n1  z 3n 3  z 2 1 n T 1  n T 1  3 n 3 
z2 z2 z1
20
 nT 1  1000rpm  400rpm
50
z7
z 6 n 6 z 7 n 7  n 6  n7
n4 n3 n5  n6 z6
T 2 : z 4 n 4  z 5n5  z 4 n 3  z 5n5  z 4 n 3  z 5n6 
n7 nT 2
z z z z
 z 4 n3  z 5 7 n7  z 4 n 3  z 5 7 nT 2  nT 2  6 4 n 3 
z6 z6 z7 z5
40 60
 nT 2  0, 95  1000rpm  760rpm
60 50
5/ Δεδομένων των αποστάσεων ΑΒ=40mm και ΑΓ=70mm, ποιο από τα δύο

αντικείμενα (ο1 και ο2 αντίστοιχα) θα φθάσει στο Γ στο Γ πιο γρήγορα; Οι απώλειες
του προηγούμενου ερωτήματος εξακολουθούν.
T1:
mm m
u1   d T 1nT 1  3,14  30mm  400rpm  37680  0, 628
min sec
s s      70  40  mm 30  10 3 m
u1  1  t 1  1      0.048sec
t1 u1 u1 u1 m m
0, 628 0, 628
sec sec
T2:
mm m
u 2   d T 2nT 2  3,14  40mm  760rpm  95456  1, 591
min sec
3
s s A 70mm 70  10 m
u2  2  t 2  2     0.044 sec
t2 u2 u2 m m
1, 591 1, 591
sec sec
Άρα, το Ο2 αντικείμενο θα φθάσει πιο γρήγορα στο επίπεδο Γ
46
1.9 Ερωτήσεις εμβάθυνσης,
κατανόησης και αυτό-αξιολόγησης
Ενότητα Α: Θεωρία
Α.1.1. Τι μπορούμε να επιτύχουμε με τους οδοντωτούς τροχούς;

A.1.2. Αναφέρατε τα διαφορετικά είδη των οδοντωτών τροχών εστιάζοντας στις
ομοιότητες, τις διαφορές, τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα τους.
A.1.3. Γιατί έχουμε απώλειες στην οδοντοκίνηση;
A.1.4. Ποιες είναι οι δυνάμεις που αναπτύσσονται στα δόντια σε σύστημα
οδοντοκίνησης;
A.1.5. Πως επηρεάζει η λίπανση τις απώλειες και την φθορά των οδοντωτών
τροχών;;
A.1.6. Πότε χρειάζεται δύο οδοντωτοί τροχοί να έχουν το ίδιο βήμα;
A.1.7. Ποιες είναι οι προϋποθέσεις άμεσης εμπλοκής μεταξύ δύο ελικοειδών
οδοντωτών τροχών;
A.1.8. Αν θέλω να αλλάζω την φορά περιστροφής του κινούμενου οδοντωτού τροχού
χωρίς να αλλάξω την απόσταση μεταξύ των αξόνων περιστροφής του κινητήριου και
του κινούμενου τροχού, τι μπορώ να κάνω;
A.1.9. Από τι εξαρτάται η ισχύς που μπορούν να μεταφέρουν οι οδοντωτοί τροχοί;
Α.1.10. Τι είδους οδοντωτούς τροχούς χρησιμοποιούνται στο διαφορικό του
αυτοκινήτου;
Ενότητα Β: Ασκήσεις
Β.1.1: Έστω αναβατόριο κατακόρυφης κίνησης με ανυψωτική ικανότητα 500kp.

Δίνονται τα εξής:
• Διάμετρος τυμπάνου Dt=500mm

• Περιστροφική ταχύτητα ηλεκτροκινητήρα nκ=1000rpm
• Ανύψωση βάρους στα h=20 m σε χρόνο t=15sec
• Βαθμός αποδόσεως η=0.94
Να υπολογιστούν η περιφερειακή ταχύτητα ανυψώσεως του τυμπάνου, η

περιστροφική ταχύτητα του τυμπάνου, η μεταφερόμενη ισχύς στο τύμπανο και η
πραγματική ισχύς του ηλεκτροκινητήρα.
Β.1.2: Σχεδιάστε οδοντοκίνηση με 4 γρανάζια έτσι ώστε ο κινητήριος οδοντωτός

τροχός να κινείται δεξιόστροφα με 800rpm και ο κινούμενος οδοντωτός τροχός να
κινείται και αυτός δεξιόστροφα με 200rpm. Έχετε στη διάθεσή σας γρανάζια με 40,
50, 80 και 90 δόντια.
47
Β.1.3: Έστω η διάταξη μετάδοσης κίνησης του παρακάτω σχήματος. Δίδονται τα
εξής στοιχεία: Αριθμός δοντιών: z1=40, z2=50, z3=60, z4=70, z5=50, z6=55,
z7=30, z8=70, nΗ/Κ=1200rpm και φορά Η/Κ αριστερόστροφη.
Ζητούνται:
8
α/Ποιο από τα δύο κινούμενα
γρανάζια z1 ή z8 έχει την μεγαλύτερη
περιστροφική ταχύτητα; 4
7
β/ Ποια είναι η φορά περιστροφής σε 6
III
κάθε ένα από τα κινούμενα γρανάζια 5
z1 και z8;
γ/ Τι είδους γρανάζια (τύπος +
γεωμετρία οδόντωσης) θα
χρησιμοποιούσατε για το ζευγάρι 5-6 3 2
και το ζευγάρι 7-8; Δικαιολογείστε Η/Κ II
την απάντησή σας.
δ/ Σε περίπτωση που υπάρχουν
απώλειες της τάξεως του 5% μεταξύ
I
του γραναζιού 3 και 4, πως
1
μεταβάλλονται οι περιστροφικές
ταχύτητες στα δύο κινούμενα
γρανάζια όταν και οι δύο κλάδοι κινούνται ταυτόχρονα;
ε/ Τι αλλαγή θα κάνατε στη διάταξη ώστε να αλλάξετε τη φορά περιστροφής του z8
και του z1 χωρίς να αλλάξετε τη φορά του ηλεκτροκινητήρα ή τον αριθμό στροφών
στα z1 και z8;
Β.1.4: Έστω οδοντοκίνηση με 4 γρανάζια, όπως φαίνεται στο σχήμα

.
Ζητούνται:
α/ Βρείτε τις απώλειες της διάταξης δεδομένου ότι n5
n1=800rpm, n2=200rpm (πραγματική

περιστροφική ταχύτητα με απώλειες), z1=40,
z2=80, z3=50, z4=90.
β/ Βρείτε τον βαθμό αποδόσεως.
γ/ Γιατί υπάρχουν απώλειες στην οδοντοκίνηση;
δ/ Πως μπορούν να μειωθούν οι απώλειες; n3 n2
ε/ Τι είδους οδοντωτοί τροχοί μπορούν να n4
χρησιμοποιηθούν στην διάταξη και ποια τα βασικά

τους χαρακτηριστικά;
48
Β.1.5: Έστω οδοντοκίνηση με δύο παράλληλους οδοντωτούς τροχούς. Δίνονται τα
εξής στοιχεία:
 Περιστροφική ταχύτητα κινούμενης

1
ατράκτου 800 rpm
 Μεταφερόμενη ισχύς 20 PS Ι Η/Κ
 Απώλειες 4%
 Γωνία επαφής οδοντώσεως 12ο
 Αρχική διάμετρος τροχού 1 do1=90mm
2
Ζητούνται:
α/ να σχεδιαστούν και να υπολογιστούν οι II

δυνάμεις και οι ροπές στην οδόντωση. Περιγράψτε
το είδος της καταπόνησης που ασκείται στα δόντια
λόγω της ύπαρξης αυτών των δυνάμεων.
β/ να υπολογιστούν οι δυνάμεις στα έδρανα της ατράκτου ΙΙ.
Β1.6: Έστω τέσσερις παράλληλοι οδοντωτοί τροχοί, οι οποίοι εμπλέκονται όπως

φαίνεται στο σχήμα. Δίδονται τα εξής στοιχεία:
 Αριθμός δοντιών:
z1=40, z2=50, ΙΙ
3
z3=60, z4=70.
 Αρχική διάμετρος 2
do1=40 cm, do4=70 ΙΙΙ 4
cm
Ι
ΙV 5
Ζητούνται: Η/Κ
α/ να βρεθεί η 1
περιστροφική ταχύτητα και
η φορά περιστροφής της κινούμενης ατράκτου Ι, και η ολική σχέση μετάδοσης της
διάταξης, όταν η κινητήρια άτρακτος ΙΙΙ περιστρέφεται δεξιόστροφα με 520rpm.
β/ για 15 πλήρεις περιστροφές της ατράκτου ΙΙΙ, πόσες περιστροφές θα
πραγματοποιήσει η άτρακτος ΙΙ και πόσες η άτρακτος Ι;
γ/ να υπολογιστεί η ταχύτητα περιστροφής της κινούμενης ατράκτου II για 2%
απώλειες περιστροφής μεταξύ γραναζιού 1 και 2. Να βρεθεί η ολική σχέση
μετάδοσης σε αυτή την περίπτωση.
δ/ Για ποιους λόγους ενδέχεται να υπάρχουν απώλειες στις οδοντοκινήσεις; Πως
περιορίζονται;
ε/ να βρεθεί η απόσταση μεταξύ των ατράκτων ΙΙ και ΙΙΙ.
49
στ/ υπολογίστε το βήμα του γραναζιού 4 σύμφωνα με την μέθοδο της κάμψης για
οδοντωτούς τροχούς από χυτοσίδηρο.
Β1.7: α) Σχεδιάστε σύστημα μετάδοσης κίνησης τριών ταχυτήτων χρησιμοποιώντας

οδοντωτούς τροχούς και δύο ατράκτους. Οι τρεις ταχύτητες θα αλλάζουν με την
βοήθεια μηχανισμού (π.χ. διακόπτη) που θα μετακινεί την κινητήρια άτρακτο
δεξιά/αριστερά, ώστε να επιτευχθούν οι επιθυμητές εμπλοκές (για την 1η ταχύτητα
θέλουμε 672 rpm, για την 2η ταχύτητα 560 rpm και για την 3η ταχύτητα 480 rpm).
Έχετε στην διάθεσή σας τα ακόλουθα γρανάζια: z1=21, z2=42, z3=60, z4=30 και
z5=50. Η κινητήρια άτρακτος περιστρέφεται με 800 rpm.
β) Δημιουργείστε μια τέταρτη ταχύτητα με την προσθήκη μιας επιπλέον ατράκτου,
αν χρειαστεί. Η τέταρτη ταχύτητα θα έχει αντίθετη φορά περιστροφής σε σχέση με
τις υπόλοιπες τρεις, και θα δίνει σχέση μετάδοσης ½.
γ) Έστω ότι στις ιδανικές συνθήκες μπορώ να δημιουργήσω τις επιθυμητές
περιστροφικές ταχύτητες με ισχύ στην κινητήρια άτρακτο Ν=15PS. Πόσο θα πρέπει
να μεταβληθεί η ισχύς αυτή σε περίπτωση που έχω απώλειες 3% κατά την μετάδοση
της κίνησης από την κινητήρια στην κινούμενη άτρακτο για τις τρεις πρώτες
ταχύτητες; Κρίνονται αναγκαίες περαιτέρω αλλαγές στον σχεδιασμό του
συστήματος; Δικαιολογείστε την απάντησή σας.
Β1.8: Σχεδιάστε ανυψωτική διάταξη (βαρούλκο) με τα εξής χαρακτηριστικά:

- Μέγιστο φορτίο ανυψώσεως 300 kp
- Τύμπανο με διάμετρο 350 mm
- Περιστροφική ταχύτητα ηλεκτροκινητήρα 800 rpm, φορά περιστροφής
δεξιόστροφη
- Ανύψωση βάρους στα 20 m σε 5.45 sec
- Βαθμός απόδοσης 0,9
50
ΚΙΝΗΣΕΙΣ ΜΕ ΙΜΑΝΤΕΣ
2
Μετάδοση κίνησης με ιμάντες.
51
Ιμάντες και τροχαλίες.
Ο
ι ιμάντες χρησιμοποιούνται για την μετάδοση της κινήσεως από μία
άτρακτο σε μία άλλη σε απόσταση7 (Εικόνα 2.1). Στην απλούστερη μορφή
ο ιμάντας περικλείει την κινητήρια και κινούμενη τροχαλία (που
τοποθετείται πάνω στις ατράκτους κινήσεως) και αφού τεντωθεί, τότε
μεταφέρει την κίνηση (Εικόνες 2.2-2.3).
Σύνδεσμος
Τροχαλία/Αλυσοτροχός
Έδρανα
Άτρακτος
στηρίξεως
Στροφείς
Εικόνα 2.1: Βασικά στοιχεία συστημάτων μετάδοσης κίνησης, ιμαντοκίνηση
Τροχαλία
Ιμάντας
Ιμάντας
Εικόνα 2.2: Στοιχεία ιμαντοκίνησης

