PRVI CIKLUS STUDIJA

STUDIJSKI PROGRAM FAKULTET ZA BEZBJEDNOST I ZAŠTITU

ZAKONITOST
Seminarski rad iz predmeta Uvod u pravo

Profesor: Student: Dražen Puljić

Prof. dr Siniša Karan Broj indeksa: 2163/21

Banja Luka, 2021.

 SADRŽAJ

UVOD...........................................................................................................................................................3
1.Pojam i vrste zakonitosti...........................................................................................................................4
1.1.Pojam zakonitosti..................................................................................................................................4
1.2.Vrste zakonitosti....................................................................................................................................5
2.Načelo zakonitosti kao načelo pkrivičnog prava.......................................................................................6
ZAKLJUČAK..................................................................................................................................................8
LITERATURA.................................................................................................................................................9
UVOD

Načelo zakonitosti jeste najvažnije načelo krivičnog prava koje je dignto na rang
ustavnog načela. Ovo načelo predviđa da se krivična djela i krivične sankcije mogu propisivati
samo zakonom, odnosno, da niko ne može biti kažnjen za krivično djelo koje, prije nego što je
učinjeno, nije bilo zakonom određeno kao krivično djelo, niti mu se može izreći kazna ili druga
krivična sankcija.
1.Pojam i vrste zakonitosti

Načelo zakonitosti je najvažnije načelo pravnog poretka (pravno načelo) jer obezbjeđuje
da država i parvo budu usklađeni sistemi, kako unutar sebe samih, tako i međusobno. S obzirom
na to da je država pravna organizacija tj. s obzirom na to da su sve aktivnosti kojima se vrši
državna vlast uređene i zasnovane na pravu, odnosno pravnim aktima (normama) koje donose i
izvršavaju različiti državni organi, ova usklađenost se pojavljuje kao usklađenost pravnih akata i
na njima i na njima zasnovanih radnji, a sam zahtjev za usklađenošću postaje pravno načelo pod
nazivom načelo zakonitosti (legaliltet). Ovo načelo se ostvaruje pomoću i preko hijerarhije koje
ustanovljava poredak pravnih akata prema stepenu njihove pravne snage, od najvišeg do
najnižeg, tj. počev od ustava kao najvišeg pravnog akta pa sve do pojedinačnih pravnih akata.

1.1.Pojam zakonitosti

Ovo načelo praktično znači (omogućava) usklađenost i neprotivrječnost svih pravnih

akata sa ustavom kao najvišim pravnim aktom kao i svih manje pravne snage od zakona sa
zakonom. Ovo načelo, u širem smislu riječi, dakle, označava načelo ustavnosti (usklađenost svih
pravnih akata sa ustavom) kao i načelo zakonitosti koje označava saglasnost svih pravnih akata
niže pravne snage sa zakonom. Takođe, u najširem smislu riječi, načelo zakonitosti se može
odnositi na sve akte bez obzira na to da li su oni pravni ili pak materijalni. Načelo zakonitosti je
neposredno vezano za pravnu snagu pravnih akata (unutar pravnog poretka) i izraz je različite
pravne snage pravnih i materijalnih akata u pravnom poretku. S obzirom na činjenicu da pravna
snaga pravnog akta predstavlja mjeru ili stepen njegovog uticaja na druge pravne akte (niže), to
se ovim načelom obezbjeđuje da akti manje pravne snage trpe uticaj veće pravne snage tako da
sa njima moraju biti usklađeni, odnosno akti više pravne snage određuju akte manje pravne
snage.

Načelo zakonitosti je univerzalno načelo jer postoji u svum pravnim porecima i svim
državama. Nadalje, načelo zakonitosti je nedjeljivo i jedinstevno u čitavom pravnom poretku jer
predstavlja izraz cjelovitosti države i prava kao složenih cjelina, lica i naličja jedne te iste pojave.
Pored toga, načelo zakonitosti je relativno, jer je ono po svojoj prirodi (suštini) zahtjev za
usklađenošću. Međutim, ono nije i realna usklađenost, što svakako znači da po prirodi stvari ono
ne može u realnosti biti potpuno, apsolutno ostvareno, već samo relativno.

