ქართული სახელმწიფო პოლიტიკა

1. ქართული სახელმწიფოს სამართლებრივი საფუძვლები. კონსტიტუცია.

2. ქართული სახელმწიფო მართვის მექანიზმები. 1. (პარლამენტი )

3. ქართული სახელმწიფო მართვის მექანიზმები. 2. (მთავრობა)

4. ქართული სახელმწიფო მართვის მექანიზმები. 3. (სასამართლო)

5. ქართული სახელმწიფოს სამოქალაქო პოლიტიკა.

6. ქართული სახელმწიფოს სოციალური პოლიტიკა.

7. ქართული სახელმწიფოს ეკონომიკური პოლიტიკა.

8. ქართული სახელმწიფოს განათლების პოლიტიკა.

9. ქართული სახელმწიფოს თავდაცვისა პოლიტიკა.

10. ქართული სახელმწიფოს უსაფრთხოების პოლიტიკა.

11. ქართული სახელმწიფოს საგარეო პოლიტიკა.

12. ქართული სახელმწიფოს რელიგიური პოლიტიკა.

13. ქართული სახელმწიფოს რეგიონალური პოლიტიკა.

14. ქართული სახელმწიფოს ენერგეტიკული პოლიტიკა.

 თავი I

ქართული სახელმწიფოს სამართლებრივი საფუძვლები.

კონსტიტუცია.

საქართველოს კონსტიტუციური განვითარება

§1. საქარათველოს კონსტიტუციური ისტორიის სათავეები

სახელმწიფოებრიობა, პოლიტიკური და სამართლებრივი კულტურა საქართველოში

რამოდენიმე ათასწლეულის განმავლობაში ყალიბდებოდა. ისტორიკოსები
განსაკუთრებით აღნიშნავენ სამართალშემოქმედების მაღალ დონეს ფეოდალურ
საქართველოში. მეცხრე საუკუნიდან მოყოლებული შეიმჩნევა კანონმდებლობის
სისტემატიზაციის მცდელობები. პირველი საერო აქტი, რომელიც ჩვენამდე ფრაგმენტის
სახით მოვიდა, იყო „სამართლის წიგნი―, უფრო მეტად ცნობილი, როგორც ბაგრატ
კურაპალატის კანონები. მეთვრამეტე საუკუნეში ვახტანგ VI ინიციატივითა და აქტიური
მონაწილეობით იქმნება კოდიფიცირებული სამართლებრივი აქტი, რომელშიც შედიოდა
მოსეს კანონები, ბერძნულ–რომაული სამართალი, მხითარ გოშის კანონები, კათალიკოსის
სამართალი, გიორგი ბრწყინვალისა და ბექა აღბუღას „წიგნი სამართლისა კაცთა
შეცოდებისა და ყოვლასავე― და, ცხადია, თავად მეფე ვახტანგ VI კანონები. ხსენებულის
გარდა, ვახტანგ VI ეკუთვნის „დასტურლამალი―, რომელიც სახელმწიფო სამართლის იმ
დროისათვის შესანიშნავ სამართლებრივ წყაროს წარმოადგენდა. საქართველოს
ისტორიაში ბევრია სამართლის სხვა ძეგლიც,1 რომელიც თავისი ბუნებითა და შინაარსით
შეიძლება მივიჩნიოთ სახელმწიფო (კონსტიტუციური) სამართლის წყაროდ, მაგრამ
საკუთრივ კონსტიტუციური ისტორია საქართველოში იწყება მეოცე საუკუნეში. ამ
პერიოდის პირველ კონსტიტუციური ხასიათის დოკუმენტად მიგვაჩნია საქართველოს
დამოუკიდებლობის აქტი.

საუკუნეზე მეტი ხნით შეწყვეტილი ქართული სახელმწიფოებრიობა აღდგენილ იქნა

მეოცე საუკუნის დასაწყისში. საყოველთაო არეულობისა და ქაოსის პირობებში
მიმდინარეობდა საქართველოს დამოუკიდებელი სახელმწიფოს მშენებლობა, რაც,
ცხადია, არ შეიძლება ძალიან მოკლე დროში და სერიოზული დაბრკოლებების გარეშე
განხორციელებულიყო. მიუხედავად ამისა, საქართველოს ეროვნული საბჭო „ ...
ტფილისში, სასახლის თეთრ დარბაზში 1918 წელს, 26 მაისს, კვირას, ნაშუადღევს 5 საათსა
და 10 წუთს, აცხადებს საქართველოს დამოუკიდებლობის აქტს―.2
„ამიერიდან – ნათქვამია დამოუკიდებლობის აქტში – საქართველოს ხალხი სუვერენულ
უფლებათა მატარებელია და საქართველო სრულუფლებოვანი, დამოუკიდებელი
სახელმწიფოა―.

საქართველოს დამოუკიდებლობის აქტი, პირობითად, ორი ნაწილისაგან შედგება და

მცირე (სულ ერთგვერდიან) ამ ტექსტში ლაკონურად არის ასახული საქართველოს
ისტორიის მოკლე მიმოხილვა, აქტის მიღების დროინდელი ვითარება, დამოუკიდებელი
საქართველოს საშინაო და საგარეო პოლიტიკის, საზოგადოებისა და სახელმწიფოს
მოწყობის ძირითადი პრინციპები.

პირველად საქართველოს ისტორიაში განისაზღვრა საქართველოს სახელმწიფოს მართვა–

გამგეობის ფორმა და პოლიტიკური რეჟიმი – სახელმწიფო უნდა ყოფილიყო
რესპუბლიკური ფორმის და თავისი ფუნქციები განეხორციელებინა დემოკრატიული
მეთოდებით. „დამოუკიდებელ საქართველოს პოლიტიკური ფორმა დემოკრატიული
რესპუბლიკაა― – ნათქვამია დამოუკიდებლობის აქტის მე–2 მუხლში.

დამოუკიდებლობის აქტის მნიშვნელობა იმაშიც ვლინდება, რომ საყოველთაო ნგრევისა

და ნიჰილიზმის პირობებში საფუძველი ჩაეყარა ადამიანზე სახელმწიფოს ზრუნვის
ვალდებულებას.

მართალია, დამოუკიდებლობის აქტი კონსტიტუციის მაგივრობას ვერ გასწევდა, ის

არასრულყოფილი იყო ამისათვის, მაგრამ, მასში განმტკიცებული პრინციპებიდან
გამომდინარე, ის საკმაოდ მნიშვნელოვანი საფეხური გახდა ჯერ კანონთა, შემდეგ
კონსტიტუციის შემუშავებისათვის, შემდგომი ეროვნული მსოფლმხედველობის
ჩამოყალიბებისა და ძირითადი იდეების რეალიზაციისათვის.

საქართველოს პირველ რესპუბლიკაში კონსტიტუციური წყობის სამართლებრივი

ფორმალიზაცია მოზანმიმართულად, თუმცა, ერთი შეხედვით, ძნელად ასახსნელი
შეფერხებებით მიმდინარეობდა. კითხვებზე თუ რატომ არ იქნა მიღებილი კონსტიტუცია
დამოუკიდებლობის აქტთან ერთად? ან რატომ გაიწელა კონსტიტუციის მიღება სამი
წლით? – პასუხის გაცემა არ არის მარტივი. მიზეზად შეიძლება მივიჩნიოთ საქართველოს
შიგნით და მის გარეთ მიმდინარე პოლიტიკური და გეოპოლიტიკური მოვლენები,
შესაბამისი დონის სახელმწიფოებრივი გამოცდილების დეფიციტი, საქართველოს ჭრელი
სოციალური და ეროვნული სპექტრი, მმართველი სოციალ–დემოკრატიის მერყევი,
არათანამიმდევრული პოზიცია, რომელიც ერთდროულად ცდილობდა
გაეთვალისწინებინა და ცხოვრებაში გაეტარებინა სოციალისტური იდეოლოგიის
ეროვნული და ზოგადსაკაცობრიო ფასეულობები. ისტორიკოსები ხანგრძლივი
კონსტიტუციური პროცესის სხვა ობიექტურ თუ სუბიექტურ მიზეზს აღმოაჩენენ,
მთავარი კი მაინც მისი შედეგია – საქართველოს პირველი კონსტიტუციის მიღება.
§2. საქართველოს 1921 წლის 21 თებერვლის კონსტიტუცია

დამოუკიდებლობის აქტიდან კონსტიტუციის მიღებამდე პერიოდში საქართველოს

დემოკრატიულ რესპუბლიკაში მიმდინარეობდა ინტენსიური კანონშემოქმედებითი
საქმიანობა და მზადდებოდა კონსტიტუციის პროექტიც, რისთვისაც ჯერ საქართველოს
ეროვნულმა საბჭომ 1918 წლის 6 ივნისს 9 კაცის შემადგენლობით შექმნა საქართველოს
საკონსტიტუციო კომისია (პირველი საკონსტიტუციო კომისია), ხოლო 1919 წლის 16
მარტს საქართველოს დამფუძნებელმა კრებამ – მეორე საკონსტიტუციო კომისია
(თავდაპირველად 15 კაცის შემადგენლობით).

ძალზე მნიშვნელოვანია პირველი საკონსტიტუციო კომისიის 1918 წლის 11 და 22 ივნისის

სხდომები, სადაც აღინიშნა, რომ საჭიროა ისეთი პროექტის შემუშავება, რომელშიც
გათვალისწინებული იქნებოდა „ქართველი ხალხის ისტორიულად ჩამოყალიბებული
ფსიქიკა, ყოფა, ზნე–ჩვეულება, საქართველოს მოსახლეობის ეროვნული შემადგენლობა
და სამ წლიანი პარლამენტური პრაქტიკა―.1 კომისიის წევრთა უმრავლესობას მიაჩნდა,
რომ კონსტიტუციის მიღება „განამტკიცებდა ქვეყნის საგარეო მდგომარეობას,
აამაღლებდა მის საერთაშორისო ავტორიტეტს―, ბოლო მოეღებოდა „მართვა–გამგეობაში
მრავლად არსებულ არევ–დარევასა და გაურკვევლობას, უპასუხისმგებლობას და
თვითნებობას―.2

1920 წლის მაისისათვის კონსტიტუციის პროექტი განსახილველად გადაეგზავნა

დამფუძნებელ კრებას. პროექტის ირგვლივ გამართულ კამათში მონაწილეობდა
დამფუძნებელი კრების ყველა ფრაქცია, დეპუტატთა უმრავლესობა, თავისი მოსაზრებები
გამოაქვეყნეს საზოგადოებრივმა ორგანიზაციებმა, საქართველოს ეკლესიამ და პირველმა
პირებმა.

1921 წლის 26 იანვრამდე განხილულ იქნა პროექტის მხოლოდ 4 თავი. იმ დროს შექმნილი
ვითარების გამო პროექტის საჯარო განხილვა ვეღარ მოხერხდა. 1921 წლის 21 თებერვალს
დამფუძნებელმა კრებამ, მიუხედავად იმისა, რომ პროექტის ყველა თავი ბოლომდე არ
ყოფილა განხილული, მაინც დაამტკიცა ის, ქვეყანამ შეიძინა კონსტიტუცია. თუ მხოლოდ
მისი ტექსტით ვიმსჯელებთ,საქართველოს 1921 წლის კონსტიტუცია საკმაოდ
სრულყოფილი და დახვეწილი აქტია, საინტერესო მოდელია იმ კონსტიტუციისა,
რომელშიც გონივრულადაა შეჯერებული მსოფლიო კონსტიტუციონალიზმის
გამოცდილება და საერთო–ეროვნული ქართული საწყისები. გერმანიის საგარეო საქმეთა
ყოფილი ფედერალური მინისტრი ჰანს–დიტრიხ გენშერი აღნიშნავდა, რომ 1921 წლის „...
კონსტიტუციის ტექსტი ერთ–ერთი პროგრესული იყო ევროპის კონტინენტზე. უკვე მაშინ
აღიარებდა იგი ისეთ ღირებულებებს, როგორიცაა თავისუფლება, დემოკრატია და
სამართლებრივი სახელმწიფო, რომელსაც დღევანდელი ევროპა ეყრდნობა―.1

კონსტიტუციის უდიდესი დამსახურებაა იმის გაცნობიერება და მაღალ დონეზე

განმტკიცება, რომ ადამიანი არის ძირითადი სოციალური ღირებულება. ამ იდეის
გატარებას კონსტიტუციის თითქმის ნახევარი (141 მუხლიდან 70) დაეთმო: მეორე თავი –
„მოქალაქეობა―, მესამე თავი – „მოქალაქის უფლებანი―, მეათე თავი– „ადგილობრივი
თვითმმართველობა―, მეთორმეტე თავი – „სწავლა–განათლება და სკოლა―, მეცამეტე
თავი – „სოციალ–ეკონომიკური უფლებანი―, მეთოთხმეტე თავი – „ეროვნულ
უმცირესობათა უფლებანი―. 1921 წ. კონსტიტუციის ეს ნაწილი პრაქტიკულად
სრულყოფილია, აქ თითქმის ამომწურავი ჩამონათვალია იმ უფლება–თავისუფლებებისა,
რომლებიც აღიარა და რომელთა რეალობაზე ზრუნვა იკისრა დღევანდელმა
დემოკრატიულმა სამყარომ.

1921 წლის კონსტიტუციის მკვლევარი აუცილებლად მიაქცევს ყურადღებას

ხელისუფლების დანაწილების იმ ორიგინალურ მოდელს, რომელიც დამფუძნებელმა
მამებმა შეიმუშავეს. სახელმწიფოს ცენტრალურ ორგანოთა სისტემაში არ არის
სახელმწიფოს მეთაურის ინსტიტუტი, მისი ტრადიციული ფუნქციები
გადანაწილებულია ერთპალატიან პარლამენტსა და თანამდებობაზე ერთი წლით არჩეულ
პრემიერ–მინისტრს შორის.

ძნელია იმის განსჯა თუ როგორი იქნებოდა ეს, გარკვეული გაგებით, „რომანტიკული―

კონსტიტუცია, მისი ავკარგიანობა არ შეუმოწმებია ყველაზე ობიექტურ შემფასებელს –
ცხოვრებას, მას დროით გამოცდაც არ ჩაუტარდა. მისი მიღებიდან მეოთხე დღეს, 1921
წლის 25 თებერვალს საბჭოთა რუსეთის მე–11 წითელმა არმიამ დაიპყრო საქართველო,
ქვეყანა გახდა „საბჭოთა― და „სოციალისტური―, ხოლო ემიგრაციაში მიმავალმა
საქართველოს კანონიერმა ხელისუფლებამ შეაჩერა რეალურად ჯერ არამუშავებული
პირველი ქართული კონსტიტუციის მოქმედება.

საქართველოს კონსტიტუციურ ისტორიაში იწყება საბჭოთა კონსტიტუციების 70– წლიანი

პერიოდი.

§3. საბჭოთა კონსტიტუციები საქართველოში

როგორც უკვე აღვნიშნეთ, 1921 წლის 25 თებერვალს რუსეთის წითელი არმია შემოვიდა
საქართველოში და განახორციელა ქვეყნის გასაბჭოება. ბოლშევიკების მიერ შექმნილ
საბჭოთა სოციალისტურ რესპუბლიკაში თითქმის არაფერი არ დარჩენილა საქართველოს
დემოკრატიული რესპუბლიკიდან, რაც ყველაზე თვალსაჩინოდ საბჭოთა
კონსტიტუციებში ჩანს.

გასაბჭოებულ საქართველოში მიღებულ იქნა ოთხი კონსტიტუცია — 1922, 1927, 1937 და

1978 წელს. უმეტეს ნაწილში ეს კონსტიტუციები იმთავითვე ფიქტიური იყო, რადგანაც არ
ასრულებდნენ ძირითადი კანონის ფუნქციას საზოგადოებრივი ურთიერთობების
რეგულირების თვალსაზრისით. ლენინის, სტალინისა და მათი მიმდევრების დროს
კონსტიტუცია, მასში გათვალისწინებული საკანონმდებლო თუ სხვა
კვაზიდემოკრატიული ინსტიტუტები უბრალო შირმის როლს ასრულებდნენ, რომლის
იქით რეალურად ბატონობდა კომუნისტური პარტიის, მისი ხელმძღვანელობის
ძალაუფლება. იმავდროულად, უსამართლობა იქნება მათი გარკვეული პოზიტიური
როლის უარყოფა, ვინაიდან საზოგადოებრივ ცხოვრებაში იურიდიული მართლწესრიგის
ელემენტები შეჰქონდათ, ხელს უწყობდნენ განსაზღვრული ხარისხის პოლიტიკურ
სტაბილობას. თუმცა, ჩვენთვის ამ კონსტიტუციათა პრინციპული შეფასება მდგომარეობს
იმაში, რომ მათგან არც ერთი არ იყო ქართველი ხალხის ან მისი რომელიმე
დამფუძნებელი ორგანოს სამართალშემოქმედების შედეგი. ამ საქმეში საქართველოს
დამოუკიდებელი მოქმედების ფარგლები განისაზღვრებოდა ტოპონიმებისა და
ოფიციალური სახელწოდებების შეცვლით („საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკების
კავშირისა― – „საქართველოს საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკით―, მოსკოვისა –
თბილისით, სსრ კავშირის უმაღლესი საბჭოსი – საქართველოს სსრ უმაღლესი საბჭოთი
და ა.შ.) და რუსულიდან — ქართულ და აფხაზურ ენებზე სსრ კავშირის კონსტიტუციის
ოფიციალური ტექსტის თარგმნით. მიუხედავად ამისა, ამ კონსტიტუციებს ვერ
ამოვაგდებთ საქართველოს ისტორიიდან და ამიტომ მივმართავთ მათ მოკლე
მიმოხილვას.

საბჭოთა საქართველოს პირველი კონსტიტუცია მიღებულ იქნა გასაბჭოებიდან თითქმის

ერთი წლის შემდეგ საქართველოს სსრ საბჭოების პირველი ყრილობის მე–6 სხდომაზე
1922 წლის 2 მარტს. შეიძლება ითქვას, რომ საბჭოთა კონსტიტუციებიდან ეს
კონსტიტუცია ყველაზე მეტად იყო იდეოლოგიზირებული, რაც თვალნათლივ ჩანს
პირველ მუხლში: „ოქტომბრის დიდი რევოლუციის მცნებათა მიმდევარნი საქართველოს
მუშები, მშრომელი გლეხობა და წითელი არმია ... თავისი ქვეყნის მთელ ტერიტორიაზე
ამყარებენ პროლეტარიატის სუვერენიტეტს და დიქტატურას. დიქტატურის მიზანია –
ბურჟუაზიული წესწყობილებიდან სოციალიზმში გადასვლის განხორციელება―.
კონსტიტუციამ გააუქმა საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის საჯარო
ინსტიტუტები და საფუძველი ჩაუყარა სახელმწიფო ხელისუფლების სრულიად ახალ
სისტემას.უპირველესად, მთელი ძალაუფლება გადაეცა მუშათა, გლეხთა და წითელ
არმიელთა დეპუტატების საბჭოებს. „უზენაეს სახელმწიფო ხელისუფლებას―
წარმოადგენდა სრულიად საქართველოს სახალხო კომისართა საბჭო. სამაზრო ან ქალაქის
რაიონის ტერიტორიაზე სასამართლო ხელისუფლებას შეადგენდნენ სახალხო
სასამართლოები ერთი მუდმივი მოსამართლისა და ორი ან ექვსი სახალხო მსაჯულის
შემადგენლობით.

არსებითად გადაგვარდა ადამიანის უფლებათა ინსტიტუტი, რომელიც მთავარი იყო

საქართველოს პირველი რესპუბლიკის კანონმდებლობაში. შრომა უფლებიდან გადაიქცა
მოვალეობად, საარჩევნო უფლება ჩამოერთვა მოსახლეობის დიდ ნაწილს, კერძო
საკუთრება გაუქმდა და შეიცვალა სახელმწიფო საკუთრებით.

იმ ნაწილში, რომელიც ქვეყნის ტერიტორიულ მოწყობას ეხებოდა, კონსტიტუციამ

გაითვალისწინა რამდენიმე ავტონომიის არსებობა, სახელდობრ, საქართველოს საბჭოთა
სოციალისტური რესპუბლიკის შემადგენლობაში, თავისუფალი თვითგამორკვევის
საფუძველზე, შევიდნენ აჭარის ავტონომიური სოციალისტური საბჭოთა რესპუბლიკა,
სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქი და აფხაზეთის სოციალისტური საბჭოთა
რესპუბლიკა. ეს უკანასკნელი საქართველოს სსრ–ს უკავშირდებოდა ამ რესპუბლიკებს
შორის დადებული განსაკუთრებული ხელშეკრულებით.
1922 წელს შეიქმნა საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკების კავშირი – (სსრკ),
რომელშიც ამიერკავკასიის საბჭოთა ფედერაციული სოციალისტური რესპუბლიკაც და
შესაბამისად, საქართველოც შევიდა, რასაც ჯერ სსრკ–ის, შემდეგ კი მოკავშირე
რესპუბლიკების კონსტიტუციათა მიღება მოჰყვა.

მეორე საბჭოთა კონსტიტუცია საქართველოში დამტკიცებულ იქნა სრულიად

საქართველოს საბჭოების მესამე მოწვევის ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტის
მესამე სესიის მიერ 1927 წლის 4 აპრილს.

პირველი კონსტიტუციის მსგავსად, ისიც დაუფარავად ემსახურებოდა პროლეტარიატის

დიქტატურასა და, იმავდროულად, ხალხს ნათელ მომავალს –კომუნიზმს ჰპირდებოდა,
სადაც არ იქნება არც კლასებად დაყოფა და არც სახელმწიფო (1–ლი მუხლი). სახელმწიფო
მექანიზმი არსებითად არ შეცვლილა, თუ არ ჩავთვლით პირველად შემოღებულ
საპროკურორო ზედამხედველობის ინსტიტუტს, აგრეთვე, უცვლელი დარჩა
საქართველოს შემადგენლობაში ავტონომიების სტატუსი.1

ვერც ამ კონსტიტუციამ გადაწყვიტა ადამიანის სამართლებრივი მდგომარეობის

გაუმჯობესებისათვის რაიმე სასიკეთო, თუ არ ჩავთვლით თანასწორუფლებიანობის
პრინციპის დახვეწის მცდელობას და უფლებათა ოდნავ გაფართოებას – მუშათა კლასისა
და მშრომელი გლეხობისათვის დაწესდა აზრის გამოთქმის თავისუფლება, კრებების,
მიტინგების გამართვის უფლება.

საბჭოთა იდეოლოგთა აზრით 1927 წლის კონსტიტუციის მოქმედების თითქმის 10-

წლიან პერიოდში სოციალიზმმა სსრ კავშირში საბოლოოდ გაიმარჯვა და უშუალოდ
კომუნიზმის მშენებლობა უნდა დაწყებულიყო, რაც ობიექტურად ახალი კონსტიტუციის
მიღებას მოითხოვდა.

მესამე საბჭოთა კონსტიტუცია საქართველოში დაამტკიცა საქართველოს სსრ საბჭოების

საგანგებო მერვე ყრილობამ 1937 წლის 13 თებერვალს. კონსტიტუციამ გარკვეულწილად
გაზარდა საქართველოს (ისევე, როგორც სხვა მოკავშირე რესპუბლიკების) თითქოსდა
სუვერენული უფლებები, თუმცა, იმავდროულად, ხისტი სამართლებრივი ნორმებით
„მიაბა― იგი სსრ კავშირს. მაგალითად, საქართველოს სსრ–ს გამგებლობას გადაეცა რიგი
საკითხები, მაგრამ, იმავდროულად, ყოველგვარი დათქმის გარეშე დაადგინა სსრ
კავშირის კანონთა უმაღლესი ძალა საქართველოს ტერიტორიაზე. შემოიღო საქართველოს
სსრ მოქალაქეობა, მაგრამ, იმავდროულად იგი სსრ კავშირის მოქალაქედაც გამოაცხადა
(ე.წ. ერთიანი მოქალაქეობა), მოახდინა სასამართლოს დამოუკიდებლობის დეკლარირება,
მაგრამ სსრ კავშირის უმაღლეს სასამართლოს უფლება მისცა შეექმნა სპეციალური
სასამართლოები.

შეიცვალა სახელმწიფო ორგანოთა სისტემა. საქართველოს სსრ სახელმწიფო

ხელისუფლების უმაღლესი ორგანო იყო საქართველოს სსრ უზენაესი საბჭო, უმაღლესი
აღმასრულებელი და განმკარგულებელი ორგანო– საქართველოს სახალხო კომისართა
საბჭო, ხოლო ადგილობრივ სახელმწიფო ორგანოებს წარმოადგენენ მშრომელთა
დეპუტატების რაიონული, საქალაქო, სადაბო, სასოფლო საბჭოები და მათი
აღმასრულებელი კომიტეტები.

თუ გადავხედავთ 1937 წლის კონსტიტუციის ХΙ თავს, რომელიც ადამიანის ძირითად

უფლება–მოვალეობებს დეთმო, უდავოა, რომ იგი უფრო დემოკრატიულ აქტად აღიქმება
მის წინამორბედებთან შედარებით. საქართველოს კონსტიტუციაში პირველად
დაფიქსირდა სიტყვის თავისუფლება, კრებების, მიტინგების, მსვლელობებისა და
დემონსტრაციების თავისუფლება, საზოგადოებრივ ორგანიზაციებში გაერთიანების
უფლება, პიროვნებისა და მისი ბინის ხელშეუხებლობა, მიწერ–მოწერის საიდუმლოების
დაცვა, არჩევნების საყოველთაობა, თანასწორობა, დეპუტატთა პირდაპირი არჩევა,
კენჭისყრის ფარულობა. თუმცა, უნდა დავეთანხმოთ პროფ. ანდრაშ შაიოს წინა
პარაგრაფში მოყვანილ მოსაზრებას, რომ 1937 წლის კონსტიტუცია „მსოფლიოს
გასაბრიყვებლად იყო მიღებული―, ვინაიდან ამ უფლებათა რეალიზაციისათვის არც ამ
უფლებათა რეალურად განხორციელების სსრ კავშირის ხელმძღვანელობის პოლიტიკური
ნება, არც შესაბამისი გარანტიები და უფლებათა დაცვის მექანიზმები სსრ კავშირის
ბუნებაში არ არსებობდა.

მეორე მსოფლიო ომის შედეგებმა დიდი გავლენა მოახდინა როგორც მსოფლიოს

ახლებურად მოწყობაში, ასევე, სსრ კავშირის შიდა ცხოვრებაში, რამაც ახალი
კონსტიტუციის მიღების აუცილებლობა გამოიწვია.

მეოთხე და ბოლო საბჭოური კონსტიტუცია საქართველოში მიიღო საქართველოს სსრ

მეცხრე მოწვევის უმაღლესი საბჭოს მერვე სესიამ. გარდა მატერიალური პირობებისა,
რომელმაც განაპირობა კონსტიტუციის მიღება, საქართველოს, ისევე როგორც სხვა
მოკავშირე რესპუბლიკებს, სსრ კავშირის კონსტიტუციიდან გამომდინარე და
რესპუბლიკის თავისებურებათა გათვალისწინებით, უნდა მიეღო „თავისი―
კონსტიტუცია.

ვინაიდან 1978 წლის კონსტიტუციის ცვლილებებს ცალკე განვიხილავთ, აქ

შემოვიფარგლებით მისი მიღების დროინდელი ტექსტის ანალიზით.

დროის მოთხოვნათა კვალობაზე 1978 წლის კონსტიტუციაში მრავლად იყო ნორმა,

რომლის რეალურად განხორციელება ნამდვილი დემოკრატიული საზოგადოებისათვის
იქნებოდა შესაფერისი. წინა კონსტიტუციები საქართველოს სსრ–ს ახასიათებდნენ,
როგორც მუშებისა და გლეხების (პირველ ეტაპზე, აგრეთვე წითელარმიელების)
სახელმწიფოს. 1978 წლის კონსტიტუციაში ინტელიგენციის დამატების ხარჯზე
ფართოვდება სახელმწიფოს სოციალური ბაზა და რაც უფრო მნიშვნელოვანია, როგორც
ხელისუფლების სუბიექტი, პირველად ჩნდება ხალხი: „საქართველოს რესპუბლიკაში
მთელი ძალაუფლება ხალხს ეკუთვნის― (მუხლი 2).

სახელმწიფო ხელისუფლების უმაღლესი ორგანო იყო საქართველოს სსრ უმაღლესი

საბჭო, ხოლო მის სესიებს შორის – უმაღლესი საბჭოს პრეზიდიუმი. საქართველოს სსრ
სახელმწიფო ხელისუფლების უმაღლესი აღმასრულებელი და განმკარგულებელი
ორგანო იყო საქართველოს სსრ მინისტრთა საბჭო. მართლმსაჯულება ხორციელდებოდა
მხოლოდ საერთო სასამართლოების მიერ, წინსვლა აღინიშნა იმ სფეროში, სადაც
ხორციელდებოდა არბიტრაჟი და საპროკურორო ზედამხედველობა.

კონსტიტუციაში საგრძნობლად გაიზარდა მოქალაქეთა უფლება–თავისუფლებების

ჩამონათვალი და, რაც ყურადსაღებია, გათვალისწინებულია მათი განხორციელების
გარანტიები. ერთ–ერთის შესაბამისად მოქალაქეებს მიეცათ უფლება სასამართლოში
გაასაჩივრონ თანამდებობის პირების, სახელმწიფო და საზოგადოებრივი ორგანოების
ქმედებანი.

1978 წლის კონსტიტუციაში სხვა არანაკლები მნიშვნელობის დებულებასაც შევხვდებით,

მაგრამ მისი არსის გაგებისათვის ყველაზე თვალსაჩინო კომპარტიის ადგილის
განმსაზღვრელი მე–6 მუხლია. ეს მუხლი იმდენად ტევადი და მრავლისმთქმელია, რომ
მისი სწორი გააზრებისათვის მთლიანად მოვიყვანთ მის ტექსტს: „საბჭოთა
საზოგადოების ხელმძღვანელი და წარმმართველი ძალა, მისი პოლიტიკური სისტემის,
სახელმწიფო, საზოგადოებრივი ორგანოების ბირთვია საბჭოთა კავშირის კომუნისტური
პარტია. საბჭოთა კავშირის კომუნისტური პარტია ხალხისათვის არსებობს და ხალხს
ემსახურება.

მარქსისტულ–ლენინური მოძღვრებით შეიარაღებული კომუნისტური პარტია

განსაზღვრავს საზოგადოების განვითარების გენერალურ პერსპექტივას, სსრ კავშირის
საშინაო და საგარეო პოლიტიკის გეზს, ხელმძღვანელობს საბჭოთა ხალხის დიად
აღმშენებლობის საქმიანობას, გეგმაზომიერ, მეცნიერულად დასაბუთებულ ხასიათს
ანიჭებს მის ბრძოლას კომუნიზმის გამარჯვებისათვის―.

§3. გარდამავალი პერიოდის კონსტიტუციური კანონმდებლობა

მეოცე საუკუნის 90–იან წლებში, უკვე მეორედ ამ საუკუნეში, უაღრესად მძიმე პირობებში
საქართველოში იწყება დამოუკიდებელი სახელმწიფოს მშენებლობა.

საბჭოთა კავშირის დაშლამ მტკივნეული კვალი დატოვა ქვეყნის ეკონომიკაზე, აფხაზეთსა

და სამხრეთ ოსეთში სისხლიანმა კონფლიქტებმა დაარღვიეს ქვეყნის ტერიტორიული
მთლიანობა. სამოქალაქო ომმა გამოიწვია პოლიტიკური სისტემის თითქმის ყველა
რგოლის პარალიზება. სამართლებრივი ნიჰილიზმის, ჩამოუყალიბებელი
სამართლებრივი სისტემის, ხელისუფლებისადმი ნდობის არარსებობის გამო ვერ
ხერხდებოდა საზოგადოებრივ ურთიერთობათა დიდი ნაწილის სამართლებრივი
რეგულირება, რის შედეგადაც პრაქტიკულად არ არსებობდა და ვერც იარსებებდა
ადამიანის უფლებების პატივისცემისა და მისი განხორციელების რაიმე გარანტია. ასეთ
პირობებში მიმდინარეობდა ახალი საზოგადოებრივი წყობილების გააზრება და
დამკვიდრება.
1990 წლის 28 ოქტომბერს საქართველოში ჩატარდა პირველი მრავალპარტიული
საპარლამენტო არჩევნები, რომელშიც დამაჯერებელი გამარჯვება მოიპოვა
პოლიტიკურმა გაერთიანებამ „მრგვალი მაგიდა – თავისუფალი საქართველო―. ეს ის
პერიოდია, როდესაც ჯერ კიდევ არსებობს სსრ კავშირი, საქართველო საბჭოთა
სამართლებრივ სივრცეში იმყოფება, რის გამოც ახალი კონსტიტუციის მიღება
შეუძლებელი იყო, ამიტომ ახალი რეალობის საკანონმდებლო განმტკიცება
იმდროინდელმა ხელისუფლებამ გადაწყვიტა ისევ 1978 წლის კონსტიტუციის
გადასინჯვის საფუძველზე.

1990 წლის 14 ნოემბერს, ე.ი. არჩევიდან სულ რაღაც 16 დღის შემდეგ, საქართველოს
უზენაესმა საბჭომ პირველსავე სესიაზე უამრავი ცვლილება შეიტანა იმ დროს მოქმედ
1978 წლის 15 აპრილის ჯერ კიდევ საბჭოურ კონსტიტუციაში. ქვეყნის ოფიციალური
სახელწოდებიდან ამოღებული იქნა სიტყვები „საბჭოთა სოციალისტური― და
სახელმწიფოს საქართველოს რესპუბლიკა ეწოდა; შეიცვალა სახელმწიფოს სიმბოლოკა —
გერბი, დროშა, ჰიმნი. სახელმწიფო ხელისუფლების უმაღლესი ორგანო იყო
საქართველოს უზენაესი საბჭო, რომელიც თავისი შემადგენლობიდან ირჩევდა უზენაესი
საბჭოს თავმჯდომარეს. ხელისუფლების ადგოლობრივ ორგანოებს ეწოდათ
საკრებულოები, ხოლო, მმართველობის ადგოლობრივ ორგანოებს — პრეფექტურები და,
რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია, გაუქმდა კომუნისტური პარტიის ხელმძღვანელი და
წამყვანი როლი, დასაბამი მიეცა პოლიტიკურ პლურალიზმსა და საკუთრების ფორმათა
მრავალსახეობას. ამავე სესიაზე მიღებულ იქნა კანონი „საქართველოს რესპუბლიკაში
გარდამავალი პერიოდის გამოცხადების შესახებ―, რომელსაც უნდა ემოქმედა ახალი
კონსტიტუციის მიღებამდე. შესაბამისად, 1978 წლის კონსტიტუციაში ჩაიწერა:
„საქართველოში გარდამავალი პერიოდი დასრულებულად ჩაითვლება მაშინ, როდესაც
საქართველოს სცნობენ სხვა სახელმწიფოები, საქართველოს რესპუბლიკა გახდება გაეროს
წევრი სახელმწიფო და საოკუპაციო ჯარები დატოვებენ ჩვენ სამშობლოს―.

1991 წლის 31 მარტს საქართველოში ჩატარდა რეფერენდუმი, რომელზეც მოსახლეობის

აბსოლუტურმა უმრავლესობამ დადებითი პასუხი გასცა კითხვას 1918 წლის 26 მაისის
დამოუკიდებლობის აქტის საფუძველზე ქვეყნის დამოუკიდებლობის აღდგენის შესახებ.
ამ შედეგებზე დაყრდნობით, საქართველოს უზენაესმა საბჭომ საზეიმოდ გამოაცხადა
„საქართველოს სახელმწიფოებრივი დამოუკიდებლობის აქტი― და მიიღო კიდევ ორი
მნიშვნელოვანი აქტი: საქართველოს რესპუბლიკის კანონი „საქართველოს
კონსტიტუციისა და საქართველოს კანონმდებლობის შესახებ― და საქართველოს
უზენაესი საბჭოს დადგენილება „საქართველოს რესპუბლიკის პრეზიდენტის
თანამდებობის შემოღების შესახებ―.1

1991 წლის ბოლოს, უკიდურესად გამწვავებული პოლიტიკური დაპირისპირების

ვითარებაში არაკონსტიტუციური გზით ხდება საქართველოს რესპუბლიკის უზენაესი
საბჭოსა და საქართველოს რესპუბლიკის პრეზიდენტის უფლებამოსილებათა ვადამდე
ადრე ფაქტობრივი შეწყვეტა, იქმნება სამხედრო საბჭო და დროებითი
მთავრობა.გარადამავალი პერიოდის კონსტიტუცია და მის საფუძველზე მიღებული
ზოგიერთი კანონი ძალადაკარგულად გამოცხადდა, ხოლო 1992 წლის 21 თებერვალს
სამხედრო საბჭო იღებს დეკლარაციას საქართველოს 1921 წლის 21 თებერვლის
კონსტიტუციის აღდგენის თაობაზე.

სამწუხაროდ, ამ შესანიშნავ ჩანაფიქრს შესატყვისი ნაყოფი არ მოუტანია. „მიუხედავად

იმისა, რომ 1921 წლის კონსტიტუცია თავისი შინაარსის მიხედვით იურიდიული
თვალსაზრისით მეტ–ნაკლებად სრულყოფილი იყო, საქართველოს სახელმწიფოებრივი
განვითარების მოცემულ ეტაპზე არსებული სინამდვილისათვის უკვე შეუსაბამო
ნორმატიულ აქტს წარმოადგენდა, რაც აშკარად გამომჟღავნდა აღნიშნულ პერიოდში― –
წერს პაატა ცნობილაძე.2

1992 წლის 11 ოქტომბერს არჩეულმა საქართველოს პარლამენტმა 6 ნოემბერს მიიღო

კანონი „სახელმწიფო ხელისუფლების შესახებ―. იმ დროისათვის ეს კანონი აღმოჩნდა
ერთადერთი აქტი, რომელსაც შეეძლო ძირითადი კანონის გარეშე დარჩენილ ქვეყანაში
კონსტიტუციის მაგივრობა გაეწია.„მცირე კონსტიტუციის― სახელწოდებით ცნობილმა ამ
კანონმა ზღვარი დაუდო საქართველოში საბჭოური კონსტიტუციების ეპოქას, თუმცა
ჭეშმარიტი კონსტიტუციის ფუნქცია მას არ შეუსრულებია და ვერც შეასრულებდა.
მიუხედავად იმისა, რომ კანონი მთლიანად სახელმწიფო ხელისუფლების მოგვარებას
უნდა ეხებოდეს, მასში მხოლოდ მისი ორი ნაწილი – საკანონმდებლო და
აღმასრულებელი – მეტ–ნაკლები სისრულით იყო წარმოჩენილი და არსებითად არაფერი
იყო ნათქვამი მესამე – სასამართლო ხელისუფლებაზე.ძნელია კლასიკური დემოკრატიის
ქვეყნებში მოიძებნოს ხელისუფლების დანაწილების კანონისეული ანალოგი, რომლის
შესაბამისად, საყოველთაო, თანასწორი, პირდაპირი, ფარული კენჭისყრით არჩეული
პარლამენტის თავმჯდომარე იმავდროულად (იმ პარლამენტის მიერ არჩეული, რომლის
თავჯდომარეცაა) სახელმწიფოს მეთაურიც იყოს. 1921 წლის კონსტიტუციის ერთ–ერთი
ძლიერი მხარე ადამიანის უფლებათა საკმაოდ მაღალ დონეზე რეგლამენტირებაა, მაშინ
როცა კანონში – „სახელმწიფო ხელისუფლების შესახებ― ეს ნაწილი საერთოდ არ არის.

ასეთი იყო გარდამავალი წლების პირველი და ყველაზე მწვავე წლების კანონმდებლობა.

1993 წლისათვის სახელმწიფო–სამართლებრივ სფეროში საკმაოდ თავისებური სიტუაცია
შეიქმნა. 1921 წლის ფორმალურად აღდგენილი კონსტიტუცია, მისი აღდგენის დაბალი
ლეგიტიმურობის გამო, არ ამუშავდა. კანონი „სახელმწიფო ხელისუფლების შესახებ―
კონსტიტუციურ–სამართლებრივ ურთიერთობათა მხოლოდ ნაწილს არეგულირებდა,
ხოლო 1978 წლის გაუქმებული კონსტიტუცია ზოგიერთი თავისი დებულებით
ფაქტობრივად კვლავ განაგრძობდა სიცოცხლეს.

ახალ დროებას ახალი კონსტიტუცია სჭირდებოდა.

საქართველოს 1995 წლის 24 აგვისტოს კონსტიტუციის

ზოგადი დახასიათება

თავისუფლდება რა წარსულის მემკვიდრეობისაგან, საქართველო თანდათან იღებს

ორიენტაციას ცივილიზებულ ევროპაზე, საფუძველს უყრის დემოკრატიის ეპოქას,
როდესაც, ეკონომიკური თავისუფლების და სოციალური სამართლიანობის
გარანტირების ბაზაზე, ადამიანის ძირითად უფლებებსა და თავისუფლებებზე
დამყარებული დემოკრატიის უზრუნველყოფა რეალობად იქცევა. ამ თვალსაზრისით
ძირითად გარანტიას ქმნის ქვეყნის საზოგადოებრივი წყობის ისეთი დონე, როგორიცაა
კონსტიტუციური წყობა – წყობა, რომლის საფუძველთა საფუძველია კონსტიტუცია.
საქართველოს კონსტიტუციით გათვალისწინებული კონსტიტუციურ–სამართლებრივი
ინსტიტუტების დაწვრილებითი განხილვა სახელმძღვანელოს შემდეგ თავებშია
მოცემული, ამ თავში კი გთავაზობთ მის ზოგად დახასიათებას.

საქართველოს კონსტიტუციის შემუშავება და მიღება

1993 წლის 16 თებერვალს1 საქართველოს იმდროინდელმა სახელმწიფო მეთაურმა–

პარლამენტის თავმჯდომარემ პარლამენტს წარუდგინა სახელმწიფო საკონსტიტუციო
კომისიის შექმნის წინადადება. ამასთან, შესთავაზა არა სრულიად ახალი კონსტიტუციის,
არამედ საქართველოს 1921 წლის 21 თებერვლის კონსტიტუციის ახალი რედაქციის
შემუშავება და მიღება. პარლამენტი დაეთანხმა ამ წინადადებას და მიიღო ორი შესაბამისი
შინაარსის მქონე დადგენილება: სახელმწიფო საკონსტიტუციო კომისიის შექმნის შესახებ
და ამ კომისიის თავმჯდომარედ ედუარდ შევარდნაძის დანიშვნის თაობაზე. 25 მარტს
პარლამენტმა მიიღო დადგენილება სახელმწიფო საკონსტიტუციო კომისიის
უფლებამოსილებისა და საქმიანობის უზრუნველყოფის შესახებ, დაამტკიცა კომისიის
შემადგენლობა და კომისიის დებულება.

სახელმწიფო საკონსტიტუციო კომისიის შემადგენლობაში შევიდა პარლამენტართა დიდი

ნაწილი (პარლამენტის სრული შემადგენლობის ნახევარზე მეტი), იურისტების (41
წევრი), პოლიტოლოგების, ეკონომისტების და ისტორიკოსების სოლიდური ჯგუფი,
ცნობილი ადამიანები, საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის პრეზიდენტი და
რამოდენიმე წევრი, თსუ რექტორი და წამყვანი პროფესორ–მასწავლებლები, სულ 118
კაცი.

1993 წლის 3 აპრილს არჩეულ იქნა კომისიის თავმჯდომარის ორი მოადგილე (გიორგი
(გივი) ინწკირველი და ვახტანგ ხმალაძე), კომისიის მდივანი (ავთანდილ
დემეტრაშვილი), შეიქმნა შემდეგი სპეციალიზებული სამუშაო ჯგუფები:

1) 1921 წლის კონსტიტუციის ანალიზის (ხელმძღვანელი ლევან თოიძე);

2) მიმდინარე საკანონმდებლო საქმიანობის ანალიზის (კონსტანტინე კემულარია);

3) საკანონმდებლო ხელისუფლების საკითხთა (დავით მელიქიშვილი);

4) საკონსტიტუციო ზედამხედველობის საკითხთა (ჯონი ხეცურიანი);

5) სასამართლო ხელისუფლების საკითხთა (მინდია უგრეხელიძე);

6) სოციალურ–ეკონომიკურ საკითხთა (ვლადიმერ პაპავა);

7) უშიშროების და თავდაცვის საკითხთა (ნოდარ ნათაძე);

8) საგარეო პოლიტიკური ურთიერთობების საკითხთა (თედო პაატაშვილი);

9) ეროვნულ უმცირესობათა საკითხთა (ზურაბ ჟვანია);

10) საერთაშორისო სამართლისა და საზღვარგარეთის ქვეყნების კანონმდებლობის (ლევან

ალექსიძე);

11) პრეამბულის საკითხთა (მიხეილ ნანეიშვილი);

12) ადამიანის უფლებათა საკითხთა (ქართლოს ღარიბაშვილი);

13) აღმასრულებელი ხელისუფლების საკითხთა (თეოდორე ნინიძე);

14) პოლიტიკური და საარჩევნო უფლებების საკითხთა (ირაკლი შენგელაია).

ოდნავ მოგვიანებით შეიქმნა სარედაქციო ჯგუფი, რომლის სხდომებს ხან ე. შევარდნაძე,

ხან მისი მოადგილეები უძღვებოდნენ.

საქართველოს რესპუბლიკის პარლამენტის დადგენილებით გადაწყვეტილი იყო

კონსტიტუციის პროექტის შემუშავებისა და მიღების შემდეგი გეგმა:

სპეციალიზებულ სამუშაო ჯგუფებში უნდა შემუშავებულიყო კონსტიტუციის შესაბამისი

ნაწილის კონცეფცია. შედეგებს შეაჯამებდა სარედაქციო ჯგუფი და კომისიის სრული
შემადგენლობა. დამტკიცებული კონცეფციის საფუძველზე იმავე თანმიმდევრობით
შემუშავდებოდა კონსტიტუციის შესაბამისი ნორმატიული ნაწილი და მთლიანად
კონსტიტუცია. პარლამენტის მიერ მოწონებული პროექტი უნდა გასულიყო
საყოველთაო–სახალხო კენჭისყრაზე, კონსტიტუცია უნდა მიეღო ხალხს.

რიგი მოვლენების გამო ეს სამუშაო გეგმა მხოლოდ ნაწილობრივ იქნა შესრულებული.

არ იქნა რეალიზებული საქართველოს 1921 წლის კონსტიტუციის ახალი რედაქციის

მიღების იდეა. დამფუძნებლებმა გადაწყვიტეს ახალი კონსტიტუციის მიღება და
შემოიფარგლენ პრეამბულაში იმის მითითებით, რომ ახალი კონსტიტუცია ეყრდნობა

„...ქართველი ერის მრავალსაუკუნოვანი სახელმწიფოებრიობის ტრადიციებსა და

საქართველოს 1921 წლის კონსტიტუციის ძირითად პრინციპებს―.

აფხაზეთსა და ცხინვალის რეგიონში რეფერენდუმის ჩატარების შეუძლებლობის,

გართულებული საზოგადოებრივ–ფსიქოლოგიური ვითარების გამო, რაც სამოქალაქო
ომის შედეგი იყო, შეიცვალა კონსტიტუციის ლეგიტიმაციის, მისი მიღების პროცედურა
და ამომრჩეველთა ნაცვლად იგი ხალხის მიერ არჩეულ პარლამენტს უნდა მიეღო.

პრობლემების ღრმად შესაწავლისა და სხვა სახელმწიფოთა პრაქტიკის ანალიზის მიზნით,

სამდივნოს მიერ ორგანიზებული იყო სხვადასხვა ღონისძიება: 1993 წლის 19 აპრილს
თბილისში ჩატარდა კონფერენცია თემაზე – „საქართველოს ტერიტორიული მოწყობა.
ადამიანის უფლებები―, რომელსაც უძღვებოდა ფრაიბურგის (შვეიცარია)
ფედერალიზმის ინსტიტუტის დირექტორი თომას ფლაინერ–გერსტერი; 1993 წლის 29
აპრილს ასევე თბილისში ჩატარდა სემინარი „ხელისუფლების დანაწილება―, ჩიკაგოს
(აშშ) სამართლის სკოლის პროფესორის ლოურენს ლესიგის ხელმძღვანელობით; 1993
წლის 12 მაისს თბილისშივე ჩატარდა სემინარი თემაზე – „კონსტიტუციის ეკონომიკური
ნაწილი―. სემინარის წამყვანი იყო გერმანიის ფედერაციული რესპუბლიკის სამეურნეო
და სამრეწველო სამართლის დარგის ცნობილი სპეციალისტი პროფესორი ჰელმუტ
ფრომი; ეუთოს ადამიანის უფლებათა ვარშავის ბიუროში კომისიის რამოდენიმე წევრი
მუშაობდა ადამიანის უფლებათა კონცეფციისა და ამ კონცეფციის ნორმატიული სახით
ჩამოყალიბებაზე. სასამართლო სისტემისა და საპროცესო პრობლემატიკას მიეძღვნა
სემინარები რომში და ბოლონიაში (იტალია), ქართულმა წარმომადგენლობითმა
დელეგაციამ მიიღო მონაწილეობა ბუდაპეშტში (უნგრეთი) გამართულ სემინარებში,
რომლის ძირითადი თემები იყო ადამიანის უფლებები (ზოგადად) და ეროვნულ
უმცირესობათა კონსტიტუციური სამართლებრივი პრობლემატიკა. საკმაოდ დიდხანს
იმუშავა საკონსტიტუციო კომისიაში კანადელმა ექსპერტმა ჯონ უაიტმა. სისტემატურ და
სერიოზულ საექსპერტო დახმარებას უწევდა კომისიას ევროპული კომისია „დემოკრატია
სამართლის მეშვეობით― (მსოფლიოში ცნობილი „ვენეციის კომისიის―სახელით); 1994
წლის ოქტომბერში ჩიკაგოს სამართლის სკოლაში ქართველ იურისტთა და
პოლიტიკოსთა 10-კაციანი ჯგუფი (კომისიის წევრები) იქ მოწვეულ ცნობილ
კონსტიტუციონალისტებთან ერთად (სტივენ ჰოლმსი, ჰერმან შვარცი, ალექსანდრე
ბლანკენაგელი, ანდრაშ შაიო, ლოურენს ლესიგი და სხვ.) ერთი კვირის განმავლობაში
მუშაობდა კონსტიტუციის იმ ნაწილის შეჯერებულ ვარიანტზე, რომელიც სახელმწიფო
ხელისუფლების უმაღლეს ორგანოთა სისტემას ეხებოდა.

საკონსტიტუციო კომისიაში და შემდეგ პარლამენტშიც, მიმდინარეობდა

კონსტრუქციული და შეთანხმებული მუშაობა იმ თემებზე, რაც ადამიანის უფლებებსა და
თავისუფლებებს ეხებოდა. სერიოზული წინააღმდეგობების გარეშე მიმდინარეობდა
სასამართლო ხელისუფლების საკითხთა შემუშავება (მოკლე დროში დასრულდა
დისკუსია კონსტიტუციური კონტროლის განხორციელების მექანიზმის შესახებ), მაგრამ
კამათი მწვავე, ზოგჯერ კონფრონტაციული და შეურიგებელი ხდებოდა, როდესაც
საკითხი ხელისუფლების ჰორიზონტალურ (მართვა–გამგეობის ფორმა) და ვერტიკალურ
(ტერიტორიული მოწყობის ფორმა) დანაწილებას ეხებოდა. ეს ბუნებრივიც იყო, რადგან
დებატები ცალკეული ნორმების გარშემო არსებითად მსოფლმხედველობრივ ხასიათს
ატარებდა, უკავშირდებოდა დემოკრატიისა და სამართლიანობის, სახელმწიფოს
პოლიტიკური ფილოსოფიისა თუ კონსტიტუციის სოციალური დანიშნულების მაღალ
ღირებულებებს.
გარდა კომისიის სამდივნოში მომზადებული პროექტისა, 1994 წლის ბოლოს
საკონსტიტუციო კომისიაში გარედან შევიდა 12 პროექტი, რომელიც წარმოადგინეს:

პოლიტიკურმა ორგანიზაციამ „ხმა ერისა―;

საქართველოს ეროვნულ–დემოკრატიულმა პარტიამ;

თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის საერთაშორისო სამართლისა და საერთაშორისო

ურთიერთობის ფაკულტეტის ახალგაზრდა კონსტიტუციონალისტთა ჯგუფმა;

საქართველოს რესპუბლიკურმა პარტიამ;

მშრომელთა ინტერესების დაცვის საზოგადოებამ;

საქართველოს სახალხო პარტიამ;

საქართველოს სახალხო ფრონტის ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციამ;

საქართველოს კომერციულმა ბანკმა „აისი―;

საქართველოს კომუნისტურმა პარტიამ;

საქართველოს ღვთისშვილთა კავშირმა;

ალექსანდრე შუშანაშვილმა (საინიციატივო პროექტი);

საქართველოს მოქალაქეთა კავშირმა.

ყველა შემოსული პროექტი მეტ–ნაკლებად დეტალურად შესწავლილი იქნა კომისიის

სხვადასხვა დონეზე და ამ ანალიზის საფუძველზე იყო შეჯერებული ვარიანტის შექმნის
მცდელობები.

1995 წლის მაისში საკონსტიტუციო კომისიის პლენარულ სხდომაზე განხორციელდა

საბოლოო ვარიანტის განხილვა. 2 ივლისს 64 ხმით 4–ის წინააღმდეგ სახელმწიფო
საკონსტიტუციო კომისიამ მიიღო კონსტიტუციის პროექტი, ხოლო მომდევნო დღეს
მიიღო გადაწყვეტილება პარლამენტისათვის მისი გადაცემის შესახებ და ამით დაასრულა
თავისი მუშაობა.

საკონსტიტუციო კომისიის მიერ მიღებულ პროექტში ყველა სადავო საკითხი

შემდეგნაირად გადაწყდა: საქართველოს ტერიტორიული მოწყობა ფედერალურ
საწყისებს უნდა დაყრდნობოდა, ხოლო მართვა–გამგეობის ის ფორმა შეირჩა, რომელსაც
ნახევრად საპრეზიდენტოს, ან ფრანგულს უწოდებენ. სახელმწიფო ხელისუფლების
მოწყობის ეს ორივე ფორმა მიუღებელი აღმოჩნდა საქართველოს პარლამენტის
უმრავლესობისათვის. პროექტიდან ჯერ ტერიტორიული მოწყობის „ფედერალური
საწყისები― ამოიღეს, შემდეგ კი, საქართველოს რეფორმატორთა კავშირის
წინადადებით1 ნახევრად საპრეზიდენტო მართვა–გამგეობის ფორმა შეიცვალა
საპრეზიდენტო რესპუბლიკის მიმსგავსებული ვარიანტით.
1995 წლის 24 აგვისტოს, საღამოს 17 საათსა და 50 წუთზე, საქართველოს რესპუბლიკის
პარლამენტმა ე.წ. „იმელის― შენობაში 159 ხმით 8–ის წინააღმდეგ (10–მა დეპუტატმა
კენჭისყრაში მონაწილეობა არ მიიღო) მიიღო საქართველოს კონსტიტუცია.

1995 წ. 17 საქტემბერს სახელმწიფო საკონსტიტუციო კომისიისა და საქართველოს

რესპუბლიკის პარლამენტის წევრებმა ხელი მოაწერეს კონსტიტუციის ოფიციალურ
ტექსტს მთავრობის სასახლის იმ დარბაზში, სადაც 1991 წელს საქართველოს
რესპუბლიკის უზენაესმა საბჭომ გამოაცხადა საქართველოს დამოუკიდებლობა.

საქართველოს კონსტიტუციის სტრუქტურა

საქართველოს 1995 წლის 24 აგვისტოს კონსტიტუციას აქვს ტრადიციული, კლასიკური

სტრუქტურა და შედგება პრეამბულის, ძირითადი ნაწილისა და გარდამავალი
დებულებისაგან. კონსტიტუციის პროექტის შემუშავებისას განიხილებოდა ამ
ნაწარმოების სტრუქტურიზაციის სხვადასხვა ხერხები და სახეები. შემოთავაზებული იყო
მისი დაყოფა ნაწილებად, კარებად, პარაგრაფებად და ა.შ. კონსტიტუციის პირვანდელ
ვარიანტში იყო მოკლე პრეამბულა, 9 თავი და 109 მუხლი. ყველა თავს აქვს თავისი
სათაური, მუხლები და მისი შემადგენელი პუნქტები დანომრილია არაბული ციფრებით,
ხოლო ქვეპუნქტები დასათაურებულია ქართული ანბანის თანმიმდევრული ასოებით.
განხორციელებული გადასინჯვის შედეგად, კონსტიტუციის სტრუქტურა
მნიშვნელოვნად შიცვალა. დღეისათვის საქართველოს კონსტიტუციას შეადგენს ორი
ერთმანეთისაგან განუყოფელი, მაგრამ ცალ–ცალკე არსებული ნორმატიული აქტი: 1995
წლის 24 აგვისტოს მიღებული ტექსტი შემდგომი ცვლილებებითა და დამატებებით და
2004 წლის 1 ივლისის საქართველოს კონსტიტუციური კანონი „აჭარის ავტონომიური
რესპუბლიკის სტატუსის შესახებ―.

კონსტიტუცია არ შეიცავს ამგვარი პოლიტიკურ–იურიდიული დოკუმენტისათვის

სავალდებულო ნაწილს სახელმწიფოს ტერიტორიული და ადმინისტრაციულ–
ტერიტორიული მოწყობის თაობაზე. კონსტიტუციის შემმუშავებლებს და მის
დამფუძნებლებს არ დავიწყებიათ ეს მნიშვნელოვანი კონსტიტუციური სეგმენტები.
შემუშავების პროცესში განიხილებოდა კიდეც სახელმწიფო–ტერიტორიული მოწყობის
ორივე კლასიკური ვარიანტი (უნიტარული და ფედერაციული სახელმწიფო მოწყობა),
იყო რეგიონალიზმის პრინციპზე დამყარებული მოწყობის წინადადებებიც. ამ საკითხზე
ერთიანი საზოგადოებრივი აზრის არარსებობა, სეპარატისტულ ძალებთან
ფედერალიზაციის იდეის დაბალეფექტურობა – ეს არის ძირითადი მიზეზები იმისა, რომ
საქართველოს პარლამენტმა თავი აარიდა გამოკვეთილი სახით საქართველოს
ტერიტორიული მოწყობის კონსტიტუციაში დაფიქსირებას.

მოკლედ კონსტიტუციის ცალკეული სტრუქტურული ნაწილების შესახებ.

კონსტიტუციის შესავალი ნაწილი — პრეამბულა სავსებით ამართლებს თავის

დანიშნულებას. ქვეყნის კონსტიტუციური განვითარების სტრატეგიულ მიზნებად მასში
გამოცხადებულია ისეთი ზოგადსაკაცობრიო ღირებულებები, როგორიცაა
დემოკრატიული საზოგადოებრივი წესწყობილება, ეკონომიკური თავისუფლება,
სოციალური და სამართლებრივი სახელმწიფო, ადამიანის ძირითადი უფლებების
სახელმწიფო უზრუნველყოფის ვალდებულება და სხვ.

თანამედროვე კონსტიტუციის პირველ თავში, როგორც წესი, ჩამოყალიბებულია

კონსტიტუციური წყობილების არსებითი საფუძვლები. ასევე იყო ჩაფიქრებული
კონსტიტუციის პროექტზე მუშაობის დაწყებისას, მაგრამ დეპუტატებმა მხოლოდ
ნაწილობრივ განახორციელეს ეს ჩანაფიქრი და პირველ თავში დააფიქსირეს
კონკრეტული პოლიტიკური ხასიათის რამდენიმე დებულება. რადგანაც იმ დროს ჯერ
კიდევ არსებობდა სსრ კავშირის აღდგენის იმპერიული გეგმა, კონსტიტუციით
გამოცხადდა, რომ „საქართველო არის დამოუკიდებელი...სახელმწიფო, რაც
დადასტურებულია 1991 წლის 31 მარტს ქვეყნის მთელ ტერიტორიაზე...ჩატარებული
რეფერენდუმით და 1991 წლის 9 აპრილს საქართველოს სახელმწიფოებრივი
დამოუკიდებლობის აღდგენის აქტით― (მუხლი 1). აფხაზეთსა და სამხრეთ ოსეთში
მომხდარი კონფლიქტების კვალდაკვალ, კონსტიტუციაში დაფიქსირებულია
საქართველოს სახელმწიფოს ტერიტორია – 1991 წლის 21 დეკემბრის (სსრ კავშირის
დაშლის ოფიციალური თარიღი) მდგომარეობით. დამფუძნებლების აზრით, აფხაზეთისა
და სამხრეთ ოსეთის საქართველოს შემადგენლობაში ყოფნა ეჭვს არ უნდა იწვევდეს,
ვინაიდან „სახელმწიფო საზღვრების ხელშეუხებლობა დადასტურებულია საქართველოს
კონსტიტუციითა და კანონებით, აღიარებულია სახელმწიფოთა მსოფლიო
თანამეგობრობისა და საერთაშორისო ორგანიზაციების მიერ― (მუხლი 2).

დემოკრატიული, სამართლებრივი და სოციალური სახელმწიფოს განუყოფელი ნაწილი,

რომლის იურიდიულ საფუძველს კონსტიტუცია წარმოადგენს, არის ადამიანის
უფლებებისა და მათი განხორციელების გარანტიების მექანიზმის კონსტიტუციით
განმტკიცება. როგორც მკვლევარები აღნიშნავენ,1 საქართველოს 1995 წლის კონსტიტუცია
და განსაკუთრებით, მისი მეორე თავი (საქართველოს მოქალაქეობა. ადამიანის ძირითადი
უფლებანი და თავისუფლებანი) მთლიანობაში შეესაბამება ადამიანის უფლებებისა და
ძირითადი თავისუფლებების დაცვის ევროპული კონვენციისა და ადამიანის უფლებათა
სფეროში მოქმედი სხვა საერთაშორისო აქტების პრინციპულ მოთხოვნებს. ბუნებრივია,
რომ კონსტიტუციის დამფუძნებლებს არ შეეძლოთ კონსტიტუციაში ყველა უფლება–
თავისუფლების თავმოყრა. მათ მხოლოდ „ძირითადი― დააფიქსირეს, მაგრამ
იმავდროულად გამოაცხადეს: „საქართველოს კონსტიტუცია არ უარყოფს ადამიანისა და
მოქალაქის საყოველთაოდ აღიარებულ უფლებებს, თავისუფლებებსა და გარანტიებს,
რომლებიც აქ არ არის მოხსენიებული, მაგრამ თავისთავად გამომდინარეობენ
კონსტიტუციის პრინციპებიდან― (მუხლი 39).

ცხადია, კონსტიტუციის უმნიშვნელოვანესი ნაწილი სახელმწიფო ხელისუფლების

ორგანიზაციას ეძღვნება. კონსტიტუციონალიზმის იმპერატივებიდან გამომდინარე, მის
კონცეპტუალურ საფუძველს შეადგენს ხელისუფლების დანაწილება: „სახელმწიფო
ხელისუფლება ხორციელდება ხელისუფლების დანაწილების პრინციპზე
დაყრდნობით― (მუხლი 5). 2004 წლის 6 თებერვლამდე საქართველოს სახელმწიფოს
ცენტრალურ ორგანოთა სისტემა მოწყობილი იყო ხელისუფლების დანაწილების იმ
მოდელის მიხედვით, რომელსაც მეცნიერებაში საპრეზიდენტო რესპუბლიკას უწოდებენ,
ხოლო 2004 წლის 6 თებერვლის შემდეგ საქართველოს კონსტიტუცია ითვალისწინებს
ხელისუფლების დანაწილების იმ მოდელს, რომლის ძირითადი კომპონენტები ქმნიან ე.წ.
ნახევრად საპრეზიდენტო რესპუბლიკის კონცეფციას.

1995 წლის კონსტიტუციაში, ტრადიციულად, გათვალისწინებულია „გარდამავალი

დებულებები―. აქ რეგლამენტირებულია კონსტიტუციის ძალაში შესვლის პირობები,
მისი ამოქმედების შედეგები კანონმდებლობისათვის, ზოგიერთი კონსტიტუციურ–
სამართლებრივი ღონისძიება – საპარლამენტო არჩევნები, „საკონსტიტუციო
სასამართლოს შესახებ― ორგანული კანონის მიღების ვადა და სხვა, დროებითი
მოქმედების ნორმა.

ბოლოს მოვიყვანთ საქართველოს 1995 წლის 24 აგვისტოს კონსტიტუციის ზოგად

სტრუქტურას:

პრეამბულა (ტექსტის ეს ნაწილი არ არის დასათაურებული);

თავი პირველი. ზოგადი დებულებები;

თავი მეორე. საქართველოს მოქალაქეობა. ადამიანის ძირითადი უფლებანი და

თავისუფლებანი;

თავი მესამე. საქართველოს პარლამენტი;

თავი მეოთხე. საქართველოს პრეზიდენტი;

თავი მეოთხე.1 საქართველოს მთავრობა;

თავი მეხუთე. სასამართლო ხელისუფლება;

თავი მეექვსე. სახელმწიფო ფინანსები და კონტროლი;

თავი მეშვიდე. სახელმწიფოს თავდაცვა;

თავი მერვე. კონსტიტუციის გადასინჯვა;

თავი მეცხრე. გარდამავალი დებულებები.

საქართველოს კონსტიტუციური კანონი „აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის სტატუსის

შესახებ―.

საქართველოს კონსტიტუციის გადასინჯვა

ჯონ ელსტერის თქმით, მსოფლიოში არსებობს არადემოკრატიული გზით მიღებული
კონსტიტუციები, მაგრამ არ არსებობს დემოკრატიული გზით მიღებული არც ერთი

1 2002 წლის 13 ივნისს საქართველოს პარლამენტში 201 181 ამომრჩევლის ხელმოწერით

შევიდა „კონსტიტუციის ზოგადი გადასინჯვის პროექტი―. მიუხედავად იმისა, რომ ამ
პროექტით შემოთავაზებული იყო მოქმედი კონსტიტუციის 109 მუხლიდან 62–ის
არსებითი ან ფორმალური ცვლილებები, ვთვლით, რომ ეს კონსტიტუციის არა ზოგადი,
არამედ ნაწილობრივი გადასინჯვის ინიციატივაა.

ავტორიტარული კონსტიტუცია. კონსტიტუციის მიღებისა და მისი გადასინჯვის წესი

უეჭველ გავლენას ახდენს მის შინაარსზე, ამიტომ აქვს ამ წესებს დიდი მნიშვნელობა.

კონსტიტუციის მიღების პროცესში მნიშვნელოვანია ორი ძირითადი მომენტი:

1. რამდენად დემოკრატიული არის მისი მიღების პროცედურა და

2. რამდენად ეფუძნება კონსტიტუციის მიღება ან გადასინჯვა ფართო და სრულფასოვან

საზოგადოებრივ მსჯელობას.

კონსტიტუციის პროექტის შემუშავებისას სახელმწიფო საკონსტიტუციო კომისიაში და

საქართველოს რესპუბლიკის პარლამენტში ბევრი მიიჩნევდა, რომ გადასინჯვის
ერთადერთი და ბუნებრივი სუბიექტი უნდა ყოფილიყო ხალხი, მაგრამ საბოლოოდ აქაც
იმძლავრა იმ მოსაზრებამ, რომ მისაღებია აღმშენებლობის პროცესში მყოფი სახელმწიფოს
ძირითადი კანონი, რომელიც, შესაძლოა, ხშირად გახდეს შესაცვლელი. საყოველთაო
სახალხო კენჭისყრა ამ ეტაპზე მიზანშეუწონლად იქნა მიჩნეული და კონსტიტუციის
გადასინჯვის უფლებამისილება მიენიჭა საქართველოს პარლამენტს.

საქართველოს კონსტიტუცია ითვალისწინებს ზოგად ან ნაწილობრივ გადასინჯვას. ჩვენი

აზრით, ზოგადი გადასინჯვა ახალი კონსტიტუციის მიღებას უნდა ნიშნავდეს. თუ ეს ასე
არ არის, მაშინ კანონმდებლობაში უნდა იყოს დადგენილი გადასინჯვის მოცულობა,
რომლის მიხედვითაც განისაზღვრება გადასინჯვის რომელ სახესთან გვაქვს საქმე –
ზოგადთან თუ ნაწილობრივთან.

საქართველოს პარლამენტში კონსტიტუციის გადასინჯვის კანონპროექტის შეტანის

უფლება აქვთ საქართველოს პრეზიდენტს, პარლამენტის წევრთა სრული შემადგენლობის
ნახევარზე მეტს და სახალხო ინიციატივის წესით – საქართველოს არანაკლებ 200 000
ამომრჩეველს.

პარლამენტი, ზოგადი განხილვის შემდეგ, იღებს გადაწყვეტილებას კანონპროექტის

საყოველთაო–სახალხო განხილვის შესახებ და არსებითად განიხილავს მას მხოლოდ
საყოველთაო განხილვაზე გამოქვეყნების დღიდან სულ ცოტა ერთი თვის შემდეგ.

დაუშვებელია კონსტიტუციური კანონპროექტის პარლამენტში გამარტივებული წესით

მიღება. იგი სავალდებულო საკანონმდებლო პროცედურების (მოსმენების) შემდეგ
მიღებულად ჩაითვლება, თუ კენჭისყრაში მას მხარს დაუჭერს საქართველოს
პარლამენტის სრული შემადგენლობის სულ ცოტა ორი მესამედი მაინც. ამ წესით
მიღებული კონსტიტუციური კანონპროექტი 5 დღის ვადაში გადაეგზავნება
საქართველოს პრეზიდენტს ხელმოწერისა და გამოქვეყნებისათვის.

საქართველოს პრეზიდენტი 10 დღის ვადაში ხელს აწერს და აქვეყნებს კონსტიტუციურ

კანონს, ან მოტივირებული შენიშვნებით (ე.ი. ვეტოს უფლების გამოყენებით) უბრუნებს
მას საქართველოს პარლამენტს. საქართველოს პარლამენტს შეუძლია არ დაეთანხმოს
საქართველოს პრეზიდენტის შენიშვნებს, კვლავ კვალიფიციური უმრავლესობით
(პარლამენტის სრული შემადგენლობის არანაკლებ ორი მესამედით) მიიღოს პროექტის
პირვანდელი რედაქცია (ანუ: გადალახოს პრეზიდენტის ვეტო) და გადაუგზავნოს იგი
პრომულგირებისათვის საქართველოს პრეზიდენტს. თუ პრეზიდენტმა 10 დღის ვადაში
არ გამოაქვეყნა კონსტიტუციური კანონი, მას ხელს აწერს და აქვეყნებს პარლამენტის
თავმჯდომარე.

ამგვარად, საქართველოს კონსტიტუციის გადასინჯვის წესი (მაგალითად, ამერიკის

შეერთებული შტატების კონსტიტუციისაგან განსხვავებით) ძალიან რთული არ არის.

საქართველოს კონსტიტუციის პირველი რევიზია განხორციელდა 1999 წლის 20 ივლისს

კონსტიტუციური კანონით, რომელიც საქართველოს პარლამენტის წევრთა მიერ იყო
ინიცირებული. ცვლილებები შეეხო კონსტიტუციის 50–ე და 70–ე მუხლების ზოგიერთ
დებულებას (ე.წ. 7% საარჩევნო ბარიერის დადგენა, პრეზიდენტის არჩევნებთან
დაკავშირებული ცვლილება).

2000 წლის 20 აპრილსა და 2002 წლის 10 ოქტომბრის კონსტიტუციური კანონებით

სახელმწიფოს უზენაესი კანონის შესაბამის ნაწილში აჭარისა და აფხაზეთის სტატუსი
განისაზღვრა „აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკისა― და „აფხაზეთის ავტონომიური
რესპუბლიკის― სახით.

2001 წლის 30 მარტის კონსტიტუციური კანონის შესაბამისად, დაიშვა კონსტიტუციური

შეთანხმების დადების შესაძლებლობა საქართველოს სახელმწიფოსა და საქართველოს
სამოციქულო ავტოკეფალურ მართლმადიდებელ ეკლესიას შორის.

2003 წლის 23 ივლისის კონსტიტუციური კანონით გადაისინჯა კონსტიტუციის 35 –ე

მუხლის მე–3 პუნქტი და დაწყებით განათლებასთან ერთად სავალდებულოდ
გამოცხადდა საბაზო განათლებაც.

მასშტაბური კონსტიტუციური ცვლილებები განხორციელდა 2004 წლის თებერვალში.

ცვლილებები და დამატებები შეეხო კონსტიტუციის თითქმის ყველა ნაწილს, მაგრამ
ძირითადი რევიზია განიცადა კონსტიტუციის იმ ნაწილმა, რომელიც სახელმწიფო
ხელისუფლების უმაღლესი ორგანოების სისტემას და მათ შორის ურთიერთობას, ანუ
სახელმწიფოს მართვა–გამგეობის ფორმას ეხება. შედეგად, კონსტიტუციის პირვანდელი
რედაქციით დადგენილი საპრეზიდენტო რესპუბლიკის ნაცვლად, შემოღებული იქნა
მართვა–გამგეობის ფორმა, რომლის კონცეპტუალური საფუძველი ნახევრად
საპრეზიდენტო რესპუბლიკის მოდელია.
საქართველოს 2004 წლის 23 აპრილის კონსტიტუციური კანონით შეიცვალა
საქართველოს პარლამენტის წევრთა იმუნიტეტის შინაარსი (კონსტიტუციის 54-ე
პუნქტის მეორე პუნქტი), 2004 წლის 1 ივლისის კონსტიტუციური კანონით საქართველოს
საკონსტიტუციო სასამართლოს მიეცა უფლებამოსილება განიხილოს დავა ‖... აჭარის
ავტონომიური რესპუბლიკის სტატუსის შესახებ‖ საქართველოს კონსტიტუციური
კანონის დარღვევის თაობაზე.

ძალზე მნიშვნელოვანი ცვლილებები განხორციელდა 2005 წლის 23 თებერვლის

კონსტიტუციური კანონით. ეს ცვლილებები შეეხო კონსტიტუციის 49-ე (პარლამენტის
შემადგენლობაშია პროპორციული სისტემით არჩეული 100 და მაჟორიტარული
სისტემით არჩეული 50 პარლამენტის წევრი) და 58-ე მუხლს (ფრაქციის წევრთა
რაოდენობა არ უნდა იყოს 7-ზე ნაკლები).

1995 წლის 24 აგვისტოს შემდგომ პერიოდში პირვანდელი ტექსტის 109 მუხლიდან

ახლებურად არის ჩამოყალიბებული 32 მუხლი, კონსტიტუციის ტექსტს დაემატა და
შევიდა მის ტექსტში ერთი თავი და ხუთი ახალი მუხლი, მთლიანად გაუქმებული და
ტექსტიდან ამოღებულია 91 –ე მუხლი. კონსტიტუციის განუყოფელი ნაწილია მის
ტექსტში არ შესული დამოუკიდებლად არსებული საქართველოს კონსტიტუციური
კანონი „აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის სტატუსის შესახებ― (25 მუხლი). ყოველივე
ამის საფუძველზე, შეიძლება დავასკვნათ, რომ ქვეყნის განვითარების კვალობაზე
მიმდინარეობს ღრმა კონსტიტუციური რეფორმა.

რეკომენდირებული ლიტერატურა:

1. ოთარ მელქაძე, საზღვარგარეთის ქვეყნების სახელმწიფო სამართალი. თბილისი, 1996;

2. პაატა ცნობილაძე, საქართველოს კონსტიტუციური სამართალი. თბილისი, 2002;

3. ბაკურ გულუა, ფიქრები საქართველოს კონსტიტუციაზე. თბილისი, 2003;

4. ვოლფგანგ გაული, კონსტიტუციის შემუშავება და მიღება საქართველოში. თბილისი,

2002;

5. ანდრაშ შაიო, ხელისუფლების თვითშეზღუდვა. კონსტიტუციონალიზმის შესავალი.

თბილისი 2003;
 თავი II
ქართული სახელმწიფო მართვის მექანიზმები. 1.
(პარლამენტი )

საქართველოს პარლამენტი

$1. მოკლე მიმოხილვა

საქართველოში პარლამენტარიზმის ისტორია 1918 წლის 26 მაისის `საქართველოს

დამოუკიდებლობის აქტით~ დაიწყო. თავისი არსით, ეს იყო ფუძემდებლური აქტი,
რომელიც საფუძვლად დაედო დამფუძნებელი კრების მიერ 1921 წლის 21 თებერვალს
მიღებულ საქართველოს რესპუბლიკის კონსტიტუციას.

1921 წლის კონსტიტუცია დასავლური ცივილიზაციის წიაღში შექმნილ `სამართლებრივი

სახელმწიფოს~ თეორიას ეყრდნობოდა. კონსტიტუციის თანახმად, საქართველოში
საპარლამენტო რესპუბლიკა მყარდებოდა. ხელისუფლების უმაღლესი
წარმომადგენლობითი ორგანო იყო ერთპალატიანი პარლამენტი, რომელიც სამი წლის
ვადით, `საყოველთაო, თანასწორი, პირდაპირი, ფარული და პროპორციული წესისაებრ
არჩეულ დეპუტატებისაგან~ შედგებოდა. პარლამენტის წევრები სარგებლობდნენ ზემოთ
აღწერილი ყველა ძირითადი უფლებითა და გარანტიით, ხოლო პარლამენტს ჰქონდა
პარლამენტური მმართველობისთვის დამახასიათებელი კომპეტენცია. აღმასრულებელი
ხელისუფლება ეკუთვნოდა მთავრობას, რომლის თავმჯდომარესაც ერთი წლის ვადით
ირჩევდა პარლამენტი. მინისტრებს ნიშნავდა მთავრობის თავმჯდომარე და მასვე ჰქონდა
მინიჭებული რესპუბლიკის უმაღლესი წარმომადგენლობა. მთავრობა პასუხისმგებელი
იყო პარლამენტის წინაშე. პარლამენტს ჰქონდა მთავრობის წევრისთვის უნდობლობის
გამოცხადების უფლება (ასეთ შემთხვევაში იგი უნდა გადამდგარიყო). ამ კონსტიტუციას
პრაქტიკულად არ უმუშავია, ვინაიდან რამდენიმე დღის შემდეგ რუსეთის ფედერაციამ
საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის მიმართ პირდაპირი აგრესია
განახორციელა შეიარაღებული ინტერვენციის ფორმით, რაც საქართველოს ფაქტობრივი
ანექსიით და დამოუკიდებელი სახელმწიფოებრივი და სამართლებრივი ცხოვრების 70-
წლიანი წყვეტით დასრულდა. ემიგრაციაში მიმავალი საქართველოს კანონიერი
მთავრობის გადაწყვეტილებით კონსტიტუციის მოქმედება შეჩერდა.

შემდეგი 70 წლის განმავლობაში სიტყვით `სუვერენული საქართველოს საბჭოთა

სოციალისტური რესპუბლიკა~ ფაქტობრივად საბჭოთა კავშირის ერთ-ერთი პროვინცია
იყო. რესპუბლიკის უმაღლესი წარმომადგენლობითი ორგანო _ საქართველოს სსრ
უზენაესი საბჭო _ მხოლოდ სახელწოდებით იყო წარმომადგენლობითი, ვინაიდან მის
წევრთა არჩევნები წმინდა წყლის ფორმალობა იყო (ფაქტობრივად, უზენაესი საბჭოს
წევრები ინიშნებოდნენ რესპუბლიკის კომუნისტური პარტიის ხელმძღვანელობის, ხოლო
ზოგიერთი _ საკავშირო კომპარტიის ხელმძღვანელობის მიერ). უზენაესი საბჭო,
რომელიც წელიწადში ერთხელ, ერთი-ორი დღით თუ იკრიბებოდა, რეალურად მხოლოდ
რესპუბლიკის კომუნისტური პარტიის ცენტრალური კომიტეტის გადაწყვეტილებებს
აკანონებდა.

ასე გრძელდებოდა 1989 წლამდე. 1989-1990 წლებში, საბჭოთა კავშირში მიმდინარე ე.წ.
`გარდაქმნის~ (`перестройка~) ფონზე, 9 აპრილის ტრაგედიის შემდეგ, ეროვნულ-
განმათავისუფლებელი მოძრაობის ძლიერი ზემოქმედების შედეგად საქართველოს სსრ
უზენაესმა საბჭომ რამდენიმე მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილება მიიღო, მათ შორის,
დადგენილება (1990 წლის 9 მარტი), რომლითაც შეფასდა 1921 წლის თებერვალ-მარტის
მოვლენები და მომდევნო პერიოდის საქართველოს სამართლებრივი მდგომარეობა. ამ
დადგენილების თანახმად, 1921 წლის თებერვალ-მარტში საბჭოთა რუსეთმა
შეიარაღებული აგრესიის გზით მოახდინა საქართველოს ოკუპაცია, რასაც შემდგომ
მოჰყვა მისი ფაქტობრივი ანექსია. ამას მოჰყვა კონსტიტუციური ცვლილებები: გაუქმდა
`კომუნისტური პარტიის წარმმართველი როლი~, დაშვებულ იქნა მრავალპარტიულობა
და დადგინდა, რომ უზენაესი საბჭოს ფორმირება მოხდება მრავალპარტიული არჩევნების
გზით.

1990 წელს მრავალპარტიული არჩევნების საფუძველზე, რომელშიც გაიმარჯვა ეროვნულ-

განმათავისუფლებელი მოძრაობის რადიკალურმა ფრთამ, შეიქმნა საქართველოს
რესპუბლიკის უზენაესი საბჭო (ერთპალატიანი პარლამენტი). აღმასრულებელ
ხელისუფლებას ახორციელებდა უზენაესი საბჭოს მიერ შექმნილი მთავრობა. 1991 წლის
31 მარტის რეფერენდუმის შედეგებზე დაყრდნობით საქართველოს სახელმწიფოებრივი
დამოუკიდებლობის გამოცხადების შემდეგ შემოღებულ იქნა რესპუბლიკის
პრეზიდენტის თანამდებობა და მმართველობის პარლამენტური სახეობა შეიცვალა
ნახევრადსაპრეზიდენტოთი. ასეთი მდგომარეობა გაგრძელდა 1992 წლის იანვრის
პირველ რიცხვებამდე, როდესაც სამხედრო გადატრიალების შედეგად ხელისუფლება
ხელში აიღო სამხედრო საბჭომ.

სამხედრო საბჭომ გაუქმებულად გამოაცხადა 1978 წლის კონსტიტუცია და აღდგენილად

_ 1921 წლის კონსტიტუცია, ოღონდ იმ დათქმით, რომ იგი იმოქმედებს `არსებული
რეალიების გათვალისწინებით~. რამდენიმე თვის განმავლობაში საკანონმდებლო
ორგანოს გარკვეულ ფუნქციებს არალეგიტიმური სახელმწიფო საბჭო ასრულებდა. იგი
შედგებოდა პოლიტიკური პარტიების წარმომადგენლებისა და საზოგადოებისთვის
ცნობილი პირებისაგან, რომელთა ნაწილიც დანიშნა სამხედრო საბჭომ, ხოლო მეორე
ნაწილი უკვე ამ დანიშნულმა პირებმა აირჩიეს. სახელმწიფო საბჭოს შექმნის შემდეგ
სამხედრო საბჭო დაიშალა. სახელმწიფო საბჭომ მიიღო პარლამენტის არჩევნების
დებულება, რომლის საფუძველზეც იმავე წლის ოქტომბერში აირჩა ცალკე
ერთპალატიანი პარლამენტი და ცალკე პარლამენტის თავმჯდომარე (საკმაოდ უცნაური
წესია!). პარლამენტმა ნოემბერში მიიღო კანონი `სახელმწიფო ხელისუფლების შესახებ~,
რომლითაც განისაზღვრა სახელმწიფო მმართველობის სისტემა. ეს სისტემა საკმაოდ
ეკლექტიკური იყო და მის აღწერას არ შევუდგებით. მხოლოდ იმას აღვნიშნავთ, რომ
პარლამენტი აღჭურვილი იყო საპარლამენტო რესპუბლიკის პარლამენტებისთვის
დამახასიათებელი კომპეტენციით. ეს კანონი მოქმედებდა 1995 წლის 24 აგვისტოს
მიღებული საქართველოს კონსტიტუციის ამოქმედებამდე.

1921 წლის კონსტიტუციისაგან განსხვავებით, 1995 წლის კონსტიტუციამ სახელმწიფოს

მართვის საპრეზიდენტო სახეობა შემოიღო. პარლამენტს მართვის ასეთი სახეობისათვის
დამახასიათებელი კომპეტენცია ჰქონდა. ამასთან, კონსტიტუციის მე-5 მუხლში ჩაიწერა,
რომ `სახელმწიფო ხელისუფლება ხორციელდება ხელისუფლების დანაწილების
პრინციპზე დაყრდნობით~, რაც დამატებით კონსტიტუციურ გარანტიას ქმნის იმისათვის,
რომ ხელისუფლების რომელიმე განშტოებამ, განსაკუთრებით კი აღმასრულებელმა
ხელისუფლებამ ვერ მიითვისოს სხვა განშტოებათა ფუნქციები. მიუხედავად ამისა, 2004
წლის თებერვალში, ე.წ. `ვარდების რევოლუციის~ შემდეგ კონსტიტუციაში შეტანილ იქნა
ცვლილებები, რომლებითაც არსებითად დაირღვა ხელისუფლების დანაწილების
პრინციპი.

$2. საქართველოს პარლამენტის წარმომადგენლობითი ხასიათი, მისი ფორმირების წესი

და სტრუქტურა

პარლამენტის წარმომადგენლობითი ხასიათი და მისი ფორმირების წესი. საქართველოს

კონსტიტუციის თანახმად, `ხალხი თავის ძალაუფლებას ახორციელებს ... თავისი
წარმომადგენლების მეშვეობით~ [მუხლი 5], `საქართველოს პარლამენტი არის ქვეყნის
უმაღლესი წარმომადგენლობითი ორგანო...~ [მუხლი 48], `საქართველოს პარლამენტის
წევრი არის სრულიად საქართველოს წარმომადგენელი, სარგებლობს თავისუფალი
მანდატით და მისი გაწვევა დაუშვებელია~ [მუხლი 52].

მაშასადამე, პარლამენტი არის ხალხის წარმომადგენელი, გამოხატავს მის ნებას და

მოქმედებს მისი სახელით. პარლამენტის წევრიც მოქმედებს ერის სახელით, სრულიად
თავისუფლად და დამოუკიდებლად. თუმცა, პარლამენტართა და, მაშასადამე, მთლიანად
პარლამენტის მოქმედებაც არ არის აბსოლუტურად თავისუფალი. ისინი სამართლით
არიან შებოჭილნი1 _ `სახელმწიფო ხელისუფლება ხელისუფლება ხორციელდება
კონსტიტუციით დადგენილ ფარგლებში. არავის არა აქვს უფლება მიითვისოს ან
უკანონოდ მოიპოვოს ხელისუფლება. სახელმწიფო ხელისუფლება ხორციელდება
ხელისუფლების დანაწილების პრინციპზე დაყრდნობით~ [კონსტიტუცია, მუხლი 5]. ეს
კი იმას ნიშნავს, რომ მათ მხოლოდ იმის და ზუსტად იმდენი უფლება აქვთ, რამდენსაც
მათ კონსტიტუცია და, ცხადია, მის საფუძველზე მიღებული კანონები ანიჭებენ.

პარლამენტის სტრუქტურა. საქართველოს პარლამენტი ერთპალატიანია და შედგება

ოთხი წლის ვადით 2005 წლის 23 თებერვალს მიღებული ცვლილების თანახმად,
მომდევნო მოწვევის პარლამენტში 150 წევრი იქნება, რომელთაგან 100 აირჩევა
პროპორციული, ხოლო 50 _ მაჟორიტარული საარჩევნო სისტემის საფუძველზე.2 2004
წელს არჩეულ პარლამენტში მაჟორიტარული სისტემით ასარჩევი 10 წევრის ადგილი
ვაკანტურია, ვინაიდან აფხაზეთის ავტონომიურ რესპუბლიკასა და ცხინვალის რეგიონში
სეპარატისტული რეჟიმების არსებობის გამო არჩევნები ვერ გაიმართა.

კონსტიტუციის თანახმად, `საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე შესაბამისი პირობების

შექმნისა და ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების ფორმირების შემდეგ
საქართველოს პარლამენტის შემადგენლობაში იქნება ორი პალატა _ რესპუბლიკის საბჭო
და სენატი~ [მუხლი 4], რომელთაგან პირველი შედგება პროპორციული წესით არჩეული
წევრებისაგან, ხოლო მეორე _ აფხაზეთში, აჭარასა და საქართველოს სხვა ტერიტორიულ
ერთეულებში არჩეული წევრებისა და საქართველოს პრეზიდენტის მიერ დანიშნული 5
წევრისაგან. ჯერ-ჯერობით განსაზღვრული არ არის არც ტერიტორიული ერთეულები,
რომლებიდანაც უნდა აირჩეს სენატის წევრები, არც მათი არჩევის წესი და არც
თითოეული პალატის უფლებამოსილება. ასეთი ვითარება კონსტიტუციის მიღებისას
(1995 წ.) საქართველოში არსებულმა მდგომარეობამ გამოიწვია (მხედველობაში გვაქვს
აფხაზეთსა და ცხინვალის რეგიონში სეპარატისტთა მოქმედების შედეგად შექმნილი
მდგომარეობა), რომელიც დღემდე დიდად არ შეცვლილა.

საქართველოს პარლამენტის სტრუქტურა ანალოგიურია ზემოთ აღწერილი

ტრადიციული სტრუქტურისა. სახელდობრ, იგი მოიცავს პარლამენტის თავმჯდომარესა
და მის მოადგილეებს, პარლამენტის ბიუროს, კომიტეტებს, პარლამენტართა
გაერთიანებებს (საპარლამენტო ფრაქციებს, უმრავლესობასა და უმცირესობას,
დამოუკიდებელ პარლამენტის წევრთა საკოორდინაციო საბჭოს), აგრეთვე
კანონმდებლობით გათვალისწინებულ შემთხვევებში და კანონმდებლობით დადგენილი
წესით შექმნილ საგამოძიებო და სხვა დროებით კომისიებსა და ინტერფრაქციულ
ჯგუფებს.

პარლამენტი თავისი უფლებამოსილების ვადით ფარული კენჭისყრით თავის წევრთაგან

ირჩევს პარლამენტის თავმჯდომარესა და თავმჯდომარის მოადგილეებს. მათი
ძირითადი ფუნქციები კონსტიტუციით განისაზღვრება [მუხლი 55]:

`2. პარლამენტის თავმჯდომარე უძღვება პარლამენტის მუშაობას, უზრუნველყოფს

აზრის თავისუფალ გამოხატვას, ხელს აწერს პარლამენტის მიერ მიღებულ აქტებს,
ასრულებს რეგლამენტით გათვალისწინებულ სხვა უფლებამოსილებებს.

3. პარლამენტის თავმჯდომარის მოადგილეები ასრულებენ თავმჯდომარის მოვალეობას

მისივე დავალებით, თავმჯდომარის მიერ უფლებამოსილების განხორციელების
შეუძლებლობისას ან თანამდებობიდან მისი გადაყენებისას.

4. პარლამენტის თავმჯდომარე რეგლამენტით გათვალისწინებული წესით ახორციელებს

სრულ ადმინისტრაციულ ფუნქციებს პარლამენტის შენობაში.~

გარდა ამისა, პარლამენტის თავმჯდომარე ასრულებს საქართველოს პრეზიდენტის

მოვალეობას მის მიერ თავისი უფლებამოსილების განხორციელების შეუძლებლობის ან
უფლებამოსილების ვადამდე შეწყვეტის შემთხვევაში [მუხლი 76], პარლამენტის
თავმჯდომარის წარდგინებით ირჩევს პარლამენტი საქართველოს კონტროლის პალატის
თავმჯდომარეს [მუხლი 97].

პარლამენტის თავმჯდომარის სხვა ფუნქციები, კონსტიტუციით დელეგირებული

უფლების საფუძველზე, პარლამენტის რეგლამენტითაა განსაზღვრული [მუხლი 109].
აღვნიშნოთ ზოგიერთი მათგანი. პარლამენტის თავმჯდომარე: წარმოადგენს პარლამენტს
ქვეყნის საშინაო და საგარეო ურთიერთობებში; განსაზღვრავს თავისი მოადგილეების
საქმიანობის სფეროებს; უფლებამოსილია რეგლამენტით განსაზღვრულ შემთხვევებში
დასვას საგამოძიებო და სხვა დროებითი კომისიის შექმნის საკითხი; ნიშნავს
საპარლამენტო დელეგაციის ხელმძღვანელს; ამტკიცებს პარლამენტის აპარატის
დებულებას და სტრუქტურას, საშტატო განრიგს, განსაზღვრავს თანამდებობრივი სარგოს
ოდენობას, თანამდებობაზე ნიშნავს აპარატის უფროსს, მისი დეპარტამენტებისა და
სამსახურების ხელმძღვანელებს; განსაზღვრავს პარლამენტის ბიუჯეტს და პარლამენტს
წარუდგენს დასამტკიცებლად; პარლამენტის ბიუჯეტის მიზნობრივი ხარჯვისათვის
ქმნის ხაზინადართა საბჭოს და პარლამენტის ბიუროსთან შეთანხმებით ნიშნავს მის
წევრებს.

როგორც ვხედავთ, პარლამენტის თავმჯდომარეს საკმაოდ დიდი უფლებები აქვს

პარლამენტში და მას შეუძლია მნიშვნელოვანი ზეგავლენა მოახდინოს მისი საქმიანობის
ხარისხზე. მისი როლის შესაფასებლად ისიც უნდა გავითვალისწინოთ, რომ საკმაოდ
რთულია თანამდებობიდან მისი გადაყენება _ ამისათვის აუცილებელია პარლამენტის
სრული შემადგენლობის უმრავლესობის გადაწყვეტილება, ისიც იმ პირობით, რომ
სხდომას სრული შემადგენლობის ორი მესამედი მაინც უნდა ესწრებოდეს, ამასთან, არ
შეიძლება თანამდებობიდან გადაყენება სესიის ბოლო თვის განმავლობაში, რიგგარეშე
სესიის დროს და რიგგარეშე სხდომაზე [პარლამენტის რეგლამენტი, მუხლი 111], ე.ი.
წელიწადში 6 თვის განმავლობაში.

პარლამენტის ბიუროს შემადგენლობაში შედიან პარლამენტის თავმჯდომარე, მისი

მოადგილეები, პარლამენტის კომიტეტებისა და საპარლამენტო ფრაქციების
თავმჯდომარეები. ბიურო წყვეტს პარლამენტის მუშაობის ორგანიზაციულ საკითხებს,
მათ შორის, შეიმუშავებს და პარლამენტს დასამტკიცებლად წარუდგენს პლენარული
სხდომების დღის წესრიგის პროექტებს, ამტკიცებს პროპორციული წარმომადგენლობის
კვოტებს კომიტეტებში, დროებით კომისიებსა და საპარლამენტო დელეგაციებში,
ამტკიცებს კომიტეტებისა და დროებითი კომისიების დებულებებს, რეგისტრაციაში
ატარებს ფრაქციებს, უმრავლესობასა და უმცირესობას, ამტკიცებს საპარლამენტო
დელეგაციების შემადგენლობას, პარლამენტის კომიტეტების დასკვნის საფუძველზე
განიხილავს მთავრობისათვის ნდობის გამოცხადების, აგრეთვე კონსტიტუციით
განსაზღვრულ თანამდებობის პირთა არჩევასა თუ დანიშვნასთან დაკავშირებულ
საკითხებს და დასკვნას წარუდგენს პარლამენტსა და საქართველოს პრეზიდენტს
[პარლამენტის რეგლამენტი, მუხლები: 118 _ 121].

პარლამენტის კომიტეტები პარლამენტის მუდმივმოქმედი ორგანოებია, რომლებიც

იქმნება ახალარჩეული პარლამენტის პირველივე სხდომაზე პარლამენტის
უფლებამოსილების ვადით. კომიტეტები იქმნება საკანონმდებლო საკითხების წინასწარი
მომზადების, პარლამენტის გადაწყვეტილებათა შესრულებისათვის ხელის შეწყობის,
პარლამენტის წინაშე ანგარიშვალდებული ორგანოებისა და მთავრობის საქმიანობის
კონტროლის მიზნით [კონსტიტუცია, მუხლი 56]. კომიტეტის შექმნის, გაუქმებისა და
საქმიანობის წესი, მისი შემადგენლობა და უფლებამოსილება განისაზღვრება
`საქართველოს პარლამენტის კომიტეტების შესახებ~ კანონითა და პარლამენტის
რეგლამენტით.

კომიტეტის ძირითადი კომპეტენციაა: მისი კომპეტენციის სფეროში შემავალი საკითხების

თაობაზე კანონებისა და პარლამენტის დადგენილებების პროექტების მომზადება,
პარლამენტისთვის წარდგენილ კანონპროქტებზე დასკვნების მომზადება, კომიტეტის
მიერ მოწონებული საკანონმდებლო წინადადების საფუძველზე კანონპროექტის
მომზადება (თუ საკანონმდებლო წინადადება პრინციპების ან კონკრეტული
წინადადებების სახით იყო წარდგენილი), მისი კომპეტენციის სფეროში შემავალი
აღმასრულებელი ხელისუფლების ორგანოთა საქმიანობის კონტროლი, თანხმობის
მიცემა/უარის თქმა იმ თანამდებობის პირთა არჩევაზე, დანიშვნაზე თუ დამტკიცებაზე,
ვისაც ირჩევს/ნიშნავს/ამტკიცებს პარლამენტი ან ვისი დანიშვნაც პარლამენტის
თანხმობით ხდება, მთავრობისათვის ნდობის/უნდობლობის გამოცხადების საკითხის
განხილვა.

2004 წლის რეგლამენტის თანახმად, პარლამენტში 13 კომიტეტია: აგრარულ საკითხთა;

ადამიანის უფლებათა დაცვისა და სამოქალაქო ინტეგრაციის; საფინანსო-საბიუჯეტო;
განათლების, მეცნიერების, კულტურისა და სპორტის; გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი
რესურსების; დარგობრივი ეკონომიკისა და ეკონომიკური პოლიტიკის; ევროპასთან
ინტეგრაციის; თავდაცვისა და უშიშროების; რეგიონული პოლიტიკის,
თვითმმართველობისა და მაღალმთიანი რეგიონების; იურიდიულ საკითხთა; საგარეო
ურთიერთობათა; საპროცედურო საკითხთა და წესების; ჯანმრთელობის დაცვისა და
სოციალურ საკითხთა.

თავდაცვისა და უშიშროების კომიტეტში `ნდობის ჯგუფის შესახებ~ კანონით

დადგენილი წესით იქმნება ნდობის ჯგუფი, ხოლო კომიტეტებში (ცალკეულ საკითხთა
წინასწარი მომზადების მიზნით) _ სამუშაო ჯგუფები. ნდობის ჯგუფის კომპეტენციაში
შედის აღმასრულებელი ხელისუფლების სპეციალური პროგრამებისა და საიდუმლო
საქმიანობის საბიუჯეტო კონტროლი. ნდობის ჯგუფი შედგება 5 წევრისაგან: თავდაცვისა
და უშიშროების კომიტეტის თავმჯდომარე (ეხ ოფფიციო), 2 _ უმრავლესობის წევრი, 1 _
მაჟორიტარული წესით არჩეულ პარლამენტართა შეთანხმებით წარდგენილი
მაჟორიტარი პარლამენტარი, 1 _ იმ ფრაქციის წევრი, რომელიც შედგება საუკეთესო
შედეგის მქონე საარჩევნო ზღურბლგადალახული პარტიის/საარჩევნო ბლოკის
პარტიული სიით არჩეული პარლამენტარებისაგან და არ შედის უმრავლესობაში.

კომიტეტის წევრთა მინიმალური რაოდენობა თხუთმეტია. მისი შემადგენლობა

განისაზღვრება ფრაქციების წევრთა როდენობისა და იმ პარლამენტართა რაოდენობის
პროპორციულად, რომლებიც არ შედიან არც ერთ ფრაქციაში. პარლამენტარი (გარდა
უმრავლესობისა და უმცირესობის ლიდერებისა) ერთი კომიტეტის შემადგენლობაში
მაინც უნდა შედიოდეს. პარლამენტის თავმჯდომარესა და მისი მოადგილეებს არა აქვთ
კომიტეტის წევრობის უფლება. კომიტეტის თავმჯდომარეს პარლამენტის
უფლებამოსილების ვადით ფარული კენჭისყრით კომიტეტის წევრთაგან სიითი
შემადგენლობის უმრავლესობით ირჩევს პარლამენტი, ხოლო თავმჯდომარის 2
მოადგილეს _ თავად კომიტეტი.

საპარლამენტო ფრაქცია არის პარლამენტართა ნებაყოფლობითი გაერთიანება. ფრაქციის

შექმნისა და გაუქმების, რეგისტრაციისა და საქმიანობის წესი, აგრეთვე ფრაქციის
უფლებამოსილება განისაზღვრება კონსტიტუციით [მუხლი 58], `საპარლამენტო
ფრაქციის შესახებ~ კანონითა და პარლამენტის რეგლამენტით [მუხლები: 86 _ 99].
ფრაქცია შეიძლება შექმნას საერთო პოლიტიკური შეხედულებებისა და ინტერესების
მქონე სულ ცოტა ათმა1 პარლამენტარმა. ფრაქცია იქმნება საკუთარ პოლიტიკურ
შეხედულებათა ეფექტურად რეალიზაციისა და საპარლამენტო საქმიანობის უკეთ
ორგანიზაციის მიზნით. აკრძალულია ფრაქციის შექმნა პირადი, პროფესიული,
ადგილობრივი, რეგიონული ან რელიგიური ნიშნით. ერთი პარტიული სიით არჩეულმა
ერთი პარტიის წევრებმა შეიძლება შექმნან მხოლოდ ერთი ფრაქცია. პარლამენტის წევრს,
გარდა მაჟორიტარული სისტემით არჩეული პარლამენტარისა, თუ მისი პარტიის
წევრებმა შექმნეს ფრაქცია, უფლება არა აქვს იყოს სხვა ფრაქციის წევრი. ფრაქცია თავისი
შემადგენლობიდან ირჩევს თავმჯდომარეს, მის მოადგილესა და მდივანს.