7 Εκπαιδευτική προβολή: Μετάδοση κίνηση με ιμάντες, Τέντωμα ιμάντα
52
Εικόνα 2.3: Ιμαντοκίνησης σε κιβώτιο ταχυτήτων
ΠΗΓΗ: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/42/Keilriemen-V-Belt.png
Τα βασικά πλεονεκτήματα της ιμαντοκίνησης είναι η αθόρυβη λειτουργία, η

απλότητα στην διάταξη, οι περιορισμένες ανάγκες συντήρησης, το μικρό κόστος, η
μετάδοση κίνησης σε μεγάλη απόσταση, η απορρόφηση κρούσεων λόγω
ελαστικότητας, η απουσία λίπανσης και η δυνατότητα σύνδεσης διαφόρων
γεωμετριών ατράκτων, όπως παράλληλοι, διασταυρούμενοι, ομόρροπες, αντίρροπες
κλπ. Στα μειονεκτήματα συγκαταλέγονται οι απώλειες ισχύος λόγω ολισθήσεως, η
εξάρτηση της απόδοσης και του συντελεστή τριβής από τις περιβαλλοντικές
συνθήκες, και η χαλάρωση ιμάντα με την πάροδο του χρόνου.
Υπάρχουν διάφορες μορφές ιμαντοκίνησης, ανάλογα με την μορφή του ιμάντα

(επίπεδος, τραπεζοειδής, στρογγυλός, οδοντωτός) (Εικόνα 2.4), το υλικό του ιμάντα
(δέρμα, ελαστικό υλικό, βαμβακερός, συνθετικό), την σύνδεση των άκρων
(ατέρμονας, ραφής, συγκολλητός, αρμών) (Εικόνα 2.6) και την θέση των ατράκτων,
και, τέλος, το τύλιγμα (ανοικτή διάταξη (ίδια φορά περιστροφής), όπως
διασταυρούμενη διάταξη (αντίθετη φορά περιστροφής μεταξύ κινητήριας και
κινούμενης ατράκτου), ημιδιασταυρούμενη διάταξη (ασύμβατη διασταύρωση),
κατακόρυφη διάταξη, οριζόντια διάταξη, πλάγια διάταξη (Εικόνα 2.5).
53
1
Εικόνα 2.4: Είδη ιμάντα. 1. Επίπεδος, 2. Οδοτωτός, 3. Τραπεζοειδής, 4. Στρογγυλός
35
35
Εικόνα 2.5: Διατάξεις ιμαντοκίνησης και φορά περιστροφής
54
1
Εικόνα 2.6: Σύνδεση υλικών ιμάντα. 1. Ατέρμονας, 2. Ραφής, 3. Συγκόλησης, 4.

Αρμοκαλύπτρας
Οι τροχαλίες (Εικόνες 2.7-2.8) ταξινομούνται με βάση:
- το είδος του υλικού κατασκευής (συνήθως χυτοσίδηρος, χυτοχάλυβας,

αλουμίνιο, ξύλο, χάλυβας)
- την κατασκευαστική διαμόρφωση (μονοκόμματη, διαιρούμενη, ολόσωμη, με
βραχίονες)
- την στερέωση (σταθερή - σφηνώνεται στην άτρακτο και περιστρέφεται μαζί
της, ελεύθερη - γυρίζει ελεύθερα)
- την θέση-σκοπό (κινητήρια, κινούμενη, τεντώματος - τεντώνει τον ιμάντα)
- την διατομή του ιμάντα/μορφή στεφάνης (επίπεδη - για επίπεδο ιμάντα,
αυλακωτή - για ένα ή περισσότερους αυλακωτούς ιμάντες, επίπεδη κλιμακωτή
- ανάλογα με τη θέση του ιμάντα, αλλάζει η ταχύτητα περιστροφής,
55
αυλακωτή κλιμακωτή - για τραπεζοειδή ιμάντα, αυλακωτή - για ένα ή
περισσότερους αυλακωτούς ιμάντες, κωνική - συνεχής μεταβολή στροφών,
οδοντωτού ιμάντα, μεταβλητής διαμέτρου - συνεχής μεταβολή στροφών).
Ιμάντας
Άτρακτος
Τροχαλία
Εικόνα 2.7: Αυλακωτή τροχαλία
Εικόνα 2.8: Διάταξη ιμαντοκίνησης με κωνικές τροχαλίες
Στην ιμαντοκίνηση ισχύουν οι σχέσεις:
 d o1n1 m
u1  (2.1)
1000  60 s
 d o 2n2 m
u2  (2.2)
1000  60 s
u1  u 2 (2.3)
u1  u 2  d 1n1  d 2n 2  d1
d2  n2
n1 (2.4)
56
n2
i (2.5)
n1
όπου d1 και d2 είναι οι διάμετροι της τροχαλίας 1 και 2 αντίστοιχα σε mm, και n1 και
n2 είναι οι περιστροφικές ταχύτητες σε rpm.
Κατά την μετάδοση κίνησης από την κινητήρια τροχαλία στον ιμάντα και από τον
ιμάντα στην κινούμενη τροχαλία παρουσιάζεται το φαινόμενο ολίσθησης με
αποτέλεσμα απώλειες στην μετάδοση της κίνησης με μείωση στροφών. Αν σε
συνθήκες ιδανικής λειτουργίας η περιστροφική ταχύτητα της κινούμενης ατράκτου
είναι n2, τότε σε συνθήκες πραγματικής λειτουργίας η περιστροφική ταχύτητα είναι
n2πρ<n2 κατά τουλάχιστον 1% με 2% στις περισσότερες περιπτώσεις. Οι απώλειες
δίνονται από τον συντελεστή απωλειών ψ ενώ ο βαθμός απόδοσης από τον
συντελεστή η:
n 2  n 2
 (2.6)
n2
  1  (2.7)
57
2.2 Ολίσθηση – Τόξο κυλίσεως
Απώλειες. Τέντωμα ιμάντα.
Τ
ο φαινόμενο της ολίσθησης παρουσιάζεται στις περισσότερες διατάξεις
ιμαντοκίνησης προκαλώντας απώλειες στην μετάδοση κίνησης. Η ολίσθηση
αυξάνει όταν ο ιμάντας χαλαρώσει, όταν πέσουν στις εφαπτόμενες με την
τροχαλία επιφάνειες διάφορες ακαθαρσίες, όταν αυξηθεί η ολισθηρότητα του
ιμάντα, όταν η γωνία επαφής ή τόξο κυλίσεως είναι μικρό, όταν ο συντελεστής τριβής
μεταξύ τροχαλίας και ιμάντα είναι μικρός, και όταν έχουμε μεγάλη περιφερειακή
ταχύτητα (η φυγόκεντρος τείνει στην χαλάρωση της επαφής του ιμάντα με τις
τροχαλίες).
Είναι πολύ σημαντικός ο έλεγχος της γωνίας επαφής (Εικόνα 2.4). Η γωνία επαφής
μας δείχνει το ποσοστό της τροχαλίας που έρχεται σε επαφή με τον ιμάντα και όσο
μεγαλύτερη τόσο καλύτερα από άποψη απωλειών.
Για την ίδια σχέση μετάδοσης, αύξηση της απόστασης α οδηγεί σε αύξηση της
γωνίας επαφής. Για σχέση μετάδοσης 1:1 η γωνία επαφής είναι στις 180 μοίρες, ενώ
οι τροχαλίες έχουν την ίδια διάμετρο. Για μεγαλύτερη σχέση μετάδοσης η γωνία
επαφής στην μικρή τροχαλία ελαττώνεται. Άρα έχω μεγαλύτερη ολίσθηση στις
κινήσεις με μεγάλη σχέση μεταδόσεως.
Άρα όσο μεγαλύτερη η σχέση μεταδόσεως και όσο μικρότερη είναι η απόσταση των
αξόνων α, τόσο η γωνία επαφής είναι μικρότερη και η ολίσθηση μεγαλύτερη.
a a
a a
Εικόνα 2.4: Γωνία επαφής και απόσταση τροχαλιών για σταθερή σχέση μετάδοσης
58
Ο ιμάντας διαιρείται στον κλάδο που έλκει την κινούμενη τροχαλία (έλκων κλάδος)
και στον κλάδο που έλκεται από την κινούμενη τροχαλία (ελκόμενος κλάδος). Το
που θα βρίσκεται ο κλάδος εξαρτάται από την γεωμετρία της κίνησης (Εικόνα 2.5).
Π.χ. σε οριζόντιες και πλάγιες κινήσεις ο έλκων βρίσκεται στο κάτω μέρος. Συνήθως
ο κάτω κλάδος επιλέγεται ως ο έλκων κλάδος. Ο τανυστήρας, που χρησιμοποιείται
για το τέντωμα του χαλαρωμένου ιμάντα, και άρα για τον περιορισμό των απωλειών,
πάντα τοποθετείται στον ελκόμενο κλάδο για να αυξήσει την γωνία επαφής κινητήριας
και κινούμενης τροχαλίας (Εικόνα 2.6).
Ελκόμενος κλάδος
Έλκων κλάδος
Κινητήρια Κινούμενη
τροχαλία τροχαλία
35
Εικόνα 2.5: Έλκων και ελκόμενος κλάδος
59
Κινητήρια Κινούμενη
τροχαλία τροχαλία
Εικόνα 2.6: Τανυστήρας στον ελκόμενο κλάδο
Άσκηση 2.1: Ιμαντοκίνηση
Έστω η διάταξη ιμαντοκίνησης του σχήματος με περιστροφική ταχύτητα κινητήριας

ατράκτου n1=1020 rpm, διάμετρος τροχαλίας d1=85mm και υποβάθμιση στροφών
στην κινούμενη τροχαλία κατά 1/3. Ζητούνται α) η διάμετρος της τροχαλίας 2 και β)
η ταχύτητα περιστροφής της κινούμενης ατράκτου για ιδανικές συνθήκες κίνησης.
n2
n1
.
ΛΥΣΗ:
α) διάμετρος
n1
n 
dn 2 3
d 1n1  d 2n 2  d 2  1 1 
n2
dn dn
 d 2  1 1  1 1  3d 1  255mm
n2 n1
3
β) ταχύτητα κινούμενης τροχαλίας
d 1n1
d 1n1  d 2n 2  n 2  
d2
85  1020
 n2   340rpm
255
60
Έστω η διάταξη ιμαντοκίνησης του

σχήματος με περιστροφική ταχύτητα n1
κινητήριας ατράκτου n1=980 rpm,
διάμετρος τροχαλίας 1 d1=120mm και
διάμετρος τροχαλίας 2 d2=360mm.
Ζητούνται α) η ταχύτητα περιστροφής της
κινούμενης τροχαλίας 2 για ιδανικές n2
συνθήκες κίνησης και β) η σχέση
μετάδοσης.
ΛΥΣΗ:
α) ταχύτητα περιστροφής της κινούμενης τροχαλίας 2
d 1n1 120mm  980rpm

d 1n1  d 2n 2  n 2    327rpm
d2 360mm
β) σχέση μετάδοσης
n 2 327rpm 1
i  
n1 980rpm 3
d 120 1
i 1  
d 2 360 3

ατράκτου 1 n1=650 rpm, διάμετρος τροχαλίας 1 d1=120mm, διάμετρος τροχαλίας 2
d2=360mm, διάμετρος τροχαλίας 3 d3=140mm, διάμετρος τροχαλίας 4 d4=280mm.
Ζητούνται α) η ταχύτητα περιστροφής της κινούμενης τροχαλίας 4 για ιδανικές
συνθήκες κίνησης, β) η ολική σχέση μετάδοσης της διάταξης και γ) η φορά
περιστροφής της κινούμενης τροχαλίας 4.
2
4
1 n1 3
61
ΛΥΣΗ:
d 1n1 120mm  650rpm

ζεύγος d1-d2: d 1n1  d 2n 2  n 2    217rpm
d2 360mm
n3 n 2
d 3n 2 140mm  217rpm
ζεύγος d3-d4: d 3n3  d 4 n4  n4    109rpm
d4 280mm
d 1 120 1
i1   
d 2 360 3
d 140 1
i2  3  
d 4 280 2
1 1 1
i  i1  i 2   
3 2 6
n 109 1
i 4  
n1 650 6
γ) η φορά περιστροφής δεν αλλάζει σε καμία τροχαλία και είναι ίδια με την φορά
περιστροφής της κινητήριας τροχαλίας 1.