Načelo zakonitosti se često (realizuje) označava kao formalno i materijano, posredno i

neposredno, prethodno i naknadno. Tako se pod pojmom formalne zakonitosti (formalni
legalitet) označava usklađenost i određenost zakona i akata manje pravne snage sa ustavom i u
pogledu njihove forme (donosilac akta – nadležnost, postupak njegovog donošenja i
materijalizacija) dok se zakonitost u materijalnom smislu određuje kao usklađenost i određenost
navedenih akata u pogledu njihove sadržine. (Savić, 2005)

1.2.Vrste zakonitosti

Neposredna zakonitost (legalitet) označava neposredni i direktni odnos ustava i drugih

akata i zakona i drugih akata, dok posredni legalitet predstavlja međusobni od nos usklađenosti
akata manje pavne snage od ustava i zakona u kome ti akti imaju različitu pravnu snagu, npr.
Uredba i pravilnik mora biti u skladu sa uredbom koja predviđa njegovo donošenje i sadržinu, a
kako uredba mora biti neposredno sa ustavom i zakonom, onda pravilnik mora biti (posredno) u
skladu sa ustavom i zakonom.

Prethodna i naknadna zakonitost (legalitet) su odraz relativnosti načela zakonitosti, pri

čemu se pod prethodnom zakonitošću podrazumijeva unaprijed pretpostavljeno, očekivano i
zahtjevano stanje pri donošenju samog akta, dok naknadna zakonitost predstavlja pojedinačn
utvrđene i otklonjene nezakonitosti akata do kojih je došlo iz određenih razloga.

Načelo zakonitosti je izuzetno značajno načelo i o njemu, po službenoj dužnosti, moraju

da vode računa svi donosioci pravnih akata kao i izvšioci materijalnih radnji. Istovremeno, u
svakom pravnom poretku predviđaju se postupci i nadležni subjekti koji u određenim
slučajevima mogu (moraju) pokrenuti postupak za ispitivanje zakonitosti pravnih akata. (Bajičić,
2021) O ovome mogu odlučivati, zavisno od vrste akta kao i od postupka za ispitivanje
zakonitosti upravni, ali i sudski organi, kao i posebni sudski organi, kao i posebni ustavni sudovi,
koji su nadležni da utvrđuju da li su opšti pravni akti u skladu sa ustavom kao najvišim pravnim
aktom. Tako je ispitivanje i obezbjeđivanje zakonitosti upravnih akata, u obliku neposredne
zakonitosti, povjereno, po pravilu, neposredno višem organu uprave, a putem posebnog pravnog
sredstva koje se naziva žalba. Istovremeno, omogućava se i sudska kontrola zakonitosti upravnih
akata i to putem upravnog spora koji se vodi, bilo pred redovnim sudovima ili pak pred
posebnim upravnim sudovima, a pokreće se tužbom. Ispitivanje zakonitosti sudskih akata
povjerava se višem sudu (sudovima) putem redovnim i vanrednih pravnih lijekova.

Ukoliko se u postupku ispitinja zakonitosti ustanovi da su pravni ili pak materijalni akti
nezakoniti, prema njima se izriču sankcije koje su, po svojoj prirodi, restitutivnog karaktera, tj.
imaju za cilj da uspostave stanje koje je postojalo prije narušavanja načela zakonitosti, ali se
istovremeno i prema licima koji su donijeli takve akte izriču posebne sankcije (kazne) koje su
retributivne prirode. Sankcije prema pravnim aktima se dijele, prema vrsti i stepenu izvšene
povrede načela zakonitosti, na obavezne i fakultativne, a prema dejstvu i odnosu na nezakonite
pravne akte, na poništavanje i ukidanje. (Savić, 2005) Pravni akti kojim se teže narušava načelo
zakonitosti si ništavi i oni su kao takvi obavezno (uvijek) ponišstavaju, pri čemu je dejstvo ove
sankcije ex tunc, što praktično znači da se oni uklanjaju iz pravnog poretka od trenutka njihovog
donošenja, a sve posedice koje su takvi akti proizveli (naravno ukoliko je to moguće),
ponaštavaju se. u slučaju da se radi o lakšoj povredi načela zakonitosti, riječ je o rušljivim
pravim aktima i dejstvo sankcije koja se izriče prema njima je nešto drugačije. Naime, ono se
prostire samo na budućnost – ex tunc, tj. djeluje od trenutka utvrđivanja nezakonitosti i izricanja
sankcije. Dakle, ovakvi akti se ukidaju. Posljedice koje je akt proizveo do donošenja odluke o
njegovoj nezakonitosti ostaju na snazi.