ფრაქციას უფლება აქვს: შეკითხვით მიმართოს პარლამენტის წინაშე ანგარიშვალდებულ,

პასუხისმგებელ ორგანოსა და მთავრობის წევრს, რომლებიც ვალდებულნი არიან
უპასუხონ დასმულ შეკითხვას; თავისი თვალსაზრისი გამოაქვეყნოს `პარლამენტის
უწყებანში~; პარლამენტის აპარატის მეშვეობით პარლამენტის წევრებს შორის
გაავრცელოს ფრაქციის ოფიციალური მიმართვა; პარლამენტის პლენარულ და
კომიტეტის სხდომებზე თავისი მოსაზრება გამოთქვას პარლამენტის მიერ ასარჩევი,
დასანიშნი ან დასამტკიცებელი კანდიდატის შესახებ, აგრეთვე იმ კანდიდატის შესახებ,
ვის დანიშვნაზეც თანხმობას იძლევა პარლამენტი; მონაწილეობა მიიღოს კამათში;
მოითხოვოს პოლიტიკური დებატების გამართვა; ერთი სესიის განმავლობაში ორჯერ
ისარგებლოს ოცდაათწუთიანი გამოსვლით (თუ გაერთიანებული არ არის
უმრავლესობაში ან უმცირესობაში); კენჭისყრის პროცედურისას მოითხოვოს ათწუთიანი
შესვენება.

უმრავლესობის სტატუსს იძენს ფრაქცია ან ფრაქციათა და მათდამი მიმხრობილ

პარლამენტართა გაერთიანება (რომლებიც არც ართ ფრაქციაში არ შედიან), თუ ფრაქციის
ან პარლამენტართა გაერთიანების წევრთა რაოდენობა პარლამენტის სიითი
შემადგენლობის ნახევარს აღემატება [პარლამენტის რეგლამენტი, მუხლი 100].

უმცირესობა შეიძლება შეიქმნას მხოლოდ უმრავლესობის არსებობის შემთხვევაში.

უმცირესობის სტატუსს იძენს ფრაქცია ან ფრაქციათა და მათდამი მიმხრობილ
პარლამენტართა გაერთიანება (რომლებიც არც ართ ფრაქციაში არ შედიან), თუ ფრაქციის
ან პარლამენტართა გაერთიანების წევრთა რაოდენობა უმრავლესობის გარეთ დარჩენილ
პარლამენტართა რაოდენობის ნახევარს აღემატება [პარლამენტის რეგლამენტი, მუხლი
100]. უმრავლესობა და უმცირესობა თავ-თავისი შემადგენლობიდან ირჩევს ლიდერს, მის
მოადგილესა და მდივანს.

დამოუკიდებელ პარლამენტის წევრთა საკოორდინაციო საბჭოს შექმნის უფლება აქვს იმ

პარლამენტართა ნახევარზე მეტს, რომლებიც გაერთიანებულნი არ არიან ფრაქციაში,
უმრავლესობაში ან უმცირესობაში [პარლამენტის რეგლამენტი, მუხლი 105].
საკოორდინაციო საბჭოს შექმნის მიზანია ამ პარლამენტართა საქმიანობის კოორდინაცია.
საკოორდინაციო საბჭო თავისი შემადგენლობიდან ირჩევს თავმჯდომარეს.

კონსტიტუციის 56-ე მუხლის თანახმად, `კონსტიტუციითა და რეგლამენტით

გათვალისწინებულ შემთხვევებში, აგრეთვე დეპუტატთა არანაკლებ ერთი მეოთხედის
მოთხოვნით იქმნება საგამოძიებო ან სხვა დროებითი კომისიები. საპარლამენტო
უმრავლესობის წარმომადგენლობა დროებით კომისიაში არ უნდა აღემატებოდეს
კომისიის წევრთა საერთო რაოდენობის ნახევარს. საგამოძიებო კომისიის მოთხოვნით მის
სხდომაზე გამოცხადება, აგრეთვე საკითხის გამოკვლევისათვის აუცილებელი საბუთების
წარდგენა სავალდებულოა~. დროებითი კომისიის შექმნის, გაუქმებისა და საქმიანობის
წესი, მისი შემადგენლობა და უფლებამოსილება განისაზღვრება `საქართველოს
პარლამენტის დროებითი საგამოძიებო კომისიის შესახებ~ და `საქართველოს
პარლამენტის დროებითი კომისიების შესახებ~ კანონებითა და პარლამენტის
რეგლამენტით [მუხლები: 54 _ 84].

`დროებითი საგამოძიებო კომისიის შექმნის საფუძველია ინფორმაცია:

ა) სახელმწიფო ორგანოების, თანამდებობის პირების კანონსაწინააღმდეგო ქმედების

შესახებ, რომელიც საფრთხეს უქმნის საქართველოს სახელმწიფო უშიშროებას,
სუვერენიტეტს, ტერიტორიულ მთლიანობას, პოლიტიკურ, ეკონომიკურ თუ სხვა
ინტერესებს;

ბ) სახელმწიფო და ადგილობრივი ბიუჯეტების არამართლზომიერი ხარჯვის შესახებ;

გ) რომლის შესწავლაც სახელმწიფო და საზოგადოებრივი თვალსაზრისით

განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია~ [პარლამენტის რეგლამენტი, მუხლი 54].

პარლამენტის რეგლამენტის თანახმად, საგამოძიებო კომისიის შექმნის შესახებ საკითხის

დასმის უფლება, სათანადო წერილობითი დასაბუთების წარდგენით, აქვთ პარლამენტის
თავმჯდომარეს, კომიტეტს, ფრაქციას და პარლამენტის შემადგენლობის არანაკლებ ერთ
მეოთხედს. თუ ამ წინადადების მიზანშეწონილობას პლენარულ სხდომაზე მხარს
დაუჭერს დამსწრეთა უმრავლესობა (მაგრამ არანაკლებ პარლამენტის სრული
შემადგენლობის ერთი მესამედისა), კენჭისყრაზე დადგება დადგენილების პროექტი
დროებითი საგამოძიებო კომისიის შექმნის შესახებ, რომელშიც აღნიშნული უნდა იყოს
კომისიის შექმნის საფუძველი, გამოსაკვლევი საკითხების წრე, კომისიის
უფლებამოსილების ვადა, წევრთა რაოდენობა და მათი წარდგენის ვადა. ეს დადგენილება
მიიღება პარლამენტის სიითი შემადგენლობის უმრავლესობით.
ინტერფრაქციული ჯგუფი იქმნება პარლამენტის თავმჯდომარის ბრძანებით
(ფრაქციებთან კონსულტაციის საფუძველზე) საპარლამენტო განხილვისას წარმოშობილ
აზრთა სხვადასხვაობის აღმოფხვრისა და კანონპროექტის ცალკეულ დებულებათა
შეჯერებისა და დაკონკრეტების მიზნით.

$3. საქართველოს პარლამენტის ადგილი სახელმწიფო ხელისუფლების სისტემაში და

მისი კომპეტენცია

საკანონმდებლო კომპეტენცია. პარლამენტის საკანონმდებლო კომპეტენციის ფარგლები

და საკანონმდებლო აქტების მიღების წესი ძირითადად განსაზღვრულია საქართველოს
კონსტიტუციით, `ნორმატიული აქტების შესახებ~ საქართველოს კანონითა და
საქართველოს პარლამენტის რეგლამენტით.

კონსტიტუციის თანახმად, საკანონმდებლო ხელისუფლებას ახორციელებს პარლამენტი.

ასეთი ნორმა, ჩვეულებრივ, იმას ნიშნავს, რომ უმაღლესი კანონმდებელი პარლამენტია.
ამაზე ისიც მეტყველებს, რომ საქართველოს კანონს, მისი მიღების უფლებამოსილება კი
მხოლოდ პარლამენტს აქვს, უპირატესი იურიდიული ძალა აქვს სხვა ნორმატიული
აქტების მიმართ (ჯერ-ჯერობით არაფერს ვამბობთ კონსტიტუციურ შეთანხმებათა და
საერთაშორისო ხელშეკრულებათა შესახებ, თუმცა მათი რატიფიცირებაც პარლამენტის
მიერ ხდება) და რომ ფაქტობრივად შეუზღუდავია იმ საკითხთა წრე, რომელთა
გადაწყვეტის უფლებაც პარლამენტს აქვს (მართალია, პარლამენტის უფლებამოსილება
ნაწილობრივ კონსტიტუციით არის შეზღუდული, ხოლო ტერიტორიული
სახელმწიფოებრივი მოწყობის განსაზღვრის შემდეგ უფრო მეტად შეიზღუდება, მაგრამ
გავითვალისწინოთ, რომ კონსტიტუციის მიღებაც პარლამენტის უფლებამოსილებაა).
უფრო მეტიც, პარლამენტს ეკრძალება `თავის უფლებამოსილებათა გადაცემა იმ
საკითხების გადასაწყვეტად, რომელთა მოწესრიგებაც საქართველოს კონსტიტუციის
თანახმად საქართველოს ორგანული კანონით არის გათვალისწინებული, ან
კონსტიტუციისა და ორგანული კანონის თანახმად საქართველოს კანონით არის
გათვალისწინებული~ [კანონი `ნორმატიული აქტების შესახებ~, მუხლი 8]. ეს დებულება
ასახვაა ხელისუფლების დანაწილებისა და უფლებამოსილებათა გამიჯვნის
კონსტიტუციური პრინციპებისა.

მიუხედავად იმისა, რომ ეს ნორმები 2004 წლის თებერვლის კონსტიტუციური

ცვლილებების შემდეგ არ შეცვლილა, ამ ცვლილებებით მნიშვნელოვნად შეიზღუდა
პარლამენტის დისკრეციული უფლებამოსილება საკანონმდებლო სფეროში (შეიზღუდა
პარლამენტის ფინანსური კომპეტენციაც, მაგრამ ამაზე ქვემოთ). სახელდობრ,
კონსტიტუციის თანახმად:

ა) `მუხლი 73

1. საქართველოს პრეზიდენტი: ...

რ) პარლამენტის დათხოვნიდან ახლადარჩეული პარლამენტის პირველ შეკრებამდე,
განსაკუთრებულ შემთხვევებში, უფლებამოსილია საგადასახადო და საბიუჯეტო
საკითხებზე გამოსცეს კანონის ძალის მქონე აქტი _ დეკრეტი, რომელიც ძალას კარგავს,
თუ ახლადარჩეული პარლამენტი პირველი შეკრებიდან ერთი თვის განმავლობაში არ
დაამტკიცებს მას;~;

ბ) `მუხლი 81

4. პრემიერ-მინისტრი უფლებამოსილია დასვას მთავრობის ნდობის საკითხი

პარლამენტში განსახილველ სახელმწიფო ბიუჯეტის, საგადასახადო კოდექსის და
მთავრობის სტრუქტურის, უფლებამოსილებისა და საქმიანობის წესის შესახებ
კანონპროექტებზე. პარლამენტი მთავრობას ნდობას უცხადებს სრული შემადგენლობის
უმრავლესობით. თუ პარლამენტი მთავრობას ნდობას არ გამოუცხადებს, საქართველოს
პრეზიდენტი ერთი კვირის განმავლობაში გადააყენებს მთავრობას ან დაითხოვს
პარლამენტს და დანიშნავს რიგგარეშე არჩევნებს.

5. ნდობის გამოცხადებასთან დაკავშირებით კენჭისყრა უნდა გაიმართოს საკითხის

დასმიდან 15 დღის განმავლობაში. ამ ვადაში კენჭისყრის ჩაუტარებლობა ნიშნავს ნდობის
გამოცხადებას.

6. პარლამენტის მიერ მთავრობისათვის ნდობის გამოცხადებისას შესაბამისი

კანონპროექტი მიღებულად ჩაითვლება.~;

გ) `მუხლი 93

8. კანონპროექტი, რომელიც იწვევს მიმდინარე წლის სახელმწიფო ბიუჯეტის ხარჯების

ზრდას, შემოსავლების შემცირებას ან სახელმწიფოს მიერ ახალი ფინანსური
ვალდებულებების აღებას, პარლამენტმა შეიძლება მიიღოს მხოლოდ მთავრობის
თანხმობის შემდეგ, ხოლო მომავალ საფინანსო წელთან დაკავშირებული
ზემოაღნიშნული კანონპროექტები _ მთავრობის მიერ პარლამენტთან შეთანხმებული
სახელმწიფო ბიუჯეტის ძირითადი პარამეტრების ფარგლებში.~ (ხაზგასმა ჩვენია _ ავტ.).

`გ~ პუნქტში აღნიშნული ნორმის თაობაზე (ხაზგასმულ ნაწილზე) უნდა ითქვას, რომ
ძალიან ძნელია მოიძებნოს კანონპროექტი, რომელიც არ იწვევს რაიმე ხარჯების ზრდას,
შემოსავლების შემცირებას ან ფინანსური ვალდებულებების აღებას. მაგრამ რომც
დავუშვათ, რომ ასეთი კანონპროექტი შესაძლოა მოიძებნოს, ამ შემთხვევაშიც
პარლამენტი დამოკიდებულია მთავრობის პოზიციაზე იმიტომ, რომ მაინც მთავრობამ
უნდა თქვას საბოლოო სიტყვა იმის თაობაზე, იწვევს კანონპროექტი ზემოაღნიშნულ
შედეგებს თუ არა. აქ შეიძლება დაისვას ასეთი შეკითხვა: თუ კანონპროექტი ობიექტურად
არ იწვევს არავითარ დამატებით ხარჯებს, მაგრამ სასურველი არ არის მთავრობისათვის
და მთავრობა განაცხადებს (თუნდაც უმართებულოდ), რომ კანონპროექტი ასეთ ხარჯებს
იწვევს _ რა უნდა ქნას ამ შემთხვევაში პარლამენტმა? თუ ამ ნორმებს იმას დავუმატებთ,
რომ მთავრობას უფლება აქვს ბიუჯეტთან, საგადასახადო კოდექსთან და მთავრობის
უფლებამოსილებებთან დაკავშირებულ კანონპროექტებს მიაბას ნდობის საკითხი (`ბ~
პუნქტი) და პარლამენტის დაშლის მუქარით აიძულოს პარლამენტი, დაეთანხმოს მის
პოზიციას და იმასაც, რომ პრეზიდენტი ინარჩუნებს ვეტოს საკმაოდ ძლიერ მექანიზმს,
ნათელი ხდება, რომ პარლამენტის საკანონმდებლო კომპეტენცია უკიდურესად
შეზღუდულია.

ფინანსური კომპეტენცია. საფინანსო სფეროში პარლამენტის კომპეტენცია განისაზღვრება

საქართველოს კონსტიტუციით [მუხლები: 65.2, 92 _ 97], `საქართველოს საბიუჯეტო
სისტემის შესახებ~ კანონითა და `საქართველოს ეროვნული ბანკის შესახებ~ ორგანული
კანონით, ხოლო ცალკეული პროცედურული საკითხები _ პარლამენტის რეგლამენტით.
იგი ვრცელდება სახელმწიფო ბიუჯეტზე, საგადასახადო და ფულად-საკრედიტო
პოლიტიკასა და საქართველოს საერთაშორისო ფინანსურ ვალდებულებებზე.

კონსტიტუცია ადგენს, რომ საქართველოს სახელმწიფო ბიუჯეტი ყოველწლიურად

მიიღება კანონით, თანაც ამ კანონის მისაღებად პარლამენტის სიითი შემადგენლობის
უმრავლესობის მხარდაჭერაა აუცილებელი (ანუ კვორუმი უფრო მაღალი უნდა იყოს,
ვიდრე ჩვეულებრივი კანონის მიღებისას); გადასახადებისა და მოსაკრებლების
სტრუქტურის, მათი ოდენობის, შემოღებისა და გადახდის წესის დადგენა შეიძლება
მხოლოდ კანონით; გადასახადებისაგან განთავისუფლება და სახელმწიფო ხაზინიდან
ხარჯის გაღებაც მხოლოდ კანონით დაიშვება (თანაც აკრძალულია ინდივიდუალური
საგადასახადო შეღავათების დაწესება); სავალდებულოა ისეთი საერთაშორისო
ხელშეკრულების რატიფიცირება, რომელიც დაკავშირებულია სახელმწიფოს მიერ სესხის
აღებასა და გაცემასთან ან მოითხოვს შიდასახელმწიფოებრივი კანონმდებლობის შეცვლას
(მაგ., საგადასახადო სფეროში); ფულად-საკრედიტო და სავალუტო პოლიტიკის ძირითად
მიმართულებებს განსაზღვრავს პარლამენტი. გარდა ამისა, პარლამენტი აკონტროლებს
სახელმწიფო ბიუჯეტის შესრულებას, უპირველეს ყოვლისა, საქართველოს კონტროლის
პალატის მეშვეობით, რომელიც წელიწადში ორჯერ, ბიუჯეტის შესრულების წინასწარი
და სრული ანგარიშის წარდგენის დროს, პარლამენტს წარუდგენს მოხსენებას მთავრობის
ანგარიშთან დაკავშირებით.

ერთი შეხედვით, ყველაფერი შეესაბამება პარლამენტების ჩვეულებრივ ფინანსურ

კომპეტენციას, მაგრამ 2004 წლის თებერვლის კონსტიტუციური ცვლილებების შემდეგ
მკვეთრად შეიზღუდა პარლამენტის უფლებამოსილება საბიუჯეტო სფეროში.
სახელდობრ, კონსტიტუციის 93-ე მუხლის თანახმად,

`1. მხოლოდ საქართველოს მთავრობაა უფლებამოსილი პარლამენტის კომიტეტებთან

ძირითადი მონაცემებისა და მიმართულებების შეთანხმების შემდეგ საქართველოს
პრეზიდენტის თანხმობით პარლამენტს წარუდგინოს სახელმწიფო ბიუჯეტის პროექტი.

2. მთავრობა მომავალი წლის ბიუჯეტის პროექტს პარლამენტს წარუდგენს არა უგვიანეს

სამი თვისა საბიუჯეტო წლის დამთავრებამდე. ბიუჯეტის პროექტთან ერთად მთავრობა
წარადგენს მოხსენებას მიმდინარე წლის ბიუჯეტის შესრულების მიმდინარეობის შესახებ.
სახელმწიფო ბიუჯეტის შესრულების ანგარიშს მთავრობა პარლამენტს დასამტკიცებლად
წარუდგენს საბიუჯეტო წლის დასრულებიდან არა უგვიანეს 3 თვისა. თუ პარლამენტი
სახელმწიფო ბიუჯეტის შეუსრულებლობის შემთხვევაში არ დაამტკიცებს სახელმწიფო
ბიუჯეტის შესრულების ანგარიშს, საქართველოს პრეზიდენტი განიხილავს მთავრობის
პასუხისმგებლობის საკითხს და პარლამენტს ერთი თვის განმავლობაში აცნობებს თავისი
დასაბუთებული გადაწყვეტილების თაობაზე.

3. კონსტიტუციის 511 მუხლის `ა~ _ `დ~ ქვეპუნქტებით გათვალისწინებულ

შემთხვევებში1 პარლამენტის მიერ კონსტიტუციით დადგენილ ვადაში სახელმწიფო
ბიუჯეტის დაუმტკიცებლობისას სახელმწიფო ბიუჯეტს დეკრეტით ამტკიცებს
პრეზიდენტი.

4. მთავრობის თანხმობის გარეშე დაუშვებელია ბიუჯეტის პროექტში ცვლილების შეტანა.

მთავრობას მხოლოდ იმ პირობით შეუძლია მოსთხოვოს პარლამენტს დამატებითი
სახელმწიფო ხარჯის გაღება, თუ მიუთითებს მისი დაფარვის წყაროს.

5. პარლამენტი უფლებამოსილია გააკონტროლოს მთავრობის მიერ სახელმწიფო

ბიუჯეტის სახსრების ხარჯვის კანონიერება და დარღვევების აღმოჩენის შემთხვევაში
მიმართოს საქართველოს პრეზიდენტს საბიუჯეტო სახსრების ხარჯვის შეჩერების
მოთხოვნით. საბიუჯეტო სახსრების არაკანონიერი ხარჯვის დადასტურების შემთხვევაში
პრეზიდენტი იღებს შესაბამის გადაწყვეტილებას.

6. თუ პარლამენტმა ვერ მოახერხა ამ მუხლის მე-2 პუნქტით დადგენილი წესის დაცვით

წარდგენილი ბიუჯეტის მიღება სამი თვის განმავლობაში, საქართველოს პრეზიდენტი
უფლებამოსილია გადააყენოს მთავრობა ან დაითხოვოს პარლამენტი და დანიშნოს
რიგგარეშე არჩევნები.

7. სახელმწიფო ბიუჯეტის დაუმტკიცებლობის შემთხვევაში პარლამენტის დათხოვნისას,

პრეზიდენტი დეკრეტით დაამტკიცებს სახელმწიფო ბიუჯეტს და ახლადარჩეული
პარლამენტის უფლებამოსილების ცნობიდან ერთ თვეში წარუდგენს მას
დასამტკიცებლად. . .~ (ხაზგასმა ჩვენია _ ავტ.).

ყურადღება მივაქციოთ ხაზგასმულ ნორმებს. როგორც ვხედავთ, თუ ვერ შესრულდა

სახელმწიფო ბიუჯეტი და პარლამენტმა არ დაამტკიცა სახელმწიფო ბიუჯეტის
შესრულების ანგარიში, პრეზიდენტმა უნდა განიხილოს მთავრობის პასუხისმგებლობის
საკითხი და მიიღოს გადაწყვეტილება, მაგრამ რა გადაწყვეტილება? როგორც ჩანს,
ნებისმიერი, მათ შორის, მთავრობის გამამართლებელიც. ხოლო თუ ამით პარლამენტი არ
დაკმაყოფილდა და უნდობლობა გამოუცხადა მთავრობას, რომლის გადაყენებაც
პრეზიდენტს არ სურს, პრეზიდენტი დაითხოვს პარლამენტს და შეინარჩუნებს
მთავრობას. ასეთი მიდგომით პრაქტიკულად გაუქმდა საპარლამენტო კონტროლი
მთავრობის მიერ ქვეყნის საფინანსო პოლიტიკის განხორციელებაზე. პარლამენტს
ფაქტობრივად ჩამოერთვა ქვეყნის საფინანსო პოლიტიკის განსაზღვრის
უფლებამოსილებაც. სახელდობრ, თუ პარლამენტმა ვერ მოახერხა მთავრობასთან
შეთანხმება და დადგენილ ვადაში არ მიიღო სახელმწიფო ბიუჯეტი, პრეზიდენტი
დეკრეტით დაამტკიცებს სახელმწიფო ბიუჯეტს და დაითხოვს პარლამენტს (თუ ამ დროს
აქვს მისი დათხოვნის უფლება) ან გადააყენებს მთავრობას (მთავრობის გადაყენების
ალბათობა ძალიან მცირეა, თუ გავითვალისწინებთ, რომ ბიუჯეტის პროექტი
პრეზიდენტის თანხმობით იყო წარდგენილი, ხოლო ოპოზიციური პარლამენტის
არსებობის შემთხვევაში ამის ალბათობა პრაქტიკულად ნულია).

კონტროლის კომპეტენცია. პარლამენტის საკონტროლო უფლებამოსილება

განსაზღვრულია საქართველოს კონსტიტუციითა [კონსტ. მუხლები: 56, 59, 60 63, 64, 65,
73.1.ა, ვ, ზ, თ, ი, 761, 793, 81, 811, 93.2,5, 96.3, 97.2,3] და პარლამენტის რეგლამენტით.

საპარლამენტო კონტროლის ძირითადი ობიექტია მთავრობა, თუმცა, გარკვეულ

ფარგლებში კონტროლი ვრცელდება აგრეთვე საქართველოს პრეზიდენტზე,
საქართველოს უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარესა და წევრებზე, გენერალურ
პროკურორზე, კონტროლის პალატის თავმჯდომარეზე, ეროვნული ბანკის საბჭოს
წევრებზე, საქართველოს სახალხო დამცველზე, ადგილობრივი თვითმმართველობისა და
მმართველობის ორგანოებზე. ეს კონტროლი წმინდა იურიდიული ხასიათისაა, ანუ თუ
ვერ დადგინდა ამა თუ იმ სამართლებრივი ნორმის დარღვევა, ვერანაირი სანქცია ვერ
გამოიყენება. გამონაკლისია საქართველოს მთავრობა, რომლის მიმართ პარლამენტს
პოლიტიკური ხასიათის კონტროლის განხორციელების უფლებაც აქვს (უნდობლობის
გამოცხადების უფლება), თუმცა, როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, ამ უფლების გამოყენება
შეიძლება პარლამენტისთვის უფრო სახიფათო აღმოჩნდეს, ვიდრე მთავრობისთვის.

პარლამენტი უფლებამოსილია კონსტიტუციის დარღვევისას, სახელმწიფოს ღალატისა

და სისხლის სამართლის სხვა დანაშაულის ჩადენისთვის იმპიჩმენტის წესით
თანამდებობიდან გადააყენოს საქართველოს პრეზიდენტი, საქართველოს უზენაესი
სასამართლოს თავმჯდომარე, მთავრობის წევრი, გენერალური პროკურორი, კონტროლის
პალატის თავმჯდომარე, ეროვნული ბანკის საბჭოს წევრი, თუ საქართველოს უზენაესი
სასამართლო თავისი დასკვნით დაადასტურებს მათ ქმედობაში დანაშაულის
შემადგენლობის ნიშნების არსებობას, ან საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო _
კონსტიტუციის დარღვევას.

პარლამენტი უფლებამოსილია კანონით განსაზღვრულ შემთხვევებში საქართველოს

პრეზიდენტის წარდგინებით თანამდებობიდან გაათავისუფლოს საქართველოს უზენაესი
სასამართლოს მოსამართლე.

საქართველოს პრეზიდენტი უფლებამოსილია შეაჩეროს თვითმმართველობის ან

ტერიტორიული ერთეულების სხვა წარმომადგენლობითი ორგანოების საქმიანობა, ან
დაითხოვოს ისინი, თუ მათი მოქმედებით საფრთხე შეექმნა ქვეყნის სუვერენიტეტს,
ტერიტორიულ მთლიანობას, სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანოთა კონსტიტუციურ
უფლებამოსილებათა განხორციელებას, ოღონდ ამისათვის აუცილებელია პარლამენტის
თანხმობა.

ყოველწლიურად, პარლამენტის საგაზაფხულო სესიის პლენარული სხდომების პირველ

დღეს საქართველოს პრეზიდენტი პარლამენტს წარუდგენს მოხსენებას ქვეყნის
მდგომარეობის უმნიშვნელოვანეს საკითხებზე. საპარლამენტო ფრაქციების
თავმჯდომარეთა გამოსვლებისა და დებატების შემდეგ პარლამენტმა შეიძლება მიიღოს
რეზოლუცია.
პრემიერ-მინისტრი ვალდებულია ყოველწლიურად, პარლამენტის საშემოდგომო სესიის
პლენარული სხდომების პირველივე კვირაში, ხოლო პარლამენტის გადაწყვეტილებით1 _
მოთხოვნიდან 15 დღეში, პარლამენტს წარუდგინოს ანგარიში სამთავრობო პროგრამის
შესრულების მიმდინარეობის შესახებ.

საქართველოს მთავრობის მიერ სახელმწიფო ბიუჯეტის შესრულების ანგარიშის

წარდგენიდან 60 დღეში პარლამენტი განიხილავს მას და მასთან ერთად კონტროლის
პალატის მოხსენებას სახელმწიფო ბიუჯეტის შესრულების შესახებ. თუ ანგარიში
ზუსტად და სრულად არ ასახავს ბიუჯეტში შემოსავლებისა და ხარჯების მოცულობებს,
აგრეთვე გაწეული ხარჯის კანონიერებას, პარლამენტს შეუძლია არ დაამტკიცოს
ანგარიში. ასეთ შემთხვევაში პრეზიდენტი განიხილავს მთავრობის პასუხისმგებლობის
საკითხს და ერთი თვის განმავლობაში აცნობებს პარლამენტს თავისი დასაბუთებული
გადაწყვეტილების შესახებ. გარდა ამისა, პარლამენტი საფინანსო-საბიუჯეტო კომიტეტის
მეშვეობით აკონტროლებს სახელმწიფო ბიუჯეტის შესრულების მდგომარეობას. სხვა
კომიტეტები კონტროლს ახორციელებენ შესაბამისი სფეროების მიხედვით. ყოველი
კვარტალის დამთავრებიდან 20 დღის ვადაში მთავრობა პარლამენტს წარუდგენს
ინფორმაციას სახელმწიფო ბიუჯეტის შესრულების მიმდინარეობის შესახებ. ამ
ინფორმაციას განიხილავენ კომიტეტები. აუცილებლობის შემთხვევაში განხილვის
შედეგი მოხსენდება პარლამენტს და შეიძლება მისი განხილვის საკითხიც დადგეს.

პარლამენტი აკონტროლებს საქართველოს კონტროლის პალატისა და საქართველოს

ეროვნული ბანკის უმაღლესი თანამდებობის პირთა საქმიანობას; ყოველწლიურად
განიხილავს ეროვნული ბანკისა და კონტროლის პალატის საქმიანობის წლიურ
ანგარიშებს და იღებს სათანადო დადგენილებას; წელიწადში ორჯერ განიხილავს
კონტროლის პალატის მოხსენებას მთავრობის ანგარიშთან დაკავშირებით.

კონტროლის პალატა უფლებამოსილია, ხოლო მოთხოვნის შემთხვევაში ვალდებულია

კომიტეტებსა და დროებით საგამოძიებო კომისიას გადასცეს რევიზიისა და შემოწმების
მასალები. პარლამენტისა და დროებითი საგამოძიებო კომისიის მიმართვის საფუძველზე
იგი ატარებს არაგეგმურ რევიზიასა და შემოწმებას. კონტროლის პალატის საქმიანობას
ამოწმებს პარლამენტის გადაწყვეტილებით შექმნილი დროებითი კომისია.

საქართველოს სახალხო დამცველი 6 თვეში ერთხელ წარუდგენს პარლამენტს ანგარიშს

ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა დაცვის მდგომარეობის შესახებ, ხოლო
წელიწადში ერთხელ _ სპეციალურ მოხსენებას, რომლის განხილვის შემდეგაც
პარლამენტი იღებს დადგენილებას ან რეზოლუციას.

მთავრობის წევრი, პარლამენტის მიერ არჩეული, დანიშნული ან დამტკიცებული

თანამდებობის პირი უფლებამოსილია, ხოლო მოთხოვნის შემთხვევაში ვალდებულია,
დაესწროს პარლამენტის, მისი კომიტეტისა და კომისიის სხდომებს, პასუხი გასცეს
სხდომაზე დასმულ შეკითხვებს და წარმოადგინოს გაწეული საქმიანობის შესახებ
ანგარიში. მოსმენის შემდეგ პარლამენტმა შეიძლება მიიღოს დადგენილება ან
რეზოლუცია.

ფრაქციას, პარლამენტართა ათკაციან ჯგუფს უფლება აქვს შეკითხვით მიმართოს

პარლამენტის წინაშე ანგარიშვალდებულ ორგანოს, საქართველოს მთავრობას, მთავრობის
წევრს, ხოლო ისინი ვალდებულნი არიან შეკითხვას უპასუხონ პარლამენტის პლენარულ
სხდომაზე.

კომიტეტი თავისი კომპეტენციის ფარგლებში აკონტროლებს მის სფეროში მოქმედი

პარლამენტის ნორმატიული აქტების აღსრულების მდგომარეობას, შეისწავლის მათ
ეფექტიანობას და გამოვლენილ ხარვეზებს და რეგულარულად მოახსენებს პარლამენტს
ამ მდგომარეობის შესახებ. გარდა ამისა, კომიტეტი აკონტროლებს მის სფეროში მოქმედი
სამინისტროებისა და სხვა სახელმწიფო უწყებათა კანონქვემდებარე ნორმატიული
აქტების შესაბამისობას საქართველოს კანონმდებლობასთან, მათი შესრულების
მდგომარეობას და შეიმუშავებს სათანადო რეკომენდაციებს.

საარჩევნო ოლქის ან ტერიტორიული ერთეულის მიხედვით შექმნილ პარლამენტართა

ჯგუფის წევრებს უფლება აქვთ გაეცნონ ადგილობრივი თვითმმართველობისა და
მმართველობის ორგანოთა საქმიანობას, მოითხოვონ და მიიღონ ინფორმაცია.

კომპეტენცია საგარეო პოლიტიკის საკითხებში. საგარეო პოლიტიკის საკითხებში

პარლამენტის კომპეტენცია გამოიხატება ქვეყნის საგარეო პოლიტიკის ძირითად
მიმართულებათა განსაზღვრაში და საერთაშორისო ხელშეკრულებათა რატიფიცირებაში,
დენონსირებასა და გაუქმებაში.

პირველ საკითხზე 2004 წლის პარლამენტის რეგლამენტი არაფერს ამბობს და, ამდენად,
საგარეო პოლიტიკის ძირითად მიმართულებათა განსაზღვრის წესის დასადგენად ან
სპეციალური ნორმის მიღება იქნება საჭირო ან პრეცედენტის შექმნა. შევნიშნავთ, რომ
წინა რეგლამენტის თანახმად, პარლამენტი ამ საკითხს დადგენილებით წყვეტდა და
ზუსტად იყო განსაზღვრული დადგენილების მომზადებისა და მიღების წესი.

საქართველოს საერთაშორისო ხელშეკრულება იდება საქართველოს სახელით,

საქართველოს აღმასრულებელი ხელისუფლების სახელით ან საქართველოს
აღმასრულებელი ხელისუფლების ცენტრალური ორგანოების სახელით [კანონი
`საქართველოს საერთაშორისო ხელშეკრულებების შესახებ~].

საქართველოს კონსტიტუციით დადგენილია საერთაშორისო ხელშეკრულებათა

პრიორიტეტი შიდასახელმწიფოებრივ კანონთა მიმართ, ოღონდ, იმ პირობით, რომ ისინი
არ უნდა ეწინააღმდეგებოდნენ საქართველოს კონსტიტუციასა და კონსტიტუციურ
შეთანხმებას. იმის გამო, რომ საერთაშორისო ხელშეკრულებას საქართველოს
პრეზიდენტი ან აღმასრულებელი ხელისუფლება დებს, შეიძლება არსებითი
წინააღმდეგობა წარმოიქმნას ხელშეკრულებასა და ქვეყნის კანონმდებლობას შორის.
საკანონმდებლო სფერო კი პარლამენტის პრეროგატივაა, რომლის მეშვეობითაც იგი
განსაზღვრავს ქვეყნის განვითარების ძირითად მიმართულებებს. მაშასადამე,
ხელისუფლების სხვა განშტოება შეიძლება შეიჭრას პარლამენტის უფლებამოსილებათა
სფეროში და შეცვალოს მისი პოლიტიკური ნება. ეს რომ არ მოხდეს, ასეთი ტიპის
ხელშეკრულებათა ამოქმედების თაობაზე საბოლოო გადაწყვეტილებას პარლამენტი
იღებს _ ახდენს საერთაშორისო ხელშეკრულების რატიფიცირებას ან უარს ამბობს მასზე.

საქართველოს საერთაშორისო ხელშეკრულებას, იმისდა მიხედვით, ვის მიერაა

დადებული, სხვადასხვა იურიდიული ძალა აქვს. თუ საერთაშორისო ხელშეკრულება
რატიფიცირებულია პარლამენტის მიერ, მას საქართველოს ორგანულ კანონსა და კანონზე
მეტი იურიდიული ძალა აქვს, ხოლო თუ საერთაშორისო ხელშეკრულება დადებულია
სახელმწიფო ხელისუფლების ან ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოს მიერ, მას
ისეთივე იურიდიული ძალა აქვს, როგორიც თვით ამ ორგანოს ნორმატიულ აქტს.

საქართველოს კონსტიტუცია ითვალისწინებს არა მხოლოდ ისეთ საერთაშორისო

ხელშეკრულებათა რატიფიცირებას, რომლებიც შიდასახელმწიფოებრივი
კანონმდებლობის შეცვლას მოითხოვენ, არამედ მნიშვნელოვნად აფართოებს იმ საკითხთა
წრეს, რომელთა თაობაზე დადებული ხელშეკრულებებიც სავალდებულო
რატიფიცირებას ითვალისწინებენ. ყველაზე უკეთ ამ საკითხზე თავად კონსტიტუცია
მეტყველებს [მუხლი 65]:

`1. საქართველოს პარლამენტი სრული შემადგენლობის უმრავლესობით ახდენს

საერთაშორისო ხელშეკრულებათა და შეთანხმებათა რატიფიცირებას, დენონსირებასა და
გაუქმებას.

2. იმ საერთაშორისო ხელშეკრულებათა და შეთანხმებათა გარდა, რომლებიც

ითვალისწინებენ რატიფიცირებას, სავალდებულოა აგრეთვე ისეთი საერთაშორისო
ხელშეკრულებისა და შეთანხმების რატიფიცირება, რომელიც:

ა) ითვალისწინებს საერთაშორისო ორგანიზაციაში ან სახელმწიფოთაშორის კავშირში

საქართველოს შესვლას;

ბ) სამხედრო ხასიათისაა;

გ) ეხება სახელმწიფოს ტერიტორიულ მთლიანობას ან სახელმწიფო საზღვრების შეცვლას;

დ) დაკავშირებულია სახელმწიფოს მიერ სესხის აღებასა და გაცემასთან;

ე) მოითხოვს შიდასახელმწიფოებრივი კანონმდებლობის შეცვლას, ნაკისრ საერთაშორისო

ვალდებულებათა შესასრულებლად აუცილებელი კანონებისა და კანონის ძალის მქონე
აქტების მიღებას.

3. პარლამენტს უნდა ეცნობოს სხვა საერთაშორისო ხელშეკრულებათა და შეთანხმებათა

დადების შესახებ.
4. საკონსტიტუციო სასამართლოში კონსტიტუციური სარჩელის ან წარდგინების შეტანის
შემთხვევაში დაუშვებელია შესაბამისი საერთაშორისო ხელშეკრულების თუ შეთანხმების
რატიფიცირება საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების გამოტანამდე~.

ასეთი სახის ხელშეკრულებათა მნიშვნელობიდან გამომდინარე, მათი დენონსირების ანუ

ხელშეკრულების დარღვევის, აგრეთვე ხელშეკრულების გაუქმების ანუ ანულირების
უფლება მხოლოდ პარლამენტს აქვს.

თანამდებობის პირთა არჩევის/დანიშვნის და ამ პროცედურაში მონაწილეობის

უფლებამოსილება. ასეთ თანამდებობის პირთა ნაწილი კონსტიტუციით, ნაწილი კი
სხვადასხვა კანონით განისაზღვრება:

 საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს ცხრა წევრისაგან სამს, თავისი

შეხედულებით, სიითი შემადგენლობის არანაკლებ სამი მეხუთედით ირჩევს პარლამენტი
[კონსტიტუცია, მუხლი 88];

 საქართველოს უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარეს, უზენაესი სასამართლოს

მოსამართლეებსა და ეროვნული ბანკის საბჭოს წევრებს საქართველოს პრეზიდენტის
წარდგინებით, ხოლო საქართველოს კონტროლის პალატის თავმჯდომარეს პარლამენტის
თავმჯდომარის წარდგინებით სიითი შემადგენლობის უმრავლესობით ირჩევს
პარლამენტი [კონსტიტუცია, მუხლები: 90, 96, 97];

 საქართველოს გენერალურ პროკურორს საქართველოს პრეზიდენტის წარდგინებით

ნიშნავს პარლამენტი [კონსტიტუცია, მუხლი 761; ორგანული კანონი `საქართველოს
პროკურატურის შესახებ~];

 საქართველოს სახალხო დამცველს, თავისი შეხედულებით ან საქართველოს

პრეზიდენტის წარდგინებით, სრული შემადგენლობის უმრავლესობით ირჩევს
პარლამენტი [კონსტიტუცია, მუხლი 43; ორგანული კანონი `საქართველოს სახალხო
დამცველის შესახებ~];

 საქართველოს ელჩებსა და სხვა დიპლომატიურ წარმომადგენლებს პარლამენტის

თანხმობით ნიშნავს საქართველოს პრეზიდენტი [კონსტიტუცია, მუხლი 73.1.ა].

პარლამენტი მონაწილეობს ზოგიერთი ისეთი ორგანოს შექმნაშიც, რომლებიც

ინსტიტუციურად ორგანული კანონით ან კანონით იქმნება (მაგ., საქართველოს
ცენტრალური საარჩევნო კომისია, საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭო და სხვ.).

თავდაცვისა და უსაფრთხოების საკითხთა გადაწყვეტის უფლებამოსილება. ეს

უფლებამოსილება მოიცავს საგანგებო და საომარ მდგომარეობასთან, ომსა და ზავთან,
აგრეთვე სამხედრო ძალებთან დაკავშირებულ საკითხთა გადაწყვეტის
უფლებამოსილებას [კონსტიტუცია, მუხლები: 46, 62, 73.1, 98, 100; კანონები `საგანგებო
მდგომარეობის შესახებ~ და `საომარი მდგომარეობის შესახებ~; პარლამენტის
რეგლამენტი, თავი XL].
კონსტიტუციის თანახმად, საგანგებო მდგომარეობა ცხადდება ომიანობის, მასობრივი
არეულობის, ქვეყნის ტერიტორიული მთლიანობის ხელყოფის, სამხედრო
გადატრიალების, შეიარაღებული ამბოხების, ეკოლოგიური კატასტროფის ან ეპიდემიის
დროს, აგრეთვე სხვა შემთხვევებში, როცა სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანოები
მოკლებული არიან კონსტიტუციურ უფლებამოსილებათა ნორმალური განხორციელების
შესაძლებლობას. საომარი მდგომარეობა ცხადდება საქართველოზე შეიარაღებული
თავდასხმის შემთხვევაში, ხოლო სათანადო პირობების არსებობისას იდება ზავი.

საქართველოს კონსტიტუცია საერთოდ არ იყენებს ომის გამოცხადების ცნებას, რაც

ასახვაა კონსტიტუციონალიზმის თანამედროვე თეორიისა, რომელიც ეყრდნობა
საერთაშორისო სამართალს.

საგანგებო და საომარ მდგომარეობას აცხადებს და სათანადო პირობების არსებობისას

ზავს დებს საქართველოს პრეზიდენტი და არა უგვიანეს 48 საათისა ეს
გადაწყვეტილებები პარლამენტში შეაქვს დასამტკიცებლად. აქვე შევნიშნოთ, რომ
საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის გამოცხადებიდან 48 საათში პარლამენტი
ვალდებულია შეიკრიბოს და იმუშაოს ამ მდგომარეობის დამთავრებამდე, რაც მას
საშუალებას აძლევს და ავალდებულებს აკონტროლოს საგანგებო თუ საომარი
მდგომარეობის დროს მიმდინარე პროცესები. ომისა და ზავის საკითხები ანუ საომარი
მდგომარეობის გამოცხადება და ზავის დადება პარლამენტმა ორ დღეში უნდა
დაამტკიცოს ან უარი თქვას დამტკიცებაზე. ზავი, გავრცელებული პრაქტიკის თანახმად,
ისეთი საერთაშორისო ხელშეკრულებაა, რომელიც რატიფიცირებას საჭიროებს.

სამხედრო ძალთა გამოყენების შესახებ გადაწყვეტილების მიღების შემთხვევაში

საქართველოს პრეზიდენტმა 48 საათის განმავლობაში უნდა შეიტანოს იგი პარლამენტში
დასამტკიცებლად. საერთაშორისო ვალდებულებათა შესასრულებლად სამხედრო ძალთა
გამოყენება შეიძლება მხოლოდ პარლამენტის წინასწარი თანხმობით.

კონსტიტუცია უშვებს სხვა სახელმწიფოთა სამხედრო ძალების გამოყენების

შესაძლებლობას, მაგრამ მხოლოდ მკაცრი საპარლამენტო კონტროლით: `სახელმწიფოს
თავდაცვის მიზნით განსაკუთრებულ და კანონით გათვალისწინებულ შემთხვევებში
ქვეყანაში სხვა სახელმწიფოს სამხედრო ძალის შემოყვანის, გამოყენების და
გადაადგილების გადაწყვეტილებას იღებს საქართველოს პრეზიდენტი. გადაწყვეტილება
დაუყოვნებლივ წარედგინება პარლამენტს დასამტკიცებლად და ძალაში შედის
პარლამენტის თანხმობის შემდეგ~.

სამხედრო ძალების სახეობები და შემადგენლობა კანონით განისაზღვრება, ხოლო

სამხედრო ძალთა რაოდენობას საქართველოს ეროვნული უშიშროების საბჭოს
წარდგინებით ამტკიცებს პარლამენტი.

სასამართლო უფლებამოსილება. საქართველოს პარლამენტის სასამართლო (უფრო სწორი

იქნებოდა გვეთქვა კვაზისასამართლო) უფლებამოსილება გამოიხატება დროებითი
საგამოძიებო კომისიის უფლებაში გამოსაძიებელი საკითხის გამოკვლევის მიზნით
გამოიძახოს და დაკითხოს ნებისმიერი პირი, მიიღოს სათანადო საბუთები (გამოძიების
შედეგები წარედგინება პარლამენტს, რომელიც განხილვის შემდეგ იღებს სათანადო
გადაწყვეტილებას), შესაბამისი ორგანოს ან თანამდებობის პირის წინაშე დასვას სისხლის
სამართლის საქმის, ადმინისტრაციული ან დისციპლინური წარმოების აღძვრის, უკანონო
მფლობელობიდან სახელმწიფო ქონების გამოთხოვის ან სახელმწიფოსთვის მიყენებული
ზიანის ანაზღაურების შესახებ გადაწყვეტილების მიღების საკითხი, პარლამენტის მიერ
იმპიჩმენტის პროცედურის ჩატარებასა და ამნისტიის გამოცხადების
უფლებამოსილებაში.

რეფერენდუმის დანიშვნის მოთხოვნის უფლებამოსილება. თუ პარლამენტი მოითხოვს

რეფერენდუმის გამართვას და თუ სარეფერენდუმო საკითხი შეესაბამება კონსტიტუციისა
და `რეფერენდუმის შესახებ~ ორგანული კანონის მოთხოვნებს, საქართველოს
პრეზიდენტი ვალდებულია მოთხოვნის მიღებიდან 30 დღის განმავლობაში დანიშნოს
რეფერენდუმი [კონსტიტუცია, მუხლი 74].

$4. საქართველოს პარლამენტის წევრის სტატუსი

საქართველოს პარლამენტის წევრის ანუ პარლამენტარის უფლებამოსილება იწყება

პარლამენტის მიერ მისი უფლებამოსილების ცნობის მომენტიდან და მთავრდება
ახალარჩეული პარლამენტის პირველი შეკრებისთანავე ან პარლამენტის მიერ მისი
უფლებამოსილების ვადამდე შეწყვეტისთანავე. მხოლოდ საქართველოს საკონსტიტუციო
სასამართლოა უფლებამოსილი გააუქმოს პარლამენტის გადაწყვეტილება პარლამენტარის
უფლებამოსილების ცნობის, არცნობის ან ვადამდე შეწყვეტის შესახებ. უნდა აღინიშნოს,
რომ საქართველოს ცენტრალური საარჩევნო კომისიის მიერ პარლამენტის წევრად პირის
არჩევის დადასტურების მომენტიდან იგი იძენს საპარლამენტო იმუნიტეტს, რომლის
შეზღუდვის ან მოხსნის უფლება, საქართველოს გენერალური პროკურორის მოთხოვნით,
მხოლოდ ცენტრალურ საარჩევნო კომისიას აქვს.

პარლამენტარი სარგებლობს თავისუფალი მანდატით [კონსტიტუცია, მუხლი 52].

აკრძალულია პარლამენტის წევრის უფლებამოსილების სხვა პირისათვის გადაცემა
[კანონი `საქართველოს პარლამენტის წევრის სტატუსის შესახებ~, მუხლი 6].

პარლამენტარის სტატუსი შეუთავსებელია განსაზღვრულ სამსახურებრივ

მდგომარეობასთან და საქმიანობასთან. კონსტიტუციის თანახმად, `პარლამენტის წევრს
უფლება არა აქვს ეკავოს რაიმე თანამდებობა სახელმწიფო სამსახურში ან ეწეოდეს
სამეწარმეო საქმიანობას. შეუთავსებლობის შემთხვევებს განსაზღვრავს კანონი~ [მუხლი
53]. შეუთავსებლობის შემთხვევები განსაზღვრულია `საქართველოს პარლამენტის
წევრის სტატუსის შესახებ~ კანონითა და პარლამენტის რეგლამენტით. რეგლამენტის
თანახმად [მუხლი 9],

`2. სამეწარმეო საქმიანობასთან პარლამენტის წევრის სტატუსისშეუთავსებლობის

მოთხოვნები არ ხელყოფს პარლამენტის წევრის საქართველოს კონსტიტუციით
აღიარებულ საკუთრების უფლებას. ის შეიძლება ფლობდეს აქციებს, წილს და სხვა
ქონებას.

3. პარლამენტის წევრს უფლება არა აქვს:

ა) უშუალოდ განახორციელოს არაერთჯერადი საქმიანობა მოგების მიზნით

მატერიალური ფასეულობებისა და ფინანსური საშუალებების სამართავად;

ბ) უშუალოდ განახორციელოს სამეწარმეო საქმიანობის სუბიექტის მუდმივმოქმედი

ხელმძღვანელი, სამეთვალყურეო, საკონტროლო, სარევიზიო და საკონსულტაციო
ორგანოს წევრის უფლებამოსილებანი;

გ) იყოს ადგილობრივი თვითმმართველობის წარმომადგენლობითი ორგანოს წევრი,

ეკავოს თანამდებობა სხვა სახელმწიფო ან თვითმმართველობის წარმომადგენლობით
ორგანოში ანდა სახელმწიფო ან ადგილობრივი მმართველობის ორგანოში.

4. პარლამენტის წევრი იმავდროულად შეიძლება ეწეოდეს სამეცნიერო, პედაგოგიურ,

სახელოვნებო საქმიანობას, თუ ასეთი საქმიანობა არ ითვალისწინებს ადმინისტრაციული
ფუნქციების შესრულებას (ადმინისტრაციული ფუნქციების შესრულება გულისხმობს
სამეცნიერო, სასწავლო, სახელოვნებო დაწესებულებებში თანამდებობის პირის მიერ
საკადრო, დისციპლინურ და სხვა საკითხებზე ადმინისტრაციული გადაწყვეტილების
მიღების უფლებამოსილებას).

5. პარლამენტის წევრი იმავდროულად შეიძლება ეწეოდეს პარტიულ საქმიანობას, ეკავოს

ნებისმიერი თანამდებობა პარტიულ და საზოგადოებრივ ორგანიზაციებში.

6. ახალარჩეული პარლამენტის წევრი ვალდებულია უფლებამოსილების ცნობის

მომენტიდან შეწყვიტოს შეუთავსებელი სამსახური (საქმიანობა)... ამ მოთხოვნის
დარღვევის შემთხვევაში პარლამენტის წევრს ვადამდე უწყდება უფლებამოსილება ამ
რეგლამენტით დადგენილი წესით.~

პარლამენტარის უფლება-მოვალეობანი. პარლამენტარს აქვს საკანონმდებლო

ინიციატივის უფლება, პარლამენტის სხდომაზე განსახილველად საკითხის დასმის,
კამათში მონაწილეობის, კითხვის დასმის, პასუხის მოთხოვნისა და შეფასების, შენიშვნისა
და წინადადების შეტანის უფლება, პარლამენტისთვის მოქალაქეთა წერილებისა და
მიმართვების გაცნობის უფლება, თუ ისინი საერთო-სახელმწიფოებრივი მნიშვნელობის
საკითხებს ეხება, იმ პირთა შესახებ აზრის გამოთქმის უფლება, რომლებსაც სხვადასხვა
თანამდებობაზე ირჩევს, ნიშნავს, ამტკიცებს ან რომელთა დანიშვნაზეც თანხმობას
იძლევა პარლამენტი.

პარლამენტარს უფლება აქვს აირჩიოს და/ან აირჩიონ საპარლამენტო თანამდებობაზე,

პარლამენტის კომიტეტისა და დროებითი კომისიის შემადგენლობაში, გაერთიანდეს
საპარლამენტო ფრაქციაში, გადადგეს თანამდებობიდან და/ან გავიდეს ომ ორგანოებიდან.

პარლამენტარს უფლება აქვს: სათათბირო ხმის უფლებით მონაწილეობა მიიღოს

სახელმწიფო და ადგილობრივი თვითმმართველობისა და მმართველობის ორგანოთა
მუშაობაში და მათ წინაშე საკითხი დასვას კანონისა და სხვა აქტების დარღვევის გამო;
კითხვით მიმართოს პარლამენტის წინაშე ანგარიშვალდებულ ორგანოს, მთავრობის
წევრს, ქალაქის მერს, ყველა დონის ტერიტორიული ერთეულის აღმასრულებელი
ორგანოს ხელმძღვანელს, სახელმწიფო დაწესებულებებს, მიიღოს და შეაფასოს პასუხი
(პასუხი 10 დღეში უნდა გაიცეს); კანონით დადგენილ ფარგლებში მონაწილეობა მიიღოს
სახელმწიფო და საზოგადოებრივი ორგანიზაციების მიერ კანონის შესრულების
შემოწმებაში; შესაბამის ორგანოებს დაუსვას კანონმდებლობის შესრულების შემოწმების
საკითხი; შეუფერხებლად შევიდეს ყველა სახელმწიფო და საზოგადოებრივ
ორგანიზაციაში (გარდა კანონით დადგენილი გამონაკლისებისა); შეუზღუდავად შეხვდეს
კონსტიტუციით გათვალისწინებულ და სხვა თანამდებობის პირებს.

პარლამენტის წევრს უფლება აქვს: ისარგებლოს ყველა ინფორმაციით, რომელიც

აუცილებელია მისი უფლებამოსილების განსახორციელებლად, თუ კანონით სხვა რამ არ
არის გათვალისწინებული.

პარლამენტის წევრი ვალდებულია: დაიცვას საქართველოს კანონმდებლობა;

კანონმდებლობის დარღვევისას სათანადო რეაგირება მოსთხოვოს პარლამენტს, მის
თავმჯდომარეს ან შესაბამის კომიტეტს; იყოს პარლამენტის ერთი კომიტეტის
შემადგენლობაში, გარდა კანონით დადგენილი გამონაკლისისა; დაესწროს პარლამენტის,
თავისი კომიტეტის (დროებითი კომისიის), თავისი ფრაქციის სხდომებს და მონაწილეობა
მიიღოს მათ მუშაობაში; არ გამოიყენოს თავისი უფლებამოსილება და/ან მასთან
დაკავშირებული შესაძლებლობა პირადი ინტერესებისათვის; არ გაახმაუროს და/ან
პირადი ინტერესებისათვის არ გამოიყენოს სახელმწიფო საიდუმლოების შემცველი ან
კონფიდენციალურად მიღებული ინფორმაცია; დაიცვას სახელმწიფო-პოლიტიკური
თანამდებობის პირთათვის დადგენილი ქცევის სტანდარტები; ყოველწლიურად,
დადგენილ ვადაში წარადგინოს ქონებრივი და საფინანსო მდგომარეობის დეკლარაცია;
რეგლამენტით დადგენილი წესით შეხვდეს მოქალაქეებს და რეაგირება მოახდინოს მათ
საჩივრებსა და განცხადებებზე; სულ ცოტა 6 თვეში ერთხელ ამომრჩეველთა წინაშე
წარდგეს ინფორმაციით თავისი და პარლამენტის საქმიანობის შესახებ.

პარლამენტის რეგლამენტის დარღვევისთვის პარლამენტის წევრის მიმართ დაწესებულია

ზემოქმედების შემდეგი სახეები [პარლამენტის რეგლამენტი, მუხლები: 263 _ 267]:
პლენარულ სხდომაზე სიტყვის ჩამორთმევა, გაფრთხილება, გაფრთხილება ოქმში
შეტანით, სხდომათა დარბაზის დატოვება, ხელფასის დაკავება და პარლამენტის წევრის
უფლებამოსილების განხორციელებასთან დაკავშირებული სხვა ანაზღაურება, ხოლო იმ
შემთხვევაში, თუ პარლამენტის წევრმა 4 თვის განმავლობაში არასაპატიო მიზეზით არ
მიიღო მონაწილეობა პარლამენტის მუშაობაში, პარლამენტის გადაწყვეტილებით მას
ვადამდე შეუწყდება პარლამენტის წევრის უფლებამოსილება.

იმუნიტეტი. საქართველოს კონსტიტუციის თანახმად, `პარლამენტის წევრის დაკავება ან

დაპატიმრება, მისი ბინის, მანქანის, სამუშაო ადგილის ან პირადი გაჩხრეკა შეიძლება
მხოლოდ პარლამენტის თანხმობით. გამონაკლისია დანაშაულზე წასწრების შემთხვევა,
რაც დაუყოვნებლივ უნდა ეცნობოს პარლამენტს. თუ პარლამენტი არ მისცემს თანხმობას,
პარლამენტის დაკავებული ან დაპატიმრებული წევრი დაუყოვნებლივ უნდა
განთავისუფლდეს~ [მუხლი 52.2].

პარლამენტარისთვის იმუნიტეტის მოხსნის პროცედურა დადგენილია `საქართველოს

პარლამენტის წევრის სტატუსის შესახებ~ კანონითა [მუხლები: 18, 19] და პარლამენტის
რეგლამენტით [მუხლები: 19, 20]. წინადადება ზემოაღნიშნულ მოქმედებათა ჩატარების
უფლების მისაღებად პარლამენტს საქართველოს გენერალურმა პროკურორმა უნდა
წარუდგინოს. წინადადების საფუძვლიანობა 5 დღეში უნდა შეისწავლოს საპროცედურო
საკითხთა და წესების კომიტეტმა და დასკვნა პარლამენტის ბიუროს უნდა წარუდგინოს.
პარლამენტის უახლოეს პლენარულ სხდომაზე განხილვის შემდეგ გადაწყვეტილება
მიიღება დადგენილებით. სესიათა შორის პერიოდში პარლამენტარის დანაშაულზე
წასწრების შემთხვევაში მოიწვევა პარლამენტის რიგგარეშე სესია.

პარლამენტის თანხმობით დაკავებულ ან დაპატიმრებულ პარლამენტარს პარლამენტის

დადგენილებით შეუჩერდება უფლებამოსილება სისხლის სამართლის საქმის შეწყვეტის
შესახებ დადგენილების ან სასამართლოს მიერ განაჩენის გამოტანამდე.

მარეაბილიტირებელი საფუძვლით სისხლის სამართლის საქმის შეწყვეტის ან

სასამართლოს მიერ გამამართლებელი განაჩენის გამოტანის შემთხვევაში პარლამენტის
წევრს პარლამენტის დადგენილებით აღუდგება სადეპუტატო უფლებამოსილება, თუ
გასული არ არის პარლამენტის უფლებამოსილების ვადა, და მიეცემა სრული
კომპენსაცია, ხოლო თუ გასულია იმ პარლამენტის უფლებამოსილების ვადა, რომლის
წევრიც იყო იგი, დაკავების (პატიმრობის) ვადა ჩაეთვლება პარლამენტის წევრად ყოფნის
საერთო ვადაში და მიეცემა შესაბამისი კომპენსაცია.

პარლამენტარის სისხლის სამართლის პასუხისგებაში მიცემა შეუძლია მხოლოდ

საქართველოს გენერალურ პროკურორს პარლამენტის თანხმობით, ხოლო საქმეს
არსებითად განიხილავენ ავტონომიური რესპუბლიკის უმაღლესი სასამართლო, აგრეთვე
თბილისისა და ქუთაისის საოლქო სასამართლოები.

. საქართველოს კონსტიტუციის თანახმად,

`3. პარლამენტის წევრს უფლება აქვს ჩვენება არ მისცეს იმ ფაქტის გამო, რომელიც მას
გაანდეს, როგორც პარლამენტის წევრს. დაუშვებელია ამ საკითხთან დაკავშირებული
წერილობითი მასალის დაყადაღება. ეს უფლება პარლამენტის წევრს უნარჩუნდება მისი
უფლებამოსილების შეწყვეტის შემდეგაც.

4. პარლამენტის წევრი პასუხისგებაში არ მიეცემა თავისი მოვალეობის შესრულებისას

პარლამენტში თუ მის გარეთ გამოთქმული აზრებისა და შეხედულებებისათვის~ [მუხლი
52],

`3. პარლამენტის წევრი იღებს კანონით დადგენილ გასამრჯელოს~ [მუხლი 53].

საქართველოს პარლამენტის წევრს, გარდა ხელფასისა, ეძლევა მისი უფლებამოსილების

განხორციელებასთან დაკავშირებული სხვა ანაზღაურებაც.
ყოფილ პარლამენტარს, საპენსიო ასაკის (65 წ.) მიღწევის დღიდან ან უფრო ადრე, თუ
შრომის საერთო სტაჟი 25 წელი გაუხდება, ეძლევა საპარლამენტო პენსია, რომლის
ოდენობა მოქმედი პარლამენტარის ხელფასის ტოლია.

პარლამენტარის უფლებამოსილების ვადამდე შეწყვეტა [კონსტიტუცია, მუხლი 54].

პარლამენტარის უფლებამოსილების ვადამდე შეწყვეტის საკითხს წყვეტს თავად
პარლამენტი. პარლამენტის გადაწყვეტილება შეიძლება გასაჩივრდეს საქართველოს
საკონსტიტუციო სასამართლოში, რომლის გადაწყვეტილებაც საბოლოოა.

კონსტიტუციის თანახმად, პარლამენტის წევრს უფლებამოსილება ვადამდე შეუწყდება,

თუ: მან უფლებამოსილების მოხსნის განცხადებით მიმართა პარლამენტს; მის მიმართ
კანონიერ ძალაში შევიდა სასამართლოს გამამტყუნებელი განაჩენი; დაიკავა
პარლამენტარის სტატუსთან შეუთავსებელი თანამდებობა ან ეწევა შეუთავსებელ
საქმიანობას; დაკარგა საქართველოს მოქალაქეობა; არასაპატიო მიზეზით ოთხი თვის
განმავლობაში არ მონაწილეობდა პარლამენტის მუშაობაში; სასამართლომ ცნო
ქმედუუნაროდ, უგზო-უკვლოდ დაკარგულად ან გარდაცვლილად; გარდაიცვალა.

ამ საკითხებს შეისწავლის და განიხილავს პარლამენტის საპროცედურო საკითხთა და

წესების კომიტეტი, რომელიც თავის დასკვნას ბიუროს წარუდგენს საპარლამენტო
განხილვისათვის. ბიურომ ეს საკითხი უახლოესი პლენარული სხდომის დღის წესრიგში
უნდა შეიტანოს. საკითხის მოსმენისა და, საჭიროების შემთხვევაში, განხილვის შემდეგ
პარლამენტი დადგენილების სახით იღებს გადაწყვეტილებას (გარდა გარდაცვალებისა და
შეუთავსებელ თანამდებობაზე პარლამენტის მონაწილეობის გარეშე არჩევის, დანიშვნის
ან დამტკიცების შემთხვევებისა; ამ დროს პარლამენტი ცნობად იღებს ამ ფაქტს, ეს
ფორმდება პლენარული სხდომის საოქმო ჩანაწერით და პარლამენტის წევრს
უფლებამოსილება, შესაბამისად, უწყდება გარდაცვალების მომდევნო დღიდან და
თანამდებობაზე არჩევის, დანიშვნის ან დამტკიცების აქტის ძალაში შესვლისთანავე).
პარლამენტი ვალდებულია, დღის წესრიგით გათვალისწინებულ სხვა საკითხთა
კენჭისყრამდე კენჭი უყაროს დადგენილებას პარლამენტის წევრის უფლებამოსილების
ვადამდე შეწყვეტის შესახებ.

თუ პარლამენტი თავის წევრს აირჩევს, დანიშნავს ან დაამტკიცებს პარლამენტარის

სტატუსთან შეუთავსებელ თანამდებობაზე, იმავე დადგენილებაში აღინიშნება, რომ მას
პარლამენტის წევრის უფლებამოსილება შეუწყდება ამ დადგენილების ძალაში
შესვლისთანავე.

თუ პარლამენტი თანხმობას მისცემს პარლამენტარის სტატუსთან შეუთავსებელ

თანამდებობაზე თავისი წევრის დანიშვნაზე, აგრეთვე საქართველოს მთავრობისათვის
ნდობის გამოცხადების შემთხვევაში (თუ მთავრობის წევრად წარდგენილია პარლამენტის
წევრი) იმავე დადგენილებაში აღინიშნება, რომ მას პარლამენტის წევრის
უფლებამოსილება შეუწყდება თანამდებობაზე დანიშვნისთანავე.
$5. საქართველოს პარლამენტის მუშაობის წესი

სესია. პარლამენტის მუშაობის პერიოდები კონსტიტუციით არის დადგენილი:

`1. საქართველოს პარლამენტი თავისი უფლებით იკრიბება მორიგ სესიაზე წელიწადში

ორჯერ. საშემოდგომო სესია იხსნება სექტემბრის პირველ სამშაბათს და იხურება
დეკემბრის მესამე პარასკევს, ხოლო საგაზაფხულო სესია იხსნება თებერვლის პირველ
სამშაბათს და იხურება ივნისის ბოლო პარასკევს.

2. საქართველოს პრეზიდენტი პარლამენტის თავმჯდომარის, დეპუტატთა არანაკლებ

მეოთხედის მოთხოვნით ან საკუთარი ინიციატივით სესიებს შორის პერიოდში იწვევს
პარლამენტის რიგგარეშე სესიას, ხოლო მორიგი სესიის მიმდინარეობისას _ რიგგარეშე
სხდომას. თუ წერილობითი მოთხოვნის წარდგენიდან 48 საათის განმავლობაში მოწვევის
აქტი არ გამოიცა, პარლამენტი თავისი რეგლამენტის თანახმად ვალდებულია მომდევნო
48 საათის განმავლობაში შეუდგეს მუშაობას.

3. პარლამენტის რიგგარეშე სხდომა ჩატარდება მხოლოდ განსაზღვრული დღის

წესრიგით და იხურება მისი ამოწურვისთანავე.

4. პრეზიდენტის მიერ საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის გამოცხადებიდან 48 საათის

განმავლობაში პარლამენტი იკრიბება. პარლამენტის მუშაობა გრძელდება ამ
მდგომარეობის დამთავრებამდე~ [მუხლი 61].

პარლამენტის რეგლამენტის თანახმად [მუხლი 130], სესია და სხდომა ინიშნება მოწვევის

გადაწყვეტილების მიღებიდან არა უგვიანეს 72 საათისა, ხოლო საჭიროების შემთხვევაში
_ დაუყოვნებლივ, რის შესახებაც პარლამენტარს პირადად უნდა ეცნობოს 24 საათით
ადრე მაინც.

პარლამენტი უფლებამოსილია გამართოს პლენარული სხდომები და მიიღოს

გადაწყვეტილებები მხოლოს სესიის მიმდინარეობისას და ის ფაქტი, რომ სესიის მოწვევა
და დახურვა აღმასრულებელ ხელისუფლებაზე არ არის დამოკიდებული,
უზრუნველყოფს მის დამოუკიდებლობას. სესია შედგება პლენარული და კომიტეტთა
სხდომებისაგან, რომლებიც კვირამონაცვლეობით იმართება. პირველი კვირა, გარდა
ახალარჩეული პარლამენტის პირველი სასესიო კვირისა, ეთმობა კომიტეტების მუშაობას
და ამომრჩევლებთან შეხვედრას, ხოლო მეორე _ პლენარულ სხდომებს. კომიტეტები და
დროებითი კომისიები მუშაობას განაგრძობენ სესიებს შორის პერიოდშიც.

საქართველოს პარლამენტში მოქმედებს უწყვეტობის (ანუ კონტინუიტეტის) პრინციპი.

პარლამენტის სხდომა. პარლამენტის სხდომის პროცედურა დაწვრილებით არის

რეგლამენტირებული: განსაზღვრულია დღის წესრიგის განსაზღვრის წესი, მოხსენებისა
და კამათში გამოსვლის ხანგრძლივობა, გამოსვლათა რაოდენობა და რიგითობა, საკითხის
განხილვის ხანგრძლივობის შეზღუდვის წესი, კენჭისყრის წესი და სხვ. ასეთი
რეგლამენტირების მიზანი პარლამენტის მუშაობის ეფექტურობის გაზრდაა.
პირველი შეკრება და პირველი სხდომა. ახალარჩეული პარლამენტის პირველი სესიის
პირველი სხდომის რეგლამენტი, მისი მნიშვნელობიდან გამომდინარე, ცალკე არის
გამოყოფილი. პირველი სხდომა უნდა გაიმართოს არჩევნებიდან (ანუ საქართველოს
ცენტრალური საარჩევნო კომისიის მიერ არჩევნების შედეგების ოფიციალურად
გამოქვეყნებიდან) 20 დღის განმავლობაში. სხდომის თარიღს ნიშნავს საქართველოს
პრეზიდენტი. პარლამენტი უფლებამოსილია შეუდგეს მუშაობას, თუ დადასტურებულია
დეპუტატთა არანაკლებ ორი მესამედის უფლებამოსილება [კონსტიტუცია, მუხლი 51].
პირველ სხდომაზე პარლამენტში არჩეულ პოლიტიკურ ძალებთან კონსულტაციების
შემდეგ, ცენტრალური საარჩევნო კომისიის თავმჯდომარის წარდგინებით,
პროპორციულობის პრინციპის დაცვით, დამსწრეთა უმრავლესობით, მაგრამ არანაკლებ
პარლამენტის სიითი შემადგენლობის 1/5-ისა, აირჩევა დროებითი ხმის დამთვლელი
კომისია და დროებითი სამანდატო კომისია. დროებითი სამანდატო კომისიის მოხსენების
საფუძველზე პარლამენტი დადგენილებით ცნობს პარლამენტის წევრთა
უფლებამოსილებას მის მიერ წარდგენილი ერთიანი სიით. ამ სიაში არ შეიტანება იმ
პირის გვარი, რომლის არჩევის კანონიერებაც გასაჩივრებულია საქართველოს
საკონსტიტუციო ან უზენაეს სასამართლოში, ანდა საეჭვოდ მიიჩნია დროებითმა
სამანდატო კომისიამ. თუ იმ პარლამენტართა რაოდენობა, რომელთა უფლებამოსილებაც
ცნო პარლამენტმა, პარლამენტის სრული შემადგენლობის ორი მესამედი მაინც აღმოჩნდა,
სხდომა შემდგარად ჩაითვლება, წინააღმდეგ შემთხვევაში სხდომა შეწყდება და
ცენტრალური საარჩევნო კომისიის თავმჯდომარის გადაწყვეტილებით მაშინ
განახლდება, როდესაც შესაძლებელი გახდება პარლამენტის შემადგენლობის ორ
მესამედამდე შევსება. პარლამენტის სრული შემადგენლობის არანაკლებ ორი მესამედის
უფლებამოსილების ცნობის შემდეგ იქმნება ფრაქციები, შემდეგ პარლამენტი ირჩევს
პარლამენტის თავმჯდომარესა და მის მოადგილეებს, ქმნის კომიტეტებს და ირჩევს მათ
თავმჯდომარეებს.

ამის შემდეგ პარლამენტი მუშაობას ჩვეულებრივი წესით აგრძელებს. პარლამენტის

სხდომა უფლებამოსილია, თუ მას ესწრება დეპუტატთა სრული შემადგენლობის
ნახევარზე მეტი. სხდომის გახსნისა და კენჭისყრის წინ ხდება პარლამენტის წევრთა
რეგისტრაცია. პარლამენტის სხდომები საჯაროა. დამსწრეთა უმრავლესობის (მაგრამ,
არანაკლებ სრული შემადგენლობის 1/3-ისა) გადაწყვეტილებით პარლამენტს შეუძლია
ცალკეული საკითხების განხილვისას სხდომა ან მისი ნაწილი დახურულად
გამოაცხადოს. პარლამენტის მიერ არჩეული, დანიშნული ან დამტკიცებული
თანამდებობის პირი უფლებამოსილია, ხოლო პარლამენტის მოთხოვნის შემთხვევაში
ვალდებულია დაესწროს პარლამენტის სხდომას. მას მოთხოვნისთანავე უნდა მოუსმინოს
პარლამენტმა.

საკითხის განხილვის დასრულების შემდეგ იმართება კენჭისყრა. კენჭისყრის წინ

მოწმდება კვორუმი. ყველა კენჭისყრა ღიაა (ხელის აწევა, სიის ამოკითხვა, სახელობითი
კენჭისყრა), გარდა კანონით გათვალისწინებული შემთხვევებისა (ჩვეულებრივ,
პერსონალური საკითხების გადაწყვეტისას), როდესაც კენჭისყრა ფარულია.
ასეთია პლენარული სხდომის ძირითადი პროცედურა. რეგლამენტი პროცედურის ბევრ
დეტალს აკონკრეტებს.

პარლამენტის ბიუროს, კომიტეტისა და კომისიის სხდომები. პარლამენტის ბიუროს

სხდომას იწვევს და უძღვება პარლამენტის თავმჯდომარე ან მისი დავალებით _
თავმჯდომარის მოადგილე. ბიუროს სხდომები სესიის პერიოდში კვირაში ერთხელ,
ხოლო არასასესიო პერიოდში თვეში ორჯერ იმართება. პარლამენტის თავმჯდომარე
უფლებამოსილია მოიწვიოს ბიუროს რიგგარეშე სხდომა საკუთარი ინიციატივით ან
კომიტეტის, ფრაქციის, უმრავლესობის ან უმცირესობის დასაბუთებული მოთხოვნის
საფუძველზე.

ბიუროს სხდომა უფლებამოსილია, თუ მას ესწრება ბიუროს წევრთა შემადგენლობის

უმრავლესობა (კომიტეტის თავმჯდომარე შეიძლება შეცვალოს მისმა მოადგილემ, ხოლო
ფრაქციის თავმჯდომარე _ მისმა მოადგილემ ან ფრაქციის წევრმა). ბიუროს
გადაწყვეტილება მიღებულად ითვლება, თუ მას მხარს დაუჭერს დამსწრეთა
უმრავლესობა, მაგრამ არანაკლებ ბიუროს სიითი შემადგენლობის ერთი მეოთხედისა.

პარლამენტს შეუძლია შეცვალოს ან გააუქმოს ბიუროს გადაწყვეტილება.

კომიტეტის სხდომას იწვევს და წარმართავს კომიტეტის თავმჯდომარე, ხოლო მისი

არყოფნის დროს _ მისი მოადგილე. კომიტეტის სხდომები სულ ცოტა თვეში ორჯერ
იმართება. კომიტეტი ვალდებულია პარლამენტის ან პარლამენტის ბიუროს დავალებით,
მის მიერ განსაზღვრულ ვადაში, გამართოს სხდომა და განიხილოს საკითხი. კომიტეტის
რიგგარეშე სხდომას იწვევს კომიტეტის თავმჯდომარე თავისი ინიციატივით ან
პარლამენტის თავმჯდომარის, პარლამენტის ბიუროს, კომიტეტის სიითი
შემადგენლობის ერთი მესამედის მოთხოვნით.

კომიტეტის სხდომა უფლებამოსილია, თუ მას ესწრება კომიტეტის წევრთა უმრავლესობა.

გადაწყვეტილება მიიღება დამსწრეთა უმრავლესობით, მაგრამ არანაკლებ კომიტეტის
სიითი შემადგენლობის მეოთხედისა. ღია კენჭისყრის დროს ხმათა გაყოფისას სხდომის
თავმჯდომარის ხმა გადამწყვეტია.

დროებითი კომისიის სხდომის პერიოდულობას განსაზღვრავს კომისია, მაგრამ სხდომები

თვეში ორჯერ მაინც უნდა გაიმართოს. სხდომა უფლებამოსილია, თუ მას ესწრება
კომისიის წევრთა ნახევარზე მეტი. გადაწყვეტილება მიიღება დამსწრეთა
უმრავლესობით.

პარლამენტის ბიუროს, კომიტეტისა და დროებითი კომისიის სხდომები საჯაროა, მაგრამ

თავისივე გადაწყვეტილებით შეუძლიათ დახურული სხდომის ჩატარებაც.

$6. საკანონმდებლო პროცესი საქართველოს პარლამენტში

პარლამენტი უფლებამოსილია მიიღოს საქართველოს კონსტიტუციური კანონი,

საქართველოს ორგანული კანონი, საქართველოს კანონი და პარლამენტის დადგენილება.
გარდა ამისა, იგი ამტკიცებს კონსტიტუციურ შეთანხმებას საქართველოს სამოციქულო
ავტოკეფალურ მართლმადიდებელ ეკლესიასთან, ახდენს საერთაშორისო
ხელშეკრულებათა რატიფიცირებას, დენონსირებასა და გაუქმებას.

საქართველოს კონსტიტუციის თანახმად, `საკანონმდებლო ინიციატივის უფლება აქვს

საქართველოს პრეზიდენტს მხოლოდ განსაკუთრებულ შემთხვევებში, მთავრობას,
პარლამენტის წევრს, საპარლამენტო ფრაქციას, პარლამენტის კომიტეტს, აფხაზეთის
ავტონომიური რესპუბლიკისა და აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის უმაღლეს
წარმომადგენლობით ორგანოებს, არანაკლებ 30 ათას ამომრჩეველს1~ [მუხლი 67].
გამონაკლისია:

 კონსტიტუციის გადასინჯვის კანონპროექტი, რომლის წარდგენის უფლებაც აქვს

საქართველოს პრეზიდენტს, პარლამენტის წევრთა სრული შემადგენლობის ნახევარზე
მეტს, არანაკლებ 200 ათას ამომრჩეველს2 [კონსტიტუცია, მუხლი 102];

 კანონპროექტი `სახელმწიფო ბიუჯეტის შესახებ~, რომლის წარდგენის უფლებაც

მხოლოდ საქართველოს მთავრობას აქვს [კონსტიტუცია, მუხლი 93];

 კანონპროექტი `მთავრობის სტრუქტურის, უფლებამოსილებისა და საქმიანობის წესის

შესახებ~, რომლის წარდგენის უფლებაც მხოლოდ საქართველოს მთავრობას აქვს
[კონსტიტუცია, მუხლი 78; პარლამენტის რეგლამენტი, მუხლი 145];

 კანონპროექტი `სამხედრო ძალების რაოდენობის დამტკიცების შესახებ~, რომლის

წარდგენის უფლებაც მხოლოდ საქართველოს პრეზიდენტს აქვს3 [პარლამენტის
რეგლამენტი, მუხლი 145].

საკანონმდებლო ინიციატივით წარდგენილი კანონპროექტი პარლამენტმა აუცილებლად

უნდა განიხილოს თავის სხდომაზე, მიუხედავად იმისა, თუ როგორ შეაფასებს მას
პარლამენტის კომიტეტი [პარლამენტის რეგლამენტი, მუხლი 152].

საკანონმდებლო ინიციატივით წარდგენილი კანონპროექტი გადის შემდეგ პროცედურებს

(აქვე აღვნიშნავთ, რომ, გამონაკლისის სახით, შეიძლება მისი განხილვა და მიღება
დაჩქარებული წესით, რასაც ცალკე აღვწერთ):

 კანონპროექტი გადაეცემა პარლამენტის აპარატის საორგანიზაციო დეპარტამენტს,

რომელიც არეგისტრირებს მას, პარლამენტის აპარატის იურიდიულ დეპარტამენტთან
ერთად ამზადებს პარლამენტის ბიუროს გადაწყვეტილების პროექტს და წარუდგენს
ბიუროს (გადაწყვეტილების პროექტში აღნიშნული უნდა იყოს წამყვანი კომიტეტი
(კომიტეტები) და კომიტეტის სხდომაზე განხილვის სავარაუდო თარიღი, სხვა
კომიტეტები და აღმასრულებელი ხელისუფლების ის დაწესებულებები, რომელთა
დასკვნებიც უნდა ერთვოდეს კანონპროექტს, პარლამენტის პლენარულ სხდომაზე
კანონპროექტის განხილვის სავარაუდო თარიღი);
 ბიურო უახლოს სხდომაზე იღებს გადაწყვეტილებას კანონპროექტის განხილვის
პროცედურის დაწყების შესახებ და კანონპროექტს გადასცემს კომიტეტებს, ფრაქციებს,
უმრავლესობას, უმცირესობას, იურიდიულ დეპარტამენტსა და საქართველოს მთავრობას;

 წამყვანი კომიტეტი (კომიტეტები) ამ გადაწყვეტილების მიღებიდან 3 კვირის ვადაში

განიხილავს კანონპროექტს (სხვა კომიტეტებმა კანონპროექტი 2 კვირის ვადაში უნდა
განიხილონ და თავისი შენიშვნები გადასცენ წამყვან კომიტეტს; ფრაქციებს ასეთი
ვალდებულება არ აკისრიათ _ მათ აქვთ ამის უფლება) და პლენარული სხდომის მიერ
პირველი მოსმენით განხილვამდე სულ ცოტა ერთი კვირით ადრე თავის დასკვნას
გადასცემს პარლამენტის ბიუროს;

 ამის შემდეგ ბიურომ კანონპროექტი უახლოესი პლენარული სხდომის დღის წესრიგში

უნდა შეიტანოს;

 პლენარულ სხდომაზე პირველი მოსმენით განხილვისა და მიღების შემდეგ

კანონპროექტი გადაეცემა წამყვან კომიტეტს პირველი მოსმენისას პარლამენტის მიერ
გაზიარებული შენიშვნების ასახვის, კომიტეტის სხდომაზე მეორე მოსმენით განხილვისა
და პლენარულ სხდომაზე მეორე მოსმენით განხილვისთვის მოსამზადებლად. კომიტეტმა
ეს სამუშაო 2 კვირის ვადაში უნდა შეასრულოს და პირველი მოსმენით მიღებიდან 3
კვირის ვადაში უნდა წარუდგინოს პლენარულ სხდომას მეორე მოსმენით განხილვისა და
კენჭისყრისთვის. კანონპროექტის გადამუშავებულ ტექსტს უნდა ერთვოდეს კომიტეტში
განხილვისას გამოთქმული შენიშვნების გათვალისწინების მდგომარეობის ამსახველი
ფურცელი, კომიტეტისა და იურიდიული დეპარტამენტის დასკვნები და ის
ალტერნატიული წინადადებები, რომლებიც არ იქნა გაზიარებული;

 პლენარულ სხდომაზე მეორე მოსმენისას კანონპროექტს კენჭი ეყრება ერთიანად, ხოლო

მოთხოვნის შემთხვევაში _ ცალკეული ნაწილების მიხედვით. ამის შემდეგ პარლამენტი
იღებს გადაწყვეტილებას კანონპროექტის მეორე მოსმენით მიღების, წამყვანი
კომიტეტისთვის საბოლოო რედაქტირებისთვის გადაცემისა და მესამე მოსმენის თარიღის
დანიშვნის შესახებ, ან დამატებით დასამუშავებლად წამყვანი კომიტეტისთვის
დაბრუნებისა და მეორე მოსმენის ახალი თარიღის დანიშვნის შესახებ (ცალკეულ
ნორმებზე შეუთანხმებლობისას შეიძლება კანონპროექტის მიღება ამ ნორმების გარეშე,
რომლებიც უნდა შეთანხმდეს ამისათვის შექმნილ შემთანხმებელ კომისიაში და მესამე
მოსმენისას, მის დაწყებამდე განხილული და მიღებული უნდა იქნეს მეორე
მოსმენისთვის დადგენილი წესით);

 მეორე მოსმენით მიღებიდან 5 დღის ვადაში წამყვანი კომიტეტი პარლამენტის მიერ

მეორე მოსმენისას გაზიარებულ შენიშვნებს ასახავს კანონპროექტში და პარლამენტის
ბიუროს გადასცემს მესამე მოსმენით განხილვისთვის პლენარული სხდომის დღის
წესრიგში შესატანად. კანონპროექტის გადამუშავებულ ტექსტს უნდა ერთვოდეს
პარლამენტის მიერ მეორე მოსმენისას გაზიარებული შენიშვნების გათვალისწინების
მდგომარეობის ამსახველი ფურცელი, კომიტეტისა და იურიდიული დეპარტამენტის
დასკვნები;
 პლენარულ სხდომაზე მესამე მოსმენით განხილვის დასრულების შემდეგ კენჭი ეყრება
კანონპროექტის საბოლოო ტექსტს;

 მესამე მოსმენით მიღებული კანონპროექტი მიღებიდან 7 დღის ვადაში გადაეცემა

საქართველოს პრეზიდენტს ხელმოსაწერად და კანონის გამოსაქვეყნებლად.

კანონის ხელმოწერა და გამოქვეყნება [კონსტიტუცია, მუხლი 68]. პარლამენტის მიერ

მიღებული კანონპროექტი მიღებიდან 7 დღის ვადაში, წამყვანი კომიტეტის
თავმჯდომარის, კომიტეტის აპარატის პასუხისმგებელი პირის, იურიდიული
დეპარტამენტისა და საორგანიზაციო დეპარტამენტის სარედაქციო განყოფილების მიერ
ვიზირებისა და პლენარული სხდომის თავმჯდომარის ხელმოწერის შემდეგ გადაეცემა
საქართველოს პრეზიდენტს.

საქართველოს პრეზიდენტი კანონპროექტის მისთვის გადაცემიდან 10 დღის ვადაში ხელს

აწერს და აქვეყნებს კანონს ან მოტივირებული შენიშვნებით უბრუნებს პარლამენტს. თუ
პრეზიდენტმა ამ ვადაში კანონი არც გამოაქვეყნა და არც ვეტო დაადო მას, პარლამენტის
თავმჯდომარე ვალდებულია ამ ვადის გასვლიდან არა უგვიანეს მეხუთე დღისა ხელი
მოაწეროს კანონს და გამოაქვეყნოს იგი.

თუ პარლამენტმა მიიღო პრეზიდენტის შენიშვნები, ან არ მიიღო და დაძლია ვეტო,

კანონპროექტი მიღებიდან 5 დღის ვადაში გადაეცემა საქართველოს პრეზიდენტს,
რომელიც მომდევნო 7 დღის ვადაში ხელს აწერს და აქვეყნებს კანონს. თუ პრეზიდენტმა
ამ ვადაში კანონი არ გამოაქვეყნა, პარლამენტის თავმჯდომარე ვალდებულია ამ ვადის
გასვლიდან არა უგვიანეს მეხუთე დღისა ხელი მოაწეროს კანონს და გამოაქვეყნოს იგი.
 თავი III
ქართული სახელმწიფო მართვის მექანიზმები. 2.

(მთავრობა )

ა) საქართველოს პრეზიდენტი

$1. პრეზიდენტის ინსტიტუტის აღმოცენება და განვითარება

სიტყვა `პრეზიდენტი~ ლათინური ტერმინის _ `Pრაესიედენს~ - ისგან წარმოსდგება და

სიტყვა სიტყვით, `წინ მჯდომს~ ნიშნავს. შესაძლოა, აშშ-ის მამა _ დამფუძნებლებმა,
როგორც სახელმწიფოს პოლიტიკურ ლიდერს _ მონარქის `მემკვიდრეს~ მართვა-
გამგეობის რესპუბლიკურ ფორმაში უმაღლესი თანამდებობის პირს, სწორედ აქედან
გამომდინარე შეუფარდეს ეს სახელწოდება 1787 წლის კონსტიტუციით შემოღებულ
სახელმწიფოს მეთაურს.

აშშ-ის შემდეგ, 1848 წელს პრეზიდენტი ერთდროულად ინსტიტუციონალიზებული იქნა

მხოლოდ ორ ევროპულ სახელმწიფოში _ საფრანგეთში და შვეიცარიაში. ისინი არ იყვნენ
აშშ-ის პრეზიდენტის კოპირებული ვერსიები და პრაქტიკულად იმთავითვე დამკვიდრდა
პრეზიდენტის ევროპული მოდელი. პირველი მსოფლიო ომის დასრულების შემდეგ,
პრეზიდენტის ინსტიტუტი დამკვიდრდა მრავალ ევროპულ ქვეყანაში _ თურქეთის,
ავსტრიის, ვაიმარის, პოლონეთის, ჩეხოსლოვაკიის, ლიტვის, ლატვიის და ესტონეის
რესპუბლიკებში. პრეზიდენტის თანამდებობის შემოღების ახალი ტალღა აითვლება XX
საუკუნის 30-40-ანი წლებიდან, როდესაც მან მოიცვა აზიის ქვეყნებიც. მეორე მსოფლიო
ომის შემდეგ კი ამ ქვეყნების ჯგუფს მიემატნენ ისლანდია, პორტუგალია, იტალია,
საბერძნეთი, უნგრეთი და სხვა. პრეზიდენტის დამკვიდრების უახალესი ტალღა
წამოვიდა პოსტსოციალისტურ სივრცეში. პირველად 1989 წლის 7 აპრილის
კონსტიტუციური ცვლილებების შედეგად, პრეზიდენტის თანამდებობა დამკვიდრებული
იქნა პოლონეთში. უნგრეთში 1989 წლის ოქტომბერში აღდგენილი იქნა 1949 წლის
კონსტიტუციით გაუქმებული პრეზიდენტის თანამდებობა. 1990 წლის 14 მარტის
კონსტიტუციური ცვლილებებით ეს ინსტიტუტი დამკვიდრდა სსრკ-შიც. არადა ამ
დრომდე, საბჭოთა პოლიტიკის მიერ პრეზიდენტის ინსტიტუტი უგულებელყოფილი
იყო. ამგვარი დამოკიდებულების წყაროდ კი შეგვიძლია მივიჩნიოთ, იოსებ სტალინის
კომენტარი 1936 წლის კონსტიტუციის პროექტის თაობაზე, რომელიც ამბობდა, რომ სსრკ-
ში არ უნდა ყოფილიყო უმაღლესი საბჭოს თანაბრად, მთელი მოსახლეობის მიერ
არჩეული პრეზიდენტის თანამდებობა, რომელიც შესძლებდა წინ აღსდგომოდა უმაღლეს
საბჭოს.2
დღეისათვის ფუნქციონირებს კონკრეტული ნაციონალური ელემენტებით
გამდიდრებული მმართველობის სისტემის შესაბამისი სხვადასხვა საპრეზიდენტო
მოდელები, რადგანაც მისმა იურიდიულმა ბუნებამ დროთა განმავლობაში ევოლუციის
გარკვეული ეტაპები გაიარა. დღეისათვის არსებული პრეზიდენტის კონსტიტუციურ _
სამართლებრივი სტატუსის ფორმირება კვლავ განიცდის გარკვეულ განვითარებას. ასე
მაგალითად, აღმოცენებიდან დღემდე ცვლილება განიცადა უკრაინის, სლოვაკეთის,
ხორვატიის, მოლდოვის, საბერძნეთის, ჩვენი ქვეყნის და სხვა ქვეყნების პრეზიდენტების
სტატუსმა.

საქართველოს პრეზიდენტი

$1. პრეზიდენტის ინსტიტუტის აღმოცენება საქართველოში

1991 წ. პრეზიდენტის ინსტიტუტის შემოღება უკავშირდება საბჭოთა ეპოქაში ქვეყანაში

პირველი მრავალპარტიული არჩევნების ჩატარებას. არჩევნების შემდეგ, მოკლე დროში,
საქართველოს უზენაესი საბჭოს 1991 წლის 9 აპრილის დადგენილებით იქნა
შემოღებული. ამავე წლის 14 აპრილს კი მიღებული იქნა შესაბამისი კონსტიტუციური
კანონიც. საინტერესოა ის სამართლებრივ-პოლიტიკური ფაქტორებიც, რომლებმაც
განაპირობა საქართველოში პრეზიდენტის ინსტიტუტის აღმოცენება.

უპირველეს ყოვლისა - მხედველობაში უნდა იქნას მიღებული ის ფაქტი, რომ

პრეზიდენტის თანამდებობის შემოღება მოხდა 1991 წლის 9 აპრილს სახელმწიფოებრივი
დამოუკიდებლობის აქტის მიღების შემდეგ, როდესაც საქართველო ისწრაფვოდა
საერთაშორისო სამართალსუბიექტივობისაკენ. ამისათვის უნდა გამოკვეთილიყო ის
უფლებამოსილი უმაღლესი სახელმწიფო მოხელე, რომელიც ქვეყნის
წარმომადგენლობითი ფუნქციების სრულფასოვანი მატარებელი იქნებოდა;

მეორე - გარდა ამისა, 1991 წ. 9 აპრილის დამოუკიდებლობის აღდგენის აქტში აღიარებულ

პრინციპებს შესაბამისი ინსტიტუტებით უზრუნველყოფის მექანიზმები სჭირდებოდა.
ამგვარად დადგა სახელმწიფოს მეთაურის საბჭოური მოდელიდან - კოლეგიალური
ორგანოდან ერთპიროვნულ მოდელზე გადასვლის საკითხი. თუკი ერთპიროვნულ
პრეზიდენტის ინსტიტუტზე უარს ვიტყოდით, შესაბამისად პრემიერ-მინისტრი ან
უზენაესი საბჭოს თავმჯდომარე მოკლებული იქნებოდა ინდივიდუალური
წარმომადგენლობითი ფუნქციების სახელმწიფოს მეთაურის სახელით გატარების
საშუალებას. (მონარქიის საკითხი ამ დროისათვის სერიოზულად არც დასმულა).

პრეზიდენტის ინსტიტუტის კონსტიტუციური სტატუსი მართვა-გამგეობის შერეული

(ფრანგული) ფორმის შესატყვისი იყო, რომელიც მთავრობასთან ერთად იყოფდა
აღმასრულებელ ხელისუფლებას.
1991-92 წლებში ხელისუფლების არაკონსტიტუციური გზით დამხობის შემდეგ, 1995
წლის 5 ნოემბრის არჩევნებამდე საქართველოს უპრეზიდენტოდ მოუხდა ცხოვრება. 1992
წ. 28 ოქტომბერს, პარლამენტთან ერთად აირჩა მისი თავმჯდომარეც, რომელიც
მოგვიანებით სახელმწიფო ხელისუფლების შესახებ კანონით პარლამენტისავე მიერ
არჩეული იქნა ახელმწიფოს მეთაურად. ეს იყო სახელმწიფოს მეთაურის ორიგინალური
მოდელი, რომელიც 1995 ელის 24 აგვისტოს კონსტიტუციის მიღებით შეცვალა
პრეზიდენტმა.

პრეზიდენტის თანამდებობის აღდგენა უკავშირდება 1995წ. კონსტიტუციის მიღებას.

კონსტიტუციის პროექტზე მუშაობისას პროცესში პარტიები არ დავობდნენ ამ
ინსტიტუტის მიზანშეწონილობაზე და აღიარებდნენ მისი არსებობის საჭიროებას, თუმც
დავის ობიექტი კონსტიტუციურ ინსტიტუტებში მისი ადგილისა და როლის განსაზღვრა
იყო. საბოლოოდ მიღწეული კომპრომისი _ საპრეზიდენტო რესპუბლიკა _
ხელისუფლების დანაწილების ამერიკული სისტემა _ 1995 წლის 24 აგვისტოს
კონსტიტუციაში აისახა.

პრეზიდენტის მაღალ თანამდებობაში ერთმანეთს შეერწყა სახელმწიფოსა და

აღმასრულებელი ხელისუფლების მეთაურობა. მთავრობა როგორც აღმასრულებელი
ხელისუფლების დამოუკიდებელი კოლეგიალური განშტოება არ არსებობდა და იგი იყო
პრეზიდენტის სათათბირო ორგანო. შესაბამისად არ არსებობდა მთავრობის პარლამენტის
წინაშე პოლიტიკური პასუხისმგებლობის წესი და პრეზიდენტის წინაშე იყო
პასუხისმგებელი აღმასრულებელი ხელისუფლების ყველა წარმომადგენელი.

69-ე მუხლის მე-2 პუნქტმა მის საქმიანობაში გამოყო ორი უმთავრესი მიმართულება:
ერთი _ შიდა სახელმწიფო სამართლებრივი და მეორე _ საგარეო პოლიტიკური.
ამასთანავე, პრეზიდენტი `... უზრუნველყოფს..., სახელმწიფო ორგანოთა საქმიანობას
კონსტიტუციის შესაბამისად~, ამ დებულებით პრეზიდენტს კიდევ ერთი _ არბიტრის
ფუნქცია დაკისრა. არაორგანული იყო ის, რომ კონსტიტუცია აღმასრულებელი
ხელისუფლების მეთაურს, ხელისუფლების შტოებს შორის არბიტრის ფუნქციას
აკისრებდა. არადა აშშ-ში, რომელი მოდელიც აღებული იქნა საფუძვლად, პრეზიდენტი
ნამდვილად არ არის არბიტრი საკუთარ თავსა და ხელისუფლების სხვა შტოებს შორის.

პრეზიდენტი როგორც სახელმწიფოს მეთაური, წარმოჩენილი იქნა ქვეყნის ერთიანობისა

და მთლიანობის გარანტადაც. პრეზიდენტი კონსტიტუციურად არ ფლობდა
პარლამენტის დათხოვნის უფლებას, რადგანაც იგი არ იყო ხელისუფლების აგვარი
დანაწილების ფორმასთან თავსებადი უფლებამოსილება.

პრეზიდენტ ე. შევარდნაძის თანამდებობიდან ვადამდე გადადგომის შემდეგ,

პარლამენტმა 2004 წ. 6 თებერვლს კონცეპტუალურად გადასინჯა რა, ხელისუფლების
დანაწილების ე.წ. `ამერიკული ვარიანტი~, განახორციელა მასშტაბური კონსტიტუციური
რეფორმა, რამაც თავისთავად მნიშვნელოვანი კორექტივები შეიტანა პრეზიდენტის
კონსტიტუციურ-სამართლებრივ სტატუსშიც.
თავი მეოთხე. საქართველოს პრეზიდენტი

მუხლი 49. საქართველოს პრეზიდენტის სტატუსი

1. საქართველოს პრეზიდენტი არის საქართველოს სახელმწიფოს მეთაური, ქვეყნის

ერთიანობისა და ეროვნული დამოუკიდებლობის გარანტი.

2. საქართველოს პრეზიდენტი არის საქართველოს თავდაცვის ძალების უმაღლესი

მთავარსარდალი.

3. საქართველოს პრეზიდენტი წარმოადგენს საქართველოს საგარეო ურთიერთობებში.

მუხლი 50. საქართველოს პრეზიდენტის არჩევის წესი

1. საქართველოს პრეზიდენტს 5 წლის ვადით დებატების გარეშე ღია კენჭისყრით ირჩევს

საარჩევნო კოლეგია. ერთი და იგივე პირი საქართველოს პრეზიდენტად შეიძლება აირჩეს
მხოლოდ ორჯერ.

2. საქართველოს პრეზიდენტად შეიძლება აირჩეს საარჩევნო უფლების მქონე

საქართველოს მოქალაქე 40 წლის ასაკიდან, რომელსაც საქართველოში უცხოვრია 15 წელს
მაინც.

3. საარჩევნო კოლეგიის შემადგენლობაში შედის 300 წევრი, მათ შორის საქართველოს

პარლამენტის და აფხაზეთისა და აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკების უმაღლესი
წარმომადგენლობითი ორგანოების ყველა წევრი. საარჩევნო კოლეგიის სხვა  წევრებს
საქართველოს ცენტრალური საარჩევნო კომისიის მიერ ორგანული კანონის საფუძველზე
განსაზღვრული კვოტების შესაბამისად, ადგილობრივი თვითმმართველობის
წარმომადგენლობითი ორგანოების შემადგენლობიდან ასახელებენ შესაბამისი
პოლიტიკური პარტიები. კვოტები განისაზღვრება პროპორციული გეოგრაფიული
წარმომადგენლობის პრინციპის დაცვითა და ადგილობრივი თვითმმართველობის
პროპორციული წესით ჩატარებული არჩევნების შედეგების პროპორციის მიხედვით.
საარჩევნო კოლეგიის შემადგენლობას ამტკიცებს საქართველოს ცენტრალური საარჩევნო
კომისია.

4. საქართველოს პრეზიდენტის არჩევნები იმართება პარლამენტის სასახლეში.

საქართველოს პრეზიდენტობის კანდიდატის წარდგენის უფლება აქვს საარჩევნო
კოლეგიის არანაკლებ 30  წევრს. საარჩევნო კოლეგიის ერთ წევრს შეუძლია მხარი
დაუჭიროს მხოლოდ ერთი კანდიდატის წარდგენას. საარჩევნო კოლეგიის ერთ  წევრს
უფლება აქვს ხმა მისცეს მხოლოდ ერთ კანდიდატს. არჩევნების პირველ ტურში
არჩეულად ჩაითვლება კანდიდატი, რომელიც მიიღებს საარჩევნო კოლეგიის სრული
შემადგენლობის ხმების ორ მესამედს მაინც. თუ პირველ ტურში საქართველოს
პრეზიდენტი არ აირჩა, მეორე ტურში კენჭი ეყრება პირველ ტურში საუკეთესო შედეგის
მქონე 2 კანდიდატს. მეორე ტურში არჩეულად ჩაითვლება კანდიდატი, რომელიც მეტ
ხმას მიიღებს. არჩევნების პირველი ან მეორე ტური შემდგარად ჩაითვლება, თუ მასში
მონაწილეობას მიიღებს საარჩევნო კოლეგიის სრული შემადგენლობის ნახევარზე მეტი.
თუ არჩევნები არ შედგა ან საარჩევნო კოლეგიამ საქართველოს პრეზიდენტი არ აირჩია,
30 დღის ვადაში იმართება საქართველოს პრეზიდენტის ხელახალი არჩევნები.