ατράκτου 1 n1=650 rpm, διάμετρος τροχαλίας 1 d1=120mm, διάμετρος τροχαλίας 2
d2=360mm, διάμετρος τροχαλίας 3 d3=140mm, διάμετρος τροχαλίας 4 d4=280mm.
Ζητούνται α) η ταχύτητα περιστροφής της κινούμενης τροχαλίας 4 για ιδανικές
συνθήκες κίνησης, β) η ολική σχέση μετάδοσης της διάταξης και γ) η φορά
περιστροφής της κινούμενης τροχαλίας 4.
42
4
1 n1 3 35
4
62
ΛΥΣΗ:
d 1n1 120mm  650rpm

ζεύγος d1-d2: d 1n1  d 2n 2  n 2    217rpm
d2 360mm
n3 n 2
d n 140mm  217rpm
ζεύγος d3-d4: d 3n3  d 4 n4  n4  3 2   109rpm
d4 280mm
d 1 120 1
i1   
d 2 360 3
d 140 1
i2  3  
d 4 280 2
1 1 1
i  i1  i 2   
3 2 6
n4 109 1
i  
n1 650 6
γ) η φορά περιστροφής αλλάζει στην δεύτερη ιμαντοκίνηση στο ζεύγος d3-d4 καθώς
έχουμε διασταυρούμενη γεωμετρία. Άρα η φορά περιστροφής της τροχαλίας 4 θα
είναι αντίστροφη από την φορά περιστροφής της κινητήριας τροχαλίας 1.

ατράκτου 1 n1=700 rpm, περιστροφική ταχύτητα ατράκτου 2 n2=800 rpm,
περιστροφική ταχύτητα ατράκτου 3 n3=500 rpm και διάμετρος τροχαλίας 1
d1=120mm. Ζητούνται α) η διάμετρος της τροχαλίας 2, β) η διάμετρος της
τροχαλίας 3 και γ) η συνολική σχέση μετάδοσης.
n1
1
2
63
ΛΥΣΗ:
α) διάμετρος τροχαλίας 2
d 1n1 120mm  700rpm

ζεύγος d1-d2: d 1n1  d 2n 2  d 2    105mm
n2 800rpm
β) διάμετρος τροχαλίας 3
d 2n 2 105mm  800rpm
ζεύγος d2-d3: d 2n 2  d 3n3  d 3    168mm
n3 500rpm
γ) σχέση μετάδοσης
d 1 120 1,14
i1   
d 2 105 1
d 105 1
i2  2  
d 3 168 1, 6
1,14 1 1
i  i1  i 2   
1 1, 6 1, 4

ατράκτου 1 n1=700 rpm, διάμετρος τροχαλίας 1 d1=120mm, σχέση μεταδόσεως 2:5
και απώλεια στροφών 3%. Ζητούνται α) ο βαθμός αποδόσεως η, β) η διάμετρος
τροχαλίας 2, γ) θεωρητική και πραγματική περιστροφική ταχύτητα τροχαλίας 2, δ) η
περιφερειακή ταχύτητα τροχαλιών 1 και 2 και ε) η μεταβολή των διαμέτρων που θα
χρειαστεί έτσι ώστε να διατηρηθεί η περιστροφική ταχύτητα στην κινούμενη άτρακτο
δεδομένων των απωλειών.
2
1 n1
ΛΥΣΗ:
α) βαθμός αποδόσεως η
64
Απώλειες 3%, άρα ψ=0,03
η=1-ψ=0,97
Άρα στις 100 θεωρητικές στροφές, οι 97 θα πραγματοποιηθούν
β) Διάμετρος τροχαλίας 2
d1 d 120mm
i  d2  1   300mm
d2 i 2
5
γ) Θεωρητική και πραγματική περιστροφική ταχύτητα τροχαλίας 2
n2 2
Θεωρητική: i   n 2  n1  i  700rpm   280rpm
n1 5
Πραγματική: n2  n2   280rpm  0,97  272rpm
280  272  8rpm  ώ
δ) Θεωρητική και πραγματική περιστροφική ταχύτητα τροχαλίας 2
Κινητήρια:
  d 1  n1 m 3,14  120  700 m m
u1    4, 4
1000  60 s 1000  60 s s
Κινούμενη (Ιδανικές συνθήκες):

  d 2  n 2 m 3,14  300  280 m m
u2    4, 4
1000  60 s 1000  60 s s
Κινούμενη (Πραγματικές συνθήκες):

  d 2  n2 m 3,14  300  272 m m
u 2    4, 3
1000  60 s 1000  60 s s
ε) μεταβολή διαμέτρων
Έστω ότι διορθώνω την κινούμενη τροχαλία. Δεδομένου ότι διατηρώ σταθερή την
διάμετρο της κινητήριας τροχαλίας, τότε η διάμετρος της κινούμενης τροχαλίας θα
είναι:
65
d 1n1 120mm  700rpm
d 1n1  d 2n 2  d 2    309mm
n 2 280rpm  0, 97
Άρα πρέπει να αυξήσω την διάμετρο της κινούμενης τροχαλίας από τα 300mm στα
309mm.
Έστω ότι διορθώνω την κινητήρια τροχαλία. Δεδομένου ότι διατηρώ σταθερή την
διάμετρο της κινούμενης τροχαλίας, τότε η διάμετρος της κινητήριας τροχαλίας θα
είναι:
d 2n 2 300mm  280rpm  0, 97
d 1n1  d 2n2  d 1    116, 4 mm
n1 700rpm
Άρα πρέπει να μειώσω την διάμετρο της κινητήριας τροχαλίας από τα 120mm στα
116,4mm.
Το τεστ κοπώσεως είναι ένα διαγνωστικό τεστ κατά το οποίο παρακολουθείται

συνεχώς ηλεκτροκαρδιογραφικά η λειτουργία της καρδιάς, ενώ ο εξεταζόμενος
εκτελεί ελεγχόμενη σωματική άσκηση περπατώντας ή/και τρέχοντας σε κυλιόμενο
τάπητα. Ο κυλιόμενος τάπητας λειτουργεί με διάταξη ιμαντοκίνησης. Έστω ότι η
διάταξη περιλαμβάνει επίπεδο ιμάντα, διάμετρο κινητήριας τροχαλίας 1 d1=152,4
mm, διάμετρο κινούμενης τροχαλίας 2 d2=457,2mm, περιστροφική ταχύτητα
τροχαλίας 1 n1=1750rpm και μήκος ιμάντα L=2438,4mm. Ζητούνται α) πόσες
πλήρεις περιστροφές θα πρέπει να πραγματοποιήσει ο ιμάντας για συνολική διάρκεια
εξέτασης του ασθενούς 3min;, β) η ταχύτητα περιστροφής της κινούμενης τροχαλίας,
γ) η ταχύτητα περιστροφής της κινούμενης τροχαλίας για απώλειες 3%, δ) να
αντικατασταθεί η διάταξη με δύο ιμάντες, έτσι ώστε να διατηρηθούν σταθερές οι
διάμετροι και οι περιστροφικές ταχύτητες της κινητήριας και της κινούμενης
τροχαλίας και η σχέση μετάδοσης στη διάταξη της κινητήριας τροχαλίας να είναι
1/4. Υπολογίστε της διαμέτρους των τροχαλιών, την ολική σχέση μετάδοσης και την
απόσταση μεταξύ της κινούμενης και της κινητήριας τροχαλίας για ιδανικές συνθήκες
κίνησης.
ΛΥΣΗ:
α) πόσες πλήρεις περιστροφές θα πρέπει να πραγματοποιήσει ο κινούμενος ιμάντας

για συνολική διάρκεια εξέτασης του ασθενή 3min;
Αρχικά υπολογίζω την περιφερειακή ταχύτητα του ιμάντα
66
  d 1  n1 m
3,14  152, 4  1750 m m
u1    13, 95 
1000  60 s 1000  60 s s
s m m mm m mm
 13, 95  60  837, 4  837, 4  10 3  837400
min s min m min min
Για 3 min εξέταση σημαίνει ότι το συνολικό μήκος που θα πρέπει να καλυφθεί είναι:
837400mm  1min 3 min 837400mm

x  2512200mm 
x ; mm  3 min 1min
2512200mm 2512200mm
  1030, 3ή   έ  ά
L 2438, 4 mm
β) Να υπολογιστεί η ταχύτητα περιστροφής της κινούμενης τροχαλίας
d 1n1 152, 4 mm  1750rpm

d 1n1  d 2n 2  n 2    583, 3rpm
d2 457, 2mm
γ) Να υπολογιστεί η ταχύτητα περιστροφής της κινούμενης τροχαλίας για απώλειες

3%
n2  n2   n2  (1  )  583, 3rpm  (1  0, 03)  566rpm
δ) να αντικατασταθεί η διάταξη με δύο ιμάντες, έτσι ώστε να διατηρηθούν σταθερές

οι διάμετροι και οι περιστροφικές ταχύτητες της κινητήριας και της κινούμενης
τροχαλίας και η σχέση μετάδοσης στη διάταξη της κινητήριας τροχαλίας να είναι
1/4.
2 4
1 n1 3
67
d1 1
i1    d 2  4  d 1  609, 6mm
d2 4
d 152,9 1
i 1  
1
i d 4 457,3 3 4 d
i  i1  i 2  i 2   i2  3   3 
i1 1 3 d4
4
4 4
 d 3   d 4   457, 2  609, 6mm
3 3
Έστω ιμαντοκίνησης με περιστροφική ταχύτητα κινητήριας ατράκτου 1 n1=930 rpm,

διάμετρος τροχαλίας 1 d1=120mm, διάμετρος τροχαλίας 2 d2=180mm, διάμετρος
τροχαλίας 3 d3=100mm, και διάμετρος τροχαλίας 4 d4=150mm. Να δημιουργηθεί
σύστημα μετάδοσης κίνησης με τα ίδια χαρακτηριστικά κίνησης (φορά περιστροφής,
ταχύτητα κινητήριας και κινούμενης ατράκτου) με οδοντωτούς τροχούς, θεωρώντας
ότι η αρχική διάμετρος του κινητήριου και του κινούμενο γραναζιού θα είναι ίση με
την διάμετρο της κινητήριας και της κινούμενης τροχαλίας. Προσδιορίστε τα εξής
στοιχεία της οδοντοκίνησης: αριθμός δοντιών, περιστροφικές ταχύτητες και την
απόσταση αξόνων μεταξύ του κινητήριου και του κινούμενο οδοντωτού τροχού.
2 4
1 n1 3
ΛΥΣΗ:
Αρχικά θα πρέπει να προσδιορίσω την ταχύτητα του κινούμενου τροχού
d 1n1 120mm 930rpm

Ζεύγος d1-d2: d 1n1  d 2n 2  n 2    620rpm
d2 180mm
n3 n 2
d n 100mm 620rpm
Ζεύγος d3-d4: d 3n3  d 4 n4  n4  3 2   413.3rpm
d4 150mm
α) Για να έχω την ίδια φορά περιστροφής θα πρέπει να χρησιμοποιήσουμε περιττό

αριθμό γραναζιών>=3. Έστω ότι ο αριθμός των δοντιών των γραναζιών είναι, z1=21,
z2=63, zε=42. Γνωρίζω τις ταχύτητες του κινητήριου και του κινούμενου οδοντωτού
τροχού, άρα μένει να υπολογίσω την περιστροφική ταχύτητα του ενδιάμεσου τροχού.
68
z 1n1
z  n  z 1n1  n   n1
z
do
Ζεύγος z1-zε:
1
21  930rpm
n   465rpm
42
nε
do
ε
d o1  2  d o  d o 2
Απόσταση αξόνων: a 
2
n2
d o1n1
d o n  d o1n1  d o   do
2
n
120mm  930rpm
d o   240mm
465rpm
120mm  2  240mm  150mm

a  385mm
2
69
Α.2.1. Ποια είναι τα βασικά στοιχεία της ιμαντοκίνησης;

Α.2.2. Ποια τα πλεονεκτήματα/μειονεκτήματα της ιμαντοκίνησης σε σχέση με την
οδοντοκίνηση;
Α.2.3. Για ποιο λόγο υπάρχουν απώλειες;
Α.2.4. Πως μπορούμε να διορθώσουμε τις απώλειες λόγο ολίσθησης του ιμάντα;
Α.2.5. Πως αλλάζει η φορά περιστροφής στην ιμαντοκίνηση;
Α.2.6. Ποια η διαφορά μεταξύ του έλκωντος και του ελκόμενου κλάδου;
Α.2.7. Ποια η λειτουργία και η τοποθέτηση του τανυστήρα;
Β.2.1: Έστω η διάταξη μετάδοσης κίνησης του παρακάτω σχήματος. Δίδονται τα