Prema materijalnim aktima izriču se sankcije koje se sastoje u preduzimanju radnje

suprotne onoj kojom je predviđeno načelo zakonitosti, pa se na taj nači vrši povraćaj u stanje
prije povrede, naravno, ukoliko je to moguće. (Savić, 2005)Nadalje, prema fizičkim i pravnim
licima koja su pravnim ili materijalnim aktima povrijedila načelo zakonitosti izriču se različite
krivičnopravne, privrednoprekršajne, prekršajne i disciplinske sankcije, zavisno od vrste akta i
težine učinjene povrede zakonitosti.

2.Načelo zakonitosti kao načelo krivičnog prava

Načelo zakonitosti kao opšteprihvaćeno načelo krivičnog prava karakteriše njegova

garantivna funkcija koja se manifestuje na dva načina.
Prvi, garantivna funkcija odnosi se na zaštitu građana sa aspekta zaštite njihovih prava i
sloboda, i ostvarivanja principa pravne države i pravne sigurnosti.
Drugi, garantivnom funkcijom načela zakonitosti obezbjeđuje se i zaštita građana od
samog ktivičnog prava, tako što isključuje mogućnost samovoljnog i nepredvidljivog
kažnjavanja građana bez zakona ili na osnovu neodređenog ili retroaktivnog zakona.

Na ovaj način, načelo zakonitosti kroz svoju garantivnu funkciju obezbjeđuje osjećaj
sigurnosti i povjerenja građana u zakon. Stvaranjem obaveze da krivično djela i krivična sankcija
moraju unaprijed biti propisani, doprinosi se očekivanjima države da će građani uskladiti svoje
ponašanje u odnosu na norme koje su unaprijed predviđene i propisane. Načelo zakonitosti u
krivičnom pravu manifestuje se kroz četiri segmenta.
Prvi segment, odnosi se na zabranu primjene nepisanog, običajnog prava. Ovaj segment
obavezuje da se krivična djela i sankcije mogu propisivati samo pisanim krivičnim zakonom
Drugi segment, strogo zabranjuje retroaktivnu primjenu krivičnog zakona, odnosno,
nema krivičnog djela i krivične sankcije ukoliko to nije bilo propisano krivičnim zakonom prije
nego što je krivično djelo učinjeno. Ovde se, prije svega, zabranjuje povratno dejstvo ktivičnog
zakona, odnosno, zakon kojim se propisuje krivično djelo, odnosno, krivična sankcija djeluje
samo za budućnost. To znači da je za svako krivično djelo mjerodavno parvo koje važi u
momentu njegovog izvršenja.
Treći segment, obavezuje da, prilikom propisivanje krivičnopravne norme, ona mora biti
što određenija i preciznija. Da bi se izbjegla nepotrebna tumačenja, krivični zakon mora u što
većoj mjeri precizno odrediti ponašanja koja predstavljaju krivično djelo ili krivičnu sankciju, jer
neodređene norme dovode do problema u njihovoj praktičnoj primjeni. Od ovog pravila postoji
izuzetak koji omogućava da se kod nekih krivičnih djela granice kriminalne zone postave široko
a da, pritom, ne bude povrijeđen ovaj segment načela zakonitosti. Radi se o izuzetcima koji se, iz
kriminalnopolitičkih razloga, opravdano, kod nekih krivičnih djela, kriminalna zona proširuje.
Četvrti segment, strogo zabranjuje primjenu analogije, odnosno, predviđa da se krivični
zakon primjenjuje samo na ono na šta se odnosi i što je određeno i precizno propisano, a nikako
nan eke slične situacije.
Na kraju se važno napomenuti da se načelo zakonitosti jednako i sveobuhvatno odnosi na
čitavo krivično parvo, odnosno, jednako važi za njegov opšti i posebni dio.
ZAKLJUČAK

Načelo zakonitosti je univerzalno jer postoji u svim pravnim porecima u svim državama
svijeta i ima cilj da postavi granice primjene kazne i druge krivične sankcije prema učiniocu
krivičnog djela. Ono je veoma značajno načelo i o njemu mora da se vodi računa u svim pravnim
aktima u sprovođenju i donošenju zakona i sankcija u svim organima koji imaju tu mogućnost.
LITERATURA

Bajičić, P. d. (2021). Krivično pravo opšti dio. Banja Luka: Grafopapir doo.

Savić, S. (2005). Osnove prava. Banja Luka: Komersgrafika doo Banja Luka.