5. საქართველოს პრეზიდენტის არჩევნები იმართება საქართველოს პრეზიდენტის

უფლებამოსილების ვადის ამოწურვის კალენდარული წლის ოქტომბერში. საქართველოს
პრეზიდენტის უფლებამოსილების ვადამდე შეწყვეტის შემთხვევაში საქართველოს
პრეზიდენტის არჩევნები იმართება უფლებამოსილების შეწყვეტიდან 45 დღის ვადაში.
თუ არჩევის თარიღი ემთხვევა საგანგებო ან საომარ მდგომარეობას, საქართველოს
პრეზიდენტის არჩევნები იმართება ამ მდგომარეობის გაუქმებიდან 45 დღის ვადაში. თუ
საქართველოს პრეზიდენტის არჩევის თარიღი ემთხვევა პარლამენტის არჩევნების ან მის
წინა თვეს, საქართველოს პრეზიდენტის არჩევნები იმართება ახალარჩეული
პარლამენტის პირველი სხდომის გამართვიდან 45 დღის განმავლობაში.

6. საქართველოს პრეზიდენტის არჩევნებს ნიშნავს პარლამენტი, გარდა ხელახალი

არჩევნებისა, რომელსაც ნიშნავს პარლამენტის თავმჯდომარე.

7. საქართველოს პრეზიდენტის არჩევის წესი და პირობები განისაზღვრება ორგანული

კანონით.

მუხლი 51. საქართველოს პრეზიდენტის ფიცი, უფლებამოსილების შეწყვეტა, იმუნიტეტი,

შეუთავსებლობა და უფლებამონაცვლეობა

1. თანამდებობის დაკავების წინ, არჩევის დღიდან მესამე კვირა დღეს საქართველოს

ახალარჩეული პრეზიდენტი მიმართავს ხალხს და დებს ფიცს: „მე, საქართველოს
პრეზიდენტი, ღვთისა და ერის წინაშე ვფიცავ, რომ დავიცავ საქართველოს
კონსტიტუციას, ქვეყნის დამოუკიდებლობას, ერთიანობასა და განუყოფლობას,
კეთილსინდისიერად აღვასრულებ პრეზიდენტის მოვალეობას, ვიზრუნებ ჩემი ქვეყნის
მოქალაქეთა უსაფრთხოებისა და კეთილდღეობისათვის, ჩემი ხალხისა და მამულის
აღორძინებისა და ძლევამოსილებისათვის“.

2. საქართველოს პრეზიდენტის უფლებამოსილება წყდება და საქართველოს

ახალარჩეული პრეზიდენტის უფლებამოსილება იწყება საქართველოს ახალარჩეული
პრეზიდენტის მიერ ფიცის დადებისთანავე.

3. საქართველოს პრეზიდენტი ხელშეუვალია. თანამდებობაზე ყოფნის დროს არ

შეიძლება მისი დაპატიმრება ან სისხლის სამართლის პასუხისგებაში მიცემა.

4. საქართველოს პრეზიდენტს უფლება არა აქვს ეკავოს სხვა თანამდებობა, ეწეოდეს

სამეწარმეო საქმიანობას, იღებდეს ხელფასს ან სხვაგვარ მუდმივ ანაზღაურებას რაიმე
სხვა საქმიანობისათვის. საქართველოს პრეზიდენტი არ შეიძლება იყოს პოლიტიკური
პარტიის წევრი.

5. საქართველოს პრეზიდენტის მიერ უფლებამოსილების განხორციელების

შეუძლებლობის ან საქართველოს პრეზიდენტის უფლებამოსილების ვადამდე შეწყვეტის
შემთხვევაში საქართველოს პრეზიდენტის მოვალეობას ასრულებს
პარლამენტის თავმჯდომარე.

მუხლი 52. საქართველოს პრეზიდენტის უფლებამოსილებები

1. საქართველოს პრეზიდენტი:

ა) მთავრობის თანხმობით ახორციელებს წარმომადგენლობით უფლებამოსილებებს

საგარეო ურთიერთობებში, აწარმოებს მოლაპარაკებებს სხვა სახელმწიფოებთან და
საერთაშორისო ორგანიზაციებთან, დებს საერთაშორისო ხელშეკრულებებს, იღებს სხვა
სახელმწიფოებისა და საერთაშორისო ორგანიზაციების ელჩების და სხვა დიპლომატიური
წარმომადგენლების აკრედიტაციას; მთავრობის წარდგინებით ნიშნავს და ათავისუფლებს
საქართველოს ელჩებს და დიპლომატიური წარმომადგენლობების ხელმძღვანელებს;

ბ) საქართველოს სახელმწიფოს სახელით დებს კონსტიტუციურ შეთანხმებას

საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალურ მართლმადიდებელ ეკლესიასთან;

გ) კონსტიტუციითა და ორგანული კანონით დადგენილი წესით ნიშნავს პარლამენტისა

და ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების არჩევნებს;

დ) მთავრობის წარდგინებით თანამდებობაზე ნიშნავს და თანამდებობიდან

ათავისუფლებს საქართველოს თავდაცვის ძალების მეთაურს; ნიშნავს იუსტიციის
უმაღლესი საბჭოს ერთ წევრს; ორგანული კანონით განსაზღვრულ შემთხვევებში და
დადგენილი წესით მონაწილეობს საქართველოს ცენტრალური საარჩევნო კომისიის
თავმჯდომარისა და წევრების თანამდებობაზე განწესებაში; მთავრობის წარდგინებით
პარლამენტს ასარჩევად წარუდგენს ეროვნული მარეგულირებელი ორგანოების წევრობის
კანდიდატებს;

ე) ორგანული კანონით დადგენილი წესით წყვეტს მოქალაქეობის საკითხებს;

ვ) შეიწყალებს მსჯავრდებულებს;

ზ) კანონით დადგენილი წესით ანიჭებს სახელმწიფო ჯილდოებსა და პრემიებს, უმაღლეს

სამხედრო, სპეციალურ და საპატიო წოდებებს, უმაღლეს დიპლომატიურ რანგებს;

თ) უფლებამოსილია მთავრობის წარდგინებითა და პარლამენტის თანხმობით შეაჩეროს

ტერიტორიული ერთეულის წარმომადგენლობითი ორგანოს საქმიანობა ან დაითხოვოს
იგი, თუ მისი მოქმედებით საფრთხე შეექმნა ქვეყნის სუვერენიტეტს, ტერიტორიულ
მთლიანობას, სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანოთა კონსტიტუციური
უფლებამოსილებების განხორციელებას;

ი) ახორციელებს კონსტიტუციით განსაზღვრულ სხვა უფლებამოსილებებს.

2. საქართველოს პრეზიდენტი უფლებამოსილია პარლამენტის, მთავრობის ან არანაკლებ

200000 ამომრჩევლის მოთხოვნით დანიშნოს რეფერენდუმი კონსტიტუციითა და კანონით
განსაზღვრულ საკითხებზე, მისი დანიშვნის მოთხოვნის მიღებიდან 30 დღის
განმავლობაში. არ შეიძლება რეფერენდუმის ჩატარება კანონის მისაღებად ან
გასაუქმებლად, ამნისტიის ან შეწყალების გამო, საერთაშორისო ხელშეკრულების
რატიფიცირების ან დენონსირების შესახებ, აგრეთვე ისეთ საკითხზე, რომელიც
ითვალისწინებს ადამიანის ძირითადი კონსტიტუციური უფლების შეზღუდვას.
რეფერენდუმის დანიშვნასა და ჩატარებასთან დაკავშირებული საკითხები განისაზღვრება
ორგანული კანონით.

3. საქართველოს პრეზიდენტი უფლებამოსილია მიმართოს ხალხს. წელიწადში ერთხელ

იგი პარლამენტს წარუდგენს მოხსენებას ქვეყნის მდგომარეობის უმნიშვნელოვანეს
საკითხებზე.

მუხლი 53. თანახელმოწერა

1. საქართველოს პრეზიდენტის სამართლებრივი აქტი საჭიროებს პრემიერ-მინისტრის

თანახელმოწერას. სამართლებრივი აქტი, რომელიც საჭიროებს თანახელმოწერას,
ქვეყნდება და სამართლებრივ შედეგებს წარმოშობს მხოლოდ თანახელმოწერის შემდეგ.
თანახელმოწერილ სამართლებრივ აქტზე პოლიტიკური პასუხისმგებლობა ეკისრება
მთავრობას.

2. თანახელმოწერას არ საჭიროებს საქართველოს პრეზიდენტის სამართლებრივი აქტი,

რომელიც უკავშირდება:

ა) პარლამენტის არჩევნების დანიშვნას, პარლამენტის დათხოვნას, პარლამენტის სესიის

ან სხდომის მოწვევას;

ბ) კონსტიტუციური შეთანხმების დადებას;

გ) კანონის ხელმოწერას და გამოქვეყნებას, პარლამენტისთვის კანონის შენიშვნებით

დაბრუნებას;

დ) პრემიერ-მინისტრის დანიშვნას; იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს წევრის დანიშვნას;

ცენტრალური საარჩევნო კომისიის თავმჯდომარისა და წევრის თანამდებობაზე
განწესებას; ეროვნული ბანკის საბჭოს წევრის წარდგენას, ეროვნული ბანკის
პრეზიდენტის დანიშვნას; საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსამართლის დანიშვნას;

ე) სახელმწიფო ჯილდოებისა და პრემიების, საპატიო წოდებების მინიჭებას;

ვ) მოქალაქეობის საკითხთა გადაწყვეტას;

ზ) მსჯავრდებულთა შეწყალებას;

თ) საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის ან სასამართლოსათვის მიმართვას;

ი) საქართველოს პრეზიდენტის უფლებამოსილებების განხორციელების ორგანიზებას.

ბ) საქართველოს მთავრობა

საქართველოს მთავრობა

§1. მოკლე ისტორიული ექსკურსი

საქართველოს ისტორიის სხვადასხვა პერიოდში მთავრობას, როგორც სახელმწიფო

ხელისუფლების აღმასრულებელი ელემენტს, განსხვავებული სამართლებრივი სტატუსი,
ფუნქციები და სტრუქტურა ჰქონდა.

მონარქიულ სახელმწიფოში არც ადრეფეოდალურ და არც გვაინ ფეოდალურ ხანაში

მთავრობა როგორც კოლეგიალური, მეტადრე დამოუკიდებელი სტრუქტურა არ
არსებობდა. ზედმეტია საქართველოს მთავრობაზე საუბარი იმ დროს, როდესაც
სახელმწიფოებრიობა დაკარგული საქართველო რუსეთის იმპერიის რამოდენიმე
ადმინისტრაციულ–ტერიტორიულ ერთეულს წარმოადგენდა. საკუთრივ საქართველოს
მთავრობაზე მსჯელობა შეიძლება დაიწყოს რუსეთის იმპერიის დაშლისა და
დემოკრატიული რესპუბლიკის სახით საქართველოს დამოუკიდებელი
სახელმწიფოებრიობის 1918 წელს აღდგენის შემდეგ.

ორიგინალური საპარლამენტო რესპუბლიკის მართვა—გამგეობის სისტემაში, რომელიც

გათვალისწინებული იყო საქართველოს 1921 წლის კონსტიტუციით, “უმაღლესი
მართველობის აღმასრულებელი ხელისუფლება ეკუთვნის რესპუბლიკის მთავრობას”.1
სახელმწიფოს მეთაურის ინსტიტუტეს არარსებობამ სახელმწიფო—პოლიტიკურ
თანამდებობათა პირთა შორის წინა პლანზე მთავრობის თავმჯდომარე გამოიყვანა, მას
“ენიჭება რესპუბლიკის უმაღლესი წარმომადგენლობა”, აქვს სხვა საკმაოდ მნიშვნელოვანი
უფლებამოსილებანი, თუმცა მხოლოდ ერთი წლით არის არჩეული პარლამენტის მიერ და
ზედიზედ მხოლოდ ორჯერ შეუძლია არჩეულ იქნეს პარლამენტის მიერ. მიუხედავად
აშკარად საპარლამენტო რესპუბლიკისათვის დამახასიათებელი სისტემისა, ეტყობა იმ
მცირე ვადის გამო, რომლითაც პარლამენტი მთავობის თავმჯდომარეს ირჩევს,
პარლამენტის კონტროლი მთავრობის საქმიანობაზე შემოიფარგლებოდა “მთავრობის
მიმართ შეკითხვის შეტანისა და კითხვის მიცემის” ინსტიტუტებით, “საგამომძიებო
საანკეტო” კომისიის შექმნითა და მთავრობის ვალდებულებაში “ანგარიში აძლიოს
პარლამენტს თავის მოქმედებისა და წელიწადში ერთხელ მაინც წარუდგინოს მოხსენება
საქართველოს შინაგან და საგარეო მდგომარეობის შესახებ, წარუდგინოს აგრეთვე
განსაკუთრებული მოხსენება, უკეთუ პარლამენტმა მოიტხოვა”.

გამოვტოვოთ საქართველოს ისტორიის საბჭოთა პერიოდი, ვინაიდან სოციალისტური

დოქტრინა არ ცნობს ხელისუფლების დანაწილების კლასიკურ მოძღვრებას, და
ერთპარტიული სისტემის პირობებში, კომუნისტური პარტიის წამყვანი და
ხელმძღვანელი კონსტიტუციური ფუნქციის არსებობისას, მინისტრთა საბჭო როგორც
დამოუკიდებელი ორგანო არ არსებობს.
შემდეგი ეტაპი მთავრობის განვითარებაში უკავშირდება 1992 წლის 6 ნოემბრის
საქართველოს რესპუბლიკის კანონს “სახელმწიფო ხელისუფლების შესახებ” და ამ
კანონის საფუძველზე 1992 წლის 22 დეკემბერს მიღებულ საქართველოს რესპუბლიკის
კანონს “საქართველოს რესპუბლიკის მინისტრთა კაბინეტის შესახებ”. ამ კანონების
მიხედვით უმაღლეს აღმასრულებელ და განმკარგულებელ ხელისუფლებას
წარმოადგენდა საქართველოს სახელმწიფოს მეთაური, რომელიც იმავდროულად
პარლამენტის თავმჯდომარე იყო, და საქართველოს რესპუბლიკის მინისტრთა კაბონეტი,
მიუხედავად იმისა, რომ კანონმდებლობაში მთავრობა (მინისტრთა კაბინეტი პრემიერ—
მინისტრიეს, მისი მოადგილეების, მინისტრების, სახელმწიფო კომიტეტების
თავმჯდომარეების, აფხაზეთისა და აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკების მტავრობების
მეთაურების შემადგენლობით) აღიარებული იყო საქართველოს უმაღლეს
აღმასრულებელ და განმკარგულებელ ორგანოდ, მას სახელმწიფო პოლიტიკის
განხორციელებაში, მეტადრე განსაზღვრაში საკმაოდ მოკრძალებული როლი ჰქონდა,
ვინაიდან ერთის მხრივ და უპირატესად სახელმწიფოს მეთაურს — პარლამენტის
თავმჯდომარეს ექვემდებარებოდა, მეორეს მხრივ კი პარლემენტის წინაშე იყო
პასუხისმგებელი.

არსებითად შეიცვალა მთავრობის როლი, შემადგენლობა, ფორმირების წესი, კომპეტენცია

1995 წლის კონსტიტუციისა და კონსტიტუციის საფუძველზე 1997 წლის 15 აპრილს
მიღებული საქართველოს კანონის “აღმასრულებელი ხელისუფლების სტრუქტურისა და
საქმიანობის წესის შესახებ” მიხედვით. კონსტიტუციის საფუძველზე დამყარებული
საპრეზიდენტო რესპუბლიკაში მთავრობა, როგორც კოლეგიალური კონსტიტუციური
ორგანო საკუთარი კომპეტენციით და ნორმატიული ხასიათის აქტების მიღების
უფლებით არ იყო აღჭურვილი, იგი მხოლოდ და მხოლოდ სათათბირო ორგანო იყო
საქართველოს პრეზიდენტისათვის, რომელიც როგორც საქართველოს სახელმწიფოსა და
აღმასრულებელი ხელისუფლების მეთაური აღმასრულებელ ხელისუფლებას
ახორციელებდა ან უშუალოდ ან აღმასრულებელი ხელისუფლების დაწესებულებათა
მეშვეობით. მთავრობის სტრუქტურაში აღსანიშნავია სახელმწიფო მინისტრის არსებითად
უფუნქციო ფიგურა.

თავი მეხუთე. საქართველოს მთავრობა

მუხლი 54. მთავრობა

1. საქართველოს მთავრობა არის აღმასრულებელი ხელისუფლების უმაღლესი ორგანო,

რომელიც ახორციელებს ქვეყნის საშინაო და საგარეო პოლიტიკას.
2. მთავრობა ანგარიშვალდებული და პასუხისმგებელია პარლამენტის წინაშე.

3. მთავრობა შედგება პრემიერ-მინისტრისა და მინისტრებისაგან.

4. სამინისტრო იქმნება მთავრობის უფლებამოსილების განსაზღვრულ სფეროში

სახელმწიფო პოლიტიკისა და მმართველობის განხორციელების უზრუნველსაყოფად და
მას ხელმძღვანელობს მინისტრი.

5. მთავრობის შემადგენლობაში შეიძლება იყოს ერთი ან რამდენიმე სახელმწიფო

მინისტრი. სახელმწიფო მინისტრის თანამდებობა შეიძლება შემოღებულ იქნეს კანონით,
განსაკუთრებული მნიშვნელობის სახელმწიფოებრივი ამოცანების შესასრულებლად.

6. მთავრობის წევრს უფლება არა აქვს ეკავოს სხვა თანამდებობა, გარდა პარტიულისა,
ეწეოდეს სამეწარმეო საქმიანობას, იღებდეს ანაზღაურებას სხვა საქმიანობისათვის, გარდა
სამეცნიერო და პედაგოგიური საქმიანობისა.

7. ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული ერთეულების ტერიტორიაზე მთავრობის

წარმომადგენლობის უზრუნველსაყოფად მთავრობა უფლებამოსილია დანიშნოს
სახელმწიფო რწმუნებულები. სახელმწიფო რწმუნებულის უფლებამოსილება
განისაზღვრება კანონით.

8. მთავრობის სტრუქტურა და საქმიანობის წესი განისაზღვრება კანონით, რომლის

პროექტს პარლამენტს წარუდგენს მთავრობა.

მუხლი 55. საქართველოს პრემიერ-მინისტრი

1. მთავრობის მეთაურია საქართველოს პრემიერ-მინისტრი.

2. პრემიერ-მინისტრი განსაზღვრავს მთავრობის საქმიანობის ძირითად მიმართულებებს,

ორგანიზებას უწევს მთავრობის საქმიანობას, ახორციელებს მინისტრების საქმიანობის
კოორდინაციასა და კონტროლს, ხელს აწერს მთავრობის სამართლებრივ აქტებს.

3. პრემიერ-მინისტრი წარმოადგენს საქართველოს საგარეო ურთიერთობებში, დებს

საერთაშორისო ხელშეკრულებებს საქართველოს სახელით.

4. პრემიერ-მინისტრი ნიშნავს და ათავისუფლებს მინისტრებს. იგი უფლებამოსილია

ერთ-ერთ მინისტრს დააკისროს პირველი ვიცე-პრემიერის, აგრეთვე ერთ ან რამდენიმე
მინისტრს − ვიცე-პრემიერის მოვალეობა.

5. პრემიერ-მინისტრი მთავრობის საქმიანობისთვის ანგარიშვალდებულია პარლამენტის

წინაშე. წელიწადში ერთხელ იგი პარლამენტს წარუდგენს მოხსენებას სამთავრობო
პროგრამის შესრულების მიმდინარეობის შესახებ, აგრეთვე პარლამენტის მოთხოვნით −
სამთავრობო პროგრამის ცალკეული ნაწილის შესრულების მიმდინარეობის ანგარიშს.

მუხლი 56. ნდობის გამოცხადება

1. ახალარჩეული პარლამენტის მიერ სრული უფლებამოსილების შეძენისთანავე
მთავრობა იხსნის უფლებამოსილებას პარლამენტის წინაშე და განაგრძობს მოვალეობის
შესრულებას ახალი პრემიერ-მინისტრის დანიშვნამდე. პრემიერ-მინისტრის გადადგომის
შემთხვევაში პრემიერ-მინისტრს უფლებამოსილება უწყდება გადადგომისთანავე.
პრემიერ-მინისტრის გადადგომის ან მისი უფლებამოსილების სხვაგვარად შეწყვეტის
შემთხვევაში მთავრობა განაგრძობს მოვალეობის შესრულებას ახალი პრემიერ-მინისტრის
დანიშვნამდე.

2. პარლამენტი მთავრობის უფლებამოსილების მოხსნიდან, აგრეთვე პრემიერ-მინისტრის

გადადგომიდან ან უფლებამოსილების სხვაგვარად შეწყვეტიდან 2 კვირის ვადაში ნდობას
უცხადებს პარლამენტის არჩევნებში საუკეთესო შედეგის მქონე პოლიტიკური პარტიის
მიერ წამოყენებული პრემიერმინისტრობის კანდიდატის მიერ წარდგენილ მთავრობას.
მთავრობის შემადგენლობასთან ერთად პარლამენტს წარედგინება სამთავრობო
პროგრამა. ნდობის მისაღებად საჭიროა პარლამენტის სრული შემადგენლობის
უმრავლესობის მხარდაჭერა.

3. თუ პარლამენტმა მთავრობას დადგენილ ვადაში ნდობა არ გამოუცხადა, საქართველოს

პრეზიდენტი შესაბამისი ვადის ამოწურვიდან არაუადრეს 2 და არაუგვიანეს 3 კვირისა
დაითხოვს პარლამენტს და დანიშნავს პარლამენტის რიგგარეშე არჩევნებს.

4. საქართველოს პრეზიდენტი არ დაითხოვს პარლამენტს და არ დანიშნავს პარლამენტის

რიგგარეშე არჩევნებს, თუ პარლამენტი ამ მუხლის მე-2 პუნქტით განსაზღვრული ვადის
ამოწურვიდან 2 კვირის ვადაში სრული შემადგენლობის უმრავლესობით ნდობას
გამოუცხადებს პარლამენტის სრული შემადგენლობის ერთ მესამედზე მეტის მიერ
წამოყენებული პრემიერმინისტრობის კანდიდატის მიერ წარდგენილ მთავრობას.

5. მთავრობისთვის ნდობის გამოცხადებიდან 2 დღის ვადაში საქართველოს პრეზიდენტი

თანამდებობაზე ნიშნავს პრემიერ-მინისტრს, ხოლო პრემიერ-მინისტრი მისი
დანიშვნიდან 2 დღის ვადაში − მინისტრებს. თუ საქართველოს პრეზიდენტი დადგენილ
ვადაში არ დანიშნავს პრემიერ-მინისტრს, იგი დანიშნულად ჩაითვლება.

მუხლი 57. უნდობლობის გამოცხადება

1. პარლამენტი უფლებამოსილია უნდობლობა გამოუცხადოს მთავრობას.

2. უნდობლობის საკითხის აღძვრის უფლება აქვს პარლამენტის სრული შემადგენლობის

ერთ მესამედზე მეტს. უნდობლობის საკითხის აღძვრასთან ერთად ინიციატორები
წამოაყენებენ პრემიერმინისტრობის კანდიდატს, ხოლო პრემიერმინისტრობის
კანდიდატი პარლამენტს წარუდგენს მთავრობის ახალ შემადგენლობას. მთავრობის
შემადგენლობასთან ერთად პარლამენტს წარედგინება სამთავრობო პროგრამა.

3. თუ პარლამენტი საკითხის აღძვრიდან არაუადრეს 7 და არაუგვიანეს 14 დღისა სრული

შემადგენლობის უმრავლესობით ნდობას გამოუცხადებს ახალ მთავრობას, უნდობლობა
გამოცხადებულად ჩაითვლება. ახალი მთავრობისთვის ნდობის გამოცხადებიდან 2 დღის
ვადაში საქართველოს პრეზიდენტი თანამდებობაზე დანიშნავს პრემიერ-მინისტრს,
ხოლო პრემიერ-მინისტრი მისი დანიშვნიდან 2 დღის ვადაში − მინისტრებს. თუ
საქართველოს პრეზიდენტი დადგენილ ვადაში არ დანიშნავს პრემიერ-მინისტრს, იგი
დანიშნულად ჩაითვლება. მთავრობას უფლებამოსილება უწყდება ახალი პრემიერ-
მინისტრის დანიშვნის მომენტიდან.

4. თუ პარლამენტი უნდობლობის საკითხის აღძვრის შემდეგ არ გამოუცხადებს

მთავრობას უნდობლობას, დაუშვებელია პარლამენტის იმავე წევრთა მიერ მომდევნო 6
თვის განმავლობაში უნდობლობის საკითხის აღძვრა.

მუხლი 58. ნდობის გამოცხადება პრემიერ-მინისტრის ინიციატივით

1. პრემიერ-მინისტრი უფლებამოსილია პარლამენტის წინაშე დასვას მთავრობის ნდობის

საკითხი.

2. ნდობის საკითხს კენჭი ეყრება მისი დასმიდან არაუადრეს მე-7 და არაუგვიანეს მე-14
დღისა. თუ პარლამენტი ნდობას არ გამოუცხადებს მთავრობას, საქართველოს
პრეზიდენტი ნდობის არგამოცხადებიდან არაუადრეს მე-8 და არაუგვიანეს მე-14 დღისა
დაითხოვს პარლამენტს და დანიშნავს პარლამენტის რიგგარეშე არჩევნებს.

3. საქართველოს პრეზიდენტი არ დაითხოვს პარლამენტს, თუ პარლამენტი

მთავრობისთვის ნდობის არგამოცხადებიდან 7 დღის ვადაში სრული შემადგენლობის
უმრავლესობით ნდობას გამოუცხადებს პარლამენტის სრული შემადგენლობის ერთ
მესამედზე მეტის მიერ წამოყენებული პრემიერმინისტრობის კანდიდატის მიერ
წარდგენილ მთავრობას. მთავრობის შემადგენლობასთან ერთად პარლამენტს
წარედგინება სამთავრობო პროგრამა. ახალი მთავრობისთვის ნდობის გამოცხადებიდან 2
დღის ვადაში საქართველოს პრეზიდენტი თანამდებობაზე დანიშნავს პრემიერ-მინისტრს,
ხოლო პრემიერ-მინისტრი მისი დანიშვნიდან 2 დღის ვადაში − მინისტრებს. თუ
საქართველოს პრეზიდენტი დადგენილ ვადაში არ დანიშნავს პრემიერ-მინისტრს, იგი
დანიშნულად ჩაითვლება. მთავრობას უფლებამოსილება უწყდება ახალი პრემიერ-
მინისტრის დანიშვნის მომენტიდან.
 თავი IV
ქართული სახელმწიფოს მართვის მექანიზმები. 3.
(სასამართლო)

საქართველოს სამართალშემოქმედების ისტორია

დაბეჯითებით შეიძლება ითქვას, რომ საქართველოში კანონშემოქმდებითი ტრადიცია

სახელმწიფო პოლიტიკურ ხელისუფლებასთან ერთად ყოველთვის არსებობდა. უძველეს
ხანაში, ქართული წყაროების მიხედვით, ფარნავაზის ეპოქიდან საქართველოში
კანონშემოქმდებით ფუნქციას ახორციელებდასახალხო კრება და მამასახლისთა საბჭოები.

მე-9-10 საუკუნიდან განსაკუთრებულ ფუნქციას იძენს დარბაზი, რომელიც

წარმომადგენლობითი ორგანო იყო. საქართველოს დარბაზი კომპლექტდებოდა როგორც
სასულიერო, ისე საერო არისტოკრატიისა და უბრალო მოქალაქეთა
წარმომადგენლებისაგან. სწორედ საქართველოს დარბაზში არის შექმნილი ისეთი
უმნიშვნელოვანესი საკანონმდებლო ძეგლები, როგორებიცაა «სამართალი
სამპარავთმძებნელოი» (კრიმინალური სამართალი), ბაგრატ კურაპალატის სამართალი,
გიორგიბრწყინვალის სამართალი, ხელმწიფის კარის გარიგება, და სხვ.

საქართველოს დარბაზში ხდებოდა საერთაშორისო სამართლის ძეგლების თარგმნაც,

ადაპტაცია, ქართული კანონმდებლობისა და საერთაშორისო სამართლის ძეგლების
სინქრონიზაცია. ამის მაგალითია ე.წ. მოსეს სამართლის,ბერძნული და რომაულ-
სირიული სამართლის ქართული ვერსიები. უამრავი სხვადასხვა სამართლის ძეგლის
განახლება, ერთიან კრებულში მოქცევა და ხელახალი დამკვიდრება განხორციელდა მე-18
საუკუნის დასაწყისში ვახტანგ VI-ის მიერ და ეს კრებული ცნობილია ვახტან VI-ის
სამართლის წიგნთა კრებულისსახელით. ვახტანგ VI-ის სამართლის ძეგლთა კრებული
(1703-09 წწ.) ეფუძნება საუკუნოვან გამოცდილებას და შუასაუკუნეების სამართლებრივ
აქტებს.

დღემდე მოაღწია 1707-09 წლებში შედგენილმა «დასტურლამალმა მეფისა

ვახტანგისა».დასტურლამალი, ანუ «გარიგების წიგნი» შეიცავდა როგორც თანამდებობის
პირთა აღწერას და ფუნქციათა ფიქსაციას, ასევე მასში აღწერილი და დაფიქსირებული
იყო მოსახლეობის რაოდენობა, მეურნეობა, შემოსავლები, გადასახადები, ქონებრივი
მონაცემები საოცარი სიზუსტით. «დასტურლამალის»ტექსტიდან ჩანს, რომ
მოსახლეობის, მეურნეობის აღწერა, გადასახადების დაწესება და ა. შ. საქართველოში
უწყვეტი პროცესი იყო, ის რამდენიმე წელიწადში ერთხელ მეორდებოდა. რეესტრიზაციის
ესოდენ მაღალი ხარისხი გამიზნული იყო იმისათვის, რომ არ დაემძიმებინა მოსახლეობა,
მეტიც, ხელი შეეწყო ქვეყანაში ეკონომიკის განვითარებისათვის და კერძო საკუთრების
საკითხების უმაღლეს დონეზე დარეგულირებისათვის.

«სამართალი მოსესი» და «ბერძნული სამართალი» საქართველოში მოქმედებდა

ქრისტიანობის V-VI საუკუნეებიდან ქრისტიანობის ადრეულ ეტაპზე. შედარებით
გვიანდელია სირიულ-რომაული სამართალი,რომელიც თავდაპირველად შემოვიდა
სომხური ვერსიის სახით. ქართული თარგმანით, 10-11-ე საუკუნეების მიჯნას
განეკუთვნება ბაგრატ კურაპალტის სამართალი. რაც შეეხება «კათოლიკოსთა
სამართალს», მისი შედგენა ხდებოდა საუკუნეთა განმავლობაში, «რუის-ურბნისის
ძეგლისწერიდან» (1104წ) ჩანს, რომ ქართული იურისპრუდენცია დროულად ეცნობოდა
და ამუშავებდა მსოფლიო საეკლესიო კრებების (მე-4-8 სს) გადაწყვეტილებებს და
იყენებდა და ამუშავებდა იქ მიღებულ საეკლესიო აქტებს. თავის მხრივ «რუის-ურბნისის
ძეგლისწერა» ფუნდამენტური სამართლებრივი ძეგლია, რომელიც ეხება არამარტო
საეკლესიო, არამედ ქართველი ერის საერო სამართლის საკითხებსაც.

ძველი ქართული იურისპრუდენციის განვითარების ხარისხი საყურადღებო და მისაბაძია

ბევრი თანამედროვე სახელმწიფოსთვისაც კი. ქართული სამართალი ითვალისწინებდა
სამართალწარმოების დახვეწილ და გარკვეულწილად, შუა საუკუნეების ევროპული
სამართალწარმოებისათვის უცნობ ფორმებსაც კი. კერძოდ, მე-12 საუკუნის ქართული
სასამართლო იყო სამსაფეხურიანი და დამოუკიდებელი სამეფო ხელისუფლებისაგან.
გარდა ამისა, ქართული სასამართლოს კოლეგიები იკრიბებოდა რეგიონული,
იერარქიული, და პროფესიული ნიშნით. ცალკე არსებობდა აზნაურთა, მოქალაქეთა
(ვაჭარ-ხელოსანთა) და გლეხთა სასამართლო კოლეგიები. ასევე საასამართლო კოლეგიები
კუთხეების მიხედვით და რაც მთავარია, კორპორაციული გაერთიანებების მიხედვით
(მევენახეთა, ფეიქართა, მესაქონლეთა, მიწათმოქმედთა და სხვ).

ძალზედ მნიშვნელოვანია ქართული სამართლის ძეგლების დახვეწილობის ხარისხი.

ქართული სამართლის ძეგლები ითვალისწინებდა არამარტო დანაშაულისა და სასჯელის
ურთიერთმიმართების საკითხს, არამედ - მისი არსი მდგომარეობდა იმაში, რომ
უზრუნველეყო დანაშაულის გამოსწორება-გამოსყიდვის საკითხები. ძალზედ დიდი
მნიშვნელობა ენიჭებოდა როგორც პრევენციის, ასევე პრეცედენტული სამართლის
საკითხებს.

ქართულ სამართალში ძალზედ დიდი ყურადღება ექცეოდა აღწერის, რეგისტრაციის

(როგორც ქონების, ისე მოქალქეების), რეესტრში გატარების საკითხებს. პირველი
ქართული წარწერა, რომელიც მიწის ნასყიდობის ფაქტს ადასტურებს, ქვაჯვარზეა
ამოკვეთილი და VI საუკუნით თარიღდება. ის წყისის წარწერის სახელით არის ცნობილი.
(ფოტო)

მაღალ დონეზე იყო განვითარებული სამართლის წარმოება როგორც რეგიონების, ისე _

უწყებების მიხედვითაც. ამის დასტურია სამცხე-საათაბაგოს სამართლის ძეგლთა
კრებული _ ბექა-აღბუღას სამართალი, რომელიც მე-13-14 საუკუნეების მიჯნაზე არის
შექმნილი და შემდგომში ცენტრალური სახელმწიფო სისტემის უმნიშვნელოვანეს
ძეგლადაც იქცა.

«ხელმწიფის კარის გარიგება» გარკვეულწილად, საკონსტიტუციო აქტია. მეტიც,

სამწუხაროდ ჩვენამდე ვერ მოაღწია ვერც ყურთლუ-არსლანის დასის მოთხოვნათა
კრებულმა და ვერც იმ კონსტიტუციურმა აქტმა, რომლითაც დარეგულირდა ყურთლუ-
არსლანის გამოსვლა. თუმცა, ისტორიული წყაროებიდან ცნობილია, რომ სპეციალური
სამართლებრივი აქტით (კოდექსით, ძეგლით), 1185 წელს საქართველოს დარბაზს
(პარლამენტს) მიენიჭა თანამდებობის პირთა დანიშვნის, ომის გამოცხადების, ზავის
დადების, ბიუჯეტის დამტკიცების, გადასახადების ოდენობის განსაზღვრისა და
საქართველოს რეგიონული მოწყობის განსაზღვრის ექსკლუზიური უფლება. ამიერიდან
მეფეს მხოლოდ წარმომადგენლობითი _ სარდლის ფუნქცია დარჩა. რაც შეეხება
აღმასრულებელ ფუნქციას, ამას მხოლოდ დარბაზთან შეთანხმებით და დარბაზის
მონაწილეობით ახორციელებდა. 1185 წლის აქტით საქართველოს დარბაზმა
(პარლამენტმა) საკმაოდ ფართო ფუნქციები შეიძინა. მეტიც, ჯერ კიდევ დავით
აღმაშენებლის ეპოქიდან მონასტერთა ტიპიკონების დამტკიცება საქართველოს დარბაზის
(პარლამენტის) პრეროგატივას წარმოადგენდა.

ისტორიკოსები ვარაუდობენ, რომ უძველესი დროიდან ქართული სახელმწიფოსთვის

ბუნებრივი იყო დემოკრატული საჯარო სამართალწარმოების უმაღლესი ხარისხი.

საინტერესოა სამართალწარმოების ფორმები საქართველოს მთიანეთში (სვანეთი, ფშავ-

ხევსურეთი, ხევი), რომელმაც უხსოვარი დროიდან, შეიძლება ითქვას, დღემდე მოაღწია.
პროკურატურისა და სასამართლოს მთის სისტემის მიხედვით, სასამართლოს ფუნქციას
ასრულებდა საფიხვნო, საბჭო. ბრალმდებლად, ანუ პროკურორად გამოდიოდა მახვში, ან
ხევისბერი. ხევისბერი და მახვში თემის სახელით ლაპარაკობდა და თავადვე
ახორციელებდა კანონის ზედამხედველობას.

საქართველოში იუსტიციის მინისტრის თანამდებობა უძველესი დროიდან არსებობდა. ამ

თანამდებობას ითავსებდნენ ნაწილობრივ კანცლერი, მწიგნობართუხუცესი,
მანდატურთუხუცესი. მწიგნობართუხუცესის მოადგილე უშუალოდ ეწეოდა მეფის
სამართლებრივი აქტების (როგორც კერძო, ისე _ სახელმწიფო) აღწერა-დამუშავება-
შედგენას. ნოტარიუსის ფუნქციებს კი მწიგნობრები ითავსებდნენ. ხოლო
იურისპრუდენციის მიმართულებით გარკვეული საზედამხედველო-აღმასრულებელი
ფუნქციები, სხვა ფუნქციებთან ერთად, შეთავსებული ჰქონდათ მანდატურებს.

გვიან შუასაუკუნეებში იუსტიციის უწყების ხელმძღვანელის და პროკურორის

ფუნქციებმა გადაინაცვლა ძირითადად, მდივანბეგების ხელში. მდივანმბეგები _
ძველქართულად მბჭენი და მდივნები, ასრულებდნენ კანონშემოქმედებით და
საზედამხედველო ფუნქცებს.

ძალზედ საინტესოა, რომ ოდითგანვე ქართული სამართლის წარმოებისათვის

აუცილებელი იყო ადვოკატის, იგივე მეოხის მონაწილეობა, მოწმეები (არანაკლებ სამი
მოწმისა), სასამართლოს აღმასრულებლები (ჩენილები).
რაც ყველაზე მთავარია, სასამართლოში კანონმდებნლობას და სახელმწიფოს ინტერესებს
იცავდა და წარმოადგენდა უმნიშვნელოვანესი ფიგურა _ ბრალმდებელი (პროკურორი).
საინტერსოა, რომ სისხლის სამართლის საქმეების წარმოებისთვის არსებობდა ცალკე
კოდექსი, როგორც მოკვლევის, ისე სამართლებრივი განჩინების და აღსრულების
ინსტიტუტები. კერძოდ, ეს იყო «სამართალი სამპარავთ მძებნელოი» მპარავთმძებნელისა
და მპარავთმძებნელთუხუცესის ინსტიტუტები.

აღსანიშნავია, რომ ტრადიციული ქართული სამართალი რუსული ოკუპაციის

მიუხედავად, 20-ე საუკუნის დასაწყისამდე აგრძელებდა მოქმედებას. 1918 წელს საბჭოთა
რუსეთის მიერ დამოუკიდებელი საქართველოს სრული ოკუპაციის შემდეგ ისევე,
როგორც სხვა სახელმწიფო ინსტიტუტებმა, სამართალშემოქმედებამაც დაკარგა ქართული
ტრადიციები.

დამოუკიდებელი საქართველოს იუსტიციის სამინისტრო შეიქმნა საქართველოს

ეროვნული საბჭოს მიერ 1918 წლის 26 მაისს მიღებული საქართველოს
დამოუკიდებლობის აქტის შემდეგ და იარსება საბჭოთა რუსეთის მხრიდან
დამოუკიდებელი სახელმწიფოს სრულ ანექსიამდე.

საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის იუსტიციის სამინისტროს

უფლებამოსილებაში შედიოდა სასამართლო ორგანოების ხელმძღვანელობა. 1918 წლის 11
ოქტომბრის კანონით იუსტიციის სამინისტროსთან დაარსდა საკოდიფიკაციო
განყოფილება, რომელიც ახორციელებდა კანონმდებლობის კოდიფიკაციასა და „კანონთა
და მთავრობის განკარგულებათა კრებულის" ოფიციალურ გამოცემას. ასევე, აღსანიშნავია,
რომ იუსტიციის მინისტრი, შინაგან საქმეთა მინისტრთან ერთად, გამოსცემდა
ინსტრუქციას მოქალაქეობრივი მდგომარეობის აქტების რეგისტრაციის შესახებ.

საბჭოთა რუსეთის მიერ დამოუკიდებელი საქართველოს ოკუპაციის შემდეგ, იუსტიციის

სამინისტრო იუსტიციის სახალხო კომისარიატად ჩამოყალიბდა და მას შემდეგაც
მრავალი ცვლილება განიცადა.

საქართველოს მიერ დამოუკიდებლობის ხელახლა მოპოვებისა და საქართველოს

კონსტიტუციის მიღების შემდეგ, საქართველოს იუსტიციის სამინისტროში მოქმედებდა
რამდენიმე დებულება, კერძოდ: 1993 წლის 20 დეკემბრის, 1996 წლის 8 აპრილის, 1997
წლის 22 სექტემბრის, 1999 წლის 31 მაისის, 2000 წლის 13 მარტისა და 2000 წლის 30
ოქტომბრის დებულებები, რომლებიც განსაზღვრავდა საქართველოს იუსტიციის
სამინისტროს კომპეტენციასა და სტრუქტურას.

დამოუკიდებელი საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს კომპეტენცია ბოლო

რამდენიმე წლის განმავლობაში მნიშვნელოვნად შეიცვალა: „საერთო სასამართლოების
შესახებ" საქართველოს ორგანული კანონის ძალაში შესვლასთან დაკავშირებით (1997
წლის 8 ივლისი), იუსტიციის სამინისტროს მმართველობის სფეროში აღარ შედის საერთო
სასამართლოების ორგანიზაციული ხელმძღვანელობა; ამავე დროს, საქართველოში
ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოთა არჩევნების ჩატარების შემდეგ (1998 წ.)
იუსტიციის სამინისტროს კომპეტენციაშია ადგილობრივი თვითმმართველობის
(მმართველობის) ორგანოთა მიერ მიღებული (გამოცემული) ნორმატიული აქტების
რეგისტრაცია და კანონმდებლობასთან შესაბამისობის ზედამხედველობა; მოწინავე
დემოკრატიული სახელმწიფოების იუსტიციის სამინისტროების ანალოგიურად,
სამინისტრომ შეიძინა ისეთი უმნიშვნელოვანესი კომპეტენცია, როგორიცაა:
სასჯელაღსრულების სისტემის მართვა და მისი ორგანიზაციული ხელმძღვანელობა (2000
წლის 1 იანვრიდან). 2009 წლის 1 თებერვლიდან კი სასჯელაღსრულების სისტემა
დამოუკიდებელ - სასჯელაღსრულების, პრობაციისა და იურიდიული დახმარების
საკითხთა სამინისტროდ ჩამოყალიბდა. 2004 წლიდან იუსტიციის სამინისტროს
კომპეტენციაში გადავიდა საჯარო და სამოქალაქო რეესტრის ფუნქცია, სახელმწიფოს
არქივების მართვა (2004 წელი). ეფექტიანი მმართველობის სისტემის და ტერიტორიული
მოწყობის რეფორმის სახელმწიფო კომისიისა და მისი სამუშაო ჯგუფების საქმიანობის
ორგანიზაციული უზრუნველყოფა (2006 წელი) და სხვა მნიშვნელოვანი
უფლებამოსილებები.

ამჟამად, საქართველოს იუსტიციის სამინისტრო თავის საქმიანობის განხორციელებისას,

ხელმძღვანელობს საქართველოს პრეზიდენტის 2008 წლის 7 ნოემბრის ¹541
ბრძანებულებით დამტკიცებული დებულებით, რომლის მიხედვით საქართველოს
იუსტიციის სამინისტრო არის აღმასრულებელი ხელისუფლების დაწესებულება,
რომელიც მინდობილ სფეროში სახელმწიფო მმართველობის უზრუნველსაყოფად
ახორციელებს საქართველოს კანონმდებლობით მისთვის მინიჭებულ
უფლებამოსილებებს.

საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭო

საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭო სასამართლო სისტემის მაკოორდინირებელ,

ხარისხიანი და ეფექტური მართლმსაჯულების ხელშეწყობისათვის შექმნილ
დამოუკიდებელ ორგანოს წარმოადგენს. იუსტიციის უმაღლესი საბჭო არის სასამართლოს
დამოუკიდებლობის გარანტი.

საქართველოსიუსტიციის უმაღლესი საბჭოს საქმიანობის წესი განისაზღვრება

რეგლამენტით, რომელსაც ამტკიცებს საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭო სრული
შემადგენლობის 2/3-ის უმრავლესობით.

საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს საქმიანობის ძირითადი სფეროებია:

1. საკვალიფიკაციო გამოცდებისა და კონკურსების ორგანიზება და ჩატარება

2. პირველი და სააპელაციო ინსტანციების მოსამართლეთა დანიშვნა და გათავისუფლება

3. პირველი და სააპელაციო ინსტანციების სასამართლოების შექმნა, სამოქმედო
ტერიტორიის, მოსამართლეთა რაოდენობის და სპეციალიზაციის განსაზღვრა

4. სამართალშემოქმედებითი და ანალიტიკური საქმიანობა

5. დისციპლინური სამართალწარმოება და ხარისხის მართვა საერთო სასამართლოებში

6. საერთო სასამართლოების ბიუჯეტის პროექტის შედგენა, თანამდებობრივი სარგოებისა

და ხარჯების განსაზღვრა

7. სასამართლო ხელისუფლების ინტერესების დაცვა საკონსტიტუციო სასამართლოში

საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს დამატებითი საქმიანობის სფეროები

1. საჯარო სამართლის იურიდიული პირი – იუსტიციის უმაღლესი სკოლა

იუსტიციის უმაღლესი სკოლის დანიშნულებაა – მოსამართლედ დასანიშნი პირის –

იუსტიციის მსმენელის პროფესიული მომზადება.

სკოლის საქმიანობის მიმართულებებს განსაზღვრავს, კოორდინაციას უწევს და მათ

აღსრულებას ზედამხედველობს სკოლის დამოუკიდებელი საბჭო , რომელიც იქმნება 6
წევრის შემადგენლობით.

დამოუკიდებელი საბჭოს წევრი არ შეიძლება იყოს საქართველოს უზენაესი სასამართლოს

თავმჯდომარე.

დამოუკიდებელი საბჭოს თავმჯდომარეს, რომელიც იმავდროულად დამოუკიდებელი

საბჭოს წევრია, თავისი წევრებისგან 3 წლის ვადით ირჩევს საქართველოს მოსამართლეთა
კონფერენცია. ერთი და იგივე პირი დამოუკიდებელი საბჭოს თავმჯდომარედ შეიძლება
აირჩეს ზედიზედ მხოლოდ ორჯერ.

დამოუკიდებელი საბჭოს 5 წევრს, რომელთაგან 1 საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი

საბჭოს არამოსამართლე წევრია, ამტკიცებს საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭო
დამოუკიდებელი საბჭოს თავმჯდომარის მიმართვის საფუძველზე, 3 წლის ვადით.

3. საჯარო სამართლის იურიდიული პირი - იურიდიული დახმარების სამსახური

იურიდიული დახმარების სამსახური თავის საქმიანობაში დამოუკიდებელია და

უზრუნველყოფს იურიდიული კონსულტაციისა და იურიდიული დახმარების
ხელმისაწვდომობას. სამსახურის მართვის, მისი ფუნქციების ეფექტიანი შესრულების,
სამსახურის დამოუკიდებლობისა და გამჭვირვალობის უზრუნველყოფის მიზნით იქმნება
კოლეგიური ორგანო − იურიდიული დახმარების საბჭო, რომელიც შედგება 9 წევრისაგან.
საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭო არამოსამართლე წევრებისაგან 4 წლის ვადით
ირჩევს იურიდიული დახმარების საბჭოს 1 წევრს. კანდიდატურის დასახელების უფლება
აქვს სხდომაზე დამსწრე საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს წევრს. კენჭისყრაში
არ მონაწილეობს საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს ის წევრი, რომლის
ასარჩევადაც იმართება კენჭისყრა.თუ კენჭისყრის შედეგად ვერ შეირჩა იურიდიული
დახმარების საბჭოს წევრი, დასახელებულ კანდიდატებს ხელახლა ეყრებათ კენჭი.
არჩეულად ჩაითვლება საუკეთესო შედეგის მქონე კანდიდატი, რომელიც მიიღებს სხვა
კანდიდატებზე მეტ ხმას, მაგრამ არანაკლებ კენჭისყრაში მონაწილეთა ხმების 1/3-ისა.

რაიონული (საქალაქო) სასამართლო

რაიონული (საქალაქო) სასამართლო არის პირველი ინსტანციის სასამართლო, რომელიც

მისი განსჯადობისთვის მიკუთვნებულ საქმეს საქართველოს საპროცესო
კანონმდებლობით დადგენილი წესით განიხილავს ერთპიროვნულად ან, კანონით
გათვალისწინებულ შემთხვევაში, – კოლეგიურად, 3 მოსამართლის შემადგენლობით.

რაიონული სასამართლო იქმნება მუნიციპალიტეტში (მუნიციპალიტეტებში). საქალაქო

სასამართლო იქმნება თვითმმართველ ქალაქში. საქალაქო სასამართლოს სამოქმედო
ტერიტორია თვითმმართველ ქალაქთან ერთად შეიძლება მოიცავდეს
მუნიციპალიტეტსაც (მუნიციპალიტეტებსაც).

რაიონული (საქალაქო) სასამართლო იქმნება და მისი სამოქმედო ტერიტორია

განისაზღვრება საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს გადაწყვეტილებით.

რაიონული (საქალაქო) სასამართლოს შემადგენლობაში შეიძლება შედიოდნენ

მაგისტრატი მოსამართლეები. მაგისტრატი მოსამართლე ეწოდება რაიონული (საქალაქო)
სასამართლოს მოსამართლეს, რომელიც თავის უფლებამოსილებას ახორციელებს
რაიონული (საქალაქო) სასამართლოს სამოქმედო ტერიტორიაზე არსებულ
ადმინისტრაციულ-ტერიტორიულ ერთეულში. მაგისტრატი მოსამართლე საქმეს
განიხილავს ერთპიროვნულად, თუ კანონით სხვა რამ არ არის გათვალისწინებული.

მაგისტრატი მოსამართლის სამოქმედო ტერიტორია და რაოდენობა განისაზღვრება

საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს გადაწყვეტილებით. მაგისტრატი
მოსამართლეების შემადგენლობას რაიონულ (საქალაქო) სასამართლოში განსაზღვრავს
საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭო.
საქალაქო, რაიონული და მაგისტრატი სასამართლოები:

1. თბილისის საქალაქო სასამართლო;

2. რუსთავის საქალაქო სასამართლო;

3. ფოთის საქალაქო სასაამართლო;

4. ბათუმის საქალაქო სასამართლო;

5. ქუთაისის საქალაქო სასამართლო

6. ამბროლაურის რაიონული სასამართლო

7. ახალქალაქის რაიონული სასამართლო

8. ახალციხის რაიონული სასამართლო

9. ბოლნისის რაიონული სასამართლო

10. გალი-გულრიფშისა და ოჩამჩირე-ტყვარჩელის რაიონული სასამართლო

11. გორის რაიონული სასამართლო

12.გურჯაანის რაიონული სასამართლო

13. ზესტაფონის რაიონული სასამართლო

14. ზუგდიდის რაიონული სასამართლო

15. თეთრიწყაროს რაიონული სასამართლო

16. თელავის რაიონული სასამართლო

17. მცხეთის რაიონული სასამართლო

18. ოზურგეთის რაიონული სასამართლო

19. სამტრედიის რაიონული სასამართლო

20. საჩხერის რაიონული სასამართლო

21. სენაკის რაიონული სასამართლო

22. სიღნაღის რაიონული სასამართლო

23. სოხუმისა და გაგრა-გუდაუთის რაიონული სასამართლო

24. ცაგერის რაიონული სასამართლო

25. ხაშურის რაიონული სასამართლო

26. ხელვაჩაურის რაიონული სასამართლო

სააპელაციო სასამართლო

სააპელაციო სასამართლო საპროცესო კანონით დადგენილი წესით, კოლეგიურად, 3

მოსამართლის შემადგენლობით განიხილავს სააპელაციო საჩივრებს რაიონული
(საქალაქო) სასამართლოების გადაწყვეტილებებზე. გარკვეული კატეგორიის საქმეებზე
შეიძლება დაწესდეს სააპელაციო საჩივრების ერთპიროვნული განხილვა საპროცესო
კანონით დადგენილი წესით.

სააპელაციო სასამართლო აგრეთვე ახორციელებს „არბიტრაჟის შესახებ“ საქართველოს

კანონით გათვალისწინებულ უფლებამოსილებებს.

სააპელაციო სასამართლოს საგამოძიებო კოლეგიის მოსამართლე ერთპიროვნულად

განიხილავს საჩივრებს სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმდებლობით
გათვალისწინებულ შემთხვევებში.

სააპელაციო სასამართლო იქმნება და მისი სამოქმედო ტერიტორია განისაზღვრება

საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს გადაწყვეტილებით.

საქართველოს საერთო სასამართლოების სისტემაში მოქმედებს 2 სააპელაციო

სასამართლო:

1. თბილისის სააპელაციო სასამართლო

2. ქუთაისის სააპელაციო სასამართლო

საქართველოს უზენაესი სასამართლო

საქართველოს უზენაესი სასამართლო საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე

მართლმსაჯულების განხორციელების უმაღლესი და საბოლოო ინსტანციის საკასაციო
სასამართლოა. უზენაესი სასამართლო დადგენილი საპროცესო ფორმით
ზედამხედველობს მართლმსაჯულების განხორციელებას საქართველოს საერთო
სასამართლოებში და ახორციელებს საქართველოს კონსტიტუციის 88-ე მუხლის მე–2
პუნქტით და 90-ე მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებულ უფლებამოსილებებს.

უზენაესი სასამართლოს პალატა (გარდა სადისციპლინო და საკვალიფიკაციო

პალატებისა) არის საკასაციო ინსტანციის სასამართლო, რომელიც საქართველოს
საპროცესო კანონით დადგენილი წესით განიხილავს საკასაციო საჩივრებს სააპელაციო
სასამართლოების გადაწყვეტილებებზე, კანონით განსაზღვრულ შემთხვევებში და
დადგენილი წესით განიხილავს მისი განსჯადობისათვის მიკუთვნებულ სხვა საქმეებს,
ასევე განიხილავს საჩივრებს რესტიტუციისა და კომპენსაციის კომისიის
გადაწყვეტილებებთან დაკავშირებით „ყოფილ სამხრეთ ოსეთის ავტონომიურ ოლქში
კონფლიქტის შედეგად საქართველოს ტერიტორიაზე დაზარალებულთა ქონებრივი
რესტიტუციისა და კომპენსაციის შესახებ“ საქართველოს კანონით დადგენილი
პროცედურების დარღვევის შემთხვევაში.
საკონსტიტუციო სასამართლო

1995 წლის 24 აგვისტო საქართველოს ისტორიაში იყო ერთ–ერთი უმნიშვნელოვანესი

მოვლენა - საქართველოს პარლამენტმა მიიღო საქართველოს კონსტიტუცია.
კონსტიტუციაში გამოხატულია დემოკრატიული, სოციალური და სამართლებრივი
სახელმწიფოს მშენებლობის, სახელმწიფოებრივი დამოუკიდებლობისა და სხვა
ხალხებთან მშვიდობიანი ურთიერთობის განმტკიცების, ადამიანის საყოველთაოდ
აღიარებული უფლებებისა და თავისუფლებების უზრუნველყოფის ნება.

საქართველოს კონსტიტუცია ეფუძნება ქართველი ერის მრავალსაუკუნოვანი

სახელმწიფოებრიობის ტრადიციებსა და საქართველოს 1921 წლის კონსტიტუციის
ძირითად პრინციპებს. კონსტიტუციით განმტკიცებულია სახელმწიფო ხელისუფლების
განხორციელება ხელისუფლების დანაწილების პრინციპზე დაყრდნობით.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო საკონსტიტუციო კონტროლის სასამართლო

ორგანოა, რომელსაც უდიდესი მნიშვნელობა აქვს კონსტიტუციის მოთხოვნათა
შესრულების უზრუნველყოფის, სახელმწიფო ხელისუფლების დანაწილებისა და მისი
კონსტიტუციით დადგენილ ფარგლებში განხორციელების, კონსტიტუციით აღიარებულ
და გარანტირებულ ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა დაცვის, სახელმწიფოში
სახელისუფლო სტაბილურობის განმტკიცებისათვის.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო შეიქმნა 1996 წელს. მისი შექმნისა და

საქმიანობის სამართლებრივი საფუძველია: საქართველოს კონსტიტუცია, საქართველოს
ორგანული კანონი “საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ”,
საქართველოს კანონი “საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ”, საკონსტიტუციო
სასამართლოს რეგლამენტი. 2002 წელს განხორციელდა საკანონმდებლო ბაზის
სრულყოფა. ცვლილებები შევიდა საქართველოს ორგანულ კანონში “საქართველოს
საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” და საქართველოს კანონში “საკონსტიტუციო
სამართალწარმოების შესახებ”. დაიხვეწა, გამარტივდა და დაჩქარდა საკონსტიტუციო
სამართალწარმოების პროცესი.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ 2007 წლის 5 ივლისს შეიცვალა

ადგილმდებარეობა და ქ. თბილისიდან ქ. ბათუმში გადავიდა.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო 9 მოსამართლისაგან - საკონსტიტუციო

სასამართლოს 9 წევრისაგან შედგება. საკონსტიტუციო სასამართლოს ფორმირებაში
თანაბრად მონაწილეობს სახელმწიფო ხელისუფლების სამივე შტო - სასამართლოს სამ
წევრს ნიშნავს საქართველოს პრეზიდენტი, სამ წევრს ირჩევს პარლამენტი სიითი
შემადგენლობის არანაკლებ სამი მეხუთედით, სამ წევრს ნიშნავს უზენაესი სასამართლო.
საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრის უფლებამოსილების ვადა 10 წელია.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრი თავისი მოვალეობების

განხორციელებისას დამოუკიდებელია. იგი ფაქტობრივ გარემოებებს აფასებს და
გადაწყვეტილებას იღებს მხოლოდ საქართველოს კონსტიტუციის შესაბამისად.
დაუშვებელია საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრის საქმიანობაში ჩარევა.
კონსტიტუციით უზრუნველყოფილია საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრის
ხელშეუხებლობა. კანონმდებლობით გათვალისწინებულია სასამართლოს წევრის
დამოუკიდებელი საქმიანობის უზრუნველყოფის სხვა გარანტიები.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო თავისი შემადგენლობიდან 5 წლის ვადით

ირჩევს საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარეს. სასამართლოს თავმჯდომარის
კანდიდატურის დასახელება ხდება საქართველოს პრეზიდენტის, საქართველოს
პარლამენტის თავმჯდომარისა და საქართველოს უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარის
შეთანხმებული წინადადებით. თავმჯდომარედ ერთი და იგივე პირის ხელმეორედ არჩევა
დაუშვებელია. საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარე იწვევს და უძღვება
საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის სხდომებს, ხელს აწერს პლენუმის მიერ
მიღებულ აქტებს, დასამტკიცებლად წარუდგენს პლენუმს საკონსტიტუციო სასამართლოს
რეგლამენტსა და აპარატის დებულებას, ანაწილებს კონსტიტუციურ სარჩელებსა და
წარდგინებებს, საერთო ხელმძღვანელობას უწევს საკონსტიტუციო სასამართლოს
აპარატის საქმიანობას, სამუშაოზე იღებს და სამუშაოდან ათავისუფლებს აპარატის
მუშაკებს, განკარგავს საკონსტიტუციო სასამართლოს საბიუჯეტო ასიგნებებს,
ახორციელებს კანონმდებლობითა და საკონსტიტუციო სასამართლოს რეგლამენტით
გათვალისწინებულ სხვა უფლებამოსილებებს.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარის ორ მოადგილესა და

საკონსტიტუციო სასამართლოს მდივანს, საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარის
წარდგინებით, 5 წლის ვადით ირჩევს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმი.
საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარის მოადგილე არ შეიძლება იყოს პირი,
რომელსაც ადრე ეკავა ეს თანამდებობა.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარის მოადგილე უძღვება

საკონსტიტუციო სასამართლოს კოლეგიის სხდომას, საკონსტიტუციო სასამართლოს
თავმჯდომარის დავალებით ასრულებს მის ცალკეულ ფუნქციებს. საკონსტიტუციო
სასამართლოს თავმჯდომარის არყოფნის ან მის მიერ მოვალეობის შესრულების
შეუძლებლობისას თავმჯდომარის მოვალეობას, მისივე დავალებით, ასრულებს ერთ-
ერთი მოადგილე.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მდივანი ორგანიზებას უწევს

საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმისა და კოლეგიების სხდომების მომზადებას,
საოქმო საქმიანობასა და ოფიციალური დოკუმენტების დაგზავნას, იღებს ზომებს
საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებათა აღსრულებისათვის და სხვა.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო შედგება პლენუმისა და ორი კოლეგიისაგან.

პლენუმის შემადგენლობაშია საკონსტიტუციო სასამართლოს ცხრავე წევრი. კოლეგიის
შემადგენლობაშია საკონსტიტუციო სასამართლოს ოთხი წევრი. კოლეგიის
შემადგენლობას საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარის წარდგინებით ამტკიცებს
პლენუმი. საქმის განხილვისას და გადაწყვეტილების მიღებისას კოლეგია მოქმედებს
როგორც საკონსტიტუციო სასამართლო.

საკონსტიტუციო სასამართლოსადმი კონსტიტუციური სარჩელით ან წარდგინებით

მიმართვის უფლება აქვთ: საქართველოს პრეზიდენტს, პარლამენტის წევრთა არანაკლებ
ერთ მეხუთედს, საერთო სასამართლოს, აფხაზეთის, აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის
უმაღლეს წარმომადგენლობით ორგანოებს, სახალხო დამცველს, საქართველოს
იურიდიულ პირებს, საქართველოს მოქალაქეებს და საქართველოში მცხოვრებ სხვა
ფიზიკურ პირებს.

საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმი იღებს გადაწყვეტილებას საქართველოს

კონსტიტუციასთან კონსტიტუციური შეთანხმების, საქართველოს კანონების,
საქართველოს პარლამენტის ნორმატიული დადგენილებების, საქართველოს
პრეზიდენტის, აფხაზეთისა და აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის ხელისუფლების
უმაღლეს ორგანოთა ნორმატიული აქტების შესაბამისობის, აგრეთვე საქართველოს
საკანონმდებლო აქტებისა და საქართველოს პარლამენტის დადგენილებების
მიღების/გამოცემის, ხელმოწერის, გამოქვეყნებისა და ამოქმედების შესაბამისობის
საკითხებზე;

- იხილავს რეფერენდუმის, ასევე საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს

პრეზიდენტის არჩევნების კონსტიტუციურობასთან დაკავშირებულ დავას;

- იხილავს საერთაშორისო ხელშეკრულებებისა და შეთანხმებების

კონსტიტუციურობის საკითხს;

- იძლევა დასკვნას საქართველოს პრეზიდენტის, საქართველოს უზენაესი

სასამართლოს თავმჯდომარის, საქართველოს მთავრობის წევრის, საქართველოს
გენერალური პროკურორის, საქართველოს კონტროლის პალატის თავმჯდომარისა და
საქართველოს ეროვნული ბანკის საბჭოს წევრების მიერ საქართველოს კონსტიტუციის
დარღვევის საკითხზე;

- იხილავს საერთო სასამართლოს წარდგინებას. წარდგინება საკონსტიტუციო

სასამართლოში შეიტანება, როდესაც კონკრეტული საქმის განხილვისას სასამართლო
დაასკვნის, რომ არსებობს საკმარისი საფუძველი, რათა ის კანონი ან სხვა ნორმატიული
აქტი, რომელიც მან უნდა გამოიყენოს ამ საქმის გადაწყვეტისას, მთლიანად ან
ნაწილობრივ მიჩნეულ იქნეს კონსტიტუციის შეუსაბამოდ.

საკონსტიტუციო სასამართლოს კოლეგია იხილავს:

- დავას სახელმწიფო ორგანოებს შორის კომპეტენციის შესახებ;

- მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებების შექმნისა და საქმიანობის

კონსტიტუციურობის შესახებ;

- დავას ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოთა არჩევნების

კონსტიტუციურობის შესახებ;
 - ნორმატიული აქტების კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის მეორე
თავის (საქართველოს მოქალაქეობა. ადამიანის ძირითადი უფლებანი და
თავისუფლებანი) საკითხებთან მიმართებით;

- საქართველოს პარლამენტის წევრის უფლებამოსილების ცნობის ან

უფლებამოსილების ვადამდე შეწყვეტის საკითხს.

საქმეს, რომელიც მოიცავს როგორც პლენუმის, ისე კოლეგიის განსჯად საკითხებს,

იხილავს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმი.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო თავის საქმიანობას ახორციელებს

კანონიერების, კოლეგიალობის, საქვეყნოობის, მხარეთა თანასწორობისა და
შეჯიბრებითობის, უფლებამოსილებათა მთელი ვადით საკონსტიტუციო სასამართლოს
წევრის დამოუკიდებლობის, ხელშეუხებლობისა და შეუცვლელობის საწყისებზე.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოში მისი დაარსების დღიდან შეტანილია 422

კონსტიტუციური სარჩელი და 17 კონსტიტუციური წარდგინება. განსახილველად არ იქნა
მიღებული 66 კონსტიტუციური სარჩელი და 34 კონსტიტუციური წარდგინება. 12
კონსტიტუციური სარჩელი გატანილია მოსარჩელის მიერ. საკონსტიტუციო
სასამართლომ დააკმაყოფილა 17 კონსტიტუციური სარჩელი და 1 კონსტიტუციური
წარდგინება. ნაწილობრივ დაკმაყოფილდა 31 კონსტიტუციური სარჩელი. არ
დაკმაყოფილდა 65 კონსტიტუციური სარჩელი. საკონსტიტუციო სამართალწარმოება
სხვადასხვა საფუძვლების გამო შეწყდა 59 საქმეზე. არ იქნა მიღებული არსებითად
განსახილველად 206 კონსტიტუციური სარჩელი.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს საქმიანობის სამართლებრივი,

ორგანიზაციული, საკადრო, საფინანსო და მატერიალური მხარეების განხორციელებას
უზრუნველყოფს საკონსტიტუციო სასამართლოს აპარატი. აპარატის საქმიანობას
ხელმძღვანელობს აპარატის უფროსი. საკონსტიტუციო სასამართლოს აპარატის
სტრუქტურაშია შემდეგი დანაყოფები: საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს
თავმჯდომარის სამდივნო; საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარის
მოადგილეთა, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მდივნისა და საქართველოს
საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრთა აპარატები; სამართლებრივი უზრუნველყოფის
დეპარტამენტი; საფინანსო-სამეურნო დეპარტამენტი; კანცელარია; კადრების
განყოფილება; სარედაქციო-საგამომცემლო განყოფილება; საერთაშორისო
ურთიერთობათა განყოფილება.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს აქტიური ურთიერთობა აქვს სხვა

სახელმწიფოთა საკონსტიტუციო სასამართლოებთან და საერთაშორისო
ორგანიზაციებთან. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო ევროპის
საკონსტიტუციო სასამართლოების კონფერენციის სრულუფლებიანი წევრია.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო თანამშრომლობს ევროპის საბჭოს ე.წ.

ვენეციის კომისიასთან “დემოკრატია სამართლის მეშვეობით”. ვენეციის კომისიასთან
თანამშრომლობის ფარგლებში საკონსტიტუციო სასამართლოში ყოველწლიურად
ტარდება საერთაშორისო სამეცნიერო-პრაქტიკული სემინარი: “საკონსტიტუციო
კონტროლის აქტუალური პრობლემები.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო თანამშრომლობს ისეთ ორგანიზაციებთან,

როგორებიცაა: ეუთო, გაეროს განვითარების პროგრამა, გერმანიის ტექნიკური
თანამშრომლობის საზოგადოება, ამერიკის იურისტთა ასოციაცია, აშშ-ის საერთაშორისო
განვითარების სააგენტო, კონსტიტუციური და სამართლებრივი პოლიტიკის ინსტიტუტი
და სხვა.

საკონსტიტუციო სასამართლოში, ამერიკის იურისტთა ასოციაციის ხელშეწყობით,

სკოლის მოსწავლეებისა და უმაღლესი იურიდიული სასწავლებლების
სტუდენტებისათვის ყოველწლიურად ეწყობა სახელმწიფო-სამართლებრივი ოლიმპიადა
“ადამიანი და კონსტიტუცია”, რომელიც საკონსტიტუციო სასამართლოს საქმიანობის
პოპულარიზაციასა და მის შესახებ ახალგაზრდობის ცოდნის ამაღლებას უწყობს ხელს.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოში მიმდინარეობს აქტიური სარედაქციო-

საგამომცემლო საქმიანობა. კვარტალში ერთხელ გამოდის ჟურნალი “ადამიანი და
კონსტიტუცია”. დაიბეჭდა საქართველოს კონსტიტუციის რამდენიმე გამოცემა, მათ შორის
უცხო ენებზეც. გამოიცა საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ კანონმდებლობა,
საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებების სამენოვანი კრებულები. მზადდება
საქართველოს კონსტიტუციის პირველი სამეცნიერო-პრაქტიკული კომენტარები.
 საქართველოს კონსტიტუცია

თავი მეექვსე. სასამართლო ხელისუფლება და პროკურატურა

მუხლი 59. სასამართლო ხელისუფლება

1. სასამართლო ხელისუფლება დამოუკიდებელია და მას ახორციელებენ საქართველოს

საკონსტიტუციო სასამართლო და საქართველოს საერთო სასამართლოები.

2. საკონსტიტუციო კონტროლის სასამართლო ორგანოა საქართველოს საკონსტიტუციო

სასამართლო. მისი შექმნისა და საქმიანობის წესი განისაზღვრება ორგანული კანონით.

3. მართლმსაჯულებას ახორციელებენ საერთო სასამართლოები. სპეციალიზებული

სასამართლოები შეიძლება შეიქმნას მხოლოდ საერთო სასამართლოების სისტემაში.
სამხედრო სასამართლოს შემოღება შეიძლება საომარი მდგომარეობის დროს და მხოლოდ
საერთო სასამართლოების სისტემაში. საგანგებო სასამართლოების შექმნა დაუშვებელია.
საერთო სასამართლოებში საქმეებს ნაფიცი მსაჯულები განიხილავენ კანონით
განსაზღვრულ შემთხვევებში და დადგენილი წესით. საერთო სასამართლოების სისტემა,
უფლებამოსილება და საქმიანობის წესი განისაზღვრება ორგანული კანონით.

მუხლი 60. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო

1. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო სასამართლო ხელისუფლებას

ახორციელებს საკონსტიტუციო სამართალწარმოების წესით.

2. საკონსტიტუციო სასამართლო შედგება 10 წლის ვადით განწესებული 9

მოსამართლისაგან, რომელთაგან 3 მოსამართლეს ნიშნავს საქართველოს პრეზიდენტი, 3
მოსამართლეს სრული შემადგენლობის არანაკლებ სამი მეხუთედის უმრავლესობით
ირჩევს პარლამენტი, ხოლო 3 მოსამართლეს ნიშნავს უზენაესი სასამართლო.
საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსამართლე შეიძლება იყოს საქართველოს მოქალაქე 35
წლის ასაკიდან, რომელსაც აქვს უმაღლესი იურიდიული განათლება, სპეციალობით
მუშაობის არანაკლებ 10 წლის გამოცდილება და გამორჩეული პროფესიული
კვალიფიკაცია. საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსამართლე არ შეიძლება იყოს პირი,
რომელსაც ადრე ეკავა ეს თანამდებობა.

3. საკონსტიტუციო სასამართლო თავისი შემადგენლობიდან 5 წლის ვადით ირჩევს

საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარეს. საკონსტიტუციო სასამართლოს
თავმჯდომარედ ერთი და იმავე პირის ხელმეორედ არჩევა დაუშვებელია.

4. საკონსტიტუციო სასამართლო ორგანული კანონით დადგენილი წესით:

ა) ფიზიკური პირის, იურიდიული პირის ან სახალხო დამცველის სარჩელის საფუძველზე

იხილავს ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობას კონსტიტუციის მეორე თავით
აღიარებულ ადამიანის ძირითად უფლებებთან მიმართებით;
ბ) საქართველოს პრეზიდენტის, პარლამენტის წევრთა არანაკლებ ერთი მეხუთედის ან
მთავრობის სარჩელის საფუძველზე იღებს გადაწყვეტილებას ნორმატიული აქტის
კონსტიტუციასთან შესაბამისობის საკითხზე;

გ) საერთო სასამართლოს წარდგინების საფუძველზე იხილავს იმ ნორმატიული აქტის

კონსტიტუციურობის საკითხს, რომელიც კონკრეტული საქმის განხილვისას უნდა
გამოიყენოს საერთო სასამართლომ და რომელიც მისი საფუძვლიანი ვარაუდით შეიძლება
ეწინააღმდეგებოდეს კონსტიტუციას;

დ) საქართველოს პრეზიდენტის, პარლამენტის, მთავრობის, იუსტიციის უმაღლესი

საბჭოს, გენერალური პროკურორის, ეროვნული ბანკის საბჭოს, გენერალური
აუდიტორის, სახალხო დამცველის ან ავტონომიური რესპუბლიკის უმაღლესი
წარმომადგენლობითი ან აღმასრულებელი ორგანოს სარჩელის საფუძველზე იხილავს
დავას შესაბამისი ორგანოს უფლებამოსილების შესახებ;

ე) საქართველოს პრეზიდენტის ან მთავრობის სარჩელის, პარლამენტის წევრთა

არანაკლებ ერთი მეხუთედის სარჩელის ან წარდგინების საფუძველზე იხილავს
საერთაშორისო ხელშეკრულების კონსტიტუციურობის საკითხს;

ვ) საქართველოს პრეზიდენტის, პარლამენტის წევრთა არანაკლებ ერთი მეხუთედის ან

მთავრობის სარჩელის საფუძველზე იხილავს პოლიტიკური პარტიის საქმიანობის
კონსტიტუციურობისა და ამ პოლიტიკური პარტიის წარდგენით არჩეული
წარმომადგენლობითი ორგანოს წევრის უფლებამოსილების შეწყვეტის საკითხს;

ზ) პარლამენტის წევრთა არანაკლებ ერთი მეხუთედის ან შესაბამისი პირის სარჩელის

საფუძველზე იხილავს პარლამენტის წევრის უფლებამოსილების ცნობის ან ვადამდე
შეწყვეტის შესახებ პარლამენტის გადაწყვეტილების კონსტიტუციურობის საკითხს;

თ) საქართველოს პრეზიდენტის, პარლამენტის წევრთა არანაკლებ ერთი მეხუთედის ან

სახალხო დამცველის სარჩელის საფუძველზე იხილავს რეფერენდუმის ან არჩევნების
მომწესრიგებელი ნორმისა და ამ ნორმის საფუძველზე ჩასატარებელი ან ჩატარებული
რეფერენდუმის ან არჩევნების კონსტიტუციურობასთან დაკავშირებულ დავას;

ი) ადგილობრივი თვითმმართველობის წარმომადგენლობითი ორგანოს სარჩელის

საფუძველზე იხილავს ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობას კონსტიტუციის
მეცხრე თავთან მიმართებით;

კ) ახორციელებს კონსტიტუციით განსაზღვრულ სხვა უფლებამოსილებებს.

5. საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება საბოლოოა. არაკონსტიტუციურად

ცნობილი აქტი ან მისი ნაწილი კარგავს ძალას საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ
შესაბამისი გადაწყვეტილების გამოქვეყნების მომენტიდან, თუ შესაბამისი
გადაწყვეტილება არ ადგენს აქტის ან მისი ნაწილის ძალის დაკარგვის სხვა, გვიანდელ
ვადას.
6. დაუშვებელია საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ არჩევნების მომწესრიგებელი
ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობა შესაბამისი საარჩევნო წლის განმავლობაში, თუ ეს
ნორმა შესაბამისი არჩევნების თვემდე 15 თვის განმავლობაში არ არის მიღებული.

7. საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსამართლის თანამდებობაზე განწესებისა და მისი

უფლებამოსილების შეწყვეტის, აგრეთვე საკონსტიტუციო სამართალწარმოების და
საკონსტიტუციო სასამართლოს საქმიანობის სხვა საკითხები განისაზღვრება ორგანული
კანონით.

მუხლი 61. საქართველოს უზენაესი სასამართლო

1. საქართველოს უზენაესი სასამართლო არის საკასაციო სასამართლო.

2. უზენაესი სასამართლოს შემადგენლობაში შედის არანაკლებ 28 მოსამართლე. უზენაესი

სასამართლოს მოსამართლეებს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს წარდგინებით უვადოდ,
ორგანული კანონით დადგენილი ასაკის მიღწევამდე, სრული შემადგენლობის
უმრავლესობით ირჩევს პარლამენტი.

3. უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარეს უზენაესი სასამართლოს წევრთაგან

იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს წარდგინებით 10 წლის ვადით სრული შემადგენლობის
უმრავლესობით ირჩევს პარლამენტი. უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარედ ერთი და
იმავე პირის ხელმეორედ არჩევა დაუშვებელია.

მუხლი 62. სამართალწარმოება

1. სასამართლოს გადაწყვეტილება გამოაქვს საქართველოს სახელით. სასამართლოს

აქტები შესასრულებლად სავალდებულოა. სასამართლოს გადაწყვეტილების
შეუსრულებლობა ან მისი შესრულებისთვის ხელის შეშლა ისჯება კანონით.

2. სასამართლოს გადაწყვეტილების გაუქმება, შეცვლა ან შეჩერება შეუძლია მხოლოდ

სასამართლოს კანონით განსაზღვრული წესით. სასჯელის მოხდისაგან გათავისუფლებისა
და სასჯელის მოუხდელი ნაწილის შემსუბუქების სხვა წესი განისაზღვრება კანონით.

3. სასამართლოში საქმე განიხილება ღია სხდომაზე. დახურულ სხდომაზე საქმის

განხილვა დასაშვებია მხოლოდ კანონით გათვალისწინებულ შემთხვევებში.
სასამართლოს გადაწყვეტილება ცხადდება საქვეყნოდ.

4. სამართალწარმოება ხორციელდება სახელმწიფო ენაზე. პირს, რომელმაც სახელმწიფო

ენა არ იცის, მიეჩინება თარჯიმანი.

5. სამართალწარმოება ხორციელდება მხარეთა თანასწორობისა და შეჯიბრებითობის

საფუძველზე.

მუხლი 63. მოსამართლე

1. მოსამართლე თავის საქმიანობაში დამოუკიდებელია და ემორჩილება მხოლოდ

კონსტიტუციასა და კანონს. რაიმე ზემოქმედება მოსამართლეზე ან ჩარევა მის
საქმიანობაში გადაწყვეტილების მიღებაზე ზეგავლენის მიზნით აკრძალულია და ისჯება
კანონით. არავის აქვს უფლება მოსთხოვოს მოსამართლეს ანგარიში კონკრეტულ საქმეზე.
ბათილია ყველა აქტი, რომელიც ზღუდავს მოსამართლის დამოუკიდებლობას.

2. მოსამართლე ხელშეუხებელია. დაუშვებელია მისი სისხლის სამართლის

პასუხისგებაში მიცემა, დაკავება ან დაპატიმრება, საცხოვრებელი ან სამუშაო ადგილის,
მანქანის ან პირადი გაჩხრეკა იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს, ხოლო საკონსტიტუციო
სასამართლოს მოსამართლის შემთხვევაში − საკონსტიტუციო სასამართლოს თანხმობის
გარეშე. გამონაკლისია დანაშაულზე წასწრების შემთხვევა, რაც დაუყოვნებლივ უნდა
ეცნობოს შესაბამისად იუსტიციის უმაღლეს საბჭოს ან საკონსტიტუციო სასამართლოს.
თუ შესაბამისად იუსტიციის უმაღლესი საბჭო ან საკონსტიტუციო სასამართლო არ
მისცემს თანხმობას, თავისუფლებაშეზღუდული მოსამართლე დაუყოვნებლივ უნდა
გათავისუფლდეს.

3. სახელმწიფო უზრუნველყოფს მოსამართლის და მისი ოჯახის უსაფრთხოებას.

4. მოსამართლის თანამდებობა შეუთავსებელია სხვა თანამდებობასთან და

ანაზღაურებად საქმიანობასთან, გარდა სამეცნიერო და პედაგოგიური საქმიანობისა.
მოსამართლე არ შეიძლება იყოს პოლიტიკური პარტიის წევრი, მონაწილეობდეს
პოლიტიკურ საქმიანობაში.

5. საერთო სასამართლოს მოსამართლის ჩამოცილება საქმის განხილვისაგან,

თანამდებობიდან მისი გათავისუფლება ან სხვა თანამდებობაზე გადაყვანა დასაშვებია
მხოლოდ ორგანული კანონით განსაზღვრულ შემთხვევებში. მოსამართლის
შეუცვლელობა გარანტირებულია ორგანული კანონით. სასამართლოს რეორგანიზაცია ან
ლიკვიდაცია არ შეიძლება გახდეს უვადოდ განწესებული მოსამართლის
თანამდებობიდან გათავისუფლების საფუძველი.

6. საერთო სასამართლოს მოსამართლე შეიძლება იყოს საქართველოს მოქალაქე 30 წლის

ასაკიდან, თუ მას აქვს შესაბამისი უმაღლესი იურიდიული განათლება და სპეციალობით
მუშაობის არანაკლებ 5 წლის გამოცდილება. საერთო სასამართლოს მოსამართლის
დამატებითი საკვალიფიკაციო მოთხოვნები განისაზღვრება ორგანული კანონით. საერთო
სასამართლოს მოსამართლე თანამდებობაზე განწესდება უვადოდ, ორგანული კანონით
დადგენილი ასაკის მიღწევამდე. მოსამართლე შეირჩევა კეთილსინდისიერებისა და
კომპეტენტურობის ნიშნით. გადაწყვეტილებას მოსამართლის თანამდებობაზე განწესების
შესახებ იუსტიციის უმაღლესი საბჭო იღებს სრული შემადგენლობის არანაკლებ ორი
მესამედის უმრავლესობით. მოსამართლის თანამდებობაზე განწესებისა და
თანამდებობიდან გათავისუფლების წესი განისაზღვრება ორგანული კანონით.

მუხლი 64. იუსტიციის უმაღლესი საბჭო

1. საერთო სასამართლოების დამოუკიდებლობისა და ეფექტიანობის უზრუნველყოფის,

მოსამართლეთა დანიშვნისა და გათავისუფლების და სხვა ამოცანების შესრულების
მიზნით იქმნება საერთო სასამართლოების სისტემის ორგანო − საქართველოს იუსტიციის
უმაღლესი საბჭო.

2. იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს შემადგენლობაში შედიან 4 წლის ვადით განწესებული

14 წევრი და უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარე. იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს
წევრთა ნახევარზე მეტს შეადგენენ საერთო სასამართლოების მოსამართლეთა
თვითმმართველობის ორგანოს მიერ მოსამართლეთაგან არჩეული წევრები. იუსტიციის
უმაღლესი საბჭოს შემადგენლობაში, გარდა საერთო სასამართლოების მოსამართლეთა
თვითმმართველობის ორგანოს მიერ არჩეული წევრებისა და უზენაესი სასამართლოს
თავმჯდომარისა, შედიან საქართველოს პრეზიდენტის მიერ დანიშნული წევრი და
პარლამენტის მიერ სრული შემადგენლობის არანაკლებ სამი მეხუთედის უმრავლესობით
არჩეული წევრები. იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს თავმჯდომარეს იუსტიციის უმაღლესი
საბჭოს მოსამართლე წევრთაგან ორგანული კანონით დადგენილი წესით 4 წლის ვადით,
მაგრამ არაუმეტეს მისი როგორც იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს წევრის
უფლებამოსილების ვადისა, ირჩევს იუსტიციის უმაღლესი საბჭო. იუსტიციის უმაღლესი
საბჭოს მდივანს 4 წლის ვადით ირჩევს საერთო სასამართლოების მოსამართლეთა
თვითმმართველობის ორგანო მის მიერ არჩეულ წევრთაგან.

3. იუსტიციის უმაღლესი საბჭო ანგარიშვალდებულია საერთო სასამართლოების

მოსამართლეთა თვითმმართველობის ორგანოს წინაშე. ანგარიშგების წესი განისაზღვრება
ორგანული კანონით.

4. იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს უფლებამოსილება, შექმნისა და საქმიანობის წესი

განისაზღვრება ორგანული კანონით.

მუხლი 65. პროკურატურა

1. საქართველოს პროკურატურა თავის საქმიანობაში დამოუკიდებელია და ემორჩილება

მხოლოდ კონსტიტუციასა და კანონს.

2. პროკურატურას ხელმძღვანელობს გენერალური პროკურორი, რომელსაც 6 წლის

ვადით საპროკურორო საბჭოს წარდგინებით ორგანული კანონით დადგენილი წესით
სრული შემადგენლობის უმრავლესობით ირჩევს პარლამენტი.

3. პროკურატურის დამოუკიდებლობის, გამჭვირვალობისა და ეფექტიანობის

უზრუნველსაყოფად იქმნება საპროკურორო საბჭო, რომელიც შედგება ორგანული
კანონით დადგენილი წესით არჩეული 15 წევრისაგან. საპროკურორო საბჭოს
თავმჯდომარეს 2 წლის ვადით ირჩევს საპროკურორო საბჭო.

4. პროკურატურა ყოველწლიურად წარუდგენს პარლამენტს თავისი საქმიანობის

ანგარიშს.

5. პროკურატურის უფლებამოსილება, სტრუქტურა და საქმიანობის წესი განისაზღვრება

ორგანული კანონით.
 თავი V
ქართული სახელმწიფოს სამოქალაქო პოლიტიკა

პიროვნების სამართლებრივი სტატუსი

ბ ძირითადი უფლებები საქართველოში

საქართველოში ადამიანის ძირითად უფლებებს მცირე ხნის, მაგრამ საინტერესო ისტორია

აქვს. პირველად ძირითადი უფლებები აღიარებულ იქნა საქართველოს 1921 წლის
კონსტიტუციით. ისევე როგორც მთლიანად კონსტიტუცია, ადამიანის ძირითად
უფლებათა ნაწილიც (თავი 3. `მოქალაქის უფლებანი”) საკმაოდ მაღალ დონეზეა
შესრულებული და იმდროინდელი სამართლებრივი განვითარების მიღწევებს სრულად
შეესაბამება. ამ კონსტიტუციით მოცემულია ადამიანის უფლებათა საკმაოდ ვრცელი
კატალოგი, კონკრეტულად კი უზრუნველყოფილია კანონის წინაშე ადამიანთა
თანასწორობა, პიროვნების ხელშეუხებლობა, მიმოსვლისა და ბინადრობის
თავისუფლებები, ბინისა და საცხოვრებლის, მიმოწერის ხელშეუხებლობა, სინდისისა და
აღმსარებლობის თავისუფლებები, აზრის თავისუფლება, შეკრებებისა და
მანიფესტაციების უფლება, გაერთიანებათა თავისუფლება. განსაკუთრებით აღსანიშნავია
ადამიანის თავისუფლების შეზღუდვის სფეროში დადგენილი საპროცესო ძირითადი
უფლებები (მუხლები 20–26), რომლებიც დეტალურად აწესრიგებს სახელმწიფოს მიერ
ადამიანის თავისუფლების შეზღუდვისა და აღკვეთის საკითხებს. როგორც ცნობილია,
1921 წლის კონსტიტუციას პრაქტიკულად ერთი დღეც არ უმოქმედია. 1921 წლის
თებერვალში რუსეთის წითელი არმიის ინტერვენციის შემდეგ საქართველოს
ტერიტორიის ანექსიისა და ოკუპაციის შედეგად ქვეყნის სათავეში ბოლშევიკური
ხელისუფლება მოვიდა და საქართველოს ყველა შემდგომი კონსტიტუცია ტიპურ
საბჭოთა კონსტიტუციას წარმოადგენდა, რომლის ძირითადი პრინციპი იყო
კომუნისტური პარტიის ერთადერთობა და განსაკუთრებულობა. სოციალისტური
საქართველოს კონსტიტუციები მხოლოდ მოქალაქის სოციალურ უფლებებს და საარჩევნო
უფლებას აღიარებდა (კომუნისტური პარტია ყოველთვის ხმების 99,9%–ით იგებდა
არჩევნებს), სხვა ძირითადი უფლებები კი (მით უმეტეს, ძირითად უფლებათა კატალოგი)
ამ დოკუმენტებში საერთოდ არ იყო განსაზღვრული.

საქართველოს ისტორიაში მეორედ, რეალურად კი პირველად ძირითადი უფლებები

აღიარებულ იქნა და ამოქმედდა 1995 წლის კონსტიტუციით. მისი მეორე თავი –
`საქართველოს მოქალაქეობა. ადამიანის ძირითადი უფლებანი და თავისუფლებანი”
ფაქტობრივად წარმოადგენს ძირითად უფლებათა კატალოგს, კონსტიტუციის საერთო
კონცეფცია ეფუძნება თანამედროვე დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფოს
ძირითად პრინციპებს, რომლებიც ცალკეულ მუხლებშია ასახული. დემოკრატიული და
სამართლებრივი სახელმწიფოს საფუძველი, უპირველეს ყოვლისა, სახელმწიფო
ხელისუფლების უშუალოდ მბოჭავი ადამიანის ძირითადი უფლებებია. ამ
თვალსაზრისით განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს საქართველოს კონსტიტუციის მე–7
მუხლს. მასში მოცემული დებულება კონსტიტუციის უდიდესი მონაპოვარია. აღნიშნული
დებულების მიხედვით, საქართველოს `სახელმწიფო ცნობს და იცავს ადამიანის
საყოველთაოდ აღიარებულ უფლებებსა და თავისუფლებებს, როგორც წარუვალ და
უზენაეს ადამიანურ ღირებულებებს. ხელისუფლების განხორციელებისას ხალხი და
სახელმწიფო შეზღუდული არიან ამ უფლებებითა და თავისუფლებებით, როგორც
უშუალოდ მოქმედი სამართლით”. ამ დებულების საფუძველი, ისევე როგორც ადამიანის
ძირითად უფლებათა ამღიარებელი სხვა ისტორიული დოკუმენტებისა, ბუნებითი
სამართალია. უნდა აღინიშნოს, რომ ძირითადი უფლებების, როგორც ბუნებითი
უფლებების, ცნება არის უძველესი, დღესაც უმნიშვნელოვანესი და იმავდროულად
ურთულესი ცნება ადამიანის უფლებებისა. მათი პრობლემატიკა უფრო ნათლად ჩანს
კითხვების დასმით: არსებობს თუ არა უფლებები, რომლებიც ადამიანის დაბადებასთან
ერთად ჩნდება? რომლებიც ადამიანებს აქვს იმიტომ, რომ ისინი ადამიანები არიან და
რომლებიც სახელმწიფოს მიერ დაცული და აღიარებული უნდა იყოს? რომლებსაც
სახელმწიფო უზრუნველყოფს, მაგრამ რომელთა არც მინიჭება შეუძლია და არც
ჩამორთმევა? აქვს თუ არა ამ უფლებებს უფრო მეტი ავტორიტეტი და ძალა, ვიდრე
სახელმწიფოს მიერ მიღებულ კანონებს იმ თვალსაზრისით, რომ ამ უფლებებსა და კანონს
შორის წინააღმდეგობის შემთხვევაში ეს უკანასკნელი ძალას კარგავს და აღარ მოქმედებს?
დღეისათვის გაბატონებული სამართლებრივი შეხედულების მიხედვით ამ კითხვებზე
პასუხი დადებითია, ანუ ბუნებითი სამართლის მიხედვით ძირითადი უფლებები
უნივერსალური, “ადრესახელმწიფოებრივი” უფლებებია, ამიტომ სახელმწიფოს არა აქვს
ადამიანებისათვის მათი მინიჭების ან ჩამორთმევის უფლება.

სწორედ ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, კონსტიტუციის მე–7 მუხლი აცხადებს, რომ

საქართველოს სახელმწიფო აღიარებს ადამიანის უფლებებს, როგორც ადამიანის
ბუნებრივ (ბუნებით) უფლებებს, რომლებიც მას აქვს იმიტომ, რომ ადამიანია. ეს
უფლებები ადამიანის დაბადებასთან ერთად წარმოიშობა, ზოგიერთი მათგანი კი ჯერ
კიდევ დედის წიაღში მყოფ ნაყოფსაც (ნასციტურუს) აქვს. შესაბამისად სახელმწიფოს არ
შეუძლია წაართვას ან მიანიჭოს ისინი ადამიანს; სახელმწიფო ვალდებულია პატივი სცეს
ამ უფლებებს და იმავდროულად უზრუნველყოს ისინი. ადამიანის ძირითადი უფლებები
და თავისუფლებები, აღნიშნული დებულებიდან გამომდინარე, მოქმედი სამართლის
შემადგენელი ნაწილია, თავის მხრივ, უშუალოდ მოქმედებს და შესაბამისად ობიექტურ
სამართალს წარმოადგენს, განსხვავებით ზოგიერთი სხვა (მაგალითად, გერმანიის
ფედერაციული რესპუბლიკის რამდენიმე მხარის) კონსტიტუციისაგან, რომლებშიც
ადამიანის უფლებები მხოლოდ პროგრამული, დეკლარაციული ხასიათისაა.
საქართველოს კონსტიტუციის აღნიშნული დებულების შესაბამისად, ამ უფლებებით
შეზღუდულია არა მხოლოდ სახელმწიფო, არამედ ხალხიც, რომელიც თავისი ნების
გამოხატვისას ვალდებულია გაითვალისწინოს ისინი და ყოველი კონკრეტული საკითხი
მათ შესაბამისად გადაწყვიტოს. ძირითად უფლებებსა და სახელმწიფოს ნებისმიერ აქტს
შორის წინააღმდეგობის წარმოქმნისას ეს უკანასკნელი ეწინააღმდეგება კონსტიტუციას,
ძალას კარგავს და არ შეიძლება ჩაითვალოს კანონიერ აქტად.

საქართველოს კონსტიტუციით აღიარებული სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპი

ნიშნავს: საკანონმდებლო ხელისუფლება შებოჭილია კონსტიტუციით, უფრო
კონკრეტულად — კონსტიტუციით შექმნილი და განმტკიცებული კონსტიტუციურ–
სამართლებრივი წესრიგით, აღმასრულებელი ხელისუფლება და მართლმსაჯულება კი —
კონსტიტუციის შესაბამისად მიღებული კანონებით, ანუ სამართლით. “ხელისუფლების
მბოჭავ” ნორმებში, უპირველეს ყოვლისა, ისევ ადამიანის ძირითადი უფლებები უნდა
ვიგულისხმოთ. სწორედ ისინი ბოჭავს როგორც საკანონმდებლო, ისე აღმასრულებელ და
სასამართლო ხელისუფლებებს. აღმასრულებელი ხელისუფლება ორიენტირებული უნდა
იყოს მოქმედი სამართლის ნორმებზე, ანუ კანონებზე, მაგრამ თვით ამ კანონების
მიღებისას საკანონმდებლო ხელისუფლება შეზღუდულია ძირითადი უფლებებით,
რადგან ყველა კანონი სწორედ ადამიანის ძირითად უფლებებსა და თავისუფლებებს
უნდა შეესაბამებოდეს. ასევე შეზღუდულია სასამართლო ხელისუფლებაც, რომელმაც ისე
უნდა განმარტოს და გამოიყენოს კანონის ნორმები, რომ არ დაირღვეს ძირითადი
უფლებები. აღსანიშნავია, რომ კონსტიტუციის რამდენიმე მუხლის მიხედვით, ადამიანის
ძირითადი უფლებების შეზღუდვა დასაშვებია, მაგრამ მხოლოდ კანონის საფუძველზე. ეს
კი ნიშნავს, რომ სახელმწიფოს შეუძლია ჩაერიოს მოქალაქეთა თავისუფლებაში ან მათი
საქმიანობის სხვადასხვა სფეროში, მაგრამ მხოლოდ მაშინ, თუ იგი ამისთვის კანონით
იქნება უფლებამოსილი. თანაც, როგორც უკვე აღინიშნა, თავად კანონი და კანონის
ნორმათა გამომყენებელი სასამართლოს გადაწყვეტილება ასევე უნდა შეესაბამებოდეს
ადამიანის ძირითადი უფლებების არსს.

ადამიანის ძირითადი უფლებების უშუალო და პირდაპირი მოქმედება განსაკუთრებით

ნათლად ჩანს იქ, სადაც ყველაზე ხშირია სახელმწიფოს მხრიდან მოქალაქეთა პირადი
თავისუფლების სფეროებში ჩარევის შემთხვევები: სისხლის სამართალსა და სისხლის
სამართლის პროცესში. საქართველოს კონსტიტუციის მე–18 და 42–ე მუხლების
დებულებებით აღიარებულია ადამიანის ძირითადი საპროცესო უფლებები.
დაუშვებელია, საგამოძიებო ორგანოები და სასამართლო მოეპყრან ადამიანს, როგორც
შიშველ ობიექტს. სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპი სისხლის სამართლის
სფეროში გამოიხატება შემდეგნაირად:

ა. ყოველი დანაშაულისათვის გათვალისწინებული სასჯელი სამართლიანი უნდა იყოს და

შეესაბამებოდეს დანაშაულის სიმძიმესა და დამნაშავის ბრალს. აქ განსაკუთრებით
მკვეთრად ვლინდება ზემოხსენებული ზომიერების, ანუ შესაბამისობის პრინციპის
მნიშვნელობა. იგი კრძალავს შეუსაბამო, გადაჭარბებული და სასტიკი სასჯელის
გამოყენებას. იგივე არის განმტკიცებული კონსტიტუციის მე–17 მუხლის მე–2 პუნქტით:
`დაუშვებელია ადამიანის წამება, არაჰუმანური, სასტიკი ან პატივისა და ღირსების
შემლახველი მოპყრობა და სასჯელის გამოყენება”;
ბ. ყოველი სასჯელის უცილობელი წინაპირობაა ბრალის არსებობა (“ნულლა პოენა სინე
ცულპა”). ყოველი ადამიანი უნდა დაისაჯოს მხოლოდ იმ დანაშაულისათვის, რომელიც
მან ბრალეულად ჩაიდინა. თუ პირს ბრალი არ მიუძღვის, მისი დასჯა დაუშვებელია;

გ. ადამიანი უდანაშაულოდ ითვლება, ვიდრე მისი დამნაშავეობა არ დამტკიცდება

კანონით დადგენილი წესით და კანონიერ ძალაში შესული სასამართლოს
გამამტყუნებელი განაჩენით” (უდანაშაულობის პრეზუმფცია – მ. 40, პ. 1);

დ. არავის არ შეიძლება განმეორებით დაედოს მსჯავრი ერთი და იმავე

დანაშაულისათვის“ (`ნე ბის ინ იდემ“ – მ. 42, პ. 4);

ე. არავინ არ აგებს პასუხს იმ ქმედობისათვის, რომელიც მისი ჩადენის დროს

სამართალდარღვევად არ ითვლებოდა“ (`ნულლა პოენა სინე ლეგე“ – მ. 42, პ. 5, წინ. 1).

საქართველოს მოქალაქეობა

ა) მოქალაქეობის ცნება, შეძენა, დაკარგვა, (ორმაგი მოქალაქეობაა)

საქართველოს კონსტიტუციის მე–2 თავი მნიშვნელოვანია არა მხოლოდ იმით, რომ იგი
მოიცავს ადამიანის ძირითად უფლებებსა და თავისუფლებებს და აღიარებს მათ
თავისუფალი დემოკრატიული წესწყობილების უზენაეს ღირებულებებად. ყოველივე
ამასთან ერთად, სწორედ მე–2 თავშია მოცემული რამდენიმე ძირითადი დებულება
პიროვნებისა და სახელმწიფოს ურთიერთობების განმსაზღვრელი უმნიშვნელოვანესი
სამართლებრივი მექანიზმის – მოქალაქეობის შესახებ. კონსტიტუციის კანონმდებლის
მიერ ზემოაღნიშნულ დებულებათა ერთად მოაზრება და მე–2 თავში მათი გაერთიანება
კიდევ ერთხელ ადასტურებს გაბატონებულ სამართლებრივ შეხედულებას იმის თაობაზე,
რომ (1) მოქალაქეობა სახელმწიფოს კონსტიტუციური წყობილების ერთ–ერთი ძირითადი
საფუძველი და (2) ადამიანის კონსტიტუციური, ძირითადი უფლებაა. სწორედ ეს ორი
პრინციპი უდევს საფუძვლად მარტივ განმარტებას, რომლის მიხედვითაც მოქალაქეობა
არის პირის სამართლებრივი კავშირი სახელმწიფოსთან. თუმცა, ამასთან ერთად, უნდა
გავითვალისწინოთ ისიც, რომ ადამიანები, რომლებიც კონკრეტულ სახელმწიფოსთან
სამართლებრივ კავშირში იმყოფებიან, ანუ ფლობენ მოქალაქეობას, წარმოადგენენ ამ
სახელმწიფოს კონსტიტუციური წყობილების უმთავრეს საფუძველს – ისინი (ხალხი,
სახელმწიფოს მოქალაქეები) არიან სახელმწიფო ხელისუფლების წყარო და ისინი
იყენებენ ძირითად უფლებებსა და თავისუფლებებს, როგორც წარუვალ და უზენაეს
ადამიანურ ღირებულებებს, რომლებითაც შებოჭილია სახელმწიფო. ამ უფლებათა
(განსაკუთრებით სამოქალაქო–პოლიტიკურ უფლებათა) გამოყენებით მოქალაქეები
ზემოქმედებენ სახელმწიფო ხელისუფლებაზე, აქტიურად გამოხატავენ საკუთარ ნებას და
ამით განსაზღვრავენ სახელმწიფოს პოლიტიკას. აქედან გამომდინარე, მოქალაქეობა არის
ადამიანის პოლიტიკურ–სამართლებრივი (და არა მხოლოდ სამართლებრივი) კავშირი
სახელმწიფოსთან, რასაც საფუძვლად ადამიანის ძირითადი უფლებები და
თავისუფლებები უდევს. იმავდროულად, ეს კავშირი ხასიათდება ორმხრივი
პასუხისმგებლობით, რადგან არა მხოლოდ სახელმწიფოა ვალდებული დაიცვას და
მფარველობა გაუწიოს თავის მოქალაქეს, არამედ მოქალაქესაც აქვს ვალდებულებები და
პასუხისმგებლობა სახელმწიფოს მიმართ, რაც გამოიხატება არსებული კონსტიტუციური
წესწყობილების, სამართლის ნორმებისა და საზოგადოებრივი წესრიგის დაცვაში,
მოქალაქეზე დაკისრებული მოვალეობების შესრულებაში (მაგალითად, სამხედრო
ვალდებულების მოხდა). ამდენად, მოქალაქეობა მოიცავს ადამიანისა (მოქალაქისა) და
სახელმწიფოს ურთიერთსანაცვლო უფლებებსა და მოვალეობებს და ერთმანეთის მიმართ
პასუხისმგებლობას.