εξής στοιχεία:
da=200mm, db=300mm, z1=55,
z2=25, z3=20, z4=15, z5=25, Η/Κ
z6=60, dΤΥΜΠΑΝΟΥ=30mm, II
I
nΗ/Κ=500rpm, φορά
ηλεκτροκινητήρα δεξιόστροφη. z2 z1
Ζητούνται:
α/ Βρείτε την περιστροφική
ταχύτητα του τυμπάνου, τη φορά
z3
περιστροφής του τυμπάνου και την III
ολική σχέση μετάδοσης της da

z4
διάταξης.
β/ Δεδομένων απωλειών 3% μεταξύ
γραναζιών 1-2 και 3% μεταξύ z6
γραναζιών 5-6, πως μεταβάλλεται η db
V
Τύμπανο
περιστροφική ταχύτητα του IV
τυμπάνου;
γ/ Δεδομένου των απωλειών του z5
προηγούμενου ερωτήματος,
υπολογίστε την ισχύ που χρειάζεται
να έχει ο ηλεκτροκινητήρας της
διάταξης έτσι ώστε να μπορεί να
ανυψώνει αντικείμενα με μέγιστο o1
φορτίο τα 800kp
70
Β.2.2: Έστω διάταξης ιμαντοκίνησης όπως στο παρακάτω σχήμα. Δίδονται τα εξής
στοιχεία:
• Περιστροφική ταχύτητα 2
4
κινητήριας ατράκτου n1=840 n1 3
rpm
1
• Διάμετρος τροχαλίας 1
d1=120mm (κινητήρια)
• Διάμετρος τροχαλίας 2 d2=180mm
α/ Υπολογίστε την ταχύτητα της κινούμενης τροχαλίας 4. Ποια θα είναι η φορά

περιστροφής της κινούμενης τροχαλίας αν η φορά περιστροφής της τροχαλίας 1
είναι δεξιόστροφη; Δικαιολογείστε την απάντησή σας.
β/ Δημιουργείστε τα ίδια χαρακτηριστικά κίνησης (φορά περιστροφής, ταχύτητα
κινητήριας και κινούμενης ατράκτου) με τον ελάχιστο δυνατό αριθμό γραναζιών,
θεωρώντας ότι η αρχική διάμετρος του κινητήριου και του κινούμενου γραναζιού θα
είναι ίση με την διάμετρο της κινητήριας και της κινούμενης τροχαλίας.
Προσδιορίστε τα εξής στοιχεία της οδοντοκίνησης: περιστροφικές ταχύτητες και την
απόσταση αξόνων μεταξύ του κινητήριου και του κινούμενο οδοντωτού τροχού.
Β.2.3: Έστω σύστημα μετάδοσης κίνησης όπως φαίνεται στο παρακάτω σχήμα.
Δίδονται τα εξής στοιχεία:
• Περιστροφική ταχύτητα κινητήριας 2

ατράκτου 1 n1=840 rpm 3
1 n1 3
(κιητήρια)
• Διάμετρος τροχαλίας 2 d2=180mm 4
• Διάμετρος τροχαλίας 3 d3=80 mm 6
5
• Διάμετρος τροχαλίας 4 d4=150mm 4
• Διάμετρος τροχαλίας 5 d5=90 mm
Υπολογίστε την ταχύτητα της κινούμενης τροχαλίας 6. Ποια θα είναι η φορά

περιστροφής της τροχαλίας αν η φορά περιστροφής της τροχαλίας 1 είναι
δεξιόστροφη; Διακιολογείστε την απάντησή σας.
71
3
ΑΛΥΣΟΚΙΝΗΣΗ
Μετάδοση κίνησης με αλυσίδες.
72
Αλυσίδες και αλυσοτροχοί.
Ο
ι αλυσίδες χρησιμοποιούνται για την μετάδοση της κινήσεως από μία
άτρακτο σε μία άλλη σε απόσταση8. Στην απλούστερη μορφή η αλυσίδα
περικλείει τον κινητήριο και κινούμενο αλυσοτροχό και, αφού τεντωθεί,
τότε μεταφέρει την κίνηση. Τα δόντια του αλυσοτροχού εμπλέκονται με
τους κρίκους της αλυσίδας και η κίνηση μεταδίδεται από τον ένα τροχό στον άλλο
χωρίς ολίσθηση (Εικόνες 3.1-3.3).
Πλεονεκτήματα είναι η αθόρυβη λειτουργία συγκριτικά με τους οδοντωτούς τροχούς,

η μετάδοση χωρίς απώλειες (χωρίς ολίσθηση), ο υψηλός βαθμός αποδόσεως, το
μικρό κόστος σε σχέση με οδοντωτούς τροχούς, η μικρότερη φόρτιση των ατράκτων,
η ευκαμψία, η μετάδοση κίνησης σε μεγάλη απόσταση, η απορρόφηση κρούσεων
λόγω ελαστικότητας και η μεγάλη απόσταση ατράκτων σε σχέση με τους οδοντωτούς
τροχούς. Στα μειονεκτήματα συγκαταλέγονται η περισσότερο θορυβώδης λειτουργία
σε σχέση με την ιμαντοκίνηση, το μεγαλύτερο κόστος συντήρησης των αλυσίδων σε
σχέση με τους ιμάντες, οι σημαντικές ταλαντώσεις στις υψηλές ταχύτητες, η
περιορισμένη μεταφορά ισχύος, οι μέτριες ταχύτητες λειτουργίας έως 20m/s, η
μικρή απορρόφηση κρούσεων και η μικρή ελαστικότητα.
Σύνδεσμος
Τροχαλία/Αλυσοτροχός
Έδρανα
Άτρακτος
στηρίξεως
Στροφείς
Εικόνα 3.1: Βασικά στοιχεία συστημάτων μετάδοσης κίνησης, αλυσοκίνηση
8 Εκπαιδευτική προβολή: Δομή αλυσίδας, Τέντωμα αλυσίδας
73
Αλυσίδα
Αλυσίδα
Εικόνα 3.2: Στοιχεία αλυσοκινήσεως
Εικόνα 3.2: Διάταξη αλυσοκινήσεως με τρεις αρχές

ΠΗΓΗ:https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/c0/ROLL-
RING_im_Triplexkettentrieb.gif
Οι αλυσίδες χωρίζονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες, τις αλυσίδες δυνάμεως, ή

αλυσίδες όμικρον, και στις αλυσίδες κινήσεως.
Οι αλυσίδες δυνάμεως χρησιμοποιούνται για την ανύψωση φορτίων. Τυλίγονται πάνω

σε αλυσοτροχό ειδικής μορφής (εξέλικτρο) και μπορεί να είναι επιμήκεις, κοντές ή
ενισχυμένες.
Διαστάσεις αλυσίδων με ρόλους
• Βήμα t (απόσταση κέντρων μεταξύ διαδοχικών ρόλων)

• Διάμετρος ρόλου d1
• Εσωτερική απόσταση πλακών b1
74
t  l  d1 (3.1)
όπου l η απόσταση μεταξύ δύο ρόλων.
1 2
Εικόνα 3.3: Αλυσίδες όμικρον

ΠΗΓΗ:https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/c0/ROLL-
RING_im_Triplexkettentrieb.gif
Οι αλυσίδες κινήσεως (Εικόνα 3.2, 3.4) μπορεί να είναι αλυσίδες με ρόλους (απλή,
διπλή, τριπλή) ή αλυσίδες με δόντια.
Διαστάσεις αλυσίδων με δόντια
• Βήμα t (απόσταση κέντρων μεταξύ διαδοχικών δοντιών)

• Πλάτος b
Η επιλογή τύπου αλυσίδας γίνεται με διάφορα κριτήρια. Επιλέγουμε οδοντωτές για

χαμηλή περιστροφική ταχύτητα (μεγάλες φυγόκεντρες δυνάμεις λόγω αυξημένου
βάρους σε σχέση με τις αλυσίδες με ρόλους), αλλά, όταν το κόστος είναι σημαντικός
παράγοντας, αποφεύγουμε τις οδοντωτές που είναι και οι πιο ακριβές. Επίσης, οι
οδοντωτές αλυσίδες κατασκευάζονται με μεγαλύτερα πλάτη, έχουν μεγαλύτερη
ικανότητα μεταφοράς φορτίων και είναι πιο αθόρυβες από τις αλυσίδες με ρόλους.
75
Τριπλή αλυσίδα
2ος 3ος
1ος
Εικόνα 3.4: Τριπλή αλυσίδα κινήσεως
35
35
Εικόνα 3.5: Διατάξεις αλυσοκινήσεως
76
Οι αλυσοτροχοί κατασκευάζονται (Εικόνα 3.2, 3.4) από χυτοσίδηρο και χάλυβα και
συνδέονται με την άτρακτο είτε σταθερά είτε ελεύθερα. Μπορούν να παίξουν το ρόλο
του κινητήριου τροχού, του κινούμενου τροχού ή του τροχού τανύσεως και
παρουσιάζουν κατασκευαστικές διαφοροποιήσεις σε σχέση με το είδος της αλυσίδας
για την οποία προορίζονται (με ρόλους είτε με δόντια). Όπως και στην ιμαντοκίνηση,
έτσι και στην αλυσοκίνηση υπάρχουν οι έννοιες του τόξου εμπλοκής, του ελκόμενου
και του έλκωντος κλάδου. Οι διατάξεις των αλυσοκινήσεων μπορεί να είναι
κατακόρυφες, οριζόντιες, πλάγιες. Κλίση μιας αλυσοκινήσεως ονομάζεται η γωνία φ
που σχηματίζει η διάκεντρος των ατράκτων με το οριζόντιο επίπεδο (συνήθως <60
μοιρών) (Εικόνα 3.5).
Όπως στις ιμαντοκινήσεις, έτσι και στις αλυσοκινήσεις παρουσιάζεται χαλάρωση της
αλυσίδας με την πάροδο του χρόνου (πολύ πιο περιορισμένη από την ιμαντοκίνηση),
λόγω επιμήκυνσης (φθορές στις αρθρώσεις των κρίκων παρόλο την λίπανση). Το
φαινόμενο αυτό, όπως και στην ιμαντοκίνηση, αντιμετωπίζεται με τέντωμα της
αλυσίδας-τάνυση. Οι τρόποι τανύσεως μπορεί να είναι η μετακίνηση μιας ατράκτου
με αύξηση απόστασης αξόνων, η χρήση ενός ή περισσοτέρων τανυστήρων και η
αφαίρεση ενός κρίκου ώστε η αλυσίδα να γίνει κοντύτερη.
Στην αλυσοκίνηση ισχύουν οι σχέσεις:
 d o1n1 m
u1  (3.2)
1000  60 s
 d o 2n2 m
u2  (3.3)
1000  60 s
u1  u 2 (3.4)
u1  u 2  z 1n1  z 2n 2  z1
z2  n2
n1 (3.5)
n2
i (3.6)
n1
όπου d1 και d2 είναι οι διάμετροι του αλυσοτροχού 1 και 2 αντίστοιχα σε mm, και n1
και n2 είναι οι περιστροφικές ταχύτητες σε rpm.
Κατά την μετάδοση κίνησης από τον κινητήριο αλυσοτροχό στην αλυσίδα και από
την αλυσίδα στον κινούμενο αλυσοτροχό υπάρχουν απώλειες λόγω τριβών με
αποτέλεσμα την μείωση στροφών απώλειες στην μετάδοση της κίνησης. Αν σε
συνθήκες ιδανικής λειτουργίας η περιστροφική ταχύτητα της κινούμενης ατράκτου
77
είναι n2, τότε σε συνθήκες πραγματικής λειτουργίας η περιστροφική ταχύτητα είναι
n2πρ<n2 κατά τουλάχιστον 1% με 2% στις περισσότερες περιπτώσεις. Οι απώλειες
δίνονται από τον συντελεστή απωλειών ψ ενώ ο βαθμός απόδοσης από τον
συντελεστή η:
n 2  n 2
 (3.7)
n2
  1  (3.8)
Για την βέλτιστη λειτουργία διατάξεων αλυσοκινήσεως είναι σημαντικό να

λαμβάνονται υπόψη οι ακόλουθοι κανόνες:
1. Μέγιστη περιστροφική ταχύτητα του μικρού αλυσοτροχού σε συγκεκριμένα

όρια που καθορίζει ο κατασκευαστής
2. Ο αριθμός δοντιών του αλυσοτροχού δεν πρέπει να είναι μικρότερος από
• 19 όταν είναι κινητήριος
• 21 όταν είναι κινούμενος
• 23 όταν κατά την λειτουργία υπάρχει μεταβολή του φορτίου
3. Μέγιστος αριθμός δοντιών του μεγάλου τροχού = 150
4. Ελάχιστος αριθμός δοντιών μικρού τροχού = 30
5. Καλή λειτουργία όταν z1+z2>50, άρα για i=1:1 τότε z1=z2=25
6. Απόσταση ατράκτων (30/80)t
7. Τανυστήρας με περισσότερα από 19 δόντια
8. Κλίση αλυσοκινήσεως μικρότερη από 60 μοίρες
9. Καλός παραλληλισμός ατράκτων
10. Καλή και τακτική λίπανση
11. Προσοχή στην τάνυση
12. Τοποθέτηση του τανυστήρα στον ελκόμενο κλάδο και απόσταση από τον
αλυσοτροχό μεγαλύτερη από 4 βήματα
13. Άρτιος αριθμός βημάτων αλυσίδας
14. Αποφυγή χρησιμοποίησης μισόδοντου
78
Άσκηση 3.1: Αλυσοκίνηση
Έστω η διάταξη αλυσοκίνησης του σχήματος με περιστροφική ταχύτητα μικρού

αλυσοτροχού n1=500 rpm, αριθμός δοντιών μικρού αλυσοτροχού z1=23, αριθμός
δοντιών μεγάλου αλυσοτροχού z2=57, βήμα αλυσίδας t=23,6mm. Ζητούνται α) η
ταχύτητα περιστροφής της κινούμενης ατράκτου για ιδανικές συνθήκες κίνησης, β) η
σχέση μετάδοσης και γ) η περιφερειακή ταχύτητα.
2
1 n1
ΛΥΣΗ:
α) Περιστροφική ταχύτητα κινούμενης ατράκτου
z 1n1 23  500rpm
z 1n1  z 2n 2  n 2    201,8rpm
z2 57
β) Σχέση μετάδοσης
n 2 201,8rpm 1
i  
n1 500rpm 2, 5
γ) Περιφερειακή ταχύτητα
z 1  t  n1 m 23  23, 6  500 m m
u1    4, 52
1000  60 s 1000  60 s s
Άρα ο κινούμενος αλυσοτροχός και η κινούμενη άτρακτος θα περιστρέφονται κατά 3

φορές βραδύτερα σε σχέση με τον κινητήριο αλυσοτροχό και την κινητήρια άτρακτο,
και, άρα θα έχουν 3 φορές μεγαλύτερη ροπή στρέψεως.
79
Άσκηση 3.2: Αλυσοκίνηση
Έστω η διάταξη αλυσοκίνησης του σχήματος με περιστροφική ταχύτητα κινητήριου

αλυσοτροχού n1=480rpm, αριθμός δοντιών z1=18 και z3=26 και περιστροφικές
ταχύτητες n2=160rpm και n4=35rpm. Ζητούνται α) ο αριθμός δοντιών z2 και z4 και
β) η επιμέρους και η ολική σχέση μεταδόσεως της διάταξης.
2
3
ΛΥΣΗ:
α) αριθμός δοντιών
z 1n1 18  480rpm
z2: z 1n1  z 2n 2  z 2    54
n2 160
z 3n3 n3 n2 z 3n 2 26  160rpm

z4: z 3n3  z 4 n4  z 4     119
n4 n4 35rpm
β) Σχέση μετάδοσης
n 2 160rpm 1
i1   
n1 480rpm 3
n4 35rpm 1
i2   
n3 160rpm 4, 6
1 1 1
i  i1  i 2   
3 4, 6 13,8
80
Α.3.1. Ποια είναι τα βασικά στοιχεία της αλυσοκίνησης;

Α.3.2. Ποια τα πλεονεκτήματα/μειονεκτήματα της αλυσοκίνησης σε σχέση με την
ιμαντοκίνηση και την οδοντοκίνηση;
Α.3.3. Για ποιο λόγο υπάρχουν απώλειες;
Α.3.4. Πως μπορούμε να διορθώσουμε τις απώλειες λόγο χαλάρωσης της αλυσίδας;
Α.3.5. Πως αλλάζει η φορά περιστροφής στην ιμαντοκίνηση;
Α.3.6. Ποια η διαφορά μεταξύ του έλκωντος και του ελκόμενου κλάδου;
Α.3.7. Ποια η λειτουργία και η τοποθέτηση του τανυστήρα;
Β.3.1: Έστω η διάταξη μετάδοσης κίνησης με τμήμα αλυσοκίνησης (da και db) του
παρακάτω σχήματος.
ΙΙ 1
da
I
2
III
db
Η/Κ
dT1
3
dT2
4 IV
Β
70
50
o1
Α
o2
81
Αριθμός δοντιών: z1=40, z2=70, z3=40, z4=60, da=25mm, db=35mm,

dΤ1=20mm, dΤ2=60mm, nΗ/Κ=1000rpm.
Ζητούνται:
α/ Ποιο από τα δύο τύμπανα (Τ1 ή Τ2) έχει την μεγαλύτερη περιφερειακή ταχύτητα
και ποιο την μεγαλύτερη περιστροφική ταχύτητα;
β/ Δεδομένου ότι ο ηλεκτροκινητήρας περιστρέφεται δεξιόστροφα, το τύμπανο 1 θα
ανεβάζει ή θα κατεβάζει το αντικείμενο ο1; Το τύμπανο 2 θα ανεβάζει ή θα
κατεβάζει το αντικείμενο ο2;
γ/ Σε περίπτωση που υπάρχουν απώλειες της τάξεως του 5% μεταξύ του
λαυσοτροχού a και b και 4% μεταξύ του γραναζιού 3 και 4 πως μεταβάλλονται οι
περιστροφικές και οι περιφερειακές ταχύτητες στα δύο τύμπανα;
ε/ Δεδομένου ότι ο ηλεκτροκινητήρας περιστρέφεται δεξιόστροφα προσαρμόστε
την διάταξή σας κατάλληλα (προσθέτοντας ή αφαιρώντας μηχανολογικά στοιχεία)
έτσι ώστε και τα δύο τύμπανα να ανεβάζουν τα αντικείμενα ο1 και ο2, χωρίς όμως να
αλλάξουν τα στοιχεία κίνησης, δηλ. οι περιστροφικές και οι περιφερειακές ταχύτητες.
Κατόπιν υπολογίστε ποιο από τα δύο αντικείμενα (ο1 και ο2 αντίστοιχα) θα φθάσει
στο επίπεδο Γ πιο γρήγορα δεδομένων των αποστάσεων ΑΒ=50mm και
ΑΓ=70mm. Οι απώλειες του προηγούμενου ερωτήματος εξακολουθούν.
Β.3.2: Έστω η διάταξη μετάδοσης κίνησης με τμήμα αλυσοκίνησης (da και db) του
παρακάτω σχήματος.
ΙΙ
2
I 1
Η/Κ
III
da
4
db IV
82
α/ Ποια θα πρέπει να είναι η διάμετρος του αλυσοτροχού b (db) ώστε η άτρακτος IV

να περιστρέφεται με 3000 rpm;
β/ Να βρεθεί η περιστροφική ταχύτητα της διάταξης δεδομένου ότι έχουμε
απώλειες της τάξης του 1% μεταξύ z1 και z2 και απώλειες 2% μεταξύ da και db
γ/ Δεδομένων των απωλειών του προηγούμενου ερωτήματος, και δεδομένου ότι η
διάταξη χρειάζεται 5 PS για να λειτουργήσει, ποια θα είναι η ελάχιστη ισχύς που
χρειάζεται να έχει ο ηλεκτροκινητήρας;
83
4
ΑΤΡΑΚΤΟΙ
Υποδέχεται και συνεργάζεται με όλα τα στοιχεία μετάδοσης κίνησης.
84
Κυλινδρικοί ράβδοι.
Ο
ι άτρακτοι είναι ράβδοι (χάλυβα) για την μετάδοση περιστροφικής
κίνησης. Μπορούν να έχουν κυκλική ή τετραγωνική διατομή. Στηρίζονται
σε ένα ή περισσότερα έδρανα ολισθήσεως (κουσινέττα) ή έδρανα κυλίσεως
(ρουλεμάν) (Εικόνες 4.1-4.2)9.
Έδρανα
Άτρακτος
στηρίξεως
Στροφείς
Εικόνα 4.1: Βασικά στοιχεία συστημάτων μετάδοσης κίνησης, άτρακτοι
Εικόνα 4.2: Άτρακτος, στροφείς και έδρανα στηρίξεως
9 Εκπαιδευτική προβολή: Ευθυγράμμιση ατράκτου
85
Οι άτρακτοι καταπονούνται σε στρέψη και κάμψη. Όταν η άτρακτος παραμένει
ακίνητη και δέχεται φορτία τότε ονομάζεται άξονας και καταπονείται μόνο σε κάμψη.
Η άτρακτος, λοιπόν, έχει τη ιδιότητα να μεταφέρει και να μεταβιβάζει ροπές
στρέψεως, σε αντίθεση με τους άξονες που μεταβιβάζουν μόνο κάμψη. Η κάμψη
οφείλεται κυρίως στο βάρος των ατράκτων, αλλά και στο βάρος των προσαρτημένων
στις ατράκτους διατάξεων, όπως τροχαλιών, οδοντωτών τροχών, συνδέσμων,
τυμπάνων κλπ. Επίσης κάμψη προκαλείται από τέντωμα ιμάντων, από δυνάμεις που
αναπτύσσονται στους ιμάντες, αλυσοτροχούς, οδοντωτούς τροχούς κλπ. Όσο αφορά
την στρέψη, προκαλείται λόγω της μεταφερόμενης ροπής στρέψης κατά την
περιστροφή. Το τμήμα που πατάει στα έδρανα ονομάζεται στροφέας.
Οι άτρακτοι κατατάσσονται με διάφορους τρόπους:
- σύμφωνα με την κατά μήκος διαμόρφωση τους (ευθύγραμμοι (σταθερής

διατομής, διαβαθμίσεις), κεκαμμένοι, ειδικών κατασκευών (αρθρωτοί,
τηλεσκοπικοί κλπ))
- σύμφωνα με την διατομή τους (κυκλικής διατομής, κατατομής, πλήρεις ή

συμπαγείς , κοίλοι (σωληνωτοί ή κούφιοι)).
Κατασκευάζονται κυρίως από χάλυβα με τάση θραύσεως 40-70 kp/mm2 με

επιτρεπόμενες τάσεις σε στρέψη τεπ=500-800kp/cm2. Επίσης, χρησιμοποιούνται και
ειδικοί χάλυβες (χρωμιοχάλυβες, χρωμιονικελιοχάλυβες). Οι ευθύγραμμοι άτρακτοι
μικρής κυκλικής διατομής κατασκευάζονται με τόρνο, ενώ οι ευθύγραμμοι άτρακτοι
μεγάλης διατομής ή με διαβαθμίσεις κατασκευάζονται με σφυρηλάτηση.
Όπως και με όλα τα μηχανολογικά εξαρτήματα, έτσι και με τις ατράκτους υπάρχει
σχετική τυποποίηση κατά DIN, όπως διάμετρος σύμφωνα με DIN 114 και αριθμός
στροφών σύμφωνα με DIN 112.
Τυποποιημένες διάμετροι είναι 25-60 mm με βήμα 5 mm, 70-110 mm με βήμα 10

mm, 125 mm, 140 mm και 160 mm. Επίσης, υπάρχουν κατευθύνσεις σχετικά με την
μέγιστη απόσταση των σημείων στηρίξεως με βάση την διάμετρο της ατράκτου
(Εικόνα 4.3).
86
4
3.5
απόσταση αξόνων (mm)

3
2.5
1.5
20-25 30-35 40-45 50-55 60-65 70-75 80-85 90-95 120-130 140-150
διάμετρος ατράκτου (mm)
Εικόνα 4.3: Απόσταση σημείων στηρίξεως και διάμετρος ατράκτου
Άσκηση 4.1: Άτρακτοι
Έστω άτρακτος που περιστρέφεται με n=350rpm και μεταφέρει ισχύ Ν=2kW.