გამომდინარე იქედან, რომ მოქალაქეობა ადამიანის კონსტიტუციური, ძირითადი

უფლებაა, იგი ზღუდავს სახელმწიფოს და ავალდებულებს მას დაიცვას და მფარველობა
გაუწიოს საკუთარ მოქალაქეს. მოქალაქეობის სწორედ ამ შინაარსსა და მნიშვნელობას
ადასტურებს საქართველოს კონსტიტუციის მე–13 მუხლი, რომლის მიხედვითაც
„საქართველო მფარველობს თავის მოქალაქეს განურჩევლად მისი ადგილსამყოფელისა“
(პ. 1). ამასთან, დაუშვებელია მოქალაქეობის ჩამორთმევა და საქართველოდან
საქართველოს მოქალაქის გაძევება (პ.პ. 2, 3). სახელმწიფოს ასევე არ აქვს უფლება
საქართველოს მოქალაქე გადასცეს უცხო სახელმწიფოს. აქ ერთადერთი გამონაკლისი
მხოლოდ საერთაშორისო ხელშეკრულებით გათვალისწინებული შემთხვევები შეიძლება
იყოს. ყველა შემთხვევაში შესაძლებელია მოქალაქის გადაცემის შესახებ
გადაწყვეტილების სასამართლოში გასაჩივრება (პ. 4).

აღნიშნული დებულებებიდან ნათლად ჩანს, რომ მოქალაქეობა, ანუ ადამიანის

პოლიტიკურ–სამართლებრივი კავშირი საქართველოს სახელმწიფოსთან არ არის
შეზღუდული დროსა და სივრცეში. თუ არ ჩავთვლით მოქალაქეობის შეძენისა და
შეწყვეტის იშვიათ შემთხვევებს, ეს კავშირი იწყება ადამიანის დაბადებასთან ერთად და
გრძელდება მის (მოქალაქის) გარდაცვალებამდე. ასევე არ იზღუდება მოქალაქეობა
სახელმწიფოს ტერიტორიით და საზღვრებით. სადაც არ უნდა იმყოფებოდეს
საქართველოს მოქალაქე, საქართველოს სახელმწიფოს ტერიტორიაზე თუ მის ფარგლებს
გარეთ, მას მფარველობს საქართველოს სახელმწიფო, რაც მოქალაქის მიმართ
სახელმწიფოს ვალდებულებაა. ამ ვალდებულებიდან გამომდინარე სახელმწიფოს
შესაბამისმა ორგანოებმა უნდა დაიცვან საზღვარგარეთ მყოფი საქართველოს მოქალაქის
უფლებები და ინტერესები, რათა მათ შეეძლოთ სრულყოფილად ისარგებლონ
ადგილსამყოფელი სახელმწიფოს კანონმდებლობითა და საერთაშორისო
ხელშეკრულებებით მინიჭებული ყველა უფლებით. ამდენად, მოქალაქეობის ძირითად
უფლებას ე.წ. პოზიტიური სტატუსი (სტატუს პოსიტივუს) აქვს, ანუ იგი ავალდებულებს
სახელმწიფოს და მოითხოვს მისგან აქტიურ მოქმედებას მოქალაქის დასაცავად.
(მოქალაქეობის ძირითადი უფლების ეს შინაარსი განმტკიცებულია “საქართველოს
მოქალაქეობის შესახებ” ორგანული კანონის მე–6 და მე–7 მუხლებით.)

გარდა ზემოთქმულისა, კონსტიტუციის მე–13 მუხლიდან ჩანს, რომ მოქალაქეობას ე.წ.

ნეგატიური სტატუსიც (სტატუს ნეგატივუს) აქვს, ანუ სახელმწიფო შეზღუდულია ამ
ძირითადი უფლებით და არ აქვს უფლება საქართველოს მოქალაქეს ჩამოართვას
მოქალაქეობა ან გააძევოს იგი საქართველოდან.

საქართველოს კონსტიტუციით განსაზღვრულია საქართველოს მოქალაქეობის შეძენის

საფუძვლებიც. მე–12 მუხლის პირველი პუნქტის მიხედვით „საქართველოს მოქალაქეობა
მოიპოვება დაბადებით და ნატურალიზაციით.“ მე–2 პუნქტით აკრძალულია
ორმოქალაქეობა („საქართველოს მოქალაქე იმავდროულად არ შეიძლება იყოს სხვა
სახელმწიფოს მოქალაქე“), თუმცა იქვე დადგენილია გამონაკლისი შემთხვევებიც,
რომლის მიხედვითაც „საქართველოს პრეზიდენტის მიერ საქართველოს მოქალაქეობა
შეიძლება მიენიჭოს უცხო ქვეყნის მოქალაქეს, რომელსაც საქართველოს წინაშე აქვს
განსაკუთრებული დამსახურება ან მისთვის საქართველოს მოქალაქეობის მინიჭება
გამომდინარეობს სახელმწიფო ინტერესებიდან.“ იმავე მუხლის მე–3 პუნქტით კი
„საქართველოს მოქალაქეობის მოპოვებისა და დაკარგვის წესი განისაზღვრება ორგანული
კანონით.“

საქართველოს მოქალაქეობის მიღება დაბადებით (ფილიატია) მოქალაქეობის შეძენის

ბუნებრივი და ყველაზე გავრცელებული საფუძველია, რომლის მიხედვითაც პირს
მოქალაქეობა ენიჭება დაბადების მომენტიდან. აქ თავისთავად იგულისხმება ის
განსაკუთრებულობაც, რომ მოქალაქეობის მიღება ხდება ავტომატურად, ბავშვის
დაბადების მომენტიდან, მიმღების მხრიდან ყოველგვარი თხოვნისა თუ სურვილის
გარეშე, რაც, ამავე დროს, სრულიად ბუნებრივია, რადგან მოქალაქეობას იძენს
ახალშობილი. დაბადებით მოქალაქეობის მიღება ხორციელდება ორი ძირითადი
პრინციპის მიხედვით: (1) ეროვნული ანუ „სისხლის“ პრინციპით და (2) ტერიტორიული
ანუ „ნიადაგის“ პრინციპით. პირველი პრინციპის თანახმად ბავშვის მოქალაქეობის
საკითხი წყდება მშობლების მოქალაქეობის მიხედვით. ორგანული კანონის მე–11
მუხლით დადგენილია „სისხლის“ პრინციპი და განსაზღვრულია, რომ ბავშვი, რომლის
ორივე მშობელი მისი დაბადების მომენტისათვის საქართველოს მოქალაქეა, ითვლება
საქართველოს მოქალაქედ დაბადების ადგილის მიუხედავად. იმ შემთხვევაში კი, თუ
მხოლოდ ერთ–ერთი მშობელია საქართველოს მოქალაქე, ბავშვი ჩაითვლება
საქართველოს მოქალაქედ, თუკი: ა) დაიბადა საქართველოს ტერიტორიაზე; ბ) დაიბადა
საქართველოს ფარგლებს გარეთ, მაგრამ მის ერთ–ერთ მშობელს მუდმივი საცხოვრებელი
ადგილი აქვს საქართველოს ტერიტორიაზე; გ) ერთ–ერთი მშობელი ბავშვის დაბადების
მომენტისათვის (დაბადების ადგილის მიუხედავად) საქართველოს მოქალაქეა, ხოლო
მეორე– მოქალაქეობის არმქონე პირი ან უცნობია.

ორგანული კანონის მე–11 მუხლი ითვალისწინებს ისეთ შემთხვევებსაც, როდესაც ერთ–

ერთი მშობელი საქართველოს მოქალაქეა და ბავშვის დაბადების მომენტისათვის ორივე
მათგანი ცხოვრობს საზღვარგარეთ. ამ დროს ბავშვის მოქალაქეობის საკითხი წყდება
მშობლების შეთანხმებით, მათი შეუთანხმებლობის შემთხვევაში კი იმ ქვეყნის
კანონმდებლობით, სადაც ბავშვი დაიბადა. გარდა ამისა, ბავშვის მამობის დადგენის
შემთხვევაში, თუკი დედა მოქალაქეობის არმქონე პირია, ხოლო მამად მიჩნეულ იქნება
საქართველოს მოქალაქე, მოქმედებს „სისხლის“ პრინციპი და ბავშვი ხდება საქართველოს
მოქალაქე დაბადების ადგილის მიუხედავად.

ტერიტორიული, ანუ „ნიადაგის“ პრინციპი, რომელიც დაბადებით მოქალაქეობის

მიღების მეორე საფუძველია, არ არის დაკავშირებული ბავშვის მშობლების
მოქალაქეობასთან და ნიშნავს მოქალაქეობის მიღებას დაბადების ადგილის მიხედვით.
შესაბამისად, ბავშვი მიიღებს იმ სახელმწიფოს მოქალაქეობას, რომლის ტერიტორიაზეც
ის დაიბადა. მაგალითად, ამერიკის შეერთებულ შტატებში სწორედ ეს პრინციპი
მოქმედებს. საქართველოს ორგანული კანონი მოქალაქეობის შესახებ ნაწილობრივ ასევე
ითვალისწინებს „ნიადაგის“ პრინციპს და ადგენს, რომ საქართველოში მუდმივად
მცხოვრებ მოქალაქეობის არმქონე პირების ბავშვები მიიღებენ საქართველოს
მოქალაქეობას, თუკი ისინი საქართველოს ტერიტორიაზე დაიბადებიან (მ. 13). ამასთან,
საქართველოში ნაპოვნი ბავშვი, რომლის ორივე მშობელი უცნობია, ითვლება
საქართველოს მოქალაქედ, სანამ სხვა რამ არ დადგინდება (მ. 14).

როგორც აღინიშნა, საქართველოს მოქალაქეობის მოპოვების მეორე ძირითადი საშუალება

არის ნატურალიზაცია, ანუ უცხო ქვეყნის მოქალაქის ან მოქალაქეობის არმქონე პირის
მიერ გარკვეული პროცედურების გავლის შემდეგ საქართველოს მოქალაქეობის მიღება.
ნატურალიზაციის ძირითადი მახასიათებელი მოქალაქეობის მიღების მსურველი
ადამიანის მიერ შეგნებულად გამოხატული ნებაა, რომელიც თხოვს სახელმწიფოს
მისთვის ამ სახელმწიფოს მოქალაქეობის მინიჭებას. თუმცა, ადამიანის სურვილის გარდა
აუცილებელია გარკვეული მოთხოვნების დაკმაყოფილება და პროცედურის გავლა, რაც
განსაზღვრულია ორგანული კანონის 26–ე მუხლით, რომლის მიხედვითაც
ნატურალიზაციის გზით მოქალაქეობის მისაღებად პირი უნდა აკმაყოფილებდეს შემდეგ
მოთხოვნებს:

ა) მუდმივად ცხოვრობდეს საქართველოს ტერიტორიაზე უკანასკნელი 10 წლის

განმავლობაში;

ბ) დადგენილ ფარგლებში იცოდეს სახელმწიფოენა;

გ) დადგენილ ფარგლებში იცოდეს საქართველოს ისტორია და კანონმდებლობა;

დ) საქართველოში ჰქონდეს სამუშაო ადგილი ან რაიმე უძრავი ქონება.

ორგანული კანონის 27–ე მუხლით დადგენილი გამონაკლისი შემთხვევაც, როდესაც

საქართველოს პრეზიდენტს უფლება აქვს ზემოხსენებული მოთხოვნების დაუცველად
პირი მიიღოს მოქალაქედ, მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუკი ამ ადამიანს: (1)
საქართველოსა და კაცობრიობის წინაშე მიუძღვის განსაკუთრებული დამსახურება
თავისი სამეცნიერო, საზოგადოებრივი საქმიანობით ან აქვს პროფესია და კვალიფიკაცია,
რომლითაც დაინტერესებულია საქართველო; (2) მისი მიღება გამომდინარეობს
სახელმწიფო ინტერესებიდან.

საყურადღებოა, რომ დაბადებით საქართველოს მოქალაქეები საქართველოს

მოსახლეობის აბსოლუტურ უმრავლესობას წარმოადგენენ, ნატურალიზებულ
მოქალაქეთა რიცხვი კი მათთან შედარებით უმნიშვნელოა, მაგრამ ისინი ყველანი
საქართველოს მოქალაქეები და, შესაბამისად, აბსოლუტურად თანასწორნი არიან, აქვთ
ერთიდაიგივე სამართლებრივი სტატუსი, უფლებები და მოვალეობები. არსებობს
ერთადერთი განსხვავება, რომელიც გადმოცემულია საქართველოს კონსტიტუციის 70–ე
მუხლით, რომლის მიხედვითაც საქართველოს პრეზიდენტად შეიძლება არჩეულ იქნეს
მხოლოდ დაბადებით (და არა ნატურალიზებული) საქართველოს მოქალაქე (პ. 2). ყველა
სხვა შემთხვევაში საქართველოს დაბადებით და ნატურალიზებულ მოქალაქეთა
თანასწორობა უზრუნველყოფილია საქართველოს კონსტიტუციითა და
კანონმდებლობით.

ზემოთ უკვე აღინიშნა, რომ ორგანული კანონის მე–10 მუხლით განსაზღვრულია

საქართველოს მოქალაქეობის მოპოვების კიდევ ერთი გზა: საქართველოს საერთაშორისო
ხელშეკრულებებითა და ამ კანონით (ორგანული კანონით) განსაზღვრული სხვა
საფუძვლები. ეს „საფუძვლები“ გადმოცემულია ორგანული კანონის სხვადასხვა
მუხლებით და წარმოადგენს შემდეგ შემთხვევებს: მ.16 – ორივე მშობლის მიერ
მოქალაქეობის მიღებისას მათი 14 წლამდე ბავშვებიც ხდებიან საქართველოს
მოქალაქეები; მ. 18 პ. 1 – თუ ერთ–ერთი მშობელი შეიძენს საქართველოს მოქალაქეობას,
მეორე კი რჩება სხვა სახელმწიფოს მოქალაქედ, მშობელთა ერთობლივი
შუამდგომლობით 14 წლამდე ბავშვიც შეიძლება გახდეს საქართველოს მოქალაქე; მ. 18 პ.
2 – თუ ერთ–ერთი მშობელი იძენს საქართველოს მოქალაქეობას, მეორე კი რჩება
მოქალაქეობის არმქონე პირად, მათი ბავშვი ხდება საქართველოს მოქალაქე; მ. 20 პ. 1 –
ბავშვი, რომელიც სხვა სახელმწიფოს მოქალაქე ან მოქალაქეობის არმქონე პირია და მას
შვილად აიყვანს საქართველოს მოქალაქე (მოქალაქეები), მშვილებლის (მშვილებელთა)
შუამდგომლობით გახდება საქართველოს მოქალაქე; მ. 20 პ. 2 – ბავშვი, რომელიც სხვა
სახელმწიფოს მოქალაქე ან მოქალაქეობის არმქონე პირია და მას შვილად აიყვანენ
მეუღლეები, რომელთაგან ერთ–ერთი საქართველოს მოქალაქეა, მშვილებელთა
ერთობლივი შუამდგომლობით მოიპოვებს საქართველოს მოქალაქეობას; მ. 21 – ბავშვი,
რომელიც საქართველოს მოქალაქეა, უცხოელი მოქალაქეების ან საქართველოს
მოქალაქისა და უცხოელი მოქალაქე მეუღლეების მიერ შვილად აყვანის შემთხვევაში
ინარჩუნებს საქართველოს მოქალაქეობას. ასეთ შემთხვევაში მშვილებლების
შუამდგომლობით ბავშვს საქართველოს მოქალაქეობიდან გასვლის ნება ეძლევა; მ. 22 –
ბავშვი, რომელსაც დაწესებული აქვს მეურვეობა ან მზრუნველობა, თუ მშობლები ან
ერთ–ერთი მათგანი ტოვებს საქართველოს მოქალაქეობას, მეურვის ან მზრუნველის
შუამდგომლობით ინარჩუნებს საქართველოს მოქალაქეობას; მ. 28 – პირი, რომელიც
დაქორწინდება საქართველოს მოქალაქეზე და მასთან ცხოვრობს საქართველოს
ტერიტორიაზე 3 წლის განმავლობაში, შეიძლება მიღებულ იქნეს საქართველოს
მოქალაქედ ორგანული კანონის 26–ე მუხლით დადგენილი ორი პირობის შესრულების
შემთხვევაში, კერძოდ თუ მან დადგენილ ფარგლებში იცის სახელმწიფო ენა („ბ“
ქვპუნქტი), საქართველოს ისტორია და კანონმდებლობა („გ“ ქვეპუნქტი).

საყურადღებოა, რომ ისევე როგორც სხვა ქვეყნების კანონმდებლობა, საქართველოს

ორგანული კანონი მოქალაქეობის შესახებ 261–ე მუხლით ადგენს მოქალაქედ მიღებაზე
უარის თქმის საფუძვლებს, რომლის მიხედვითაც საქართველოს მოქალაქედ არ მიიღება
პირი, რომელმაც (1) ჩაიდინა საერთაშორისო დანაშაული მშვიდობისა და ადამიანობის
წინააღმდეგ ან (2) მონაწილეობდა საქართველოს კანონმდებლობით გათვალისწინებულ
სახელმქიფო დანაშაულში.

საქართველოს მოქალაქეობის მოპოვების საფუძვლებთან ერთად ორგანული კანონი ასევე

განსაზღვრავს საქართველოს მოქალაქეობის შეწყვეტის საფუძვლებს. კერძოდ, კანონის
30–ე მუხლის მიხედვით, მოქალაქეობის შეწყვეტის საფუძვლებია: ა) საქართველოს
მოქალაქეობიდან გასვლა; ბ) საქართველოს მოქალაქეობის დაკარგვა; გ) საქართველოს
საერთაშორისო ხელშეკრულებებითა და ამ კანონით გათვალისწინებული სხვა
შემთხვევები.

მოქალაქეობიდან გასვლა ადამიანის უფლებაა და საქართველოს სახელმწიფო

ითვალისწინებს მის მნიშვნელობას. ზემოთ უკვე აღინიშნა, რომ მოქალაქეობის
ძირითადი უფლების არსიდან და ორგანული კანონის მე–2 მუხლიდან გამომდინარე,
არავის არ შეიძლება შეეზღუდოს მოქალაქეობის შეცვლის უფლება. გარდა ამისა,
გამომდინარე იქედან, რომ ადამიანს, რომელიც დემოკრატიულ და სამართლებრივ
სახელმწიფოში აღიარებულია დამოუკიდებელ, თავისუფალ ინდივიდად, რომელსაც
თავად, საკუთარი პასუხისმგებლობით შეუძლია მიიღოს გადაწყვეტილებები საკუთარ
ცხოვრებასა და საქმიანობასთან დაკავშირებით, ბუნებრივია აქვს საკუთარი მომავლის
განსაზღვრის უფლება და, შესაბამისად, შესაძლებელია მოითხოვოს მოქალაქეობიდან
გასვლა. მაგრამ, მიუხედავად ადამიანის ამ უფლების მნიშვნელობისა, სახელმწიფომ
შეიძლება დაადგინოს გარკვეული პირობები, რომელთა შესრულება აუცილებელია
აღნიშნული უფლების რეალიზაციისათვის. ეს სრულიად ბუნებრივია თუ
გავითვალისწინებთ იმ გარემოებას, რომ მოქალაქეობა არის ადმიანის პოლიტიკურ–
სამართლებრივი კავშირი სახელმწიფოსთან, რაც ეყრდნობა არა მხოლოდ ადამიანის
ძირითად უფლებებსა და თავისუფლებებს, არამედ აგრეთვე ურთიერთსანაცვლო
უფლება–მოვალეობებსა და ერთმანეთის მიმართ პასუხისმგებლობას. შესაბამისად,
ორგანული კანონი ადგენს მოქალაქეობიდან გასვლის პირობებს და აცხადებს, რომ პირი
საქართველოს მოქალაქეობიდან გავა, თუ საქართველოს სახელმწიფოს წინაშე არა აქვს
შეუსრულებელი მოვალეობა, მოხდილი აქვს სამხედრო ვალდებულება და არ გააჩნია
ისეთი ქონებივი ვალდებულებები, რომლებიც დაკავშირებულია მოქალაქეთა,
სახელმწიფო და საზოგადოებრივი ორგანიზაციების არსებით ინტერსებთან (მ. 31 პ. 1).
კანონი ასევე აწესებს გარკვეულ შეზღუდვებს, რომელთა გამოც პირი ვერ გავა
საქართველოს მოქალაქეობიდან. კეძოდ, საქართველოს მოქალაქეობიდან გასვლა არ
შეიძლება, თუ პირი მიცემულია სისხლის სამართლის პასუხისგებაში, ან მის მიმართ
არსებობს კანონიერ ძალაში შესული სასამართლოს განაჩენი, რომელიც ექვემდებარება
აღსრულებას (მ. 31 პ. 2).
რაც შეეხება საქართველოს მოქალაქეობის შეწყვეტის მეორე საფუძველს – მოქალაქეობის
დაკარგვას – იგი სახელმწიფოს მხრიდან ცალმხრივად ხორციელდება მოქალაქის მიმართ
იმ შემთხვევაში, თუკი ეს უკანასკნელი საქართველოს ტერიტორიის ფარგლებს გარეთ
ყოფნის პერიოდში უხეშად დაარღვევს მოქალაქეობის შესახებ საქართველოს
კანონმდებლობას. ორგანული კანონის 32–ე მუხლი ადგენს ასეთ შემთხვევებს და
განსაზღვრავს, რომ პირი დაკარგავს საქართველოს მოქალაქეობას, თუ: ა) საქართველოს
კომტენეტური ორგანოების უნებართვოდ შევა უცხო სახელმწიფოს სამხედრო
სამსახურში, პოლიციაში, იუსტიციის ორგანოებსა და მმართველობის სხვა ან
სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანოებში; ბ) მუდმივად ცხოვრობს სხვა სახელმწიფოში
და არასაპატიო მიზეზით არ დადგა საკონსულო აღრიცხვაზე 2 წლის განმავლობაში; გ)
საქართველოს მოქალაქეობას შეიძენს ყალბი დოკუმენტების წარდგენის გზით; დ)
მიიღებს სხვა სახელმწიფოს მოქალაქეობას. ყველა ჩამოთვლილ შემთხვევაში
მოქალაქეობას დაკარგვის შესახებ გადაწყვეტილება მიიღება კონკრეტულად აღნიშნული
მოქმედებების განმხორციელებელი პირის მიმართ და ეს არ იწვევს მისი მეუღლისა და
ბავშვების მოქალაქეობის შეცვლას.

საქართველოს მოქალაქეობის შეწყვეტის კიდევ ერთი საფუძველი საქართველოს

საერთაშორისო ხელშეკრულებებითა და ორგანული კანონით გათვალისწინებული „სხვა
შემთხვევებია“. ორგანული კანონი ასეთ შემთხვევად თვლის ორივე მშობლის
საქართველოს მოქალაქეობიდან გასვლას, რაც შესაბამისად იწვევს 14 წლამდე ბავშვის
მოქალაქეობის შეცვლას. ამ დროს 14–დან 18 წლამდე ბავშვის მოქალაქეობის შეცვლა
შეიძლება მხოლოდ მისი თანხმობით (მ. 16). გარდა ამისა, იმ შემთხვევაში, როცა
საქართველოს მოქალაქეობიდან გადის ერთ–ერთი მშობელი და 14 წელს მიუღწეველ
ბავშვთან ერთად მუდმივ საცხოვრებლად მიემგზავრება საზღვარგარეთ, ბავშვს უწყდება
საქართველოს მოქალაქეობა (მ. 17).

საქართველოს მოქალაქეობის შეწყვეტის საფუძვლებთან ერთად მოქალაქეობის შესახებ

ორგანული კანონი განსაზღვრავს საქართველოს მოქალაქეობის აღდგენის შემთხვევებსაც.
მოქალაქეობის აღდგენა შინაარსობრივად მოქალაქეობის მოპოვების ერთ–ერთ გზად
შეიძლება ჩაითვალოს. თუმცა მოქალაქეობის აღდგენა იშვიათად ხორციელდება, მაგრამ
აღდგენის კონკრეტული საფუძვლების განსაზღვრა მაინც აუცილებელია. შესაბამისად,
ორგანული კანონის 29–ე მუხლი ადგენს, რომ პირს საქართველოს მოქალაქეობა შეიძლება
აღუდგეს იმ შემთხვევაში, თუ მას მოქალაქეობა შეუწყდა:

ა) მოქალაქეობის არამართლზომიერი შეწყვეტის შედეგად;

ბ) მოქალაქეობიდან გასვლის შედეგად;

გ) მშობლების არჩევანის შედეგად.

საქართველოს კონსტიტუციისა და ორგანული კანონის ეს დებულებები 2004 წლის

ივნისიდან მოქმედებს. მანამდე ასეთი გამონაკლისი არ არსებობდა და ორმაგი
მოქალაქეობა მკაცრად იყო აკრძალული. თუ აღნიშნული დებულებების შინაარსს კარგად
გავაანალიზებთ ვნახავთ, რომ იგი ძალიან შეზღუდულად უშვებს ორმაგი მოქალაქეობის
შესაძლებლობას. კერძოდ, ამ დებულების მიხედვით საქართველოს მოქალაქე ვერ
მიიღებს რომელიმე უცხო სახელმწიფოს მოქალაქეობას, აქ ისევ ერთიანი მოქალაქეობის
პრინციპი მოქმედებს და, შესაბამისად, პირი ამ შემთხვევაში დაკარგავს საქართველოს
მოქალაქეობას. ამ დებულებით პირიქით შეიძლება მოხდეს, ანუ მხოლოდ უცხო
სახელმწიფოს მოქალაქე შეიძლება იმავდროულად გახდეს საქართველოს მოქალაქე, ანუ
აღარ არის სავალდებულო კონკრეტულმა პირმა საქართველოს მოქალაქეობის მისაღებად
დატოვოს სხვა სახელმწიფოს მოქალაქეობა (ბუნებრივია, თუ ამას არ მოითხოვს ამ „სხვა“
სახელმწიფოს კანონმდებლობა). ცხადია, რომ ასეთი შემთხვევები ბევრი არ იქნება,
მითუმეტეს თუ გავითვალისწინებთ, რომ საქართველოს მოქალაქეობა შეიძლება
მიენიჭოს მხოლოდ იმ პირებს, რომლებსაც აქვთ განსაკუთრებული დამსახურება
საქართველოს წინაშე ან მათთვის მოქალაქეობის მინიჭება გამომდინარეობს სახელმწიფო
ინტერესებიდან.

ამ საკითხთან დაკავშირებით, უნდა ითქვას, რომ ორმაგი მოქალაქეობა მსოფლიოში

გავრცელებული არ არის. სახელმწიფოთა უმრავლესობა არ ცნობს ამ პრინციპს იმ
ძირითადი მიზეზის გამო, რომ ორმაგ მოქალაქეობას თან ახლავს პრობლემები,
რომლებიც დაკავშირებულია მოქალაქეთა მხრიდან სახელმწიფოს მიმართ მოვალეობების
შესრულებასთან. ამ მხრივ განსაკუთრებით აღსანიშნავია მოქალაქეთა სამხედრო და
საგადასახადო ვალდებულებები. ცნობილია შემთხვევა, როცა ორი სახელმწიფოს
მოქალაქეობის მქონე ცნობილი სპორტსმენი გადასახადებს მხოლოდ ერთ სახელმწიფოში
იხდიდა, რასაც შემდეგ მეორე სახელმწიფოს მხრიდან გადასახადების დამალვის გამო მის
მიმართ საქმის აღძვრა მოჰყვა. ამის გამო სახელმწიფოები, რომლებიც ცნობენ ორმაგ
მოქალაქეობას, უფრო მეტად ამჯობინებენ სპეციალური შეთანხმებების დადებას
ერთმანეთთან, სადაც დაწვრილებით არის განსაზღვრული მათი მოქალაქეების
უფლებები და მოვალეობები, ანუ რა შემთხვევაში და სად ხდება ამ პირთა მიერ სამხედრო
სამსახურის გავლა, გადასახადების გადახდა, არჩევნებში (და კონკრეტულად რომელ:
ადგილობრივ, რეგიონულ თუ საპარლამენტო (უმაღლესი საკანონმდებლო ორგანოს)
არჩევნებში) მონაწილეობა და ა.შ. ასეთი მექანიზმი მოქმედებს, მაგალითად, რუსეთში,
სადაც კონსტიტუცია ითვალისწინებს შესაბამის სახელმწიფოსთან შეთანხმების დადებას
ორმაგი მოქალაქეობის საკითხებზე.

მიუხედავად იმისა, რომ საქართველოს მოქმედი (ზემოთ აღწერილი) კანონმდებლობით

ორმაგი მოქალაქეობის მქონე პირთა რაოდენობა ძალიან დიდი არ იქნება, მაინც
აუცილებელია განისაზღვროს მათი უფლებები და მოვალეობები ზემოხსენებულ
სფეროებში, ანუ სამხედრო სამსახურის, საგადასახადო ვალდებულებების, აქტიური და
პასიური საარჩევნო უფლებისა და სხვა საკითხებთან დაკავშირებით. დღეისათვის ასეთი
ნორმები დადგენილი არ არის და ორმაგი მოქალაქეობის მქონე პირები და საქართველოს
მოქალაქეები თანასწორუფლებიანი არიან.
ბ) საქართველოს მოქალაქეთა ძირითადი უფლებები

ზემოთ უკვე აღინიშნა, რომ შესაძლებელია ადამიანის ძირითად უფლებათა და

თავისუფლებათა დაჯგუფება როგორც მათი შინაარსიდან გამომდინარე, ისე სხვადასხვა
პრინციპის საფუძველზე და, შესაბამისად, ძირითად უფლებათა გარკვეული
კატეგორიების ჩამოყალიბება. მაგრამ ზემოთ მოცემული კატეგორიების გარდა, ყოველი
სახელმწიფოს, მათ შორის საქართველოს კონსტიტუციით აღიარებული ძირითადი
უფლებები შეიძლება დაიყოს აგრეთვე იმის მიხედვით, თუ ვის შეუძლია მათი გამოყენება
– ყველა ადამიანს (განურჩევლად მოქალაქეობისა თუ მოქალაქეობის არქონისა) თუ
მხოლოდ ამ სახელმწიფოს მოქალაქეებს. საქართველოს კონსტიტუცია აღიარებს ისეთ
ძირითად უფლებებს, რომლებიც, საჭიროების შემთხვევაში, ყველა ადამიანმა შეიძლება
გამოიყენოს; იმავდროულად აღიარებულია უფლებებიც, რომლებსაც მხოლოდ
საქართველოს მოქალაქეები ფლობენ. ამ პრინციპიდან გამომდინარე, ძირითად
უფლებათა შორის შეიძლება გამოვარჩიოთ საქართველოს მოქალაქეობის სტატუსთან
დაკავშირებული ორი კატეგორია: (1) ადამიანის უფლებები, ანუ ძირითადი უფლებები და
თავისუფლებები, რომელთა სუბიექტი როგორც საქართველოს მოქალაქე, ისე ნებისმიერი
სხვა პირია (უცხოელი, მოქალაქეობის არმქონე პირი), და (2) მოქალაქის უფლებები, ანუ
უფლებები და თავისუფლებები, რომელთა გამოყენება მხოლოდ საქართველოს
მოქალაქეებს შეუძლიათ. ამასთან ერთად, მეტად საყურადღებაოა ის გარემოება, რომ
საქართველოს კონსტიტუცია 47–ე მუხლით აღიარებს პოლიტიური თავშესაფრის
უფლებას (პ.პ. 2, 3), რომლის სუბიექტი, ყველა სხვა ძირითადი უფლებისაგან
განსხვავებით, მხოლოდ უცხოელი (და არა საქართველოს მოქალაქე ან მოქალაქეობის
არმქონე პირი) შეიძლება იყოს. და კიდევ ერთი: ზემოაღნიშნული პრინციპის მიხედვით
ჩამოყალიბებული მოქალაქის უფლებათა კატეგორია არ უნდა აგვერიოს ზემოთ
აღწერილი პირველი პრინციპის (სახელმწიფო ხელისუფლებაზე ორიენტირების
პრინციპი – რა უნდა გააკეთოს, რა უნდა მოითმინოს და რა არ უნდა გააკეთოს
ვალდებულმა, ანუ სახელმწიფო ხელისუფლებამ) საფუძველზე ჩამოყალიბებულ
სამოქალაქო უფლებების კატეგორიაში. რაც შეეხება საკითხს, თუ რომელია ადამიანის
უფლებები, ამის განსაზღვრა ძნელი არ არის. აქ შეიძლება დავასახელოთ, მაგალითად,
ადამიანის ღირსება, პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლება, სიცოცხლის
უფლება, რწმენისა და სინდისის თავისუფლებები, აზრის თავისუფლება, პრესის
თავისუფლება, კანონის წინაშე თანასწორობა და ა.შ. მოქალაქის უფლებათა კატეგორიაში
კი შედის პოლიტიკური გაერთიანებების შექმნის უფლება, საქართველოს მოქალაქეობის
ჩამორთმევის დაუშვებლობა, საქართველოს მოქალაქის გაძევების დაუშვებლობა,
საქართველოს მოქალაქეთა თანასწორობა სახელმწიფო სამსახურში თანამდებობის
დაკავებისას, რეფერენდუმსა და არჩევნებში მონაწილეობის უფლება.
გ) უცხოელების სამართლებრივი სტატუსი საქართველოში

საქართველოს მოქალაქეების სტატუსთან, მათ უფლებებთან და მოვალეობებთან

დაკავშირებული დებულებების გარდა, საქართველოს კონსტიტუცია შეიცავს
საქართველოში მცხოვრები უცხო ქვეყნის მოქალაქეების და მოქალაქეობის არმქონე
პირების სტატუსისა და უფლებების განმსაზღვრელ ნორმებს. ამ მხრივ განსაკუთრებით
აღსანიშნავია კონსტიტუციის 47–ე მუხლი, რომლის პირველი პუნქტის თანახმად
“საქართველოში მცხოვრებ უცხოელ მოქალაქეებს და მოქალაქეობის არმქონე პირებს
საქართველოს მოქალაქის თანაბარი უფლებანი და მოვალეობანი აქვთ, გარდა
კონსტიტუციითა და კანონით გათვალისწინებული გამონაკლისებისა.“ კონსტიტუციის
27–ე მუხლი აზუსტებს სახელმწიფოს უფლებამოსილებას მოცემულ სფეროში და
აცხადებს, რომ “სახელმწიფო უფლებამოსილია დააწესოს უცხო ქვეყნის მოქალაქეთა და
მოქალაქეობის არმქონე პირთა პოლიტიკური საქმიანობის შეზღუდვა.“ ამ დებულებების
შესაბამისად საქართველოში უცხოელი მოქალაქეებისა და მოქალაქეობის არმქონე
პირების სტატუსს განსაზღვრავს საქართველოს კანონი `უცხოელთა სამართლებრივი
მდგომარეობის შესახებ“.(1993 წლის 3 ივნისი. ) კანონის პირველი მუხლის მიხედვით,
საქართველოში უცხოელებად ითვლებიან:

“ა) პირები, რომლებიც არ არიან საქართველოს მოქალაქეები და აქვთ სხვა სახელმწიფოს

მოქალაქეობის დამადასტურებელი საბუთი (უცხო სახელმწიფოს მოქალაქენი);

ბ) მოქალაქეობის არმქონე პირები, რომელთაც აქვთ უცხო სახელმწიფოში მუდმივად

ცხოვრების დამადასტურებელი შესაბამისი დოკუმენტი (უცხო სახელმწიფოში მუდმივად
მცხოვრები მოქალაქეობის არმქონე პირი).“

უცხოელების სამართლებრივი სტატუსის განსაზღვრასთან ერთად კანონი ასევე

განსაზღვრავს იმ პირთა წრეს, რომლებიც არ არიან საქართველოს მოქალაქეები და არც
უცხოელის სტატუსი აქვთ. ასეთები არიან პირები, რომლებმაც 1993 წელს, ”საქართველოს
მოქალაქეობის შესახებ” ორგანული კანონის ამოქმედებიდან ექვსი თვის ვადაში
წერილობით უარი განაცხადეს საქართველოს მოქალაქეობის მიღებაზე, ამ პირებს კანონი
”საქართველოში მუდმივად მცხოვრებ მოქალაქეობის არმქონე პირებად” თვლის (მ. 5 პ. 2).

ადამიანის უფლებათა დაცვის შიდასახელმწიფოებრივი მექანიზმები

მსოფლიოში მოქმედებს ადამიანის უფლებათა დაცვის სხვადასხვა მექანიზმები.

ზოგიერთი მათგანი გამოიყენება რეპრესიული დაცვისათვის, (რომელიც ხდება მაშინ,
როცა ადამიანის უფლებები უკვე დაირღვა და პიროვნება მიმართავს სახელმწიფო
ორგანოს თავისი უფლების დასაცავად), ზოგიერთ მათგანს კი გააჩნია პრევენციული
ხასიათი – ამგავრი სახის დაცვა ადამიანის უფლებათა დარღვევის თავიდან აცილების
კარგი საშუალებაა. ხშირად ერთი და იგივე სამართლებრივი ინსტიტუტი ან სახელმწიფო
ორგანო ასრულებს ორივე ამოცანას – რეპრესიულსაც და პრევენციულსაც. ადამიანის
უფლებათა დაცვის საკითხებით დაკავებული არიან კონკრეტული სახელმწიფო
ორგანოები სხვადასხვა ინტენსივობით.

ადამიანის უფლებათა დაცვის შიდასახელმწიფოებრივ ინსტიტუტთა შორის

განასხვავებენ სასამართლო და არასასამართლო მექანიზმებს, თუმცა პრაქტიკულად
ყველაზე მნიშვნელოვანი მაინც სასამართლო გარანტიებია. “ყველას აქვს სასამართლოს
წინაშე თავისი უფლებების კანონიერად დაცვის უფლება”, –ნათქვამია საბერძნეთის 1975
წლის კონსტიტუციის მე-20 მუხლში. შვეიცარიის 1999 წლის კონსტიტუციის 30-ე მუხლის
პირველ პუნქტში მითითებულია: “ყოველ პირს, რომლის საქმის განხილვა ექვემდებარება
სასამართლო წესით გადაწყვეტას, აქვს კანონის საფუძველზე დაფუძნებული
კომპეტენტური, დამოუკიდებელი და მიუკერძოებელი სასამართლოს უფლება”.

კონსტიტუცია მოქალაქეებს აძლევს გარანტიას სასამართლო დაცვაზე. ზოგჯერ

კანონმდებელი განსაკუთრებით აღნიშნავს სასამართლოს როლს ადამიანის უფლებათა
დაცვაში. ეს პროცესი საშუალებას აძლევს მოქალაქეს, მიმართოს სასამართლოს,
არაკანონიერად ცნოს ესა თუ ის სამართლებრივი აქტი, რომელიც ზღუდავს მის
უფლებებს. სასამართოს მიერ ასეთი სახის სარჩელების მიღება არის მათი კანონიერების
გარანტად აღიარების და კანონის უზენაესობისა და სამართლებრივი სახელმწიფოს
კონცეფციის ჩამოყალიბების საფუძველი. საკითხთა ფართო წრე, რომლებიც შეეხება
მოქალაქეთა სარჩელებს ადმინისტრაციის წინააღმდეგ მთელ რიგ სახელმწფოებში
(მაგალითად, აშშ, საფრანგეთი და სხვ.) წარმოადგენს ადმინისტრაციული სამართლის
საგანს.

კონსტიტუციური უფლებები შეიძლება დაცული იქნას უშუალოდ იმ პირის მიერ,

რომლის უფლებაცაა დარღვეული (მაგალითად, საჩივარი ადმინისტრაციულ ორგანოში,
კონსტიტუციური სარჩელი საკონსტიტუციო სასამართლოში), დარღვეული უფლებების
დაცვა შეიძლება მოითხოვოს მოქალაქეთა გაერთიანებებმა, საზოგადოებრივმა
ორგანიზაციებმა (მაგალითად, პროფკავშირები), ასევე სხვადასხვა სახელმწიფო
ორგანოებმა (მაგალითად, პროკურორმა ).

საქართველოს სასამართლო სისტემის ფარგლებში, საოლქო სასამართლო სააპელაციო

წესით განიხილავს საჩივრებს რაიონული (საქალაქო) სასამართლოების
გადაწყვეტილებებზე, უზენაესი სასამართლო საკასაციო წესით იხილავს რაიონული
(საქალაო), საოლქო, აფხაზეთისა და აჭარის უმაღლესი სასამართლოების
გადაწყვეტილებებს.

საკონსტიტუციო სასამართლო უზრუნველყოფს საკანონმდებლო და სასამართლო

პრაქტიკის ერთიანობას ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა დაცვის სფეროში.
საკონსტიტუციო კონტროლის ეს ორგვარი ფუნქცია – კონსტიტუციის დაცვა და
ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა დაცვა — განუყოფელია.

იმ ქვეყნებში, სადაც ფუნქციონირებს საკონსტიტუციო სასამართლოები, ადამიანის

კონსტიტუციური უფლებების დაცვის მიზნით, შესაძლებელია საკონსტიტუციო
სარჩელის წარდგენა.

მაგალითად, ესპანეთში საკონსტიტუციო სასამართლო მნიშვნელოვან როლს თამაშობს

მოქალაქეთა უფლებების დაცვის საქმეში. სასამართლო განიხილავს ადამიანის
უფლებათა დარღვევის ფაქტებს, თუ დარღვევა იყო სახელმწიფოს ან სასამართლოს
სამართლებრივი აქტების შედეგი, ავტონომიური წარმონაქმნების ან სხვა იურიდიული
პირების მიერ, სასამართლო განიხილავს საქმეს თუკი ამოწურულია ჩვეულებრივი წესით
გასაჩივრების შესაძლებლობა და სააპელაციო და საკასაციო პროცედურები.
სასამართლოში მიმართვის უფლება აქვთ მოქალაქეებს, სახალხო დამცველს და
პროკურორს.

საქართველოს ორგანულ კანონში საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ პირდაპირაა

აღნიშნული: 1.საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო არის საკონსტიტუციო
კონტროლის სასამართლო ორგანო, რომელიც უზრუნველყოფს საქართველოს
კონსტიტუციის უზენაესობას, კონსტიტუციურ კანონიერებას და ადამიანის
კონსტიტუციური უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვას (მუხ.1.პ.1). საქართველოს
საკონსტიტუციო სასამართლო უფლებამოსილია განიხილოს საქართველოს
კონსტიტუციის მეორე თავის (საქართველოს მოქალაქეობა. ადამიანის ძირითადი
უფლებანი და თავისუფლებანი) საკითხთან მიმართებით მიღებული ნორმატიული
აქტების კონსტიტუციურობის საკითხი (მე-19 მუხლ. პ 2.).

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შეიძლება პირადად მიმართოს

საქართველოს მოქალაქემ, რომლის უფლებები იქნა დარღვეული. ასეთივე წესი
მოქმედებს გერმანიის ფედერაციულ რესპუბლიკაში, შვეიცარიასა და ესპანეთში. ხოლო
უნგრეთში საკონსტიტუციო სარჩელი ატარებს აცტიო პოპულარის –ის ხასიათს.

საქართველოს კანონმდებლობით, საკონსტიტუციო სასამართლოში სარჩელის შეტანის

უფლება გააჩნია საქართველოს სახალხო დამცველს, თუ ის ჩათვლის, რომ ნორმატიული
აქტები ან ცალკეული საკანონმდებლო ნორმები არღვევენ ადამიანის კონსტიტუციურ
უფლებებსა და თავისუფლებებს.

გფრ, შვეიცარიასა და უნგრეთში საკონსტიტუციო სარჩელის საგანი ფართოა და კანონთა

გარდა, მოიცავს სახელმწიფო ადმინისტრაციულ ზოგად და კერძო აქტებს, ასევე საერთო
იურისდიქციისა და ადმინისტრაციულ სასამართლოთა გადაწყვეტილებებს.

ადამიანის უფლებათა დაცვის საქმეში მნიშვნელოვანი როლი ენიჭება პროკურატურას,

რომელიც დაკავშირებულია სასამართლოში სამართალწარმოებასთან. პროკურატურის ამ
ფუნქციაზე მიუთითებს უნგრეთის (§51) და ესპანეთის (124-ე მუხლის 1 პუნქტი)
კონსტიტუციები, ხოლო საფრანგეთსა და შვეიცარიაში პროკურატურის აღნიშნული
ფუნქცია გამომდინარეობს პროკურატურის შესახებ კანონებიდან.

სახალხო დამცველი. უფლებათა და თავისუფლებათა დაცვის ერთ-ერთი მექანიზმს

მიეკუთვნება ომბუდსმენის ინსტიტუტი. “ომბუდსმენი” შვედური სიტყვაა და სხვა პირის
ინტერესების წარმომადგენელს ნიშნავს. სხავადასხვა ქვეყნებში მას სხვადასხვა
სახელწოდებით მოიხსენებენ ომბუდსმენი - სკანდინავიის ქვეყნებში, სახალხო დამცველი
— საქართველოში, შუამავალი - საფრანგეთში, სამოქალაქო უფლებათა საპარლამენტო
რწმუნებული, ასევე ეროვნულ და ეთნიკურ უმცირესობათა საპარლამენტო რწმუნებული
— უნგრეთში, ხალხის დამცველი –ესპანეთში, ბუნდესტაგის სამხედრო რწმუნებული –
გერმანიაში, ადამიანის უფლებების რწმუნებული –რუსეთის ფედერაციაში, ხალხის
ადვოკატი- რუმინეთში და სხვ.

ომბუდსმენი, სახალხო დამცველი თანამდებობის პირია, რომელსაც ირჩევენ (მაგალითად,

შვედეთში, დანიაში, ფინეთში, პორტუგალიაში, ესპანეთი, საქართველოში და სხვა
ქვეყნებში), ან ნიშნავენ (მაგალითად, საფრანგეთში შუამავალი ინიშნება მინისტრთა
საბჭოს დეკრეტით. დიდ ბრიტანეთში ადამიანის უფლებათა საპარლამენტო რწმუნებულს
პრემიერ-მინისტრის რეკომენდაციით ნიშნავს მონარქი) და რომლის მოვალეობაა იყოს
არბიტრი მოქალაქეებსა და ხელისუფლებას შორის, რათა გამოიძიოს მოქალაქეთა
საჩივრები ხელისუფლების ორგანოებისა და ოფიციალური თანამდებობის პირების
წინააღმდეგ იმ შემთხვევაში, როდესაც, მოქალაქეთა აზრით, ხელისუფლებამ დაარღვია
მათი უფლებები და თავისუფლებები. ომბუდსმენი ახორციელებს სხვადასხვა
ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ ადამიანის უფლებათა დარღვევების გამოვლინებასა
და უფლებების დაცვაზე კონტროლს. პროკურატურისაგან განსხვავებით, იგი
ახორციელებს კონტროლს და “გამოიძიებს” არა მხოლოდ კანონიერების, არამედ
კეთილსინდისიერებისა და სამართლიანობის თვალსაზრისით. ომბუდსმენს აქვს უფლება
განიხილოს საქმეები და “გამოძიება” საკუთარი ინიციატივით, მაგრამ უმეტეს
შემთხვევაში ის მოქმედებს მოქალაქეების საჩივრების საფუძველზე. ზოგიერთ ქვეყნებში
კი მოქმედებს “საპარლამენტო ფილტრის” პრინციპი; ომბუდსმენი მოქალაქეთა საჩივრებს
იღებს პარლამენტისაგან. ომბუდსმენის მიერ მიღებულ აქტებსა და გადაწყვეტილებებს,
როგორც წესი, არ გააჩნიათ სავალდებულო ძალა სახელმწიფო ორგანოებისათვის.

საქართველოს 1995 წლის კონსტიტუციის თანახმად, საქართველოს ტერიტორიაზე

ადამიანის უფლებათა დაცვას ზედამხედველობს საქართველოს სახალხო დამცველი.
საქართველოს სახალხო დამცველის საქმიანობის რეგულირება ხდება 1996 წლის 16
მაისის ორგანული კანონით „საქართველოს სახალხო დამცველის შესახებ“.

საქართველოს სახალხო დამცველი ხელს უწყობს ადამიანის დარღვეული უფლებების

აღდგენას, საქართველოს კანონმდებლობის სრულყოფის ხელშეწყობას ადამიანის
უფლებათა დაცვის სფეროში და სხვა. ნებისმიერ ადამიანს თავისი უფლებების
დარღვევისას შეუძლია მიმართოს ომბუდსმენს, რომელიც უფლებამოსილია მიმართოს
შესაბამის ორგანოს ან თანამდებობის პირს უფლებათა დარღვევის შესახებ და
შესთავაზოს მათი გამოსწორება. სახალხო დამცველის მიმართვამ შესაძლებელია არ
გამოიწვიოს სახელმწიფო ორგანოების მიერ დარღვეული უფლების მექანიკურად
აღდგენა და უკანონო გადაწყვეტილების გაუქმება, მაგრამ სახალხო დამცველს ნებისმეირ
შემთხვევაში შეუძლია მიმართოს სასამართლოს ან პარლამენტს.

სახალხო დამცველის საქმიანობისათვის დაბრკოლებათა შექმნა ისჯება კანონით

(საქართველოს კონსტიტუციის 43-ე მუხლის მე2,პ).

მოქალაქეთა მონაწილეობა და ვალდებულებები

პოლიტიკური მონაწილეობა

პოლიტიკის სამოქალაქო განზომილება

პოლიტიკაში მნიშვნელოვანი მონაწილეობა კარგი მოქალაქეობის შემადგენელი

ატრიბუტია. იმისათვის, რომ იყოს მნიშვნელოვანი, მონაწილეობა მინიმუმ
ნებაყოფლობითი და თანმიმდევრული უნდა იყოს. მიუხედავად იმისა, რომ
პოლიტიკური მონაწილეობა შეიძლება ძალიან მარტივ და წესიერ საქმედ გვეჩვენოს,
უფრო ახლოს გაცნობისას მის არასასურველ მხარეებსაც დავინახავთ.

მაგალითად, მიუხედავად იმისა, რომ ტოტალიტარულ საზოგადოებებში მონაწილეობა

თითქოს უზრუნველყოფილია, მას არანაირი აზრი არ გააჩნია, ვინაიდან სახელმწიფო
ყველას აიძულებს ცრუ არჩევნებში მონაწილეობას და მმართველი პარტიის შერჩეული
კადიდატებისათვის ხმის მიცემას. ამის საწინააღმდეგოდ, დემოკრატიულ ქვეყნებში
პოლიტიკური მონაწილეობა ნებაყოფლობითია; მოქალაქეებს აქ მინიჭებული აქვთ
სრული თავისუფლება, მათ შორის არმონაწილეობის.

მონაწილეობის ფორმები

მოქალაქეებს, რომლებსაც სურთ პოლიტიკაში მონაწილეობა, ორი ალტერნატივა აქვთ _

ისინი შეიძლება ჩაერთონ სამართლებრივ ან არასამართლებრივ საქმიანობებში.
მოქალაქეთა უმეტესობა სამართლებრივ მონაწილეობას ირჩევს ან საერთოდ არ
მონაწილეობს.
სამართლებრივი ფორმები

პოლიტიკური მონაწილეობის ყველაზე გავრცელებული ტიპები არსებული

ინსტიტუტების ფარგლებში კონვენციური სამართლებრივ საქმიანობებს მოიცავს.

მოქალაქეთა უმეტესობა პოლიტიკაში მეტწილად სიმბოლურად, პასიურად ან

რიტუალურად მონაწილეობს _ მაგალითად, ესწრება პოლიტიკურ მიტინგებს,
მონაწილეობს პოლიტიკურ გამოკითხვებში, წერილს წერს ადგილობრივი გაზეთის
რედაქტორს ან საკუთარ მანქანაზე აფიშას აკრავს.

ხმის მიცემა ტრადიციული მონაწილეობის ყველაზე თვალსაჩინო ფორმაა. თუმცა, ხმის

მიცემის ეფექტიანობა, როგორც აქტიური მოქალაქის მონაწილეობის საზომი,
დამოკიდებულია რამდენიმე ფაქტორზე: რამდენად პატიოსნად არის დათვლილი ხმები,
ელექტორატის სიდიდესა (რაც უფრო მეტია ამომრჩეველი, მით უფრო ნაკლები გავლენა
აქვს თითოეულ ხმას) და რეალური არჩევანის არსებობაზე.

არასამართლებრივი ფორმები

პოლიტიკური რეჟიმები მნიშვნელოვნად განსხვავდება ერთმანეთისგან იმით, რას

ანიჭებენ ისინი არასამართლებრივი მონაწილეობის კლასიფიკაციას და რამდენად
მკაცრად სჯიან ასეთ ქცევას. როგორც წესი, ავტორიტარული მთავრობები პოლიტიკურ
საქმიანობის უფრო მეტ ფორმას აცხადებენ უკანონოდ, ვიდრე დემოკრატიული
მთავრობები. მაგალითად, დემოკრატიული მმართველობის პირობებში სულ რამდენიმე
(ან საერთოდ არც ერთი) პოლიტიკური პარტია ცხადდება არალეგალურად და
მოქალაქეებს, როგორც წესი, შეუძლიათ შევიდნენ ნებისმიერ პარტიაში საკუთარი ნება-
სურვილით, ტოტალიტარული მმართველობის შემთხვევაში კი, ერთის გარდა ყველა
პარტია არალეგალურია. მეტიც, ავტორიტარული მთავრობები `პოლიტიკურ
დანაშაულს~ მეტად განაზოგადებენ და უფრო მკაცრად სჯიან `პოლიტიკურ
დამნაშავეებს~, ვიდრე მათი დემოკრატიული ანალოგები.

სამოქალაქო დაუმორჩილებლობა უარს ამბობს ძალადობაზე და მოუწოდებს

მონაწილეებს, სასჯელი ლეგიტიმურად აღიარონ. სპექტრის მეორე მხარეს კი დგას:
პოლიტიკური ტერორიზმი, რომელიც ოპონენტთა დემორალიზების, დაშინებისა და
დამორჩილებისათვის ძალადობას ან ძალადობის მუქარას მიმართავს; საბოტაჟი,
მთავრობის დამხობის მცდელობა, რაც ხშირად გარეშე ძალების დახმარებით
ხორციელდება; აჯანყებისკენ წაქეზება , ბუნტისა და ანტისამთავრობო ქმედებების
პროვოცირება. ყოველი მათგანი რევოლუციური ქმედებაა. თუმცა, იმის მიხედვით, რა
რეჟიმთან გვაქვს საქმე, საბოტაჟად და პროვოკაციდ შეიძლება მიჩნეულ იქნეს
არალეგალურ შეხვედრაში მონაწილეობა ან უკანონო პოლიტიკურ პარტიაში შესვლა,
მთავრობის გამაკრიტიკებელი პროკლამაციების დაბეჭდვა ან ოფიციალური პოლიტიკისა
და იდეოლოგიისაგან განსხვავებული აზრის ქონა. ბევრ ავტორიტარულ სახელმწიფოში
მთავრობის ნებისმიერი სახის ოპონირება, თუნდაც ისეთი უწყინარი რამ, როგორიცაა,
ვთქვათ, მეგობრისათვის წერილის მიწერა, რომელიც შეიცავს სათავეში მყოფი
ხელისუფლების ფარულ კრიტიკას, შეიძლება ჩაითვალოს მთავრობის ძირგამომთხრელ
საქმიანობად.

ნაწილი 2

საერთო-სახელმწიფოებრივი და ადგილობრივი გადასახადები

საერთო-სახელმწიფოებრივი და ადგილობრივი გადასახადები

საქართველოში მოქმედებს საერთო-სახელმწიფოებრივი და ადგილობრივი

გადასახადები.

საერთო-სახელმწიფოებრივი გადასახადებია ის გადასახადები, რომელთა გადახდა

სავალდებულოა საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე.

ადგილობრივი გადასახადებია საგადასახადო კოდექსით დაწესებული და ადგილობრივი

თვითმმართველობის წარმომადგენლობითი ორგანოების ნორმატიული აქტებით
შემოღებული გადასახადები (ზღვრული განაკვეთების ფარგლებში), რომელთა გადახდა
სავალდებულოა შესაბამისი სუბიექტების ტერიტორიაზე.

საერთო-სახელმწიფოებრივ გადასახადებს განეკუთვნება:

საშემოსავლო გადასახადი;

მოგების გადასახადი;

დამატებული ღირებულების გადასახადი (დღგ);

აქციზი;

საბაჟო გადასახადი.
 თავი VI
ქართული სახელმწიფოს სოციალური პოლიტიკა

საქართველოს სოციალური პოლიტიკა

შესავალი.

2. საქართველოს სოციალური პოლიტიკა ისტორიულ ჭრილში

სოციალური პოლიტიკა სხვადასხვა დოზით ტარდებოდა საქართველოში, მაგალითად,

სოციალური პოლიტიკის გატარების მცდელობა აღინიშნებოდა მე-18 საუკუნის
საქართველოში ერეკლე II-ს ეპოქაში. მან განახორციელა ბატონყმური ურთიერთობის
რეგლამენტაცია ფეოდალთა შეზღუდვის მიზნით; გამოსცა კანონი (1765), რომლის
ძალითაც ტყვეობიდან თავისი სახსრებითა და ინიციატივით დაბრუნებულ გლეხს
თავისუფლება ენიჭებოდა. ერეკლე II ენერგიულ ღონისძიებებს მიმართავდა
მრეწველობის და კულტურის განვითარებისათვის, რის შედეგადაც გაჩნდა ფაბრიკები და
ქარხნები (შაქრის, მინის, შალის, იარაღის), სამთამადნო წარმოება (სპილენძის, ოქრო-
ვერცხლის, თუჯის, რკინის); მანვე განაახლა ზარაფხანა, დააარსა სემინარიები. მეფის
ირგვლივ შეიკრიბა განათლებისა და კულტურის მოღვაწეთა დასი, გახშირდა წიგნების
ბეჭდვა.

აღნიშვნის ღირსია გამოჩენილი ქართველი მწერლის, პოეტისა და საზოგადო მოღვაწის

ილია ჭავჭავაძის ძალისხმევა მე-19 საუკუნის მეორე ნახევრის საქართველოში
სოციალური პოლიტიკის გატარების თვალსაზრისით. 1873 წლიდან თბილისში
დამკვიდრებული ილია ჭავჭავაძე აქტიურად ჩაება ფართო პრაქტიკულ საზოგადოებრივ
საქმიანობაში. 1875 წელს იგი აირჩიეს სათავადაზნაურო საადგილ- მამულო ბანკის
თავმჯდომარედ, რომელიც ჭავჭავაძის მოღვაწეობის შედეგად ფაქტობრივად ქართულ
ეროვნულ ბანკად იქცა და უდიდეს ფინანსურ დახმარებას უწევდა ყველა ძირითად
კულტურულ თუ საგანმანათლებლო დაწესებულებას საქართველოში. 1881 წლიდან
ჭავჭავაძე იყო მისივე ინიციატივით დაარსებული ქართული დრამატული საზოგადოების
თავმჯდომარე, 1879-1885 წლებში— ”ქართველთა შორის წერა-კითხვის გამავრცელებელი
საზოგადოების” თავმჯდომარის მოადგილე, 1885 წლიდან სიცოცხლის დასასრულამდე
საზოგადოების უცვლელი თავმჯდომარე და სხვ.

ილია ჭავჭავაძემ თავის პუბლიცისტურ შემოქმედებასა და საზოგადოებრივ

მოღვაწეობაში დიდი ადგილი დაუთმო სახალხო განათლებისა და მოზარდი თაობის
აღზრდის საკითხებს, რამაც ფუძემდებლური როლი შეასრულა ქართული პედაგოგიური
მეცნიერებისა და ქართული სახალხო ეროვნული სკოლის ჩამოყალიბების საქმეში. იგი,
როგორც ეროვნულ-განმათავისუფლებელი მოძრაობის მეთაური, ეროვნების ბურჯის-
ქართული ენის - დაცვისათვის ბრძოლას მჭიდროდ უკავშირებდა მშობლიურ ენაზე
სწავლების, სახალხო სკოლების ქსელის ზრდის მოთხოვნებს, რაც პროგრესულ-
დემოკრატიული პედაგოგიური მოსაზრებით იყო ნაკარნახევი. დღესაც აქტუალურია
ჭავჭავაძის იდეები აღზრდისა და განათლების ორგანული კავშირის, გონებრივი,
ზნეობრივი, ესთეტიკური, შრომითი და ფიზიკური აღზრდის შესახებ. იგი
განსაკუთრებულ როლს ანიჭებდა მასწავლებლის პიროვნებას და მის პირად მაგალითს.
დღემდე არ დაუკარგავს მნიშვნელობა ჭავჭავაძის შეხედულებას ოჯახში აღზრდის
შესახებ. ფასდაუდებელია ჭავჭავაძის მოღვაწეობა საქართველოში პროფესიული და
უმაღლესი განათლების ორგანიზაციისა და ქალთა უმაღლესი განათლების
განხორციელების საქმეში. იგი ზრუნვასა და შემწეობას არ აკლებდა უცხოეთში მყოფ
ქართველ სტუდენტებს. სახალხო განათლებისა და პედაგოგიურ საკითხებზე მრავალი
ნაშრომი დაგვიტოვა, მათ შორის განსაკუთრებული ადგილი უჭირავს ფუნდამენტურ
ნაშრომს: „პედაგოგიკის საფუძვლები“ (1888).

3. თანამედროვე საქართველოს სოციალური პოლიტიკა

1990-ანი წლებიდან, როდესაც საქართველომ აღიდგინა სახელმწიფოებრიობა, ქვეყანაში

ვერ გატარდა მეტ-ნაკლებად დაბალანსებული როგორც ეკონომიკური, ასევე სოციალური
პოლიტიკა. მოსახლეობის მზარდ უკმაყოფილებას მოჰყვა ხავერდოვანი რევოლუცია,
რომელიც მსოფლიოში ცნობილია ”ვარდების რევოლუციის” სახელით. ახალმა
ხელისუფლებამ აქტიურად დაიწყო ეკონომიკური რეფორმები და სოციალური
პოლიტიკის გატარება ქვეყანაში, რასაც აძლიერებს ხელისუფლების ევროატლანტიკური
კურსი და ევროკავშირის სამეზობლო პოლიტიკა.

სოციალური პოლიტიკის ძირითადი კომპონენტებია:

სიღარიბის აღმოფხვრა;

ჯანდაცვა და სოციალური დაცვა; განათლება; მეცნიერება; კულტურა; სპორტი.

1. სიღარიბის დონე

2000 წელს გაეროს ეგიდით ჩამოყალიბდა ათასწლეულის განვითარების

თხუთმეტწლიანი პროგრამა, რომლის ძირითადი მიზნებია:

 უკიდურესი სიღარიბის აღმოფხვრა;

 უნივერსალური განათლება;

 გენდერული თანასწორობა;

 ბავშვთა ჯანმრთელობა;

 დედათა ჯანმრთელობა;

 შიდსთან და სხვა საშიშ ინფექციურ დაავადებებთან ბრძოლა;

 გარემოს დაცვა და ეკოლოგია;

 გლობალური პარტნიორობა.

ეს პროგრამა შემუშავდა საქართველოშიც და ქვეყნის მთავრობა სამოქმედო სტრატეგიას

უსადაგებს პროგრამაში დასმულ მიზნებსა და ამოცანებს. სანამ მოვახდენთ სიღარიბის
ინდიკატორებზე კონცენტრირებას, უნდა აღინიშნოს ის ზოგადი პრინციპები ,
რომლებზეც დაფუძნებულია სიღარიბის დონე და აგრეთვე ის მოდიფიკაციები, რომელიც
განიცადა შესაბამისმა მეთოდოლოგიამ საქართველოში.

განვიხილოთ რამდენიმე მოდიფიკაცია, რომელთაც დიდი ზეგავლენა გააჩნდათ

სიღარიბის ინდიკატორების დასადგენად.

არსებობს ორი ძირითადი აუცილებელი კომპონენტი სიღარიბის ინდიკატორების

გამოსათვლელად - სიღარიბის ზღვარი და ე.წ. ”კეთილდღეობის ინდიკატორი”.

კეთილდღეობის ინდიკატორს ადარებენ სიღარიბის ზღვარს იმის დასადგენად, თუ

რამდენად ”ღარიბია” შესწავლილი ობიექტი (ეს შეიძლება იყოს ოჯახი ან
ინდივიდუალური პირი). კეთილდღეობის ინდიკატორი შეიძლება დაკავშირებული იყოს
შემოსავალთან, ხარჯებთან, ან შესწავლილი ობიექტის სხვა მახასიათებლებთან.

ოფიციალური სიღარიბის ზღვარის გამოსათვლელად საქართველო იყენებს ოფიციალურ

ინდიკატორს, ე.წ. ”საარსებო მინიმუმს”. წინა სიღარიბის ინდიკატორები აანალიზებდნენ
ოჯახებს, ხოლო ახლები კი - ინდივიდუალურ პირებს. ”სიღარიბის დონისთვის” ეს
შემდეგს ნიშნავს: თავდაპირველად სიღარიბის დონე განისაზღვრებოდა ოჯახების
მთლიან რაოდენობაში ღარიბი ოჯახების წილით, მაგრამ ახალი მიდგომით სიღარიბის
დონე განისაზღვრება ღარიბი მოსახლეობის წილით მოსახლეობის საერთო რაოდენობაში.
სიღარიბის ოფიციალური დონის, ანუ საარსებო მინიმუმის, დასადგენად გამოყენებული
გამოთვლები იმართება საქართველოს კანონით ”საარსებო მინიმუმის გამოთვლის წესი”.
იგი დაფუძნებულია შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს
მიერ დადგენილ მინიმალურ სამომხმარებლო კალათაზე ჯანმრთელი ადამიანისათვის.
წინა მეთოდოლოგია იყენებდა სამომხმარებლო კალათას, რომელიც დადგინდა 1992
წელს. ეს კალათა დაფუძნებული იყო საბჭოთა კავშირის პერიოდის ნორმებზე და
გულისხმობდა დღეში 2500 კილოკალორიის მიღებას, რაც აბსოლუტურად
არაადეკვატური იყო მოსახლეობის რეალური მოხმარებისა.

შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს 2003 წლის 8 მაისის

№111/ნ ბრძანების მიხედვით დადგინდა ახალი რეკომენდირებული სამომხმარებლო
კალათა. ახალი კალათა შეიცავს 2300 კილოკალორიას დღეში და მისი შედგენილობა
შედარებით ადეკვატურია მოსახლეობის რეალური მოხმარებისა. ასეთმა ცვლილებამ
აუცილებელი გახადა ოფიციალური საარსებო მინიმუმის შესაბამისობაში მოყვანა 2004 და
2005 წლებში. სამომხმარებლო კალათის შედგენილობის ცვლილების გამო,
გარკვეულწილად დაიკლო ოფიციალურმა სიღარიბის ზღვარმა.

მსოფლიო ბანკის აქტიური მხარდაჭერითა და რეკომენდაციებით საქართველოს

სტატისტიკის დეპარტამენტი აპირებს ახალ მეთოდოლოგიაზე გადასვლას სიღარიბის
დონის დასასგენად. ახალი მეთოდოლოგია აღარ იქნება დაკავშირებული სამომხმარებლო
კალათასთან. იგი დაეყრდნობა ერთი კილოკალორიის საშუალო ფასს, რომელსაც
გამოითვლის სახელმწიფო სტატისტიკური დეპარტამენტი მუშახელისა და ოჯახების
ინტეგრირებული ანალიზის საფუძველზე.

ყოველი ზემოხსენებული ფაქტორის გათვალისწინებით, სტატისტიკის დეპარტამენტმა

თავიდან გამოთვალა სიღარიბის დონე 2004 და 2005 წლებში.

განმეორებით გამოთვლებზე დაყრდნობით შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ სიღარიბის

დონეს მზარდი ტენდენცია გააჩნია 2004 წლიდან 2005 წლამდე. ინდიკატორი იზრდება 3,7
პროცენტით ქალაქებში, ხოლო 4,6 პროცენტით სოფლებში.

სიღარიბის დონემ დაიკლო 2006 წლის პირველ კვარტალში (ცხრილი 2), მაშინ, როდესაც
აღინიშნებოდა სიღარიბის დონის ზრდა 2005 წელს. 2006 წლის პირველ კვარტალში
საქართველოში სიღარიბის დონე 33,6 პროცენტს შეადგენდა, ანუ 2005 წლის პირველ
კვარტალთან შედარებით 6,1 პროცენტით ნაკლებს (39,7 პროცენტი).

სიღარიბის დონემ დაიკლო როგორც ქალაქებში, ასევე სოფლებში. მაშინ, როდესაც 2005
წელს საქართველოს სოფლის მოსახლეობის 41,1 პროცენტი სიღარიბის ზღვარს ქვემოთ
იყო, 2006 წელს ღარიბად ითვლება სოფლის მოსახლეობის მხოლოდ 31,2 პროცენტი. რაც
შეეხება ქალაქის მოსახლეობას, 2006 წლის პირველ კვარტალში სიღარიბის ზღვარს
ქვემოთ მყოფი მოსახლეობის დონემ 36,0 პროცენტამდე დაიკლო, 2005 წლის პირველ
კვარტალში არსებული 38,1 პროცენტიდან.
2008-2012 წლებში საქართველოს მთავრობის ძირითად მიზანს წარმოადგენდა
(საქართველოს მთავრობის სამოქმედო პროგრამა)

 მოსახლეობის კეთილდღეობა - საქართველო სიღარიბის გარეშე

 ეროვნული უსაფრთხოების უზრუნველყოფა და სრული ტერიტორიული და

სამოქალაქო რეინტეგრაცია

ზემოაღნიშნული მიზნების მისაღწევად გაიზრდება მთავრობის ორიენტირება

შედეგებზე.

მოსახლეობის კეთილდღეობის გასაუმჯობესებლად მთავრობის ძალისხმევა მიმართული

იქნება, ერთი მხრივ, სწრაფი და ფართო ეფექტის მქონე ეკონომიკური ზრდის
უზრუნველყოფისაკენ და, მეორე მხრივ, სიღარიბის წინააღმდეგ მიმართული მასშტაბური
სოციალური პროგრამების განხორციელებისაკენ.

სწრაფი და ფართო ეფექტის მქონე ეკონომიკური ზრდა უზრუნველყოფილი იქნება

სტაბილური მაკროეკონომიკური გარემოს შექმნით, ეკონომიკაში სახელმწიფოს როლის
შემცირებით და ინფლაციის დაბალი დონის შენარჩუნებით. ამ მიზნების მიღწევა
შესაძლებელი გახდება პროფიციტული ბიუჯეტით, მარტივი და დაბალი
გადასახადებით, უცხოური ინვესტიციების მოზიდვით, საკუთრების უფლების დაცვით,
ლიბერალური სავაჭრო და სატრანსპორტო პოლიტიკით, ექსპორტის ზრდით, სოფლის
მეურნეობის სექტორის კომერციალიზაციით, დასაქმებისა და დაგროვების
სტიმულირებით და მომავალი თაობებისა და სტაბილური განვითარების ფონდების
შექმნით.

სიღარიბის წინააღმდეგ მიმართული პოლიტიკა გაითვალისწინებს რესურსების

კონსოლიდაციას და ეფექტური ინსტიტუტების შექმნას ხელმოკლეთა დასახმარებლად.
ზემოაღნიშნული უზრუნველყოფილი იქნება სოციალური ბიუჯეტის მიზანმიმართული
ხარჯვით, ბენეფიციართა შერჩევის ეფექტური მექანიზმებით, ჰოსპიტალური სისტემის
განვითარების პროგრამით, სოფლის ექიმის ფართოდ განვითარებული ქსელით,
ხელმოკლეთათვის სახელმწიფოს მიერ უზრუნველყოფილი სადაზღვევო სისტემით,
სოციალური საპენსიო პაკეტით, პროგრამით "ღირსეული დასაწყისი".

სწრაფი ეკონომიკური ზრდა და სიღარიბის შემცირება საჭიროებს ინვესტიციებს საგზაო,

საპორტო და სარკინიგზო ინფრასტრუქტურაში, "ღია ცის" პოლიტიკის განხორციელებას,
საგზაო გადაზიდვების ლიბერალურ რეჟიმს, ჰიდროენერგეტიკული რესურსების
ათვისების გაზრდას, ენერგომომარაგების დივერსიფიკაციას და რეგიონული
დისბალანსის შემცირებას.

აღნიშნული მიზნების განხორციელებისათვის არსებითია ნიჭზე და უნარებზე

ორიენტირებული და კორუფციისაგან თავისუფალი, მცირე და მოქნილი საჯარო
სამსახურის შექმნა.
2. მიმდინარე და დაგეგმილი რეფორმები სოციალური პოლიტიკის სექტორულ

სპექტრში

2.2. ჯანდაცვა და სოციალური დაცვა

საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მიმდინარე

პრიორიტეტებს წარმოადგენს სამი ყველაზე მნიშვნელოვანი სოციალური რისკი:

სიღარიბე, ჯანდაცვა და ასაკი. ყველა მცდელობა მიმართულია რისკის რეგულირების

ინსტრუმენტებისა და მექანიზმების შექმნისაკენ. ამრიგად, დაიგეგმა და შემდგომში
განხორციელდა რამდენიმე მნიშვნელოვანი რეფორმა, მათ შორის:

 სოციალური დახმარების ადმინისტრირების სისტემის რეფორმა;

 ჯანდაცვის სისტემის რეფორმა;

 ”პრივილეგიების” არასწორი გაზრდის შეზღუდვა (პენსიები და დახმარებები) -

(რეფორმა ორიენტირებულია პენსიონერთა ზოგიერთი ჯგუფისათვის პრივილეგიების
გაუმართლებელი ზრდის შეზღუდვა).

სოციალური დაცვის კონცეფციის მთავარი მომნენტებია:

 კანონი ადგენს შემთხვევების გარკვეულ რაოდენობას (საპენსიო ასაკის მიღწევა, ოჯახის

მარჩენალის დაკარგვა და ა.შ.), როდესაც მოქალაქეს უფლება ეძლევა მიიღოს ადეკვატური
დახმარება სახელმწიფოსგან (ადეკვატური ნიშნავს, რომ დახმარება შეიძლება
ადეკვატური იყოს ეკონომიკური სიტუაციისა ქვეყანაში);

 სიღარიბის ზღვარს ქვემოთ მცხოვრები მოსახლეობა, რომელსაც არ შეუძლია თავისი

ეკონომიკური პირობების გაუმჯობესება, მიიღებს ადეკვატურ მიმართულ სოციალურ
დახმარებას;

 ისეთი ღარიბი მოსახლეობისთვის, რომელსაც არ შეუძლია აქტიური პრევენციული

ზომების გატარება და იმყოფება უკიდურესი სიღარიბის ზღვარზე, სახელმწიფო ქმნის
ეფექტურ დამცავ ბადეს, რომელიც მოიცავს სხვადასხვა სახის სოციალურ მომსახურებას.

3.2.2.1. სოციალური დახმარების ადმინისტრირების სისტემის რეფორმა

სოციალური დახმარების სისტემის ადმინისტრირების რეფორმა, რომელსაც მთავრობამ
საფუძველი ჩაუყარა 2004 წელს, მიზნად ისახავს მოსახლეობის სოციო- ეკონომიკური
პირობების გაუმჯობესებას საღარიბის აღმოფხვრის შედეგად.

რეფორმის მთავარი პრინციპები შემდეგია:

 სიღარიბის შემსუბუქების პროგრამის გაუმჯობესებული დამიზნება, რათა პროგრამა

შეეხოს იმათ, ვისაც სჭირდება დახმარება;

 სარგებლის მონეტიზირება. წინა გამოცდილების მიხედვით, უფრო მეტ შემთხვევაში

მონეტიზირებული სოციალური დახმარება მეტად ეფექტურია ოჯახების ეკონომიკური
პირობების გასაუმჯობესებლად, მათი მოხმარების ოპტიმიზაციით.

სოციო-ეკონომიკური პირობების იდენტიფიცირებისა და შეფასების, აგრეთვე სიღარიბის

ზღვარს ქვევით მცხოვრები ოჯახების მონაცემთა ბაზის შექმნის პროგრამის მიზანია
სოციალურად დაუცველი ღარიბი ოჯახების მონაცემთა ბაზის შექმნა მათ სოციალურ-
ეკონომიკურ სტატუსზე დაყრდნობით, რაც შესაძლებელს გახდის დაიგეგმოს და
დაინერგოს ფინანსური და სხვა სახის სოციალური დახმარების პროგრამები.

სოციალური დახმარების პროგრამის უმთავრესი წინაპირობა დახმარების მიმღებების

(ბენეფიციარების) სწორი შერჩევაა, განასაკუთრებით ისეთ შემთხვევებში, როდესაც
ხელმისაწვდომი რესურსები მწირია, ხოლო სიღარიბის ზღვარს ქვევით მყოფი
მოსახლეობის წილი კი საკმაოდ მაღალია.

მონაცემთა ბაზის შექმნა მოიცავს შემდეგ ეტაპებს: ოჯახის მიერ აპლიკაციის ფორმის
ჩაბარება, აპლიკაციის გატარება, ოჯახების საცხოვრებელი ადგილის მიხედვით

იდენტიფიცირება და მათი დარეგისტრირება მონაცემთა ბაზაში მათი სოციო-

ეკონომიკური პირობების შემფასებელი მეთოდოლოგიის მიხედვით, მათთვის
სარეიტინგო ქულის მინიჭებით. 2005 წლის აგვისტოდან დაიწყო სიღარიბის ზღვარს
ქვემოთ მყოფი ოჯახების აპლიკაციების მიღება საკომუნიკაციო პუნქტებში (აპლიკაციები
თავდაპირველად ეყრდნობა ოჯახების თვითშეფასებას). დღეისთვის, პროგრამის
ფარგლებში დაარსდა 1100 საკომუნიკაციო ცენტრი, სადაც ხდება აპლიკანტი ოჯახების
რეგისტრაცია. ნებისმიერი ოჯახი, რომელიც ითვლება უკიდურეს სიღარიბეში
მცხოვრებად და რომელიც ითხოვს დახმარებას სახელმწიფოსგან, შეიძლება
დარეგისტრირდეს მონაცემთა ბაზაში.

2006 წლის მდგომარეობით, საკომუნიკაციო ცენტრში ჩაბარებულ აპლიკაციებზე

დაყრდნობით, საქართველოში მაცხოვრებელი ოჯახების 21%-მა სურვილი გამოთქვა
მიეღო დახმარება. სხვა რეგიონებთან შედარებით სამცხე-ჯავახეთის, რაჭა-ლეჩხუმის და
მცხეთა-მთიანეთის რეგიონებში აღინიშნა სოციალურად დაუცველი ოჯახების მაღალი
ხვედრითი წილი, რომელთაც გამოთქვეს დახმარების მიღების სურვილი. ეს მაჩვენებელი
ყველაზე დაბალია თბილისში (10,4%) და გურიაში (16%).
ამ ეტაპისათვის მონაცემთა ბაზაში დარეგისტრირებულია 218384 ოჯახი, სადაც საერთო
ჯამში 566068 ადამიანი ცხოვრობს. ერთი წევრისაგან შემდგარი ოჯახების მაღალი რიცხვი
იმ ფაქტითაა განპირობებული, რომ ამგვარი ოჯახები წარმოდგენილია მარტოხელა
პენსიონერებით, რომელთაც სიღარიბის ძალზე მაღალი რისკი და დაუცველობის
შეგრძნება აღენიშნებათ. კერძოდ, ერთი წევრისაგან შემდგარი ოჯახებიდან, რომელთაც
ჩააბარეს აპლიკაცია, თითქმის ორი მესამედი (65%) პენსიონერებისგან შედგება. ისიც
აღსანიშნავია, რომ პენსიონერთა დონე მაღალია ორი წევრისგან შემდგარ ოჯახებში,
რომელთაც აპლიკაცია შეავსეს.

შენიშვნა: 1. ”სახელმწიფო პენსიის შესახებ” და ” საქართველოს კომპენსაციის და

სახელმწიფო აკადემიური სტიპენდიის შესახებ” საქართველოს კანონების შესაბამისად
2006 წლიდან აღარ ინიშნება პენსიები ”შრომითი პენსიის”, ”სოციალური პენსიის”,
”პერსონალური პენსიონერის პენსიის” და ა. შ. სახელწოდებით. აღნიშნული კატეგორიის
პენსიონერები ნაჩვენებია ”ასაკით პენსიონერთა” და ”ინვალიდ პენსიონერთა”
კატეგორიებში.

2. *მაჩვენებელი მოიცავს პენსიის მიმღებთა რიცხოვნობას წყარო: საქართველოს შრომის,

ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტრო. სოციალური აგენტები ატარებენ
გასაუბრებას ისეთ ოჯახებთან, რომელთაც სურვილი გამოთქვეს მიეღოთ გამიზნული
სოციალური დახმარება. დასაქმებისა და სოციალური დახმარების სახელმწიფო
სააგენტომ სოციალური აგენტები აღჭურვა უფლებით მოეხდინათ იმ ოჯახების
იდენტიფიკაცია, რომლებიც გამოთქვამენ სურვილს დარეგისტრირდნენ მონაცემთა
ბაზაში, გასაუბრებოდნენ ოჯახის წევრებს მათ სახლში, დაედგინათ ოჯახის სოციო-
ეკონომიკური პირობები და სახელმწიფოს მიერ დადგენილი მეთოდოლოგიის მიხედვით
მოეხდინათ სხვა აუცილებელი ინფორმაციის მოპოვება. მეთოდოლოგიის უმთავრესი
პუნქტებია:

 სარეიტინგო ქულის დათვლა (ე.წ. კეთილდღეობის ინდექსი), რომელიც შეესაბამება

ოჯახის კეთილდღეობის დონეს. გამოთვლა ეყრდნობა დაფუძნებულ მეთოდოლოგიას;

 ინდექსი გამოთვლილია სოციალური აგენტის მიერ მომზადებული კითხვარის

შეფასებით;

 თითოეულ ინდიკატორს მინიჭებული აქვს შესაბამისი წონა - ციფრი, ოჯახის

კეთილდღეობაზე გავლენის მიხედვით. თითოეულ ციფრს გააჩნია გარკვეული ეფექტი
ოჯახისთვის გამოთვლილ საბოლოო ინდექსზე;

 კეთილდღეობის ინდექსზე დაყრდნობით შეიძლება მათი განსხვავება სიღარიბის

დონის მიხედვით.

2006 წლის ზაფხულში დაიწყო მოსახლეობის უღარიბესი ნაწილის სამედიცინო

დაზღვევის პროგრამა. პროგრამის ფარგლებში 600 ათასმა უღარიბესმა ადამიანიმა
სახელმწიფოსგან მიიღო უფასო სამედიცინო მომსახურება. სამედიცინო დაზღვევის
პროგრამა ფარავს იმ ოჯახების წევრებს, რომელთა ქულაც 100001-ზე ნაკლებია. ამ
კატეგორიაში ხვდება მოსახლეობის 20,1%. ბენეფიციარებს დაურიგდათ სპეციალური
ბარათები. ბარათები გამოიყენება პაციენტებისთვის საჭირო მომსახურების
იდენტიფიცირებისათვის და შესაბამისი დახმარების გაწევისთვის. ის დახმარება,
რომელსაც სახელმწიფო უწევს ბენეფიციარებს სამედიცინო მომსახურების ანაზღაურების
სახით, საშუალებას აძლევს მათ დაზოგონ ის თანხა, რომელსაც ისინი სხვა შემთხვევაში
ამგვარ მომსახურებაზე დახარჯავდნენ. ბარათის მფლობელს უფასოდ შეუძლია მიიღოს
შემდეგი სახის მომსახურება: ამბულატორიული მომსახურება სამედიცინო ცენტრში ან
კლინიკაში, კონსულტაცია სპეციალიზირებული ექიმისგან, უფასო სამედიცინო
გამოკვლევები, გადაუდებელი სამედიცინო დახმარება, მშობიარის დახმარება,
ჰოსპიტალიზაცია ან დაგეგმილი ოპერაცია. ოჯახის ექიმმა უნდა დაასაბუთოს, რომ
ბარათის მფლობელს სჭირდება ზემოთხსენებული მომსახურება.

3.2.2.2. ჯანდაცვის სისტემის რეფორმა

ჯანდაცვის რეფორმის ყველაზე მნიშვნელოვანი კომპონენტებია:

 ინვესტირება ინფრასტრუქტურაში;

 პროფესიული საქმიანობის სტანდარტები;

 ინვესტირება ადამიანურ რესურსებში;

 მომსახურებების ადეკვატური დაფინანსება;

 ძირითადი და დამატებითი საბენეფიციო პაკეტის (ძსპ და დსპ) დანერგვა და რეფორმა;

 ახალი სადაზღვევო პროდუქტების დანერგვა და შენარჩუნება;

დიდი ყურადღება ექცევა ძირითად საბენეფიციო პაკეტში შემავალი სამედიცინო

მომსახურების უზრუნველყოფასა და დაფინანსებას. მათ შორისაა პირველადი ჯანდაცვა
და სასწრაფო დახმარება, გარკვეული სახის საჰოსპიტალო და ამბულატორიული
მომსახურება. ხოლო რაც შეეხება დამატებით საბენეფიციო პაკეტს, იგი
ორიენტირებულია სპეციფიკურ ჯგუფებზე.

ამბულატორიული მომსახურება, როგორც ძირითადი საბენეფიციო პაკეტის კომპონენტი

დაფუძნდა როგორც ერთ-ერთი პრიორიტეტი და მიზნად ისახავს მოსახლეობისთვის
უფასო, ყოველთვის ხელმისაწვდომი და ეფექტური დახმარების გარანტირებას.
პროგრამამ მოახდინა ამბულატორიული მომსახურების დეპარტამენტის სტრუქტურული
რეორგანიზაცია, პერსონალის ოპტიმიზაცია, მატერიალურ-ტექნიკური ბაზის
გაუმჯობესება და სტანდარტებისა და ტარიფების ჰარმონიზაცია.
სამედიცინო რეფორმის გატარებით უკვე შესრულდა, ან შესრულების პროცესშია შემდეგი
პუნქტები:

 სამედიცინო და სოციალური პროგრამის გაფართოება დედებისა და ბავშვებისათვის და

მათი დაფინანსების გაზრდა;

 დედებისა და ბავშვებისათვის სამედიცინო და სოციალური პროგრამების

ოპტიმიზირებული ორგანიზაციული მოდელის შექმნა და აქტივიზაცია;

 პირველადი ჯანმრთელობის დაცვის სისტემის შექმნა და დედებისა და ბავშვების

ჯანმრთელობის დაცვის სისტემის ზედამხედველობა;

 რეპროდუქციულ ჯანმრთელობის დაცვასთან დაკავშირებით ინფორმაციისა და

მომსახურების გაზრდილი ხელმისაწვდომობა;

 რეპროდუქციული ჯანმრთელობის დაცვის მომსახურების ხარისხის გაზრდა;

 დედებისა და ბავშვების სოციალური კეთილდღეობისა და ჯანმრთელობის დაცვის

შეფასების გეგმის მომზადება;

 დიალოგის გამართვა არასამთავრობო და საერთაშორისო ორგანიზაციებთან დედებისა

და ბავშვებისთვის ჯანდაცვისა და სოციალური პრობლემების გაერთიანებული
ძალისხმევით აღმოსაფხვრელად;

გამართულად ფუნქციონირებადი პირველადი და მეორადი ჯანმრთელობის დაცვის

სისტემის შესაქმნელად დადგინდა ოთხწლიანი პერიოდი 2005-2009 წლებს შორის.

პირველადი ჯანმრთელობის დაცვის სფეროშიც განხორციელდა, ან განხორციელების

პროცესშია მნიშვნელოვანი ცვლილებები:

 საქართველოს სამ რეგიონში (კახეთი, იმერეთი, აჭარა) განხორციელდა 78 სამედიცინო

დაწესებულების რეაბილიტაცია, აღიჭურვა სამედიცინო მოწყობილობით, ხოლო ექიმებმა
და ექთნებმა ტრენინგები გაიარეს.

 2006 წლის 1 ივნისიდან დაიწყო ოჯახის ექიმის მოდელის დანერგვა რეაბილიტირებულ

ცენტრებში;

 ჯანდაცვის სექტორში რესურსების ეფექტური, სამართლიანი და თანაბარი

გადანაწილებით ახალმა სისტემამ შესთავაზა მოსახლეობას მაღალი ხარისხის ძირითადი
სამედიცინო მომსახურება, რომელიც ხელმისაწვდომია ნებისმიერი მოქალაქისთვის
განურჩევლად ასაკისა, სქესისა, თუ სოციალური სტატუსისა;

 გაიზარდა ამბულატორიული მომსახურების დაფინანსება, გაუმჯობესდა მომსახურების

მენეჯმენტი და ხარისხი, რაც მნიშვნელოვნად გაზრდის პირველადი დახმარების
ხელმისაწვდომობას მოსახლეობისთვის;
 შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტრო აქტიურად ჩაება
პირველადი ჯანმრთელობის დაცვის სფეროში არასამთავრობო ორგანიზაციების მიერ
შემუშავებული მოდელების გამართვაში. მნიშვნელოვანია ამგვარი გამოცდილების
გაანალიზება და მისი ფართოდ გავრცელება.

შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირების სოციალური ინტეგრაციისა და

ადაპტაციის მხარდაჭერის პროგრამა

შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირების (შშმპ) სოციალური ადაპტაციის

მხარდამჭერი პროგრამა, რომელიც 2005 წელს დაიწყო, წარმოადგენს მექანიზმს, რომელიც
ორიენტირებულია შშმპ სოციალური პოლიტიკის დანერგვაზე.

შშმპ-ები განვითარებად ქვეყნებში წარმოადგენენ სოციალურად დაუცველ, ღარიბ

საზოგადოებას, ამრიგად, ზრუნვა შშმპ-ებზე სოციალური ინტეგრაციის, მათი
ინსტიტუციებში გადაყვანის აცილებისა და ფსიქო - და სოციალური რეაბილიტაციის
საშუალებით არის დიდი ნაბიჯი ქვეყანაში ეკონომიკური განვითარებისა და სოციალური
პირობების გაუმჯობესების მხრივ.

შშმპ სოციალური ადაპტაციის პროგრამა მოიცავს შემდეგ ქვეპროგრამებს: შშმპ

სოციალური ინტეგრაცია, ინსტიტუციანოლური დაცვის ხარჯები, შშმპ ბავშვების
რეაბილიტაცია, დამხმარე საშუალებების უზრუნველყოფა და სხვ.

2006 წელს აქცენტი გაკეთდა დამოუკიდებელი ცხოვრებისათვის აუცილებელი

ცენტრების შექმნაზე და საზოგადოებრივი ორგანიზაციების ქსელის განვითარებაზე.

უნდა აღინიშნოს, რომ ინსტიტუციანოლური ორგანიზაციების სამართლებრივი სტატუსი

შპს-ს ფორმით იყო, რაც მნიშვნელოვნად ზღუდავდა ინოვაციურობას მათი
ფუნქციონირების გაზრდისათვის, აქედან გამომდინარე ინსტიტუციანოლური
ორგანიზაციების კონტროლის სახელმწიფო სამსახური, რომელიც ნახსენები იყო 12.07.05
პრეზიდენტის №585 ბრძანებაში ”მოხუცთათვის საპენსიო სახლების, შეზღუდული
შესაძლებლობების მქონე პირებისა და მზრუნველობამოკლებული ბავშვების სახლების
საზოგადოებრივი სამართლის ლეგალურ დაწესებულებად რესტრუქტურიზაციის
შესახებ” გადავიდა შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროში.

აგრეთვე, მნიშვნელოვანია სამინისტროს კიდევ ერთი პრიორიტეტი, რაც მდგომარეობს

შესაძლებლობების შეფასების მექანიზმის გაუმჯობესებაში ფუნქციების საერთაშორისო
კლასიფიკატორის (ფსკ) გამოყენებით ჯანმრთელობის შეფასებისთვის (2005-2007).

საქართველოში შესაძლებლობების შეზღუდულობის დონის დასადგენ მთავარ

კრიტერიუმს წარმოადგენდა შესაძლებლობების ნაწილობრივი, ან სრული დაკარგვა, რაც
გამოწვეულია ავადმყოფობით, ან ანატომიური, ან გონებრივი აშლილობით.
ამისსაწინააღმდეგოდ, ფსკ განიხილავს შემდეგ კომპონენტებს: სხეულის ფუნქცია და
სტრუქტურა, მონაწილეობა და აქტივობა (დაკავშირებულია ინდივიდის ქმედებებთან და
ცხოვრებისეულ აქტივობასთან) და დამატებითი ინფორმაცია გარემო ფაქტორების
შესახებ. პროგრამის მიზანს წარმოადგენს ფსკ-ს გამოყენება, როგორც სოციალური
შეფასების საშუალება, რათა მიღებული გადაწყვეტილებები იყოს ფაქტებზე
დაყრდნობილი და ამით ხელს უწყობდეს სისტემაში კორუფციის აღმოფხვრას.

ფსკ-ს გამოსაყენებლად მიღებულ იქნა სხვადასხვა ზომა, მათ შორის საკანონმდებლო

ცვლილებებიც. ეს პროცესი ამჟამად აქტიური განვითარების სტადიაშია.

4. იძულებით გადაადგილებულ პირთა (იგპ)-დევნილთა მიმართ სახელმწიფო

სტრატეგია

1990-1994 წლებში აფხაზეთსა და ცხინვალის რეგიონში სეპარატისტული ძალების მიერ

ინსპირირებული შეიარაღებული კონფლიქტების შედეგად 300 ათასზე მეტმა ადამიანმა
(ძირითადად ქართულმა მოსახლეობამ) იძულებით დატოვა საკუთარი სახლ-კარი და
დროებით შეაფარა თავი ქვეყნის სხვადასხვა რეგიონს. იძულებით გადაადგილებულ
პირთა სოციალური დაცვის საკითხმა გრძელვაიდიანი პრობლემის სახე მიიღო.
აღნიშნული ტერიტორიები დე ფაქტო იმყოფებიან საქართველოს ხელისუფლების
იურისდიქციის გარეთ. კონფლიქტის პოლიტიკური გზით მოგვარებამდე უნდა
განხორციელდეს პროგრამები, რომლებიც უზრუნველყოფენ იგპ-ეებისა და ლტოლვილთა
სოციალურ მხარდაჭერას, მათი დასაქმებისა და საზოგადოებაში ინტეგრირების მიზნით.
ამ პროცესის რეგულირების მნიშვნელოვან ფაქტორს წარმოადგენს, როგორც იძულებით
გადაადგილებულ პირთა, აგრეთვე კონფლიქტის ზონებში მცხოვრები მოსახლეობის
მომზადება ამ პროგრამების შემუშავება-განხორციელებაში თანამონაწილეობისათვის.
სოციალური უსაფრთხოების გარანტიებზე ფიქრი შეუძლებელია, თუ არ აღსდგება
ურთიერთნდობისა და ურთიერთთანამშრომლობის განწყობა ერთის მხრივ აფხაზ და ოს
მოსახლეობასა და მეორეს მხრივ იგპ-თა შორის.

საქართველოს მთავრობის 2006 წლის 23 თებერვლის №80 განკარგულებით შეიქმნა

სამთავრობო კომისია, რომელსაც დაევალა იგპ-თა მიმართ სახელმწიფო სტრატეგიისა და
პოლიტიკის შემუშავების მიზნით წინადადებების მომზადება, შემუშავებული
სტარტეგიის განხორციელების ორგანიზება-კოორდინაცია. უნდა აღინიშნოს, რომ ამ
პერიოდამდე საქართველოში არ არსებობდა სახლემწიფო დოკუმენტი, რომელშიც
ასახული იქნებოდა დევნილთა პრობლემებთან დაკავშირებით ჩამოყალიბებული
ერთიანი ხედვა, მათი გადაჭრის მიმართ ერთიანი მიდგომა. საქართველოს მთავრობა,
საერთაშორისო და არასამთავრობო ორგანიზაციები დევნილთა პროგრამების დაგეგმვის
თუ განხორციელების დროს განიცდიდნენ კოორდინაციის და პრობლემების
გადაჭრისადმი ერთიანი მიდგომის ნაკლებობას, რის გამოც ხშირად არ ხდებოდა
დევნილთა ინტერესების, საჭიროებების სათანადოდ გათვალისწინება, მათი
პრობლემების გრძელვადიანი და მდგრადი გადაჭრა.

იგპ-თა მიმართ სახელმწიფო სტრატეგია წარმოადგენს საქართველოს მთავრობის

მიდგომას ამ საკითხის მიმართ. იგი ადგენს სახლმწიფოს ორ უმთავრეს მიზანს:

 პირობების შექმნა დევნილთა ღირსეულად, უსაფრთხოდ დაბრუნებისთვის და

მხარდაჭერის აღმოჩენა იმ დევნილთათვის, რომლებიც სტიქიურად დაბრუნდნენ მუდმივ
საცხოვრებელ ადგილზე;

 დევნილი მოსახლეობისთვის ღირსეული ცხოვრების პირობების მხარდაჭერა, მათი

საზოგადოებრივ ცხოვრებაში ინტეგრაცია.

დევნილთა ინტეგრაციის წარმატებით განსახორციელებლად სტრატეგია ითვალისწინებს

დევნილის სტატუსის სოციალური დახმარებისაგან გამიჯვნას.

დევნილები, ისევე როგორც საქართველოს ყველა მოქალაქე, სრულფასოვნად მიიღებენ

მონაწილეობას სახლემწიფოს ერთიან სოციალურ პროგრამებში მხოლოდ საჭიროებიდან
გამომდინარე, მიუხედავად დახმარების მიმღების სტატუსისა.

სტრატეგიით გათვალისწინებული იყო კომპაქტური განსახლების ობიექტების

ეტაპობრივი დახურვა, დევნილთა ინტეგრაცია და სახელმწიფო დახმარებაზე
დამოკიდებულების შემცირება.

აღნიშნული სტრატეგიის შემუშავებაში აქტურად იყვნენ ჩართულნი სამთავრობო

სტრუქტურები, საერთაშორისო და არასამთავრობო ორგანიზაციები, დევნილი
მოსახლეობის წარმომადგენლები, მოწვეული ექსპერტები და კონსულტანტები,
რომლებიც თავიანთი კომპეტენციის ფარგლებში ჩართულნი იყვნენ შემდეგ თემატურ
სამუშაო ჯგუფებში:

 განსახლება;

 სოციალური რეაბილიტაცია;

 ეკონომიკური რეაბილიტაცია;

 სამართლებრივი რეაბილიტაცია.

საქართველოს მთავრობის 2007 წლის 2 თებერვლის №47 განკარგულებით დამტკიცდა

იძულებით გადაადგილებულ პირთა-დევნილთა მიმართ სახელმწიფო სტრატეგია და
იგივე სამთავრობო კომისიას დაევალა იგპ-თა მიმართ სახელმწიფო სტრატეგიის
განხორციელების სამოქმედო გეგმის შემუშავება სათანადო საფინანსო- ეკონომიკური
გაანგარიშებით.
2008 წლის აგვისტოში რუსეთის ფედერაციის მხრიდან საქართველოს წინააღმდეგ
განხორციელებული აგრესიის გამო, რამაც გამოიწვია დევნილთა ახალი ტალღის
წარმოქმნა (დაახლოებით 50000 კაცი), ქვეყნის ხელისუფლება ახალი გამოწვევების წინაშე
დადგა. ცენტრალურმა ხელისუფლებამ დაკარგა კონტროლი სამხრეთ ოსეთის რიგ
ქართულ სოფლებსა და ზემო აფხაზეთზე.

სამხრეთ ოსეთიდან და გორის მუნიციპალიტეტის ოკუპირებული ტერიტორიებიდან

დევნილი მოსახლეობის მნიშვნელოვანი ნაწილი განსახლებულ იქნა ძირითადად
თბილისის საჯარო სკოლებისა და ბაღების შენობებში. ამ ეტაპზე მოსახლეობის ამ
კატეგორიის დიდი ნაწილი დაბრუნდა საცხოვრებელი ადგილების მიხედვით, ხოლო ის
ნაწილი, რომელიც ოკუპირებულ ტერიტორიებზე ჯერ-ჯერობით ვერ ბრუნდება,
განაგრძეობს ცხოვრებას ბაღებში და ზოგიერთ საჯარო სკოლაში, რომლებიც
საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების მინისტრის ბრძანებით №779, 12.09.2008წ.
განისაზღვრა, როგორც ადგილმონაცვლე სკოლები, რომელთა კონტინგენტი სასწავლო
პროცესს ახორციელებს ახლომდებარე საჯარო სკოლებში.