Ζητούνται α) η γωνιακή ταχύτητα ω (rad/s) περιστροφής, β) η ισχύς N (PS) και γ) η
ροπή στρέψεως Mt σε ft-lb και in-lb.
ΛΥΣΗ:
α) Γωνιακή ταχύτητα
2    n 2  3,14  350rpm
   36, 6rad / s
60 60
β) Ισχύς
1kW  1000Watt
kpm
1PS  75  736Watt
sec
87
1PS  0, 736kW
1kW  1, 36PS
PS
N  2kW  2kW  1, 36  2, 72PS .
kW
γ) ροπή στρέψεως

N  M    

Ροπή στρέψεως σε Nm
Watt
2kW 1000
N kW  54, 63Nm
Mt  
 36, 6
rad
sec
Ροπή στρέψεως σε kpcm, kpm

kpm
1PS  75
N N 60  N sec
Mt    kpm / sec 
 2   n 2   n
60
60  75  N N N
 Mt   716, 2 kpm  71620 kpcm
2   n n n
N 2, 72
M t  71620 kpcm  71620 kpcm  556, 6kpcm  5,57kpm
n 350
Watt
2kW 1000
N kW  54, 63 Nm  54, 63 Nm  5,57 kpm
Mt  
 36, 6
rad 9,8 N / kp
sec
Ροπή στρέψεως σε ft-lb, in-lb
1HP  746Watt
1Watt  1,34 HP
88
HP
N  2kW 1,34  2, 68HP
kW
1 ft 12 in
N 2, 68
M t  63000  63000  482in  lb 
n 350
482in  lb
Mt   40, 2 ft  lb
in
12
ft
Έστω άτρακτος από μαλακό χάλυβα (τεπ=200kp/cm2 (στρέψεως), θεπ=0,25ο/100cm)

με διάμετρο d=50mm και μήκος l=300mm. Η άτρακτος μεταφέρει ροπή
Mt=900kpcm. Ζητούνται α) να ελεγχθεί η άτρακτος σε τάση στρέψεως και β) η
γωνία στρέψεως.
ΛΥΣΗ:
α) Έλεγχος σε τάση στρέψεως
t
   
Wp
 d 3
 0, 2  d 3  0, 2   5cm   25cm 3
3
Όπου Wp η πολική ροπή αδράνειας: W p 
16
900kp  cm kp kp
 3
 36 2     200 2
25cm cm cm
Άρα η άτρακτος φορτίζεται κανονικά
β) Γωνία στρέψεως
180 t  l
   
  d 4
G
32
G είναι μέτρο ολισθήσεως, για χάλυβα G=800000kp/cm2
89
0, 25o 0, 25o
  l   30cm  0, 075o
100cm 100cm
180 t  l 180 900kpcm  30cm

     0, 0005o    0.075o
  d kp 3,14   5cm 
4 4
3,14
G 800000 2 
32 cm 32
Άρα η άτρακτος εργάζεται στα επιτρεπτά όρια παραμορφώσεως
Έστω άτρακτος από μαλακό χάλυβα που μεταφέρει ισχύ N=5 PS και περιστρέφεται
με n=1000rpm. Ζητούνται να υπολογισθεί η διάμετρος d της ατράκτου σε στρέψη
και η παραμόρφωση λόγω στρέψης όταν α) η επιτρεπόμενη γωνία στρέψεως είναι
θεπ=0,25o/100cm και β) η επιτρεπόμενη τάση στρέψεως του υλικού είναι
τεπ=200kp/cm2.
ΛΥΣΗ:
Υπολογισμός διαμέτρου με βάση την καταπόνηση σε στρέψη
t
 R   
Jp
όπου R η ακτίνα της ατράκτου, Jp η πολική ροπή αδράνειας .
 d 4
Jp   0,1  d 4 cm 4
32
N
M t  71620 kpcm --N(PS)
n
N
M t  97400 kpcm --N(kW)
n
1  1 5
d  71, 5 3 cm  71, 5 3 cm  2, 09cm
  n 200 1000
90
   200kp / cm 2   ό  ά
   300kp / cm 2  ί   ά 
Υπολογισμός διαμέτρου με βάση την παραμόρφωση
180  t  l
   
 G Jp
N
71620  l
180 n 0, 25
   l
3,14  d 4
100cm
800000 
32
G είναι μέτρο ολισθήσεως, για χάλυβα G=800000kp/cm2
N 5
d  12 4 cm  12 4  0, 27cm
n 1000
Έστω άτρακτος από μαλακό χάλυβα που μεταφέρει ισχύ N=10 PS και περιστρέφεται
με n=350 rpm δεχόμενη φορτία P1= 250kp και P2= 320kp όπως φαίνεται στο
σχήμα. Να υπολογισθεί η διάμετρος d της ατράκτου από άποψη αντοχής σε στρέψη
και κάμψη, όταν η επιτρεπόμενη τάση κάμψεως του υλικού είναι σεπ=500kp/cm2.
P1 P2
A B Γ Δ
25cm 30cm 35cm
ΛΥΣΗ:
Καταπόνηση σε στρέψη & κάμψη
Υπολογισμός διαμέτρου σύμφωνα με την μέθοδο της μέγιστης διάτμησης
91
Η ισοδύναμη συνολική τάση που ασκείται στο σύστημα σχετίζεται με την στρέψη και
την κάμψη:
 b   ή  ά  
   ά 
Wb   ή  ά 
 t   ή  έ 
   έ
W p  ή  ή  ά 
Η ισοδύναμη συνολική ροπή που ασκείται στο σύστημα σχετίζεται με την στρέψη και
την κάμψη:
 i  b 2  t 2
Η άτρακτος καταπονείται συνολικά από μία ροπή Mi. Θα πρέπει να ισχύει:
i
i    
Wb
 d 3
Wb   0,1  d 3
32
Άρα
Mi
d 3 cm
0,1   
Όμως, η ισοδύναμη ροπή δεν είναι ίδια σε όλο το μήκος της ατράκτου. Θα πρέπει να
προσδιορίσουμε την μέγιστη δυνατή ισοδύναμη ροπή Mi σχεδιάζοντας κατάλληλα τα
διαγράμματα των ροπών κάμψης και στρέψεως.
92
P1 P2
A Δ
B Γ
25cm 30cm 35cm
305kp Pt
55kp
Διάγραμμα δυνάμεων
265kp
Διάγραμμα ροπων
7625kpcm
9275kpcm
Οριζόντιο επίπεδο x: Px 0
Κατακόρυφο επίπεδο y: P y 0
Δύναμη στο σημείο Δ:  M    0  250kp  25cm  320kp  55cm  90    0
250kp  25cm  320kp  55cm

  265kp
90
Δύναμη στο σημείο Α:  M   0  90  A  250kp  65cm  320kp  35cm  0
93
250kp  65cm  320kp  35cm
A  305kp
90
P y  0  265  250  320  305  0
Ροπές κάμψης
MA  0
M   305kp  25cm  7625kpcm
M   305kp  55cm  250kp  30cm  9275kpcm
M  0
Ροπή στρέψεως
N 10
M t  71620  71620  2046kpcm
n 350
Ισοδύναμη ροπή Mi
M iA  M A  0
M i   M  2  M t 2  76252  20462  7895kpcm
M i   M  2  M t 2  92752  20462  9498kpcm
Mi  0
Άρα η μέγιστη ισοδύναμη ροπή θα είναι
Mi  9498kpcm
Mi
d 3 cm
0,1   
9498kpcm
d 3  5, 748cm  57, 48mm
0,1  500kp / cm 2
94
Α.4.1. Ποια είναι η λειτουργία της ατράκτου;

Α.4.2. Ποιοι είναι οι διαφορετικοί τύποι ατράκτων;
Α.4.3. Ποιες είναι οι διαφορετικές καταπονήσεις που ασκούνται στις ατράκτους;
Α.4.4. Πως ελέγχουμε την αντοχή των ατράκτων στα φορτία που τις καταπονούν;
Β.4.1: Σε άτρακτο μήκους 90mm ασκείται ένα ακτινικό φορτίο ακριβώς στη μέση και είναι
Pr=200kp. Βρείτε την ελάχιστη διάμετρο της ατράκτου ώστε να αντέχει σε κάμψη και
στρέψη. H μεταφερόμενη ισχύς είναι N=5PS για περιστροφική ταχύτητα n=1000rpm και η
ισοδύναμη επιτρεπόμενη τάση σεπ=500kp/cm2.
Β.4.2: Έστω άτρακτος με μήκος 80cm που μεταφέρει ισχύ N=4PS και περιστρέφεται με
n=1000rpm. Βρείτε την ελάχιστη διάμετρο της ατράκτου ώστε να αντέχει σε στρέψη όταν η
επιτρεπόμενη γωνία στρέψης είναι 0.4ο/100cm, το μέτρο ολισθήσεως G=800000kp/cm2
και η επιτρεπόμενη τάση στρέψης τεπ=500kp/cm2.
Β.4.3: Έστω η άτρακτος του παρακάτω σχήματος που δέχεται δύο φορτία P1=800kp και
P2=350kp Να υπολογιστεί η διάμετρος της ατράκτου από άποψη αντοχής σε στέψη και
κάμψη όταν η ισοδύναμη επιτρεπόμενη τάση του υλικού είναι σεπ=500 kp/cm2. Σύμφωνα
με τους υπολογισμούς σας ποια θεωρείτε ότι είναι η πιο σημαντική καταπόνηση που δέχεται
η άτρακτος; Πως μπορεί να μειωθεί; Δικαιολογείστε την απάντησή σας.
P1
P2
40mm 45mm 35mm
95
5
ΣΤΡΟΦΕΙΣ-ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ-ΕΔΡΑΝΑ
Στοιχεία ατράκτων.
96
5.1 Στροφείς
Απολήξεις ατράκτου.
Ο
ι στροφείς είναι τα τμήματα της ατράκτου που προσαρμόζονται στα
έδρανα (θέσεις στηρίξεως) (Εικόνες 5.1-5.2). Τα φορτία της ατράκτου
μεταβιβάζονται στα έδρανα μέσω των στροφέων. Μεταξύ στροφέων και
εδράνων δημιουργείται από την περιστροφή τριβή ολισθήσεως. Λόγω της
τριβής αυτής εμφανίζονται φαινόμενα υπερθέρμανσης, αλλοίωση λιπαντικού, υψηλής
αντίστασης στην κίνηση, χαμηλότερος βαθμός αποδόσεως και φθορά των επιφανειών.
Για να μειωθούν τα φαινόμενα αυτά επιλέγονται κατάλληλα υλικά εδράνων,
κατάλληλες διαστάσεις και λείανση των επιφανειών που ολισθαίνουν.
Οι στροφείς κατατάσσονται ανάλογα με την διεύθυνση των φορτίων που δέχονται

(εγκάρσιοι, αξονικοί), την μορφή τους (κυλινδρικοί, σφαιρικοί) και την θέση στον
χώρο (οριζόντιοι-κατακόρυφοι).
Έδρανα
Άτρακτος
στηρίξεως
Στροφείς
Εικόνα 5.1: Βασικά στοιχεία συστημάτων μετάδοσης κίνησης, στροφείς
97
Άσκηση 5.1: Στροφείς
Στροφέας δέχεται φορτίο P=560kp, έχει διάμετρο d=40mm και μήκος l=50mm.
Ζητούνται να ελεγχθεί αν ο στροφέας εργάζεται κανονικά από την άποψη της ειδικής
πιέσεως όταν το υλικό του στροφέα είναι χάλυβας και το υλικό του τριβέα
χυτοσίδηρος με qεπ(χάλυβας/χυτοσίδηρος)=35kp/cm2.
ΛΥΣΗ:
Ειδική πίεση q:
P P 560kp
q  kp / cm 2   28kp / cm 2  q  35kp / cm 2
F d l 4cm  5cm
Άρα ο στροφέας εργάζεται κανονικά
Στροφέας κυλινδρικός από χάλυβα διαμέτρου d=20mm, μήκους l=34mm

περιστρέφεται με n=450rpm σε τριβέα από χυτοσίδηρο και δέχεται εγκάρσιο
(ακτινικό) φορτίο P=340kp. Ζητούνται να ελεγχθεί αν ο στροφέας εργάζεται
κανονικά (Ψύξη συνηθισμένη Wεπ=1 kp m/(sec cm2), Συντελεστής τριβής μ=0,05,
Επιτρεπόμενη τάση χάλυβα σεπ=1000kp/cm2, επιτρεπόμενη ειδική πίεση
qεπ=50kp/cm2 ).
ΛΥΣΗ:
-υπολογισμός σε μηχανική αντοχή:
l 3,8
 P
340kp  cm
Κάμψη:    2  2  823kp / cm 2     1000kp / cm 2
W   d 3 3,14   2cm 
3
32 32
P P 340kp
Ειδική πίεση: q   kp / cm 2   44, 7kp / cm 2  q  50kp / cm 2
F d l 3,8cm  2cm
Άρα ο στροφέας εργάζεται κανονικά.
98
-έλεγχος σε υπερθέρμανση
Για να παραμείνει η θερμοκρασία συστήματος σε ανεκτά επίπεδα, θα πρέπει το έργο

τριβής W να είναι μικρότερο από το επιτρεπόμενο έργο τριβής Wεπ
Wεπ=1kp m/(sec cm2)

μ=0,05
 d n m 3,14  20  450 m
u   0, 471
1000  60 sec 1000  60 sec
kpm kpm
W    q  u  0, 05  50kp / cm 2  0, 471m / sec  1,18  W  1
sec cm 2
sec cm 2
Άρα ο στροφέας θα υπερθερμανθεί (δεν εργάζεται κανονικά)
Στροφέας κυλινδρικός από χάλυβα περιστρέφεται με n=300rpm σε μπρούτζινο

τριβέα και δέχεται εγκάρσιο (ακτινικό) φορτίο P=295kp. Να υπολογιστούν οι
ελάχιστες τιμές για τη διάμετρο d (mm) και το μήκος l (mm) ώστε οι στροφείς να
εργάζονται κανονικά
• Συντελεστής τριβής μ=0,05
• Επιτρεπόμενη τάση χάλυβα σεπ=500kp/cm2
• Επιτρεπόμενη ειδική πίεση qεπ=40kp/cm2
• Επιτρεπόμενο έργο τριβής Wεπ=1kp m/(sec cm2)
ΛΥΣΗ:
-υπολογισμός σε αντοχή σε κάμψη και ειδική πίεση:
l
 P
  2  ,q  P  P  q ,K  l
 
W   d 3 F d l d
32
99
l  d 3
P  
   2 P  32
P P  d 3 l
q  d 
l d l l q
l l 2  q 32 2
l 2  q
K    
d P P  d 3
 
l  q 32
l
2
l
l 2   q K
l
2 32  l 3  q d q 3 q
K    5 K  1  5  K 2 
 d 3
2    d 3
   
 
32
1      0.2  500kp / cm 2
K  2
 0.2   1.58
5  q q 40kp / cm 2
l l Kl
 P P
  2   d2  2 d P  K 
W   d 3

 d 0.2   
 
32 32
P K 295kp  1, 58
d    2,16cm  21, 6mm
0, 2    0, 2  500kp / cm 2
l
K   l  K  d  1.58  21.6mm  34.12mm
d
-έλεγχος σε υπερθέρμανση:
Για να εργάζεται κανονικά ο στροφέας και η θερμοκρασία συστήματος να είναι σε

ανεκτά επίπεδα, θα πρέπει το έργο τριβής W να είναι μικρότερο από το
επιτρεπόμενο έργο τριβής Wεπ
 d n m 3,14  25  300 m
u   0, 39
1000  60 sec 1000  60 sec
P P 295 kp
q  kp / cm 2   29, 5kp / cm 2  q  40kp / cm 2
F d l 4cm  2, 5cm
kp m kpm kpm
W    q  u  0, 05  29, 5 2  0, 39  0, 58  W  1
cm sec sec cm 2
sec cm 2
Άρα ο στροφέας δεν θα υπερθερμανθεί (εργάζεται κανονικά)
100
5.2 Σύνδεσμοι
Σύνδεση ατράκτων.
Ο
ι σύνδεσμοι χρησιμοποιούνται για την σύνδεση δύο ατράκτων των οποίων
οι γεωμετρικοί άξονες συμπίπτουν ή σχηματίζουν γωνία (Εικόνες 5.2-
5.3)10. Σύνδεση ατράκτων χρειάζεται στην περίπτωση που το μήκος των
τυποποιημένων ατράκτων δεν επαρκεί, όταν επιθυμούμε μετάδοση κίνησης
σε γωνιακή γεωμετρία, όταν είναι αναγκαία η μετακίνηση της ατράκτου, όταν
χρειάζεται η απομόνωση κίνησης σε τμήμα αλυσίδας ατράκτων και για την ομαλή
μετάδοση κίνησης σε κάποια μηχανή κλπ. Η επιλογή συνδέσμου σχετίζεται με τον
διαθέσιμο χώρο, το μέγεθος της μεταφερόμενης ισχύος, την ανάγκη για
αποσυναρμολόγηση/συναρμολόγηση, το κόστος, την θέση των ατράκτων, την
αυξομείωση του μήκους των ατράκτων (διαστολή-συστολή) και την πρόβλεψη για
μεταβλητά φορτία.
Έδρανα
Άτρακτος
στηρίξεως
Στροφείς
Εικόνα 5.2: Βασικά στοιχεία συστημάτων μετάδοσης κίνησης, σύνδεσμοι
Οι σύνδεσμοι κατατάσσονται σε σταθερούς, κινητούς, λυόμενους και υδραυλικούς. Οι

σταθεροί σύνδεσμοι συνδέουν τις ατράκτους έτσι ώστε να λειτουργούν ως ενιαίο
σώμα, δεν επιτρέπουν την μετατόπιση (ακτινική, αξονική, γωνιακή),
χρησιμοποιούνται για γεωμετρικούς άξονες που συμπίπτουν, για μεταφορά ροπής
στρέψης χωρίς απώλεια. Οι κινητοί σύνδεσμοι επιτρέπουν μια μικρή μετατόπιση στις
συνδεδεμένες ατράκτους. Οι λυόμενοι σύνδεσμοι μπορούν να συνδέονται και να
10 Εκπαιδευτική προβολή: Σύνδεση ατράκτων
101
αποσυνδέονται από τις ατράκτους, οι οποίες πρέπει να βρίσκονται στον ίδιο
γεωμετρικό άξονα.
Εικόνα 5.3: Σύνδεσμος ατράκτων

ΠΗΓΗ: https://en.wikipedia.org/wiki/Coupling
Άσκηση 5.4: Σύνδεσμοι
Έστω ελαστικός σύνδεσμος που περιστρέφεται με 1500rpm και μεταφέρει ισχύ 10PS.
βρεθεί ο ελάχιστος αριθμός πτυχώσεων (ν) που χρειάζεται να έχει το έλασμα ώστε
να εργάζεται κανονικά.
• Πάχος b=0.3mm, ύψος h=5mm

• Επιτρεπόμενη τάση διατμήσεως τεπ=500kp/cm2
• Συντελεστής λειτουργίας Κ=1.5
• Τα ελάσματα τοποθετούνται σε διάμετρο 50mm
ΠΗΓΗ: http://www.couplinganswers.com/2014/12/why-grid-coupling-features-benefits.html
102
ΛΥΣΗ:
-υπολογισμός ροπής στρέψης:
N 10
M t  71620  71620  477.47 kpcm
n 1500
-επικαιροποίηση ροπής στρέψης με βάση τις συνθήκες λειτουργίας:
M t    M t  1.5  477.47kpcm  716.2kpcm
- περιφερειακή δύναμη:
d M 716.2
M t  Pt   Pt  2 t  2 kpcm  286.48kp
2 d 5cm
-ελάχιστος αριθμός πτυχώσεων (τάση διατμήσεως):
P Pt
     
F v  b  h 
Pt 286.46kp
v   38.195
    b  h  500 kp  0.03cm  0.5cm
 
cm 2
-άρα ν=39
103
5.3 Έδρανα στήριξης
Έδρανα ολισθήσεως και κυλίδεως.
Τ
α έδρανα έχουν σαν σκοπό την στήριξη των ατράκτων11. Τα φορτία της
ατράκτου μεταβιβάζονται στα έδρανα μέσω των στροφέων (Εικόνα 5.4). Για
την πλήρη στήριξη ατράκτων χρειάζονται οπωσδήποτε τουλάχιστον δύο
έδρανα. Τα έδρανα κατατάσσονται σε δύο κύριες κατηγορίες, τα έδρανα
ολισθήσεως (κουζινέτα) και τα έδρανα κυλίσεως (ρουλεμάν).
Στα έδρανα ολισθήσεως ο στροφέας ολισθαίνει στο τμήμα του εδράνου που
ονομάζεται τριβέας (Εικόνες 5.5-5.6). Διαιρούνται στο α/ σώμα (με κατάλληλη
διαμόρφωση για τοποθέτηση στην επιφάνεια στήριξης), β/ κάλυμμα σε περίπτωση
που είναι διαιρούμενα, γ/τριβέα, ο οποίος έρχεται σε επαφή με τον στροφέα της
ατράκτου, και δ/ το σύστημα λίπανσης για την παρεμβολή λιπαντικού ανάμεσα σε
στροφέα και τριβέα.
Έδρανα
στηρίξεως Άτρακτος
Στροφείς
Εικόνα 5.4: Βασικά στοιχεία συστημάτων μετάδοσης κίνησης, έδρανα στήριξης
11 Εκπαιδευτική προβολή: Δομή ρουλεμάν, Κατασκευή ρουλεμάν
104
Εικόνα 5.5: Έδρανο ολισθήσεως
ΠΗΓΗ: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/a4/Stehlager.png
Εικόνα 5.6: Μηχανολογικό σχέδιο εδράνου ολισθήσεως.

ΠΗΓΗ:https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/a9/Bearing_with_ring_oiler_%28
Electrical_Machinery%2C_1917%29.jpg
Τα αξονικά έδρανα ολισθήσεως μπορούν να δεχτούν φορτία που ενεργούν στον

άξονα του εδράνου. Στα σταθερά έδρανα ολισθήσεως ο τριβέας παραμένει σε
σταθερή θέση καθόλη την διάρκεια λειτουργίας. Στα αυτορρυθμιζόμενα έδρανα
ολισθήσεως ο τριβέας μπορεί να μετακινείται ελαφρά απορροφώντας περισσότερο
αποτελεσματικά τις κρούσεις.
Τα έδρανα ολισθήσεως χρησιμοποιούνται κυρίως όταν η κατασκευή χρειάζεται να

διαχειριστεί κραδασμούς, όταν η άτρακτος υφίστανται ταλαντώσεις, όταν απαιτείται
αθόρυβη λειτουργία, όταν απαιτείται μεγάλη διάρκεια ζωής σε συνθήκες μεγάλης
καταπόνησης, και όταν απαιτείται απλή κατασκευή με περιορισμένο κόστος.
Τα πλεονεκτήματα των εδράνων ολισθήσεως είναι η απλή κατασκευή, η δυνατότητα

διαιρούμενης κατασκευής, η δυνατότητα κατασκευής σε μεγάλα μεγέθη (φθηνότερα
από τα έδρανα κυλίσεως), η μεγάλη διάρκεια ζωής σε συνθήκες υψηλής καταπόνησης,
105
η δυνατότητα ρύθμισης χάρης μεταξύ στροφέα και τριβέα και η χρήση σε διάφορες
εξειδικευμένες περιπτώσεις που δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν τα έδρανα
κυλίσεως λόγω επιλογής υλικού κατασκευής, όπως πχ. όταν βρίσκονται σε περιβάλλον
διαβρωτικών λουτρών και χρειάζονται συνθετικά υλικά από τα οποία δεν
κατασκευάζονται ρουλεμάν.
Τα έδρανα κυλίσεως αποτελούνται από α/ το εξωτερικό δακτυλίδι, β/ το εσωτερικό

δακτυλίδι, γ/ τα κυλιόμενα στοιχεία και δ/ ο κλωβός μέσα στον οποίο
τοποθετούνται καταλλήλως τα κυλιόμενα στοιχεία (Εικόνες 5.6-5.7). Τα έδρανα
κυλίσεως (ρουλεμάν) δεν κατασκευάζονται διαιρούμενα. Μπορούν όμως να
διαμορφωθούν για σε αξονικά, ακτινικά, σταθερά, και αυτορρυθμιζόμενα.
Εικόνα 5.6: Δομή εδράνων κυλίσεως. 1: Εξωτερικό δαχτυλίδι, 2. Κυλιόμενα στοιχεία,

3. Κλωβός, 4. Δρόμος κυλιόμενων στοιχείων, 5. Εσωτερικό δαχτυλίδι
ΠΗΓΗ: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Rolling-element_bearing_(numbered).png
106
Εσωτερικό
δαχτυλίδι
Κυλιόμενα
στοιχεία
Εξωτερικό
δαχτυλίδι
Εικόνα 5.7: Διαφορετικοί τύποι εδράνων κυλίσεως
Στα πλεονεκτήματα των εδράνων κυλίσεως συγκαταλέγονται ο μεγάλος βαθμός

απόδοσης καθώς οι απώλειες είναι πολύ μικρότερες σε σχέση με τα έδρανα
ολισθήσεως, απαιτούν μικρή ποσότητα λιπαντικού και είναι οικονομικά ως προς
αυτόν τον τομέα, δεν χρειάζονται ‘στρώσιμο’ όπως τα έδρανα ολισθήσεως, έχουν
μικρό βάρος και μικρές διαστάσεις, παρουσιάζουν μικρή φθορά και μικρές
απαιτήσεις συντήρησης δεδομένου ότι θα τοποθετηθούν σωστά, και παρουσιάζουν
μικρότερη ανάπτυξη θερμότητας. Στα μειονεκτήματα θα μπορούσαν να
συμπεριληφθούν ότι δεν κατασκευάζονται διαιρούμενα, δεν επισκευάζονται σε
περίπτωση φθοράς, δεν αντέχουν σε κρουστικά φορτία, έχουν μεγαλύτερο θόρυβο
από τα έδρανα ολισθήσεως, παρουσιάζουν υψηλότερο κόστος, ιδιαίτερα στα
μεγαλύτερα μεγέθη.
107
Άσκηση 5.5: Έδρανα στήριξης
Σε κατασκευή θα τοποθετηθεί ένα Τριβέας