შიდა ქართლის რეგიონში დაგეგმილია და ხორციელდება 5000-მდე კოტეჯის ტიპის

საცხოვრებელი სახლის მშენებლობა თითოეული დევნილი ოჯახისთვის, რათა მოხდეს
სამხრეთ ოსეთიდან დევნილი მოსახლეობის კომპაქტური ცენტრებიდან გამოყვანა და
აღნიშნულ კოტეჯებში ჩასახლება. დევნილებს, რომლებიც არ ხვდებიან სოციალურად
შეჭირვებულ კატეგორიაში და არ ღებულობენ შესაბამის სახლემწიფო დახმარებებს,
ეძლევათ შემწეობები. კერძო სექტორში ჩასახლებულებს - ერთ დევნილზე 28 ლარი,
ხოლო კომპაქტურ ჩასახლებებში ერთ დევნილს 22 ლარი. გარდა ამისა, კომპაქტურ
ჩასახლებებში გათვალისწინებულია ერთ დევნილზე უფასო ელ. ენერგია 100 კვტ/სთ-ის
ოდენობით ერთი თვის განმავლობაში, რასაც ანაზღაურებს სახელმწიფო.

ჯანდაცვის სტრატეგიის ძირითადი პრინციპები

1. თანასწორი ხელმისაწვდომობა

სამედიცინო რესურსების (ინფრასტრუქტურა, ჯანდაცვის სპეციალისტები) არათანაბარი

განაწილება, დასაქმებისა და სიღარიბის ჯერ კიდევ არსებული პრობლემები წარმოადგენს
სამედიცინო მომსახურებაზე არათანაბარი ხელმისაწვდომობის ძირითად მიზეზებს.

სამედიცინო მომსახურებაზე თანასწორი ხელმისაწვდომობა უნდა იყოს დამცავი

მექანიზმი საქართველოს ყველა მოქალაქისთვის, განსაკუთრებით, სიღარიბის ზღვარს
ქვემოთ მყოფი მოქალაქეებისთვის, ოკუპირებულ ტერიტორიებზე მცხოვრებთათვის,
შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებისათვის, სოფლის მოსახლეობისათვის,
სასჯელაღსრულების დაწესებულებებში მყოფთათვის.
2. პაციენტზე ორიენტირებული ჯანდაცვის სისტემა

ჯანდაცვის სისტემა უნდა იყოს ორიენტირებული პაციენტის საჭიროებაზე და არა მის

გადახდისუნარიანობაზე.

ინდივიდუალური სამედიცინო მომსახურების სახელმწიფო დაფინანსება მიმართული

უნდა იყოს პაციენტზე, რათა უზრუნველყოს თავისუფალი არჩევანის უფლება.

პაციენტზე ორიენტირებული ჯანდაცვის სისტემა წარმოადგენს იმ მთავარ

ღირებულებებზე მიმართულ სისტემას, რომელიც ეფუძნება პაციენტის
ინფორმირებულობას, თავისუფალი არჩევანის შესაძლებლობას, უსაფრთხოებასა და
მომსახურების არარაციონალური მოხმარებისგან დაცვას.

3. ხელმისაწვდომი და ეფექტური საზოგადოებრივი ჯანდაცვა

საქართველოს ყველა მოქალაქისათვის საზოგადოებრივი ჯანდაცვის სერვისებზე

ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფა სახელმწიფოს პასუხისმგებლობაა.

საზოგადოებრივი ჯანდაცვის სფეროში სახელმწიფოს პრიორიტეტებს წარმოადგენს:

ჯანმრთელობის ხელშეწყობა და ცხოვრების ჯანსაღი წესის დანერგვა, არაგადამდები
დაავადებების პრევენცია და სკრინინგი, ტუბერკულოზის, შიდსის, განსაკუთრებით
საშიში ინფექციების პრევენცია და მკურნალობა, ვაქცინაცია (იმუნიზაცია), ფსიქიკური
აშლილობა, დედათა და ბავშვთა ჯანმრთელობის დაცვა, კატასტროფებისა
დაგადაუდებელი სიტუაციებისთვის მზაობა.

4 საქართველოს ჯანმრთელობის დაცვის 2011-2015 წწ. სახელმწიფო სტრატეგია

სახელმწიფო და კერძო სექტორების თანამშრომლობა, თავისუფალი კონკურენციის

ხელშეწყობა სახელმწიფომ უარი უნდა თქვას სამედიცინო დაწესებულებების
ყოველდღიურ მართვაზე და ხელი უნდა შეუწყოს ჯანდაცვის სფეროში კერძო
ინიციატივებისა და ინვესტიციების მოზიდვას. ამისათვის სახელმწიფოს
პასუხიმგებლობაა, შექმნას კონკურენტული გარემო მოსახლეობისთვის უკეთესი
ხარისხისა და ფასის სამედიცინო, სადაზღვევო თუ ჯანდაცვითი მომსახურების
უზრუნველსაყოფად და განახორციელოს ისეთი პოლიტიკა, რომელიც გარანტირებულად
დაიცავს ჯანდაცვის სფეროში თითოეული მოქალაქის ინტერესებსა და კანონიერ
უფლებებს. ადამიანის ჯანმრთელობაზე პასუხისმგებლობა პროპორციულად უნდა
გადანაწილდეს სახელმწიფოს, კერძო სექტორსა და მოქალაქეს შორის.
5. გამჭვირვალობა და საზოგადოების ჩართულობა

ჯანდაცვის სფეროში, საზოგადოების წინაშე ანგარიშვალდებულია როგორც სახელმწიფო,

ასევე კერძო სექტორი, რაც უზრუნველყოფილი უნდა იყოს:

 ჯანდაცვის სექტორში საბიუჯეტო რესურსების დაგეგმვისა და განკარგვის პროცესის

სრული გამჭვირვალობით;

 მიღებული გადაწყვეტილებების საჯაროობით;

 მოსახლეობისათვის მიწოდებული მომსახურების ხარისხისა და მოცულობის შესახებ

ინფორმაციის ხელმისაწვდომობით.

საზოგადოების წინაშე ანგარიშვალდებულების ინსტრუმენტებია:

 „საქართველოს მოსახლეობის ჯანმრთელობის მდგომარეობის შესახებ ეროვნული

მოხსენება“;

 „საქართველოს ჯანდაცვის სისტემის ეფექტურობის შეფასების ანგარიში“;

 „საქართველოს ჯანდაცვის ეროვნული ანგარიში“;

 მოქალაქეებისთვის ელექტრონული პორტალი.

6. საჭიროებებთან მიმართებაში რესურსების ადეკვატურობა

ჯანდაცვის რესურსები უნდა იყოს შესაბამისი და საკმარისი ჯანდაცვის სფეროს წინაშე

მდგარი ამოცანების შესასრულებლად.

სამედიცინო და მმართველი კადრების რაოდენობა და კვალიფიკაცია (როგორც

სახელმწიფო, ასევე კერძო სექტორში), ფინანსური რესურსი, ინფრასტრუქტურა
შესაბამისობაში უნდა იყოს მოსახლეობის ჯანდაცვით საჭიროებებთან.

7. ინტერსექტორული მიდგომა

ბევრი გამოწვევა და პრობლემა, რომელიც დღეს ჯანდაცვის დარგის წინაშე დგას,

ეფექტურ უწყებათაშორის თანამშრომლობას და სახელმწიფო, კერძო და არასამთავრობო
სექტორების კოორდინირებულ საქმიანობას მოითხოვს.

ქვეყანაში უკვე არსებობს მრავალი წარმატებული მაგალითი სამინისტროებსა და სხვა

სახელმწიფო დაწესებულებებს, კერძო სექტორის წამომადგენლებს, არასამთავრობო
ორგანიზაციებსა და დონორ ორგანიზაციებს შორის თანამშრომლობისა.
თავი II

ჯანმრთელობის და ჯანდაცვის სფეროს ძირითადი გამოწვევები

საქართველოს ჯანდაცვის სისტემა კონკრეტული გამოწვევების წინაშე დგას, კერძოდ:

1. დემოგრაფიული გამოწვევები

ბოლო წლებში სიცოცხლის საშუალო ხანგრძლივობა გაიზარდა და 73.6 წელს მიაღწია,

რაც, ზოგადად, მოსახლეობის ჯანმრთელობის გაუმჯობესების მაჩვენებელია. ამ
პოზიტიურ ტენდენციას თან ერთვის გაზრდილი შობადობა (ფერტილობა), რამაც ბოლო
წლებში მნიშვნელოვნად იმატა და 2010 წელს 1.86-ს მიაღწია, თუმცა ეს მაჩვენებელი
მოსახლეობის აღწარმოებისთვის საჭირო დონეზე _ 2.15-ზე ნაკლები რჩება. ამ
დემოგრაფიულმა მოვლენებმა მოსახლეობაში ახალგაზრდების რაოდენობა შეამცირა და
ზოგადი დაბერება გამოიწვია. მხოლოდ ბოლო 20 წლისმანძილზე, 60 წელზე მეტი ასაკის
მოსახლეობის ხვედრითი წილი 15%-დან 19%-მდე გაიზარდა. გაეროს
მოსახლეობისფონდის პროგნოზით, რომელიც 2005 წლის მონაცემებს ეყრდნობა, 2050
წლამდე ამ ასაკობრივი ჯგუფის ხვედრითი წილი კიდევ უფრო გაიზრდება და
სავარაუდოა, რომ 26%-ს მიაღწევს, თუ მანამდე მნიშვნელოვნად არ გაიზარდა
მოსახლეობის ფერტილობის მაჩვენებელი. აქედან გამომდინარე, მოსახლეობის დაბერება
და შრომისუნარიანი მოსახლეობის წილის შემცირება მნიშვნელოვან დემოგრაფიულ
გამოწვევებს აყენებს როგორც ზოგადად ქვეყნის მომავალი ეკონომიკური განვითარების,
ასევე ჯანმრთელობის და სოციალური დაცვის კუთხით.

აღნიშნულ დემოგრაფიულ ტენდენციებს ემატება ყოველწლიურად საშუალოდ 47,000

ადამიანის სიკვდილი, რომლის მეოთხედი რეპროდუქციულ და შრომისუნარიან
მოსახლეობაზე მოდის. სიკვდილის მიზეზებში წამყვანია გულ-სისხლძარღვთა და
სიმსივნური დაავადებებით და ტრავმებით გამოწვეული სიკვდილიანობა, რაც ქვეყნის
დემოგრაფიულ და ეკონომიკურ პოტენციალს მნიშვნელოვნად ასუსტებს.

საქართველოში დემოგრაფიულ გამოწვევებს კიდევ უფრო ამწვავებს პერინატალური

დანაკარგის დღეს არსებული მოცულობა. მართალია, ბოლო წლებში საქართველოში
ჩვილ ბავშვთა სიკვდილიანობის შემცირება აღინიშნება, მაგრამ, სამწუხაროდ,
საქართველოს პერინატალური დანაკარგი ჯერ კიდევ გაცილებით მაღალია, პოსტსაბჭოთა
სივრცის ევროპულ ქვეყნებთან შედარებით.

2. მოსახლეობის ჯანმრთელობის გამოწვევები

მოსახლეობის ჯანმრთელობის გამოწვევები განსხვავებულია სხვადასხვა ასაკობრივ

ჯგუფებში, შესაბამისად:
 ინფექციური პათოლოგიები, რომელთაგან უმეტესობის პრევენცია დღეს უკვე
შესაძლებელია ახალი ვაქცინებით, 15 წლამდე ბავშვებში ავადობის ტვირთის 56%-ს
განაპირობებს, რაც მძიმე ეკონომიკურ ტვირთად აწვება ამ ბავშვთა ოჯახებს და
საზოგადოებას;

 ბავშვთა ასაკობრივ ჯგუფში ასევე მნიშვნელოვანია პერინატალური პერიოდის

დანაკარგები და მშობიარობასთან დაკავშირებული ავადობის ტვირთი, რომელიც სამჯერ
აღემატება საშუალო ევროპულ მაჩვენებელს და ძირითადად განპირობებულია როგორც
ორსულთა ანტენატალური მეთვალყურეობის, ასევე სამეანო მომსახურების ხარისხის
არასასურველი დონით;

 შრომისუნარიან მოსახლეობაში (15-დან 60 წლამდე) ავადობის ტვირთის 69% ფსიქიკურ,

გულსისხლძარღვთა, სიმსივნურ დაავადებებზე და ტრავმებზე მოდის;

 60 წელზე მეტი ასაკის ხანდაზმულ მოსახლეობაში ავადობის ტვირთის 79%-ს გულ-

სისხლძარღვთა, სმენის და მხედველობის ორგანოებისა და სიმსივნური დაავადებები
განაპირობებს;

 მოზრდილი მოსახლეობის ავადობაში მნიშვნელოვანი `წვლილი~ მიუძღვით ქცევით

ფაქტორებს, როგორიცაა:

თამბაქოს მოხმარების მაღალი დონე, არასწორი კვება და დაბალი ფიზიკური აქტივობა.

ყოველივე ამას ემატება ახალი რისკები, რომლებიც მსოფლიოში მიმდინარე
გლობალიზაციის და ინტეგრაციის პროცესების შედეგად აღმოცენდება. შესაბამისად,
საქართველოში საკვები პროდუქტების გაზრდილი იმპორტი, მოსახლეობის ინტენსიური
მიმოსვლა ზრდის პანდემიური ხასიათის მქონე ინფექციების რისკს;

ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაციის 2009 წლის მონაცემებით ავადობის,

სიკვდილიანობისა და ინვალიდობის გამო საქართველო მნიშვნელოვან ეკონომიკურ
ზარალს იღებს (როგორც უშუალოდ ჯანდაცვაზე დანახარჯებით, ასევე ეკონომიკურად
აქტიური მოსახლეობის დროებითი თუ ხანგრძლივი შრომისუუნარობით). ამ ტვირთის
შემცირება აუცილებელია ქვეყნის სტაბილური ეკონომიკური განვითარებისთვის;

ასაკობრივი ჯგუფების ჯანმრთელობის განსხვავებული პრობლემები კონკრეტულ

მოთხოვნებს აყენებს ჯანდაცვის სფეროს წინაშე. კერძოდ, სხვადასხვა ასაკობრივი
ჯგუფისთვის მოითხოვს სპეციფიკურ ინტერვენციებს. ამასთან, ინფექციის არსებული და
ახლადაღმოცენებული რისკები მოითხოვს ქვეყანაში ეპიდზედამხედველობის სისტემის
გაძლიერებას და დროულ, კოორდინირებულ და ეფექტურ რეაგირებას ბიოლოგიური
საფრთხეების აღმოცენებისას.

3. ჯანდაცვის სისტემის გამოწვევები

3.1. ჯანდაცვის დაფინანსება

ბოლო წლების მანძილზე ჯანდაცვაზე საერთო ეროვნული დანახარჯი მნიშვნელოვნად
გაიზარდა და 2009 წელს მშპ-ს (მთლიანი შიდა პროდუქტი) 10.1%-ს მიაღწია, რაც
თითქმის ორჯერ მეტია, ვიდრე საქართველოს მსგავსი ეკონომიკური დონის ქვეყნებში. ამ
მაჩვენებლით საქართველო გერმანიის, დანიისა და შვეიცარიის გვერდით დგას. ამ თანხის
72% შინამეურნეობების მიერ იხარჯება, რაც მძიმე ტვირთად აწვება ოჯახებს.
აღსანიშნავია, რომ ეს ფინანსური ტვირთი 2001 წლიდან 2009 წლამდე მნიშვნელოვნად

გაიზარდა. თუ 2001 წელს შინამეურნეობები ბაზისური სასურსათო კალათის

უზრუნველყოფის შემდეგ დარჩენილი შემოსავლის მხოლოდ 15%-ს ხარჯავდნენ
ჯანდაცვაზე, 2009 წელს ამ მაჩვენებელმა 34%-ს მიაღწია და ეს ნაზარდი
მნიშვნელოვანწილად ამბულატორიულ მედიკამენტებზე გაწეული ხარჯის ზრდით იყო
განპირობებული. იმ ვითარებაში, როცა შინამეურნეობების არასაკვები დანახარჯების
თითქმის მესამედი ჯანდაცვას ხმარდება, საქართველოს მოსახლეობას მწირი რესურსი
რჩება სხვა საგნებისა თუ მომსახურების შესაძენად. ეს ყოველივე კი ქვეყნის ეკონომიკური
ზრდის პოტენციალზე უარყოფით გავლენას ახდენს.

ჯანდაცვაზე ეროვნული დანახარჯების უმნიშვნელოვანესი ნაწილი საცალო სააფთიაქო

ვაჭრობაზე მოდის. 2009 წელს მედიკამენტებზე მოსახლეობის დანახარჯმა მთელი
ჯანდაცვითი დანახარჯის 42% შეადგინა, რაც ქვეყნის მშპ-ის 4%-ია. საქართველოში
ფარმაცევტული დანახარჯის ესოდენ მაღალი ხვედრითი წილი მთლიან ჯანდაცვით
დანახარჯში გაცილებით მეტია, ვიდრე განვითარებული ეკონომიკის მქონე ქვეყნებში:

15% ჰოლანდიაში, 20% გერმანიაში, 25% პოლონეთში და ა.შ.

2007-2008 წლებში მთავრობის მიერ გატარებული რეფორმის შედეგად 2011 წლის ივნისის
ბოლოსთვის დაახლოებით 1.5 მილიონი ადამიანი (მოსახლეობის 33%) სარგებლობს
სახელმწიფოს მიერ, თუ თვითშეძენილი სამედიცინო დაზღვევით. დაზღვეულთა ზრდამ
მნიშვნელოვნად გაზარდა ამ ჯგუფის მიერ სამედიცინო მომსახურების მოხმარება და
ავადმყოფობისას მათი ფინანსური დაცულობა. თუმცა, სამედიცინო მომსახურების
მოხმარების საშუალო ეროვნული მაჩვენებელი არ გაზრდილა და საქართველოში
როგორც ჰოსპიტალური, ასევე ამბულატორიული მომსახურების მოხმარება
აზერბაიჯანის შემდეგ ყველაზე დაბალია ევროპულ რეგიონში. ეს ყოველივე მიუთითებს,
რომ არადაზღვეულ მოსახლეობას ჯერ კიდევ აქვს ჯანდაცვაზე ფინანსური
ხელმისაწვდომობის ბარიერები, რაც მოსახლეობის დიდ ნაწილს პრობლემას უქმნის.

3.2. სამედიცინო ინფრასტრუქტურა

სამედიცინო ინფრასტრუქტურა საქართველოში, რომელიც დამოუკიდებლობის შემდეგ

სავალალო მდგომარეობაში აღმოჩნდა, ეტაპობრივ განახლება-განვითარებას განიცდის.
სახელმწიფო და კერძო ინვესტიციებით მიმდინარეობს ახალი დაწესებულებების
მშენებლობა და/ან რეაბილიტაცია. 2011 წლის ბოლოსათვის უკვე თვისობრივად
განახლდა 50-მდე საავადმყოფო.
ხარისხიანი ინფრასტრუქტურა სამედიცინო მომსახურების ხარისხის გაუმჯობესების და
სამედიცინო მომსახურებაზე გეოგრაფიული ხელმისაწვდომობის გაზრდის
მნიშვნელოვანი წინაპირობაა. შესაბამისად, დაწესებულებების აშენება-განახლებას,
აღჭურვას და ადეკვატურ სივრცობრივ და ფუნქციურ დაგეგმვას დიდი მნიშვნელობა
ენიჭება ჯანდაცვის ახალ სტრატეგიაში.

3.3. სამედიცინო კადრი

უმნიშვნელოვანესი გამოწვევები არსებობს სამედიცინო კადრის კუთხით. საქართველოში

გაცილებით მაღალია მოსახლეობის ექიმებით უზრუნველყოფის მაჩვენებელი _ 462
ყოველ 100,000 მოსახლეზე, ვიდრე ევროპულ ქვეყნებში _ 327. ამავე დროს, ექთნების
სავალალო ნაკლებობაა როგორც ქალაქად, ისე სოფლად. ქვეყნის საგანმანათლებლო
დაწესებულებებში ექიმების ჭარბწარმოებაა და ყოველწლიურად 1200-მდე ექიმი
(სტომატოლოგების გარდა) შემოდის შრომის ბაზარზე, მაშინ როდესაც მხოლოდ 100-მდე
ექთანი ამთავრებს სასწავლებელს. შედეგად, საქართველოში ექიმების წარმოების
მაჩვენებელი 1,000 მოსახლეზე თითქმის სამჯერ აღემატება საშუალო ევროპულ
მაჩვენებელს, ხოლო ექთნების წარმოება ათჯერ და მეტად ნაკლებია. ექიმების სიჭარბე
გარკვეულწილად განაპირობებს მათ დაბალ პროდუქტიულობას. საშუალოდ,
საქართველოში საავადმყოფოს ექიმი თვეში მხოლოდ 2.6 პაციენტს მკურნალობს, ხოლო
პოლიკლინიკის ექიმი კი დღეში მხოლოდ სამ პაციენტს იღებს.

დიპლომამდელი და დიპლომისშემდგომი განათლების დღეს არსებული სისტემა არ

აძლევს სამედიცინო პერსონალს ადეკვატური თეორიული ცოდნისა თუ კლინიკური
უნარ-ჩვევების განვითარების შესაძლებლობას.

ეს კიდევ უფრო ამწვავებს ადამიანური რესურსის პრობლემას. სახელმწიფო

საკვალიფიკაციო და სასერტიფიკაციო გამოცდები უფრო ცოდნის დონის შეფასებაზეა
ორიენტირებული, ვიდრე პროფესიული უნარ-ჩვევების და კლინიკური აზროვნების
განვითარება-შეფასებაზე. ასევე სუსტია დღეს არსებული უწყვეტი პროფესიული
განათლების (განვითარების) სისტემა.

8 საქართველოს ჯანმრთელობის დაცვის 2011-2015 წწ. სახელმწიფო სტრატეგია

3.4. პაციენტის უფლებების დაცვა

პაციენტის უსაფრთხოების და პაციენტის ინტერესების დაცვის არსებული მექანიზმები ამ

ეტაპზე ნაკლებ ეფექტურია, რის გამოც ხშირია სამედიცინო მომსახურეობის ხარისხით
მოსახლეობის უკმაყოფილება.
შესაბამისად, საქართველოში პაციენტის ინტერესების დაცვის მექანიზმების უფრო
ეფექტური ამოქმედება სადაზღვევო თუ სამკურნალო ურთიერთობებში დიდ
მნიშვნელობას იძენს.

3.5. საინფორმაციო ტექნოლოგიები

ჯანდაცვის არსებული ინფორმაციული სისტემები ვერ პასუხობს დღევანდელობის

მოთხოვნებს და შესაბამისად, საჭიროებს განახლებას, რაც გამოიხატება ახალი
საინფორმაციო ტექნოლოგიების გამოყენებასა და მონაცემთა მოპოვება-გადამუშავების
ახალი მეთოდების დანერგვაში.

ამისთვის შეიქმნა ჯანდაცვის საინფორმაციო სისტემის კონცეფცია და განვითარების

გეგმა.

2011 წლის 1 მარტიდან მოქმედებაში შევიდა პირველადი ჯანდაცვის საერთაშორისო

კლასიფიკატორი სკანდინავიური ქვეყნების ქირურგიული პროცედურების
კლასიფიკატორი (NჩშP), ლაბორატორიული ჩარევების კლასიფიკატორი და
ავადმყოფობათა და ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული პრობლემების საერთაშორისო
სტატისტიკური კლასიფიკაცია (IჩD-10). აღნიშნული პროექტი მომზადდა UშAID-ის
ხელშეწყობით.

დამკვიდრდა ყოველწლიურად საქართველოს მოსახლეობის ჯანმრთელობის

მდგომარეობის შესახებ ეროვნული მოხსენებისა და ჯანდაცვის ეროვნული ანგარიშების
მომზადება.

სოციალური პოლიტიკის სტრატეგიები

თემზე დაფუძნებული მიდგომა სოციალური პოლიტიკისადმი

სტრატეგია, რომელსაც სპიჯი იყენებს სოციალური პოლიტიკის შემუშავებისა

განხორციელებისათვის, არის თემზე დაფუძნებული მიდგომა სოციალური პოლიტიკის
მიმართ, რომლის მიზანია თემის წევრების ჩართვა სოციალური პოლიტიკის
ფორმულირებაში, შემუშავებაში, განხორციელებასა და მონიტორინგში.

პოლიტიკის ცენტრალიზებული შემუშავება

დღემდე მრავალი რეფორმა სოციალურ სექტორში, განსაკუთრებით ჯანდაცვასა და

განათლებაში ხორციელდება საქართველოს მთავრობის მიერ საერთაშორისო დონორი
ორგანიზაციების, მაგალითად, მსოფლიო ბანკის მხარდაჭერით. რეგიონალურ დონეზე
აღნიშნული რეფორმების შემუშავებისას თემის ან არასამთავრობო ორგანიზაციების
წარმომადგენლების, ან თუნდაც სახელმწიფო მოხელეების მონაწილეობა მინიმალური
გახლდათ.

ადგილობრივი სტრუქტურების სიმცირე

სოციალური პოლიტიკის შემუშავებაში თემის ინტენსიურად მონაწილეობის ერთ-ერთი

შემაფერხებელი ფაქტორი გახლავთ იმ ადგილობრივი ორგანიზაციების და თემის
საინიციატივო ჯგუფების სიმცირე, რომლებმაც კოორდინაცია უნდა გაუწიონ და
ითანამშრომლონ მოსახლეობისათვის სოციალური სექტორის რეფორმების შესახებ
ინფორმაციის მიწოდებისა და მათი მოსაზრებების მისაღებად. ეს არის ერთ-ერთი
მთავარი მიზეზია იმისა, თუ რატომ არის ასეთი მნიშვნელოვანი საქართველოს თემის
მობილიზაციის ინიციატივა.

სოციალური პოლიტიკის კავშირი არასამთავრობო ორგანიზაციებისთვის განკუთვნილი

გრანტების კომპონენტთან

კიდევ ერთი მექანიზმი, რომელიც გვეხმარება იმის დადგენაში, თუ რომელ საკითხებზე

უნდა მოახდინოს აქცენტის გაკეთება სოციალური პოლიტიკის ინიციატივის ჯგუფმა,
არის იმ სოციალურისაკითხების ანალიზი, რომელთა გადაჭრაზეც მუშაობს „მერსი
ქორის“ არასამთავრებო ორგანიზაციების გრანტების პროგრამა. პროგრამა მხარს უჭერს
სხვადასხვა სახის სათემო მომსახურების საქმიანობას ცალკეული თემების მიერ
განსაზღვრული პრიორიტეტების მიხედვით, ასევე იმ საქმიანობას, რომელიც
უზრუნველყობს ყველაზე დაუცველი მოსახლეობის ანუ მოხუცების, ბავშვებისა და
ქალების, საჭიროებებს. გრანტების უმრავლესობა გაცემული იქნა შემდეგი
მიზნებისათვის:

● სოციალური დაცვა: ბავშვების დეინსტიტუტიზაცია

● ინკლუზიური განათლება: უნარშეზღუდული ბავშვები და განათლებაზე

ხელმისაწვდომობა

● განათლება: სკოლების რეაბილიტაცია და სასწავლო მასალებისა და ინვენტარის

მიწოდება

● ჯანდაცვა: ჯანდავცის შესახებ ინფორმაციის მიწოდება, რეპროდიქციული

ჯანმრთელობა

● სათემო ცენტრები: დაუცველი ჯგუფების დახმარება

● ახალგაზრდობა: სოციალური ღონისძიებები დაუცველი ახალგაზრდებისათვის

ინფორმირებული მოქალაქეები

იმისათვის, რომ მოსახლეობა სრულფასოვნად მონაწილეობდეს სოციალური სექტორის

რეფორმის და პოლიტიკის შემუშავების დებატებში, უნდა მოხდეს მათი ინფორმირება.
ამასთან, უნდა არსებობდეს ისეთი სტრუქტურები, რომელთა მეშვეობით ისინი შეძლებენ
თავიანთი მოსაზრებების გამოხატვას. ამგვარად, სპიჯი თავდაპირველად
ფოკუსირებული იყო მისიის იმ ნაწილზე, რომელიც ეხება „ინფორმირებულ
მოქალაქეებს“. ამ საკითხის გადასაჭრელად სპიჯის სტრატეგია ითვალისწინებდა
ძირითადი ღონისძიებების, როგორიცაა თემის საინფორმაციო შეხვედრების ორგანიზებას
თავის პარტნიორებთან - „მერსი ქორსა“ და „ქეასთან“ - თანამშრომლობით. აღნიშნული
და სხვა მნიშვნელოვანი საქმიანობა, როგორიცაა ადვოკატირების ტრენინგი, აღწერილია
სოციალური პოლიტიკის ინიციატივის ჟურნალის წინამებარე ნომერში მოთავსებულ სხვა
სტატიებში.

http://www.nplg.gov.ge/gsdl/cgi-bin/library.exe?e=
 თავი VII
ქართული სახელმწიფოს ეკონომიკური პოლიტიკა

ეკონომიკის მთავარი გამოწვევები

ეკონომიკური რეფორმები:

2003 წლის "ვარდების რევოლუციის" შემდეგ საქართველოს მთავრობა ატარებს

რადიკალური და შეუქცევადი რეფორმების კურსს. ქვეყანაში ხელსაყრელი ბიზნეს-
გარემოს შექმნა არის ამ პოლიტიკის ძირითადი მიზანი. ეკონომიკური რეფორმები
განხორციელდა სხვადასხვა მიმართულებით:

ინსტიტუციური რეფორმები

საქართველოს მთავრობის სტრატეგია მიზნად ისახავს დემოკრატიული პრინციპების

დაცვით

ეფექტიანი, პროფესიონალური, და გამჭვირვალე საჯარო მომსახურების სისტემის

ჩამოყალიბებას

ანტიკორუფციული ღონისძიებები

კორუფციასთან ბრძოლა საქართველოს მთავრობის ერთერთ ყველაზე მთავარ მიზანს

წარმოადგენს. ქვეყანაში გატარებული ანტიკორუფციული ღონისძიებები გამიზნულია
ძალოვანი და სასამართლო სისტემების, ისევე როგორც ფისკალური, ადმინისტრაციული
და საჯარო მომსახურების სექტორების გარდაქმნაზე.

2005 წელს საქართველოს ეროვნული უსაფრთხოების საბჭომ შეიმუშავა ქვეყნის

ეროვნული ანტი-კორუფციული სტრატეგია. სტრატეგია მიზნად ისახავს ეფექტური
სახელმწიფო მართვის სისტემის ჩამოყალიბებას, სამართლებრივი და სამოქალაქო
ღონისძიებების გატარებას კორუფციის წინააღმდეგ და მთავრობაში კორუფციული
სისტემის ფორმირებისაგან თავის დაზღვევას.

ახლო წარსულში გატარებულმა ანტიკორუფციულმა ქმედებებმა მნიშვნელოვნად

გააუმჯობესა ფისკალური ადმინისტრირება და შეამცირა ქვეყნის ჩრდილოვანი
ეკონომიკის მასშტაბები.

• მსოფლიო ბანკმა თავის ანგარიშში "ანტიკორუფცია გარდამავალ პერიოდში-3"

(ACT3) საქართველოს, 2006 წელს ანტიკორუფციული ქმედებების განხორციელების მხრივ,
მიანიჭა პირველი ადგილი.

• მსოფლიო ბანკისა და EBRD-ის ანგარიშების თანახმად, 2002-2005 წწ. იმ ფირმების

რიცხვი, რომლებიც საქართველოში კორუფციას მიიჩნევდნენ თავიანთი საქმიანობის
მთავარ შემაფარხებელ გარემოდ, 60 პროცენტიდან 39 პროცენტამდე შემცირდა, ხოლო იმ
ფირმების რიცხვი, რომლებიც ქრთამს იხდიდნენ გადასახადების ამოღებისას 44
პროცენტიდან 11 პროცენტამდე.

• ათასწლეულის გამოწვევის კორპორაციის 2007 წლის მაჩვენებლებით

საქართველოს მიენიჭა კორუფციის მაკონტროლებელი ქვეყნის სტატუსი.

• საერთაშორისო რესპუბლიკური ინსტიტუტის 2007 წლის თებერვლის

გამოკითხვით, საქართველოს მოსახლეობის გამოკითხულთა 95%-ის განცხადებით, მათ
სახელმწიფო და კომუნალური მომსახურებისათვის ბოლო 12 თვის განმავლობაში ქრთამი
არ გადაუხდიათ.

ლიბერალური ეკონომიკური რეფორმები

კერძო მეწარმეობის განვითარება ხელსაყრელი ბიზნეს გარემოს შექმნის მეშვეობით

საქართველოს მთავრობის ეკონომიკური პოლიტიკის ერთ-ერთ მთავარ მიზანს
წარმოადგენს. ეკონომიკური რეფორმები გამიზნულია ეკონომიკურ განვითარებაზე,
ლიბერალიზაციაზე და კერძო სექტორის განვითარებაზე. მთავრობამ ბევრი
მნიშვნელოვანი ნაბიჯი გადადგა ამ მიმართულებით:

გადასახადების შემცირება

2005 წელს ძალაში შევიდა ახალი საგადასახადო კოდექსი რომლის მიხედვითაც

გადასახადების მოცულობა საგრძნობლად, ხოლო რაოდენობა კი სამმაგად შემცირდა,
ნაკლები ლიცენზიები და ნებართვები ბიზნესის საწარმოოდ ბიზნესის საწარმოებლად
აუცილებელი ლიცენზიებისა და ნებართვების ოდენობა 84%-ით შემცირდა, გამარტივდა
და თავი მოეყარა ერთ სტრუქტურაში (ერთი სარკმლის პრინციპი) ბიზნეს სექტორის
სასარგებლოდ.

გაუმჯობესებული ტექნიკური რეგულირების სისტემა

ტექნიკური რეგულირების სისტემამ რეფორმა განიცადა, რათა გზა დაეთმო

ნებაყოფლობითი სტანდარტების სისტემისათვის და შემცირებულიყო სახელმწიფოს
ინტერვენცია ამ სფეროში. ახალი კანონმდებლობა ამ სფეროში საშუალებას იძლევა
შემოღებულ იქნეს საერთაშორისო სტანდარტების ტექნიკური დადგენილებები
ექსპორტისა და იმპორტის პროცედურების გასამარტივებლად.

შემცირებული სახელმწიფო ინტერვენცია

დერეგულაციის პოლიტიკამ მნიშვნელოვნად შეამცირა სახელმწიფოს მიერ

რეგულირებადი სფეროები და გაამარტივა პროცედურები.

აგრესიული პრივატიზაციის პოლიტიკა

სახელმწიფო ქონების პრივატიზაცია პროგრესირებს, რაც კერძო სექტორის ზრდას და

განვითარებას უწყობს ხელს.

საბაჟო რეფორმები

შემუშავდა ახალი საბაჟო კოდექსი, რომლის ამოქმედებითაც მნიშვნელოვნად

გამარტივდება საბაჟო ადმინისტრაციული პროცედურები.

ნაკლები გადასახადები იმპორტზე 2006-ში და გათავისუფლება საიმპორტო

გადასახადებისგან 2008-ში

იმპორტზე გადასახადების სისტემა რეფორმას განიცდის. ამ მიმიმართულებით კიდევ

ერთი მნიშვნელოვანი ნაბიჯი გადაიდგა მიმდინარე წლის 1 სექტემბერს, როდესაც ძალაში
შევიდა საქართველოს კანონი "საბაჟო ტარიფის შესახებ".

ახალი კანონი ითვალისწინებს საბაჟო ტარიფის განაკვეთების შემცირებას 0%, 5% და 12%-

მდე, ნაცვლად 2006 წლის 1 სექტემბრამდე მოქმედი 16 სატარიფო განაკვეთისა (0%, 4%, 5%,
6%, 7%, 8%, 10%, 12%, 14%, 15%, 16%, 17%, 18%, 20%, 25%, 30%). იგი აგრეთვე გულისხმობს
საქართველოს საბაჟო გადასახადების სისტემის შემდგომ ლიბერალიზაციას და საგარეო
ეკონომიკური საქმიანობის საქონლის აღწერისა და კოდირების 2002 წლის
ჰარმონიზებულ სისტემაზე გადასვლას.

ახალი კანონის ამოქმედება მიზნად ისახავს ვაჭრობის სფეროს ლიბერალიზაციის

მეშვეობით საინვესტიციო გარემოს გაუმჯობესება და მომხმარებელთა უფლებების
დაცვას.

საქართველოს კანონის "საბაჟო ტარიფის შესახებ" მიხედვით, დღემდე არსებული საბაჟო

ტარიფები, რომლებიც მერყეობდნენ 12-30%-მდე დაყვანილ იქნა 12%-ზე, 5-12%-მდე - 5%-
ზე, ხოლო 0-5%-მდე - დღეისათვიოს იბეგრება 0-ანი განაკვეთით.

აღსანიშნავია, რომ, ახალი კანონის მიხედვით, სამშენებლო მასალის გარდა,

საქართველოში შემოსული ყველა სახის ნედლეული და მანქანა დანადგარი საბაჟო
გადასახადისაგან საერთოდ თავისუფლდება.

დღეისათვის საქართველო დაბალი საბაჟო ტარიფებით მსოფლიოში მეორე ადგილზე

იმყოფება. 2007 წლისათვის საქართველოს მთავრობის მიერ იგეგმება დღეისათვის
მოქმედი საბაჟო ტარიფების ეტაპობრივი შემცირება, ხოლო 2008 წლისათვის
საქართველოში იმპორტირებული ყველა სახის პროდუქცია სავარაუდოდ საერთოდ
განთავისუფლდება საბაჟო ტარიფებისაგან.

ახალი ხელისუფლების ეკონომიკური რეფორმები

უმთავრესი ამოცანა, რომელიც ახალმა ხელისუფლებამ დასახა, იყო ფინანსური

დისციპლინის დამყარება, კანონიერი ეკონომიკური თამაშის წესების აღდგენა, რაც
გულისხმობდა ჩრდილოვანი, კლანური სტრუქტურების რღვევას, მათი ძირითადი
სუბიექტების მიერ უკანონოდ მითვისებული ქონების კონფისკაციას და გადანაწილებას
საზოგადოების ღარიბი სოციალური ფენების სასარგებლოდ. ამ მიზნით განხორციელდა
წარსულში რამდენიმე მაღალჩინოსნის დაპატიმრება, მათი ქონების ჩამორთმევა,
გადაუხდელი გადასახადების ამოღება. ამ ღონისძიებებს დაექვემდებარნენ
ექსპრეზიდენტ შევარდნაძის ოჯახის წევრებიც. ამ გზით ბიუჯეტში რევოლუციის
შემდგომი პირველი სამი თვის განმავლობაში შეტანილი იქნა 50 მილიონ აშშ დოლარამდე.

პარალელურად განხორციელდა სამეწარმეო გარემოს გაუმჯობესება, საკანონმდებლო

ბაზის შეცვლა, რაც, ძირითადად, მოიცავდა ლიბერალური საგადასახადო კოდექსის
შემოღებას, მაკონტროლებელი ორგანოების შემცირებასა და შეზღუდვას.

ამ ამოცანების განხორციელება ხელისუფლებამ დაიწყო მთავრობის რეორგანიზაციით,

რაც ითვალისწინებდა კორუფციიდან მის გათავისუფლებას, ბიუროკრატიის შემცირებას,
სახელმწიფო მოხელეების პასუხისმგებლობის ზრდას და მათი შრომის ანაზღაურების
გაზრდას. ამ მიზნით შეიცვალა კონსტიტუცია, გაუქმდა ძველი საპრეზიდენტო
ხელისუფლებისათვის განკუთვნილი სამსახურები და ჩამოყალიბდა ახალი
სტრუქტურები.

“ვარდების რევოლუციის” შემდგომ ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი რეფორმა

გატარდა საგადასახადო-საბიუჯეტო სექტორში. საგადასახადო ადმინისტრირების
გაუმჯობესება და საბიუჯეტო-ფინანსური დისციპლინის დამყარება სააკაშვილის
ხელისუფლების ძირითად მახასიათებლად და მიღწევად შეიძლება ჩაითვალოს. ამასთან,
ქვეყნის საბიუჯეტო სისტემა, საბიუჯეტო პროცესი და ფისკალური პოლიტიკა
ორმხრივადაა დაკავშირებული ქვეყნის ეკონომიკასთან. ერთი მხრივ, ეს სისტემა
წარმოადგენს ხელისუფლების ძირითად ბერკეტს, რათა გაატაროს ეკონომიკური,
სოციალური და ინსტიტუციური პოლიტიკა, მეორე მხრივ, სხვადასხვა დონის
ბიუჯეტებში სარკისებურადაა ასახული ეკონომიკაში ჩამოყალიბებული ტენდენციები.

საგადასახადო რეფორმები

“ვარდების რევოლუციის” შემდგომ ახალი ხელისუფლების ერთ-ერთ პრიორიტეტად

საგადასახადო გარემოს ლიბერალიზაცია გამოცხადდა. აღსანიშნავია, რომ
“ლიბერალიზაციას”, რომელიც უმთავრესად საკანონმდებლო ბაზაში განხორციელებულ
ცვლილებებში გამოიხატა, თან სდევდა საგადასახადო ადმინისტრირების უკიდურესი
გამკაცრება. 2004 წლის 1 იანვრამდე საქართველოში საგადასახადო კანონმდებლობის
ბაზას წარმოადგენდა 1997 წლის 13 ივნისს საქართველოს პარლამენტის მიერ მიღებული
საგადასახადო კოდექსი, აგრეთვე რამდენიმე კანონი, მაგალითად: “საგზაო ფონდის
შესახებ”, “საბაჟო კოდექსი” და ა.შ. 1997-2004 წლებში მოქმედ საგადასახადო კოდექსში
მრავალი ცვლილება განხორციელდა, ხოლო 2005 წლის 1 იანვრიდან ამოქმედდა
სრულიად ახალი საგადასახადო კოდექსი, რომელიც საქართველოს პარლამენტმა
დაამტკიცა 2004 წლის 22 დეკემბერს. ძველი საგადასახადო კოდექსის საფუძველზე
საქართველოში მოქმედებდა 13 საერთო-სახელმწიფოებრივი გადასახადი, 6
ადგილობრივი გადასახადი და 1 საბაჟო გადასახადი, რომელიც რეგულირდებოდა
საქართველოს საბაჟო კოდექსით, ანუ სულ 20 გადასახადი. საერთო- სახელმწიფოებრივ
გადასახადებს განეკუთვნებოდა: საშემოსავლო გადასახადი, მოგების გადასახადი,
დამატებული ღირებულების გადასახადი (დღგ), აქციზი, ქონების გადასახადი,
ავტოსატრანსპორტო საშუალებების მესაკუთრეთა გადასახადი, გადასახადი ქონების
გადაცემისათვის, სოციალური დაზღვევის გადასახადი, გადასახადი ბუნებრივი
რესურსებით სარგებლობისათვის, გადასახადი მავნე ნივთიერებებით გარემოს
დაბინძურებისათვის, გადასახადი ავტოსატრანსპორტო საშუალებების საქართველოს
ტერიტორიაზე შემოსვლისა და ზენორმატიული დატვირთვისათვის, ფიქსირებული
გადასახადი, მცირე ბიზნესის გადასახადი. ადგილობრივ გადასახადებს განეკუთვნებოდა:
სათამაშო ბიზნესის გადასახადი, საკურორტო გადასახადი, სასტუმროს გადასახადი,
რეკლამის გადასახადი, გადასახადი ადგილობრივი სიმბოლიკის გამოყენებისათვის,
მიწის გადასახადი. ცალკე კანონით რეგულირდებოდა საბაჟო გადასახადი.
ახალი საგადასახადო კოდექსით განისაზღვრა 5 საერთო-სახელმწიფოებრივი და 2
ადგილობრივი გადასახადი, რასაც ემატებოდა საბაჟო კოდექსით რეგულირებული საბაჟო
გადასახადი. ანუ გადასახადების რაოდენობა 8-მდე შემცირდა. ახალი საგადასახადო
კანონმდებლობის შესაბამისად, საერთო-სახელმწიფოებრივ გადასახადებს
განეკუთვნებოდა:

• საშემოსავლო გადასახადი;

• მოგების გადასახადი;

• დამატებული ღირებულების გადასახადი;

• აქციზი;

• სოციალური გადასახადი.

ადგილობრივ გადასახადებს განეკუთვნებოდა:

• ქონების გადასახადი;

• სათამაშო ბიზნესის გადასახადი.

დამოუკიდებლობის 20 წელი

შუალედური ანგარიში 41

საბაჟო კოდექსით განსაზღვრული იყო საბაჟო გადასახადი.

ამასთან, ახალი საგადასახადო კოდექსით შეიცვალა საშემოსავლო გადასახადის

განაკვეთი, რომელიც 2005 წლის 1 იანვრამდე იყო პროგრესული შემოსავალთან
მიმართებაში – 12%, 15%, 17% და 20%, ხოლო დივიდენდებისთვის და პროცენტებისთვის
შეადგენდა 10%-ს, შემოვიდა ერთი პროპორციული განაკვეთი – 12%. დივიდენდის და
პროცენტის სახით მიღებულ შემოსავლებზე განაკვეთი უცვლელი დარჩა.

არ შეცვლილა არც მოგების გადასახადის განაკვეთი – 20%, დამატებული ღირებულების

გადასახადი კი 20%-დან 18%-მდე შემცირდა.

2005-2010 წლებში კვლავ მიმდინარეობდა ცვლილებების განხორციელება საგადასახადო

კოდექსში, რომელთა შორის აღსანიშნავია შემდეგი:

• 2008 წლის 1 იანვრიდან გაუქმდა სოციალური გადასახადი და სანაცვლოდ საშემოსავლო

გადასახადის განაკვეთი 25%-მდე გაიზარდა.

• 2007 წლის 1 იანვრიდან საბაჟო გადასახადს საბაჟო კოდექსის ნაცვლად არეგულირებს

საგადასახადო კოდექსი.

• 2007 წლის პირველი იანვრიდან გაუქმდა სათამაშო ბიზნესის გადასახადი და ის

გარდაიქმნა სათამაშო ბიზნესის მოსაკრებლად.
• 2009 წლის 1 იანვრიდან საშემოსავლო გადასახადის განაკვეთი 25%-იდან შემცირდა 20%-
მდე.

• 2008 წლის 1 იანვრიდან მოგების გადასახადის განაკვეთი 20%-დან შემცირდა 15%-მდე.

• 2009 წლის 1 იანვრიდან დივიდენდების საშემოსავლო გადასახადით დაბეგვრის

განაკვეთი 10%-იდან შემცირდა 5%-მდე; პროცენტების სახით მიღებულ შემოსავლებზე
2009 წლის 1 იანვრიდან საგადასახადო განაკვეთი 10%-დან შემცირდა 7.5%-მდე, 2010 წლის
1 იანვრიდან კი – 5%-მდე.

2004 წელს მიღებული საგადასახადო კოდექსი მოქმედებდა იქამდე, ვიდრე 2011 წლის 1
იანვარს ძალაში არ შევიდა 2010 წლის 17 სექტემბერს საქართველოს პარლამენტის მიერ
მიღებული ახალი საგადასახადო კოდექსი. ახალი საგადასახადო კოდექსით დადგინდა 6
გადასახადი, რომელთაგან 5 საერთო-სახელმწიფოებრივია – საშემოსავლო გადასახადი,
მოგების გადასახადი, დამატებული ღირებულების გადასახადი (დღგ), აქციზი, იმპორტის
გადასახადი და ერთი ადგილობრივი – ქონების გადასახადი.

თუმცა, შეიძლება ითქვას, რომ, პრაქტიკულად, გატარებული საკანონმდებლო

ცვლილებები, რომელიც გადასახადის სახეებსა და განაკვეთებს შეეხო, შედარებით
ნაკლებად აისახა საგადასახადო ტვირთის შემცირებაზე: გადასახადების სახეები
შემცირდა 20-დან 6-მდე, მაგრამ მიწის გადასახადი, ავტომობილის მფლობელთა
გადასახადი რეალურად არ გაუქმებულა და ინტეგრირებული იქნა ქონების გადასახადში.
სოციალური გადასახადის გაუქმების პარალელურად საშემოსავლო გადასახადი
გაიზარდა 12%-დან 25%-მდე და მხოლოდ შემდგომ შემცირდა 20%-მდე, ანუ ცვლილებების
იმ ეტაპზე ამ ორი გადასახადის ერთგვარ ინტეგრირებასთან გვქონდა საქმე. ცალკე
საკითხია ის, რომ სოციალური გადასახადი სოციალურ შენატანად შეიძლება
გარდაქმნილიყო სოციალური სისტემის რეფორმის ფონზე, თუმცა ასეთი რეფორმა არ
განხორციელებულა. სათამაშო ბიზნესის გადასახადი გარდაიქმნა სათამაშო ბიზნესის
მოსაკრებლად. ქონების გადაცემის გადასახადით დაბეგვრის ობიექტი მოექცა
საშემოსავლო გადასახადში. ბუნებრივი რესურსებით სარგებლობის გადასახადი კი ამავე
სახელწოდების მოსაკრებლად გადაიქცა. ამასთან, აღსანიშნავია, რომ 2004 წლის 1
იანვრამდე არსებული გადასახადის მრავალი სახეობის მიუხედავად, ბიუჯეტში
ფისკალური ეფექტი მინიმალური იყო. ძირითადი შემოსავლების მობილიზება,
უპირველეს ყოვლისა, არაპირდაპირი გადასახადებიდან

(დღგ, აქციზი) და შემდგომ უკვე საშემოსავლო და მოგების გადასახადებიდან ხდებოდა.

ასე რომ, ამ მხრივადაც უშუალოდ საგადასახადო ტვირთის შემცირებაზე გადასახადის
რაოდენობის შემცირება ნაკლებად აისახა. შედარებით შემცირდა ტვირთი
საკანონმდებლო კუთხით დღგ-ს განაკვეთის 20%-დან 18%-მდე დაწევით და მოგების
გადასახადის 20%-დან 15%-მდე შემცირებით. საშემოსავლო გადასახადის კუთხით
პროგრესული გადასახადიდან 12%-იან პროპორციულ განაკვეთზე გადასვლა
მნიშვნელოვანი ლიბერალიზაცია იყო. თუმცა შემდგომ მისი განაკვეთის გაზრდამ ჯერ
25%-მდე, შემდგომ 20%-მდე და დაბეგვრის არეალის გაფართოებამ შეასუსტა რეალური
საგადასახადო ტვირთის შემცირების ეფექტი. მით უმეტეს, სოციალური გადასახადი
(რომელიც გაუქმდა საშემოსავლოს განაკვეთის ზრდასთან ერთად) ძირითადად
დაქირავებით მომუშავეებზე ვრცელდებოდა, საშემოსავლო გადასახადის არეალმა კი
ყველა ფიზიკური პირის მიერ მიღებული შემოსავლები მოიცვა და, გარკვეული
მორატორიუმების შემდგომ, საერთაშორისო და ადგილობრივი არასამთავრობო
ორგანიზაციებისთვისაც 12%-დან 20%- მდე გაიზარდა. აღსანიშნავია, რომ დაგეგმილი იყო
საშემოსავლო გადასახადის განაკვეთის თანდათანობით შემცირება (20%-დან ჯერ 18,
ხოლო შემდეგ 15%-მდე). 2008 წლის კრიზისით გამოწვეული პრობლემების გამო ეს
პროცესი შეჩერდა და გადასახადი კვლავ 20%-ია. ასევე, საყურადღებოა, რომ რეფორმების
პროცესში, საგადასახადო დავებისთვის კანონმდებლობით გათვალისწინებული იქნა
გადასახადის გადამხდელებსა და საგადასახადო ორგანოებს შორის საგადასახადო
დავების კერძო არბიტრაჟში განხილვა, მაგრამ ამ მუხლის იმპლემენტაციაც ვერ მოესწრო.
მუხლი გაუქმდა იმ არგუმენტით, რომ ამით სახელმწიფოს ფისკალური ზიანი
მიადგებოდა. ეს ფაქტი ერთგვარი მახასიათებელია მთელი პოსტრევოლუციური
საგადასახადო პოლიტიკისა, რამდენადაც კანონმდებლობის ლიბერალიზაციის
პარალელურად საგადასახადო ადმინისტრირება მიმდინარეობდა სახელმწიფო
საგადასახადო ორგანოების განსაკუთრებული პრესის ფონზე. ამდენად, რეალური
საგადასახადო ტვირთი გაცილებით მეტადაა გამოხატული მშპ-თან საგადასახადო
შემოსავლების ზრდის დინამიკაში, ვიდრე განაკვეთებთან დაკავშირებულ
კალკულაციებში. ქვემოთ განხილული იქნება მშპ-თან მიმართებაში საგადასახადო
შემოსავლების ზრდის ტენდენცია, რაც ნაერთი ბიუჯეტის საგადასახადო შემოსავლების
ცვლილებაში აისახა.

საბიუჯეტო სისტემის რეფორმა

2004 წლის 1 იანვრიდან ძალაში შევიდა 2003 წლის 24 აპრილს საქართველოს

პარლამენტის მიერ მიღებული კანონი “საქართველოს საბიუჯეტო სისტემის შესახებ”,
რომლის მიხედვითაც მნიშვნელოვანი ცვლილებები განიცადა ქვეყნის საბიუჯეტო
მოწყობამ. შემოღებული იქნა უფრო დეტალური და ოპტიმალური საბიუჯეტო
კალენდარი, ახლებურად განისაზღვრა ბიუჯეტის ანგარიშგების პროცედურები და
წესები. ახალი კანონის მიხედვით, 2004 წლის დასაწყისიდან სახელმწიფო ბიუჯეტში
აისახა საბიუჯეტო პროცესში მონაწილე ყველა მხარჯავი დაწესებულების შემოსულობები,
ხოლო აპრილის თვიდან ბიუჯეტის ყველა შემოსულობა ირიცხება სახელმწიფო ხაზინის
ერთიან ანგარიშზე და ხმარდება წლიური საბიუჯეტო კანონით განსაზღვრული
ღონისძიებების დაფინანსებას. ანუ მხარჯავი დაწესებულების მიერ მიღებული
შემოსავალი აღარ რჩება მის განკარგულებაში, რის შედეგადაც გაუქმდა მათ
დაქვემდებარებაში არსებული ე.წ. სპეცსახსრები. შესაბამისად, სახაზინო სამსახურში
დაიხურა საბიუჯეტო ორგანიზაციების სპეციალური შემოსავლების ანგარიშები და ამ
ანგარიშებზე რიცხული ნაშთები მიიმართა სახელმწიფო ბიუჯეტის შემოსულობების
ანგარიშზე. საბიუჯეტო სისტემის კანონიდან ამოღებული იქნა დებულება “დაცული
მუხლების” შესახებ, რაც იმას ნიშნავს, რომ ბიუჯეტის ყველა ხარჯი თანაბრად
პრიორიტეტულია. ამასთან, შეიცვალა “სეკვესტრის” მექანიზმი და მის ნაცვლად
ამოქმედდა ბიუჯეტის შესრულების ყოველკვარტალური განხილვა პარლამენტში, სადაც
აღმასრულებელი ხელისუფლების შესაბამისი წინადადებების განხილვის საფუძველზე
ხდება დამტკიცებული ბიუჯეტის პარამეტრების ცვლილება მათი შემცირების ან
გადიდების გზით. საბიუჯეტო რეფორმის კუთხით დაისახა საბიუჯეტო მოწყობის
არსებითი სრულყოფა. წინა წლებთან შედარებით, შემცირდა საბიუჯეტო
დაწესებულებათა რაოდენობა. გაიზარდა უწყებების

და ორგანიზაციების დამოუკიდებლობა მათი პოლიტიკის და საქმიანობის

მიმართულებების განსაზღვრაში. შეიცვალა ბიუჯეტიდან დაფინანსების მეთოდიკა.
სახელმწიფო ბიუჯეტის შემოსავლებში და, შესაბამისად, ხარჯებში აღარ აისახება საჯარო
სამართლის იურიდიული პირების საკუთარი შემოსავლები (აღნიშნული შემოსავლები
კანონმდებლობით დადგენილი წესის შესაბამისად აისახება საბანკო დაწესებულებებში).
ასევე შეიცვალა ამ ორგანიზაციების სახელმწიფო ბიუჯეტიდან დაფინანსების პრინციპიც:
ფინანსთა სამინისტრო ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში ასიგნებებს გამოუყოფს მხარჯავ
დაწესებულებას, რომელიც, თავის მხრივ, აფინანსებს ცალკეული პროგრამის ან
ღონისძიების განმახორციელებელ, მისი კონტროლის ქვეშ მყოფ საჯარო სამართლის
იურიდიულ პირს. შედეგად, შეიცვალა სახელმწიფო ბიუჯეტის ორგანიზაციული
სტრუქტურა და, საჯარო სამართლის იურიდიული პირების მაგივრად, ბიუჯეტის
ორგანიზაციულ სტრუქტურაში მოცემულია ესა თუ ის პროგრამა ან ღონისძიება.
გრძელდება მუშაობა საბიუჯეტო კლასიფიკაციის სრულყოფაზე, რაც ითვალისწინებს
საქართველოში საერთაშორისო სავალუტო ფონდის 2001 წლის კლასიფიკაციის
დანერგვას26. 2004 წლის 5 აპრილიდან განხორციელდა უმნიშვნელოვანესი რეფორმა,
რომლის შესაბამისადაც მთელი ქვეყნის მასშტაბით ეროვნულ ბანკში და მის ფილიალებში
დაიხურა შემოსავლების 12500-მდე სატრანზიტო ანგარიში და გაიხსნა სახაზინო
სამსახურის ერთიანი ანგარიში.

ბიუჯეტის სტრუქტურასთან დაკავშირებით 2004 წლიდან არსებული ბიუჯეტის

შემოსავლითი და გასავლითი მხარის ფორმატი შეიცვალა 2009 წლის 1 იანვარს. 2004-2008
წლებში ბიუჯეტს ჰქონდა ორი მხარე: შემოსულობები და გადასახდელები.
შემოსულობები მოიცავდა შემოსავლებს, გრანტებს და სესხებს. შემოსავლები, თავის
მხრივ, მოიცავდა საგადასახადო, არასაგადასახადო და კაპიტალურ შემოსავლებს.
გადასახდელები მოიცავდა ხარჯებს, დაკრედიტებასა და ვალის ამორტიზაციას. ხარჯები,
თავის მხრივ, მოიცავდა მიმდინარე ხარჯებს და კაპიტალურ ხარჯებს. ერთი მხრივ,
ბიუჯეტის შემოსავლებსა და გრანტებს შორის, ხოლო, მეორე მხრივ, ხარჯებსა და
დაკრედიტებას შორის დადებითი სხვაობა წარმოადგენდა ბიუჯეტის პროფიციტს, ხოლო
უარყოფითი სხვაობა – დეფიციტს. 2009 წლის 1 იანვრიდან ამოქმედებული ბიუჯეტის
ახალი ფორმატის მიხედვით, შემოსულობები მოიცავს შემოსავლებს, არაფინანსური
აქტივების კლებას, ვალდებულებების ზრდას. შემოსავლები, თავის მხრივ, მოიცავს
გადასახადებს, გრანტებს და სხვა შემოსავლებს. ბიუჯეტის გადასახდელები მოიცავს
ხარჯებს, არაფინანსური აქტივების ზრდას, ფინანსური აქტივების ზრდას და
ვალდებულებების კლებას. ხარჯები, თავის მხრივ, მოიცავს შრომის ანაზღაურებას,
საქონელს და მომსახურებას, პროცენტს, სუბსიდიებს, გრანტებს, სოციალურ
უზრუნველყოფას, სხვა ხარჯებს. ბიუჯეტის შემოსავლებსა და ხარჯებს შორის სხვაობა
არის ბიუჯეტის საოპერაციო სალდო, ხოლო ბიუჯეტის საოპერაციო სალდოსა და
არაფინანსური აქტივების ცვლილებას შორის სხვაობა – ბიუჯეტის მთლიანი სალდო.
დადებითი მთლიანი სალდო ბიუჯეტის პროფიციტია, ხოლო უარყოფითი მთლიანი
სალდო – ბიუჯეტის დეფიციტი.

2004 წლიდან ცვლილებები განიცადა საბიუჯეტო სისტემამაც. 2004 წლის ჩათვლით

საქართველოს ნაერთი (კონსოლიდირებული) ბიუჯეტი (რომელიც სხვადასხვა ბიუჯეტის
ანალიტიკური ერთობაა და საკანონმდებლო წესით არ მტკიცდება) მოიცავდა
სახელმწიფო, ადგილობრივ და ავტონომიური რესპუბლიკების ბიუჯეტებს. სახელმწიფო
ბიუჯეტი კი, თავის მხრივ, მოიცავდა ცენტრალურ ბიუჯეტს და სპეციალურ ფონდებს
(სოციალური უზრუნველყოფის ფონდი, საგზაო ფონდი). 2005 წლიდან გაუქმდა
სპეციალური ფონდები და მათთან ერთად – ცენტრალური ბიუჯეტის ცნებაც.
შესაბამისად, ამჟამად ნაერთი ბიუჯეტი მოიცავს სახელმწიფო ბიუჯეტს, ადგილობრივი
თვითმმართველი ერთეულების ბიუჯეტებს და ავტონომიური რესპუბლიკების
ბიუჯეტებს. ამდენად, 2005 წლის 1 იანვრიდან სპეციალური ფონდების სახსრების
ინტეგრირება მოხდა სახელმწიფო ბიუჯეტში.

2004 წლის შემდგომ ცვლილებები განიცადა სხვადასხვა დონის ბიუჯეტებს შორის

საგადასახადო შემოსავლების განაწილების პრინციპმაც. 2007 წლის ჩათვლით
ადგილობრივ ბიუჯეტებში მიემართებოდა ადგილობრივი, მათ შორის, ქონებისა და
სათამაშო ბიზნესის გადასახადები, სხვა ადგილობრივი გადასახადები კი – 2005 წლის 1
იანვრამდე, ანუ გაუქმებამდე. ასევე 100%-ით ადგილობრივ ბიუჯეტებში მიემართებოდა
ორი საერთო-სახელმწიფოებრივი გადასახადი: მოგების გადასახადი (2006 წლის 1
იანვრამდე) და საშემოსავლო გადასახადი (2008 წლის 1 იანვრამდე), გარდა აჭარის
ტერიტორიაზე ამოღებული საშემოსავლო გადასახადისა, რომელიც ავტონომიური
რესპუბლიკის ბიუჯეტში რჩებოდა. ანუ სადღეისოდ, გარდა ქონების გადასახადისა და
აჭარისთვის – საშემოსავლო გადასახადისა, ყველა გადასახადიდან მიღებული
შემოსავლები მიემართება სახელმწიფო ბიუჯეტში. შესაბამისად, ადგილობრივი
თვითმმართველი ერთეულების ბიუჯეტებში საკუთარი შემოსავლების წილი მცირეა –
საშუალოდ, 5-10%. ძირითად შემოსავლებს კი ისინი იღებენ სახელმწიფო ბიუჯეტიდან
გადაცემული გათანაბრებითი, მიზნობრივი, სპეციალური და კაპიტალური
ტრანსფერტების საშუალებით.

პრივატიზაცია

“ვარდების რევოლუციის” შემდგომ განსაკუთრებული ინტენსივობით წარიმართა

სახელმწიფო საკუთრებაში არსებული ქონების პრივატიზაციის პროცესი. მთავრობის
ლიბერალური ეკონომიკური პოლიტიკის ერთ-ერთ ქვაკუთხედად დაჩქარებული
პრივატიზაცია იქცა. საპრივატიზაციო პოლიტიკის იდეოლოგია ეფუძნებოდა ეკონომიკის,
შემდგომ კი რეფორმების კოორდინირების სახელმწიფო მინისტრის, კახა ბენდუქიძის
ფრაზას “ყველაფერი იყიდება, სინდისის გარდა27.” პრივატიზაციის საკმაოდ აგრესიული
და აქტიური პოლიტიკა საზოგადოების გარკვეული ჯგუფების პროტესტს იწვევდა.
პრივატიზაციის პროცესში არ არსებობდა რაიმე ტიპის შეზღუდვები ე.წ. “სტრატეგიული”
ობიექტების გასხვისებასთან მიმართებაში. ასევე, არ იზღუდებოდა ოფშორული
კომპანიების და სხვა სახელმწიფოს საკუთრებაში არსებული კომპანიებისთვის
საკუთრების გადაცემა. 2003-2010 წლებში 4 280 ობიექტის28 პრივატიზაცია მოხდა,
პრივატიზაციიდან მიღებულმა შემოსავალმა კი 1.6 მილიარდი აშშ დოლარი შეადგინა.
პრივატიზაცია შეეხო როგორც მსხვილ საწარმოებს, ისე მცირე საწარმოებს და მიწას.
პრივატიზაციის პროცესში აქცენტი კეთდებოდა, უპირველეს ყოვლისა, ფისკალურ
ეფექტზე, ანუ პრივატიზაციის გზით საბიუჯეტო შემოსავლების აკუმულირებაზე.
განსაკუთრებით კახა ბენდუქიძის სახელმწიფო მინისტრობის პერიოდში, პრივატიზაციის
პროცესში მთავრობა ხშირად საბაზრო მოთამაშის ამპლუაში გვევლინებოდა, როდესაც
კერძო სექტორისთვის დამახასიათებელი მეთოდებით (მთავრობის წარმომადგენელთა
განცხადებებით, რომლებიც ობიექტების გასაყიდი ფასის ზრდაზე იყო ორიენტირებული,
საბაზრო ვაჭრობით და ა.შ.) ცდილობდა, აეწია საპრივატიზაციო ობიექტების ფასი და
“სარფიანად” გაეყიდა. ამასთან, ხშირ შემთხვევაში ახალი კერძო მესაკუთრეები ვერ
ასრულებდნენ ვალდებულებებს, რაც 2005-2007 წლებში ხშირად იწვევდა უკვე
პრივატიზებული ობიექტების მესაკუთრეების ცვლილებას. შესაბამისად, 2008 წლისათვის
მნიშვნელოვნად შემცირდა სახელმწიფო საკუთრებაში არსებულ საწარმოთა რიცხვი,
მსხვილი საწარმოებიდან კი მხოლოდ რამდენიმე (მაგ: რკინიგზა, მაგისტრალური
გაზსადენი, ენერგეტიკული ობიექტები) დარჩა სახელმწიფო საკუთრებაში.
პრივატიზაციის პროცესში გატარებულმა პოლიტიკამ, რომელიც არასაწარმოო
ობიექტებსაც შეეხებოდა (მაგ., შენობები ქალაქის ცენტრალურ უბნებში), იმ დაჩქარებულ
პოლიტიკასთან ერთად, რასაც უცხოელი ინვესტორები და კომერციული ბანკები
ატარებდნენ უძრავი ქონებისა და მშენებლობის სფეროში ინექციებით, საბოლო ჯამში
უძრავი ქონების ფასები მნიშვნელოვანდ გაზარდა, რაც შენარჩუნდა 2008 წლის აგვისტოს
ომამდე. აგვისტოს ომის შემდგომ სიტუაცია გარკვეულწილად შეიცვალა. კერძოდ, იკლო
მოთხოვნამ ასეთ ობიექტებზე, თუმცა ფასები გაცილებით ნაკლები ტემპით დაეცა.
აღსანიშნავია, რომ უძრავ ქონებაზე ფასების ზრდას მთავრობა ეკონომიკური პოლიტიკის
წარმატების ერთ-ერთ მახასიათებლად29 განიხილავდა.

პრივატიზაციის პროცესი ერთ-ერთი მთავარი ფაქტორი იყო უცხოური პირდაპირი

ინვესტიციების შემოდინებისა და ზრდისთვის, რამდენადაც ეს უკანასკნელი
მნიშვნელოვანწილად საპრივატიზაციო ობიექტების შეძენას და მასთან დაკავშირებულ
შემდგომ ოპერირებას უკავშირდებოდა. მაკროეკონომიკური თვალსაზრისით,
პრივატიზაციამ და მასთან დაკავშირებული უცხოური პირდაპირი ინვესტიციების
შემოდინებამ მნიშვნელოვანი როლი შეასრულა, ერთი მხრივ, მშპ-ს ზრდის, მეორე მხრივ,
სახელმწიფო ბიუჯეტისთვის ფისკალური ეფექტის თვალსაზრისით.

დერეგულაცია
“ვარდების რევოლუციამდე” არსებული სხვადასხვა ტიპის რეგულაციები ეკონომიკაში
დაბალი ეფექტურობით გამოირჩეოდა. მარეგულირებელი ინსტიტუტები, ფაქტობრივად,
ვერ ფუნქციონირებდა და ვერ ასრულებდა საკუთარ ამოცანებს (მაგ.: კონკურენციის
დაცვა, საქონლის ხარისხისა და უვნებლობის კონტროლი, მშენებლობის უსაფრთხოება და
ა.შ.) და, მეორე მხრივ, კორუფციის მაღალი ხარისხით ხასიათდებოდა, მათ შორის
ყოველდღიურ ურთიერთობებში. “ვარდების რევოლუციის” შემდგომი მთავრობის
პოლიტიკის ერთ-ერთ ძირითად მიმართულებად იქცა სხვადასხვა ტიპის რეგულირების
სისტემების გაუქმება ან მინიმიზება. ასეთი პოლიტიკა ეფუძნებოდა სამ არგუმენტს: 1. ეს
სისტემები არაეფექტურია და მაინც ვერ ასრულებს თავის ფუნქციებს; 2. მარეგულირებელ
ინსტიტუტებში მაღალია კორუფციის დონე და ანტიკორუფციული პოლიტიკის
ფარგლებში ასეთი ინსტიტუტები მიუღებელია; 3. ეკონომიკის ლიბერალიზაცია
გულისხმობს რეგულირების სფეროების და ფორმების შეკვეცას, მათ შორის, ზოგიერთი
ტიპის რეგულაციებზე უარის თქმას.

სწორედ აღნიშნული არგუმენტაციის ფარგლებში გაუქმდა ანტიმონოპოლიური

სამსახური და მის ნაცვლად ამოქმედდა “თავისუფალი კონკურენციის სააგენტო”
მკვეთრად შეზღუდული ფუნქციებით, მთავრობის იმ პოზიციის ფონზე, რომ
ანტიმონოპოლიური რეგულირება სახელმწიფოს მხრიდან საერთოდ არ წარმოადგენს
აუცილებლობას და ეს ბაზარს უნდა ჰქონდეს მინდობილი.

ამასთან,გაუქმდა სურსათის უვნებლობის კონტროლის სისტემები და შესაბამისი

ინსტიტუციები, ასევე ის სტრუქტურები, რომლებიც ახორციელებდნენ ტექნიკურ
რეგულირებას, სტანდარტიზაციას, ლიცენზიების და ნებართვების გაცემას. საკუთრივ
ლიცენზიებისა და ნებართვების რაოდენობა 84%-ით შემცირდა. დღეისათვის ლიცენზიები
და ნებართვები შენარჩუნდა მხოლოდ მაღალი რისკის შემცველი პროდუქციისა და
მომსახურების, ბუნებრივი რესურსების გამოყენებისა და სპეციფიკური საქმიანობის
წარმოებისათვის. ამასთან, გამარტივდა ლიცენზიებისა და ნებართვების გაცემის
პროცედურები, დამკვიდრდა “ერთი სარკმლის” და “დუმილი თანხმობის ნიშანია”
პრინციპი. რეფორმის შედეგად მოხდა ნებაყოფლობითი სტანდარტების სისტემაზე
გადასვლა და სისტემაში სახელმწიფოს მარეგულირებელი როლის შემცირება, რასაც ხელი
უნდა შეეწყო სამეწარმეო საქმიანობისათვის. ამ პირობებში მეწარმეს საშუალება ეძლეოდა,
შეერჩია ქვეყანაში რეგისტრირებული სტანდარტი თავისი საქმიანობისათვის – აეღო
ნებისმიერი ქვეყნის ან ნებისმიერი საერთაშორისო ან რეგიონული სტანდარტი და
გამოეყენებინა საკუთარი საქმიანობისათვის, ან, მეტიც, შეემუშავებინა საკუთარი
სტანდარტი ახალი პროდუქციისათვის და დაერეგისტრირებინა ის სტანდარტების,
ტექნიკური რეგლამენტების და მეტროლოგიის ეროვნულ სააგენტოში.

მნიშვნელოვანი დერეგულაცია განხორციელდა შრომის ბაზარზეც. 2006 წელს მიღებული

იქნა შრომის ახალი კოდექსი, რომელმაც, ფაქტობრივად, მინიმუმამდე დაიყვანა
რეგულირების სფეროები. ამ მხრივ საქართველო მსოფლიოში მოწინავე ადგილზეა
ლიბერალური შრომის კანონმდებლობით. ეკონომიკური თავისუფლების ინდექსში
შრომის კანონმდებლობის ლიბერალურობის კომპონენტში საქართველო მსოფლიოში
პირველ ადგილს იკავებდა 2007-2009 წლებში31. ამასთან, საქართველოს შრომის კოდექსი
ეწინააღმდეგება შრომის საერთაშორისო ორგანიზაციის პრინციპებს, ევროპულ
სტანდარტებს და ევროპის სოციალურ ქარტიას.

მთლიანობაში, მთავრობის ლიბერალური ეკონომიკური პოლიტიკა, განსაკუთრებით 2004

-2008 წლების პერიოდში, მკვეთრად გადაიხარა “ლიბერტარიანული” მიმართულებით და
ცალკეულ შემთხვევაში რიტორიკამ ანარქო-კაპიტალისტური სახე მიიღო, მათ შორის,
მოქალაქეთა სხვადასხვა ტიპის უსაფრთხოებების სისტემებზე (მაგ.: სურსათის
უვნებლობა, ტექნიკური დათვალიერება და ა.შ.) სახელმწიფოს მხრიდან მთლიანად უარის
თქმის და საბაზრო სისტემისთვის მინდობის თვალსაზრისით.

საგარეო ვაჭრობის ლიბერალიზაცია

ვაჭრობის მსოფლიო ორგანიზაციის წინაშე აღებული ვალდებულებების შესაბამისად,

საქართველოში განხორციელდა რეფორმები, რომლებიც მიზნად ისახავდა
რეორგანიზაციას, ლიბერალიზაციასა და სავაჭრო რეგულირების გამარტივებას. ეს
რეფორმები განსაკუთრებით ინტენსიური გახდა 2003 წლის ნოემბრის შემდგომი
პერიოდიდან და ინსტიტუციური ცვლილებების შედეგად საქართველოს სავაჭრო
საზღვრები კიდევ უფრო გაიხსნა: გამარტივდა ექსპორტ- იმპორტის პროცედურები,
შემცირდა გადასახადის განაკვეთი და სახეები, გამარტივდა სატარიფო და არასატარიფო
რეგულირება, განხორციელდა სავაჭრო ურთიერთობების დივერსიფიცირება
თავისუფალი სავაჭრო ხელშეკრულებების დადებით რეგიონულ და მთავარ სავაჭრო
პარტნიორებთან, გაუმჯობესდა საინვესტიციო გარემო, შემცირდა თავისუფალი
კონკურენციის ბარიერები საბაჟოს, ლიცენზირების და ნებართვების, საკუთრების
რეგისტრაციის გამარტივებით, შეიცვალა შრომის რეგულირება, გაუმჯობესდა
კრედიტებზე ხელმისაწვდომობა. მთავრობის რეფორმები ითვალისწინებდა სატარიფო და
არასატარიფო ბარიერების გაუქმებას ვაჭრობაში, კონკურენტუნარიანი საბაზრო
პირობების ჩამოყალიბებასა და ბიზნესგარემოს გაუმჯობესებას, საერთაშორისო ვაჭრობის
დივერსიფიცირებას, რასაც ეკონომიკური ზრდის ხელშეწყობა უნდა გამოეწვია.

საქართველოში თავისუფალი სავაჭრო რეჟიმის ფორმირებამ გავლენა მოახდინა

ადგილობრივი საწარმოების კონკურენტუნარიანობაზეც. შეიქმნა გარკვეული სტიმული
მათი რესტრუქტურიზაციისათვის, რათა მეწარმეებს უფრო ეფექტურად და მოქნილად
მოეხდინათ რეაგირება საბაზრო მოთხოვნის ცვლილებებზე. თუმცა, თავისუფალი
სავაჭრო რეჟიმი თანაბრად სარგებლიანი ვერ აღმოჩნდა ადგილობრივი
საწარმოებისათვის. უთანასწორო კონკურენცია განაპირობა იმანაც, რომ ზოგიერთი
მთავარი ეკონომიკური და სავაჭრო პარტნიორი ქვეყანა მისდევს პროტექციონისტულ
პოლიტიკას. მაგალითად, ცნობილია, რომ თურქეთი არის საქართველოში მარცვლეულის
მთავარი იმპორტიორი (უნდა აღინიშნოს, რომ საქართველოში მარცვლეული შედის ხუთ
ძირითად საიმპორტო პროდუქციის რიცხვში). მარცვლეულის წარმოებას ასტიმულირებს
თურქეთის მთავრობა ამ დარგის სუბსიდირების გზით. ეს კი აძლევს მას საშუალებას,
საქართველოში იაფად გაყიდოს საკუთარი პროდუქცია, რითაც კიდევ უფრო ავიწროვებს
თავისთავად არაკონკუნენტუნარიან ქართულ აგრარულ პროდუქციას.
იმ პირობებში, როდესაც ქართული ეკონომიკის მწარმოებლური შესაძებლობები
ნაკლებად ვითარდებოდა და მოხმარება იზრდებოდა, თავისუფალმა ვაჭრობამ იმპორტის
მოცულობის მკვეთრი ზრდა გამოიწვია და სავაჭო დეფიციტი გაზარდა (დეტალურად
იხილეთ ქვემოთ). თავისუფალმა ვაჭრობამ კიდევ უფრო ნათლად გამოავლინა ქართული
ეკონომიკის დაბალი კონკურენტუნარიანობა როგორც აგრარულ, ისე ინდუსტრიულ
სექტორებში. ამასთანავე, თავად ვაჭრობამაც ვერ შექმნა პირობები ამ
კონკურენტუნარიანობის ზრდისთვის.

ეკონომიკის დარგების განვითარება

1.სოფლის მეურნეობა

სოფლის მეურნეობა ყოველთვის იყო საქართველოს ეკონომიკის ერთი-ერთი ძირითადი

დარგი. 1990-იანი წლებიდან სოფლის მეურნეობის წილი მშპ-ში ყოველწლიურად
მცირდებოდა და თუ 1996 წელს ის შეადგენდა მშპ-ს 33%-ს, 2010 წლისათვის მისი წილი
7.3%-მდე შემცირდა. 1990-2009 წელს მთლიანი სასოფლო გამომუშავება, რომელიც,
ძირითადად, შედგებოდა ისეთი პროდუქტებისგან, როგორებიცაა ხორბალი, თამბაქო,
ბოსტნეული, ხილი, ყურძენი და ჩაი, მნიშვნელოვნად შემცირდა. 2010 წელს 2003 წელთან
შედარებით სასოფლო-სამეურნეო წარმოების ინდექსი მეხუთედით შემცირდა. 2003-2010
წლებში განახევრდა ერთწლოვანი კულტურების ნათესი ფართობები. მათ შორის: 60%-ით
შემცირდა ხორბლის, 50%-ით – სიმინდის, კარტოფილის და ბოსტნეულის, 80%-მდე –
ბაღჩეულისა და ცხოველთა საკვები კულტურების ნათესი ფართობები, კარტოფილის
მოსავალი თითქმის განახევრდა, სიმინდის შემცირდა 70%-ით, ბოსტნეულისა და
ბაღჩეულის – 60%-ით, ხორბლისა და საკვები კულტურების – 80%-ით, ხილის და ყურძნის
მოსავალი განახევრდა. 2010 წელს 2003 წელთან შედარებით 10%-ით შემცირდა ცხვრისა და
თხის, 16%-ით – მსხვილფეხა რქოსანი პირუტყვის, 77%-ით – ღორის, 30%-ით – ფრინველის
სულადობა, 48%-ით ნაკლები ხორცი და 23%-ით ნაკლები რძე იქნა წარმოებული. აგრარულ
სექტორში არ იზრდება მოსავლიანობა, ხოლო ზოგიერთი კულტურის შემთხვევაში
ადგილი აქვს მოსავლიანობის მაჩვენებლის მნიშვნელოვან კლებას;

კონკურენტუნარიანობის და მწარმოებლურობის დაბალი დონე სოფლის მეურნეობაში.

აგროსასურსათო სექტორში არსებული პრობლემების გამო, მაღალ საწარმოო
დანახარჯებთან შედარებით უფრო დაბალი საბაზრო ფასები განაპირობებს ადგილობრივ
ბაზარზე სამამულო წარმოების პროდუქციის ნაკლებკონკურენტუნარიანობას იმპორტულ
პროდუქციასთან შედარებით. გასათვალისწინებელია ის გარემოებაც, რომ იმპორტიორ
ქვეყნებში ადგილი აქვს აგრარული სექტორის ფართომასშტაბიან პირდაპირ და
არაპირდაპირ სუბსიდირებას, რაც კიდევ უფრო ამცირებს ადგილობრივი მწარმოებლების
კონკურენტუნარიანობას. 2003-2010 წლებში აგროსასურსათო პროდუქციის იმპორტი
თითქმის 5-ჯერ გაიზარდა, ხოლო ექსპორტი – მხოლოდ ორჯერ. უარყოფითი სავაჭრო
ბალანსი 15-ჯერ გაიზარდა.

სოფლის მეურნეობის განვითარების ძირითადი გამოწვევებია:

• სასოფლო-სამეურნეო სავარგულების მცირე ნაკვეთებად დაყოფა: 1990-იანი წლების
რეფორმის შედეგად ერთ საოჯახო მეურნეობაზე მოდის დაახლოებით 0.88 ჰა სახნავი
მიწა. აგროსექტორში დღემდე მცირე ფერმერები დომინირებენ. ისინი ძირითადად
საოჯახო მოხმარებისთვის აწარმოებენ პროდუქციას და თვითკმაყოფაზე არიან. მცირე
მეურნეობები აწარმოებენ სოფლის მეურნეობის პროდუქციის 80%-ს, აქედან მხოლოდ 8%-
10% აღწევს ადგილობრივ ბაზარზე41, დანარჩენი მოდის თვითმოხმარებაზე. შესაბამისად,
მიწის მცირე ნაკვეთებად დაყოფა ხელს არ უწყობს დარგის კომერციალიზაციას,
ინვესტიციების მოზიდვას და შრომის მწარმოებლურობის ზრდას.

• ადამიანური კაპიტალი: ფერმერების დაბალი მწარმოებლურობა განპირობებულია მათ

მიერ მარკეტინგული უნარისა და ცოდნის არქონითაც. ფერმერებს ხელი არ მიუწვდებათ
საჭირო სამეცნიერო და ინოვაციურ ინფორმაციაზე. უნარ-ჩვევების გადაცემაზე ახლო
წარსულში აქცენტი არ კეთდებოდა (ტრენინგები, კონსულტაციები, ექსტენცია).
ახლანდელი აქტივობები ძალზე მცირე მასშტაბისაა და სურათს ვერ ცვლის. მათ არ
გააჩნიათ მარკეტინგისა და მენეჯმენტის გამოცდილება. ყოველივე ზემოთქმული არ
აძლევს მათ იმის საშუალებას, რომ იფიქრონ ღირებულებათა ჯაჭვის გაზრდაზე და
ინვესტიციების მიღების შესაძლებლობებზე.

• განუვითარებელი ინფრასტრუქტურა და არასტაბილური ლოგისტიკა, რაც ამაღლებს

საკრედიტო რისკებს: ფერმერებს არ ჰყავთ მუდმივი მიმწოდებლები თუ კლიენტები და,
ინვესტიციების არქონის გამო, ყიდულობენ დაბალი ღირებულებისა და დაბალი ხარისხის
თესლს, ნერგებს და სხვა ნედლეულს, რაც აისახება მათი საბოლოო პროდუქტის
ხარისხზე. ამ ტენდენციის შედეგად ადგილობრივი ნედლეულისა და მასალების
მიწოდება მცირდება. მეტიც, გაყიდვის სუსტი მეთოდები და სასაწყობო
ინფრასტრუქტურის განუვითარებლობა ზრდის მათ ხარჯებს. ფერმების საწარმოო
ნაგებობები და ტექნოლოგიები არ შეესაბამება საერთაშორისო სტანდარტებს, ტექნიკა
საჭიროებს მოდერნიზაციას. მიწების მცირე ნაკვეთებად დაყოფა ართულებს მანქანა-
მოწყობილობების ეფექტიანად გამოყენებას, განსაკუთრებით ხორბლისა და სხვა
ერთწლიანი კულტურების წარმოებაში. გარდა ამისა, სასოფლო-სამეურნეო საშუალებების,
სარწყავი სისტემების, მაღალხარისხიანი სასუქების არქონის გამო ბაზარი მცირე
ფერმერებისთვის ნაკლებად ხელმისაწვდომი ხდება. იმ ფერმების წილი, რომლებსაც
საკუთარი აგროტექნიკური საშუალებები და მანქანა-დანადგარები გააჩნიათ, ფერმების
მთლიანი რაოდენობის დაახლოებით 20%-ს შეადგენს და ფერმების მხოლოდ 25-30%-ს
შეუძლია აგრომრეწველობაში დანადგარების გამოყენება. ფაქტობრივად, საქართველო 100
ჰა-ზე 53.2 ტრაქტორს და 0,4 კომბაინს იყენებს42, (ეს უკანასკნელი შეფარდება
პოსტკომუნისტურ სივრცეში ყველაზე ცუდი მაჩვენებელია). განუვითარებელი
ინფრასტრუქტურა ასევე გულისხმობს სოფლად გადამამუშავებელი ქარხნების
ნაკლებობას, სარწყავი და სადრენაჟო სისტემების უქონლობას, საქონლის არამდგრად
საკვებ ბაზას, ფერდობების დასამუშავებლად საჭირო სასოფლო-სამეურნეო
აღჭურვილობის დეფიციტს, სასუქებისა და თესლების სიძვირეს და ა.შ. ქალაქებში
აგრარული ბაზრების მოშლა და სხვა ადგილას გადანაცვლება მნიშვნელოვან
წინააღმდეგობას უქმნის ურბანულ რაიონებში აგროპროდუქტების მიწოდების
გაფართოებას.

• ფინანსური რესურსების სიმწირე: საქართველოს სასოფლო-სამეურნეო სექტორი

ნაკლებად მიმზიდველია ინვესტორებისთვის. ამას ადასტურებს ის გარემოება, რომ ამ
სექტორის წილი მთლიან საბანკო სესხებში 1-დან 2%-მდე მერყეობს. ძალიან მცირეა
აგრეთვე პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების წილი საქართველოს სასოფლო-სამეურნეო
წარმოებაში, რომლის წილიც მთლიან უცხოურ პირდაპირ ინვესტიციებში 1-3%-ის
ფარგლებში მერყეობს (იხ. დიაგრამა 17), რაც ამ სექტორის დაბალი უკუგებისა და მაღალი
რისკის მაჩვენებელია. სოფლის მეურნეობის წილი საბიუჯეტო ასიგნებებში მხოლოდ 1-
2%-ია.

• •შედარებით მაღალი საპროცენტო განაკვეთი კრედიტებზე. ურბანულთან შედარებით,

აგრარული წარმოება ძვირია. ამ სექტორისთვის ბევრად უფრო ძნელია კრედიტების აღება.
მცირე მოცულობის ინვესტიციები და მაღალი საპროცენტო განაკვეთი საბანკო
კრედიტებზე მნიშვნელოვნად ამცირებს ტექნოლოგიების გამოყენებისა და წარმოების
საშუალებების გაფართოების შესაძლებლობებს. ამჟამად საშუალო წლიური შეწონილი
საპროცენტო განაკვეთი მოკლევადიან საბანკო კრედიტებზე 25%-ს შეადგენს,
გრძელვადიანზე კი – 22.8%- ს. ეროვნულ ვალუტაში ზოგიერთ შემთხვევაში მაქსიმალური
განაკვეთი საბანკო სექტორში 36%-ს აღწევს, ხოლო მიკროსაფინანსო ორგანიზაციებში –
48%-ს,43 რაც 3.5-5-ჯერ (გადახდის ვადის მიხედვით) აღემატება ევროკავშირის
ტერიტორიაზე არსებულს.44 საქართველოში მთლიანად სესხებზე საპროცენტო
განაკვეთები ყველაზე მაღალია პოსტკომუნისტურ და პოსტსაბჭოთა ქვეყნებს შორის
(გარდა ტაჯიკეთისა), სასოფლო-სამეურნეო სექტორში კი ეს განაკვეთები ბევრად
მაღალია. სესხების მაღალი საპროცენტო განაკვეთების გამო ფერმერებს უმეტესწილად
საკუთარი ხარჯით უწევთ მუშაობა. გირაოთი უზრუნველყოფა შეზღუდულია დაბალი
ლიკვიდურობის გამო, რაც მნიშვნელოვნად ამაღლებს ფინანსური ინსტიტუტების
დანახარჯებს.

• მაღალი რისკიანობა: ფერმერები დგანან რიგი რისკების წინაშე, რომლებიც მათ

შემოსავალსა და კეთილდღეობას ემუქრება. ესენია, ძირითადად, ამინდის პირობებთან,
მავნებლებთან და დაავადებებთან, საბაზრო პირობებთან და ა.შ. დაკავშირებული
საწარმოო რისკები. აქედან გამომდინარე, საფრთხე შეიძლება დაემუქროს სასოფლო-
სამეურნეო სექტორთან დაკავშირებულ მეწარმეთა შემოსავლების სტაბილურობას.
საქართველოში 15 სადაზღვევო კომპანიაა,45 მაგრამ მათი მხოლოდ ძალიან მცირე ნაწილი
ემსახურება სასოფლო- სამეურნეო პროდუქციის, მიწების, ცხოველების დაცვას
რისკებისგან. სასოფლო-სამეურნეო დაზღვევა სასოფლო-სამეურნეო საქმიანობასთან
დაკავშირებული საწარმოო რისკების (პრემიის გადახდით) მესამე პირებისთვის
გადაცემის საუკეთესო, გამოცდილი ფინანსური ინსტრუმენტია საერთაშორისო
პრაქტიკაში. განუვითარებელი სადაზღვევო სისტემის გამო ფერმერებს არ გააჩნიათ მისი
გამოყენების შესაძლებლობა სასოფლო-სამეურნეო რისკების შესამცირებლად.

4.2. მრეწველობა
2000 წლის შემდგომ პერიოდში მრეწველობა არსებითად გაიზარდა და ზრდის ყველაზე
მაღალ ტემპს, 14%-ს, მიაღწია 2007 წელს. შემდგომ ტემპები შემცირდა და 2010 წელს
შეადგინა 9.0%, ძირითადად, სამთომოპოვებითი და გადამამუშავებელი დარგების
სტაბილური ზრდის ხარჯზე.

დარგის ძირითადი საწარმოებია სამთომოპოვებითი, ქიმიური და კვების საწარმოები.

ქვანახშირის წარმოება კარგად არის განვითარებული. მანგანუმი და არალითონური
მინერალები, მინერალური სასუქები, სინთეზური მასალები და ბოჭკოები,
ფარმაცევტული პროდუქტები ძირითადი საექსპორტო პროდუქციაა.

მრეწველობის წილი მშპ-ში შემცირდა 1996 წელს 11%-დან 2003 წელს 8%-მდე
ენერგოდეფიციტისა და არასაკმარისი ინვესტიციების გამო, მაგრამ 2003 წლის შემდგომ
განხორციელებული პრივატიზაციის შედეგად, მისმა წილმა 2010 წელს მიაღწია 15.2%-ს.

2008-2009 წლებში გადამამუშავებელი მრეწველობა განიცდიდა დაცემას. ეს გამოწვეული

იყო იმით, რომ მსოფლიოში მოთხოვნა საქართველოში წარმოებულ საქონელზე
შემცირდა. მხოლოდ სამთო სექტორი ვითარდებოდა სტაბილურად, რამდენადაც საგარეო
მოთხოვნა ოქროზე იზრდებოდა, თუმცა სხვა ლითონებზე საერთაშორისო ფასების
შემცირებას ჰქონდა უარყოფითი ზეგავლენა ამ პროდუქციის წარმოებაზე საქართველოში,
სადაც სპილენძის მადნები და კონცენტრატები ექსპორტის ძირითად პროდუქციას
შეადგენდა. ამ პერიოდში მათი ექსპორტი ბევრად შემცირდა. გარდა ამისა, გლობალური
კრიზისის წლებში საავტომობილო ინდუსტრიაში მოთხოვნის მკვეთრი შემცირების
შედეგად, შემცირდა საქართველოს მთავარი საექსპორტო პროდუქციის – ლითონების
ექსპორტი. 2009 წელს გადამამუშავებელი დარგის 8.5%-ით შემცირების შემდეგ 2010 წელს
მისი წარმოება გაიზარდა 20.3%-ით. ეს იყო დარგში ყველაზე მაღალი ზრდა, რაც
მიუთითებს საქართველოს საექსპორტო პროდუქციაზე მოთხოვნის ზრდაზე.

4.3. ენერგეტიკა

დარგი სერიოზულ წინსვლას განიცდიდა 2004-2005 წლებში. ამ პერიოდში განხორციელდა

ენერგეტიკული სექტორის რეორგანიზაცია, მოწესრიგდა აღრიცხვიანობა და აღმოიფხვრა
დავალიანებები, რამაც უზრუნველყო ამ დარგის შემდგომი სტაბილიზაცია.
ჰიდროელექტროსადგურების და შიდა გაზსადენების რეაბილიტაციამ შექმნა
შეუფერხებელი მიწოდების შესაძლებლობა. ადგილობრივი წარმოება გაიზარდა. მეტიც,
აღმოიფხვრა კორუფცია ენერგოსექტორში, რის შედეგადაც დაძლეული იქნა
ენერგეტიკული კრიზისი. უკვე 2006-2007 წლებში მთელ საქართველოს მუდმივად
მიეწოდებოდა ელექტროენერგია. ენერგეტიკის სექტორში პრივატიზების ღონისძიებებმა
პერმანენტული ხასიათი მიიღო. პრივატიზებას დაექვემდებარა ყველა ელექტროსადგური,
გარდა ენგურის ჰიდროელექტროსადგურისა. ოფიციალური განცხადებით, 2008 წელს
ენგურჰესის მართვაზე რუსულ კომპანია “ინტერ რაოს”-თან გაფორმდა მემორანდუმი,
თუმცა მემორანდუმის შინაარსი არ გასაჯაროებულა.46

ელექტროენერგია საქართველოს ერთ-ერთი პოტენციური მსხვილი საექსპორტო

პროდუქტია. ამ მიზნით დაგეგმილია ხუდონის ჰიდროელექტროსადგურის, მრავალი
მცირე და საშუალო ზომის ენერგოსადგურის მშენებლობა და 400-კილოვოლტიანი
ელექტროგადამცემი ხაზის მშენებლობა საქართველოსა და სომხეთს შორის, რომელიც
გამოყენებული იქნება, როგორც რუსეთის, სომხეთისა და ირანის ან, საჭიროების
შემთხვევაში, თურქეთისა და ირანის ენერგეტიკულ სისტემებს შორის სატრანზიტო გზა.
დაგეგმილია 500 და 400-კილოვოლტიანი ელექტროგადამცემი ხაზის მშენებლობა
თურქეთთან47. 2011 წლისათვის მშენებლობის პროცესშია 10 ჰესი, ჯამური ინვესტიციით
– 819 მლნ აშშ დოლარი. 2015 წლისთვის მშენებლობის პროცესში იქნება კიდევ 13 ჰესი,
ჯამური ინვესტიციით – 3 210 მლნ აშშ დოლარი. სულ იგეგმება 27 ჰესის აშენება, ჯამური
ინვესტიციით – 4 113 მლნ აშშ დოლარი.

საქართველო გაზით მომარაგება 2006 წლამდე ძირითადად ჩრდილოეთ-სამხრეთ

კავკასიის მაგისტრალით ხორციელდებოდა, რომელიც გასული საუკუნის 70-იან წლებში
აშენდა. 1200 მმ-იანი დიამეტრის ძირითადი მაგისტრალის მშენებლობა, რომლითაც
რუსეთიდან სომხეთს გაზი მიეწოდება, დასრულდა 1992 წელს. იგი საქართველო-
რუსეთის საზღვრიდან იწყება და საქართველო-სომხეთის საზღვრამდე გრძელდება (221
კმ). გაზსადენით შესაძლებელია ბუნებრივი აირის მიწოდება საქართველოსა და
სომხეთისთვის. „ვარდების რევოლუციის“ შემდგომ პრივატიზაციის პირველი ტალღისას
მიმდინარეობდა დისკუსიები ამ გაზსადენის პრივატიზების თაობაზე. პრივატიზაციის
მოწინააღმდეგეები მას “სტრატეგიულ ობიექტთა“ რიცხვს მიაკუთვნებდნენ. დისკუსიებს
ამწვავებდა ის გარემოება, რომ აღნიშნული გაზსადენით უშუალოდ რუსული კომპანიები
იყვნენ დაინტერესებული. გაზსადენის პრივატიზაცია საქართველოს მთავრობამ არ
განახორციელა. საქართველოს ”ათასწლეულის ფონდის“ პროექტის ფარგლებში
გაზსადენს საფუძვლიანი რეაბილიტაცია 2006-2009 წლებში ჩაუტარდა. მაგისტრალური
გაზსადენის საპროექტო გამტარუნარიანობა წელიწადში 12 მილიარდი კუბური მეტრია,
2011 წელს მან, ფაქტობრივად, გაატარა 1.6 მილიარდი კუბური მეტრი ბუნებრივი აირი.
საქართველოს ამ გაზსადენიდან ეკუთვნის გატარებული გაზის მოცულობის 10%. 2006
წლის იანვარში ჩრდილოეთ კავკასიაში ამ გაზსადენის ძირითად და სათადარიგო
მაგისტრალებზე მოხდა აფეთქება, იმავდროულად აფეთქდა რუსეთ-საქართველოს
დამაკავშირებელი მაღალი ძაბვის ელექტროგადამცემი ხაზი. მომხდარი აფეთქებების
შედეგად საქართველოს ენერგეტიკას მწვავე პრობლემები შეექმნა. ამ ფაქტის შემდგომ
საქართველოს მთავრობის მიერ კიდევ უფრო მეტი აქცენტი გაკეთდა გაზმომარაგების
სისტემის დივერსიფიცირებაზე.

ბაქო-თბილისი-ერზრუმის (სამხრეთ-კავკასიის) გაზსადენის გამოცდისა და

ამუშავებისათვის საქართველოს ტერიტორიაზე გაზი 2006 წლის სექტემბერში გაუშვეს. ეს
მაგისტრალი აზერბაიჯანში, შაჰ-დენიზის საბადოდან მოპოვებული გაზის თურქეთში
ტრანზიტს ახორციელებს. გაზსადენის სიგრძე 692 კმ-ია (საქართველოს მონაკვეთზე 249
კმ). მილსადენის საპროექტო გამტარუნარიანობა წელიწადში 20 მილიარდი კუბური
მეტრია.

2007 წელს დასრულდა გაზმომარაგების სისტემასთან მილსადენის შემაერთებელი ახალი,

გარდაბანი-საგურამოს 12-კილომეტრიანი გაზსადენის მშენებლობა. ექსპლუატაციაში მისი
გაშვების შემდეგ საქართველომ მილსადენიდან პირველი გაზი 2007 წლის იანვარში
მიიღო. მისივე მეშვეობით საქართველო გაზს იღებს BP-ის ხელმძღვანელობით შექმნილი
გაზის საერთაშორისო კონსორციუმიდან, ასევე „სოკარიდან“. დივერსიფიკაციის
პოლიტიკამ პოზიტიური შედეგები გამოიღო ენერგეტიკული უსაფრთხოების
თვალსაზრისით.

4.4. ვაჭრობა

ვაჭრობას საქართველოს ეკონომიკის რეალურ სექტორში ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი

ადგილი უკავია. მისი წილი მშპ-ში განუხრელად იზრდებოდა, რაც გარდამავალი
პერიოდის ქვეყნებისათვის საერთო დამახასიათებელი მოვლენა იყო. მრეწველობისა და
ეკონომიკის სხვა დარგების დაქვეითების პერიოდში ვაჭრობა დასაქმების ერთ-ერთი
ძირითადი სფერო გახდა. 1990-იან წლებში ჩამოყალიბებული ეს ტენდენცია გრძელდება
დღემდე.

ვაჭრობა განსაკუთრებით სწრაფად გაიზარდა 2003-2010 წლებში (7.9-ჯერ), მაშინ, როდესაც

ამავე პერიოდში მშპ გაიზარდა 1.65-ჯერ. აღსანიშნავია, რომ თუ 2000-2004 წლებში
ვაჭრობაში გამოშვება მცირედით ჩამორჩებოდა ეკონომიკაში მთლიანი გამოშვების ზრდის
ტემპებს, 2004 წლის შემდეგ მდგომარეობა პირიქით შეიცვალა.

მართალია, 2009 წელს გამოშვება ვაჭრობაში წინა წელთან შედარებით 26%-ით შემცირდა,
მშპ კი – 16.3%-ით, რაც 2008 წლების მოვლენებმა, ავტომობილებითა და საწვავით
ვაჭრობის შემცირებამ განაპირობა, მაგრამ 2010 წელს უკვე გამოშვების ზრდამ 28.1%
შეადგინა, ხოლო მშპ 14.1%-ით გაიზარდა.

საბითუმო ვაჭრობას უკავია ვაჭრობის თითქმის 60%, ხოლო საცალო ვაჭრობის ნახევარი
ავტომობილებსა და საწვავით ვაჭრობაზე მოდის. ეს განპირობებულია როგორც ამ
პროდუქტებზე ფასების შედარებით სწრაფი ზრდით, ისე სამხრეთ კავკასიაში
საქართველოს როლით საავტომობილო მანქანებით სატრანზიტო ვაჭრობაში.

აღსანიშნავია, რომ თუ 2009 წელს 2000 წელთან შედარებით აქტიური მოსახლეობის

რაოდენობა შემცირდა 2.9%-ით და დასაქმებულთა რაოდენობა კი – 9.9%-ით, ამავე
პერიოდში დასაქმება ვაჭრობაში 1.6-ჯერ გაიზარდა, მათ შორის ავტომობილებისა და
საწვავით ვაჭრობაში – 2-ჯერ, საბითუმო ვაჭრობაში და ვაჭრობაში აგენტების საშუალებით
(ავტომობილებითა და მოტოციკლებით ვაჭრობის გარდა) – 3.9-ჯერ, ხოლო დასაქმება
საცალო ვაჭრობაში (ავტომობილებითა და მოტოციკლებით ვაჭრობის გარდა) შემცირდა
50,9%-ით. ეს გარემოება, საცალო ვაჭრობის მაღალელასტიურობასთან ერთად, საბითუმო
ვაჭრობის სტაბილურ და მზარდ ტენდენციაზე მეტყველებს.