έδρανο ολισθήσεως το οποίο θα
δέχεται ακτινικό φορτίο P=400kp.
Στην κατασκευή η άτρακτος θα n
Mf Ροπή τριβής
περιστρέφεται με n=300rpm, με Στροφέας
διάμετρο στροφέα d=30mm, με
μεταφερόμενη ισχύς ατράκτου Δύναμη τριβής F
N=8PS και συντελεστή τριβής
μ=0,04. Ζητούνται α/ η δύναμη
τριβής T, β/ η ροπή στρέψεως Mt,
γ/ η ροπή τριβής Mf και δ/ το Ακτινικό φορτίο P
έργο τριβής / λεπτό Wf.
ΛΥΣΗ:
α) Δύναμη τριβής
T  P    400kp  0, 04  16kp
β) Ροπή στρέψης
N 8PS
M t  71620  71620  1910kpcm
n 300rpm
γ) Ροπή τριβής
d 30
Mf T   16kp  mm  240kpmm  24kpcm
2 2
Η ροπή αυτή αντιτίθεται στην κίνηση της ατράκτου. Για την υπερνίκησή της
απαιτείται μέρος της ισχύς του κινητήρα.
δ) Έργο τριβής
d 0, 03
W f  T  S  T  2     n  16kp  2  3,14  m  300rpm  452kpm / min
2 2
108
Άσκηση 5.6: Έδρανα στήριξης
Σε κατασκευή θα τοποθετηθεί ένα ακτινικό ρουλεμάν. Ζητούνται να προσδιοριστεί η

διάρκεια ζωής του αν περιστρέφεται με n=1050rpm, φορτίζεται με ακτινικό φορτίο
P=350kp και θερμοκρασία T=30 OC.
ΛΥΣΗ:
Η διάρκεια ζωής υπολογίζεται από την ακόλουθη σχέση:
fL P
C
fn  ft
όπου fL είναι ο συντελεστής διάρκειας ζωής (από πίνακες), fn ο συντελεστής

περιστροφικής ταχύτητας (από πίνακες), ft ο συντελεστής θερμοκρασίας λειτουργίας
(από πίνακες), C το δυναμικό φορτίο (από πίνακες) και P το πραγματικό φορτίο.
ft=1
fn=0,284
C=3400kp
fL P f  f  C 0, 284  1  3400kp
C  fL  n t   2, 75
fn  ft P 350kp
Μέσω πινάκων για fL=2,75 προκύπτει ότι LH=4800 ώρες-600 ημέρες, περίπου 2 χρ.
109
Α.5.1. Ποια είναι η λειτουργία των στροφέων;

Α.5.2. Ποιες καταπονήσεις ασκούνται στους στροφείς;
Α.5.3. Ποια η λειτουργία των συνδέσμων;
Α.5.4. Ποιες καταπονήσεις ασκούνται στους συνδέσμους;
Α.5.5. Ποια η λειτουργία των εδράνων στήριξης;
Α.5.6. Ποιες οι διαφορές μεταξύ εδράνων κύλισης και εδράνων ολίσθησης;
Β.5.1: Υπολογίστε την ελάχιστή διάμετρο και το μήκος των στροφέων της ατράκτου
του τυμπάνου ώστε να αντέχουν τα ακτινικά φορτία που τους καταπονούν δεδομένου
ότι η επιτρεπόμενη τάση του υλικού είναι σεπ=500 kp/cm2, η επιτρεπόμενη ειδική
πίεση qεπ=30 kp/cm2, ο συντελεστής τριβής μ=0,05 και η ψύξη συνηθισμένη με
wεπ=1. Ο αριστερός στροφέας καταπονείται με δύναμη P1=200kp, ενώ ο δεξιός
στροφέας με δύναμη P2=300kp.
Β.5.2: Έστω ελαστικός σύνδεσμος που περιστρέφεται με 1000rpm και μεταφέρει

ισχύ 5PS. βρεθεί ο ελάχιστος αριθμός πτυχώσεων (ν) που χρειάζεται να έχει το
έλασμα ώστε να εργάζεται κανονικά δεδομένου πάχους ελάσματος 0.6mm, ύψους
ελάσματος 6mm, τοποθέτηση ελάσματος σε διάμετρο 40mm, επιτρεπόμενη τάση
διατμήσεως 400kp/cm2 και συντελεστή λειτουργίας Κ=1.4.
Β.5.3: α/ Έστω έδρανο ολισθήσεως που δέχεται ακτινικό φορτίο P=500kp. Να

βρεθεί ο ελάχιστος συντελεστής τριβής μεταξύ του υλικού της ατράκτου και του
τριβέα του εδράνου ώστε το έδρανο να εργάζεται κανονικά δεδομένου
επιτρεπόμενου έργου τριβής 1000 kp m /min, διαμέτρου στροφέα 6 cm και
περιστροφικής ταχύτητας 500 rpm.
β/ Τα έδρανα κυλίσεως παρουσιάζουν μεγαλύτερες ή μικρότερες τριβές σε σχέση με
τα έδρανα ολισθήσεως; Δικαιολογείστε την απάντησή σας.
110
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Διακογιάννης Ι., Μηχανουργική Τεχνολογία, εκδόσεις ΙΩΝ, 2004 (υπάρχει διαθέσιμο στην κεντρική
βιβλιοθήκη της Πανεπιστημιούπολης 1 του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής με τον κωδικό βιβλίου 621.8
ΔΙΑ 1 )
2. Βελαώρας, Ι.Χ., Στοιχεία μηχανών: επίτομο, εκδόσεις ΙΩΝ, 1997 (υπάρχει διαθέσιμο στην κεντρική
βιβλιοθήκη της Πανεπιστημιούπολης 1 του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής με τον κωδικό βιβλίου 621.8
ΒΕΛ)
3. Budynas−Nisbett, Mechanical Engineering, McGraw−Hill Primis, 2008
4. Shigley, Joseph Edward, Mischke, Charles R., Mechanical engineering design, McGraw−Hill Primis,
1989 (υπάρχει διαθέσιμο στην κεντρική βιβλιοθήκη της Πανεπιστημιούπολης 1 του Πανεπιστημίου
Δυτικής Αττικής με τον κωδικό βιβλίου 621.815 SHI)
5. Maitra, Gitin M., Handbook of gear design, McGraw−Hill Primis, 1994 (υπάρχει διαθέσιμο στην
κεντρική βιβλιοθήκη της Πανεπιστημιούπολης 1 του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής με τον κωδικό
βιβλίου 621.833 MAI)
6. Juvinall R. C., Marshek K. M., Fundamentals of Machine Component Design, Hardcover, 2000
(υπάρχει διαθέσιμο στην κεντρική βιβλιοθήκη της Πανεπιστημιούπολης 1 του Πανεπιστημίου Δυτικής
Αττικής με τον κωδικό βιβλίου 621.815 JUV)
7. Βεαλώρας, Ι.Χ., Αντοχή υλικών, εκδόσεις ΙΩΝ, 1997 (υπάρχει διαθέσιμο στην κεντρική βιβλιοθήκη της
Πανεπιστημιούπολης 1 του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής με τον κωδικό βιβλίου 620.112 ΒΕΛ)
111

ΜΕΡΟΣ 2ο ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΜΗΧΑΝΩΝ

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

ΜΕΡΟΣ 2ο ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΜΗΧΑΝΩΝ

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

`

Γκλώτσος Δημήτρης, Αναπλ. Καθ

Μετάδοση κίνησης με οδοντωτούς τροχούς

Οι οδοντωτοί τροχοί, που αποτελούν το βασικό στοιχείο της οδοντοκινήσεως, είναι

Εικόνα 1.1: Βασικά στοιχεία συστημάτων μετάδοσης κίνησης, οδοντοκίνηση

Οι οδοντωτοί τροχοί δουλεύουν σε ζευγάρια. Η διεθνής ορολογία έχει καταλήξει

α/ να μεταφέρουμε περιστροφικές κινήσεις

Τα πλεονεκτήματα της οδοντοκίνησης είναι πολλαπλά:

-μετάδοση κίνησης στην κινούμενη άτρακτο με μικρότερη ή μεγαλύτερη ταχύτητα

Παρόλα αυτά, η οδοντοκίνηση παρουσιάζει και μειονεκτήματα, όπως:

Οι οδοντωτοί τροχοί κατασκευάζονται με διάφορα υλικά, πιο συνηθισμένα εκ των

1. Μετωπικοί οδοντωτοί τροχοί. Χρησιμοποιούνται για την μετάδοση κινήσεως σε

α. Παράλληλοι (δόντια παράλληλα μεταξύ τους, παράλληλα ως προς τον

Οι συνήθεις σχέσεις μετάδοσης κίνησης για τους μετωπικούς οδοντωτούς τροχούς

2. Κωνικοί οδοντωτοί τροχοί. Χρησιμοποιούνται για την μετάδοση κινήσεως σε

α. Παράλληλοι (δόντια παράλληλα μεταξύ τους)

3. Ζεύγος ατέρμονα κοχλία - κορώνας. Χρησιμοποιούνται για την μετάδοση

4. Κοχλιωτοί οδοντωτοί τροχοί. Χρησιμοποιούνται για την μετάδοση κινήσεως σε

Εικόνα 1.3: Κωνικοί οδοντωτοί τροχοί με τοξοειδή οδόντωση

Εικόνα 1.4: Ζεύγος ατέρμονα κοχλία (πάνω) – κορώνας (κάτω)

Εικόνα 1.5: Κοχλιωτοί οδοντωτοί τροχοί

Εικόνα 1.6: Διαστάσεις στην οδοντωτή στεφάνη

1 Εκπαιδευτική προβολή: Μετάδοση κίνησης στους παράλληλους οδοντωτούς τροχούς.

Επίσης, ισχύουν οι εξής σχέσεις:

Στην μετάδοση κινήσεως εμπλέκονται τουλάχιστον δύο άτρακτοι, η κινητήρια και η

όπου n1 η περιστροφική ταχύτητα της κινητήριας και n2 η περιστροφική ταχύτητα της

Εικόνα 1.7: Μετάδοση κινήσεως στους οδοντωτούς τροχούς

-περιφερειακή δύναμη Pt (καταπονεί το δόντι σε κάμψη και τη βάση του σε

Εικόνα 1.9: Δυνάμεις στην οδόντωση

Οι δυνάμεις αυτές υπολογίζονται ως εξής:

Για τον υπολογισμό του κατάλληλου μεγέθους οδοντώσεως με βάση την

2 kW= kilowatt, PS= Pferdestärke = horse strength, HP=Horsepower

Άσκηση 1.1: Παράλληλοι οδοντωτοί τροχοί

Έστω ζεύγος οδοντωτών τροχών με

 d o1n1 3,14  40  300

 d o 2n2 3,14  120  900

Έστω ζεύγος οδοντωτών τροχών με

πρώτο τροχό να είναι ο κινητήριος.

α) Αρχική διάμετρος κινούμενου τροχού

Έστω ζεύγος οδοντωτών τροχών οι οποίοι εμπλέκονται α/ απευθείας και β/ με την

Α Περίπτωση: σενάριο απευθείας εμπλοκής

α) Περιστροφική ταχύτητα του κινούμενου οδοντωτού τροχού

γ) Ολική σχέση μεταδόσεως

Έστω τέσσερεις οδοντωτοί τροχοί οι οποίοι εμπλέκονται α/ απευθείας όπως φαίνεται

Α Περίπτωση: σενάριο απευθείας εμπλοκής

α) Περιστροφική ταχύτητα του κινούμενου οδοντωτού τροχού

β) Ολική σχέση μεταδόσεως

γ) Περιστροφική ταχύτητα του κινούμενου οδοντωτού τροχού 4 και ολική σχέση

Β Περίπτωση: σενάριο εμπλοκής με την παρεμβολή ενδιάμεσων τροχών

α) Περιστροφική ταχύτητα του κινούμενου οδοντωτού τροχού

β) Ολική σχέση μεταδόσεως

γ) Περιστροφική ταχύτητα του κινούμενου οδοντωτού τροχού 4 και ολική σχέση

Έστω παράλληλος οδοντωτός τροχός με διάμετρο κεφαλής dk=66mm και αριθμό

β,γ,δ) Ύψος κεφαλής, ποδιού και δοντιού

στ) Αρχική διάμετρος

d f  d o  2h f  60mm  2  3,6mm  52,8mm

Έστω ζεύγος παράλληλων οδοντωτών τροχών οι οποίοι εμπλέκονται σύμφωνα με την

α) απόσταση των αξόνων

γ) ροπή στρέψεως της κινητήριας και της κινούμενης ατράκτου

 ώ  έ ά  1   2

Pr  Pt    248kp  0, 364  90, 3kp

Έστω βαρούλκο3 παράλληλων οδοντωτών τροχών με ευθύγραμμα δόντια με μέγιστο

3 Εκπαιδευτική προβολή: Ανύψωση αντικειμένων με συστήματα γραναζιών.