4.5. ტურიზმი

საქართველოს ხელისუფლებისთვის ტურიზმი განსაკუთრებულ პრიორიტეტს

წარმოადგენს. ეს გამოიხატებოდა საბიუჯეტო სახსრების განსაკუთრებული
აქცენტირებით ინფრსტრუქტურაზე, ასევე მთავრობის კამპანიებით ტურიზმის სექტორში
ინვესტორების მოსაზიდად. მეტიც, მთავრობამ განახორციელა მიზანმიმართული
ინფრასტრუქტურული პროექტები და კამპანიები ინვესტორების მოსაზიდად
საქართველოსთვის ნაკლებად “ტრადიციული” ტურისტული “ბრენდების” შესაქმნელად
(მათ შორის, მესტია სათხილამურო სპორტზე აქცენტით, ანაკლია, სიღნაღი, კახეთის
ცალკეული ადგილები და ა.შ.). ტურიზმთანაა დაკავშირებული, უმთავრესად,
სასტუმროებისა და რესტორნების სექტორი, რომელშიც პირდაპირი უცხოური
ინვესტიციები ყველაზე მაღალი 2007 წელს იყო და 242,076 ათასი აშშ დოლარი შეადგინა
(მთლიანი ინვესტიციების 12%), 2008-ში – 181,939.2 ათასი აშშ დოლარი (12%), 2009-2011
წლებში კი მკვეთრად – საშუალოდ 7-ჯერ

დაბალი პოზიციები აქვს საქართველოს საჰაერო ტრანსპორტის ინფრასტრუქტურაში (105-

ე ადგილი), ფასების კონკურენტუნარიანობაში მოგზაურობისა და ტურიზმის
ინდუსტრიაში (91-ე ადგილი), ტურისტულ ინფრასტრუქტურაში (87-ე ადგილი). ამ
ქვეინდექსში აღსანიშნავია განსაკუთრებით არასახარბიელო პოზიცია ორი ინდიკატორის
მიხედვით – საჰაერო ტრანსპორტის გადასახადები და აეროპორტების მოსაკრებლები (104-
ე ადგილი) და სასტუმროების ფასების ინდექსი (109-ე ადგილი). ტურიზმისთვის
ადამიანური, კულტურული და ბუნებრივი რესურსების სუბინდექსში საქართველო 92-ე
ადგილზეა. ამ ქვეინდექსში შემავალ “ბუნებრივი რესურსების” პილარში საქართველოს
120-ე ადგილი აქვს (მასში შემავალ დაცული ტერიტორიების ინდიკატორში კი – 111-ე
ადგილი). ადამიანური კაპიტალის პილარში საქართველო 30-ე ადგილზეა, თუმცა ეს,
ძირითადად, მიღწეულია პირველადი განათლების (მე-6 ადგილი) და საშუალო
განათლების (მე- 11 ადგილი) ინდიკატორებით, ხოლო საგანმანათლებლო სისტემის
ხარისხით საქართველო 119- ე ადგილზეა, კვლევის და ტრენინგების სისტემის
ადგილობრივი შესაძლებლობებით – 125-ე ადგილზე, თანამშრომელთა ტრენინგების
ხარისხით კი – 108-ე ადგილზე.

სახელმწიფო ვალის მართვა

სახელმწიფო ვალი, მისი სტრუქტურა, ხელისუფლე-ბის მიერ ამ კუთხით გატარებული

პოლიტიკა მნიშვნე-ლოვანწილად განაპირობებს ქვეყნის განვითარებისპერსპექტივებს.
მიუხედავად იმისა, რომ მმართველიპარტია პერიოდულად ამტკიცებს, რომ ქვეყნის საგა-
რეო ვალი საკმაოდ მცირეა და ამ მხრივ საგანგაშოარაფერია, ვალის მართვის კუთხით
განხორციელე-ბული პოლიტიკა სწორედ რომ საგანგაშოა.ხელისუფლების განცხადებები,
რომ ჩვენს ქვეყა-ნას ამ მხრივ პრობლემები არა აქვს, ემყარება ზო-გიერთ ცნობილ
ინდიკატორს (მთლიანი შიდა პრო-დუქტის 60 პროცენტი და ექსპორტის 110
პროცენტი).მხოლოდ ის, რომ ყველა ინდიკატორს კრიტიკულდონემდე არ მიუღწევია, არ
იძლევა ვალის ზრდისტემპის დადებითად შეფასების საფუძველს.უკანასკნელი
მონაცემებით, საქართველოს საგა-რეო ვალი 11,5 მილიარდ აშშ დოლარს
გაუტოლდა,საიდანაც 4,5 მილიარდი აშშ დოლარზე მეტი სახელ-მწიფო
ვალია.მიუხედავად იმისა, რომ საქართველოს სახელ-მწიფო საგარეო ვალი 2004-2006
წლებში ოდნავშემცირდა, 2007 წლიდან იწყება მისი ყოველწლიურიმკვეთრი ზრდა.2008
წელს ევროობლიგაციების გამოშვება, რო-დესაც, როგორც ხელისუფლება ამბობს,
თითქოსდა ბიუჯეტის პროფიციტი გვქონდა, ალოგიკური იყო.ამასთან, არ შესრულდა
დაპირება და ქვეყანას ესთანხები გაზსაცავის ან მაღალი ძაბვის ელექტრო-გადამცემი
ხაზების მშენებლობისთვის რეალურადარ გამოუყენებია. აღნიშნული თანხის
გადაფარვისმიზნით, მთავრობამ 2011 წელს ახალი ევროობლიგა-ციები გამოუშვა,
რომლებიც 2021 წელს უნდა დაფა-როს. ხელისუფლების ამ უგუნური პოლიტიკის
გამო,500 მლნ დოლარის სესხებისთვის მომავალ თაობასდამატებით ჯამში 435 მლნ
დოლარამდე პროცენტისგადახდა მოუწევს.ჩვენთვის მნიშვნელოვანია ქვეყნის
ეკონომიკურიგანვითარება, მომავალი თაობებისათვის დიდი ოდე-ნობით ვალების
დატოვების არსებულ პოლიტიკაზეუარის თქმა და კრედიტების მხოლოდ
გონივრულადდა, რაც მთავარია, გამჭვირვალედ, დასაბუთებულისაინვესტიციო
პროექტებისათვის გამოყენება. აქე-დან გამომდინარე:

გატარდება ვალების მართვის ეფექტიანი პოლიტი-კა, რომელიც გაითვალისწინებს

თაობათა შორისსამართლიანობას და უზრუნველყოფს მდგრადიმაკროეკონომიკური
პოლიტიკის ხელშეწყობას;

დაკანონდება ვალების მხოლოდ კაპიტალურ დაქვეყნის მოსახლეობისათვის მომგებიან

პროექ-ტებში გამოყენება, რაც გამორიცხავს ვალებისმიმდინარე, ხელოვნურად გაზრდილი
ხარჯებისარაეფექტიანად გამოყენებას;

სწორი პოლიტიკის განხორციელებით უზრუნველ-ყოფილი იქნება ვალების ოპტიმალურ

დონეზეშენარჩუნება და მართვა, რაც ამავე დროს ხელსშეუწყობს ქვეყნის ეკონომიკურ
კეთილდღეობას.ბოლო 20 წლის განმავლობაში არ არსებობდასახელმწიფო პოლიტიკა
საშინაო ვალების მიმარ-თულებით. სხვადასხვა პერიოდში საქართველოსსახელმწიფომ
აღიარა ან არ აღიარა მოქალაქეთამიმართ ცალკეული დავალიანებები როგორც შიდავალი.
მიუხედავად ამისა, ვერ მოხერხდა ვერც პრი-ორიტეტების განსაზღვრა და ვერც საშინაო
ვალისმომსახურების გრძელვადიანი გეგმის შემუშავება.აქედან გამომდინარე, დავიწყებთ
მუშაობას იმი-სათვის, რომ მოხდეს სახელმწიფო შიდა ვალის ინ-ვენტარიზაცია და
დაფარვის რეალური მექანიზმისშექმნა.
საქართველოს კონსტიტუცია

თავი მეექვსე

სახელმწიფო ფინანსები და კონტროლი

მუხლი 92

1. საქართველოს პარლამენტი სიითი შემადგენლობის უმრავლესობით ყოველწლიურად

იღებს სახელმწიფო ბიუჯეტის კანონს, რომელსაც ხელს აწერს საქართველოს
პრეზიდენტი. 2. საქართველოს სახელმწიფო ბიუჯეტის შედგენისა და მიღების წესი
განისაზღვრება კანონით.

მუხლი 93

1. მხოლოდ საქართველოს მთავრობაა უფლებამოსილი პარლამენტის კომიტეტებთან

ძირითადი მონაცემებისა და მიმართულებების შეთანხმების შემდეგ საქართველოს
პრეზიდენტის თანხმობით პარლამენტს წარუდგინოს სახელმწიფო ბიუჯეტის პროექტი.

2. მთავრობა მომავალი წლის ბიუჯეტის პროექტს პარლამენტს წარუდგენს არა უგვიანეს

სამი თვისა საბიუჯეტო წლის დამთავრებამდე. ბიუჯეტის პროექტთან ერთად მთავრობა
წარადგენს მოხსენებას მიმდინარე წლის ბიუჯეტის შესრულების მიმდინარეობის შესახებ.
სახელმწიფო ბიუჯეტის შესრულების ანგარიშს მთავრობა პარლამენტს დასამტკიცებლად
წარუდგენს საბიუჯეტო წლის დასრულებიდან არა უგვიანეს 3 თვისა. თუ პარლამენტი
სახელმწიფო ბიუჯეტის შეუსრულებლობის შემთხვევაში არ დაამტკიცებს სახელმწიფო
ბიუჯეტის შესრულების ანგარიშს, საქართველოს პრეზიდენტი განიხილავს მთავრობის
პასუხისმგებლობის საკითხს და პარლამენტს ერთი თვის განმავლობაში აცნობებს თავისი
დასაბუთებული გადაწყვეტილების თაობაზე.

3. კონსტიტუციის 511 მუხლის „ა“–„დ“ ქვეპუნქტებით გათვალისწინებულ შემთხვევებში

პარლამენტის მიერ კონსტიტუციით დადგენილ ვადაში სახელმწიფო ბიუჯეტის
დაუმტკიცებლობისას სახელმწიფო ბიუჯეტს დეკრეტით ამტკიცებს პრეზიდენტი.

4. მთავრობის თანხმობის გარეშე დაუშვებელია ბიუჯეტის პროექტში ცვლილების შეტანა.

მთავრობას მხოლოდ იმ პირობით შეუძლია მოსთხოვოს პარლამენტს დამატებითი
სახელმწიფო ხარჯის გაღება, თუ მიუთითებს მისი დაფარვის წყაროს.

5. პარლამენტი უფლებამოსილია გააკონტროლოს მთავრობის მიერ სახელმწიფო

ბიუჯეტის სახსრების ხარჯვის კანონიერება და დარღვევების აღმოჩენის შემთხვევაში
მიმართოს საქართველოს პრეზიდენტს საბიუჯეტო სახსრების ხარჯვის შეჩერების
მოთხოვნით. საბიუჯეტო სახსრების არაკანონიერი ხარჯვის დადასტურების შემთხვევაში
პრეზიდენტი იღებს შესაბამის გადაწყვეტილებას.

6. თუ პარლამენტმა ვერ მოახერხა ამ მუხლის მე-2 პუნქტით დადგენილი წესის დაცვით

წარდგენილი ბიუჯეტის მიღება სამი თვის განმავლობაში, საქართველოს პრეზიდენტი
უფლებამოსილია გადააყენოს მთავრობა ან დაითხოვოს პარლამენტი და დანიშნოს
რიგგარეშე არჩევნები.

7. სახელმწიფო ბიუჯეტის დაუმტკიცებლობის შემთხვევაში პარლამენტის დათხოვნისას,

პრეზიდენტი დეკრეტით დაამტკიცებს სახელმწიფო ბიუჯეტს და ახლადარჩეული
პარლამენტის უფლებამოსილების ცნობიდან ერთ თვეში წარუდგენს მას
დასამტკიცებლად.

8. კანონპროექტი, რომელიც იწვევს მიმდინარე წლის სახელმწიფო ბიუჯეტის ხარჯების

ზრდას, შემოსავლების შემცირებას ან სახელმწიფოს მიერ ახალი ფინანსური
ვალდებულებების აღებას, პარლამენტმა შეიძლება მიიღოს მხოლოდ მთავრობის
თანხმობის შემდეგ, ხოლო მომავალ საფინანსო წელთან დაკავშირებული
ზემოაღნიშნული კანონპროექტები – მთავრობის მიერ პარლამენტთან შეთანხმებული
სახელმწიფო ბიუჯეტის ძირითადი პარამეტრების ფარგლებში. (6.02.2004.N3272)

(მუხლი 93 (15.10.2010. N3710 ამოქმედდეს 2013 წლის ოქტომბრის მორიგი საპრეზიდენტო

არჩევნების შედეგად არჩეული პრეზიდენტის მიერ ფიცის დადების მომენტიდან)

1. მხოლოდ საქართველოს მთავრობაა უფლებამოსილი, პარლამენტის კომიტეტებთან

ძირითადი მონაცემებისა და მიმართულებების განხილვის შემდეგ პარლამენტს
წარუდგინოს სახელმწიფო ბიუჯეტის პროექტი.

2. მთავრობა მომავალი წლის სახელმწიფო ბიუჯეტის პროექტს პარლამენტს წარუდგენს

საბიუჯეტო წლის დასრულებამდე არა უგვიანეს სამი თვისა. სახელმწიფო ბიუჯეტის
პროექტთან ერთად მთავრობა წარადგენს მოხსენებას მიმდინარე წლის სახელმწიფო
ბიუჯეტის შესრულების მიმდინარეობის შესახებ. სახელმწიფო ბიუჯეტის შესრულების
ანგარიშს მთავრობა პარლამენტს დასამტკიცებლად წარუდგენს საბიუჯეტო წლის
დასრულებიდან არა უგვიანეს 5 თვისა.

3. მთავრობის თანხმობის გარეშე დაუშვებელია სახელმწიფო ბიუჯეტის პროექტში

ცვლილების შეტანა. მთავრობას შეუძლია მოსთხოვოს პარლამენტს დამატებითი
სახელმწიფო ხარჯის გაღება, თუ მიუთითებს მისი დაფარვის წყაროს.

4. თუ პარლამენტი ვერ მოახერხებს წარდგენილი სახელმწიფო ბიუჯეტის მიღებას 3 თვის

განმავლობაში, ხარჯები დაიფარება წინა წლის სახელმწიფო ბიუჯეტის მიხედვით.

5. კანონპროექტი, რომელიც იწვევს მიმდინარე წლის სახელმწიფო ბიუჯეტის ხარჯების

ზრდას, შემოსავლების შემცირებას ან სახელმწიფოს მიერ ახალი ფინანსური
ვალდებულებების აღებას, პარლამენტმა შეიძლება მიიღოს მხოლოდ მთავრობის
თანხმობის შემდეგ, ხოლო მომავალ საფინანსო წელთან დაკავშირებული კანონპროექტი –
მთავრობის თანხმობით ან მთავრობის მიერ პარლამენტში წარდგენილი ქვეყნის
ძირითადი მონაცემებისა და მიმართულებების დოკუმენტის ფარგლებში.

6. საჯარო სახსრების ხარჯვას პარლამენტი აკონტროლებს სახელმწიფო აუდიტის

სამსახურის მეშვეობით. (22.05.2012. N6240)

7. ხანგრძლივი, სტაბილური ეკონომიკური ზრდის უზრუნველსაყოფად ეკონომიკური

პოლიტიკის ფუძემდებლური პრინციპები დგინდება ორგანული კანონით.
მაკროეკონომიკური პარამეტრების დადგენილი ზღვრების დარღვევისა და
განსაკუთრებული აუცილებლობის დროს ზღვრებისაგან გადაცდენის შემთხვევები, ასევე
პარამეტრების ზღვრებთან დაბრუნების მიზნით განსახორციელებელი ღონისძიებები
განისაზღვრება ორგანული კანონით. (15.12.2010. N4032 ამოქმედდეს 2013 წლის
ოქტომბრის მორიგი საპრეზიდენტო არჩევნების შედეგად არჩეული პრეზიდენტის მიერ
ფიცის დადების მომენტიდან.)

მუხლი 94

1. სავალდებულოა გადასახადებისა და მოსაკრებლების გადახდა კანონით დადგენილი

ოდენობითა და წესით.

2. გადასახადებისა და მოსაკრებლების სტრუქტურას, შემოღების წესს ადგენს მხოლოდ

კანონი.

3. გადასახადებისაგან განთავისუფლება დასაშვებია მხოლოდ კანონით. (15.10.2010. N3710

ამოქმედდეს 2011 წლის 1 იანვრიდან.

4. საერთო-სახელმწიფოებრივი გადასახადის ახალი სახის შემოღება, გარდა აქციზისა, ან

საერთო-სახელმწიფოებრივი გადასახადის სახის მიხედვით არსებული განაკვეთის ზედა
ზღვრის გაზრდა შესაძლებელია მხოლოდ რეფერენდუმის გზით, გარდა ორგანული
კანონით გათვალისწინებული შემთხვევებისა. რეფერენდუმის დანიშვნის ინიციირების
უფლება აქვს მხოლოდ საქართველოს მთავრობას. (15.12.2010. N4032 ამოქმედდეს 2013
წლის ოქტომბრის მორიგი საპრეზიდენტო არჩევნების შედეგად არჩეული პრეზიდენტის
მიერ ფიცის დადების მომენტიდან.)

5. საერთო-სახელმწიფოებრივი გადასახადის ახალი სახის შემოღებად ან ზღვრული

განაკვეთის გაზრდად არ ჩაითვლება გადასახადის შემოღება ან ცვლილება, რომელიც
არსებული გადასახადის ალტერნატივაა ან ანაცვლებს მას და ამავე დროს არ ზრდის
საგადასახადო ტვირთს. საერთო-სახელმწიფოებრივი გადასახადის ახალი სახის
შემოღებად ან ზღვრული განაკვეთის გაზრდად არ ჩაითვლება აგრეთვე გადასახადის
სახის მიხედვით არსებული ზღვრული განაკვეთის ფარგლებში გადასახადის განაკვეთის
ცვლილება. (15.12.2010. N4032 ამოქმედდეს 2013 წლის ოქტომბრის მორიგი
საპრეზიდენტო არჩევნების შედეგად არჩეული პრეზიდენტის მიერ ფიცის დადების
მომენტიდან.)
მუხლი 95

1. საქართველოს ეროვნული ბანკი წარმართავს ქვეყნის მონეტარულ პოლიტიკას ფასების

სტაბილურობის უზრუნველსაყოფად და ხელს უწყობს ფინანსური სექტორის სტაბილურ
ფუნქციონირებას. (15.10.2010. N3710 ამოქმედდეს 2011 წლის 1 იანვრიდან.

2. ამოღებულია (15.10.2010. N3710 ამოქმედდეს 2011 წლის 1 იანვრიდან)

3. ეროვნული ბანკი არის ბანკთა ბანკი, საქართველოს მთავრობის ბანკირი და

ფისკალური აგენტი.

4. ეროვნული ბანკი დამოუკიდებელია თავის საქმიანობაში. ეროვნული ბანკის უფლება-

მოვალეობა, საქმიანობის წესი და დამოუკიდებლობის გარანტია განისაზღვრება
ორგანული კანონით.

5. ფულის სახელწოდება და ერთეული განისაზღვრება კანონით. ფულის ემისიის უფლება

აქვს მხოლოდ ეროვნულ ბანკს.

მუხლი 96

1. საქართველოს ეროვნული ბანკის უმაღლესი ორგანოა ეროვნული ბანკის საბჭო,

რომლის წევრებს საქართველოს პრეზიდენტის წარდგინებით 7 წლის ვადით სიითი
შემადგენლობის უმრავლესობით ირჩევს პარლამენტი. ეროვნული ბანკის საბჭოს
წევრების გადაყენება შეიძლება მხოლოდ პარლამენტის გადაწყვეტილებით 64-ე მუხლის
შესაბამისად.

2. ეროვნული ბანკის პრეზიდენტს ეროვნული ბანკის საბჭოს წევრთაგან თანამდებობაზე

ნიშნავს და თანამდებობიდან ათავისუფლებს საქართველოს პრეზიდენტი.(15.10.2010.
N3710 ამოქმედდეს 2011 წლის 1 იანვრიდან)

3. ეროვნული ბანკი ანგარიშვალდებულია პარლამენტის წინაშე და ყოველწლიურად

წარუდგენს მას თავისი საქმიანობის ანგარიშს. (15.10.2010. N3710 ამოქმედდეს 2011 წლის 1
იანვრიდან)

მუხლი 97

1. საჯარო სახსრებისა და სხვა მატერიალურ ფასეულობათა გამოყენებასა და ხარჯვას

ზედამხედველობს სახელმწიფო აუდიტის სამსახური. იგი უფლებამოსილია აგრეთვე
შეამოწმოს საფინანსო-სამეურნეო კონტროლის სხვა სახელმწიფო ორგანოთა საქმიანობა,
წარუდგინოს პარლამენტს საგადასახადო კანონმდებლობის სრულყოფის წინადადებები.
(22.05.2012. N6239 ამოქმედდეს 2012 წლის 1 ივლისიდან)
2. სახელმწიფო აუდიტის სამსახური დამოუკიდებელია თავის საქმიანობაში. იგი
ანგარიშვალდებულია საქართველოს პარლამენტის წინაშე. სახელმწიფო აუდიტის
სამსახურის გენერალურ აუდიტორს 5 წლის ვადით, სიითი შემადგენლობის
უმრავლესობით, პარლამენტის თავმჯდომარის წარდგინებით ირჩევს საქართველოს
პარლამენტი. მისი თანამდებობიდან გათავისუფლების საფუძვლები და წესი
განისაზღვრება კონსტიტუციითა და კანონით. (22.05.2012. N6239 ამოქმედდეს 2012 წლის
1 ივლისიდან)

3. წელიწადში ორჯერ, ბიუჯეტის შესრულების წინასწარი ანგარიშისა და სრული

ანგარიშის წარდგენის დროს, სახელმწიფო აუდიტის სამსახური პარლამენტს წარუდგენს
მოხსენებას მთავრობის ანგარიშთან დაკავშირებით, ხოლო წელიწადში ერთხელ − თავისი
საქმიანობის ანგარიშს. (22.05.2012. N6239 ამოქმედდეს 2012 წლის 1 ივლისიდან)

4. სახელმწიფო აუდიტის სამსახურის უფლებამოსილება, ორგანიზაცია და საქმიანობის

წესი, დამოუკიდებლობის გარანტია განისაზღვრება კანონით. (22.05.2012. N6239
ამოქმედდეს 2012 წლის 1 ივლისიდან)

5. სახელმწიფო კონტროლის სხვა ორგანოები იქმნება კანონის შესაბამისად.

 თავი VIII
ქართული სახელმწიფოს განათლების პოლიტიკა

ქართული სახელმწიფოს საგანმანათლებლო პოლიტიკის შემუშავება , მისი

საკანონმდებლო ბაზით უზრუნვეყოფა და მისი აღსრულებაზე კონტროლი საქართველოს
საკანონმდებლო ორგანოს ,,საქართველოს პარლამენტის’’ პრეროგატივაა. რომლის
შემდაგენლობაში ჩამოყალიბებულია ,,საქართველოს პარლამენტის განათლების,
მენიერებისა და კულტურის კომიტეტი’’.

კომიტეტის საქმიანობის ძირითადი მიმართულებები:

კომიტეტი საქართველოს კონსტიტუციისა და კანონმდებლობით დადგენილი

კომპეტენციის ფარგლებში:

1. კოორდინაციას უწევს საგანმანათლებლო და კულტურის პოლიტიკის განსაზღვრისა და

ინსტიტუციონალური რეფორმების გადაჭრის საკითხებს.

2. ამზადებს განათლების, მეცნიერული კვლევების, კულტურული მემკვიდრეობის

დაცვის უზრუნველყოფასთან დაკავშირებულ კანონპროექტებს.

3. ხელს უწყობს სამეცნიერო კვლევებისა და ინოვაციების გაუმჯობესების მიზნით

საქართველოს პარლამენტში შემოსული წინადადებების დამუშავება-განხორციელებას.

4. უზრუნველყოფს ქართველ მეცნიერთა და პედაგოგთა ინტეგრაციას საერთაშორისო

სამეცნიერო სივრცეში.

(საქართველოს პარლამენტის განათლების მეცნიერებისა და კულტურის კომიტეტის

დებულება. მუხლი 4. )

განათლების პოლიტიკის აღსრულებაზე პასუხისმგებელი ორგანოა ,,საქართველოს

განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრო .“

მისია
საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრო მოწოდებულია, საზოგადოების
მონაწილეობით ჩამოაყალიბოს თანამედროვე და ინოვაციური საგანმანათლებლო და
სამეცნიერო გარემო. ეს გარემო ეფუძნება არჩევანის თავისუფლებისა და
თანამშრომლობის, სამართლიანი კონკურენციისა და თანაბარი შესაძლებლობების,
სამოქალაქო ერთიანობისა და კულტურული თვითმყოფადობის პატივისცემის
პრინციპებს და ხელს უწყობს ადამიანებს, შეიძინონ და განავითარონ სოციალური
წარმატებისთვისა და თვითრეალიზებისთვის საჭირო ცოდნა და უნარები.

განათლების რეფორმა

საქართველოში განათლების სისტემის რადიკალური რეფორმები 2004 წელს დაიწყო. მათ

შედეგად მოჰყვა გარკვეული საკანონმდებლო ინიციატივები და, რაც ყველაზე
მნიშვნელოვანია, ევროპულ საგანმანათლებლო სისტემაში ინტეგრაცია.
საგანმანათლებლო სისტემის რესტრუქტურირების პირველ ეტაპზე ჩამოყალიბდა სამი
უმთავრესი მიზანი:

 საქართველოს საგანმანათლებლო სისტემის ევროპულ სტანდარტებთან

ჰარმონიზება;

 საგანმანათლებლო სისტემის ყველა დონეზე (საწყისი, ძირითადი, ზოგადი,

უმაღლესი, სპეციალიზირებული და ა. შ.) კორუფციის აღმოფხვრა;

 განათლების დაფინანსების ახალ სისტემაზე გადასვლა.

მიუხედავად დიდი წინააღმდეგობისა რეფორმებისადმი, მიღწეულია მნიშვნელოვანი

წარმატებები. აღსანიშნავია, რომ 2005 წლის ოფიციალური კონსულტაციების წყალობით
დაიწყო საქართველოს ჩაბმა ევროპის სამეზობლო პოლიტიკაში, სადაც განათლება და
მეცნიერება პრიორიტეტული სფეროებია.

ამ სფეროში, ყველაზე რთული და მნიშვნელოვანია საზოგადოების გაგების დონისა და

მისი მონაწილეობის გაზრდა და ამისათვის ყველა საჭირო მატერიალურ- სოციალური
პირობის შექმნა. ამის მისაღწევად, აუცილებელია საზოგადოებრივი და კერძო
პარტნიორობის დამყარება და საერთაშორისო საზოგადოების დახმარება.

სამართლებრივი ბაზა

2004-2007 წლებში ფართე საზოგადოების აქტიური მონაწილეობით მომზადდა ის

ძირითადი კანონები , რომლებმაც განათლერის სისტემის სამართლებრივი ჩარჩო შექმნა.

ახალმა კანონებმა, ერთის მხრივა, საგანმანათლებლო და სამეცნიერო დაწესებულებების

საქმიანობა დააფუძნა დემოკრატიულობის და სამართლიანი კონკურენტულობის ერთიან
პრინციპზე , მეორეს მხრივა კი მათ კანონიერების ჩარჩოსი მოქმედების სრული
ავტონომია მიანიჭა.
საქართველოს პარლამენტმა მიიღო კანონები:

 ზოგადი განათლების შესახებ (2005);

 უმაღლესი განათლების შესახებ (2005);

 პროფესიული განათლების შესახებ (2007).

განახლდა მეცნიერების მართვის სისტემის საკანონმდებლო ბაზა:

 ”მეცნიერების, ტექნოლოგიებისა და მათი განვითარების შესახებ” (ცვლილებებით

კანონში 2006);

 ”საქართველოს მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიის შესახებ~ კანონით (2007)

საქართველოს განათლების სისტემა

1.ზოგადი განათლება

რეფორმა

სიტუაციამ ზოგადი განათლების სფეროში აგრეთვე მნიშვნელოვანი პროგრესი განიცადა

ევროპული სტანდარტების დანერგვის მხრივ. საქართველოს პარლამენტმა მიიღო კანონი
”ზოგადი განათლების შესახებ” 2005 წლის 8 აპრილს. კანონი არეგულირებს სახელმწიფოს
მიდგომას ზოგადი განათლების, განათლების ენის, განათლების ხანგრძლივობის,
მასწავლებლებისა და მშობლების უფლებების, ზოგადი განათლების დაფინანსების,
ზოგადსაგანმანათლებლო დაწესებულებების მართვის პრინციპების, აკრედიტაციის,
საკუთრების მართვის და სხვა საკითხების მიმართ.

კანონის მნიშვნელოვანი ნაწილია თორმეტწლიანი ზოგადი განათლების შემოღება;

სკოლის მართვის დეცენტრალიზაცია (სამეურვეო საბჭოების ინსტიტუტის შემოღება;
მოსწავლეთა თვითმმართველობის დამკვიდრება; საჯარო სკოლების დირექტორების
არჩევითობა); მოსწავლის განათლების დაფინანსება ცენტრალური ბიუჯეტიდან ერთ
მოსწავლეზე გათვლილი ფინანსური ნორმატივის შესაბამისი ვაუჩერით (პერ ცაპიტა);

ლიცენზირებისა და აკრედიტაციის სისტემის შემოღება. 2006-2007 აკადემიურ წელს

ყველა ქართულენოვანი სკოლა გადავიდა თორმეტწლიან სწავლებაზე, ხოლო 2007-2008
აკადემიური წლიდან არაქართულენოვანი სკოლებიც თორმეტწლიან სწავლებაზეა
გადასული.

2007 წლის 7 ივნისიდან საქართველოს ყველა საჯარო სკოლაში ფუნქციონირებს სკოლის

თვითმმართველობის უმაღლესი არჩევითი ორგანო - სამეურვეო საბჭო, რომლის
შემადგენლობაში პარიტეტულ საწყისებზე შედიან მასწავლებლები და მშობლები, ასევე
სამეურვეო საბჭოში შედის ერთი მოსწავლე, რომელიც წარმოადგენს

საშუალო საფეხურის მოსწავლეთა თვითმმართველობის თავმჯდომარეს. სამეურვეო

საბჭოების მიერ, 2007 წლის 5-7 ივლისს განხორციელდა საქართველოში დირექტორების
არჩევნები. კანონის ”ზოგადი განათლების შესახებ” მიხედვით, დირექტორები არჩეულნი
არიან 6 წლის ვადით. დირექტორების არჩევნები განხორციელდა საქართველოს
განათლებისა და მეცნიერების მინისტრის ბრძანებით დამტკიცებული წესის შესაბამისად,
რომლის ისეთმა პუნქტებმა, როგორიცაა ტერიტორიული ერთეული, შემთხვევითი
შერჩევის წესი ”ლოტოტრონი”, გამოიწვია მწვავე რეაქცია საზოგადოებაში და ამჟამად
გადახედვის სტადიაშია.

2005 წლის 15 სექტემბრიდან საქართველოს ყველა სახელმწიფო სკოლა დაფუძნებულია,

როგორც საჯარო სამართლის იურიდიული პირი. არასახელმწიფო სკოლები
დაფუძნებულია, როგორც კერძო სამართლის იურიდიული პირები.
მიუხედავად სამართლებრივი ფორმისა, ყველა სკოლა ღებულობს ვაუჩერულ
დაფინანსებას სახელმწიფოსაგან მოსწავლეთა რაოდენობის მიხედვით. ვაუჩერის
ოდენობა განსხვავდება ქალაქში, სოფელსა და მაღალმთიან რეგიონებში. 2008 წლის 1
იანვრიდან ვაუჩერის ოდენობა ერთ მოსწავლეზე ქალაქის სკოლებში შეადგენს 300 ლარს.
გარდა სახელმწიფო დაფინანსებისა, სკოლებს ეძლევათ საშუალება მოიძიონ
დაფინანსების სხვა წყაროებიც (ფონდები, დონორები, შემოწირულობები და ა.შ.).

გარდა ამისა, სკოლა არ იზღუდება სამეწარმეო საქმიანობის განხორციელების და

მიღებული მოგების სკოლის განვითარებაზე მიმართვის თვალსაზრისით.

2010 წლიდან დაიწყება ყველა ზოგადსაგანმანათლებლო დაწესებულების აკრედიტაციის

პროცესი. სახელმწიფო ახორციელებს აკრედიტაციას ზოგადსაგანმანათლებლო
დაწესებულების ზოგადი განათლების ეროვნული მიზნების დოკუმენტთან და ეროვნულ
სასწავლო გეგმასთან შესაბამისობის უზრუნველყოფის მიზნით. სახელმწიფო ცნობს
მხოლოდ აკრედიტებული ზოგადსაგანმანათლებლო დაწესებულების მიერ გაცემულ
დოკუმენტს. ამ ეტაპზე ყველა დაწესებულება ითვლება აკრედიტებულად. აკრედიტაციის
ჩატარების უზრუნველყოფის მიზნით საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების
სამინისტრომ დააფუძნა საჯარო სამართლის იურიდიული პირი - განათლების
აკრედიტაციის ეროვნული ცენტრი.

საქართველოში ზოგადი განათლების სფეროში სახელმწიფო პოლიტიკის ძირითადი

მიზნებია:

ა) მოსწავლის ეროვნული და ზოგადსაკაცობრიო ღირებულებების მქონე, თავისუფალ

პიროვნებად ჩამოყალიბებისათვის საჭირო პირობების შექმნა;

ბ) მოსწავლის გონებრივი და ფიზიკური უნარ-ჩვევების განვითარება, აუცილებელი

ცოდნით უზრუნველყოფა, ცხოვრების ჯანსაღი წესის დამკვიდრება, ლიბერალურ-
დემოკრატიულ ღირებულებებზე დამყარებული სამოქალაქო ცნობიერების
ჩამოყალიბება, მოსწავლის მიერ კულტურულ ფასეულობათა პატივისცემა, ოჯახის,
საზოგადოების, სახელმწიფოსა და გარემოს წინაშე უფლება-მოვალეობების
გაცნობიერებაში ხელის შეწყობა.

სკოლამდელი განათლება

სკოლამდელი განათლების სფეროს ხელშესაწყობად საქართველოს განათლებისა და

მეცნიერების სამინისტროში შეიქმნა სკოლამდელი განათლების განვითარების
სამმართველო.

სამმართველოს მიზანია სკოლამდელი განათლების სფეროში არსებული პრობლემების

იდენტიფიცირება და მათი გადაჭრის გზების მოძიება; მუნიციპალიტეტების დახმარება
სკოლამდელი განათლების დაწესებულებების მართვისა და ორგანიზების საქმეში, მათი
სახელმძღვანელოებით უზრუნველყოფა და საბავშვო ბაღების მუშაობის ეფექტიანობის
ამაღლება. სამმართველო ზრუნავს, რათა ხელი შეეწყოს სკოლამდელი განათლების
ხელმისაწვდომობას მთელი ქვეყნის მასშტაბით, თითოეული ბავშვის სკოლისათვის
მომზადებას და მათთვის ხარისხიანი სკოლამდელი განათლების უზრუნველყოფას.

განხორციელებული საქმიანობები:

 ჩატარდა პირველი საერთაშორისო კონფერენცია „სკოლამდელი განათლება

საქართველოში - რეალობა და პერსპექტივები“. კონფერენციაში მონაწილეობდნენ
სამთავრობო, არასამთავრობო და საერთაშორისო ორგანიზაციების, აკადემიური
და სკოლამდელი განათლების სფეროს წარმომადგენლები, ადგილობრივი
მუნიციპალიტეტები და საბავშვო ბაღების ხელმძღვანელები. კონფერენციას ასევე,
ესწრებოდნენ პოლონელი და დანიელი ექსპერტები, რომელთაც ქართველ
კოლეგებს გაუზიარეს თავიანთი გამოცდილება სკოლამდელი განათლების
სფეროში. კონფერენციაზე გამოიკვეთა სამომავლო აქტივობების ძირითადი
მიმართულებები, პრიორიტეტები და შემუშავდა რეკომენდაციები, რომლებიც
გათვალისწინებული იქნება სკოლამდელი განათლების სფეროში
განსახორციელებელი საქმიანობების დაგეგმვის პროცესში;

 საქართველოს უნივერსიტეტების ადრეული განათლების ახალგაზრდა

მკვლევარებისა და ბაგა-ბაღების გაერთიენებების წარმომადგენელთათვის
გაიმართა სამუშაო შეხვედრა/ვორქშოფი. ვორქშოფის მონაწილეებმა იმსჯელეს ამ
სფეროში არსებულ პრობლემატიკაზე, მათ შორის ადგილობრივ დონეზე,
გაუზიარეს ერთმანეთს საკუთარი გამოცდილება და ჩამოაყალიბეს თავიანთი
ხედვა აღნიშნულ სფეროსთან მიმართებაში;

 შეიქმნა სკოლამდელი განათლების ვებგვერდი წწწ.პრესცჰოოლედუცატიონ.გე,

რომელზეც განთავსებულია ინფორმაცია, როგორც ზოგადად სკოლამდელი
განათლების, ასევე საერთაშორისო კონფერენციის შესახებ. საზოგადოებას
საშუალება აქვს გაეცნოს საკონფერენციო თემებსა და პრეზენტაციებს,
სკოლამდელი განათლების სფეროში არსებულ პუბლიკაციებსა და მიმდინარე
პროექტებს;

 შეიქმნა სკოლამდელი განათლების მონაცემთა ბაზა, რომელშიც განთავსებულია

ინფორმაცია საქართველოს მასშტაბით არსებული საბავშვო ბაღებისა და იქ
არსებული მდგომარეობის შესახებ;

 გამოიცა მეთოდური სახელმძღვანელოები სკოლამდელი დაწესებულების

აღმზრდელთა და სპეციალისტთათვის: ადრეულ ასაკში სწავლისა და
განვითარების სტანდარტები, სკოლამდელი ასაკის ბავშვის შეფასების ფორმა,
თამაშები და აქტივობები სკოლამდელი ასაკის ბავშვებისათვის, სკოლამდელი
აღზრდის დაწესებულების მართვის გზამკვლევი, სკოლამდელი აღზრდის
დაწესებულების ფიზიკური გარემო და ა.შ. ასევე შეიქმნა სახელმძღვანელო
 ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენელი სკოლამდელი ასაკის
ბავშვებისათვის ქართულის, როგორც მეორე ენის შესასწავლად.

მიმდინარე აქტივობები:

 სკოლამდელი განათლების განვითარების სამმართველო მუშაობს სკოლამდელი

განათლების პოლიტიკის დოკუმენტისა და საკანონმდებლო ბაზის შესაქმნელად.
აღნიშნულ დოკუმენტებში ასახული იქნება საქართველოში სკოლამდელი
განათლების მართვისა და ორგანიზების საკითხები; სკოლამდელი განათლების
ფუნქციონირების, მასში ჩართული პერსონალის საქმიანობისა და საბავშვო ბაღთან
დაკავშირებული სხვა ასპექტების მარეგულირებელი პრინციპები და მექანიზმები;

 მიმდინარეობს სარეკომენდაციო ხასიათის გზამკვლევის შემუშავება, რომელიც

დაეხმარება ადგილობრივ მუნიციპალიტეტებს სკოლამდელი განათლების სფეროს
მართვის ეფექტურობის გაუმჯობესების საქმეში;

 სკოლამდელ განათლებაზე გაზრდილი მოთხოვნიდან გამომდინარე,

მიმდინარეობს საერთაშორისო გამოცდილების შესწავლა, საქართველოში
არსებული სიტუაციის ანალიზი და მუშაობა ალტერნატიული სკოლამდელი
განათლების მოდელების პროექტების შექმნაზე;

 სკოლამდელი განათლების მომსახურების გაუმჯობესების მიზნით მუშაობს

საკოორდინაციო მონიტორინგის ჯგუფი, რომელიც კონსულტაციებს უწევს
ადგილობრივ თვითმმართველობებს სკოლამდელი განათლების საკითხებთან
დაკავშირებით;

 იმართება სამუშაო შეხვედრები სკოლამდელი განათლების დაწესებულების

აღმზრდელის კვალიფიკაციის განსაზღვრასა და აღმზრდელის სტანდარტის
შემუშავებასთან დაკავშირებით;

 სკოლამდელი განათლების ექსპერტებთან და უნივერსიტეტების

წარმომადგენლებთან თანამშრომლობით, სამმართველო მუშაობს საბავშვო ბაღის
აღმზრდელის მოსამზადებელი პროგრამების განსაზღვრასა და შექმნაზე.

სკოლამდელი განათლება - ეს არის ის საგულისხმო ეტაპი ადამიანის ცხოვრებაში,

რომელიც დიდად განსაზღვრავს მის სამომავლო წარმატებას. ადრეულ ასაკში ბავშვის
მრავალმხრივი განვითარება, ასაკობრივი თავისებურებების გათვალისწინებით
სკოლისათვის და შემდგომი ცხოვრებისათვის მზაობის ხელშეწყობა ბავშვის
სრულფასოვან პიროვნებად ჩამოყალიბების მყარ საფუძველს წარმოადგენს. ბავშვის
მრავალმხრივი განვითარებისათვის საჭირო გარემოსა და პირობების შექმნა
შესაძლებელია ერთობლივად, მშობლების, ოჯახის, სასწავლო დაწესებულებების,
სახელმწიფოსა და სრულიად საზოგადოების მხრიდან. შესაბამისად, თითოეული
ჩვენთაგანი სათანადოდ უნდა აცნობიერებდეს ამ სფეროს მნიშვნელობას და ზრუნავდეს
ადრეულ ასაკში ბავშვთა განათლებისა და განვითარების ხელშეწყობაზე.

2.ინკლუზიური განათლება

ინკლუზიური განათლება – გულისხმობს ყველა ტიპის სპეციალური საგანმანათლებლო

საჭიროებების მქონე მოსწავლეების ჩართვას ზოგადსაგანმანათლებლო სასწავლო
პროცესში თანატოლებთან ერთად. ინკლუზიური განათლება ასევე გულისხმობს
შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე მოსწავლეების ინდივიდუალური და/ან
მოდიფიცირებული სასწავლო გეგმებით სწავლებას.

2004 წლის 13 თებერვალს, საქართველოს პარლამენტმა მიიღო დოკუმენტი ”შეზღუდული

შესაძლებლობების მქონე ბავშვების უფლებების დაცვის სოციალური პოლიტიკის
ძირითადი მიმართულებების შესახებ”. საქართველოს მთავრობას დაევალა კონკრეტული
ზომების მიღება, რათა მომხდარიყო დოკუმენტის რეალობაში განხორციელება. გარდა
ამისა, შემუშავდა კონცეფცია, რომელიც ეხება შეზღუდული ინტელექტუალური
მონაცემების მქონე ბავშვებისათვის სპეციალურ საგანმანათლებლო მომსახურებას.
ზემოაღნიშნული კონცეფციის ამოცანაა ასეთი ბავშვების უზრუნველყოფა შესაბამისი
განათლებით; საგანმანათლებლო მომსახურების მაღალ სტანდარტებთან გათანაბრება;
შერჩეული ბავშვებისა და მათი ოჯახებისათვის სპეციალური საგანმანთლებლო
მომსახურების ხელმისაწვდომობა.

ამჟამად ფუნქციონირებს 10 საპილოტე სკოლა, სადაც წარმატებით მიმდინარეობს

ინკლუზიური განათლების პროცესი.

ინკლუზიური სწავლების ხელშეწყობის პროგრამა

ინკლუზიური სწავლების ხელშეწყობის პროგრამა მიზნად ისახავს შემდეგი ამოცანების

განხორციელებას:

 სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე (სსსმ) მოსწავლეების

იდენტიფიკაციას და შეფასებას, მათი ინდივიდუალური საჭიროებების და
შესაძლებლობების განსაზღვრას;
  სასწავლო პროცესში ჩართული სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების
მქონე ბავშვების აკადემიური და სოციალური მიღწევების შეფასებას;

 სსსმ ბავშვთა ეროვნული მოდელის შემუშავებას;

 სსსმ ბავშვის იდენტიფიკაციისა და მისი საგანმანათლებლო საჭირობების

შეფასების ინსტრუმენტის (ტესტების) პილოტირებას;

 სპეციალური პედაგოგიკის და მასთან დაკავშირებული სპეციალობების

საუნივერსიტეტო სასწავლო პროგრამებისთვის რეკომენდაციების მომზადებას.

 ინკლუზიური განათლების საპილოტე სკოლებში სსსმ ბავშვთა საგანმანათლებლო

სივრცეში ჩართულობის უზრუნველყოფისათვის საჭირო აქტივობების
დაფინანსებას: სკოლებში სსსმ მოსწავლეთა განათლების სპეციალისტების
დაფინანსებას, რესურს ოთახების აღჭურვას და ორი სკოლის ტრანსპორტითა და
მძღოლით უზრუნველყოფას. პარალელურად საქმიანობას ინკლუზიური
განათლების პოლიტიკის დახვეწისა და საკანონმდებლო დონეზე შესატანი
ცვლილებების მოსამზადებლად. აღნიშნული ამოცანების შესაბამისად,
ინკლუზიური სწავლების ხელშეწყობის პროგრამის ფარგლებში განხორციელდება
6 ქვეპროგრამა. თითეულ ქვეპროგრამას განესაზღვრება კონკრეტული მიზნები.

”მულტიდისციპლინური გუნდის დაფინანსების ქვეპროგრამა”

ინკლუზიური განათლების მულტიდისციპლინური გუნდი – წარმოადგენს

სპეციალისტთა გუნდს, რომლის შემადგენლობაში შედიან: 3 ფსიქოლოგი, 2 ოკუპაციური
თერაპევტი, 2 სპეციალური პედაგოგი. მულტიდისციპლინურ გუნდის ფუნქციას
წარმოადგენს თბილისის მასშტაბით არსებული ყველა სკოლისთვის საჭიროების
შემთხვევაში კვალიფიციური დახმარების გაწევა ინკლუზიური განათლების
განვითარების პროცესში. მულტიდისციპლინური გუნდის წევრები მიზნის მისაღწევად
შეძლებენ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე სსსმ მოსწავლეების იდენტიფიკაციას და
შეფასებას, მათი ინდივიდუალური საჭიროებების და შესაძლებლობების განსაზღვრას,
სსსმ მოსწავლეების მშობლებისათვის რეკომენდაციის გაწევას ბავშვის
საგანმანათლებლო პროცესის ეფექტიანად წარმართვისთვის. ასევე სასწავლო პროცესში
ჩართული სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე ბავშვების აკადემიური და
სოციალური მიღწევების შეფასებას და მონიტორინგს.

თბილისის საპილოტე სკოლებში ინკლუზიური განათლების ხელშეწყობის

ქვეპროგრამა;

ეროვნული სასწავლო გეგმებისა და შეფასების ცენტრმა, განათლებისა და მეცნიერების

სამინისტროს ინიციატივითა და ფინანსური მხარდაჭერით, ნორვეგიის მთავრობის
ფინანსური და მეთოდოლოგიური მხარდაჭერით განახორციელა პროექტი
”ზოგადსაგანმანათლებლო სკოლებში ინკლუზიური განათლების დანერგვის პროექტი
თბილისის სკოლებისათვის.” პროექტი მიზნად ისახავდა ინკლუზიური სწავლების
დანერგვას დედაქალაქის 10 ( № 67, 130, 24, 10, 180, 87, 60, 181, 21, 160) სკოლაში და
მიღებული გამოცდილების საფუძველზე ინკლუზიური განათლების სახელმწიფო
პოლიტიკისა და სტრატეგიის შემუშავების ხელშეწყობას.

2008 წლის დეკემბერში პროექტი ”ზოგადსაგანმანათლებლო სკოლებში ინკლუზიური

განათლების დანერგვის პროექტის თბილისის 10 სკოლისათვის” დასრულების შემდეგ,
განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრომ აიღო ვალდებულება აღნიშნულ სკოლებში
ინკლუზიური განათლების პროცესის გაძლირებისა. ინკლუზიური სწავლების
შეუფერხებლად განხორციელების მიზნით, 2009 წელს განათლებისა და მეცნიერების
სამინისტროს პროგრამების დეპარტამენტმა თბილისის საპილოტე სკოლებში (№ 67, 130,
24, 10, 180, 87, 60, 181, 21, 160) ჩაატარა გამოკითხვა სკოლების საჭიროებების
გამოსავლენად, რომლის საფუძველზეც 2010 წლისათვის დაიგეგმა ინკლუზიური
განათლების პროცესის ხელშემწყობი აქტივობების დაფინანსება: სპეციალური
პედაგოგის, ფსიქოლოგის დაფინანსება, სკოლების ფიზიკური გარემოს გაუმჯობესება,
საჭირო მატერიალურ-ტექნიკური რესურსით და თვასაჩინოებებით უზრუნველყოფა.
ორი სკოლისათვის, სადაც უმეტესი ბავშვები არიან ეტლით მოსარგებლე ავტობუსისა და
მძღოლის მომსახურების დაფინანსება. ქვეპროგრამის ფარგლებში, ასევე
გათვალისწინებულია საპილოტე სკოლების ფარგლებში ინკლუზიური განათლების
დანერგვაში წარმატებული სკოლების იდენტიფიცირება და მასწავლებლებისათვის
სიგელების და ფულადი საჩუქრების გადაცემა.

სპეციალიზირებული პროფილის სკოლების ხელშეწყობის ქვეპროგრამა

სახელმწიფო სსსმ ბავშვების ინკლუზიურ სწავლების პრიორიტეტულობის აღიარების

პარალელურად აცნობიერებს, რომ ზოგადსაგანმანათლებლო სკოლა ვერ უზრუნველყოფს
ყველა სახის საგანმანათლებლო საჭიროების დაკმაყოფილებას. სპეციალური
(არაინკლუზიური) სწავლების ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფა აუცილებელია
სპეციალიზირებული სკოლების საშუალებით. მსოფლიოს ბევრ ქვეყანაში
სპეციალიზირებული სკოლები არის მთავარი რესურსი ინკლუზიური სწავლების
განვითარების ხელშეწყობისათვის. სწორედ ისინი ლიდერობენ სწავლების
სტრატეგიების, ადაპტირებული კურიკულუმებისა და ბავშვის საგანმანათლებლო
საჭიროებებისადმი ინდივიდუალური მიდგომების ცოდნისა და გამოცდილების
კუთხით. საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრო საჯარო სამართლის
იურიდიულ პირებს - სპეციალიზირებულ საგანმანათლებლო დაწესებულებებს,
სასწავლო პროცესის ეფექტურად განხორციელების მიზნით უზრუნველყოფს
ადმინისტრაციულ-ტექნიკური პერსონალისა და სპეციალურ პედაგოგთა შრომის
ანაზღაურებას და მიმდინარე ხარჯების დაფარვას.
საჯარო სკოლებში ინკლუზიური განათლების წახალისების ქვეპროგრამა „ვისწავლოთ
ერთად“

საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრო მიზნად ისახავს ინკლუზიური

განათლება ხელმისაწვდომი გახადოს საქართველოს ყველა სკოლაში. თუმცა აღნიშნული
პროცესის წარამართვა ეტაპობრივად არის დაგეგმილი. ერთ-ერთ პრიორიტეტულ
საკითხს კი თავად სკოლის როლის გააქტიურება წარმოადგენს სსსმ ბავშვთა განათლების
ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფისათვის. აღნიშული მიზნის მისაღწევად
სამინისტრო აცხადებს კონკურსს „ ვისწავლოდ ერთად“. კონკურსი საჯარო სკოლებს
საშუალებას მისცემს თავად წარმოადგინონ პროექტები, თუ როგორ სურთ ინკლუზიური
განათლების დანერგვა და განვითარება სკოლაში. სკოლებიდან წარმოდგენილი
ინიციატივების შერჩევას უზრუნველყოფს საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების
მინისტრის ინდივიდუალური სამართლებრივი აქტით განსაზღვრული კომისია.
კონკურსში გამარჯვებული პროექტები მიიღებენ დაფინანსებას.

სასჯელაღსრულების დაწესებულებებში ზოგადი განათლების ხელშეწყობის პროგრამა

პროგრამის მიზანია საქართველოს სასჯელაღსრულების, პრობაციისა და იურიდიული

დახმარების საკითხთა სამინისტროს სასჯელაღსრულების დაწესებულებებში ზოგადი
განათლების ხელშეწყობა, ფოკუსირება ხდება სასჯელაღსრულების დეპარტამენტის
არასრულწლოვანთა აღმზრდელობით დაწესებულებასა და ქალთა და
არასრულწლოვანთა # 5 საერთო და საპყრობილის რეჟიმის დაწესებულებაში
არასრულწლოვანი მსჯავრდებულების მიერ ზოგადი განათლების მიღების
შესაძლებლობის უზრუნველყოფაზე.

პროგრამის ფარგლებში ზემოთნახსენებ სასჯელაღსრულების დაწესებულებებში მყოფ

ყველა არასრულწლოვან მსჯავრდებულს შესაძლებლობა მიეცემა სპეციფიურ გარემოში
შეისწავლოს ეროვნული სასწავლო გეგმით გათვალისწინებული ზოგადი
განათლებისთვის აუცილებელი საგნები.

პროგრამის აქტუალურობა
ქვეყნის კონსტიტუციისა და `ზოგადი განათლების შესახებ~ საქართველოს კანონის
შესაბამისად სახელმწიფო ვალდებულია უზრუნველყოს ზოგადი განათლების ღიაობა და
თანაბარი ხელმისაწვდომობა ყველასათვის მთელი სიცოცხლის განმავლობაში.

მნიშვნელოვანია ისიც, რომ არასრულწლოვანთა აღმზრდელობით დაწესებულებაში

განათლების მდგომარეობა უნდა შეესაბამებოდეს ქვეყნის საგანმანათლებლო სისტემას,
რათა გათავისუფლების შემდგომ, ნებისმიერმა პატიმარმა შეძლოს განათლების მიღების
გაგრძელება ნებისმიერ დონეზე.

განსაკუთრებით ნიჭიერი ბავშვებისა და ახალგაზრდების მხარდაჭერის პროგრამა-

ეროვნული და საერთაშორისო ოლიმპიადები

ამ პროგრამის ფარგლებში დაგეგმილია შემდეგი ქვეპროგრამების განხორციელება:

 ეროვნული საგნობრივი ოლიმპიადების ქვეპროგრამა;

 წარჩინებულ მოსწავლეთა მედლების ქვეპროგრამა;

 სასკოლო ინიციატივების წახალისების ქვეპროგრამა;

 ”ქართული კალიგრაფიის კონკურსის” ქვეპროგრამა;

 სამოქალაქო განათლების ხელშეწყობის ქვეპროგრამა;

 “ოკუპაციის კვირეულის” ქვეპროგრამა;

 საერთაშორისო ოლიმპიადების ქვეპროგრამა.

ეროვნული საგნობრივი ოლიმპიადების ქვეპროგრამა

ქვეპროგრამის ამოცანაა ეროვნულ დონეზე სასწავლო საგნობრივი ოლიმპიადების

ჩატარება საქართველოს საჯარო და კერძო სკოლის მოსწავლეებისთვის. 2010 წელს
საგნობრივი ოლიმპიადები ჩატარდება მათემატიკაში, ფიზიკაში, ქართულ ენასა და
ლიტერატურაში ქართულენოვანი და არაქართულენოვან ზოგადსაგანმანათლებლო
დაწესებულების მოსწავლეებისთვის, ქიმიაში, ბიოლოგიაში, ისტორიაში, გეოგრაფიაში,
ინფორმატიკასა და უცხოურ ენებში (ინგლისური, გერმანული, რუსული, ფრანგული).

საგნობრივი ოლიმპიადების ჩატარებას უზრუნველყოფს გამოცდების ეროვნული ცენტრი.

I, II, III ადგილზე გასული მოსწავლეები, ასევე გამარჯვებული მოსწავლეების სკოლები

დაჯილდოვდებიან ფულადი პრიზებით.

წარჩინებულ მოსწავლეთა მედლების ქვეპროგრამა

ქვეპროგრამის ფარგლებში 2009-2010 სასწავლო წლის წარჩინებით
სკოლადამთავრებულებისთვის დამზადდება ოქროსა და ვერცხლის მედლები.
თითოეული მედალი იქნება სახელობითი და მიეთითება შესაბამისი წელი. მედალოსან
კანდიდატთა შერჩევის კრიტერიუმები რეგულირდება ”ეროვნული სასწავლო გეგმით”,
რომელიც დამტკიცებულია საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების მინისტრის
მიერ.

სასკოლო ინიციატივების წახალისების ქვეპროგრამა

ქვეპროგრამის ფარგლებში წარმოდგენილი ინიციატივები შეგროვდება ზოგადი და

პროფესიული განათლების განვითარების დეპარტამენტის ზოგადი განათლების
განვითარების სამმართველოში, რომელიც შეკრებს საქართველოს განათლებისა და
მეცნიერების მინისტრის ინდივიდუალური სამართლებრივი აქტით განსაზღვრულ
მუდმივმოქმედ კომისიას აღნიშნული ინიციატივების განსახილველად. ინიციატივის
განხილვისას კომისია იხელმძღვანელებს შემდეგი ძირითადი კრიტერიუმებით:

 ინიციატივაში წარმოჩენილია პრობლემისა და მისი მოგვარების გზების

აქტუალობა;

 ინიციატივით წარმოდგენილი პროექტის ქვეპროგრამის მიზნებთან შესაბამისობა;

 ინიციატივაში ჩანს მოსალოდნელი შედეგებით გამოწვეული ეფექტის

მასშტაბურობა;

 ინიციატივაში ჩანს ეროვნულ და საერთაშორისო დონეზე საქართველოს

საგანამანათლებლო დაწესებულებების წარმოჩენის ხელშეწყობა.

კომისია მინისტრს წარუდგენს დასკვნას განხილული ინიციატივის დაფინანსების

მიზანშეწონილობაზე. ამ დასკვნის საფუძველზე საქართველოს განათლებისა და
მეცნიერების მინისტრი იღებს საბოლოო გადაწყვეტილებას, რომელიც განისაზღვრება
ინდივიდუალური სამართლებრივი აქტით ინიციატივის დაფინანსების შესახებ.

ფონდი, რომელიც გულისხმობს ინიციატივების დაფინანსებას, შეადგენს

129 000 ლარს. გამარჯვებული დაწესებულებისთვის თანხის ანაზღაურება მოხდება

ხელშეკრულების საფუძველზე. ინიციატივების წარმოდგენა შეუძლია ნებისმიერ
ზოგადსაგანამანათლებლო დაწესებულებას და აღნიშნული სფეროთი დაინტერესებული
ორგანიზაციას.

”ქართული კალიგრაფიის კონკურსის” ქვეპროგრამა

საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრო და ხელნაწერთა ეროვნული

ცენტრი სხვა დაინტერესებულ ორგანიზაციებთან თანამშრომლობით ატარებს ”ქართული
კალიგრაფიის კონკურსს”. მისი მიზანია ახალგაზრდებში ხელით წერით კულტურის
განვითარება და მათი შემოქმედებითი უნარის წარმოჩენა. კონკურსი ტარდება 2
ასაკობრივ ჯგუფში (V-VIII და IX-XII კლასებისთვის). კონკურსში მონაწილეობენ როგორც
საქართველოს მოსწავლეები, ისე ემიგრანტი მოსწავლეები. იგი მოიცავს 3 ეტაპს.
კონკურსანტებს ეტაპობრივად მიეცემათ გართულებული დავალებები. ეტაპებს შორის
მონაწილეთათვის ხელნაწერთა ეროვნულ ცენტრში ჩატარდება შემეცნებითი საუბრები
ქართული კალიგრაფიის შესახებ. კონკურსში გამარჯვებული მოსწავლეები
დაჯილდოვდებიან სხვადასხვა სახის პრიზებით, რომელსაც დააწესებენ
თანაორგანიზატორები.

სამოქალაქო განათლების ხელშეწყობის ქვეპროგრამა

ქვეპროგრამის მიზანია მოსწავლეებში მოქალაქეობრივი პასუხისმგებლობისა და

სამოქალაქო ცნობიერების განვითარების ხელშეწყობა.

აღნიშნული ქვეპროგრამის ფარგლებში 2010 წელს განხორციელდება საგანმანათლებლო

ექსკურსიები შემდეგ სახელმწიფო მმართველობით ორგანოებში:

 საქართველოს პრეზიდენტის რეზიდენცია;

 საქართველოს ეროვნული ბანკი;

 უზენაესი სასამართლო;

 საქართველოს პარლამენტი;

 ოკუპაციის მუზეუმი.

ქვეპროგრამის მიზნობრივი ჯგუფია საბაზო და საშუალო საფეხურის მოსწავლეები.

აქტივობებში ჩართულნი იქნებიან როგორც თბილისის, აგრეთვე რეგიონის სკოლები და
მათი მოსწავლეები. 2010 წლის ქვეპროგრამის ფარგლებში ჩაერთვებიან ის რაიონები,
რომლებსაც მონაწილეობა არ მიუღიათ წინა წლის ქვეპროგრამით გათვალისწინებულ
ექსკურსიებშიც.

3.დეინსტიტუციონალიზაცია

საქართველოს მთავრობამ ბავშვთა უფლებების დაცვა და ბავშვზე ზრუნვა სახელმწიფოს

პრიორიტეტად აღიარა. დეინსტიტუციონალიზაციის პროცესი ქვეყანაში ბავშვთა
უფლებათა დაცვის და ბავშვზე ზრუნვის სისტემის რეფორმის ფარგლებში
მიმდინარეობს.
ბავშვზე ზრუნვის სისტემის რეფორმის ფარგლებში დაიწყო სააღმზრდელო
დაწესებულებაში მყოფი ბავშვების დეინსტიტუციონალიზაციის და მათი ოჯახურ
გარემოში აღზრდის უზრუნველყოფისკენ მიმართული პროცესი. თუმცა, არ არის
ჩამოყალიბებული ბავშვთა დეინსტიტუციონალიზაციის პროცესის გრძელვადიანი
პოლიტიკა.

2005 წლის 21 აპრილის დადგენილებით, საქართველოს მთავრობამ, ევროსასურსათო

უსაფრთხოების პროგრამის წინაშე საქართველოს სახელმწიფოს ვალდებულების
ფარგლებში, გაერთიანებული ერების ბავშვთა უფლებათა კონვენციის მე-4 მუხლის
შესაბამისად დაამტკიცა ბავშვთა დაცვისა და დეინსტიტუციონალიზაციის სამთავრობო
სამოქმედო გეგმა. სამოქმედო გეგმა ითვალისწინებს:

 ბავშვზე ზრუნვის მარეგულირებელი საკანონმდებლო ბაზის გადასინჯვას,

შესაბამისი ცვლილებების და საკანონმდებლო ინიციატივების წარდგენას;

 ბავშვთა ინსტიტუციონალური ქსელის რაციონალიზაციას და ოპტიმიზაციას;

 ბავშვზე ზრუნვის საკითხებზე მომუშავე სხვადასხვა სამთავრობო სტრუქტურების

პასუხისმგებლობების ერთიანი სამთავრობო სტრუქტურის ქვეშ მოქცევას;

 შეზღუდული უნარების მქონე ბავშვების და მათი ოჯახების რეგისტრაციის

სისტემის ჩამოყალიბებას;

 მარგინალური ჯგუფის ბავშვების სოციალურ ინკლუზიას;

 საზოგადოებრივი ცნობიერების ამაღლებას ბავშვზე ზრუნვის საკითხებში.

საქართველოს განათლების და მეცნიერების სამინისტრო სახელმწიფო მზრუნველობის

ქვეშ მყოფ ბავშვთა დახმარების ალტერნატიული ფორმების პროგრამის ჩარჩოში
ახორციელებს სახელმწიფო მზრუნველობის ქვეშ მყოფ ობოლ და მშობელთა
მზრუნველობას მოკლებულ ბავშვთა დეინსტიტუციონალიზაციის და ბავშვთა მიტოვების
თავიდან არიდების ქვეპროგრამას. ქვეპროგრამის მიზანია სოციალურად დაუცველი
ბავშვების ოჯახში აღზრდის უფლების უზრუნველყოფა.

ქვეპროგრამით, მიზანი სამი გზით მიიღწევა:

 ბავშვთა სახლებსა და სკოლა-პანსიონებში ბავშვთა განთავსების, ბავშვების

მიტოვების თავიდან არიდება;

 ბავშვთა სახლებსა და სკოლა-პანსიონებში განთავსებული ან მიტოვებული

ბავშვების ბიოლოგიურ ოჯახებში დაბრუნება;

 შვილობილობის შეთავაზება იმ ბავშვებისთვის, რომლებიც არაბიოლოგიურ

ოჯახში მოკლე ან გრძელვადიან მზრუნველობას საჭიროებენ. ქვეპროგრამის
ფარგლებში სამინისტრო მუშაობს ინსტიტუციების ოპტიმიზაციის
 მიმართულებით. ოპტიმიზაცია ითვალისწინებს ინსტიტუციების ღრმა შესწავლას,
თითოეული ინსტიტუციის გარდაქმნის ინდივიდუალური გეგმის შემუშავებას
ადგილობრივი ბავშვების და საზოგადოების საჭიროებების საპასუხოდ
(დაწესებულების სტრუქტურის, პროფილის შეცვლას ბავშვზე ზრუნვის ახალი
მომსახურების შესაქმნელად). წინასაოპტიმიზაციო პერიოდში ფასდება
ადგილობრივი ბავშვების, ადგილობრივი თემის, ინსტიტუციის გარდაქმნის
საჭიროება.

სააღმზრდელო დაწესებულებები, რომლებიც შენარჩუნდებიან იმ შემთხვევებისთვის,

როდესაც არ არსებობს ბიოლოგიურ ოჯახში დაბრუნების შესაძლებლობა ან
შვილობილობის შეთავაზების შესაძლებლობა, უნდა გახდნენ უკანასკნელი და
დროებითი ალტერნატივა და უნდა შეესაბამებოდნენ საერთაშორისო სტანდარტებს.
ამგვარად, დეინსტიტუციონალიზაციის პროცესი აერთიანებს ინსტიტუციების
ჩამნაცვლებელი საზოგადოებაზე/თემზე ან უფრო მცირე ერთეულზე დაფუძნებული
სოციალური ზრუნვის ფორმების განვითარებას.

დღეისათვის აღნიშნული ქვეპროგრამა საქართველოს 11 რეგიონის 32 რაიონში

ხორციელდება და საკმაოდ წარმატებულად მიმდინარეობს: ქართულ ოჯახებს, ისევ და
ისევ ქართული მენტალიტეტიდან გამომდინარე, მიაჩნიათ, რომ ამით ისინი
კეთილშობილურ საქმეს სჩადიან და სწორედ ამიტომ, რაოდენ დაუჯერებელიც არ უნდა
იყოს, მიმღები ოჯახები საკმაოდ მრავლად არის. სამწუხაროდ, კანონის თანახმად,
შვილობილობაში ბავშვი მხოლოდ 18 წლამდე შეიძლება დარჩეს, შემდეგ ის უკვე
სრულწლოვანი ხდება და აქედან გამომდინარე, განათლების სამინისტრო მათზე
პასუხისმგებელი ვეღარ იქნება. თუმცა, არის ისეთი შემთხვევები, როდესაც მიმღებ
ოჯახებსა და შვილობილ ბავშვებს შორის ისეთი ურთიერთობა ყალიბდება, რომ ისინი ამ
ოჯახებში საცხოვრებლად რჩებიან.

სტატისტიკური მონაცამების მიხედვით, 2000-2007 წლის ჩათვლით,

დეინსტიტუციონალიზაციის პროცესში ჩართულ ბავშვთა რაოდენობამ 1817 ბავშვი
შეადგინა. დღეისათვის კი საქართველოს მასშტაბით, 300-ზე მეტი მიმღები ოჯახია
რეგისტრირებული.

4.პროფესიული განათლება

საქართველოს კანონი პროფესიული განათლების შესახებ განსაზღვრავს პროფესიული

განათლების შემდეგ მიზნებს:
ა) ერთიანი პროფესიულ-საგანმანათლებლო სივრცის შექმნა მთელი სიცოცხლის
განმავლობაში პირის მიერ სწავლის შესაძლებლობის, სწავლების
მრავალსაფეხურიანობისა და მრავალფეროვნების გათვალისწინებით;

ბ) ინდივიდის პროფესიული განვითარების ხელშეწყობა;

გ) შრომის ბაზარზე ორიენტირებული, კონკურენტუნარიანი, კვალიფიციური კადრების

მომზადების უზრუნველყოფა;

დ) ინდივიდის დასაქმების, მათ შორის, საკუთარი ბიზნესის წამოწყებისა თუ

თვითდასაქმების, ხელშეწყობა;

ე) პროფესიული განათლების სფეროში სასწავლო-სამეწარმეო პარტნიორობის სისტემის

შექმნა, საგანმანათლებლო პროგრამების დაგეგმვისა და განხორციელების პროცესში
შესაბამისი დარგის დამსაქმებლების მონაწილეობის ხელშეწყობა.

პროფესიული განათლების მიზნებია:

 ერთიანი პროფესიულ-საგანმანათლებლო სივრცის შექმნა მთელი სიცოცხლის

განმავლობაში პირის მიერ სწავლის შესაძლებლობის, სწავლების
მრავალსაფეხურიანობისა და მრავალფეროვნების გათვალისწინებით;

 ინდივიდის პროფესიული განვითარების ხელშეწყობა;

 შრომის ბაზარზე ორიენტირებული, კონკურენტუნარიანი, კვალიფიციური

კადრების მომზადების უზრუნველყოფა;

 ინდივიდის დასაქმების, მათ შორის, საკუთარი ბიზნესის წამოწყებისა თუ

თვითდასაქმების, ხელშეწყობა;

 პროფესიული განათლების სფეროში სასწავლო-სამეწარმეო პარტნიორობის

სისტემის შექმნა, საგანმანათლებლო პროგრამების დაგეგმვისა და
განხორციელების პროცესში შესაბამისი დარგის დამსაქმებლების მონაწილეობის
ხელშეწყობა.

საქართველოს კანონი ”პროფესიული განათლების შესახებ”

რეფორმა

საქართველოში პროფესიული განათლება რადიკალური ტრანსფორმაციის ფაზაშია. 2005

წლიდან შემუშავდა საქართველოს პროფესიული განათლების ახალი კონცეფცია. იგი
ეყრდნობა სამუშაო ბაზარსა და დასაქმებაში არსებული სირთულეების ანალიზს.
საქართველოში, პროფესიული განათლების პოლიტიკა დამყარებულია ისეთი პირობების
შექმნაზე, როდესაც ქვეყანა ავითარებს თავის ეკონომიკას საკუთარი სპეციალისტების
მეშვეობით. მიმდინარე ეტაპზე ყველაზე მნიშვნელოვანი მიზანი მოსახლეობისთვის,
განსაკუთრებით კი ახალგაზრდა თაობისთვის, პროფესიული შესაძლებლობების მიცემაა,
რათა მოხდეს უმუშევრობისა და სიღარიბის შემცირება.

ამ საკითხსაც მინიჭებული აქვს პოლიტიკური პრიორიტეტი. საქართველოს განათლებისა

და მეცნიერების ინიციატივით, საქართველოს მთავრობის 2005 წლის 27 მაისის №90
დადგენილების მიხედვით დაფუძნდა სახელმწიფო კომისია სოციალური
პარტნიორობისათვის პროფესიული განათლების სფეროში. კომისიამ განიხილა
პროფესიული განათლების კონცეფცია და ჩამოაყალიბა მისი დანერგვის სამუშაო გეგმა.

საქართველოს კანონი ”პროფესიული განათლების შესახებ” მიღებულ იქნა 2008 წლის

მაისში. კანონის თანახმად პროფესიული განათლება შეიძლება იყოს დაწყებითი და
უმაღლესი. შესაბამისად ყველა საშუალო პროფესიული განათლების დაწესებულება
(კოლეჯი) მუშაობს მილევად რეჟიმში. დაწყებით პროფესიულ განათლებას
უზრუნველყოფენ პროფესიული სწავლების ცენტრები, რომელთა რაოდენობა,
სპეციალობათა ჩამონათვალი ჯერ კიდევ ვერ აკმაყოფილებს ამჟამად არსებულ
მოთხოვნებს.

პროფესიული განათლების რეფორმის სტრატეგიის (2009-2012 წლები) მიზნებია:

ა) კონკურენტუნარიანი კადრების მომზადება შიდა და საერთაშორისო შრომის

ბაზრებისათვის;

ბ) პროფესიული განათლების სისტემის დაახლოება და ჰარმონიზაცია ერთიან

ევროპულ და საერთაშორისო საგანმანათლებლო სივრცესთან;

გ) პიროვნების თვითრეალიზაციის ხელშეწყობა;

დ) ადამიანების სოციალური დაცვის ხელშეწყობა.

რეფორმას საფუძვლად დაედო პროფესიული განათლების სახელმწიფო პრიორიტეტად

აღიარება.

განხორციელებული ცვლილებები
რეფორმის შედეგად განხორციელდა მთელი რიგი მნიშვნელოვანი ცვლილებები.

მაღალი ხარისხის უზრუნველყოფის მიზნით პროფესიული საგანმანათლებლო

დაწესებულებები ვალდებულნი არიან, გაიარონ ავტორიზაცია და დააკმაყოფილონ
სახელმწიფოს მიერ დადგენილი სტანდარტები.

პროფესიული განათლების სისტემა ამჟამად მოიცავს: 19 საჯარო პროფესიულ და

საზოგადოებრივ კოლეჯს, 54 კერძო პროფესიულ და საზოგადოებრივ კოლეჯს.
ავტორიზაციის გავლის შემთხვევაში პროფესიული საგანმანათლებლო პროგრამების 4

განხორციელების უფლებამოსილება აგრეთვე აქვთ უმაღლეს და

ზოგადსაგანმანათლებლო დაწესებულებებს.

პროფესიული განათლების პოპულარიზაციისა და პოტენციური სტუდენტებისათვის

ინფორმაციის მიწოდების მიზნით შეიქმნა სამი საინფორმაციო ცენტრი თბილისში,
ქუთაისსა და ქობულეთში.

აღსანიშნავია, რომ 2010 წლიდან საგრძნობლად დაიხვეწა პროფესიული განათლების

საკანონმდებლო ბაზა: დამტკიცდა არაფორმალური განათლების აღიარების წესი და
პროცედურები, შემუშავდა პროფესიული საგანმანათლებლო პროგრამების კრედიტებში
გაანგარიშების წესი, დამტკიცდა პროფესიული განათლების მასწავლებლის სტანდარტი,
პროფესიული განათლების ხარისხის უზრუნველყოფის მიზნით შემოღებულ იქნა
ხარისხის მართვის შიდა (თვითშეფასება) და გარე (ავტორიზაცია და აკრედიტაცია)
მექანიზმები.

ე.წ. „საგანმანათლებლო ჩიხის“ აღმოფხვრის მიზნით, 2010 წლის 21 ივლისს

”პროფესიული განათლების შესახებ” საქართველოს კანონში განხორციელებული
ცვლილებების შედეგად პროფესიული განათლება ერთსაფეხურიანი სისტემიდან
გადავიდა ხუთსაფეხურიან სისტემაზე. შედეგად, ერთი საფეხურიდან მეორე საფეხურზე
გადასვლა შესაძლებელი გახდა უწყვეტად, ერთი და იმავე, სხვა, მათ შორის უცხოეთის
საგანმანათლებლო დაწესებულებების ფარგლებში. საქართველოს კანონმდებლობაში
განხორციელებული ცვლილებების შედეგად, ზოგადსაგანმანათლებლო დაწესებულებებს
საშუალება მიეცათ, განახორციელონ პირველი სამი საფეხურის პროფესიული
საგანმანათლებლო პროგრამები. შესაბამისად, დღევანდელი საკანონმდებლო
რეგულირების პირობებში, პროფესიული განათლების დიპლომის მიღება, ზოგადი
განათლების ატესტატის პარალელურად, შეუძლია ზოგადსაგანმანათლებლო
დაწესებულების ნებისმიერ მოსწავლეს, რაც მათ შესაძლებლობას აძლევს, გააგრძელონ
სწავლა პროფესიული ან აკადემიური განათლების შემდეგ საფეხურებზე.

http://eqe.ge/uploads/VocationalEducation/e-bookletonOSandQF4GEO.pdf
5.უმაღლესი განათლება

რეფორმა

საქართველო ბოლონიის პროცესის წევრად 40 ქვეყნის უმაღლესი განათლების

მინისტრებმა და საერთაშორისო ორგანიზაციებმა 2005 წლის 19-20 მაისს ნორვეგიის ქ.
ბერგენში აღიარეს.

უმაღლესი განათლების ევროპულ სივრცეში ინტეგრაციის მიზნით, საქართველომ

წარმატებული ნაბიჯები გადადგა: დაინერგა სამსაფეხურიანი უმაღლესი განათლება:

(ბაკალავრიატი, მაგისტრატურა, დოქტორანტურა), კრედიტების დაგროვებისა და

ტრანსფერის ევროპული სისტემა, მკვეთრად გაიზარდა უმაღლესი განათლების
დაფინანსება, შემოღებულ იქნა სტუდენტური სესხები და გრანტები, უმაღლეს
სასწავლებლებში დაიწყო განათლებისა და კვლევის ინტეგრაციის პროცესი და ა.შ.

2005 წლის დასაწყისში ჩატარდა უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულებების

ინსტიტუციანოლური აკრედიტაცია. 237 უმაღლესი სასწავლებლიდან 113-მა (48%) მიიღო
აკრედიტაცია.

საქართველოს კანონის ”უმაღლესი განათლების შესახებ” მიხედვით 2005-2006 აკადემიურ

წელს პირველად საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე ჩატარდა ერთიანი ეროვნული
გამოცდა. 30400 დარეგისტრირებული აპლიკანტიდან 17341 სტუდენტი გახდა. 4300-მა
სტუდენტმა მიიღო სახელმწიფო ვაუჩერი (1000-1500 ლარი). ეს ნიშნავს, რომ იმ
სტუდენტებს, რომლებმაც წარმატებით დაძლიეს გამოცდა, შესაძლებლობა ეძლევათ
გამოიყენონ სახელმწიფო დაფინანსება სწავლის გადასახადის დასაფარად, როგორც
საქართველოში, ასევე საქართველოს ფარგლებს გარეთაც. 2006-2007 აკადემიური წლიდან
შემოღებულია როგორც სრული, ასევე ნაწილობრივი დაფინანსების სისტემა (100%, 70%,
50% და 30%-ანი გრანტები), რასაც განაპირობებს მხოლოდ უნარ-ჩვევების გამოცდაში
ნაჩვენები შედეგები. ამჟამად დისკუსიის საგანს წარმოადგენს სავალდებულო საგნების
რაოდენობის გაზრდა. ამ ეტაპზე აბიტურიენტებმა უნდა ჩააბარონ 3 სავალდებულო
საგანი (ქართული ენა და ლიტერატურა, უცხოური ენა და უნარ-ჩვევები), აგრეთვე
უნივერსიტეტების მიხედვით არჩევითი საგანი/საგნები, ხოლო 2008-2009 აკადემიურ
წელს შესაძლებელია სავალდებულო გახდეს 4 საგნის ჩაბარება, რაც მწვავე დისკუსიის
საგანია (გიგი თევზაძე ”კონტრრევოლუციის ნიშნები. ჯერ მხოლოდ განათლების
სისტემაში”, გაზეთი ”24 საათი”, 28 ნოემბერი, 2008 წელი).

მნიშვნელოვანია ხარისხის კონტროლის სისტემის დაფუძნების პროცესი. კანონის

”უმაღლესი განათლების შესახებ” მიხედვით, ხარისხის კონტროლი მოიცავს უმაღლესი
საგანმანათლებლო დაწესებულებების შეფასებას, სტუდენტების ჩაბმულობის
პროგრამებს და თვით-შეფასებისა და გარე შეფასების შედეგების გამოქვეყნებას.
უნივერსიტეტების დიდმა ნაწილმა უკვე შემოიღო ხარისხის კონტროლის დეპარტამენტი,
რომელსაც ევალება განათლების მაღალი დონის უზრუნველყოფა შეფასების
თანამედროვე მეთოდების გამოყენებით. ხარისხის კონტროლის დეპარტამენტებს
ევალებათ ინტენსიური პროფესიული ურთიერთობების დამყარება და შენარჩუნება
შესაბამის უცხოურ სამსახურებთან, რათა გამოყენებულ იქნეს გამჭვირვალე
კრიტერიუმები და მოხდეს თანამედროვე მეთოდოლოგიების დანერგვა ხარისხის
კონტროლის სფეროში. ეს მჭიდროდ არის დაკავშირებული უმაღლესი
საგანმანათლებლო დაწესებულებების პროგრამულ აკრედიტაციასთან.

საქართველოში უმაღლესი განათლების ძირითადი მიზნებია:

ა) ქართული და მსოფლიო კულტურის ღირებულებების ჩამოყალიბებისათვის

ხელშეწყობა, დემოკრატიისა და ჰუმანიზმის იდეალებზე ორიენტაცია, რომლებიც
აუცილებელია სამოქალაქო საზოგადოების არსებობისა და განვითარებისათვის;

ბ) პიროვნების ინტერესებისა და შესაძლებლობების შესატყვისი უმაღლესი განათლების

მიღების, კვალიფიკაციის ამაღლებისა და გადამზადების მოთხოვნილებათა
დაკმაყოფილება;

გ) პიროვნული პოტენციალის რეალიზება, შემოქმედებითი უნარ-ჩვევების განვითარება,

თანამედროვე მოთხოვნების შესატყვისი კომპეტენციის მქონე პირების მომზადება, შიდა
და საგარეო შრომის ბაზარზე უმაღლესი განათლების მქონე პირთა
კონკურენტუნარიანობის უზრუნველყოფა, სტუდენტთა და ფართო საზოგადოების
მოთხოვნათა შესაბამისი მაღალი ხარისხის უმაღლესი განათლების შეთავაზება
დაინტერესებული პირებისათვის;

დ) სახელმწიფოს განვითარებისა და საკუთრივ უმაღლესი განათლების სისტემის

სიცოცხლისუნარიანობის უზრუნველსაყოფად ახალი სამეცნიერო პერსონალის
მომზადება და გადამზადება, სამეცნიერო კვლევის პირობების შექმნა, უზრუნველყოფა
და განვითარება;

ე) უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულებების სტუდენტთა და აკადემიური

პერსონალის მობილობის წახალისება.

უმაღლესი განათლების სისტემა

უმაღლესი განათლების საფეხურები

საქართველოს უმაღლესი განათლების სისტემა შედგება სამი საფეხურისაგან:

 პირველი საფეხური - ბაკალავრიატი (240 კრედიტი)

  მეორე საფეხური - მაგისტრატურა (120 კრედიტი)

 მესამე საფეხური - დოქტორანტურა (180 კრედიტი)

პირველი საფეხურის ფარგლებში არსებობს დიპლომირებული სპეციალისტის პროგრამა

(120 -180 კრედიტი). ამასთან, სამედიცინო, სტომატოლოგიური და ვეტერინარიული
განათლება (300-360 კრედიტი) არის ინტეგრირებული განათლება და თავისი სწავლის
შედეგებით უთანაბრდება მაგისტრატურას.

უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების სახეები

საქართველოში უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულებებია: კოლეჯი, სასწავლო

უნივერსიტეტი და უნივერსიტეტი.

 კოლეჯი – უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულება, რომელიც ახორციელებს

პირველი საფეხურის, ბაკალავრიატის, საგანმანათლებლო პროგრამას და ასევე
პირველი საფეხურის ფარგლებში არსებული კვალიფიკაციის, დიპლომირებული
სპეციალისტის პროგრამას.

 სასწავლო უნივერსიტეტი – უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულება,

რომელიც ახორციელებს უმაღლეს საგანმანათლებლო პროგრამას (გარდა
დოქტორანტურისა). სასწავლო უნივერსიტეტი აუცილებლად ახორცილებს მეორე
საფეხურის – მაგისტრატურის საგანმანათლებლო პროგრას

 უნივერსიტეტი – უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულება, რომელიც

უმაღლესი აკადემიური განათლების სამივე საფეხურის საგანმანათლებლო
პროგრამებს ახორციელებს;

ხარისხის უზრუნველყოფა

უმაღლესი განათლების გარე ხარისხის უზრუნველყოფა ხორციელდება აკრედიტაციის

გზით. აკრედიტაციას ახორციელებს განათლების ხარისხის განვითარების ეროვნული
ცენტრი

სახელმწიფო აღიარებს მხოლოდ აკრედიტებული და ან მასთან გათანაბრებული

უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების მიერ გაცემულ დიპლომს. უმაღლესი
საგანმანათლებლო დაწესებულებები
http://www.mes.gov.ge/index.php?lang=geo

განათლების ხარისხის განვითარების ეროვნული ცენტრი

საჯარო სამართლის იურიდიული პირი (სსიპ)- განათლების ხარისხის განვითარების

ეროვნული ცენტრი 2010 წლის 1 სექტემბერს “განათლების ხარისხის განვითარების
შესახებ” საქართველოს კანონის საფუძველზე დაარსდა. ცენტრი არის სსიპ- განათლების
აკრედიტაციის ეროვნული ცენტრის უფლებამონაცვლე.

2010 წლის სექტემბერშივე ”უმაღლესი განათლების შესახებ” და ”ზოგადი განათლების

შესახებ” კანონებში განხორციელებული ცვლილებების შედეგად სავალდებულო
ლიცენზირებისა და ინსტიტუციური აკრედიტაციის ნაცვლად შემოღებულ იქნა
ავტორიზაციის პროცედურა. ცვლილებები განხორციელდა აკრედიტაციის შინაარსშიც.
იგი ადგენს აკრედიტაციის სტანდარტებთან საგანმანათლებლო პროგრამის
შესაბამისობას, რომლის მიზანია განათლების ხარისხის ასამაღლებლად სისტემატური
თვითშეფასების დამკვიდრება და ხარისხის უზრუნველყოფის მექანიზმების
განვითარების ხელშეწყობა. ავტორიზაცია სავალდებულოა საგანმანათლებლო
დაწესებულებებისათვის, ხოლო აკრედიტაცია ნებაყოფლობითია.

ამ ცვლილებებამდე საგანმანათლებლო დაწესებულების სტატუსის მოსაპოვებლად

სავალდებულო იყო ლიცენზირებისა და ინსტიტუციური აკრედიტაციის გავლა,
ლიცენზირებას ახორციელებდა საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების
სამინისტრო, ხოლო აკრედიტაციას- სსიპ განათლების აკრედიტაციის ეროვნული
ცენტრი.

ინსტიტუციური აკრედიტაციის პროცესი 2004 წელს დაიწყო საქართველოს განათლებისა

და მეცნიერების სამინისტროს მიერ, ხოლო 2006 წლის 27 მარტს ამ მიზნით, საქართველოს
განათლებისა და მეცნიერების მინისტრის №222 ბრძანებით, დაფუძნდა სსიპ-
საქართველოს საგანმანათლებლო დაწესებულებების სახელმწიფო სააკრედიტაციო
სამსახური, შემდგომში- განათლების ხარისხის ეროვნული ცენტრი, რომელიც
უფლებამოსილი იყო, განეხორციელებინა ინსტიტუციური და პროგრამული
აკრედიტაცია უმაღლეს, პროფესიულ და ზოგადსაგანმანათლებლო დაწესებულებებში.

მიზნები:

განათლების ხარისხის განვითარების ეროვნული ცენტრის მიზნებია:

საგანმანათლებლო დაწესებულებებსა და სხვა დაინტერესებულ პირებთან
თანამშრომლობით განათლების ხარისხის შიდა მექანიზმების ფორმირების ხელშეწყობა,
გარე მექანიზმების განხორციელება და მათ შემდგომ სრულყოფაზე ზრუნვა;

საგანმანათლებლო დაწესებულებების საგანმანათლებლო პროგრამების, ასევე, პროგრამის

განმახორციელებელი პერსონალისა და პროგრამაზე ჩარიცხული პირების მონაცემთა
ერთიანი ბაზის შექმნა;

მოსწავლეთა, პროფესიულ სტუდენტთა, სტუდენტთა და აკადემიური პერსონალის

თავისუფალი გადაადგილების ხელშეწყობა სწავლის, სწავლებისა და კვლევის
პროცესებში მონაწილეობის უზრუნველსაყოფად;

საქართველოს საგანმანათლებლო დაწესებულებების საერთაშორისო საგანმანათლებლო

სივრცეში ინტეგრაციის ხელშეწყობა და მათ მიმართ ნდობის ამაღლება;

საგანმანათლებლო დოკუმენტების სანდოობისა და მინიჭებული კვალიფიკაციების

დასაქმების ბაზართან კავშირის უზრუნველყოფა;

მიღებული განათლების სწავლის შედეგების მნიშვნელობისა და სახელმწიფოს მიერ

აღიარებულ კვალიფიკაციებთან მათი შესაბამისობის შეფასება;

ქართული ენის განვითარებისა და ერთიანი სამეცნიერო-ტექნიკური ტერმინოლოგიის

დამკვიდრების ხელშეწყობა.

ცენტრი დამოუკიდებელია თავის საქმიანობაში. იგი მუშაობას წარმართავს საჯაროობისა

და გამჭვირვალობის პრინციპების დაცვით, საქართველოს კონსტიტუციის, საქართველოს
საერთაშორისო ხელშეკრულებებისა და შეთანხმებების, «განათლების ხარისხის
განვითარების შესახებ» საქართველოს კანონის, სხვა საკანონმდებლო აქტების,
სამინისტროს მიერ დამტკიცებული ცენტრის დებულებისა და სხვა სამართლებრივი
აქტების შესაბამისად.

http://eqe.ge/geo/home

ავტორიზაცია

ავტორიზაცია არის გარე შეფასების მექანიზმი, რომელიც ადგენს დაწესებულების

თვითშეფასების შედეგების შესაბამისობას სახელმწიფოს მიერ დადგენილ
სტანდარტებთან. ავტორიზაცია სავალდებულოა ყველა სახის საგანმანათლებლო
დაწესებულებისათვის შესაბამისი საქმიანობის განხორციელებისა და სახელმწიფოს მიერ
აღიარებული განათლების დამადასტურებელი დოკუმენტის გაცემისათვის.
აკრედიტაცია

აკრედიტაციის მიზანია აკრედიტაციის სტანდარტებთან საგანმანათლებლო

დაწესებულების საგანმანათლებლო პროგრამების შესაბამისობის განსაზღვრის გზით,
განათლების ხარისხის ასამაღლებლად საგანმანათლებლო დაწესებულების სისტემატური
თვითშეფასების დამკვიდრება და ხარისხის უზრუნველყოფის მექანიზმების
განვითარების ხელშეწყობა.

6.მეცნიერება

საქართველოს მეცნიერებათა ეროვნული აკადემია

საქართველოს მეცნიერებათა ეროვნული აკადემია კოორდინაციას უწევს მეცნიერულ

კვლევებს საქართველოში და ამყარებს კავშირებს საზღვარგარეთის ქვეყნების
აკადემიებთან და მეცნიერულ ცენტრებთან.

საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიას მდიდარი ეროვნულ-მეცნიერული ტრადიციები

აქვს, რომლებიც საუკუნეების მანძილზე ყალიბდებოდა.

ცნობილა, რომ ჯერ კიდევ მრავალი საუკუნის წინ გამოჩენილი ქართველი მეცნიერების
მიერ დაფუძნებულ იქნა კოლხეთის რიტორიკული სკოლა (IV საუკ.), სულიერი
კულტურის კერები პალესტინაში (V საუკ.), სირიაში, საბერძნეთში (X-XV საუკ.) და
ბულგარეთში (XI საუკ.), გელათისა და იყალთოს აკადემიები (XI-XII საუკ.)
საქართველოში.

ჯერ კიდევ V საუკუნის პირველ ნახევარში იაკობ ცურტაველის მიერ შეიქმნა ქართული
ლიტერატურის უდიდესი ძეგლი "წამება წმინდისა შუშანიკისაი", XII საუკუნეში კი შოთა
რუსთაველის მიერ შეიქმნა ქართული გენიის მწვერვალი, ეპიკური ნაწარმოები
"ვეფხისტყაოსანი". ეს მოწმობს იმას, თუ რაოდენ ღრმა ცოდნა იყო საქართველოში
ჰუმანიტარული და საბუნებისმეტყველო მეცნიერებების დარგში ამ დროისათვის.

შუა საუკუნეების საქართველო გამოირჩეოდა მნიშვნელოვანი მიღწევებით

ფილოსოფიის, ისტორიოგრაფიის, პოეზიის, ხელოვნების, არქიტექტურის, თეოლოგიის,
კანონისა და კანონმდებლობის, ასტრონომიის, გეოგრაფიის, მედიცინის და მეცნიერების
სხვა სფეროებში, რაც ქართველი და უცხოელი ავტორების უძველესი ხელნაწერებით
დასტურდება.
საქართველოს მეცნიერებათა აკადემია, როგორც საქართველოს მეცნიერთა
ორგანიზაციული კავშირი, დაფუძნებულ იქნა 1941 წლის თებერვალში. პირდაპირი
წანამძღვრები, რომელთაც მოამზადეს ნიადაგი საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის
შექმნისათვის, იყო საბჭოთა კავშირის მეცნიერებათა აკადემიის ფილიალი და
საქართველოს სახელმწიფო უნივერსიტეტი თბილისში, სადაც გასული საუკუნის 20-იან
და 30-იან წლებში მრავალი სამეცნიერო კვლევითი დაწესებულება ჩამოყალიბდა.

საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიაში არჩეული პირველი თექვსმეტი წევრი

მოღვაწეობდა ორ განყოფილებაში:

* მათემატიკისა და საბუნებისმეტყველო მეცნიერების განყოფილებაში

* საზოგადოებრივ მეცნიერებათა განყოფილებაში.

აკადემიის დამფუძნებელი აკადემიკოსები:

* გიორგი ახვლედიანი (ენათმეცნიერება)

* ივანე ბერიტაშვილი (ფიზიოლოგია)

* კირიაკ ზავრიევი (სამშენებლო მექანიკა)

* ფილიპ ზაიცევი (ზოოლოგია)

* ალექსანდრე თვალჭრელიძე (მინერალოგია, პეტროგრაფია)

* კორნელი კეკელიძე (ფილოლოგია)

* ნიკოლოზ კეცხოველი (ბოტანიკა)

* ტარასი კვარაცხელია (სუბტროპიკული კულტურები)

* ნიკოლოზ მუსხელიშვილი (მათემატიკა, მექანიკა)

* დიმიტრი უზნაძე (ფსიქოლოგია)

* აკაკი შანიძე (ენათმეცნიერება)

* არნოლდ ჩიქობავა (ენათმეცნიერება)

* გიორგი ჩუბინაშვილი (ხელოვნება)

* გიორგი ხაჭაპურიძე (ისტორია)

* სიმონ ჯანაშია (ისტორია)

 * ალექსანდრე ჯანელიძე (გეოლოგია)

საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის პირველ პრეზიდენტად არჩეულ იქნა

აკადემიკოსი ნიკოლოზ მუსხელიშვილი. იგი 30 წლის მანძილზე (1941-1972)
ხელმძღვანელობდა აკადემიას. 1972-1977 წლებში აკადემიის პრეზიდენტი იყო ილია
ვეკუა, 1978-1986 წლებში – აკადემიკოსი ევგენი ხარაძე, 1986-2004 წლებში – აკადემიკოსი
ალბერტ თავხელიძე. 2005 წლიდან აკადემიას სათავეში ედგა აკადემიკოსი თამაზ
გამყრელიძე; 2013 წლის 19 ივნისიდან აკადემიის პრეზიდენტია აკადემიკოსი გიორგი
კვესიტაძე.

შოთა რუსთაველის ეროვნული სამეცნიერო ფონდი

ფონდის საქმიანობა

სსიპ შოთა რუსთაველის ეროვნული სამეცნიერო ფონდი საქართველოს განათლებისა და

მეცნიერების მინისტრის 2010 წლის 28 ივლისის ბრძანების საფუძველზე დაარსდა,
როგორც სსიპ საქართველოს ეროვნული სამეცნიერო ფონდისა და სსიპ
ქართველოლოგიის, ჰუმანიტარული და სოციალური მეცნიერებების ფონდის
(რუსთაველის ფონდის) უფლებამონაცვლე.

ფონდის საქმიანობა მიმართულია მეცნიერების დაფინანსებისათვის განკუთვნილი

სახსრების რაციონალური ხარჯვის უზრუნველსაყოფად, მეცნიერების დაფინანსების
ერთიანი სისტემის შექმნისა და მის მიმართ საზოგადოების ნდობის ჩამოყალიბებისკენ.
ფონდი ახორციელებს სახელმწიფო სამეცნიერო გრანტების ბენეფიციართა საქმიანობის
მონიტორინგს და სამინისტროსათვის წარადგენს ანგარიშს საგრანტო დაფინანსების
საფუძველზე შექმნილი ახალი სამეცნიერო პროდუქციისა და მოსალოდნელი
ეკონომიკური ეფექტის მონაცემების თაობაზე.

ფონდის ძირითადი მიზნები:

საქართველოში სამეცნიერო საქმიანობის განვითარების ფინანსური ხელშეწყობა;

ქვეყნის ეკონომიკური პოტენციალის განვითარებისათვის მნიშვნელოვანი კვლევითი და

ინოვაციური პროექტების დაფინანსება;

ახალგაზრდა სამეცნიერო კადრების მოზიდვა;

მეცნიერების პოპულარიზაციის ხელშეწყობა;

ქართული აკადემიური წრეების საერთაშორისო პროექტებში მონაწილეობის მხარდაჭერა.

ფონდის საქმიანობას ხელმძღვანელობს გენერალური დირექტორი, რომელსაც ნიშნავს

საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების მინისტრი. ფონდის საქმიანობას
ზედამხედველობას უწევს სამეცნიერო საბჭო, რომელიც ითანხმებს ფონდის მუშაობის
პრიორიტეტულ მიმართულებებს; კონტროლს უწევს თითოეული სამეცნიერო
მიმართულებისათვის განსაზღვრული დაფინანსების ხარჯვას და ამტკიცებს
დამოუკიდებელ ექსპერტთა შეფასების საფუძველზე დასაფინანსებლად წარდგენილ
პროექტებს.

სამეცნიერო საზოგადოებასთან, სახელმწიფოსათან და კერძო სტრუქტურებთან

თანამშრომლობის გზით ფონდი თავის საქმიანობას ახორციელებს გამჭვირვალედ და
მიუკერძოებლად.

ფონდის საქმიანობის პრიორიტეტები:

 სამეცნიერო ინფრასტრუქტურის განვითარება

 ახალგაზრდა მეცნიერთა ხელშეწყობა

 სამეცნიერო კვლევებში საერთაშორისო თანამშრომლობის გაღრმავება

 მეცნიერების პოპულარიზაცია

 სამეცნიერო კვლევების ხელშეწყობა

შოთა რუსთაველის ეროვნული სამეცნიერო ფონდი საგრანტო პროექტებს ათი

სამეცნიერო მიმართულებით აფინანსებს:

1. ქართველოლოგიის მეცნიერებები;

2. ჰუმანიტარული, ეკონომიკური და სოციალური მეცნიერებები;

3. საინჟინრო მეცნიერებები, მაღალტექნოლოგიური მასალები;

4. საინფორმაციო ტექნოლოგიები, ტელეკომუნიკაციები;

5. მათემატიკური მეცნიერებები;

6. ფიზიკური და ქიმიური მეცნიერებები;

7. სიცოცხლის შემსწავლელი მეცნიერებები;

8. სამედიცინო მეცნიერებები;

9. დედამიწის შემსწავლელი მეცნიერებები და გარემო;

10. აგრარული მეცნიერებები.

ფონდის მიერ გამოცხადებულ საგრანტო კონკურსებში განაცხადების წარდგენა ხდება

ელექტრონულად. ფონდი ადმინისტრირებას უწევს საქართველოს მეცნიერთა ერთიან
მონაცემთა ბაზას, რომელიც მუდმივად განახლებადია დარეგისტრირებული მეცნიერების
მიერ.

http://www.rustaveli.org.ge/index.php
 თავი IX
ქართული სახელმწიფოს თავდაცვისა პოლიტიკა

საქართველოს კონსტიტუცია

თავი მერვე. სახელმწიფოს თავდაცვა და უსაფრთხოება

მუხლი 70. თავდაცვის ძალები

1. თავდაცვითი ომი საქართველოს სუვერენული უფლებაა.

2. საქართველოს დაცვა საქართველოს ყოველი მოქალაქის ვალია. სამხედრო სამსახურის

გავლის წესი განისაზღვრება კანონით.

3. ქვეყნის დამოუკიდებლობის, სუვერენიტეტისა და ტერიტორიული მთლიანობის

დასაცავად, აგრეთვე კონსტიტუციით გათვალისწინებულ შემთხვევებში თავდაცვასა და
უსაფრთხოებასთან დაკავშირებული სხვა ამოცანებისა და საერთაშორისო
ვალდებულებათა შესასრულებლად საქართველოს ჰყავს თავდაცვის ძალები.

4. თავდაცვის ძალების სახეობები და შემადგენლობა განისაზღვრება კანონით. თავდაცვის

ძალების რაოდენობას მთავრობის წარდგინებით სრული შემადგენლობის
უმრავლესობით ამტკიცებს პარლამენტი.

5. საომარი მდგომარეობის დროს დეკრეტით შეიძლება თავდაცვის ძალებში სახელმწიფო

და საზოგადოებრივი უსაფრთხოების დაცვაზე პასუხისმგებელი ორგანოების
გაერთიანება.

6. თავდაცვის ძალები მოქმედებენ თავდაცვის მინისტრის ბრძანებით კანონით

დადგენილი წესით, ხოლო საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის დროს − პრემიერ-
მინისტრის ბრძანებით.

მუხლი 71. საგანგებო და საომარი მდგომარეობა

1. საქართველოზე შეიარაღებული თავდასხმის ან მისი უშუალო საფრთხის შემთხვევაში

საქართველოს პრეზიდენტი პრემიერ-მინისტრის წარდგინებით აცხადებს საომარ
მდგომარეობას, სათანადო პირობების არსებობისას დებს ზავს და ამ გადაწყვეტილებებს
დაუყოვნებლივ წარუდგენს პარლამენტს დასამტკიცებლად. გადაწყვეტილება საომარი
მდგომარეობის გამოცხადების შესახებ ძალაში შედის საომარი მდგომარეობის
გამოცხადების მომენტიდან. პარლამენტი გადაწყვეტილებას ამტკიცებს შეკრებისთანავე.
თუ პარლამენტი გადაწყვეტილებას არ დაამტკიცებს, იგი კენჭისყრისთანავე კარგავს
იურიდიულ ძალას.

2. მასობრივი არეულობის, ქვეყნის ტერიტორიული მთლიანობის ხელყოფის, სამხედრო

გადატრიალების, შეიარაღებული ამბოხების, ტერორისტული აქტის, ბუნებრივი ან
ტექნოგენური კატასტროფის ან ეპიდემიის დროს ან სხვა შემთხვევაში, როდესაც
სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანოები მოკლებული არიან კონსტიტუციურ
უფლებამოსილებათა ნორმალური განხორციელების შესაძლებლობას, საქართველოს
პრეზიდენტი პრემიერ-მინისტრის წარდგინებით აცხადებს საგანგებო მდგომარეობას
ქვეყნის მთელ ტერიტორიაზე ან მის რომელიმე ნაწილში და ამ გადაწყვეტილებას
დაუყოვნებლივ წარუდგენს პარლამენტს დასამტკიცებლად. გადაწყვეტილება ძალაში
შედის საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადების მომენტიდან. პარლამენტი
გადაწყვეტილებას ამტკიცებს შეკრებისთანავე. თუ პარლამენტი გადაწყვეტილებას არ
დაამტკიცებს, იგი კენჭისყრისთანავე კარგავს იურიდიულ ძალას. საგანგებო
უფლებამოსილებანი ვრცელდება მხოლოდ იმ ტერიტორიაზე, სადაც გამოცხადებულია
საგანგებო მდგომარეობა.

3. საომარი ან საგანგებო მდგომარეობის დროს საქართველოს პრეზიდენტი პრემიერ-

მინისტრის წარდგინებით გამოსცემს ორგანული კანონის ძალის მქონე დეკრეტებს,
რომლებიც მოქმედებს შესაბამისად საომარი ან საგანგებო მდგომარეობის გაუქმებამდე.
ეროვნული ბანკის უფლებამოსილებასთან დაკავშირებული დეკრეტი გამოიცემა
ეროვნული ბანკის პრეზიდენტის თანხმობით. დეკრეტი ძალაში შედის გამოცემის
მომენტიდან. დეკრეტი დაუყოვნებლივ წარედგინება პარლამენტს. პარლამენტი დეკრეტს
ამტკიცებს შეკრებისთანავე. თუ პარლამენტი დეკრეტს არ დაამტკიცებს, იგი
კენჭისყრისთანავე კარგავს იურიდიულ ძალას.

4. საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის დროს საქართველოს პრეზიდენტს უფლება აქვს

ქვეყანაში ან მის რომელიმე ნაწილში დეკრეტით შეზღუდოს კონსტიტუციის მე-13, მე-14,
მე-15, მე-17, მე-18, მე-19, 21-ე და 26-ე მუხლებში ჩამოთვლილი უფლებები. საგანგებო ან
საომარი მდგომარეობის დროს საქართველოს პრეზიდენტს უფლება აქვს ქვეყანაში ან მის
რომელიმე ნაწილში დეკრეტით შეაჩეროს კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-2−მე-6
პუნქტების, მე-14 მუხლის მე-2 პუნქტის, მე-15 მუხლის მე-2 პუნქტის, მე-17 მუხლის მე-3,
მე-5 და მე-6 პუნქტების, მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტის და მე-19 მუხლის მე-3 პუნქტის
მოქმედება. საქართველოს პრეზიდენტი ამ პუნქტით გათვალისწინებულ დეკრეტს
დაუყოვნებლივ წარუდგენს პარლამენტს დასამტკიცებლად. დეკრეტი უფლების
შეზღუდვის შესახებ ძალაში შედის გამოცემისთანავე, ხოლო ნორმის შეჩერების შესახებ −
პარლამენტის მიერ დამტკიცებისთანავე. დეკრეტი უფლების შეზღუდვის შესახებ
მტკიცდება ამ მუხლის მე-3 პუნქტით დადგენილი წესით.

5. საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის დროს საყოველთაო არჩევნები არ ტარდება.

ქვეყნის რომელიმე ნაწილში საგანგებო მდგომარეობის შემოღების შემთხვევაში ქვეყნის
დანარჩენ ტერიტორიაზე არჩევნების ჩატარების შესახებ გადაწყვეტილებას იღებს
პარლამენტი.

6. გადაწყვეტილება საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის გაუქმების შესახებ მიიღება

შესაბამისი მდგომარეობის გამოცხადებისა და დამტკიცებისთვის დადგენილი წესით.

7. პარლამენტის გადაწყვეტილება ამ მუხლით გათვალისწინებულ საკითხებზე მიიღება

პარლამენტის სრული შემადგენლობის უმრავლესობით.

მუხლი 72. თავდაცვის ძალების გამოყენება

1. გადაწყვეტილებას საომარი მდგომარეობის დროს თავდაცვის ძალების გამოყენების

შესახებ იღებს პრემიერ-მინისტრი და ეს გადაწყვეტილება არ საჭიროებს დამტკიცებას
პარლამენტის მიერ.

2. საგანგებო მდგომარეობის დროს თავდაცვის ძალების გამოყენების შესახებ

გადაწყვეტილებას პრემიერ-მინისტრის წარდგინებით იღებს საქართველოს პრეზიდენტი
და დაუყოვნებლივ შეაქვს იგი პარლამენტში დასამტკიცებლად. გადაწყვეტილება ძალაში
შედის პარლამენტის მიერ დამტკიცებისთანავე. გადაწყვეტილებას ბუნებრივი ან
ტექნოგენური კატასტროფის ან ეპიდემიის დროს თავდაცვის ძალების გამოყენების
შესახებ იღებს პრემიერ-მინისტრი და ეს გადაწყვეტილება არ საჭიროებს დამტკიცებას
პარლამენტის მიერ. პარლამენტი უფლებამოსილია მიიღოს გადაწყვეტილება ბუნებრივი
ან ტექნოგენური კატასტროფის ან ეპიდემიის დროს თავდაცვის ძალების გამოყენების
შეწყვეტის თაობაზე.

3. საერთაშორისო ვალდებულებათა შესასრულებლად თავდაცვის ძალების გამოყენების

შესახებ გადაწყვეტილებას მთავრობის წარდგინებით იღებს საქართველოს პრეზიდენტი
და დაუყოვნებლივ შეაქვს იგი პარლამენტში დასამტკიცებლად. გადაწყვეტილება ძალაში
შედის პარლამენტის მიერ დამტკიცებისთანავე.

4. სახელმწიფოს თავდაცვის მიზნით განსაკუთრებულ და კანონით გათვალისწინებულ

შემთხვევებში ქვეყანაში სხვა სახელმწიფოს სამხედრო ძალების შემოყვანის, გამოყენებისა
და გადაადგილების შესახებ გადაწყვეტილებას მთავრობის წარდგინებით იღებს
საქართველოს პრეზიდენტი. გადაწყვეტილება დაუყოვნებლივ წარედგინება პარლამენტს
დასამტკიცებლად და ძალაში შედის პარლამენტის მიერ დამტკიცებისთანავე.

5. პარლამენტის გადაწყვეტილება ამ მუხლით გათვალისწინებულ საკითხებზე მიიღება

პარლამენტის სრული შემადგენლობის უმრავლესობით.

მუხლი 73. ეროვნული თავდაცვის საბჭო

1. საომარი მდგომარეობის დროს იქმნება სათათბირო ორგანო − ეროვნული თავდაცვის

საბჭო, რომელსაც თავმჯდომარეობს საქართველოს პრეზიდენტი. ეროვნული თავდაცვის
საბჭოს წევრები არიან: საქართველოს პრეზიდენტი, პრემიერ-მინისტრი, პარლამენტის
თავმჯდომარე, თავდაცვის მინისტრი და თავდაცვის ძალების მეთაური. საქართველოს
პრეზიდენტის გადაწყვეტილებით საბჭოს წევრებად შეიძლება მოწვეულ იქნენ
პარლამენტისა და მთავრობის ცალკეული წევრები. ეროვნული თავდაცვის საბჭო
მოქმედებს საომარი მდგომარეობის გაუქმებამდე.

2. ეროვნული თავდაცვის საბჭოს უფლებამოსილება და საქმიანობის წესი განისაზღვრება

კანონით.

საქართელოს თავდაცვის სამინისტრო

დებულება

საქართველოს თავდაცვის სამინისტრო არის საქართველოს კონსტიტუციის,

„საქართველოს მთავრობის სტრუქტურის, უფლებამოსილებისა და საქმიანობის
წესის შესახებ“ საქართველოს კანონის შესაბამისად შექმნილი აღმასრულებელი
ხელისუფლების დაწესებულება, რომელიც მოქმედი კანონმდებლობის საფუძველზე
მინიჭებული უფლებამოსილების ფარგლებში უზრუნველყოფს სახელმწიფო პოლიტიკის
განხორციელებას თავდაცვის სფეროში.

სამინისტროს დანიშნულებაა საქართველოს თავდაცვის ძალების აღმშენებლობა, მისი

მუდმივი საბრძოლო და სამობილიზაციო მზადყოფნის
უზრუნველყოფა, ბრძოლისუნარიანობის განმტკიცება, ქვეყნის დამოუკიდებლობის
ნებისმიერი ხელყოფისა და შესაძლო აგრესიის მოგერიება.

სამინისტროს საქმიანობის სფერო და ამოცანები:

1. ქვეყნის სახმელეთო და საჰაერო სივრცის, ხოლო საომარი მდგომარეობისას ასევე

საზღვაო სივრცის დაცვა.

2. თავდაცვის პოლიტიკის შემუშავება და წარმართვა.

3. თავდაცვის სფეროში საქართველოს უმაღლესი საკანონმდებლო და აღმასრულებელი

ხელისუფლების მიერ მიღებულ პოლიტიკურ გადაწყვეტილებათა აღსრულების
უზრუნველყოფა.
4. თავდაცვის ძალების განვითარების ძირითადი პროგრამების, გეგმებისა და სამომავლო
სტრუქტურის განსაზღვრა/შემუშავება.

5. საქართველოს თავდაცვის ძალების განვითარებისათვის აუცილებელი პროგრამების,

კონცეფციებისა და გეგმების შემუშავება და ამ მიზნით სხვადასხვა სახელმწიფო
უწყებიდან/ორგანიზაციიდან საჭირო ინფორმაციის გამოთხოვა და
სპეციალისტების/წარმომადგენლების მიწვევა, აგრეთვე საქართველოს ეროვნული
თავდაცვის გეგმების შემუშავების პროცესში მათი ჩართულობის უზრუნველყოფა.

6. ეროვნული და უწყებრივი დონის კონცეპტუალური და ორგანიზაციული

დოკუმენტების შემუშავება/შემუშავებაში მონაწილეობა.

7. თავდაცვის სფეროს მარეგულირებელი კანონმდებლობის, დოქტრინების, წესდებების

შემუშავება და მათი ინიციირება შესაბამის ორგანოებში, აგრეთვე მინისტრის
სამართლებრივი აქტების პროექტების შემუშავება.

8. თავდაცვის ბიუჯეტისა და ფინანსური პროექტების შემუშავება.

9. კანონმდებლობით დადგენილი წესით, თავისი კომპეტენციის ფარგლებში, იარაღის,

სამხედრო და ორმაგი დანიშნულების პროდუქციის ბრუნვასთან დაკავშირებული
ლიცენზიებისა და ნებართვების გაცემა.

10. საქართველოს თავდაცვის ძალების საბრძოლო და სამობილიზაციო მზადყოფნა და

მისი ინსპექტირება.

11. საქართველოს საზღვაო სივრცეში სუვერენული უფლებების დაცვა და შავ ზღვაზე

ნაოსნობის უსაფრთხოების უზრუნველმყოფ შესაბამის უწყებებთან ურთიერთქმედება,
სამხედრო-საზღვაო ოპერაციების დაგეგმვაში მონაწილეობა, აღსრულების კოორდინაცია,
კომპეტენციის ფარგლებში.

12. კონსტიტუციით გათვალისწინებულ შემთხვევებში, სპეციალური და

კონტრტერორისტული ოპერაციების ჩატარება და მათში მონაწილეობა.

13. საერთაშორისო სამხედრო თანამშრომლობით გათვალისწინებული ვალდებულებების

დაგეგმვა, აღსრულება და კონტროლი.
14. თავდაცვის სფეროში საერთაშორისო თანამშრომლობა.

15. თავდაცვის ძალების საბრძოლო მზადყოფნისათვის საჭირო შეიარაღებით,

ტექნიკით, აღჭურვილობით, ასევე სხვა სამხედრო ქონებითა და მატერიალური
საშუალებებით უზრუნველყოფა.

16. ლოჯისტიკური დაგეგმვა და უზრუნველყოფა; კანონმდებლობით განსაზღვრულ

შემთხვევებში, შესაბამისი სახელმწიფო უწყებებისა და საქართველოს სახელმწიფო
(კერძო) სტრუქტურების სარკინიგზო, საზღვაო, საავტომობილო და საჰაერო
სატრანსპორტო საშუალებებითა და ხაზებით
პრიორიტეტული სარგებლობა; დადგენილი წესით, სამხედრო გადაზიდვების გეგმების
შემუშავება, შეთანხმება და დამტკიცება.

17. სამხედრო დანიშნულების პროდუქციის, მათ შორის, ახალი და მოდერნიზებული

შეიარაღებისა და სამხედრო ტექნიკის თავდაცვის ძალების შეიარაღებაში მიღება და
შეიარაღებიდან მოხსნა.

18. სამხედრო ტექნიკისა და შეიარაღების მოდერნიზაცია.

19. თავდაცვითი და სასწავლო ინფრასტრუქტურისა და კომუნიკაციების მოწყობა-

განვითარება.

20. სამხედრო ქონებისა და სამხედრო პროდუქციის მართვა.

21. თავდაცვის ძალების რეზერვის სისტემის მომზადება, მართვა და განვითარება.

22. სამინისტროს სისტემაში უსაფრთხოებისა და მართლწესრიგის დაცვა.

23. სამხედრო სადაზვერვო საქმიანობის განხორციელება.

24. საინფორმაციო ოპერაციებში მონაწილეობა.

25. სამინისტროს სისტემის სამედიცინო უზრუნველყოფა, სანიტარიულ-ჰიგიენური

და ეპიდემიოლოგიური მდგომარეობის შეფასება და გასატარებელი ღონისძიებების
დაგეგმვა.

26. ქვედანაყოფების დასახელებისა და დისლოკაციის ადგილების, აგრეთვე სამხედრო

ობიექტების განლაგების განსაზღვრა.

27. საძიებო-სამაშველო ოპერაციებში მონაწილეობა, კომპეტენციის ფარგლებში.

28. საგანგებო სიტუაციისა და საგანგებო მდგომარეობის დროს სახელმწიფო ორგანოების

მხარდაჭერა კანონით გათვალისწინებულ შემთხვევაში.

29. სამხედრო ცერემონიალებისა და სარიტუალო ღონისძიებების ჩატარების

უზრუნველყოფა.

30. სამხედრო სწავლებებისა და ოპერაციების დაგეგმვა და მათი წარმართვა.

31. ქვეყნის შიგნით წვრთნებისას შესაბამისი უწყებების ჩართულობის კოორდინაცია.

32. საომარი მდგომარეობის დროს კიბერუსაფრთხოების უზრუნველყოფა და

კიბეროპერაციების წარმოება.

33. საქართველოს კანონმდებლობით განსაზღვრული საგამოძიებო ქვემდებარეობის

ფარგლებში დანაშაულთა გამოძიება, ოპერატიულ-სამძებრო და სისხლის სამართლის
საპროცესო კოდექსის 1431 მუხლის პირველი ნაწილის „ე“ და „ვ“ ქვეპუნქტებით
გათვალისწინებული ფარული საგამოძიებო
მოქმედებების განხორციელება.

34. სამხედრო დისციპლინის უზრუნველყოფა.

35. თავდაცვა და სამხედრო ობიექტების დაცვა.

36. სახელმწიფოში შექმნილი საგანგებო სიტუაციის, საგანგებო ან/და საომარი

მდგომარეობის დროს დადგენილი წესით რეაგირება.
37. კომპეტენციის ფარგლებში, ომის საშიშროებისა და სამხედრო საფრთხეების
განსაზღვრა.

38. სამხედრო განათლების სისტემის, სამხედრო კვლევისა და მეცნიერების განვითარება.

39. სამინისტროს სისტემის მოსამსახურეთა და მათი ოჯახის წევრების სამედიცინო და

სოციალური უზრუნველყოფა საბიუჯეტო ასიგნებათა ფარგლებში, ასევე
ფსიქოლოგიური მხარდაჭერა.

40. სამინისტროს სისტემის ორგანიზაციული მოწყობა, მისი ადამიანური რესურსების

მართვა და განვითარება.

41. თავდაცვის მიზნებისთვის კავშირგაბმულობისა და ინფორმაციული სისტემებით

უზრუნველყოფა და მისი განვითარების ხელშეწყობა; კანონმდებლობით განსაზღვრულ
შემთხვევებში, შესაბამისი სახელმწიფო უწყებებისა და საქართველოს სახელმწიფო
(კერძო) სტრუქტურების კავშირგაბმულობის ქსელებით პრიორიტეტული სარგებლობა;
თავისი კომპეტენციის ფარგლებში, კავშირგაბმულობის საშუალებებისა და არხების
აღდგენის, გამოყოფილი რადიოსიხშირული სპექტრების გამოყენების გეგმების
შეთანხმება.

42. კანონმდებლობით მინიჭებული უფლებამოსილების ფარგლებში, უცხოეთის

შესაბამის სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანოებთან, საერთაშორისო ან/და
არასამთავრობო ორგანიზაციებსა და მათ ორგანოებთან ხელშეკრულებებისა და
შეთანხმებების გაფორმება (მიუხედავად მათი ფორმისა და სახელწოდებისა), რომლებიც
არ წარმოადგენენ „საქართველოს საერთაშორისო ხელშეკრულებების შესახებ“
საქართველოს კანონით გათვალისწინებულ საერთაშორისო ხელშეკრულებებს,
არ რეგულირდებიან საერთაშორისო სამართლის ნორმებით და ფორმდება საჯარო
უფლებამოსილების განხორციელების ფარგლებში.

43. კანონმდებლობით დადგენილი წესითა და განსაზღვრული ორგანიზაციულ-

სამართლებრივი
ფორმით იურიდიული პირების დაფუძნება.
თავდაცვის ძალები

        

ქვეყნის დამოუკიდებლობის, სუვერენიტეტისა და ტერიტორიული მთლიანობის

დასაცავად, აგრეთვე საქართველოს კონსტიტუციით გათვალისწინებულ  შემთხვევებში
თავდაცვასა და უსაფრთხოებასთან დაკავშირებული სხვა ამოცანებისა და საერთაშორისო
ვალდებულებების შესასრულებლად საქართველოს ჰყავს თავდაცვის ძალები.

საქართველოს თავდაცვის ძალები არის ეროვნული თავდაცვის სისტემის პოლიტიკურად

ნეიტრალური და შეიარაღებული სამხედრო ინსტიტუტი, რომელიც საქართველოს
კონსტიტუციით მინიჭებული უფლებამოსილების ფარგლებში ახორციელებს
აუცილებელ და პროპორციულ სამხედრო და სხვა სახის ღონისძიებებს.

  

 საქართველოს თავდაცვის ძალების სახეობებია:

  

 სახმელეთო ძალები,

 საჰაერო ძალები,

 ეროვნული გვარდია,

 სპეციალური ოპერაციების ძალები.

 
საქართველოს თავდაცვის ძალების შემადგენლობაში შედის თავდაცვის სამინისტროს
შემდეგი სტრუქტურული ერთეულები:

ა) გენერალური შტაბი. მისი ძირითადი დანიშნულებაა საქართველოს თავდაცვის

ძალების მეთაურისთვის საქართველოს თავდაცვის ძალების მიერ ფუნქციების
შესრულებაში ხელის შეწყობა;

ბ) აღმოსავლეთის სარდლობა. მისი ძირითადი დანიშნულებაა თავდაცვის გეგმით

განსაზღვრული ოპერაციის რაიონში მისდამი დაქვემდებარებული ქვედანაყოფების
მართვა და დასახული ამოცანების შესრულება;

გ) დასავლეთის სარდლობა. მისი ძირითადი  დანიშნულებაა თავდაცვის გეგმით

განსაზღვრული ოპერაციის რაიონში მისდამი დაქვემდებარებული ქვედანაყოფების
მართვა და დასახული ამოცანების შესრულება;

დ) ავიაციისა და საჰაერო თავდაცვის სარდლობა. მისი ძირითადი დანიშნულებაა

საქართველოს თავდაცვის ძალების ქვედანაყოფების საავიაციო მხარდაჭერის
განხორციელება, აგრეთვე ქვეყნის საჰაერო სივრცის დაცვა;

ე) სპეციალური ოპერაციების ძალები. მათი ძირითადი დანიშნულებაა სპეციალური

ოპერაციების ჩატარება, აგრეთვე საქართველოს თავდაცვის ძალების ქვედანაყოფების
მხარდაჭერა;

ვ) წვრთნებისა და სამხედრო განათლების სარდლობა. მისი ძირითადი დანიშნულებაა

საქართველოს თავდაცვის ძალების პერსონალის მიერ სამხედრო პროფესიული
განათლების მიღების უზრუნველყოფა, ქვედანაყოფების წვრთნა და შეფასება, აგრეთვე
საქართველოს თავდაცვის ძალების სამხედრო დოქტრინებით უზრუნველყოფა;

 ზ) ჯარების ლოჯისტიკური უზრუნველყოფის სარდლობა. მისი ძირითადი

დანიშნულებაა საქართველოს თავდაცვის ძალების ლოჯისტიკური მხარდაჭერის
განხორციელება;

 
თ) ეროვნული გვარდია. მისი ძირითადი დანიშნულებაა ტერიტორიული რეზერვისა და
სამობილიზაციო რეზერვის მართვა;

ი) სამხედრო პოლიცია. მისი ძირითადი დანიშნულებაა საქართველოს კანონმდებლობით

განსაზღვრული საგამოძიებო ქვემდებარეობის ფარგლებში დანაშაულთა გამოძიება,
ოპერატიულ-სამძებრო ღონისძიებებისა და ფარული საგამოძიებო მოქმედებების
განხორციელება, საქართველოს თავდაცვის ძალებში მართლწესრიგისა და თავდაცვის
ობიექტების დაცვის, აგრეთვე საქართველოს თავდაცვის ძალების გადაადგილების
უსაფრთხოების უზრუნველყოფა;

კ) სამხედრო დაზვერვის დეპარტამენტი. მისი ძირითადი დანიშნულებაა სამხედრო

სადაზვერვო საქმიანობის განხორციელება.

საომარი მდგომარეობის დროს საქართველოს თავდაცვის ძალების შემადგენლობაში

შედის აგრეთვე შემდეგი ერთეულები:

ა) საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს:

 ა.ა) სახელმწიფო საქვეუწყებო დაწესებულება – საქართველოს სასაზღვრო პოლიცია;

ა.ბ) განსაკუთრებულ დავალებათა დეპარტამენტი;

ა.გ) სტრატეგიული მილსადენების დაცვის დეპარტამენტი;

ა.დ) ობიექტების დაცვის დეპარტამენტი;

 ბ) საქართველოს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის სპეციალური ოპერაციების

დეპარტამენტი;

 
გ) სამინისტროს მმართველობის სფეროში მოქმედი საჯარო სამართლის იურიდიული
პირები:

გ.ა) დავით აღმაშენებლის სახელობის საქართველოს ეროვნული თავდაცვის აკადემია;

გ.ბ) გიორგი აბრამიშვილის სახელობის საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს

სამხედრო ჰოსპიტალი;

გ.გ) კიბერუსაფრთხოების ბიურო;

დ) საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს მმართველობის სფეროში მოქმედი საჯარო

სამართლის იურიდიული პირი – მონაცემთა გაცვლის სააგენტო.

გენერალური შტაბი

      

საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს თავდაცვის ძალების გენერალური შტაბი არის

საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს სტრუქტურული ქვედანაყოფი. გენერალური
შტაბი ანგარიშვალდებულია საქართველოს თავდაცვის მინისტრისა და საქართველოს
თავდაცვის ძალების მეთაურის წინაშე.
 

გენერალური შტაბის ამოცანებია:

1. თავდაცვის ძალების მეთაურისთვის თავდაცვის ძალების მიერ ფუნქციების

შესრულებაში ხელის შეწყობა.

2. თავდაცვის პოლიტიკის დაგეგმვაში და სამხედრო საფრთხის შეფასებაში მონაწილეობა.

3. თავდაცვის ძალებისათვის სტრატეგიულ-ოპერატიული გეგმების მომზადება და

სტრატეგიულ-ოპერატიული მიმართულებების განსაზღვრა.

4. საგანგებო და/ან საომარი მდგომარეობის, აგრეთვე სხვა განსაკუთრებული

სიტუაციების პირობებში გაერთიანებული ძალების, ოპერატიული და ტაქტიკური
დაჯგუფებების სტრუქტურის შემუშავება და მათი მოქმედების კონტროლი.

5. სამინისტროს შესაბამის სტრუქტურულ ქვედანაყოფებთან ერთად, თანამედროვე

საჭიროებებისა და საერთაშორისო მოთხოვნების შესაბამისი სამხედრო პერსონალის
პოლიტიკის შემუშავებაში მონაწილეობა და თავდაცვის ძალებში დანერგვა.

6. სამხედრო პერსონალის დაგეგმვის, მზადყოფნის და მართვის სისტემების

ჩამოყალიბება/განვითარება და გამართული მუშაობის უზრუნველყოფა.

7. არსებული და დაგეგმილი ძალთა სტრუქტურიდან გამომდინარე, თავდაცვის ძალებში

-შემავალი ქვედანაყოფების ოპტიმალური საშტატო ნუსხის, შეიარაღებისა და სამხედრო
ტექნიკის ტაბელების მომზადება.

8. სამინისტროს სამხედრო პერსონალის რაოდენობრივი და ხარისხობრივი ანალიზიდან

და თავდაცვის ძალებში შემავალი ქვედანაყოფების პერსონალის მზადყოფნის
შეფასებიდან გამომდინარე, ტენდენციების დადგენა და მზადყოფნის მაღალი ხარისხის
მისაღწევად პერსონალის ეფექტიანი დაგეგმვა და შესაბამისი პროცესების მართვა.

9. თავდაცვის ძალებში შემავალი ქვედანაყოფების მორალურ-ფსიქოლოგიური

მდგრადობის მხარდაჭერა და ხელშეწყობა.

 
10. თავდაცვის ძალების სტრატეგიული და ოპერატიული (საბრძოლო) გეგმების
შემუშავებისა და აღსრულების პროცესში გენერალური შტაბის პერსონალის მხარდაჭერის
საკითხებით უზრუნველყოფა.

11. ოპერატიული (საბრძოლო) გეგმების აღსრულების პროცესში თავდაცვის ძალებში

შემავალი ქვედანაყოფების რეზერვის სამხედრო მოსამსახურეებით შევსების
კოორდინირება და ზედამხედველობა.

12. თავდაცვის ძალების სადაზვერვო ღონისძიებების კოორდინაცია და კომპეტენციის

ფარგლებში თავდაცვის ძალებში შემავალ ქვედანაყოფებში უსაფრთხოების
ღონისძიებების ორგანიზება.

13. თავდაცვის ძალების მართვისათვის საჭირო ღონისძიებების დაგეგმვა და თავდაცვის

ძალების მეთაურისათვის წარდგენა.

14. სამხედრო ოპერაციების დაგეგმვა და ოპერატიული გეგმების შემუშავება.

15. კომპეტენციის ფარგლებში, სამხედრო-საზღვაო ოპერაციების დაგეგმვაში და

აღსრულების კოორდინაციაში მონაწილეობა.

16. საერთაშორისო სამხედრო-საზღვაო თანამშრომლობის მხარდაჭერის განხორციელება.

17. გაერთიანებული (ეროვნული) და საერთაშორისო სწავლებების დაგეგმვა და ჩატარება.

18. თავდაცვის ძალების ლოჯისტიკური ოპერაციებისა და ლოჯისტიკური მარაგების

დაგეგმვა.

19. თავდაცვის ძალების ინფრასტრუქტურის განვითარების მოკლევადიანი გეგმების

შემუშავება, აგრეთვე თავდაცვის ძალების სტრატეგიული გეგმების მხარდასაჭერად
ინფრასტრუქტურის განვითარების გრძელვადიანი გეგმების შემუშავება.

20. თავდაცვის პოლიტიკით განსაზღვრული პრიორიტეტების საფუძველზე

გრძელვადიანი ოპერატიული მოთხოვნის განსაზღვრა და ძალთა დაგეგმვა.
21. თავდაცვის ძალების წინაშე დასმული ამოცანებიდან გამომდინარე, სტრატეგიული
გეგმების შემუშავება და თავდაცვის ძალების შესაძლებლობების განვითარების
უზრუნველყოფა.

22. სამინისტროს სამოქალაქო ოფისთან ერთად კომპეტენციის ფარგლებში

საერთაშორისო სამხედრო თანამშრომლობის კოორდინაცია.

23. სტრატეგიული და ოპერატიული გეგმების შესაბამისად რესურსების დაგეგმვა და

შესაბამისი რეკომენდაციების შემუშავება.

24. სამინისტროს მართვისა და კონტროლის სისტემის მხარდაჭერის კავშირგაბმულობისა

და ინფორმაციული სისტემებით დაგეგმვა, ორგანიზება და კოორდინაცია.

25. კავშირგაბმულობისა და ინფორმაციული სისტემების თავდაცვის ძალებში დანერგვა

და მათი შემდგომი განვითარების ორგანიზება.

26. თავდაცვის ძალებში სამხედრო განათლებისა და საბრძოლო მომზადების ძირითადი

მიმართულებების განსაზღვრა.

27. თავდაცვის ძალებში გამოცდილების გაზიარების სისტემის ფუნქციონირებისათვის

კოორდინაციის გაწევა.

28. თავდაცვის ძალებში დოქტრინების შემუშავება/განვითარების პროცესისათვის

კოორდინაციის გაწევა.

29. თავდაცვის ძალების ხელმძღვანელობის ყოველდღიური საქმიანობის ხელშეწყობა,

მათი საპროტოკოლო ღონისძიებების ორგანიზებასა და დაგეგმვაში მონაწილეობა,
თავდაცვის ძალებში შემავალი ქვედანაყოფების საქმიანობების კოორდინაცია.

30. განსაზღვრული გეგმის შესაბამისად, თავდაცვის ძალებში შემავალ ქვედანაყოფებში

საიდუმლოების რეჟიმის დაცვისა და საიდუმლო საქმისწარმოების მონიტორინგი.

 
31. თავდაცვის ძალებში შემავალ ქვედანაყოფებში სპორტული ღონისძიებებისა და
ცეცხლსასროლი (სამსახურებრივ-საშტატო) იარაღიდან სროლის კურსების ჩატარება.

32. კომპეტენციის ფარგლებში, თავდაცვის ძალების სამართლებრივი და საფინანსო

უზრუნველყოფა.

 
33. ნატოს კლასიფიცირებული ინფორმაციის ქვერეგისტრის ფუნქციონირება.

34. კომპეტენციის ფარგლებში, საქმისწარმოების (საიდუმლო/არასაიდუმლო) ორგანიზება

და არქივის მართვა.

35. თავდაცვის ძალებში საბრძოლო მზადყოფნის ინსპექტირების განხორციელება და

ინსპექტირების გეგმების შემუშავება.

36. საბრძოლო მზადყოფნის ინსპექტირების შედეგების საფუძველზე, შეფასებისა და

ანალიზის განხორციელება, წინადადებებისა და რეკომენდაციების მომზადება
თავდაცვის ძალების მეთაურისათვის გადაწყვეტილების მისაღებად.

37. საბრძოლო მზადყოფნის ინსპექტირების, შეფასებისა და ანალიზის ერთიანი

მონაცემთა ბაზის შექმნა და პერიოდული განახლება.

38. საბრძოლო მზადყოფნისათვის საჭირო მოთხოვნების შემუშავებაში მონაწილეობის

მიღება.

39. „ევროპაში ჩვეულებრივი შეიარაღებული ძალების“ შესახებ ხელშეკრულების, „ღია

ცის“ შესახებ ხელშეკრულების, „სამხედრო ინფორმაციის გლობალური გაცვლისა“ და
„ვენის 2011 წლის“ დოკუმენტებით გათვალისწინებული მოთხოვნების იმპლემენტაცია.

40. თავდაცვის ძალებში სამედიცინო უზრუნველყოფის (მიმდინარე და პერსპექტიული)

გეგმების შემუშავება და მათი განხორციელების მონიტორინგი.

41. სამედიცინო ქონებითა და სამკურნალწამლო საშუალებებით უზრუნველყოფის

დაგეგმვა, მომარაგება და მათ მიმოქცევაზე კონტროლი.
42. თავდაცვის ძალებში სანიტარიულ-ჰიგიენური და ეპიდემიოლოგიური მდგომარეობის
შეფასება და გასატარებელ ღონისძიებებათა დაგეგმვა.

43. სამინისტროს სისტემის სამხედრო მოსამსახურეებით და შრომითი ხელშეკრულებით

დასაქირავებელი (გარდა კერძო და საჯარო სამართლის იურიდიული პირების)
სამოქალაქო პერსონალით დროული და ხარისხობრივი დაკომპლექტების
უზრუნველყოფა.

44. სამინისტროს სისტემის სამხედრო პერსონალის მართვის პოლიტიკიდან

გამომდინარე, სამხედრო მოსამსახურეთა რეკრუტირების, შერჩევის, გადანაწილება-
დანიშვნის, სამხედრო სააღრიცხვო სპეციალობათა მინიჭების, მომზადება-გადამზადების,
პროფესიული განვითარების, განათლების მიღების და შენარჩუნების უზრუნველყოფა.

45. სამინისტროს სისტემის სამხედრო პერსონალის კარიერის დაგეგმვისა და მართვის

უზრუნველყოფა. 

46. სამხედრო სამსახურიდან დათხოვნილ პირთა სამოქალაქო საზოგადოებაში

რეინტეგრაციის და სოციალური გარანტიების საკითხების უზრუნველყოფა
კომპეტენციის ფარგლებში.

47. თავდაცვის ძალების მართვისა და კონტროლის სისტემის მხარდასაჭერად

სტრატეგიულ-ოპერატიული დონის კავშირგაბმულობისა და ინფორმაციული სისტემების
დროული, უწყვეტი, საიმედო და უსაფრთხო ფუნქციონირება.

48. სტრატეგიულ-ოპერატიული დონის კავშირგაბმულობის და ინფორმაციული

სისტემების ტაქტიკური დონის სისტემებთან ურთიერთქმედება.

გენერალური შტაბის სტრუქტურული ქვედანაყოფები :

ა) ჟ-1 – პირადი შემადგენლობის დეპარტამენტი;

ბ) ჟ-2 – დაზვერვის დეპარტამენტი;

გ) ჟ-3 – ოპერატიული დაგეგმვის დეპარტამენტი;

დ) ჟ-4/8 – ლოგისტიკისა და რესურსების დაგეგმვის დეპარტამენტი;

ე) ჟ-5/9 – სტრატეგიული დაგეგმვის, სამხედრო პოლიტიკისა და სამხედრო-სამოქალაქო

თანამშრომლობის დეპარტამენტი;

ვ) ჟ-6 – კავშირგაბმულობის და ინფორმაციული სისტემების დეპარტამენტი;

ზ) ჟ-7 – სამხედრო განათლებისა და საბრძოლო მომზადების დეპარტამენტი;

თ) გენერალური შტაბის ადმინისტრაციული დეპარტამენტი;

ი) საბრძოლო მზადყოფნის მონიტორინგის სამმართველო;

კ) შეიარაღების კონტროლისა და ვერიფიკაციის სამმართველო;

ლ) სამხედრო პოლიციის დეპარტამენტი;

მ) წვრთნებისა და სამხედრო განათლების სარდლობა;

ნ) ჯარების ლოგისტიკური უზრუნველყოფის სარდლობა;

ო) ეროვნული გვარდია;

პ) სპეციალური ოპერაციების ძალები;

ჟ) საზღვაო თავდაცვის დეპარტამენტი;

რ) სამხედრო დაზვერვის დეპარტამენტი;

ს) სამედიცინო დეპარტამენტი;

ტ) ვეტერანთა საქმეების დეპარტამენტი.

https://matsne.gov.ge/index.php?option=com_ldmssearch&view=docView&id=2087081

საქართველოს შეიარაღებული ძალები

საქართველოს შეიარაღებული ძალების ძირითადი ფუნქციები და ამოცანები :

საქართველოს შეიარაღებული ძალების (სშძ) დანიშნულება განისაზღვრება "კანონით

თავდაცვის შესახებ" (თავი III მუხლი 7) და მოიცავს დამოუკიდებლობის, ტერიტორიული
მთლიანობის დაცვასა და საერთაშორისო ხელშეკრულებების შესრულებას. საქართველოს
შეიარაღებული ძალები დემოკრატიული კონტროლის პრინციპის გათვალისწინებით ამ
ამოცანებს ახორციელებს თავდაცვის სამინისტროს მითითებებითა და
ზედამხედველობის ქვეშ. საქართველოს ეროვნული ინტერესების დაცვის მისიის
უზრუნველსაყოფად შეიარაღებული ძალების ძირითად ამოცანებს წარმოადგენს:

• საქართველოს შეიარაღებული ძალების განვითარება;

• ქვედანაყოფების მაღალი მზადყოფნის უზრუნველყოფა;

• ხელისუფლების მიერ მიღებული პოლიტიკური გადაწყვეტილებების აღსრულება;

• არსებული სამხედრო-პოლიტიკური სიტუაციის გათვალისწინებით საფრთხეების

განსაზღვრა;

• შეიარაღებული ძალების სტრუქტურის სრულყოფა;

• საერთაშორისო ხელშეკრულებების და შეთანხმებების მიხედვით სამხედრო

თანამშრომლობის გაღრმავება.

შეიარაღებული ძალების შემადგენლობა :

საქართველოს შეიარაღბული ძალების რაოდენობა განისაზღვრება საქართველოს

კანონით „საქართველოს სამხედრო ძალების რაოდენობის დამტკიცების შესახებ“. 2010
წლის მონაცემებით ქვეყნის შეიარაღებულ ძალებში ირიცხებოდა 37000 მდე სამხედრო
მოსამსახურე. სახმელეთო ჯარები (35000), სამხედრო-საჰაერო ძალები (1300), სამხედრო-
საზღვაო ძალები (400). რეზერვში ირიცხებოდა 60000 ადამიანი.

2013 წლისთვის საქართველოს სამხედრო ძალების რაოდენობა (სამხედრო

მოსამსახურეთა შტატი) განსაზღვრულია არა უმეტეს 37850 კაცისა.

სახმელეთო ძალების სტრუქტურა :

სქართველოს სახმელეთო ჯარები შედგება 6 ქვეითი და 2 საარტილერიო ბრიგადისაგან.

თითოეულ ქვეით ბრიგადაში არის 4 ბატალიონი და შტაბი. 4 ბატალიონიდან 3 არის
ქვეითი 1 სატანკო. ყველა ქვეით ბრიგადაში არის საარტილერიო ბატალიონი,
ლოჯისტიკის ბატალიონი, საინჟინრო და მესანგრეთა ასეული. ყველა საარტილერიო
ბრიგადაში არის 3 ბატალიონი. ცალკე სახმელეთო ჯარის შემადგენლობაში არსებობს
საინჟინრო ბატალიონი, საზენიტო ბატალიონი და სამედიცინო ბატალიონი.
ეროვნული გვარდია

საქართველოს ეროვნული გვარდია — სამხედრო ორგანიზაცია საქართველოს თავდაცვის

სამინისტროს შემადგენლობაში დეპარტამენტის სახით. მისი დანიშნულებაა:
შეიარაღებული ძალების რეზერვის მომზადება-გადამზადება, სამობილიზაციო
რესურსების მართვა; სამხედრო ოპერაციების დროს მხარდამჭერი და უსაფრთხოების
ოპერაციების ჩატარება; საგანგებო სიტუაციების დროს სამოქალაქო ხელისუფლების
მხარდაჭერა.

გვარდია შეიქმნა 1990 წლის 20 დეკემბერს, საქართველოს უზენაესი საბჭოს

გადაწყვეტილებით „საქართველოს რესპუბლიკის შინაგანი ჯარების, ეროვნული
გვარდიის შექმნის შესახებ“ საქართველოს რესპუბლიკის კანონის მიღებით, როგორც
რესპუბლიკის შინაგან საქმეთა სამინისტროს შინაგანი ჯარები, რითაც დაიწყო
საქართველოს შეიარაღებული ძალების ჩამოყალიბება. გვარდიის მიზანი იყო სსრკ-ს
დაშლისა და დამოუკიდებლობის აღდგენის პირობებში, თავდაცვის ეროვნული
სამხედრო ძალების ფორმირება. 1991 წლიდან ემორჩილება თავდაცვის სახელმწიფო
დეპარტამენტს, ხოლო შემდგომ თავდაცვის სამინისტროს. 2000 წლიდან აშშ–ს ევროპული
სარდლობის რეკომენდაციებით, ეროვნულ გვარდიას ახალი როლი და ფუნქციები
განესაზღვრა, რომლის მიხედვითც სშძ-ის რეზერვის და მხარდამჭერი ოპერაციების
ორგანიზაციად გარდაიქმნა.

სპეციალური ოპერაციების ძალები

საქართველოს შეიარაღებული ძალების ისტორიაში არაერთხელ ყოფილა მცდელობა

შექმნილიყო სამხედრო სპეციალური ქვედანაყოფების განვითარების მდგრადი სისტემა.

ამის მიღწევა შესაძლებელი მხოლოდ 1999 წელს გახდა. დაბა კოჯორში, მცირე
ინტენსივობის კონფლიქტების შესწავლის ცენტრში, თურქი ინსტრუქტორების
დახმარებით ქართული საჯარისო სპეციალური დანიშნულების ჯგუფების მომზადებისა
და აღჭურვის პროგრამა დაიწყო.

აღნიშნული პროგრამისა და სპეციალურ ქედანაყოფთა განვითარების ბაზაზე

სპეციალური დანიშნულების ბრიგადის შემადგენლობაში სპეც. დანიშნულების სკოლა
შეიქმნა. სკოლა ინტენსიურად ჩაერთო საქართველოს შეიარაღებული ძალების
სპეციალური დანიშნულების ქვედანაყოფების შექმნასა და განვითარებაში.

სპეციალური დანიშნულების სკოლამ არაერთი ტრანსფორმაცია განიცადა. 2012 წლის

აპრილში, სპეციალური ოპერაციების ძალების შემადგენლობაში, სპეციალური
დანიშნულების სასწავლო ცენტრი ჩამოყალიბდა. მის შემადგელობაში გაერთიანდა ოთხი
სკოლა, რომელსაც შეუძლია მოამზადოს და გადაამზადოს სამხედრო მოსამსახურეები
სხვადასხვა სპეციალურ დისციპლინებსა და პროგრამებში.
სპეციალური დანიშნულების სასწავლო ცენტრში მიმდინარე კურსები და პროგრამები
საერთაშორსო სტანდარტებს შეესაბამება. ცენტრი დაკომპლექტებულია არაერთი მაღალი
კვალიფიკაციისა და საბრძოლო გამოცდილების მქონე სამხედრო მოსამსახურით.
ინსტრუქტორებს განათლება და კვალიფიკაცია მიღებული აქვთ უცხოეთის (ა.შ.შ.,
თურქეთი და სხვა) დასავლური სტანდარტების სამხედრო სკოლებში.

ფუნქციები და ამოცანები

სპეციალური დანიშნულების სასწავლო ცენტრის სასწავლო ფუნქციები და ამოცანებია:

სამხედრო-სასწავლო დაწესებულებათა ინსტიტუციური ბაზის და ორგანიზაციული

სფეროს განვითარება;

სასწავლო ცენტრში მიმდინარე სწავლებისა და წვრთნების კოორდინაცია და კონტროლი;

სასწავლო სკოლებში სამხედრო მოსამსახურეთა მაღალკვალიფიციური საერთაშორისო

სტანდარტებით შესაბამისი მომზადება და გადამზადება;

სასწავლო პროგრამების დახვეწა, განვითარება და სასწავლო პროცესში მათი დანერგვა;

საქართველოს შეირაღებული ძალების ერთობლივ სწავლებებში მონაწილეობის მიღება;

საქართველოს შეიარაღებული ძალების აღმშენებლობაში წვლილის შეტანა;

სპეციალურ ამოცანების შესრულება და სპეციალური ოპერაციების ძალების სხვა

სტრუქტურულ ერთეულებთან ურთიერთობა.

სამხედრო სამსახური

სამხედრო სამსახური - ეს არის სახელმწიფო სამსახურის განსაკუთრებული სახე,

რომელიც უზრუნველყოფს ქვეყნის დამოუკიდებლობას, სუვერენიტეტსა და
ტერიტორიულ მთლიანობას.

სამხედრო სამსახურის ოთხი სახე არსებობს - სავალდებულო, საკონტრაქტო, კადრის და

სარეზერვო.

1. თუ მოქალაქეს შეუსრულდა 18 წელი, კანონმდებლობის შესაბამისად იგი

ექვემდებარება სამხედრო სავალდებულო სამსახურში გაწვევას.
2. საკონტრაქტო სამხედრო სამსახურში მიღება წარმოებს საქართველოს თავდაცვის
მინისტრის ბრძანების საფუძველზე. საკონტრაქტო სამხედრო სამსახურში ჩარიცხვის
მსურველი პირები უნდა გამოცხადდნენ შესაბამის შესარჩევ კონკურსში მონაწილეობის
მისაღებად, რომელსაც ატარებს ეროვნული სასწავლო ცენტრი "კრწანისი".

სამხედრო სავალდებულო სამსახური

სამხედრო სავალდებულო სამსახურის მოხდა ევალება საქართველოს ყველა მოქალაქეს.

გარდა ამისა, მოქალაქეობის არმქონე, საქართველოში მუდმივად მცხოვრები პირებიც
მიიჩნევიან სამხედრო ვალდებულად, რომლებზეც თანაბრად ვრცელდება კანონით
დადგენილი სამხედრო ვალდებულების მოხდის ფორმები. რაც შეეხება უცხო
სახელმწიფოს მოქალაქეებს, ისინი პირადი განაცხადის საფუძველზე და საქართველოს
პრეზიდენტის გადაწყვეტილებით შეიძლება მიღებულ იქნენ საქართველოს სამხედრო
სამსახურში. სავალდებულო სამსახურში იწვევენ 18-დან 27 წლამდე ასაკის მოქალაქეებს.

საკონტრაქტო სამხედრო სამსახური

წვევამდელები, რომელნიც გამოთქვავენ სურვილს, სამხედრო ვალდებულება მოიხადონ

საკონტრაქტო (პროფესიული) სამხედრო სამსახურის სახით, ასევე იმ პირებს, რომლებსაც
მოხდილი აქვს სამხედრო სავალდებულო სამსახური, ან რომლებიც სარგებლობენ
კანონით დაგენილი შეღავათით და გადავადებული აქვთ სამხედრო სავალდებულო
სამსახურში გაწვევა, შეუძლიათ სურვილის შემთხვევაში შესაბამისი შერჩევის შემდეგ
გააფორმონ ხელშეკრულება (კონტრაქტი). კონტრაქტის მოქმედების ვადა ოთხი წელია,
ხოლო სამხედრო მოსამსახურის მინიმალური ხელფასი კი 640 ლარი. თანხის რაოდენობა
იზრდება წოდების, თანამდებობის და სამხედრო სტაჟის გათვალისწინებით.

საკონტრაქტო სამსახურის გავლის პერიოდში სამხედრო მოსამსახურეს ეძლევა

შესაძლებლობა აიმაღლოს პროფესიული მომზადების დონე უცხოელი და ქართველი
ინსტრუქტორების დახმარებით, აითვისოს უცხო ენა და მიიღოს მონაწილეობა
საერთაშორისო ოპერაციებში.

სამშვიდობო მისიაში მონაწილე სამხედრო მოსამსახურეს, შეიარაღებული კონფლიქტის

ზონაში ყოფნის პერიოდში, ნამსახურობის ერთი დღე ჩაეთვლება ორ დღედ და მიეცემა
ფულადი სარგო ორმაგი ოდენობით, ან ფულადი სარგოს ერთმაგი ოდენობა და
კომპენსირების მიზნით სამშვიდობო ოპერაციების მაღალი რისკის დონის
გათვალისწინებით შესაბამისი კანონმდებლობით გათვალისწინებული დანამატი.
სამხედრო განათლება

1. კრწანისი ეროვნული სასწავლო ცენტრი

1. ქვეითი ბატალიონის შეფასების და მომზადების ცენტრი

ცენტრის მიზანია საქართველოს შეიარაღებული ძალების ქვეითი ბატალიონების

შეფასება და მომზადება კონვენციური და არაკონვენციური ოპერაციებისთვის, რათა
ამაღლდეს მათ წინაშე დასმული ამოცანების შესრულების დონე, როგორც ქვეყნის
შიგნით, ასევე ქვეყნის გარეთ კოალიციური ძალების შემადგენლობაში მოქმედებისას.

2. სიმულაციური სასწავლო ცენტრი

ცენტრის მიზანია სიმულაციური საშუალებით განათლებისა და წვრთნებისთვის

ხელსაყრელი გარემოს შექმნა, სადაც შესაძლებელი იქნება ბრიგადის, ბატალიონის
შტაბებისა და ასეულის მმართველობის დონეზე სამეთაურო-საშტაბო სწავლებების
ჩატარება, წვრთნების დაგეგმვა და რეალიზება, აგრეთვე ჩატარებული სწავლებებისა და
წვრთნების შედეგების ანალიზი.

3. საწყისი საბრძოლო მომზადების ცენტრი

ცენტრის მიზანია საკონტრაქტო და სავალდებულო სამსახურის ახალწვეულ ჯარისკაცთა

მომზადება ინდივიდუალურ დონეზე, ასევე ქვედანაყოფების მოთხოვნათა საფუძველზე,
საწყისი საბრძოლო მომზადების დამთავრების შემდეგ, სამხედრო მოსამსახურეთა
სპეციალობების მიხედვით მომზადება.

4. საარტილერიო მომზადების სკოლა

სკოლის მიზანს წარმოადგენს პირადი შემადგენლობის მომზადება და გადამზადება

ქვედანაყოფებისათვის შემდეგი სპეციალობებით:

- ცეცხლის მართვის ცენტრის უფროსი;

- ნაღმმტყორცნის/ქვემეხის გათვლის მეთაური;

- მეწინავე მეთვალთვალე;

- ნაღმმტყორცნის/ქვემეხის გათვლის ნომერი;

- საცეცხლე მხარდაჭერის ჯგუფის უფროსი;

- გამომთვლელი;

- საარტილერიო სისტემის ტექნიკოსი.

5. ჰაერსაწინააღმდეგო და ტანკსაწინააღმდეგო სპეციალისტთა მომზადების კურსი

კურსის მიზანია პირადი შემადგენლობის მომზადება და გადამზადება

ჰაერსაწინააღმდეგო და ტანკსაწინააღმდეგო იარაღის სისტემებისთვის, როგორიცაა,
გადასატანი ჰაერსაწინააღმდეგო სარაკეტო კომპლექსი "სტრელა -2", "იგლა-1", "გრომ"-ი
და გადასატანი ტანკსაწინააღმდეგო სარაკეტო კომპლექსი "ფაგოტ"-ი" და დაზგიანი
ტანკსაწინააღმდეგო ყუმბარსატყორცნი "სპგ-9",

6. კავშირგაბმულობის სკოლა

სკოლის მიზანია საქართველოს შეიარაღებული ძალებისათვის მოამზადოს და

გადაამზადოს კავშირგაბმულობის სპეციალისტთა პირადი შემადგენლობა და დანერგოს
ახალი ტექნოლოგიები კავშირგაბმულობის მიმართულებით.

2. ეროვნული თავდაცვის აკადემია

ეროვნული თავდაცვის აკადემია (ეთა) პირველი ქართული „იუნკერთა სკოლის“

შთამომავალია, რომელიც დაარსდა 1919 წელს დამოუკიდებლობის გამოცხადების
შემდეგ. დამოუკიდებელი სახელმწიფოსათვის ძალიან მნიშვნელოვანი იყო სამხედრო
სასწავლებლის დაარსება. სკოლა გაუქმდა 1921 წელს საბჭოთა კავშირის მიერ
საქართველოს ოკუპაციის შედეგად.

„დავით აღმაშენებლის სახელობის საქართველოს თავდაცვის ეროვნული აკადემია“

დაარსდა 1993 წლის 28 მაისს. აკადემიაში სწავლის ხანგრძლივობა 4 წელს შეადგენდა.
2005 წელს საქართველოს შეიარაღებულ ძალებში პერსონალის გაზრდის
აუცილებლობიდან გამომდონარე აკადემიამ მნიშვნელოვანი ცვლილებები განიცადა და
ოფიცერთა მომზადების კურსების ხანგრძლივობა 18 თვით განისაზღვრა.

2010 წელს აკადემიაში რეფორმების ახალი ეტაპი დაიწყო, რომელმაც მოიცვა ოფიცერთა
განათლების მთელი სისტემა. შედეგად, 2011 წელს ეროვნული თავდაცვის აკადემიაში
გვაქვს შემდეგი სკოლები: საბაკალავრო სკოლა, უმცროს ოფიცერთა ძირითადი
მომზადების სკოლა,ავიაციისა და საჰაერო თავდაცვის ოფიცერთა მომზადების
ძირითადი სკოლა, სამედიცინო სფეროს ოფიცერთა მომზადების სკოლა, კაპიტნის
საკარიერო სკოლა, სამეთაურო-საშტაბო სკოლა, თავდაცვის უმაღლესი სკოლა და
ენობრივი მომზადების სკოლა.

აკადემიაში ჩაბარების შემთხვევაში, მსმენელები თავდაცვის სამინისტროსთან

აფორემებენ 10-წლიან ხელშეკრულებას, რომელიც ითვალისწინებს 4-წლიან სწავლებასა
და 6-წლიან სამხედრო საკონტრაქტო სამსახურს. სწავლის დასრულების შემდეგ
მსმენელი იღებს ლეიტენანტის წოდებას.
ეროვნული თავდაცვის აკადემიამ თავდაცვის სამინისტროს გადაწყვეტილებით მიიღო
საჯარო სამართლის იურიდიული პირის სტატუსი. ამავდროულად, ეროვნული
თავდაცვის აკადემია მჭიდროდ თანამშრომლობს განათლებისა და მეცნიერების
სამინისტროსთან ბოლონიის პროცესის წესების შესაბამისად.

1) ბაკალავრიატის საგანმანათლებლო პროგრამა:

საერთო-საჯარისო მართვა;

საარტილერიო საქმე;

ჯავშან-სატანკო შეიარაღება და ტექნიკა;

საჰაერო თავდაცვის შეიარაღება და ტექნიკა;

სამხედრო ავიაცია;

სამხედრო ლოჯისტიკა;

სამხედრო კავშირგაბმულობა;

სამხედრო ინჟინერია;

2) სამეთაურო - საშტაბო კოლეჯი

სამეთაურო-საშტაბო კოლეჯი დაარსდა 2011 წელს სამეთაურო-საშტაბო კურსის ბაზაზე

და მოიცავს ორ სამხედრო საგანმანათლებლო სკოლას:

თავდაცვის უმაღლესი სკოლა;

სამეთაურო-საშტაბო სკოლა;

სამეთაურო-საშტაბო კოლეჯი მიზნად ისახავს უფროსი ოფიცრებისა და სამოქალაქო

პირების განათლებასა და მომზადებას ტაქტიკურ, ოპერატიულ და სტრატეგიულ
დონეებზე, რომ შეძლონ სრული სპექტრის ოპერაციების დაგეგმვა და შესრულება
საერთო-საჯარისო, გაერთიანებულ, უწყებათშორის, მრავალეროვან და არაკონვენციურ
ოპერატიულ გარემოში.

თავდაცვის უმაღლესი სკოლა უზრუნველყოფს სტრატეგიული და ოპერატიული დონის

განათლებას საქართველოს შეიარაღებული ძალების ოფიცრებისა და პარტნიორი
ქვეყნებისთვის. თავდაცვის უმაღლეს სკოლაში სამოქალაქო სტუდენტებსაც შეუძლიათ
სწავლის გაგრძელება. აღნიშნული სკოლა წარმოადგენს სამაგისტრო საფეხურს, სადაც
საბრძოლო მოქმედებების წარმოების ხელოვნება სავალდებულო მიმართულებაა
მხოლოდ სამხედრო მოსამსახურისთვის.
3) ოფიცერთა მომზადების სკოლა;

4) სერჟანტთა მომზადების სკოლა;

ნატო-საქართველოს თანამშრომლობა

ნატო-საქართველოს ურთიერთობებს საფუძველი ჩაეყარა 1992წ., როდესაც საქართველო

გახდა ჩრდილოატლანტიკური თანამშრომლობის საბჭოს წევრი (1997წ. ჩაანაცვლა
ევროატლანტიკური პარტნიორობის საბჭომ). ევროატლანტიკურო პარტნიორობის საბჭო
წარმოადგენს ნატოს პარტნიორი ქვეყნების თანამშრომლობის მთავარ პოლიტიკურ
ფორუმს.

1994წ. საქართველოს პარტნიორობა მშვიდობისათვის პროგრამაში (PფP) გაწევრიანებით

ნატო-საქართველოს ურთიერთობები უფრო ინტენსიური გახდა. პარტნიორობა
მშვიდობისათვის პროგრამა ხელს უწყობს პარტნიორ ქვეყნებს ინდივიდუალურად
განსაზღვრონ ნატოსთან თანამშრომლობის პრიორიტეტული მიმართულებები.

1996წ. შემუშავდა ნატო-საქართველოს პირველი ინდივიდუალური პარტნიორობის და

თანამშრომლობის პროგრამა (ყოფილი ინდივიდუალური თანამშრომლობის პროგრამა),
რომელიც წარმოადგენს თითოეული ქვეყნის ინტერესებისა და საჭიროებების მიხედვით
განსაზღვრულ ღონისძიებების ნუსხას.

1996 წლიდან საქართველო აქტიურად მონაწილეობს და მასპინძლობს

ნატო/პარტნიორობა მშვიდობისათვის პროგრამის ფარგლებში დაგეგმილ სწავლებებსა და
წვრთნებს.

ნატო-საქართველოს თანამშრომობა მნიშვნელოვნად გაღრმავდა პარტნიორობა

მშვიდობისათვის პროგრამის ფარგლებში სხვადასხვა თანამშრომლობის ინსტრუმენტისა
და მექანიზმის შემუშავებით, რომლის მიზანია თავდაცვის შესაძლებლობების
განვითარება, ნატოს ძალებთან თავსებადობის მიღწევა და თავდაცვისა და
უსაფრთხოების სექტორში მიმდინარე რეფორმების მხარდაჭერა.

1999 წლიდან საქართველო მონაწილეობს პარტნიორობა მშვიდობისათვის დაგეგმვისა და

მიმოხილვის პროცესში (PAღP). აღნიშნული პარტნიორობის ინსტრუმენტი ხელს უწყობს
საქართველოს შეიარაღებული ძალების შესაძლებლობების განვითარებას. ის
წარმოადგენს დაგეგმვის ინსტრუმენტს, რომლის საშუალებითაც ხდება თავდაცვისა და
სამხედრო ტრანსფორმაციის პროგრესის შეფასება. აღნიშნულ ფორმატში ნატოს
საერთაშორისო სამსახურის მიერ ხორციელდება საქართველოს მიერ პარტნიორობის
მიზნებით გათვალისწინებული ვალდებულებების ყოველწლიური შეფასება. PAღP არის
ორწლიანი პროცესი და შევსებული კითხვარის მიხედვით ორ წელიწადში ერთხელ ხდება
პარტნიორობის მიზნების გადახედვა.

2004წ. საქართველო გახდა პირველი ქვეყანა, რომელმაც ნატოსთან ინდივიდუალური

თანამშრომლობის სამოქმედო გეგმა (IPAP) შეიმუშავა.

2008წ. აპრილს ნატოს ბუქარესტის სამიტზე ალიანსმა მიიღო გადაწყვეტილება, რომ

საქართველო გახდება ნატოს წევრი ქვეყანა, რომელიც დადასტურდა სტრასბურგ-კელის
(2009), ლისაბონის (2010) და ჩიკაგოს (2012) სამიტებზე.

2008წ. სექტემბერში დაფუძნდა ნატო-საქართველოს კომისია (NGჩ), რომელიც

წარმოადგენს პოლიტიკური კონსულტაციების ფორუმს და პრაქტიკული
თანამშრომლობის მექანიზმს და მიზნად ისახავს საქართველოს მხარდაჭერას ალიანსში
გაწევრიანების გზაზე.

2008წ. დეკემბერში ნატოს საგარეო საქმეთა მინისტრების გადაწყვეტილებით,

საქართველოსთან ურთიერთობების გაღრმავების მიზნით, IPAP-ის პროგრამა
ყოველწლიურმა ეროვნულმა პროგრამამ (ANP) შეცვალა. დოკუმენტი წარმოადგენს
საქართველოსა და ალიანსს შორის პრაქტიკული თანამშრომლობის მექანიზმს და ხელს
უწყობს საქართველოს თავსებადობას ნატოსთან. დოკუმენტი მოიცავს როგორც
კონკრეტულ ვალდებულებებს ასევე ზოგად ღონისძიებებს, რომლებიც უნდა
განხორციელდეს ერთი წლის განმავლობაში და ეყრდნობა ნატოს რეკომენდაციებსა და
საქართველოს ხელისუფლების პრიორიტეტებს. დოკუმენტის შეფასება ხდება
ყოველწლიურად ნატოს ჯგუფის მიერ.

2010წ. აგვისტოში ჩრდილოატლანტიკური საბჭოს გადაწყვეტილებით შემუშავდა ახალი

თანამშრომლობის ინსტრუმენტი - ნატო-საქართველოს სამხედრო თანამშრომლობის
სამუშაო გეგმა (Mჩ+GEO ჭორკ Pლან), რომელიც ორ წელიწადში ერთხელ გადაიხედება.
აღნიშნული თანამშრომლობის ინსტრუმენტი განსაზღვრავს ნატო-საქართველოს
სამხედრო სფეროში თანამშრომლობის მთავარ ამოცანებს და პრიორიტეტულ
მიმართულებებს. დოკუმენტი მოიცავს იმ ღონისძიებებს, რომლის განხორციელებაც ხელს
შეუწყობს ყოველწლიური ეროვნული პროგრამით და დაგეგმვისა და მიმოხილვის
პროცესით აღებულ ვალდებულებების შესრულებას.

2004 წელს ნატომ დაარსა მეკავშირე ოფიცრის პოზიცია სამხერთ კავკასიაში, რომელიც
თბილისიდან კოორდინაციას უწევდა ალიანსის თანამშრომლობას სამხრეთ კავკასიის
ქვეყნებთან. მოგვიანებით 2010 წელს თბილისში ოფიციალურად გაიხსნა ნატოს
სამეკავშირეო ოფისი (NLO), რომლის მთავარი ამოცანაა საქართველოში მიმდინარე
რეფორმების და ნატოსთან საქართველოს გაწევრიანების ხელშეწყობა.

2010წ. საჩხერის სამთო მომზადების სკოლას მიენიჭა ნატო/პარტნიორობა

მშვიდობისათვის პროგრამის (NAთO/PფP) სამთო მომზადებისა და განათლების ცენტრის
სტატუსი. 2011 წლიდან სკოლა მართავს ზამთრის და ზაფხულის საბაზისო და
შუალედურ სამთო მომზადების საერთაშორისო კურსებს, სადაც მონაწილეობას იღებენ
ნატოს წევრი და პარტნიორი ქვეყნების სამხედრო მოსამსახურეები.

2011 წლის დეკემბერს ნატოს საგარეო საქმეთა მინისტერიალზე საქართველო

მოხსენიებულ იქნა როგორც ნატოს ასპირანტი ქვეყანა.

ნატოს პროგრამები

საქართველო აქტიურად თანამშრომლობს ნატოსთან სხვადახვა პროგრამის ფარგლებში,

რომლის მიზანია თავდაცვის ტრანსფორმაციის ხელშეწყობა და თავდაცვის
ინსტიტუტების განვითარება, რომლებზეც ხორციელდება სამოქალაქო და
დემოკრატიული კონტროლი.

2009 წელს დაიწყო თავდაცვის განვითარების პროგრამა (DEEP), რომელიც მიზნად

ისახავს საქართველოს თავდაცვის სფეროს განვითარებას სხვადასხვა მიმართულებით.
პროგრამა ითვალისწინებს თავდაცვის სამინისტროს საგანმანათლებლო და საწვრთნელი
დაწესებულებების განვითარებას, საწვრთნელი პროგრამების შემუშავების და
გამოცდილების გაზიარებას ფაკულტეტების შემდგომი დახვეწის მიზნით. პროგრამის
ფარგლებში ხორციელდება სხვადასხვა სწავლება, კურსი, გაცნობითი შეხვედრა,
მობილური საწვრთნელი ჯგუფების ვიზიტები და სემინარები. ამჟამად პროგრამა
ფოკუსირებულია ეროვნული თავდაცვის აკადემიის განვითარებაზე.

2009 წელს ნატოს ეგიდით დაიწყო პროფესიული განვითარების პროგრამა (PDP),

რომელიც მიზნად ისახავს უსაფრთხოების სექტორში დასაქმებული პირების პროფესიულ
განვითარებას. თავდაპირველად ყურადღება გამახვილებული იყო საქართველოს
თავდაცვის სამინისტროს თანამშრომლებზე. პროგრამის ფარგლებში დაგეგმილი კურსები
განკუთვნილია სხვადასხვა უწყების წარმომადგენლებისთვის და ხორციელდება როგორც
ეროვნულ, ასევე საერთაშორისო დონეზე. აღნიშნული პროცესი ხელს უწყობს
უსაფრთხოების სექტორში უწყებათშორისი კომუნიკაციისა და თანამშრომლობის
გაუმჯობესებას.

პროგრამით გათვალისწინებული ტრეინინგები მოიცავს შემდეგ საკითხებს: ინგლისური

ენა, კიბერ და ინფორმაციული უსაფრთხოება, საზოგადოებასთან ურთიერთობა,
უსაფრთხოების სექტორის მენეჯმენტი, საჯარო სამსახურის რეფორმა, ადამიანური
რესურსების მართვა, მართვის უნარები, იურიდიული საკითხები, ანალიტიკური
უნარები, შესყიდვები, თავდაცვის ეროვნული აკადემიის ფაკულტეტების განვითარება
და პროფესიული განვითარების ცენტრის (PDჩ) ფუნქციონირების გაუმჯობესება.

საქართველო მონაწილეობს ნატოს გამჭვირვალობისა და კეთილსინდისიერების

ამაღლების ინიციატივაში (Bუილდინგ Iნტეგრიტყ (BI) Iნიტიატივე) და აქტიურად არის
ჩართული სხვადასხვა საგანმანათლებლო ღონისძიებებში და საწვრთნელ პროგრამაში.
2013 წელს საქართველომ გადაწყვიტა შეევსო ზემოხსენებული ინიციატივის
თვითშეფასების კითხვარი და ჩართულიყო BI- ში. პროგრამის მიზანია თავდაცვის
სექტორში გამჭირვალეობის და ანგარიშვალდებულების ამაღლება და კორუფციის
რისკის შემცირება. ქართული მხარის მიერ შევსებულ თვითშეფასების კითხვარზე და
ნატოს ექსპერტთა ჯგუფის მიერ თბილისში ჩატარებულ ინტერვიუების ანალიზზე
დაყდნობით, ნატოს ჯგუფმა შეიმუშავა შეფასების დოკუმენტი (Pეერ ღევიეწ ღეპორტ).
დოკუმენტში ასახულია სამინისტროს მიერ მიღწეული პროგრესი რამოდენიმე
მიმართულებით და ასევე ხაზგასმულია სფეროები, რომლების საჭიროებენ
გაუმჯობესებას. ნატოს შემფასებელთა ჯუფმა რეკომენდაცია გაუწია ქართულ მხარეს,
რათა საქართველომ პარტნიორ ქვეყნებს გაუზიაროს მიღებული გამოცდილება, ამ
მიზნით თავდაცვის სამინისტორში შეიქმნა სპეციალური ჯგუფი.

საქართველო აქტიურად თანამშრომლობს ნატოს უზრუნველყოფის სააგენტოსთან (NშPA

– NAთO შუპპორტ Aგენცყ) (ნატოს ყოფილი მატერიალურ-ტექნიკური უზრუნველყოფის
სააგენტო, NAMშA) 2002 წლიდან. სააგენტოსთან მჭიდრო თანამშრომლობის ფარლებში
წარმატებით უკვე განხორციელდა პარტინიორობა მშვიდობისათვის ნდობის ფონდის
სამი პროექტი- ”საქართველო I”, ”საქართველო II” და “საქართველო III”. 2013 წელს
ოფიციალურად გაცხადდა ახალი პროექტის “საქართველო IV” დაწყება, რომელიც
ითვალისწინებს რუსეთ-საქართველოს 2008 წლის აგვისტოს ომის შემდგომ სკრის
ყოფილი სამხედრო საცავის დასუფთავებასა და EOD ასეულის საერთაშორისო განაღმვის
სტანდარტების მე-3 და მე-4 დონეებზე წვრთნას. 2014 წლის მარტში ხელი მოეწერა
საიმპლემენტაციო შეთანხმებას საქართველოსა და ნატოს უზრუნველყოფის
ორგანიზაციას შორის ასაფეთქებელი მასალებისგან (EOD) დაბინძურებული სკრის
ყოფილი სამხედრო საცავის და მიმდებარე ტერიტორიის გასუფთავების, ასევე EOD
შესაძლებლობების განვითარების პროექტის შესახებ.

2013 წელს მიღებულ იქნა გადაწყვეტილება ნატოს შეკავშირებული ძალების (ჩFI)

ინიციატივის ფარგლებში, საქართველოს ნატოს საპასუხო ძალებში (NღF) 2015 წლიდან
მონაწილეობის შესახებ. ამისათვის საქართველო ნატოს ოპერატიულ შესაძლებლობათა
კონცეფციის შეფასებისა და ანალიზის პროგრამაში მოამზადებს ერთ ქვეითი ასეულს.
საქართველომ ასევე გამოთქვა მზადყოფნა, მონაწილეობა მიიღოს NღF 2016-ში.

2012 წელს საქართველო მიუერთდა ნატოს გონივრული თავდაცვის (შD) ინიციატივას.

ქართული მხარე განიხილავს შესაძლებლობებს და აწარმოებს მოლაპარაკებებს ალიანსის
წევრ ქვეყნებთან, რათა ჩაერთოს ინიციატივის ფარგლებში მიმდინარე სხვადასხვა
პროექტში.

2014 წლის 11-12 თებერვალს ნატოს სამხედრო კომიტეტი - ნატოს უმაღლესი სამხედრო
ორგანო- პირველად ეწვია საქართველოს. ვიზიტის ფარგლებში კომიტეტს
შესაძლებლობა მიეცა ადგილზე გაცნობოდა საქართველოს თავდაცვის სფეროში
მიმდინარე რეფორმებს, რაც პოზიტიურად იქნა შეფასებული. ქართულმა მხარემ
კომიტეტის მიერ საერთაშორისო უსაფრთხოებაში შეტანილი მნიშვნელოვანი
წვლილისთვის შექება დაიმსახურა.
სამშვიდობო მისია

საქართველოს მონაწილეობა ISAF-ის მისიაში

საქართველოს შეიარაღებული ძალები სამშვიდობო მისიებში (ბალკანეთი, სპარსეთის

ყურე, ავღანეთი) აქტიურ მონაწილეობას 1999 წლიდან იღებს. ავღანეთში, საერთაშორისო
მისიაში მონაწილეობის მისაღებად პირველად ქართული კონტინგენტი 2004 წელს
გაიგზავნა.

ISAF-ის (საერთაშორისო უსაფრთხოების უზრუნველყოფის ძალები) სამშვიდობო

ოპერაციაში მონაწილეობის მისაღებად გაძლიერებული ქვეითთა ოცეული (50 სამხედრო
მოსამსახურე) 2004 წელს გაიგზავნა. ოცეული მისიას გერმანული კონტიგენტის
შემადგენლობაში ასრულებდა. მათი ამოცანა ავღანეთში საპრეზიდენტო არჩევნების
უსაფრთხოების უზრუნველყოფა იყო.

გჰორის პროვინციის ქ. ჩაგჩარანში, ლიტვის რესპუბლიკის პროვინციული

რეკონტრუქციის ჯგუფის შემადგენლობაში მისიას ქართველი ექიმი 2007 წლის
ნოემბერიდან ასრულებს, რომელიც როტაციის წესით 6 თვეში ერთხელ იცვლება.

2009 წლის ნოემბერიდან 2012 წლის იანვრამდე ქ. ქაბულში, რეგიონალური სარდლობის

შტაბ-ბინაში მდებარე “ვორჰაუზ”-ის ბაზაზე ქართული სამშვიდობო ასეული მისიას
ფრანგული კონტინგენტის შემადგენლობაში ასრულებდა. 2012 წლის იანვრიდან კი
ქვეითთა ასეული გაძლიერებულმა ქვეითთა ოცეულმა (50 სამხედრო მოსამსახურე)
ჩაანაცვლა. 2013 წლის მაისიდან ოცეული ამერიკული კონტინგენტის დაქვემდებარებაში
გადავიდა. თითოეულმა ოცეულმა სამშვიდობო ოპერაციის მოსამზადებელი წვრთნები
საჩხერის სამთო მომზადების სკოლაში, ნატო-ს სტანდარტების სრული დაცვით გაიარა.
წვრთნების დროს საქართველოს შეიარაღებული ძალები ამბოხებულთა საწინააღმდეგო
ოპერაციებისთვის საგანგებოდ მოემზადნენ. 2010 წლის იანვარში, ქაბულში მდებარე
რეგიონალური სარდლობის ცენტრში, თურქული კონტიგენტის შტაბბინაში, მისიის
შესასრულებლად 2 სამეკავშირეო ოფიცერი გაიგზავნა.

ყანდაღარის პროვინციაში კი ქართველი სამხედრო ინსტრუქტორები (არტილერისტები)

სამშვიდობო მისიას ფრანგული კონტიგენტის შემადგენლობაში 2011 წლიდან აპრილიდან
2012 წლის აპრილამდე ასრულებდნენ.

2010 წლის აპრილიდან, ავღანეთის სამხრეთით მდებარე ჰელმანდის პროვინციაში,

საქართველოს შეიარაღებული ძალების მე-3 ქვეითი ბრიგადის 31-ე მსუბუქი ქვეითი
ბატალიონი გაიგზავნა, რომელიც აშშ-ის სამხედრო ძალების მხარდაჭერით, სრული
სპექტრის ოპერაციებს ახორციელებდა. 31-ე ბატალიონი მესამე ქვეითი ბრიგადის 32-ე
ბატალიონმა 2010 წლის ნოემბრის თვის განმავლობაში როტაციის წესით ჩაანაცვლა.
2011 წლის აპრილიდან კი სამშვიდობო მისიას ჰელმანდის პროვინციაში 33-ე ბატალიონი
ასრულებდა. 6 თვის შემდეგ, 2011 წლის ნოემბერში, მესამე ქვეითი ბრიგადის 31- ე
მსუბუქი ბატალიონის 749 სამხედრო მოსამსახურემ 33-ე ბატალიონი ეტაპობრივად
ჩაანაცვლა.

2012 წლის აპრილში, როტაციის წესით, მე-3 ქვეითი ბრიგადის 31-ე ბატალიონი მე-2
ქვეითი ბრიგადის 23-ე ბატალიონმა ჩაანაცვლა, რომელიც სამშვიდობო მისიის
შესრულებას ჰელმანდის პროვინციაში, კვლავ ამერიკული კონტიგენტის
შემადგენლობაში აგრძელებდა.

2012 წლის ოქტომბერში ავღანეთში დამატებით კიდევ ერთი ბატალიონი გაიგზავნა.

შესაბამისად, ავღანეთში ქართველი სამხედრო მოსამსახურეების რაოდენობამ 1600-ს
მიაღწია. მე-2 ქვეითი ბრიგადის 23-ე ბატალიონი I ქვეითი ბრიგადის მე-12 ბატალიონმა
ჩაანაცვლა. მე-12 ბატალიონთან ერთად კი ავღანეთში მისიის შესასრულებლად უკვე
მეორედ III ქვეითი ბრიგადის 32-ე ბატალიონიც გაემგზავრა.

6 თვის შემდეგ მათი ჩანაცვლება III ქვეითი ბრიგადის 33-ე და IV ქვეითი ბრიგადის 42-ე
მსუბუქი ქვეითი ბატალიონების მიერ მოხდა. 33-ე და 42-ე ბატალიონები სრულად
დაბრუნდნენ საქართველოში. მისიის შესრულებას კი ავღანეთში III ქვეითი ბრიგადის 31-
ე და ბათუმის ცალკეული მსუბუქი ქვეითი ბატალიონები აგრძელებენ. 31-ე ბატალიონი
ავღანეთში საერთაშორისო მისიაში მონაწილეობას მესამედ იღებს.

ქართველი სამხედროების ამოცანას ტერორიზმთან ბრძოლა, პროვინციის სამოქმედო

არეალში მოსახლეობის უსაფრთხოების მიზნით პატრულირება და მოძრავი
საკონტროლო საგუშაგოების მოწყობა წარმოადგენს.

სამშვიდობო მისიისათვის ქართველი სამხედროები ექვსი თვის განმავლობაში

ინტენსიურ მომზადებას გადიან. სწავლებას ამერიკის შეერთებული შტატების საზღვაო
ქვეითი ჯარების ინსტრუქტორთა ჯგუფი ხელმძღვანელობს. ქართული კონტინგენტი
ამოცანაზე ორიენტირებულ სწავლებას გერმანიის ქალაქ ჰოჰენფელსში ერთი თვის
განმავლობაში გადის, სადაც ბატალიონის მომზადების დონის შეფასება ხდება.

ქართველი სამხედროების მომზადების დონე და მათი მზადყოფნა კონკრეტული

ამოცანების შესასრულებლად ყოველთვის მაღალ შეფასებას იმსახურებს საერთაშორისო
ძალების წარმომადგენლებისგან.

ერაყი

ერაყში, ქ. ტიკრიტში, პირველად სამშვიდობო მისიის შესასრულებლად სამედიცინო

ჯგუფი (70 სამხედრო სამედიცინო პერსონალი) და საინჟინრო ოცეული 2003 წელს
გაემგზავრნენ.
კოალიციური ჯარების შემადგენლობაში 2004 წელს მისიაში მონაწილე სამხედრო
მოსამსახურეთა რაოდენობა 300 კაცამდე გაიზარდა, ხოლო 2005 წლიდან კი სამშვიდობო
მისიის შესრულება 850 ჯარისკაცმა განაგრძო.

ორი წლის შემდეგ, 2007 წლის ივლისიდან საქართველოს პრეზიდენტის ინიციატივითა

და საკანონმდებლო ორგანოს გადაწყვეტილებით, ერაყში სამშვიდობო მისიით ქ. ალ
კუტში (ვასიტის პროვინცია) მესამე ქვეითი ბრიგადის 2000 სამხედრო მოსამსახურე
იმყოფებოდა.

2008 წლის იანვარში III ქვეითი ბრიგადა I-მა ქვეითმა ბრიგადამ ჩაანაცვლა. ბრიგადის
პირადი შემადგენლობა სამშვიდობო მისიის შესასრულებლად დისლოცირებული იყო
ბაზა “დელტაზე” (ვასიტის პროვინცია) 1500 ჯარისკაცით, ბაზა “ქლეარზე” – 350 და ქ.
ბაღდადში – 150 სამხედრო მოსამსახურით. I ქვეითი ბრიგადის ჯარისკაცები სამშობლოში
2008 წლის აგვისტოში დაბრუნდნენ.

კოსოვო

საქართველოს შეიარაღებული ძალები 1999 წლიდან აქტიურ მონაწილეობას იღებს

სამშვიდობო მისიებში (ბალკანეთი, სპარსეთის ყურე, ავღანეთი). 1999 წლიდან კოსოვოს
სამშვიდობო ოპერაციაში პირველი ქართული სამშვიდობო ოცეული (34 სამხედრო
მოსამსახურე) იღებდა მონაწილობას ქ. მამუშაში განლაგებული თურქული ბატალიონის
შემადგენლობაში. 2003 წლიდან კი ერთი ქართული ასეული (150 სამხედრო მოსამსახურე)
ქ. პრიზრენში, გერმანული ბრიგადის შემადგენლობაში ასრულებდა მისიას. 2008 წლის
მარტში ქართულმა სამშვიდობო კონტიგენტმა მთლიანად დატოვა ბალკანეთი.

ეროვნული სამხედრო სტრატეგია

საქართველოს ეროვნული სამხედრო სტრატეგია ეფუძნება ეროვნული უსაფრთხოების

კონცეფციას და მნიშვნელოვნად სრულყოფს ეროვნული თავდაცვის პოლიტიკას 2010
წლამდე. იგი განსაზღვრავს სშძ-ს საქმიანობას და გეგმებს მოკლევადიან და
საშუალოვადიან პერსპექტივაში. ეროვნული სამხედრო სტრატეგიის (ესს) დოკუმენტი
აყალიბებს ეფექტური უსაფრთხოების სისტემის განვითარებისა და შეიარაღებული
ძალების მშენებლობის საფუძველს.

საქართველოს თავდაცვის ზოგადი პრინციპები

საქართველოს თავდაცვის პოლიტიკა მიმართულია ქვეყნის პირდაპირი აგრესიისაგან

დაცვაზე და NAთO-სთან თავსებადობის მიღწევაზე. ძალზე მნიშვნელოვანია,
სტრატეგიული გარემოს ზუსტი შეფასება, რეგიონალური და საერთაშორისო
უსაფრთხოების ხელშეწყობის თვალსაზრისით.

ეროვნული სამხედრო სტრატეგიის მნიშვნელობა

· ამყარებს ეროვნული უსაფრთხოების კონცეფციას;

· განსაზღვრავს სამხედრო მიზნებს, ამოცანებს და მოთხოვნილებებს;

· განსაზღვრავს სშძ-ს მოქმედებას და მიმართულებებს ოპერატიული გეგმების

შედგენისათვის;

· ადგენს მიმართულებებს სშძ-ს სტრუქტურისა და შესაძლებლობების

განვითარებისათვის 2010 წლის ჩათვლით.

სტრატეგიული გარემოს ძირითადი ასპექტები

საქართველოს არსებული სტრატეგიული გარემო ხასიათდება სწრაფად ცვალებადი

პოლიტიკური ლანდშაფტით, ტექნოლოგიური განვითარებით, პოტენციური
მოწინააღმდეგეების სიმრავლითა და შეზღუდული სამხედრო შესაძლებლობებით.
არსებული და პოტენციური საფრთხეებისა თუ გამოწვევების ანალიზი გადამწყვეტია
სშძ-ს მიზნებისა და ამოცანების განსაზღვრის თვალსაზრისით.

ეროვნული სამხედრო მიზნები

· თავდაცვა;

· შეკავება და პრევენცია;

· მზადყოფნა;

· საერთაშორისო სამხედრო თანამშრომლობა.

სამხედრო წარმატების აუცილებელი ფაქტორები

· მოქნილობა;

· ერთიანი ოპერაციების წარმართვა;

· NAთO-სთან თავსებადობა / საერთაშორისო ოპერაციებში მონაწილეობა;

· ქვეყნის თავდაცვისა და კრიზისების დროს მოქმედების წინასწარი დაგეგმვა;

· სამოქალაქო უწყებებისათვის დახმარების გაწევა;

· სადაზვერვო და ინფორმაციული შესაძლებლობები.

შეიარაღებული ძალების სტრუქტურა

სშძ-ს სტრუქტურა უნდა შეესაბამებოდეს ეროვნულ სამხედრო მიზნებს. ქართული

ქვედანაყოფები შესაძლოა შეზღუდული იყოს დროში რეაგირებისათვის. შეიარაღებული
ძალების სტრუქტურა შესაძლებელს უნდა ხდიდეს ძალების სწრაფად განლაგებას,
მობილურობას, მოქნილობას და სიტუაციაში ეფექტურ ჩართვას.

სამომავლო ხედვა

ეროვნული სამხედრო სტრატეგია აყალიბებს სამხედრო დაგეგმვისა და განვითარების

პრიორიტეტებს, რაც ჩვენს შძ-ს მოამზადებს მომავალი ხუთი წლის განმავლობაში
გამოწვევებზე პასუხის გასაცემად. შეიარაღებულმა ძალებმა უნდა განაგრძოს მისი
საბრძოლო შესაძლებლობების განვითარება, რათა შეძლოს ქვეყნის დამოუკიდებლად
დაცვა. ამავდროულად, უნდა გადაიდგას ნაბიჯები კოლექტიურ თავდაცვაზე გადასვლის
უზრუნველსაყოფად. შესაძლებლობის ფარგლებში უნდა მოხდეს ყველა ძალისხმევის
გამოყენება ამ ორი მიზნის მისაღწევად.
 თავი X
ქართული სახელმწიფოს უსაფრთხოების პოლიტიკა

საქართველოს პარლამენტის თავდაცვისა და უშიშროების კომიტეტი

მუხლი 1

2. კომიტეტი იქმნება პარლამენტის უფლებამოსილების ვადით. იგი თავის საქმიანობას

წარმართავს საქართველოს კონსტიტუციის, საქართველოს პარლამენტის რეგლამენტითა
და სხვა საკანონმდებლო აქტებით.

3. კომიტეტი თავისი კომპეტენციის ფარგლებში ახორციელებს კანონშემოქმედებით და

საკონტროლო საქმიანობას.

4. კომიტეტი ახორციელებს საკანონმდებლო საკითხების წინასწარ შემუშავებას,

განხილვას და საქართველოს პარლამენტის პლენარული სხდომისათვის მომზადებას,
ხელს უწყობს საქართველოს კანონების, საქართველოს პარლამენტის დადგენილებების
და სხვა გადაწყვეტილებების შესრულებას, თავისი კომპეტენციის ფარგლებში კონტროლს
უწევს პარლამენტის წინაშე ანგარიშვალდებული ორგანოებისა და მთავრობის
საქმიანობას.

თავი II

კომიტეტის საქმიანობის ძირითადი მიმართულებები

მუხლი 2
კომიტეტი საქართველოს კონსტიტუციითა და კანონმდებლობით დადგენილი
კომპეტენციის ფარგლებში:

1 შეიმუშავებს, განიხილავს და პარლამენტის პლენარული სხდომისათვის ამზადებს

კანონების, პარლამენტის დადგენილებებისა და სხვა გადაწყვეტილებების პროექტებს;

საქართველოს ეროვნული უსაფრთხოების კონცეფცია

შესავალი

საქართველო მეორედ აქვეყნებს ეროვნული უსაფრთხოების კონცეფციას, რომელიც

ასახავს წინა დოკუმენტის მიღების შემდეგ ქვეყნის უსაფრთხოების გარემოში მომხდარ
ცვლილებებს და მათ გავლენას საქართველოს წინაშე არსებულ საფრთხეებზე, რისკებსა
და გამოწვევებზე.

საქართველოს ეროვნული უსაფრთხოების კონცეფცია არის ფუძემდებლური დოკუმენტი,

რომელიც განმარტავს ფუნდამენტურ ეროვნულ ღირებულებებს და ეროვნულ
ინტერესებს, აყალიბებს ქვეყნის უსაფრთხო განვითარების ხედვას, განსაზღვრავს მის
წინაშე არსებულ საფრთხეებს, რისკებსა და გამოწვევებს და ადგენს უსაფრთხოების
პოლიტიკის ძირითად მიმართულებებს.

ეროვნული უსაფრთხოების კონცეფციას შეიმუშავებს საქართველოს აღმასრულებელი

ხელისუფლება და ამტკიცებს საქართველოს პარლამენტი. ამ კონცეფციის შემუშავებაში
მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანეს პოლიტიკურმა პარტიებმა, არასამთავრობო
ორგანიზაციებმა და სამოქალაქო საზოგადოების სხვა წარმომადგენლებმა. საქართველოს
ხელისუფლება ეროვნული უსაფრთხოების კონცეფციის საფუძველზე ატარებს
ღონისძიებებს, რომლებიც უზრუნველყოფს ფუნდამენტური ეროვნული ღირებულებების
დაცვას და ეროვნული ინტერესების განხორციელებას, აგრეთვე ქვეყნის წინაშე არსებულ
საფრთხეებზე, რისკებსა და გამოწვევებზე ადეკვატურ რეაგირებას.
ეროვნული უსაფრთხოების კონცეფციის საფუძველზე ასევე იქმნება სხვადასხვა
დარგობრივი სტრატეგია და გეგმა, რომლებიც ამ კონცეფციის ცვლილებასთან ერთად
განახლდება.

საქართველოს უსაფრთხოების გარემო

ბოლო წლებში მსოფლიოში და რეგიონში განვითარებულმა პროცესებმა მნიშვნელოვნად

შეცვალა საქართველოს უსაფრთხოების გარემო.

2008 წლის აგვისტოში რუსეთის ფედერაციის მიერ საქართველოს წინააღმდეგ

განხორციელებულმა ღია, ფართომასშტაბიანმა სამხედრო აგრესიამ ნათელი გახადა, რომ
თანამედროვე მსოფლიოშიც კი ამგვარი აგრესია ზოგიერთი ქვეყნისათვის პოლიტიკური
მიზნების მიღწევის საშუალებად რჩება.

2008 წლის აგვისტოს სამხედრო აგრესიამ, საქართველოს ტერიტორიების ოკუპაციამ და იქ

რუსეთის ფედერაციის საოკუპაციო ჯარებისა და სამხედრო ინფრასტრუქტურის
განლაგებამ მნიშვნელოვნად გააუარესა ქვეყნის უსაფრთხოების გარემო. ამ ომმა ცხადყო,
რომ რუსეთის ფედერაციის ხელისუფლება არ ეგუება საქართველოს სახელმწიფო
სუვერენიტეტს, მათ შორის, მის მიერ დემოკრატიის სასარგებლოდ გაკეთებულ არჩევანს,
ქვეყნის დამოუკიდებელ საშინაო და საგარეო პოლიტიკას.

რუსეთის ფედერაციის სამხედრო აგრესიამ გააუარესა მთელი კავკასიის რეგიონის

უსაფრთხოების გარემო. ამასთანავე, ჩრდილოეთ კავკასიაში არსებული არასტაბილურობა
და მთიანი ყარაბაღის მოუგვარებელი კონფლიქტი უარყოფით გავლენას ახდენს
საქართველოს უსაფრთხოების გარემოზე. რეგიონში პროცესების მშვიდობიანი
განვითარება და თანამშრომლობის ატმოსფეროს ჩამოყალიბება საქართველოს
უსაფრთხოებისათვის პოზიტიურ შესაძლებლობებს შეიცავს.

საქართველო ევროპული და ევროატლანტიკური სივრცის ნაწილია. შესაბამისად, მისი

უსაფრთხოებისთვის მნიშვნელოვანია ევროპაში მიმდინარე ინტეგრაციული პროცესები,
კერძოდ, ნატოს და ევროკავშირის აღმოსავლეთით გაფართოება.

საქართველო ინარჩუნებს მჭიდრო კავშირებს მსოფლიოს დემოკრატიულ ქვეყნებთან. ამ

ქვეყნების მიერ საქართველოს მხარდაჭერა მნიშვნელოვან როლს ასრულებს მის
დემოკრატიულ სახელმწიფოდ ჩამოყალიბებაში.

საერთაშორისო ვითარების მუდმივ ცვლასთან ერთად საქართველოს უსაფრთხოების

გარემოს ჩამოყალიბებაზე მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს შიგა პოლიტიკური
პროცესები. საქართველოს დემოკრატიული მონაპოვრის რეფორმების გაგრძელების გზით
განმტკიცება დადებითად მოქმედებს სახელმწიფოს დემოკრატიული ინსტიტუტების
სტაბილურობასა და გაძლიერებაზე.

ქვეყნის სტაბილური და უსაფრთხო განვითარებისთვის უდიდესი მნიშვნელობა აქვს

გრძელვადიანი ეკონომიკური ზრდის მაღალი ტემპის შენარჩუნებას, რაც ეკონომიკაში
თავისუფალი ბაზრის პრინციპების ფართოდ დანერგვით, მკაცრი ფისკალური
დისციპლინითა და ჯანსაღი მონეტარული პოლიტიკის გატარებით მიიღწევა. ღია,
პარტნიორული და თავისუფალი სავაჭრო-ეკონომიკური ურთიერთობები ყველა
სახელმწიფოსთან და სახელმწიფოთა გაერთიანებებთან, განსაკუთრებით
ევროკავშირთან, ამერიკის შეერთებულ შტატებთან და რეგიონის ქვეყნებთან,
საქართველოს მნიშვნელოვანი არჩევანია.

საქართველოს ეროვნული ღირებულებები

სუვერენიტეტი და ტერიტორიული მთლიანობა

თავისუფლება

დემოკრატია და კანონის უზენაესობა

უსაფრთხოება

კეთილდღეობა

მშვიდობა

საქართველოს ეროვნული ინტერესები

1. სუვერენიტეტისა და ტერიტორიული მთლიანობის უზრუნველყოფა

2. სახელმწიფო ინსტიტუტების განვითარება და დემოკრატიის განმტკიცება

3. ეროვნული უსაფრთხოების ეფექტიანი სისტემის განვითარება

4. ეროვნული ერთიანობისა და სამოქალაქო თანხმობის განმტკიცება

5. ევროპული და ევროატლანტიკური ინტეგრაცია

6. ეკონომიკის სტაბილური გრძელვადიანი ზრდის უზრუნველყოფა

7. ენერგეტიკული უსაფრთხოების უზრუნველყოფა

8. რეგიონული სტაბილურობის უზრუნველყოფა

9. საქართველოს სატრანზიტო ფუნქციის გაძლიერება

10. საქართველოს და რეგიონის ეკოლოგიური უსაფრთხოების

უზრუნველყოფა

11. სამოქალაქო ინტეგრაციისა და ეროვნული და კულტურული

თვითმყოფობის უზრუნველყოფა
 12. კიბერუსაფრთხოების განმტკიცება

13. დემოგრაფიული უსაფრთხოების უზრუნველყოფა

14. დიასპორებთან ურთიერთობა

საქართველოს წინაშე არსებული საფრთხეები, რისკები და გამოწვევები

1. რუსეთის ფედერაციის მიერ საქართველოს ტერიტორიების ოკუპაცია და

ოკუპირებული ტერიტორიებიდან რუსეთის ფედერაციის მიერ ორგანიზებული
ტერორისტული აქტები

2. რუსეთის ფედერაციის მხრიდან ახალი სამხედრო აგრესიის რისკი

3. საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან იძულებით გადაადგილებულ

პირთა და ლტოლვილთა უფლებების დარღვევა

4. კავკასიაში არსებული კონფლიქტები

5. საერთაშორისო ტერორიზმი და ტრანსნაციონალური ორგანიზებული დანაშაული

6. ეკონომიკური და სოციალური გამოწვევები

7. ენერგეტიკული გამოწვევები

8. კიბერსაფრთხეები

9. ეკოლოგიური გამოწვევები

10. დემოგრაფიული გამოწვევები

11. სამოქალაქო ინტეგრაციასთან დაკავშირებული გამოწვევები

12. კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლების დაზიანება/განადგურება

საქართველოს უსაფრთხოების პოლიტიკის ძირითადი მიმართულებები

1. საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიების დეოკუპაცია დ რუსეთის

ფედერაციასთან ურთიერთობა

1.1. საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიების დეოკუპაცია

1.2. რუსეთის ფედერაციასთან ურთიერთობა

2. სახელმწიფო ინსტიტუტების განვითარება და დემოკრატიის განმტკიცება

3. ჩართულობის პოლიტიკის განხორციელება

4. საქართველოს თავდაცვისა და უსაფრთხოების სისტემის განვითარება

5. ჩრდილოატლანტიკური ხელშეკრულების ორგანიზაციაში გაწევრება და ევროკავშირში

ინტეგრაცია

5.1. ჩრდილოატლანტიკური ხელშეკრულების ორგანიზაციაში გაწევრება

5.2. ევროკავშირში ინტეგრაცია

6. თანამშრომლობა სამხრეთ კავკასიაში

7. საგარეო კავშირების განმტკიცება

7.1. ამერიკის შეერთებულ შტატებთან თანამშრომლობა

7.2. უკრაინასთან თანამშრომლობა

7.3. თურქეთთან თანამშრომლობა

7.4. მსოფლიოს სხვა რეგიონების ქვეყნებთან თანამშრომლობა

7.5. მრავალმხრივი თანამშრომლობის ფორუმები

7.5.1. გაერთიანებული ერების ორგანიზაცია (გაერო)

7.5.2. ევროპაში უსაფრთხოებისა და თანამშრომლობის რგანიზაცია (ეუთო)

7.5.3. ევროპის საბჭო

8. საერთაშორისო ტერორიზმისა და ტრანსნაციონალური ორგანიზებული დანაშაულის

წინააღმდეგ ბრძოლა

9. ეკონომიკური უსაფრთხოების პოლიტიკა

10. ენერგეტიკული უსაფრთხოების პოლიტიკა

11. განათლების პოლიტიკა

12. სოციალური უსაფრთხოებისა და ჯანმრთელობის დაცვის პოლიტიკა

13. კიბერუსაფრთხოების პოლიტიკა

14. ეკოლოგიური უსაფრთხოების პოლიტიკა

15. კულტურული მემკვიდრეობის დაცვა

16. დემოგრაფიული პოლიტიკა

17. სამოქალაქო ინტეგრაციის პოლიტიკა

18. დიასპორებთან ურთიერთობის პოლიტიკა

საქართველოს მთავრობის დადგენილება №38

2014 წლის 6 იანვარი ქ. თბილისი

სახელმწიფო უსაფრთხოებისა და კრიზისების მართვის საბჭოს შექმნისა და მისი

დებულების დამტკიცების შესახებ

მუხლი 1

„საქართველოს მთავრობის სტრუქტურის, უფლებამოსილებისა და საქმიანობის წესის

შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-5 მუხლის „ჩ“ ქვეპუნქტის, მე-6 მუხლის პირველი პუნ-
ქტისა და 29-ე მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად, სახელმწიფო უსაფრთხოების,
სტაბილურობისა და მართლწესრიგის უზრუნველყოფის მიზნით, შეიქმნას სახელმწიფო
უსაფრთხოებისა და კრიზისების მართვის საბჭო შემდეგი შემადგენლობით:

საქართველოს პრემიერ-მინისტრი – საბჭოს თავმჯდომარე;

საქართველოს ფინანსთა მინისტრი – საბჭოს წევრი;

საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრი – საბჭოს წევრი;

საქართველოს თავდაცვის მინისტრი – საბჭოს წევრი;

საქართველოს საგარეო საქმეთა მინისტრი – საბჭოს წევრი;

საქართველოს პრემიერ-მინისტრის თანაშემწე სახელმწიფო უსაფრთხოების საკითხებში –

სახელმწიფო უსაფრთხოებისა და კრიზისების მართვის საბჭოს მდივანი – საბჭოს წევრი.

მუხლი 2
დამტკიცდეს სახელმწიფო უსაფრთხოებისა და კრიზისების მართვის საბჭოს
თანდართული დებულება.

მუხლი 3

დადგენილება ამოქმედდეს 2014 წლის 1 იანვრიდან.

პრემიერ-მინისტრი ირაკლი ღარიბაშვილი

სახელმწიფო უსაფრთხოებისა და კრიზისების მართვის

საბჭოს დებულება

მუხლი 1. ზოგადი დებულებანი

1. სახელმწიფო უსაფრთხოებისა და კრიზისების მართვის საბჭო (შემდგომში – საბჭო)

შექმნილია სახელმწიფო უსაფრთხოებასთან დაკავშირებული საშინაო და საგარეო
პოლიტიკის, ქვეყნის სტაბილურობისა და მართლწესრიგის უზრუნველყოფის
სტრატეგიულ საკითხებზე; აგრეთვე, სახელმწიფო უსაფრთხოების სფეროში და
ეროვნული ინტერესებისათვის საფრთხის შემცველი ყველა ტიპის კრიზისული
სიტუაციების მართვის მიზნით უმაღლესი პოლიტიკური გადაწყვეტილებების
მისაღებად.

2. საბჭო წარმოადგენს საქართველოს პრემიერ-მინისტრის (შემდგომში – პრემიერ-

მინისტრი) სათათბირო ორგანოს და უშუალოდ ექვემდებარება მას.

3. საბჭო თავის საქმიანობას ახორციელებს საქართველოს კონსტიტუციის, საქართველოს

საერთაშორისო ხელშეკრულებების, საქართველოს კანონების, ამ დებულებისა და
საქართველოს სხვა სამართლებრივი აქტების საფუძველზე.

მუხლი 2. საბჭოს უფლებამოსილება

საბჭო პრემიერ-მინისტრის დავალებით:

ა) ახორციელებს სახელმწიფო უსაფრთხოების სფეროში არსებული მდგომარეობის, შიდა

და გარე საფრთხეების შეფასებას;
ბ) განიხილავს საშინაო და საგარეო პოლიტიკის უმნიშვნელოვანეს საკითხებს, რომლებიც
უშუალოდ უკავშირდება სახელმწიფო უსაფრთხოების უზრუნველყოფას;

გ) ორგანიზებას უწევს სახელმწიფო სტრატეგიის შემუშავებას საგარეო პოლიტიკისა და

უსაფრთხოების სფეროში;

დ) შეიმუშავებს წინადადებებს კოლექტიური უშიშროების სისტემებთან საქართველოს

თანამშრომლობის შესახებ;

ე) საქართველოს მიერ დადებული ან აღიარებული საერთაშორისო ხელშეკრულებებისა

და შეთანხმებების შესაბამისად განიხილავს ქვეყნის საზღვრებს გარეთ უშიშროების
უზრუნველყოფის ღონისძიებებში საქართველოს მონაწილეობის საკითხებს;

ვ) განიხილავს კანონებისა და სხვა ნორმატიული აქტების პროექტებს სახელმწიფოს

თავდაცვისა და უშიშროების საკითხებზე;

ზ) აკონტროლებს სახელმწიფოს თავდაცვისა და უშიშროების სფეროში საქართველოს

სამინისტროების, აფხაზეთისა და აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკების, ადგილობრივი
თვითმმართველობის ორგანოებისა და სხვა სახელმწიფო უწყებების საქმიანობას;

თ) შეიმუშავებს და პრემიერ-მინისტრს წარუდგენს აუცილებელ ღონისძიებათა

კომპლექსს ქვეყნის სასიცოცხლო ინტერესების საწინააღმდეგო შიდა და გარე
საფრთხეების პროგნოზირების, გამოვლენის, თავიდან აცილებისა და
ნეიტრალიზაციისათვის;

ი) შეიმუშავებს წინადადებებს მოვლენათა მძიმე პოლიტიკური, სოციალური,

ეკონომიკური, ეკოლოგიური და სხვა შედეგების თავიდან ასაცილებლად ან
აღმოსაფხვრელად;

კ) ხელმძღვანელობს ეროვნული ინტერესებისათვის საფრთხის შემცველი ყველა ტიპის

კრიზისული სიტუაციების მართვას უმაღლეს პოლიტიკურ დონეზე.

მუხლი 3. საბჭოს შემადგენლობა

1. საბჭოს ჰყავს მუდმივი და მოწვეული წევრები.

2. საბჭოს მუდმივი წევრები არიან: პრემიერ-მინისტრი, საქართველოს ფინანსთა

მინისტრი, საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრი, საქართველოს თავდაცვის
მინისტრი, საქართველოს საგარეო საქმეთა მინისტრი, პრემიერ-მინისტრის თანშემწე
სახელმწიფო უსაფრთხოების საკითხებში – სახელმწიფო უსაფრთხოებისა და კრიზისების
მართვის საბჭოს მდივანი.
3. საბჭოს მუდმივი წევრების გარდა, საჭიროების შემთხვევაში, პრემიერ-მინისტრის
გადაწყვეტილებით, საბჭოს სხდომაზე ხმის უფლებით შეიძლება მოწვეულ იქნენ:
საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრი,
საქართველოს გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის მინისტრი, საქართველოს
ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების მინისტრი, საქართველოს ენერგეტიკის
მინისტრი, საქართველოს რეგიონული განვითარებისა და ინფრასტრუქტურის მინისტრი,
საქართველოს სახელმწიფო მინისტრი ევროპულ და ევროატლანტიკურ სტრუქტურებში
ინტეგრაციის საკითხებში, საქართველოს სახელმწიფო მინისტრი რეინტეგრაციის
საკითხებში, საქართველოს პარლამენტის თავმჯდომარე, საქართველოს შეიარაღებული
ძალების გენერალური შტაბის უფროსი, საქართველოს დაზვერვის სამსახურის უფროსი,
საქართველოს პრეზიდენტის თანაშემწე ეროვნული უშიშროების საკითხებში –
ეროვნული უშიშროების საბჭოს მდივანი, როგორც საბჭოში საქართველოს პრეზიდენტის
წარმომადგენელი.

4. პრემიერ-მინისტრის გადაწყვეტილებით, ხმის უფლების გარეშე, საბჭოს სხდომაზე

დასასწრებად შეიძლება მოწვეულ იქნენ სხვა თანამდებობის პირები.

5. საბჭო ანგარიშვალდებულია პრემიერ-მინისტრის წინაშე.

მუხლი 4. საბჭოს სხდომა

1. საბჭოს სხდომებს თავმჯდომარეობს პრემიერ-მინისტრი.

2. საბჭოს სხდომები დახურულია. პრემიერ-მინისტრის გადაწყვეტილებით, საბჭოს

სხდომა შეიძლება გამოცხადდეს ღიად.

3. საბჭოს სხდომა, როგორც წესი, იმართება თვეში ერთხელ, პრემიერ-მინისტრის

მოწვევით. პრემიერ-მინისტრმა შეიძლება საბჭოს სხდომა, საჭიროებისამებრ, მოიწვიოს
დადგენილ ვადაზე ადრე.

4. საბჭოს გადაწყვეტილება მიიღება დამსწრე წევრთა ხმების უბრალო უმრავლესობით.

ხმების თანაბრად გაყოფის შემთხვევაში, გადამწყვეტია საბჭოს თავმჯდომარის ხმა.

5. საბჭო შეიმუშავებს რეკომენდაციებს განსახილველ საკითხებზე პრემიერ-მინისტრის

მიერ გადაწყვეტილების მისაღებად. საბჭოს მიერ შემუშავებული რეკომენდაციების
საფუძველზე პრემიერ-მინისტრი გამოსცემს შესაბამის აქტებს.

6. საბჭოს სხდომა ფორმდება ოქმით, რომელსაც ხელს აწერს საბჭოს თავმჯდომარე და

მდივანი.

მუხლი 5. პრემიერ-მინისტრის თანაშემწე სახელმწიფო უსაფრთხოების საკითხებში –

სახელმწიფო უსაფრთხოებისა და კრიზისების მართვის საბჭოს მდივანი
1. პრემიერ-მინისტრის თანაშემწეს სახელმწიფო უსაფრთხოების საკითხებში –
სახელმწიფო უსაფრთხოებისა და კრიზისების მართვის საბჭოს მდივანს (შემდგომში –
საბჭოს მდივანი) თანამდებობაზე ნიშნავს და თანამდებობიდან ათავისუფლებს პრემიერ-
მინისტრი.

2. საბჭოს მდივანი სამსახურებრივი მოვალეობის შესრულებისას ანგარიშვალდებულია

მხოლოდ პრემიერ-მინისტრის წინაშე.

3. საბჭოს მდივანი:

ა) უზრუნველყოფს საბჭოს მუშაობის ორგანიზებას;

ბ) ხელმძღვანელობს საბჭოს აპარატს;

გ) პრემიერ-მინისტრს დასამტკიცებლად წარუდგენს საბჭოს აპარატის სტრუქტურასა და

საშტატო განრიგს, აპარატისა და მისი სტრუქტურული ერთეულების დებულებებს;

დ) ამზადებს საბჭოს სხდომებს;

ე) აკონტროლებს სახელმწიფოს თავდაცვისა და უშიშროების საკითხებზე პრემიერ-

მინისტრის გადაწყვეტილებების შესრულებას;

ვ) საჭიროების შემთხვევაში, პრემიერ-მინისტრს წარუდგენს წინადადებებს დროებითი

უწყებათაშორისი სამუშაო ჯგუფების შექმნის შესახებ;

ზ) კოორდინაციას უწევს საბჭოს მიერ შექმნილი დროებითი უწყებათაშორისი სამუშაო

ჯგუფების საქმიანობას;

თ) თავისი კომპეტენციის ფარგლებში ხელს აწერს სამსახურებრივ დოკუმენტებს;

ი) დადგენილი წესით ასრულებს პრემიერ-მინისტრის ცალკეულ დავალებებს.

მუხლი 6. სახელმწიფო უსაფრთხოებისა და კრიზისების მართვის საბჭოს აპარატი

1. სახელმწიფო უსაფრთხოებისა და კრიზისების მართვის საბჭოს საქმიანობის

ინფორმაციულ-ანალიტიკურ და ორგანიზაციულ უზრუნველყოფას ახორციელებს საბჭოს
აპარატი. იგი ამ მიზნით:

ა) შეიმუშავებს ეროვნული უსაფრთხოების კონცეფციის პროექტს;

ბ) ახორციელებს ქვეყნის უსაფრთხოების სფეროში არსებული მდგომარეობის, შიდა და

გარე საფრთხეების ძირითადი მიმართულებებისა და გამოწვევების შეფასებასა და
ანალიზს;

გ) ახორციელებს პრემიერ-მინისტრის ინფორმაციულ და ანალიტიკურ უზრუნველყოფას

ქვეყნის უსაფრთხოებასთან დაკავშირებულ საკითხებზე;
დ) შეიმუშავებს წინადადებებსა და რეკომენდაციებს ქვეყნის უსაფრთხოების
პოლიტიკისა და სტრატეგიის შესახებ, ასევე ეროვნულ უსაფრთხოებასთან
დაკავშირებულ ცალკეულ საკითხებთან დაკავშირებით;

ე) ახორციელებს შესაბამისი სახელმწიფო დაწესებულებებიდან ინფორმაციისა და

დოკუმენტაციის გამოთხოვასა და მიღებას, საჭიროების შემთხევევაში მათ წარდგენას
პრემიერ-მინისტრისათვის;

ვ) პრემიერ-მინისტრს წარუდგენს საბჭოს სხდომაზე განსახილველ საკითხთა შესახებ

წინადადებებსა და რეკომენდაციებს;

ზ) ამზადებს საბჭოს სხდომებს, პრემიერ-მინისტრს შესათანხმებლად წარუდგენს მის

დღის წესრიგს, ასევე წინადადებებს საბჭოს სხდომაზე მოსაწვევ თანამდებობის პირთა
შესახებ;

თ) პრემიერ-მინისტრის დავალების, საბჭოს რეკომენდაციის საფუძველზე,

კანონმდებლობით დადგენილი წესით, ამზადებს შესაბამისი სამართლებრივი აქტების
პროექტებს ეროვნული უსაფრთხოების სფეროს მიკუთვნებულ საკითხებზე;

ი) ახორციელებს ქვეყნის თავდაცვის, სამართალდამცავი და სპეციალური სამსახურების

მიერ პრემიერ-მინისტრის სამართლებრივი აქტებისა და დავალებების შესრულების
მონიტორინგს;

კ) კოორდინაციას უწევს სახელმწიფო უსაფრთხოებასთან დაკავშირებული

სტრატეგიული და დოქტრინალური დოკუმენტების შემუშავებას;

ლ) ახორციელებს ქვეყნის თავდაცვის, უშიშროების, მართლწესრიგის დაცვის სფეროში

შესაბამისი სამსახურების საქმიანობის კოორდინაციას;

მ) კოორდინაციას უწევს სახელმწიფო უსაფრთხოების სფეროს მიკუთვნებულ

საკითხებზე ერთიანი სახელმწიფო პოლიტიკის ფორმირებას;

ნ) პრემიერ-მინისტრის დავალების შესაბამისად უზრუნველყოფს ქვეყანაში საგანგებო და

კრიზისული სიტუაციების მართვის კოორდინაციას;

ო) საბჭოს საქმიანობის უზრუნველყოფის მიზნით ახორციელებს სხვა ფუნქციებს.

2. საბჭოს აპარატის სტრუქტურა და საშტატო განრიგი, საბჭოს აპარატისა და მისი

სტრუქტურული ერთეულების დებულებები მტკიცდება მთავრობის დადგენილებით.

მუხლი 7. კრიზისული სიტუაციების მართვის ოპერატიული ცენტრი

1. საბჭოს აპარატის შემადგენლობაშია კრიზისული სიტუაციების მართვის ოპერატიული

ცენტრი, რომელიც კრიზისული სიტუაციების დროს (ეროვნული უსაფრთხოების
ხელყოფა, შიდა პოლიტიკური დესტაბილიზაციის მცდელობა, სტიქიური კატაკლიზმები
და სხვა სახის კრიზისი) გადადის პრემიერ-მინისტრის პირდაპირ დაქვემდებარებაში.

2. კრიზისული სიტუაციების მართვის ოპერატიული ცენტრი:

ა) ეროვნული ინტერესებისათვის საფრთხის შემცველი ყველა ტიპის კრიზისული

სიტუაციების შექმნის საშიშროების ან მისი დადგომის შემთხვევაში მიმართავს პრემიერ-
მინისტრს;

ბ) უზრუნველყოფს ეროვნული ინტერესებისათის საფრთხის შემცველი ყველა ტიპის

კრიზისული სიტუაციებთან დაკავშირებული გეგმების შემუშავებას;

გ) ამზადებს კრიზისული სიტუაციებიდან გამოსვლის პროექტებს;

დ) კრიზისული სიტუაციების დროს ახდენს სახელმწიფო უწყებების კოორდინირებული

მუშაობის ორგანიზებას;

ე) ახორციელებს ეროვნული ინტერესებისათვის საფრთხის შემცველი ყველა ტიპის

კრიზისული სიტუაციების მართვასთან დაკავშირებული საქართველოს მთავრობისა და
პრემიერ-მინისტრის სამართლებრივი აქტების/დავალებების შესრულების მონიტორინგს;

ვ) ქმნის და აწარმოებს კრიზისული სიტუაციების მართვის ოპერატიული ცენტრის

საინფორმაციო ბანკს;

ზ) ასრულებს პრემიერ-მინისტრის ცალკეულ დავალებებს.

საქართველოს საგარეო დაზვერვის სპეციალური სამსახური

საქართველოს დაზვერვის სისტემა

საქართველოს დამოუკიდებლობის აღდგენის შემდეგ, ყოფილი საქართველოს სსრ

სახელმწიფო უშიშროების სამსახურის ბაზაზე 1991 წელს შეიქმნა საქართველოს
საინფორმაციო–სადაზვერვო სამსახური, რომლის შემადგენლობაშიც ერთ–ერთ
ქვედანაყოფად ჩამოყალიბდა დაზვერვის მთავარი სამმართველო.

1993–1997 წლებში საქართველოს სახელმწიფო უშიშროების სამინისტროში

ფუნქციონირებდა საგარეო დაზვერვის მთავარი სამმართველო.

როგორც დამოუკიდებელი სამსახური, საქართველოს დაზვერვის სახელმწიფო

დეპარტამენტი ჩამოყალიბდა 1997 წლის 19 სექტემბერს. დეპარტამენტში გაერთიანდა
ოპერატიული, ინფორმაციისა და ანალიზის, კადრების, ინსპექციისა და საკუთარი
უშიშროების სამმართველოები, რადიოელექტრონული დაზვერვის ცენტრი და ორი
რეგიონალური სამმართველო აჭარასა და აფხაზეთში.

2004–2005 წლებში საგარეო დაზვერვის სახელმწიფო დეპარტამენტი, როგორც

სახელმწიფო საქვეუწყებო დაწესებულება, კვლავ დაექვემდებარა სახელმწიფო
უშიშროების სამინისტროს.

2005 წლის 24 იანვარს საქართველოს უშიშროებისა და შინაგან საქმეთა სამინისტროების

რეფორმებისა და ერთიან სტრუქტურად ჩამოყალიბებასთან ერთად მიღებულ იქნა
გადაწყვეტილება, საგარეო დაზვერვის დეპარტამენტის ყოფილი უშიშროების
სამინისტროდან გამოყოფისა და დამოუკიდებელი სტრუქტურის, საქართველოს საგარეო
დაზვერვის სპეციალური სამსახურის შექმნის შესახებ.

2010 წლის 27 აპრილს საქართველოს პარლამენტის მიერ მიღებულ იქნა საქართველოს

კანონები „სადაზვერვო საქმიანობის შესახებ“ და „საქართველოს დაზვერვის სამსახურის
შესახებ“ , რომელთა საფუძველზეც სამსახურს ეწოდა „საქართველოს დაზვერვის
სამსახური“. სამსახურის სახელწოდებაში ცვლილების შეტანამ და სიტყვა „საგარეოს“
ამოღებამ ჩვენი აზრით აღნიშნულ სამსახურს ფუნქციები და უფლებები შეჰმატა, თუ
აღნიშნული კანონების მიღებამდე საქართველოს საგარეო დაზვერვის სამსახური
სადაზვერვო საქმიანობას ეწეოდა ქვეყნის საზღვრებს გარეთ, საკანონმდებლო და
სამსახურის სახელწოდებაში შეტანილი ცვლილებებით საქართველოს დაზვერვის
სამსახურს ფაქტიურად უფლება მიეცა სადაზვერვო საქმიანობა აწარმოოს ქვეყნის
შიგნითაც, რაც მთელ რიგ დემოკრატიულ სახელმწიფოებში იზღუდება და აღნიშნული
საკითხები სპეციალური კანონმდებლობით რეგულირდება. საქართველოში არსებობს
კონტრდაზვერვის სამსახური, რომელიც ქვეყნის შიდა უსაფრთხოებას უზრუნველყოფს.
აღნიშნული ფაქტი სპეცსამსახურების ფუნქციების დაუშვებელ აღრევად მიგვაჩნია.
საქართველოს დაზვერვის სამსახური არის საქართველოს პრემიერ–მინისტრის უშუალო
დაქვემდებარებაში არსებული აღმასრულებელი ხელისუფლების სპეციალური
დანიშნულების დაწესებულება, რომელიც საქართველოს სახელმწიფო ინტერესებიდან
გამომდინარე ახორციელებს სადაზვერვო საქმიანობას პოლიტიკურ, ეკონომიკურ,
სამეცნიერო-ტექნიკურ, სამხედრო-სტრატეგიულ სფეროებში, ეწევა საგარეო
კონტრდაზვერვით საქმიანობას საქართველოს ფარგლებს გარეთ.

საქართველოს დაზვერვის სამსახური ბიუჯეტითაც და სტრუქტურითაც განსხვავდება

დასავლეთის ქვეყნების დაზვერვის სამსახურებისგან. იგი არ არის გეოგრაფიულ-
რეგიონალური ნიშნით ან სტრატეგიული მნიშვნელობის დირექტორატებად ან
სამმართველოებად დაყოფილი. საქმე უფრო მარტივად არის, შექმნილია 5 დირექტორატი
და აღნიშნული სპეციალური სამსახურის ბიუჯეტი 2008 წელს 5,7 მილიონი ლარი იყო,
რაც 2007 წლის შესაბამის მაჩვენებელს 2.1 მილიონი ლარით აღემატებოდა. 2009 და 2010
წლებში სამსახურის ბიუჯეტი 6,5 მილიონი ლარით განისაზღვრა და გაკეთდა
განცხადება, რომ იგი შემდგომში უფრო გაიზრდებოდა, მაგრამ შემდგომ წლებში
აღნიშნული სამსახურის ბიუჯეტმა 5.5 მილიონი ლარი შეადგინა. ჩვენი აზრით
დაზვერვის ბიუჯეტი 10 მილიონ ლარამდეც, რომ გაიზარდოს 21-ე საუკუნის
გამოწვევებისა და რისკების პრევენციისათვის ნამდვილად არ იქნება საკმარისი.
საერთაშორისო გამოცდილება გვიჩვენებს, რომ აღნიშნული ტიპის სამსახურბის მიერ
მოპოვებული და გაანალიზებული ინფორმაციის და რეკომენდაციების საფუძველზე
ეფექტურად და დროულად საზღვრავენ სახელმწიფოების ლიდერები ქვეყნის საგარეო
პოლიტიკას და თავდაცვით სტრატეგიულ კურსს.

ჩვენი აზრით აუცილებელია დაარსდეს დაზვერვისა და კონტრდაზვერვის სპეციალური

სასწავლებელი ან შესაძლებლობის შემთხვევაში "აკადემია", რომელიც 21-ე საუკუნის
მოთხოვნებთან შესაბამისი ინტელექტუალური, ფსიქოლოგიული და ფიზიკური
დისციპლინების დანერგვასა და განვითარების საშუალებებით აღზრდის პროფესიონალ
მზვერავებს და კონტრმზვერავებს, რომლებიც უფრო მაღალი ანალიტიკური ცოდნით
აღჭურვილნი შეუდგებიან საქმიანობას და განახორციელებენ შესაბამის პრევენციულ
ღონისძიებებს. აღნიშნული სასწავლებელი არ უნდა შედიოდეს არცერთი სამინისტროსა
და უწყების შემადგენლობაში, მაგრამ ამავდროულად იგი უნდა უზრუნველყოფდეს
ყველა უწყებას საჭირო კადრებით. სასწავლებელი უნდა იყოს ერთგვარი ანალიტიკური
ცენტრი სადაც კადრების აღზრდის გარდა უნდა მიმდინარეობდეს კვლევები და ანალიზი
გლობალურ და ლოკალურ დონეზე მიმდინარე მნიშვნელოვანი მოვლენებისა და მათი
შემდგომი განვითარების შესაძლებლობების შესახებ, რომ შემდგომში სიტუაციის
გამწვავების შემთხვევაში ჩვენი ქვეყანა მომზადებული დახვდეს ყველა ტიპის გამოწვევას
და მოახდინოს ყველა სახის რისკების დროული და ეფექტური ეფექტური პრევენცია.

ყოვლად მიუღებელია სხვადასხვა ტიპის სპეცსამსახურების ფუნქციების აღრევა და

სპეციალური საქმიანობის სხვადასხვა მიმართულების და სპეციფიკის მქონე კადრების
გადაადგილება ერთი სპეცსამსახურიდან მეორეში, ყოველივე ეს პროფესიულ
დეზორგანიზაციას გამოიწვევს. დაზვერვა ინფორმაციის მოპოვების ხელოვნებაა, ხოლო
კონტრდაზვერვა ინფორმაციის მომპოვებელთათვის ხელის შეშლის და სახელმწიფო
უშიშროების უზრუნველყოფის საუკეთესო საშუალება. აღნიშნული ორი სპეცსამსახური
ფუნქციურად თითქმის ახლოს დგას ერთმანეთთან, მაგრამ ყოვლად დაუშვებელია
სამართალდამცავი ორგანოებიდან კადრების გადაყვანა ელიტურ სპეცსამსახურებში,
რადგან ისინი სათანადოდ ვერ აღიქვამენ სისტემის სირთულეს, სპეციფიკას და მუდამ
ოპერატიულ მუშაკებად დარჩებიან, რაც ნაკლებად პროდუქტიული იქნება ანალიტიკური
საქმიანობის წარმოებისას, სადაც აუცილებელია ანალიტიკური და ოპერატიული უნარ-
ჩვევების კომბინაცია და სხვადასხვა სპეციალური დისციპლინების ცოდნა.

აუცილებელია, გააზრებულ იქნას, რომ კაცობრიობა 21-ე საუკუნეში მთლიან

ორგანიზმად, ყოველი ერი კი ამ ორგანიზმის ნაწილად უნდა განვიხილოთ. თუ
მსოფლიოს რომელიმე კუთხეში დაავადება იჩენს თავს არ უნდა ვთქვათ, მე რა
მენაღვლებაო... სხვის ავადმყოფობას ისეთივე ყურადღებით უნდა მოვეკიდოთ, როგორც
საკუთარს, მაგრამ ამითი არ უნდა დაზარალდეს საკუთარი ეროვნული ინტერესები და
ეროვნული უსაფრთხოება.

საქართველოს კანონი საქართველოს დაზვერვის სამსახურის შესახებ

თავი I

ზოგადი დებულებანი

მუხლი 1. კანონის რეგულირების სფერო და საქართველოს დაზვერვის სამსახურის

საქმიანობის სამართლებრივი საფუძვლები

1. ეს კანონი განსაზღვრავს საქართველოს დაზვერვის სამსახურის სტატუსს,

უფლებამოსილებას, საქმიანობის ძირითად სფეროებს, მიზნებსა და პრინციპებს,
საქართველოს დაზვერვის სამსახურში მოსამსახურის მიერ სამსახურის გავლის
სამართლებრივ საფუძვლებს, საქართველოს დაზვერვის სამსახურის მოსამსახურის
სოციალური და სამართლებრივი დაცვის გარანტიებს.

2. საქართველოს დაზვერვის სამსახური თავის საქმიანობას წარმართავს საქართველოს

კონსტიტუციის, საქართველოს საერთაშორისო ხელშეკრულებებისა და შეთანხმებების, ამ
კანონის, „სადაზვერვო საქმიანობის შესახებ“ საქართველოს კანონისა და საქართველოს
სხვა საკანონმდებლო და კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტების საფუძველზე.

მუხლი 2. საქართველოს დაზვერვის სამსახური

საქართველოს დაზვერვის სამსახური (შემდგომში – სამსახური) არის საქართველოს
პრეზიდენტის უშუალო დაქვემდებარებაში არსებული აღმასრულებელი ხელისუფლების
სპეციალური დანიშნულების დაწესებულება, რომელიც საქართველოს ეროვნული
ინტერესების დაცვის მიზნით ახორციელებს სადაზვერვო საქმიანობას.

მუხლი 3. სამსახურის საქმიანობის ძირითადი სფეროები

1. სამსახური სადაზვერვო საქმიანობას ახორციელებს პოლიტიკურ, ეკონომიკურ,

სამეცნიერო-ტექნიკურ, სამხედრო-პოლიტიკურ, ინფორმაციულ და ეკოლოგიურ
სფეროებში, აგრეთვე თავისი კომპეტენციის ფარგლებში მონაწილეობს საერთაშორისო
ტერორიზმთან ბრძოლაში.

2. სამსახური ახორციელებს საგარეო კონტრდაზვერვით საქმიანობას.

მუხლი 4. სამსახურის საქმიანობის ძირითადი მიზნები

სამსახურის საქმიანობის ძირითადი მიზნებია საგარეო საფრთხეებისა და რისკების

განსაზღვრა, ქვეყნის სახელმწიფო-პოლიტიკური თანამდებობის პირების აუცილებელი
სადაზვერვო ინფორმაციით უზრუნველყოფა პოლიტიკურ, ეკონომიკურ, თავდაცვის,
ინფორმაციულ, ეკოლოგიურ და ეროვნული უსაფრთხოების სხვა სფეროებში
გადაწყვეტილებების მისაღებად.

მუხლი 5. სამსახურის საქმიანობის ძირითადი პრინციპები სამსახურის საქმიანობის

ძირითადი პრინციპებია:

ა) კანონიერება;

ბ) სახელმწიფოებრივი ინტერესების, ადამიანის უფლებათა, თავისუფლებათა და

კანონიერი ინტერესების დაცვა;

გ) ობიექტურობა და მიუკერძოებლობა;

დ) პოლიტიკური ნეიტრალიტეტი;

ე) ანგარიშვალდებულება, პროფესიონალიზმი და კომპეტენტურობა;

ვ) ერთიანობა და ცენტრალიზაცია;

ზ) მიზანმიმართულობა;

თ) ოპერატიულობა;

ი) უწყვეტობა;
კ) გეგმურობა;

ლ) ფარულობა.

თავი II

სამსახურის საქმიანობა და უფლებამოსილება

მუხლი 6. სამსახურის საქმიანობისა და უფლებამოსილების ფარგლები

1. სამსახური თავის საქმიანობაში დამოუკიდებელია და ანგარიშვალდებულია

საქართველოს პრეზიდენტისა და საქართველოს ეროვნული უშიშროების საბჭოს წინაშე.
მისი უფლებამოსილება, ორგანიზება, საქმიანობის წესი და დამოუკიდებლობის
გარანტიები განსაზღვრულია ამ კანონითა და საქართველოს სხვა საკანონმდებლო და
კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტებით.

2. სამსახურს აქვს ბეჭედი საქართველოს სახელმწიფო გერბის გამოსახულებით და თავისი

სახელწოდებით, ასევე საკუთარი სიმბოლოები.

3. სამსახურის ადგილსამყოფელია ქალაქი თბილისი.

4. სამსახური თავის უფლებამოსილებას ახორციელებს საქართველოს საზღვრებს გარეთ,

აგრეთვე საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე, თავისი კომპეტენციის ფარგლებში.

5. სამსახური ამზადებს და საქართველოს პრეზიდენტს წარუდგენს სადაზვერვო

ინფორმაციას მისი კომპეტენციისთვის მიკუთვნებულ საკითხებზე.

6. სამსახური თავისი უფლებამოსილების განხორციელების მიზნით:

ა) საქართველოს პრეზიდენტის მიერ დამტკიცებული ეროვნული სადაზვერვო

პროგრამიდან გამომდინარე, შეიმუშავებს სადაზვერვო დავალებებს;

ბ) შეიმუშავებს და ახორციელებს სადაზვერვო საქმიანობის უსაფრთხოებისა და

განვითარებისათვის აუცილებელ სპეციალურ პროგრამებს;

გ) ნებაყოფლობით, ღიად ან კონფიდენციალურად თანამშრომლობს პირებთან;

დ) თავისი კომპეტენციის ფარგლებში, საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი

წესით ახორციელებს სახელმწიფო საიდუმლოების რეჟიმის დაცვის მეთოდურ,
ორგანიზაციულ, ორგანიზაციულ-ტექნიკურ ღონისძიებებს როგორც თავის
ქვედანაყოფებში, ისე საქართველოს დიპლომატიურ წარმომადგენლობებსა და
საკონსულო დაწესებულებებში. ამ მიზნით იგი ახორციელებს როგორც ოპერატიულ, ისე
საინჟინრო-ტექნიკურ ღონისძიებებს;

ე) თავისი მოსამსახურეების, ოპერატიული ინფორმაციის წყაროების, საინფორმაციო და

კავშირგაბმულობის სისტემების უსაფრთხოების უზრუნველყოფის მიზნით იყენებს
ოპერატიულ, ოპერატიულ-ტექნიკურ და საინჟინრო-ტექნიკურ ღონისძიებათა
აუცილებელ კომპლექსს;

ვ) აუცილებლობის შემთხვევაში ახორციელებს თავისი დოკუმენტაციის, საკადრო

შემადგენლობის, ქვედანაყოფების, შენობა-ნაგებობებისა და სატრანსპორტო
საშუალებების შენიღბვასა და დაშიფვრას, მათ შორის, სხვადასხვა დოკუმენტის,
სატრანსპორტო საშუალების სანომრე და სხვა ამოსაცნობი ნიშნების გამოყენებით;

ზ) კონსპირაციის მიზნით, სადაზვერვო საქმიანობის აუცილებლობიდან გამომდინარე,

ქმნის სხვადასხვა სამართლებრივი ფორმის ორგანიზაციებს;

თ) თავისი კომპეტენციის ფარგლებში უზრუნველყოფს საკუთარ უსაფრთხოებას,

კანონსაწინააღმდეგო ხელყოფისაგან იცავს თავის მოსამსახურეებს, ოპერატიული
ინფორმაციის წყაროებს, ოპერატიულ-ტექნიკურ საშუალებებს, შენობა-ნაგებობებსა და
საინფორმაციო მონაცემთა ბაზას;

ი) თავისი კომპეტენციის ფარგლებში ახორციელებს ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობას;

კ) ახორციელებს საგარეო კონტრდაზვერვით საქმიანობას;

ლ) სადაზვერვო ინფორმაციის მოსაპოვებლად იყენებს ოპერატიულ, ოპერატიულ-

ტექნიკურ, საინჟინრო-ტექნიკურ, რადიოელექტრონულ და სხვა სპეციალურ
საშუალებებს;

მ) სადაზვერვო ინფორმაციის დასაცავად სხვა მეთოდებთან ერთად ქმნის ან/და იყენებს

კრიპტოგრაფიულ სისტემებს და შიფრებს;

ნ) სადაზვერვო საქმიანობის აუცილებლობიდან გამომდინარე, საწარმოებთან,

დაწესებულებებთან და ორგანიზაციებთან (მიუხედავად მათი სამართლებრივი ფორმისა)
დებს ხელშეკრულებებს;

ო) თავისი ქონების, ობიექტების, ინფორმაციისა და მოსამსახურეთა დაცვის

უზრუნველყოფის მიზნით თანამშრომლობს საქართველოს სხვა სახელმწიფო
სტრუქტურებთან;

პ) დამტკიცებული რიცხოვნობისა და ორგანიზაციული სტრუქტურის ფარგლებში ქმნის

აუცილებელ ქვედანაყოფებს, სპეციალური მომზადების, სამეცნიერო-კვლევით,
სამედიცინო-პროფილაქტიკურ დაწესებულებებს, არქივს, უშვებს სპეციალურ
გამოცემებს;

ჟ) სამსახურის ისტორიული და მეცნიერული ღირებულების მქონე დოკუმენტებს

„სახელმწიფო საიდუმლოების შესახებ“ საქართველოს კანონის შესაბამისად
განსაიდუმლოების შემდეგ მუდმივი შენახვისათვის გადასცემს საჯარო სამართლის
იურიდიულ პირს – საქართველოს ეროვნულ არქივს;
რ) რეგიონალურ და გლობალურ საფრთხეებთან დაკავშირებულ საკითხებზე
თანამშრომლობს უცხო ქვეყნების შესაბამის სამსახურებთან.

7. სამსახურის დოკუმენტები, რომლებიც შეიცავს მონაცემებს მისი საკადრო

შემადგენლობისა და იმ პირების ან/და ორგანიზაციების შესახებ, რომლებიც სამსახურთან
კონფიდენციალურად თანამშრომლობენ (თანამშრომლობდნენ), აგრეთვე სამსახურის
მიერ გამოყენებული მეთოდებისა და საშუალებების შესახებ, ინახება სამსახურის არქივში
და განსაიდუმლოებას არ ექვემდებარება. გამონაკლისია ამ კანონის 24-ე მუხლის მე-3
პუნქტით გათვალისწინებული შემთხვევა.

8. თავისი საქმიანობის განხორციელებისას სამსახური უფლებამოსილია შეიძინოს,

შექმნას და დაამზადოს სპეციალური დანიშნულების მოწყობილობები და სისტემები და
ექსპლუატაცია გაუწიოს მათ.

9. სამსახური აგრეთვე ახორციელებს სხვა საქმიანობას, რომელიც პირდაპირ

გამომდინარეობს ამ კანონიდან.

მუხლი 7. პასუხისმგებლობა სადაზვერვო ინფორმაციის გამჟღავნებისათვის

საქართველოს საკანონმდებლო, აღმასრულებელი და სასამართლო ხელისუფლების

ორგანოების, საწარმოებისა და დაწესებულებების ხელმძღვანელები და სხვა
თანამდებობის პირები, რომლებსაც წარედგინება სადაზვერვო ინფორმაცია, კანონით
დადგენილი წესით პასუხს აგებენ სახელმწიფო საიდუმლოების შემცველი მონაცემების
გამჟღავნებისათვის და ინფორმაციის წყაროების გაშიფვრისათვის.

სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახური

ეროვნული უსაფრთხოების უზრუნველყოფა ნებისმიერი დემოკრატიული სახელმწიფოს 

უმთავრესი ამოცანაა.

საქართველოს წინაშე არსებული გამოწვევებისა და საფრთხეების საპასუხოდ,

უსაფრთხოების სისტემის ეფექტიანი და დემოკრატიული ფუნქციონირების მიზნით, 2015
წლის 1 აგვისტოს შეიქმნა დამოუკიდებელი, დეპოლიტიზებული, პროფესიული ნიშნით
დაკომპლექტებული და ანგარიშვალდებულების მაღალი ხარისხის მქონე სახელმწიფო
უსაფრთხოების სამსახური.
სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის საქმიანობის მიმართულებები, ფუნქციები და
უფლებამოსილებები მკაფიოდაა განსაზღვრული საკანონმდებლო დონეზე. “სახელმწიფო
უსაფრთხოების სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის თანახმად, საქართველოს
სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახური არის საქართველოს მთავრობის უშუალო
დაქვემდებარებაში არსებული აღმასრულებელი ხელისუფლების სპეციალური
დანიშნულების დაწესებულებათა სისტემა, რომელიც თავისი კომპეტენციის ფარგლებში
უზრუნველყოფს სახელმწიფო უსაფრთხოებას.  

 სამსახურის საქმიანობის მიმართულებებია: საქართველოს კონსტიტუციური

წყობილების, სუვერენიტეტის, ტერიტორიული მთლიანობისა და სამხედრო
პოტენციალის უცხო ქვეყნების სპეციალური სამსახურებისა და ცალკეულ პირთა
მართლსაწინააღმდეგო ქმედებებისაგან დაცვა, საქართველოს კონსტიტუციური
წყობილებისა და სახელმწიფო ხელისუფლების არაკონსტიტუციური, ძალადობრივი
გზით შეცვლის გამოვლენა და მათი დაცვის უზრუნველყოფა, ქვეყნის ეკონომიკური
უსაფრთხოების უზრუნველყოფა, ტერორიზმთან ბრძოლა, სახელმწიფო
უსაფრთხოებისთვის საფრთხის შემცველი ტრანსნაციონალური ორგანიზებული
დანაშაულის და საერთაშორისო დანაშაულის წინააღმდეგ ბრძოლა,  კორუფციის
თავიდან აცილების, გამოვლენისა და აღკვეთის ღონისძიებების განხორციელება,
სახელმწიფო საიდუმლოების დაცვა, სახელმწიფო საიდუმლოების დაცვის
უზრუნველყოფის ღონისძიებათა განხორციელება საქართველოს კანონმდებლობით
დადგენილი წესით და მათი შესრულების კონტროლი, ქვეყნის საგარეო საფრთხეებისაგან
დაცვა.

უსაფრთხოების სამსახური შედგება 13 სტრუქტურული ერთეულისგან.  ესენია:

ადმინისტრაცია, კონტრტერორისტული ცენტრი, ანტიკორუფციული სააგენტო,
გენერალური ინსპექცია, კონტრდაზვერვის, სახელმწიფო უსაფრთხოების,
საინფორმაციო-ანალიტიკური, ოპერატიულ-ტექნიკური, ოპერატიული ღონისძიებების,
ეკონომიკური, სპეციალური ოპერაციების დეპარტამენტები, ობიექტების დაცვისა და
კადრების მთავარი სამმართველოები.

სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის მისიაა საქართველოს მოქალაქეების უსაფრთხო

გარემოში ცხოვრების უზრუნველყოფა. სამსახური ხელმძღვანელობს სახელმწიფოსა და
მისი თითოეული მოქალაქის ინტერესების გათვალისწინებით. მისი საქმიანობა
ხორციელდება იმგვარად, რომ თანაბრად იყოს დაცული როგორც ქვეყნის უსაფრთხოება,
ისე ადამიანის ძირითადი უფლებები და თავისუფლებები.

https://ssg.gov.ge/
საქართველოს კანონი კონტრდაზვერვითი საქმიანობის შესახებ

თავი I. ზოგადი დებულებანი

მუხლი 1. კონტრდაზვერვითი საქმიანობის ცნება

კონტრდაზვერვითი საქმიანობა არის სახელმწიფო უსაფრთხოების უზრუნველყოფის

სფეროში საქმიანობის სპეციალური სახე, რომლის მიზანია უცხო ქვეყნის სპეციალური
სამსახურების, ორგანიზაციების, პირთა ჯგუფისა და ცალკეულ პირთა საქართველოს
სახელმწიფო ინტერესების წინააღმდეგ მიმართული სადაზვერვო ან/და ტერორისტული
საქმიანობიდან მომდინარე საფრთხეების გამოვლენა და თავიდან აცილება.

მუხლი 2. კანონში გამოყენებული ტერმინების განმარტება

ამ კანონში გამოყენებულ ტერმინებს აქვს შემდეგი მნიშვნელობა:

ა) კონტრდაზვერვითი საქმიანობა – საქართველოს სპეციალური სამსახურების მიერ

არასამართალდაცვითი მიზნებისათვის განხორციელებული სპეციალური (ოპერატიული,
ოპერატიულ-ტექნიკური) ღონისძიებების სისტემა, რომელიც მიმართულია უცხო ქვეყნის
სპეციალური სამსახურების, ორგანიზაციების, პირთა ჯგუფისა და ცალკეულ პირთა
სადაზვერვო ან/და ტერორისტული ქმედებების გამოსავლენად და თავიდან
ასაცილებლად;

ბ) ოპერატიული საქმიანობა – კონტრდაზვერვითი საქმიანობის შემადგენელი ნაწილი,

რომელიც მოიცავს ღია თუ ფარული ფორმებითა და მეთოდებით განხორციელებულ
სპეციალურ ღონისძიებებს, რომელთა მიზანია უცხო ქვეყნის სპეციალური
სამსახურების, ორგანიზაციების, პირთა ჯგუფისა და ცალკეულ პირთა სადაზვერვო
ან/და ტერორისტული ქმედებების შესახებ ინფორმაციის მოპოვება;

გ) ოპერატიულ-ტექნიკური საქმიანობა – კონტრდაზვერვითი საქმიანობის შემადგენელი

ნაწილი, რომელიც მოიცავს სპეციალური ტექნიკური საშუალებების გამოყენებით,
ფარული ფორმებითა და მეთოდებით განხორციელებულ სპეციალურ ღონისძიებებს,
რომელთა მიზანია უცხო ქვეყნის სპეციალური სამსახურების, ორგანიზაციების, პირთა
ჯგუფისა და ცალკეულ პირთა სადაზვერვო ან/და ტერორისტული ქმედებების შესახებ
ინფორმაციის მოპოვება;

დ) ოპერატიული ინფორმაცია – ოპერატიული ან/და ოპერატიულ-ტექნიკური

საქმიანობის შედეგად მიღებული მონაცემები;

ე) კონტრდაზვერვითი ინფორმაცია – მონაცემები, რომლებიც ასახავს უცხო ქვეყნის

სპეციალური სამსახურების, ორგანიზაციების, პირთა ჯგუფისა და ცალკეულ პირთა
სადაზვერვო ან/და ტერორისტულ საქმიანობას და მათთან დაკავშირებულ გარემოებებს;

ვ) სპეციალური სამსახურები – საქართველოს ხელისუფლების სპეციალური ორგანოები,

რომლებიც თავიანთი კომპეტენციის ფარგლებში ახორციელებენ დაზვერვით ან/და
კონტრდაზვერვით (ოპერატიულ, ოპერატიულ-ტექნიკურ და სხვა) ღონისძიებებს
სახელმწიფო უსაფრთხოების უზრუნველყოფის მიზნით;

ზ) უცხო ქვეყნის სპეციალური სამსახურები – უცხო ქვეყნის სპეციალური ორგანოები,

რომლებიც ახორციელებენ სადაზვერვო საქმიანობას საქართველოს სახელმწიფო
ინტერესების წინააღმდეგ;

თ) უცხო ქვეყნის სპეციალური სამსახურების სადაზვერვო საქმიანობა – უცხო ქვეყნის

სპეციალური სამსახურების, ორგანიზაციების, პირთა ჯგუფისა და ცალკეულ პირთა
საქართველოს სახელმწიფო ინტერესების წინააღმდეგ მიმართული საქმიანობა, რომლის
მიზანია:

თ.ა) სადაზვერვო ინფორმაციის მოპოვება;

თ.ბ) საქართველოს ხელისუფლებასა და მის პოლიტიკაზე ზეგავლენის მოხდენა თავისი

ქვეყნის ინტერესების შესაბამისად;

ი) ოპერატიული აღრიცხვის საქმე – ფიზიკური ან იურიდიული პირების სადაზვერვო

ან/და ტერორისტული საქმიანობის და მათთან დაკავშირებული ქმედებებისა და
გარემოებების შესწავლისა და დოკუმენტირებისათვის სპეციალური სამსახურების
ოპერატიულ წარმოებაში არსებული საქმე, რომელშიც სისტემატიზებული და
კონცენტრირებულია მასთან დაკავშირებით მოპოვებული ოპერატიული მასალები;

კ) საქართველოს პირი:

კ.ა) საქართველოს მოქალაქე;

კ.ბ) საქართველოს კანონმდებლობის შესაბამისად რეგისტრირებული იურიდიული პირი,

რომელიც დაფუძნებულია საქართველოს მოქალაქეების მიერ;

ლ) უცხო ქვეყნის წარმომადგენლობა – ნებისმიერი იურიდიული პირი, გარდა ამ მუხლის

„კ.ბ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული პირისა;

მ) უცხო ქვეყნის წარმომადგენელი – ნებისმიერი ფიზიკური პირი, რომელიც არ არის

საქართველოს მოქალაქე;
ნ) ელექტრონული თვალთვალი – სატელეფონო საუბრების ფარული მიყურადება და
ჩაწერა, ინფორმაციის მოხსნა და ფიქსაცია კავშირგაბმულობის არხებიდან
(კავშირგაბმულობის საშუალებებთან, კომპიუტერულ ქსელებთან, სახაზო
კომუნიკაციებთან და სასადგურო აპარატურასთან მიერთებით) ელექტრონული,
მექანიკური ან სხვა ტექნიკური საშუალებების გამოყენებით;

ო) შეთანხმებული ელექტრონული თვალთვალი – ელექტრონული თვალთვალი,

განხორციელებული სატელეფონო ან სხვა სახის ელექტრონული კავშირის ერთ-ერთი
მონაწილე მხარის წერილობითი თანხმობით.

მუხლი 3. კონტრდაზვერვითი საქმიანობის ამოცანები

კონტრდაზვერვითი საქმიანობის ძირითადი ამოცანაა სახელმწიფო უსაფრთხოების

უზრუნველსაყოფად უცხო ქვეყნის სპეციალური სამსახურების, ორგანიზაციების, პირთა
ჯგუფისა და ცალკეულ პირთა:

ა) სადაზვერვო ან/და ტერორისტული საქმიანობის შესახებ ინფორმაციის მოპოვება,

ანალიტიკური დამუშავება და გამოყენება;

ბ) კონკრეტული სადაზვერვო ან/და ტერორისტული ქმედებების და მათ

განხორციელებასთან დაკავშირებული გარემოებების გამოვლენა და თავიდან აცილება.

მუხლი 4. კონტრდაზვერვითი საქმიანობის სამართლებრივი საფუძვლები

კონტრდაზვერვითი საქმიანობის სამართლებრივი საფუძვლებია: საქართველოს

კონსტიტუცია, საქართველოს საერთაშორისო ხელშეკრულებები და შეთანხმებები, ეს
კანონი, საქართველოს სხვა ნორმატიული აქტები.

მუხლი 5. კონტრდაზვერვითი საქმიანობის განხორციელების პრინციპები

1. კონტრდაზვერვითი საქმიანობის განხორციელების პრინციპებია:

ა) კანონიერება;

ბ) ადამიანის უფლებებისა და თავისუფლებების, იურიდიული პირის უფლებების

განუხრელი დაცვა, პიროვნების ღირსების პატივისცემა;
გ) კონსპირაციის წესების დაცვა;

დ) კონტრდაზვერვითი საქმიანობის მართვის ცენტრალიზაცია და ერთიანობა.

2. კონტრდაზვერვითი საქმიანობა შეიძლება განხორციელდეს მხოლოდ უცხო ქვეყნის

სპეციალური სამსახურების, ორგანიზაციების, პირთა ჯგუფისა და ცალკეულ პირთა
სადაზვერვო და ტერორისტულ საქმიანობასთან დაკავშირებული ინფორმაციის
მოპოვების მიზნით და იგი არ არის სისხლისსამართლებრივი დევნის საფუძველი, გარდა
საქართველოს კანონმდებლობით გათვალისწინებული შემთხვევებისა.

3. კონტრდაზვერვითი საქმიანობის შედეგად მიღებული ინფორმაცია არ არის

საქართველოს პირების უფლებების შეზღუდვის საფუძველი.

მუხლი 6. კონტრდაზვერვითი საქმიანობა და საჯაროობა

1. კონტრდაზვერვითი საქმიანობა გასაიდუმლოებულია. ამ საქმიანობის ამსახველი

დოკუმენტები, მასალები და სხვა მონაცემები წარმოადგენს სახელმწიფო საიდუმლოებას.

2. კონტრდაზვერვითი საქმიანობის პროცესში ოპერატიული და ოპერატიულ-ტექნიკური

ღონისძიებების შედეგად მიღებული დოკუმენტები, მასალები და სხვა მონაცემები არ
შეიძლება გამოყენებული იქნეს სამართალდაცვითი მიზნებისათვის, გარდა საქართველოს
კანონმდებლობით გათვალისწინებული შემთხვევებისა.

3. კონტრდაზვერვით საქმიანობასთან დაკავშირებული დოკუმენტების, მასალების და

სხვა მონაცემების ან მათი ნაწილის დასაიდუმლოების წესი და პირობები განისაზღვრება
„სახელმწიფო საიდუმლოების შესახებ“ საქართველოს კანონის შესაბამისად.

მუხლი 8. სპეციალური სამსახურების უფლებამოსილებები

1. სპეციალური სამსახურების უფლებამოსილებანი განისაზღვრება ამ კანონით და სხვა

ნორმატიული აქტებით.

2. სპეციალური სამსახურები ვალდებული არიან:

ა) კომპეტენციის ფარგლებში განახორციელონ საქართველოს კანონმდებლობით
დაშვებული ყველა საჭირო ქმედება კონტრდაზვერვითი საქმიანობის ამოცანების
შესასრულებლად;

ბ) განუხრელად დაიცვან ადამიანის უფლებები და თავისუფლებები, იურიდიული პირის

უფლებები, პატივი სცენ პიროვნების ღირსებას;

გ) კონტრდაზვერვითი საქმიანობის განხორციელებისას დაიცვან კონსპირაციის წესები.

3. სპეციალურ სამსახურებს უფლება აქვთ:

ა) ღიად ან/და ფარულად ჩაატარონ ამ კანონით გათვალისწინებული ღონისძიებები;

ბ) უსასყიდლოდ ან სასყიდლით დაამყარონ ურთიერთობა მოქალაქეებთან, რომელთაც

ნებაყოფლობით განაცხადეს თანხმობა, კონფიდენციალურ საფუძველზე ხელი შეუწყონ
სპეციალურ სამსახურებს;

გ) შექმნან და გამოიყენონ საინფორმაციო სისტემები, რომლებიც უზრუნველყოფს

კონტრდაზვერვითი საქმიანობის ამოცანათა შესრულებას;

დ) კონტრდაზვერვითი საქმიანობის სპეციალური ღონისძიებების ჩატარების დროს

ხელშეკრულებით ან ზეპირი შეთანხმებით გამოიყენონ საწარმოთა, დაწესებულებათა,
ორგანიზაციათა, სამხედრო ნაწილთა სასამსახურო შენობები, ქონება, აგრეთვე კერძო
პირთა საცხოვრებელი და არასაცხოვრებელი სადგომები, სატრანსპორტო საშუალებები
და სხვა ქონება;

ე) კონსპირაციის მიზნით გამოიყენონ დოკუმენტები, რომლებშიც შენიღბულია

სპეციალური სამსახურების თანამდებობის პირთა ვინაობა, დანაყოფების,
ორგანიზაციების სადგომებისა და სატრანსპორტო საშუალებების კუთვნილება, აგრეთვე
იმ მოქალაქეთა ვინაობა, რომლებიც ამ სამსახურებთან თანამშრომლობენ
კონფიდენციალურ საფუძველზე.

მუხლი 9. კონტრდაზვერვითი საქმიანობის სპეციალური ღონისძიებები

1. კონტრდაზვერვითი საქმიანობის სპეციალური ღონისძიებებია:

ა) ოპერატიული ღონისძიებები – ოპერატიული საქმიანობის ნაწილი; ისინი

ხორციელდება უცხო ქვეყნის სპეციალური სამსახურების, ორგანიზაციების, პირთა
ჯგუფისა და ცალკეული პირების სადაზვერვო ან/და ტერორისტული ქმედებების შესახებ
ინფორმაციის მოპოვების მიზნით, ღია ან/და ფარული მეთოდების გამოყენებით.
ოპერატიული ღონისძიებების სახეები განისაზღვრება სპეციალური სამსახურების
სამართლებრივი აქტებით;

ბ) ოპერატიულ-ტექნიკური ღონისძიებები – ოპერატიულ-ტექნიკური საქმიანობის

ნაწილი; ისინი ხორციელდება უცხო ქვეყნის სპეციალური სამსახურების,
ორგანიზაციების, პირთა ჯგუფისა და ცალკეული პირების სადაზვერვო ან/და
ტერორისტული ქმედებების შესახებ ინფორმაციის მოპოვების მიზნით, ტექნიკური
საშუალებების გამოყენებით.

2. ოპერატიულ-ტექნიკური ღონისძიებებია:

ა) ფარული ვიდეო- და აუდიოჩაწერა;

ბ) ფარული კინო- და ფოტოგადაღება;

გ) სატელევიზიო კამერების და სხვა სახის ელექტრონული მოწყობილობების გამოყენება;

დ) ელექტრონული თვალთვალი;

ე) საფოსტო კორესპონდენციის კონტროლი.

მუხლი 10. კონტრდაზვერვითი საქმიანობის სპეციალური ღონისძიებების

განხორციელების საფუძვლები

მუხლი 11. კონტრდაზვერვითი ღონისძიებების განხორციელების ზოგადი წესი

მუხლი 12. ელექტრონული თვალთვალი

მუხლი 13. მოსამართლის ბრძანება

მუხლი 14. ელექტრონული თვალთვალის მოსამართლის ბრძანების გარეშე

განხორციელების უფლება

მუხლი 15. შეთანხმებული ელექტრონული თვალთვალი

მუხლი 16. საფოსტო კორესპონდენციის კონტროლი

მუხლი 17. სატელევიზიო კამერების და სხვა სახის ელექტრონული მოწყობილობების

გამოყენება

მუხლი 18. ფარული მონაწილეობა

მუხლი 19. კონსპირაციული ორგანიზაციის შექმნა

მუხლი 20. სპეციალური სამსახურების თანამშრომელთა სამართლებრივი და

სოციალური დაცვის გარანტიები

მუხლი 21. მოქალაქეთა მიერ სპეციალური სამსახურებისთვის ხელის შეწყობა

მუხლი 22. სპეციალური სამსახურებისთვის ხელის შემწყობ მოქალაქეთა

სამართლებრივი და სოციალური დაცვის გარანტიები

მუხლი 23. კონტრდაზვერვითი საქმიანობის ფინანსური უზრუნველყოფა

 თავი XI
ქართული სახელმწიფოს საგარეო პოლიტიკა

საქართველოს დიპლომატიურ სამსახურს განსაკუთრებული როლი ეკისრება ეროვნული

ინტერესების დაცვისა და ქვეყნის წინაშე არსებული გამოწვევების დაძლევის პროცესში.

2008 წლის აგვისტოში რუსეთის მიერ საქართველოს წინააღმდეგ განხორციელებული

სამხედრო აგრესიისა და ქვეყნის სუვერენული ტერიტორიების ოკუპაციის შემდეგ
საჭირო გახდა გარკვეული კორექტივების შეტანა საგარეო პოლიტიკის დღის წესრიგში.
ამასთან, მსურს იმთავითვე აღვნიშნო, რომ ქვეყნის საგარეო პოლიტიკის სტრატეგიული
მიზნები უცვლელი რჩება.

საქართველოს ევროპულ დემოკრატიად დამკვიდრება და მისი ინტეგრირება ევროპულ

და ევროატლანტიკურ სტრუქტურებში წარმოადგენს ყველაზე საიმედო გზას ქვეყნის
მშვიდობიანი და უსაფრთხო მომავლის უზრუნველსაყოფად. ჩვენ გავაგრძელებთ
დემოკრატიული რეფორმების კურსს და არ დავიშურებთ ძალისხმევას, რათა
საქართველო დაუბრუნდეს ევროპულ ოჯახს და გახდეს ევროატლანტიკური
კოლექტიური უსაფრთხოების სისტემის სრულუფლებიანი წევრი.

სტაბილური ეკონომიკური ზრდა სახელმწიფოს ძლიერების საფუძველია. საგარეო

პოლიტიკის ერთ-ერთი მთავარი მიმართულებაა ურთიერთმომგებიანი ეკონომიკური
თანამშრომლობის განვითარება. დიპლომატიური სამსახური ხელს შეუწყობს ქვეყანაში
ინვესტიციების მოზიდვას და საექსპორტო ბაზრის დივერსიფიცირებას.

საქართველოს ირგვლივ ხელსაყრელი საერთაშორისო გარემოს ჩამოყალიბებისათვის

აუცილებელია რეგიონული უსაფრთხოებისა და სტაბილურობის განმტკიცება. ჩვენი
ამოცანაა, მრავალმხრივი და ორმხრივი ფორმატების გამოყენებით ხელი შევუწყოთ
სრულფასოვანი რეგიონული თანამშრომლობის განვითარებას, რაც დაეფუძნება
საერთაშორისო სამართლის პრინციპებისა და ნორმების -- სახელმწიფოთა
სუვერენიტეტის, ტერიტორიული მთლიანობისა და თავისუფალი არჩევანის --
პატივისცემას.

ორმხრივ ურთიერთობებში უმნიშვნელოვანესია თანამშრომლობის შემდგომი გაღრმავება

ევროპის ქვეყნებთან და სტრატეგიული პარტნიორობის გაძლიერება ამერიკის
შეერთებულ შტატებთან. მეტ ინტენსიურობას შეიძენს ასევე ურთიერთობა აზიისა და
ლათინური ამერიკის სახელმწიფოებთან.
რუსეთის მიერ საქართველოს სუვერენული ტერიტორიის ნაწილის ოკუპაცია აფერხებს
ქვეყნის ნორმალურ განვითარებას და საფრთხეს უქმნის ქართულ სახელმწიფოებრიობას.
საქართველო ესწრაფვის ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენას მხოლოდ და მხოლოდ
მშვიდობიანი გზით და ამ პროცესში საერთაშორისო მხარდაჭერას გადამწყვეტი
მნიშვნელობა აქვს. ამასთანავე, საქართველოს დემოკრატიული განვითარება,
ეკონომიკური ზრდა და მისი პროგრესი ევროპულ და ევროატლანტიკურ სტრუქტურებში
ინტეგრაციის გზაზე იქნება უაღრესად მნიშვნელოვანი ფაქტორი, რომელიც ხელს
შეუწყობს ოკუპირებული ტერიტორიების გათავისუფლებას და მათ რეინტეგრაციას
საქართველოს სახელმწიფოში.

საზღვარგარეთ მყოფი თანამოქალაქეების უფლებების დაცვა სახელმწიფოს ერთ-ერთი

ძირითადი მოვალეობაა, რაც საქართველოს დიპლომატიური მისიებისა და საკონსულო
წარმომადგენლობების მეშვეობით ხორციელდება. სათანადო ყურადღება დაეთმობა
უცხოეთში არსებულ ქართულ სათვისტომოებთან ურთიერთობას, რათა
უზრუნვეყოფილი იქნას მათი კულტურული, ინტელექტუალური და საქმიანი კავშირები
საქართველოსთან. საერთაშორისო არენაზე საქართველოს შესახებ ობიექტური
ინფორმაციის გავრცელება საგარეო პოლიტიკის მნიშვნელოვანი ამოცანაა. ჩვენ ასევე
ხელს შევუწყობთ საზღვარგარეთ ქართული კულტურის წარმოჩენასა და კულტურული
მემკვიდრეობის დაცვას.

ეს გახლავთ საქართველოს საგარეო პოლიტიკის მიზნებისა და პრიორიტეტების მოკლე

მიმოხილვა. ღრმად ვარ დარწმუნებული, რომ, მიუხედავად არსებული სიძნელეებისა,
ჩვენი დიპლომატიური სამსახური, შესაბამის სახელმწიფო უწყებებთან ერთად,
წარმატებით გაართმევს თავს მასზე დაკისრებულ ამოცანებს.

შესავალი

თანამედროვე ურთიერთდამოკიდებულ სამყაროში საერთაშორისო თანამშრომლობა

უმნიშვნელოვანეს როლს თამაშობს ქვეყნის უსაფრთხო და მშვიდობიანი განვითარების
პროცესში. შესაბამისად, ეფექტური დიპლომატია საქართველოს ეროვნული ინტერესების
დაცვის ერთ-ერთ მთავარ ინსტრუმენტს წარმოადგენს.

საქართველო, საერთაშორისო სამართლის პრინციპებისა და ნორმების დაცვით,

ახორციელებს კონსტრუქციულ, ტრანსპარენტულ და თანამიმდევრულ საგარეო
პოლიტიკას. საქართველოს დიპლომატიური სამსახური, პარლამენტთან და სხვა
შესაბამის სახელმწიფო უწყებებთან ერთად, მაქსიმალურ ძალისხმევას იჩენს, რათა
საქართველომ შეძლოს ინტეგრირება დასავლურ ინსტიტუტებში, განავითაროს
ურთიერთმომგებიანი ეკონომიკური თანამშრომლობა, საკუთარი წვლილი შეიტანოს
საერთაშორისო უსაფრთხოების უზრუნველყოფაში და ღირსეული ადგილი
დაიმკვიდროს დემოკრატიულ სახელმწიფოთა თანამეგობრობაში.
დღეს, როგორც არასდროს, საქართველოს სჭირდება ინსტიტუციურად ძლიერი
დიპლომატიური სამსახური. საგარეო პოლიტიკური უწყების ამოცანაა, მოკლე და
გრძელვადიანი დაგეგმვით, არსებული რესურსების ოპტიმალური გამოყენებით,
ყოველდღიური მუშაობითა და საელჩოების გამართული ფუქციონირებით შეძლოს
არსებული შესაძლებლობების გამოყენება, გამოწვევების ადრეული იდენტიფიცირება და
მათზე შესაბამისი რეაგირება.

საქართველოს დიპლომატიური სამსახურის მისიაა, დაიცვას ეროვნული ინტერესები

საერთაშორისო არენაზე, უზრუნველყოს საზღვარგარეთ მყოფი საქართველოს
მოქალაქეების უფლებების დაცვა და საკუთარი წვლილი შეიტანოს საერთაშორისო
უსაფრთხოებისა და მშვიდობის განმტკიცებაში.

საქართველოს უსაფრთხოების გარემო

დამოუკიდებლობის მოპოვების შემდეგ საქართველო დაადგა თავისი განვითარების

ბუნებრივ გზას, რაც დემოკრატიული სახელმწიფოს აშენებასა და ევროპულ ოჯახში
ინტეგრაციას გულისხმობს. ქვეყნის უსაფრთხო და დემოკრატიული განვითარების
უზრუნველსაყოფად საქართველო ავითარებს ორმხრივ და მრავალმხრივ ურთიერთობებს
და ახორციელებს ევროპული და ევროატლანტიკური ინტეგრაციის პოლიტიკას. ეს
პოლიტიკა ერთიანი, თავისუფალი და მშვიდობიანი ევროპის ჩამოყალიბების პროცესის
განუყოფელი ნაწილია.

ევროპულ და ევროატლანტიკურ ინსტიტუტებში საქართველოს ინტეგრაციის პროცესი არ

არის მიმართული არც ერთი სახელმწიფოს წინააღმდეგ. ამის მიუხედავად, საქართველოს
სუვერენული არჩევანი რუსეთის მიერ აღიქმება როგორც საფრთხე. ასეთი მიდგომა
გამოხატავს რუსეთის რევანშისტულ პოლიტიკას, რომლის მიზანია გადაისინჯოს ცივი
ომის დასრულების შედეგად ჩამოყალიბებული საერთაშორისო ურთიერთობათა სისტემა
და ევროპის კონტინენტზე კვლავ შეიქმნას გავლენის სფეროები, რაც რუსეთს ე.წ.
„პრივილეგირებული ინტერესების ზონის“ დაკანონების საშუალებას მისცემს ყოფილი
საბჭოთა კავშირის ტერიტორიაზე. რუსეთის ეს პოლიტიკა გულისხმობს სამხრეთ
კავკასიაზე კონტროლის დაწესებას, რაც ამ სახელმწიფოს კასპიის და ცენტრალური აზიის
რეგიონების ევროპისგან იზოლირებისა და ევროპა-აზიის სატრანსპორტო-
ენერგეტიკული დერეფნების გაკონტროლების საშუალებას მისცემს.

მიუხედავად იმისა, რომ XXI საუკუნეში მსგავსი პოზიცია განწირულია

წარუმატებლობისთვის, რუსეთის თანამედროვე პოლიტიკა, რომლის ძირითადი
ინსტრუმენტებია სამხედრო მუქარა და ენერგეტიკული შანტაჟი, სერიოზულ საფრთხეს
უქმნის არა მხოლოდ საქართველოს, არამედ რეგიონის, და მთლიანად ევროპის,
უსაფრთხოებას.

ამის ნათელი დადასტურებაა საქართველოს წინააღმდეგ 2008 წლის აგვისტოში რუსეთის

მიერ განხორციელებული სამხედრო აგრესია, რომლის შედეგად რუსეთმა მოახდინა
საქართველოს სუვერენული ტერიტორიების – აფხაზეთისა და ცხინვალის რეგიონის,
ასევე კონფლიქტის ზონების მიმდებარე რაიონების ოკუპაცია და საერთაშორისო
სამართლის დარღვევით აღიარა ამ რეგიონების დამოუკიდებლობა. ოკუპირებულ
ტერიტორიებზე რუსი სამხედროებისა და რუსეთის მიერ შექმნილი მარიონეტული
რეჟიმების ერთობლივი მოქმედების შედეგად განხორციელდა მკვიდრი მოსახლეობის
მორიგი ეთნიკური წმენდა და ათობით ათასი ადამიანი, ძირითადად ეთნიკური
ქართველი, გამოაძევეს საკუთარი სახლებიდან. რუსეთის ქმედებები საქართველოს
მიმართ წარმოადგენს სუვერენული სახელმწიფოს საზღვრების ძალისმიერი ცვლილებისა
და ეთნიკური წმენდის, როგორც პოლიტიკის ინსტრუმენტის, ლეგალიზების მცდელობას.
ეს კი ქმნის უაღრესად საშიშ პრეცედენტს, რომელიც საფრთხეს წარმოადგენს
საერთაშორისო მშვიდობისა და სტაბილურობისათვის.

რუსეთის აგრესიამ მნიშვნელოვნად გააუარესა უსაფრთხოების გარემო საქართველოსა და

მთლიანად შავი ზღვის ფართო რეგიონში. ქვეყნის ტერიტორიაზე უკანონოდ განთავსდა
აგრესორი სახელმწიფოს საოკუპაციო ძალები. ოკუპირებულ რეგიონებში იქმნება
სამხედრო ინფრასტრუქტურა რუსეთის პერმანენტული სახმელეთო, საჰაერო და საზღვაო
ბაზირებისთვის. ეს ეწინააღმდეგება არა მხოლოდ საქართველოსა და საერთაშორისო
კანონმდებლობას, არამედ ძირს უთხრის ევროპული უსაფრთხოების არსებულ
არქიტექტურას, მათ შორის, ევროპაში შეიარაღებული ძალების შესახებ ხელშეკრულებით
დაწესებულ რეჟიმს, რომელიც ევროპული უსაფრთხოების ქვაკუთხედად განიხილება.

ოკუპირებული ტერიტორიებიდან მარიონეტული რეჟიმების უკანონო შეიარაღებული

დაჯგუფებები და რუსი ოკუპანტები მუდმივად ახორციელებენ შეიარაღებულ
პროვოკაციებს ვითარების შემდგომი ესკალაციის მიზნით. ამასთან, ამ რეგიონებში
უაღრესად მაღალია კრიმინალური აქტივობა, მათ შორის კონტრაბანდა, ადამიანების
ტრეფიკინგი, იარაღითა და ნარკოტიკებით უკანონო ვაჭრობა, ადგილი ჰქონდა
ბირთვული მასალების კონტრაბანდის ფაქტსაც. ყოველივე ეს დამატებითი
დესტაბილიზაციის წყაროა როგორც საქართველოს, ასევე მთლიანად რეგიონისთვის.

მძიმე ვითარების მიუხედავად, ქართულმა სახელმწიფომ, საერთაშორისო

თანამეგობრობის დახმარებით, გაუძლო რუსეთის აგრესიას და შეინარჩუნა როგორც
ეფექტური სახელმწიფო ინსტიტუტები, ასევე დემოკრატიული განვითარებისა და
დასავლურ სტრუქტურებში ინტეგრაციის კურსი. განსაკუთრებით აღსანიშნავია
ევროკავშირისა და აშშ-ის გადამწყვეტი როლი რუსეთის აგრესიის შეჩერებაში,
ეკონომიკური რეაბილიტაციისა და ომისშემდგომი დარეგულირების პროცესში.

უაღრესად მნიშვნელოვანია, რომ საერთაშორისო თანამეგობრობამ მტკიცედ დაუჭირა

მხარი როგორც ქვეყნის სუვერენიტეტსა და ტერიტორიულ მთლიანობას, ისე მის საგარეო
პოლიტიკურ კურსს. რუსეთის აგრესიის შემდეგ ნატოსა და ევროკავშირთან ინტეგრაციის
თვალსაზრისით წინ გადადგმული ნაბიჯები, ასევე ორმხრივი ფორმატით აშშ-თან
სტრატეგიული თანამშრომლობის ქარტიის ხელმოწერა ამის ნათელი დადასტურებაა.

მიმდინარე პერიოდი წარმოადგენს ერთ-ერთ ყველაზე კრიტიკულ ეტაპს

საქართველოსთვის. რუსეთი, ყოველგვარი შეფარვის გარეშე, სამხედრო ძალის
გამოყენებით ღიად ებრძვის ქართული სახელმწიფოსა და მისი მშვიდობიანი,
დემოკრატიული განვითარების კურსს. მეორეს მხრივ, რუსეთის აგრესიის ფონზე
გამოჩნდა, რომ განვლილი წლების განმავლობაში საქართველომ მნიშვნელოვან პროგრესს
მიაღწია ფუნქციონირებადი, დემოკრატიული სახელმწიფოს ჩამოყალიბების გზაზე,
რომელიც მნიშვნელოვან როლს თამაშობს საერთაშორისო სისტემაში და რომლის
ევროპული და ევროატლანტიკური არჩევანი აღიარებულია მისი პარტნიორების მიერ.

შექმნილ ვითარებაში აუცილებელია, მაქსიმალურად იქნას გამოყენებული

საერთაშორისო თანამეგობრობის მხარდაჭერა, დემოკრატიული რესურსები და ქვეყნის
სტრატეგიული გეოპოლიტიკური მდებარეობა, რათა განეიტრალდეს არსებული
საფრთხეები და უზრუნველყოფილი იქნას საქართველოს შემდგომი განვითარება,
სტაბილური ეკონომიკური ზრდა და დასავლურ ინსტიტუტებში ინტეგრაცია.

I. უსაფრთხო, დემოკრატიული და განვითარებული სახელმწიფო

უსაფრთხო, დემოკრატიული და განვითარებული სახელმწიფოს ჩამოყალიბება

საქართველოს ხელისუფლების უზენაესი მიზანია.

თანამედროვე ურთიერთდამოკიდებული სამყარო და გლობალიზაციის მიმდინარე

პროცესები წარმოშობს როგორც შესაძლებლობებს, ისე გამოწვევებს საერთაშორისო
თანამეგობრობისა და, მათ შორის, საქართველოსთვისაც. ერთის მხრივ, გლობალიზაცია
წარმოადგენს მძლავრ სტიმულს საერთაშორისო ეკონომიკის განვითარებისა და
დემოკრატიული ფასეულობების გავრცელებისათვის. მეორეს მხრივ, გლობალიზაციამ
გაზარდა ასიმეტრიული საფრთხეები და წარმოაჩინა ინტეგრირებული მსოფლიო
ეკონომიკის სუსტი მხარეები.

უაღრესად საშიშია რევანშისტული რუსეთის მიერ ევროპის კონტინენტზე,

საერთაშორისო სამართლის ფუნდამენტური ნორმების დარღვევით, სამხედრო ძალისა და
ენერგეტიკული შანტაჟის, როგორც პოლიტიკის ინსტრუმენტის, გამოყენება. რუსეთის
მცდელობა, შეარყიოს ევროპული უსაფრთხოების არსებული სისტემა, ემუქრება
საერთაშორისო მშვიდობასა და სტაბილურობას.

არსებულ ვითარებაში სასიცოცხლო მნიშვნელობა აქვს თანამედროვე საერთაშორისო

წესრიგის შენარჩუნებასა და განმტკიცებას, რაც საერთაშორისო სამართლის
ფუნდამენტური ფასეულობების, ნორმებისა და პრინციპების დაცვას ეფუძნება.

უსაფრთხო, დემოკრატიული და განვითარებული სახელმწიფოს უზრუნველსაყოფად

პრიორიტეტულია დემოკრატიული ინსტიტუტების განმტკიცება, ევროპული და
ევროატლანტიკური ინტეგრაცია, სტაბილური ეკონომიკური განვითარება და
ტერიტორიული მთლიანობის მშვიდობიანი გზით აღდგენა. საერთაშორისო დონეზე კი
საქართველო ხელს შეუწყობს ევროპული უსაფრთხოების არსებული სისტემების
გაძლიერებას.
დემოკრატიის განმტკიცება

დემოკრატიის განვითარება და კანონის უზენაესობის დამკვიდრება წარმოადგენს

ქართული სახელმწიფოს წარმატებული ფუნქციონირების აუცილებელ პირობას.
ამდენად, სახელმწიფოებრივი აღმშენებლობის პროცესში დემოკრატიული
ინსტიტუტების განმტკიცება მთავარ როლს თამაშობს.

შიდასახელმწიფოებრივი დემოკრატიული რეფორმების გაგრძელება

2008 წლის აგვისტოში რუსეთის მიერ საქართველოს წინააღმდეგ განხორციელებული

აგრესიის ერთ-ერთი მიზანი იყო ქვეყნის დემოკრატიული კურსის შეცვლა, რაც უდიდეს
საფრთხეს შეუქმნიდა საქართველოს სახელმწიფოებრიობას. აგრესიის უმძიმესი
შედეგების მიუხედავად, ქვეყნის ხელისუფლება აგრძელებს ლიბერალური რეფორმების
კურსს. დიპლომატიური სამსახური ხელს შეუწყობს საქართველოში დემოკრატიული
ინსტიტუტების შემდგომ განმტკიცებას, ადამიანის უფლებების დაცვის გარანტიების
გაძლიერებას, კანონის უზენაესობის პრინციპის საყოველთაო ნორმად დაკანონებასა და
სამოქალაქო საზოგადოების შემდგომ განვითარებას.

დემოკრატიული თანამშრომლობა საერთაშორისო არენაზე

წამყვან საერთაშორისო ორგანიზაციებთან ინტენსიური თანამშრომლობისა და პარტნიორ

სახელმწიფოებთან რეგულარული კონსულტაციების მეშვეობით საგარეო უწყება ხელს
შეუწყობს ქვეყანაში დემოკრატიული პროცესების გაძლიერებას. ამ თვალსაზრისით
განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს თანამშრომლობას გაერთიანებული ერების
ორგანიზაციასთან (გაერო), რომლის ერთ-ერთ მთავარ ფუნქციას მის წევრ ქვეყნებში
ადამიანის უფლებებისადმი პატივისცემისა და მათი ადეკვატური დაცვის
განხორციელება წარმოადგენს. განსაკუთრებული აქცენტი გაკეთდება გაერო-ს ადამიანის
უფლებების კომისიასთან და გაერო-ს ლტოლვილთა უმაღლეს კომისარიატთან (UNHჩღ)
ურთიერთობაზე, ასევე, დემოკრატიის განმტკიცების კუთხით გაძლიერდება
თანამშრომლობა ევროპის უსაფრთხოებისა და თანამშრომლობის ორგანიზაციასთან
(ეუთო), განსაკუთრებით კი მის ორ ინსტიტუტთან – დემოკრატიული ინსტიტუტებისა
და ადამიანის უფლებების ოფისთან (ODIHღ) და ეროვნული უმცირესობების საკითხებში
ეუთო-ს უმაღლესი კომისრის (HჩNM) ოფისთან.

ევროპის საბჭოში გაწევრიანებით საქართველომ აიღო ვალდებულება განეხორციელებინა

რიგი პოლიტიკური და საკანონმდებლო რეფორმებისა, რაც უზრუნველყოფს ქვეყანაში
დემოკრატიული სტაბილურობის განმტკიცებას. საქართველოსთვის, როგორც წევრი-
ქვეყნისთვის, მნიშვნელოვანია ევროპის საბჭოს ადამიანის უფლებათა დაცვის უმაღლეს
კომისართან და ევროპის საბჭოს ადამიანის უფლებათა სასამართლოსთან
თანამშრომლობა. ასევე პრიორიტეტულია ევროპის საბჭოს როლის გაზრდა იძულებით
გადაადგილებულ პირთა უსაფრთხო და ღირსეული დაბრუნების პროცესში.

ევროპული და ევროატლანტიკური ინტეგრაცია

ურთერთდამოკიდებულ საერთაშორისო სისტემაში შეუძლებელია უსაფრთხოებისა და

კეთილდღეობის მიღწევა მხოლოდ საკუთარი რესურსებით. ნატო-ს კოლექტიური
თავდაცვის სისტემა და ევროკავშირის საერთო ეკონომიკური პოლიტიკა უზრუნველყოფს
წევრი ქვეყნების უსაფრთხოებასა და სტაბილურ ეკონომიკურ განვითარებას. ნატო-მ
უზრუნველყო ევროატლანტიკური სტრატეგიული პარტნიორობის ჩამოყალიბება და
ინსტიტუციონალიზაცია, ხოლო ევროკავშირის შექმნის შედეგად ჩამოყალიბდა ერთიანი,
თავისუფალი და მშვიდობიანი ევროპის ინსტიტუციური საფუძვლები. საქართველოს
ეროვნული ინტერესებიდან და ღირებულებებიდან გამომდინარე, აღნიშნულ
ორგანიზაციებში ინტეგრაცია საგარეო პოლიტიკის ძირითადი პრიორიტეტია.

პოლიტიკური და ეკონომიკური ურთიერთობის გაღრმავება ევროკავშირთან

ევროპა არის ის ბუნებრივი გარემო, რომელსაც საქართველო მოწყვეტილი იყო

საუკუნეების მანძილზე და რომელშიც ქართულმა სახელმწიფომ უნდა განაგრძოს თავისი
განვითარება. ევროკავშირთან თანამშრომლობის პროცესი ხელს უწყობს საქართველოს
ჩამოყალიბებას ევროპული ტიპის დემოკრატიულ ქვეყნად და მის ინტეგრაციას საერთო
ევროპულ სივრცეში, რაც აუცილებელი პირობაა ქვეყნის მშვიდობიანი
განვითარებისათვის. ევროპული ინტეგრაციის თვალსაზრისით პრიორიტეტი ენიჭება
ევროკავშირთან პოლიტიკური ურთიერთობის გაღრმავებას, მათ შორის, ასოცირების
შესახებ შეთანხმების გაფორმებასა და პოლიტიკური დიალოგის გაძლიერებას.
ეკონომიკური თანამშრომლობის ფარგლებში, პირველ ეტაპზე მთავარი აქცენტები
სავიზო და სავაჭრო რეჟიმების ლიბერალიზაციაზე გაკეთდება. ევროკავშირთან
ურთიერთობის ერთ-ერთ ძირითად მიმართულებას ენერგეტიკის სფერო წარმოადგენს.
მნიშვნელოვანია აგრეთვე პარტნიორობის გაღრმავება უსაფრთხოებისა და თავდაცვის
სფეროში.

ევროკავშირის როლის გაძლიერება ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენის პროცესში

დიპლომატიური სამსახურის ძალისხმევა მიმართული იქნება ევროკავშირის მიერ

საქართველოში სრულფასოვანი სამშვიდობო მისიის განხორციელებისკენ, რომლის
მანდატი რეალურად გავრცელდება ქვეყნის მთელ ტერიტორიაზე. ასევე, მუშაობა
წარიმართება ევროკავშირის მიერ საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიების
დამოუკიდებლობის არაღიარების პოლიტიკის ფარგლებში კონკრეტული ღონისძიებების
გასატარებლად. განსაკუთრებული ყურადღება დაეთმობა ოკუპირებულ ტერიტორიებზე
განხორციელებული ეთნიკური წმენდის სათანადო შეფასებისა და ეთნიკური წმენდის
მსხვერპლთა უფლებების დაცვის საკითხებს.

ევროკავშირთან თანამშრომლობის ფორმატები

დიპლომატიური სამსახური, შესაბამის სახელმწიფო უწყებებთან ერთად, ხელს შეუწყობს

საქართველო-ევროკავშირის თანამშრომლობას ევროპული სამეზობლო პოლიტიკის
ფარგლებში. აგრეთვე ჩატარდება აქტიური მუშაობა, რათა საქართველომ მაქსიმალურად
ეფექტიანად გამოიყენოს ევროკავშირის ინიციატივის – აღმოსავლეთ პარტნიორობის
ფარგლებში არსებული შესაძლებლობები, რაც ითვალისწინებს ევროკავშირსა და მის
აღმოსავლეთ მეზობლებს შორის როგორც ორმხრივი, ასევე რეგიონული
ურთიერთობების მნიშვნელოვან გაღრმავებას.

ნატო-ში გაწევრიანების დინამიკის შენარჩუნება

საქართველოს ნატო-ში გაწევრიანება მთელი ქართველი ერის მისწრაფებაა, რაც

დადასტურდა 2008 წლის 5 იანვრის პლებისციტით, როდესაც მოსახლეობის 77%-მა მხარი
დაუჭირა ქვეყნის ნატო-ში ინტეგრაციის იდეას. საქართველოს ნატო-ში ინტეგრაციის
პროცესი ხელს უწყობს ქვეყნის უსაფრთხოების გაძლიერებას, დემოკრატიული
რეფორმების განხორციელებას, სამოქალაქო საზოგადოების განვითარებასა და
შეიარაღებული ძალების რეფორმას. საქართველო წლების მანძილზე წარმატებით
იყენებდა ჩრდილო ატლანტიკურ ალიანსთან თანამშრომლობის ყველა ფორმატსა და
ინსტრუმენტს. ამ თანამშრომლობამ ქვეყანას საშუალება მისცა წარმატებით
განეხორციელებინა დემოკრატიული რეფორმები და გარდაექმნა შეიარაღებული ძალები
ალიანსთან თავსებადობის მისაღწევად. მიღწეული შედეგების საფუძველზე, ნატო-მ 2008
წლის აპრილის ბუქარესტის სამიტზე მიიღო გადაწყვეტილება, რომ „საქართველო
გახდება ნატო-ს წევრი.“

რუსეთის აგრესიამ ვერ შეაფერხა საქართველოს ნატო-ში ინტეგრაციის პროცესი. 2008

წლის სექტემბერში შეიქმნა ნატო-საქართველოს კომისია, რომლის დანიშნულებაც,
ბუქარესტის სამიტის დეკლარაციის შესაბამისად, არის ქვეყნის ნატო-ში
გაწევრიანებისთვის ხელშეწყობა. 2008 წლის ნატოს დეკემბრის მინისტერიალზე
გადაწყდა საქართველოსთვის ახალი ინსტრუმენტის, წლიური ეროვნული გეგმის
ფორმატის შემოღება, რომლის შესრულებას მონიტორინგს გაუწევს ნატო-საქართველოს
კომისია. საქართველო წლიურ ეროვნულ გეგმას განიხილავს როგორც ნატოში
გაწევრიანების ინსტრუმენტს, რაც ქვეყანას საშუალებას მისცემს, დააკმაყოფილოს
ალიანსში გაწევრიანების აუცილებელი კრიტერიუმები.

საქართველოს საგარეო პოლიტიკის ამოცანაა, უზრუნველყოს ქვეყნის ნატო-ში

ინტეგრაციის დინამიკის შენარჩუნება და, ბუქარესტის ვალდებულებების შესრულების
მიზნით, ალიანსთან შედეგზე ორიენტირებული პოლიტიკური დიალოგის წარმოება.
დიპლომატიური სამსახური, შესაბამის სახელმწიფო უწყებებთან ერთად, ხელს შეუწყობს
ალიანსთან საქართველოს თანამშრომლობას არსებული ფორმატის ფარგლებში. ამ
თვალსაზრისით, ძირითადი ყურადღება დაეთმობა ნატო-საქართველოს კომისიის
ფორმატის მაქსიმალურ გამოყენებასა და წლიური ეროვნული გეგმის შესრულებას.

მნიშვნელოვანია, რომ საზოგადოებას სრულად ჰქონდეს გაცნობიერებული ნატო-ს

წევრობასთან დაკავშირებული პასუხისმგებლობა და ფლობდეს ობიექტურ ინფორმაციას
ამ პროცესიდან გამომდინარე მოსალოდნელი სარგებლისა თუ გამოწვევების შესახებ.
საგარეო პოლიტიკური უწყება თავის წვლილს შეიტანს ნატო-ს შესახებ საზოგადოების
გაცნობიერების პროცესში.

ეკონომიკური განვითარება და უსაფრთხოება

რუსეთის აგრესიამ და გლობალურმა ფინანსურმა კრიზისმა მნიშვნელოვნად დააზარალა

ქვეყნის ეკონომიკა და შეაფერხა ეკონომიკური ზრდის ტემპები. არსებულ სიტუაციაში
დიპლომატიას განსაკუთრებული როლი ეკისრება საერთაშორისო ეკონომიკურ
ურთიერთობებში საქართველოს მონაწილეობის გაძლიერების პროცესში.
დიპლომატიური სამსახურის ამოცანაა, შესაბამის სახელმწიფო უწყებებთან ერთად ხელი
შეუწყოს უცხოური ინვესტიციების მოზიდვას, ქართული პროდუქციის ექსპორტს და
პრეფერეცნიული საექსპორტო პირობების შექმნას, საქონლისა და მომსახურების
საექსპორტო ბაზრების დივერსიფიცირებას და არსებული ბაზრების გაფართოებას.
ეკონომიკური განვითარების მნიშვნელოვან ფაქტორს წარმოადგენს აგრეთვე ტურიზმის
განვითარების ხელშეწყობა და სტიმულირება.

მრავალმხრივი ეკონომიკური თანამშრომლობის ფორმატები

ვაჭრობის და ეკონომიკური კავშირების განმტკიცების, ეკონომიკური უსაფრთხოების და

განვითარების ხელშეწყობის მიზნით სრულად იქნება გამოყენებული მრავალმხრივი
ფორმატები, როგორიცაა გაეროს ქვედანაყოფები, განყოფილებები და სპეციალიზებული
სააგენტოები , ვაჭრობის მსოფლიო ორგანიზაცია (ჭთO), ევროპის საინვესტიციო ბანკი
(EIB), აზიის განვითარების ბანკი (ADB), შავი ზღვის ეკონომიკური თანამშრომლობის
ორგანიზაცია (BშEჩ), დემოკრატიისა და ეკონომიკური განვითარების ორგანიზაცია –
სუამი. წარიმართება მუშაობა ეკონომიკური თანამშომლობისა და განვითარების
ორგანიზაციაში (OEჩD) საქართველოს გაწევრიანების მიზნით.

მრავალმხრივი ეკონომიკური პროექტები

მასშტაბური რეგიონული პროექტები, რომლებშიც საქართველო მონაწილეობს, სამუშაო

ადგილების შექმნის, ქვეყნის ეკონომიკური ზრდისა და კონკურენტუნარიანობის
გაძლიერების მნიშვნელოვანი ფაქტორია. საქართველოს გააჩნია ტრანსნაციონალური
პროექტების განხორციელების კარგი გამოცდილება, განსაკუთრებით ენერგეტიკისა და
ტრასნპორტის სფეროში. საჭიროა ამ ტიპის ურთიერთობების შემდგომი გაღრმავება.
საგარეო პოლიტიკური უწყება აქტიურ მონაწილეობას მიიღებს ერთობლივი რეგიონული
ეკონომიკური პროექტების დაგეგმვისა და რეალიზაციის საქმეში.

საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენა

2008 წლის აგვისტოს აგრესიამ წარმოაჩინა აფხაზეთსა და ცხინვალის რეგიონში

არსებული კონფლიქტის რეალური არსი, რაც არის რუსეთ-საქართველოს იდეოლოგიური
და პოლიტიკური კონფლიქტი. საბჭოთა პერიოდის რეალიებზე აპელირებისა და
ფაქტების დამახინჯების გზით რუსეთი ცდილობს, გაამართლოს მის მიერ აფხაზეთისა
და ცხინვალის რეგიონის ოკუპაცია და ეჭვქვეშ დააყენოს საქართველოს ტერიტორიული
მთლიანობა, სუვერენიტეტი და დამოუკიდებლობა. ამასთანავე, საქართველოს
ტერიტორიების ოკუპაცია და ოკუპირებული ტერიტორიების ინტენსიური
მილიტარიზაცია მიზნად ისახავს სამხრეთ კავკასიაზე რუსეთის კონტროლის დაწესებასა
და ევროპის ენერგომომარაგების მონოპოლიზაციას. დიპლომატიური სამსახური
იმუშავებს, რათა საერთაშორისო თანამეგობრობამ შეინარჩუნოს მარიონეტული
რეჟიმების არაღიარების პოლიტიკა და განაგრძოს რუსეთის ფედერაციასთან
პრინციპული, შედეგზე ორიენტირებული დიალოგი საქართველოს ოკუპირებული
რეგიონების დეოკუპაციის მიზნით, რაც ხელს შეუწყობს საერთაშორისო სამართლისა და
სახელმწიფოთა შორის ცივილიზებული ურთიერთობების ფუნდამენტური პრინციპების
დაცვას.

რუსეთის მიერ აფხაზეთისა და ცხინვალის რეგიონის ოკუპირება არღვევს საქართველოს

სუვერენიტეტს, ემუქრება ეროვნულ უსაფრთხოებას და მნიშვნელოვნად აფერხებს
ქვეყნის მდგრადი განვითარების პერსპექტივებს. საქართველოს ტერიტორიების რუსეთის
ოკუპაციის ქვეშ ყოფნა რუსეთის მხრიდან კონფლიქტის ესკალაციისა და განმეორებითი
სამხედრო აგრესიის საფრთხის წყაროა. განსაკუთრებით შემაშფოთებელია, რომ რუსეთი
ოკუპირებულ ტერიტორიებზე მიმართავს ეთნიკური წმენდისა და დემოგრაფიული
მდგომარეობის ხელოვნურად შეცვლის პოლიტიკას. აღსანიშნავია ე.წ. პასპორტიზაციის
ფენომენი - სხვა ქვეყნის მოქალაქეებისთვის რუსული პასპორტების დარიგება, რასაც
რუსეთი მეზობელი ქვეყნების მიმართ ტერიტორიული პრეტენზიისა და სამხედრო
აგრესიის საფუძვლად იყენებს. მსგავსი პოლიტიკა ძირეულად ეწინააღმდეგება
საერთაშორისო სამართლის ნორმებსა და პრინციპებს და ემუქრება საერთაშორისო
სტაბილურობას.

სამშვიდობო პროცესის მხარდაჭერა

საქართველო ესწრაფვის ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენას მხოლოდ და მხოლოდ

მშვიდობიანი გზით. დიპლომატიური სამსახურის ძალისხმევა მიმართული იქნება
საერთაშორისო თანამეგობრობის მხარდაჭერის კონსოლიდირებისა და სამშვიდობო
პროცესში ყველა დაინტერესებული მხარის მონაწილეობისაკენ. მნიშვნელოვანია ჟენევის
მოლაპარაკებათა ფორმატისქმედითუნარიანობის ამაღლება, რაც წარმოადგენს
ოკუპირებულ ტერიტორიებზე უსაფრთხოებისა და სტაბილურობის უზრუნველყოფის,
აგრეთვე ეთნიკური წმენდის მსხვერპლთა ღირსეული და უსაფრთხო დაბრუნების
ინსტრუმენტს. აუცილებელია საქართველოს მთელს ტერიტორიაზე მიუკერძოებელი
საერთაშორისო სამშვიდობო მექანიზმების ამოქმედება, რომელთა საშუალებით
გამოირიცხება კონფლიქტის ხელახალი ესკალაციისა და განმეორებითი აგრესიის
შესაძლებლობა; უზრუნველყოფილი იქნება ოკუპირებულ ტერიტორიებზე მცხოვრები
მშვიდობიანი მოსახლეობის უსაფრთხოება და დაცული იქნება მათი უფლებები;
შეიქმნება დევნილების უსაფრთხო და ღირსეული დაბრუნების სათანადო პირობები და
მომზადდება ნიადაგი კონფლიქტის საბოლოო პოლიტიკური მოგვარებისთვის
საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობის ურღვევობის პრინციპზე დაყრდნობით. ამ
მხრივ საგარეო პოლიტიკური უწყების ამოცანაა, უზრუნველყოს ოკუპირებულ
ტერიტორიებზე საერთაშორისო მონიტორინგის მექანიზმების ჩამოყალიბება და
სამშვიდობო პროცესის ინტერნაციონალიზაცია, მათ შორის, სრულფასოვანი საპოლიციო
და სამშვიდობო ოპერაციის ჩამოყალიბების გზით.

ეთნიკური წმენდის მსხვერპლთა და ოკუპირებულ ტერიტორიებზე დარჩენილი

მოსახლეობის უფლებების დაცვა

აფხაზეთსა და ცხინვალის რეგიონში ეთნიკური წმენდის შედეგად მკვიდრი

მოსახლეობის უმეტესობას არ აქვს შესაძლებლობა, მონაწილეობა მიიღოს ამ რეგიონების
ბედის განსაზღვრაში. რუსეთის სრული სამხედრო ოკუპაციის შედეგად იქ დარჩენილ
მოსახლეობას წაერთვა ის ნომინალური უფლებებიც, რაც მათ 2008 წლის აგვისტომდე
ჰქონდათ. ოკუპირებული ტერიტორიები წარმოადგენენ უკანონო ზონებს, სადაც არ
არსებობს უსაფრთხოების ელემენტარული პირობები, ხოლო აფხაზებსა და ოსებს სრული
ასიმილაციის საფრთხე ემუქრებათ. უაღრესად შემაშფოთებელია, რომ მარიონეტული
ხელისუფლების წარმომადგენლები უკრძალავენ ქართულ მოსახლეობას მშობლიურ
ენაზე განათლების მიღებას და ცდილობენ ახალგაზრდობის იძულებით გაწვევას
უკანონო სამხედრო ფორმირებებში. საგარეო უწყება ძალისხმევას მიმართავს
ოკუპირებული ტერიტორიებიდან დევნილი თუ იქ მაცხოვრებელი მოსახლეობის
უფლებების დაცვისაკენ. ამ თვალსაზრისით მნიშვნელოვანია, მოხდეს საქართველოს
მიერ ინიცირებული სამშვიდობო გეგმების განხორციელება, რომლებიც გულისხმობენ
აფხაზეთისა და ცხინვალის რეგიონის მშვიდობიან რეინტეგრაციას და იქ მცხოვრები
ყველა ეთნოსის პოლიტიკური, ეკონომიკური, კულტურული თუ სხვა უფლებების
დაცვას.
II. საქართველო საერთაშორისო სისტემაში

საქართველოს კეთილდღეობისა და სტაბილური განვითარებისათვის უდიდესი

მნიშვნელობა აქვს საერთაშორისო სისტემის ნორმალურად ფუნქციონირებას. ამ
თვალსაზრისით უმთავრესი როლი ეკისრება საერთაშორისო სამართლის პრინციპებისა
და ნორმების დაცვას. ცივი ომის დასრულებამ წარმოშვა უნიკალური შესაძლებლობები
საერთაშორისო არენაზე დემოკრატიული ფასეულობების გავრცელებისა და ქვეყნებს
შორის მომგებიანი პოლიტიკურ-ეკონომიკური თანამშრომლობის განვითარებისათვის.
ტრადიციულად, გაერო და ეუთო წარმოადგენენ იმ მთავარ ორგანიზაციებს, რომლებიც
ქმნიან თანამედროვე საერთაშორისო სისტემის ფუნდამენტს. ამასთანავე, ნატო-ს და
ევროკავშირის გაფართოება და მათი მზარდი მონაწილეობა გლობალურ პროცესებში
ხელს უწყობს უსაფრთხოების გაძლიერებას არა მხოლოდ წევრ-ქვეყნებს შორის, არამედ
ბევრად უფრო ფართო გეოგრაფიულ არეალში.

საქართველოს საგარეო პოლიტიკის ერთ-ერთი მთავარი ამოცანაა საერთაშორისო

სისტემაში საქართველოს სრულფასოვანი მონაწილეობის ხელშეწყობა და სისტემის
გამართული მუშაობის უზრუნველყოფის საქმეში საქართველოს წვლილის შეტანა.
საერთაშორისო სისტემაში თავისი როლის ამაღლებისათვის საქართველო მიზნად ისახავს
არსებულ საერთაშორისო ორგანიზაციებში მონაწილეობის გააქტიურებას.

უსაფრთხოების პოლიტიკა

საქართველო, როგორც საერთაშორისო თანამეგობრობის წევრი, აქტიურად მონაწილეობს

რეგიონული და გლობალური უსაფრთხოების ფორმატებში და საკუთარი წვლილი შეაქვს
საერთაშორისო უსაფრთხოების განმტკიცების პროცესში, როგორც სათანადო
შეთანხმებებსა და კონვენციებთან მიერთების, ასევე საერთაშორისო ოპერაციებში
მონაწილეობის გზით. საქართველოსთვის, ფართო გაგებით, უსაფრთხოება მიიღწევა
ევროატლანტიკური სივრცის უსაფრთხოების კონტექსტში. შესაბამისად, ევროპული და
ევროატლანტიკური უსაფრთხოების, მათ შორის, ენერგეტიკული უსაფრთხოების,
ხელშეწყობა საგარეო პოლიტიკის პრიორიტეტია. საქართველო ჩართულია ნატო-ს
უსაფრთხოების პოლიტიკაში პარტნიორობისა და გაწევრიანების ინსტრუმენტების
მეშვეობით და თანამშრომლობს ევროკავშირთან უსაფრთხოებისა და თავდაცვის
პოლიტიკის ფარგლებში. საქართველო აქტიურად თანამშრომლობს ეუთო-თან
უსაფრთხოების სამივე განზომილების საკითხებზე, არის საერთაშორისო
ანტიტერორისტული კოალიციის წევრი და ახორციელებს მასობრივი განადგურების
იარაღის გავრცელების საწინააღმდეგო პოლიტიკას.

თანამშრომლობა გაერო-ს ფარგლებში

გაერო წარმოადგენს ერთადერთ საერთაშორისო ორგანიზაციას, რომელიც
პასუხისმგებელია უსაფრთხოების უზრუნველყოფაზე გლობალური მასშტაბით.
საქართველო აქტიურად თანამშრომლობს გაერო-ს შესაბამის ინსტიტუტებთან
ბირთვული, ასევე ქიმიური და ბიოლოგიური, იარაღის გაუვრცელებლობის საკითხებზე.
მნიშვნელოვან მიმართულებას წარმოადგენს თანამშრომლობა მცირე და მსუბუქი
შეიარაღების უკანონო გავრცელების აკრძალვის კუთხით. ცალკე უნდა აღინიშნოს
ტერორიზმის წინაღმდეგ ბრძოლის საკითხი -- საქართველომ მოახდინა გაერო-ს
ტერორიზმის წინააღმდეგ მიმართული 13 კონვენციის რატიფიცირება და, შესაბამისად,
ახორციელებს მათი იმპლემენტაციისთვის საჭირო ყველა აუცილებელ პროცედურას.
საერთაშორისო უსაფრთხოების გაძლიერების მიზნით, საგარეო უწყება ხელს შეუწყობს
საქართველოს აქტიურ მონაწილეობას გაერო-ს შესაბამის ინიციატივებში.

თანამშრომლობა ეუთო-ს ფარგლებში

საქართველო ეუთო-ს განიხილავს, როგორც ევროპული უსაფრთხოების

უმნიშვნელოვანეს მექანიზმს და მიესალმება უსაფრთხოების საკითხებისადმი ეუთო-ს
კომპლექსურ მიდგომას. საგარეო პოლიტიკის პრიორიტეტია ორგანიზაციის
ეფექტურობის გაზრდა და მისი უფრო ქმედითი ჩართვა უსაფრთხოების საკითხებში
როგორც საქართველოს, ასევე მთელი ეუთო-ს სივრცის მასშტაბით. საქართველო
აქტიურად თანამშრომლობს ეუთო-თან უსაფრთხოების სამივე განზომილების –
სამხედრო-პოლიტიკურ, ჰუმანიტარულ, ეკონომიკურ და გარემოსდაცვით სფეროებში.
საგარეო პოლიტიკური უწყება ხელს შეუწყობს ქვეყნის უფრო აქტიურ მონაწილეობას
ორგანიზაციის საქმიანობის ყველა სფეროში, მათ შორის ეუთოს უსაფრთხოების
საკითხებში თანამშრომლობის ფორუმის (Fშჩ) ფარგლებში.

ნატო-თან თანამშრომლობა

ნატო წარმოადგენს ევროატლანტიკური უსაფრთხოების ყველაზე

ინსტიტუციონალიზებულ და ქმედით ორგანიზაციას, რომელიც ეფუძნება საერთო
დემოკრატიულ ფასეულობებს. ნატო-ში გაწევრიანება საქართველოს უსაფრთხოების
სტაბილური გარანტიაა, რომელიც ჰარმონიულად ერწყმის ქვეყნის პოლიტიკურ
პრიორიტეტებს. საქართველოს სურს იხილოს ძლიერი ნატო და, თავისი
შესაძლებლობების ფარგლებში, ხელს შეუწყობს ევროატლანტიკური უსაფრთხოების
გაძლიერებას, მათ შორის, ალიანსის სამშვიდობო ოპერაციებში მონაწილეობის გზით.

ევროკავშირთან თანამშრომლობა

საქართველო მიესალმება ევროკავშირის გაზრდილ როლს ევროპის უსაფრთხოების

უზრუნველყოფის საქმეში. უსაფრთხოების სფეროში საქართველო-ევროკავშირის
თანამშრომლობის ჩარჩოს ქმნის სამეზობლო პოლიტიკის სამოქმედო გეგმა, რომელიც
ითვალისწინებს თანამშრომლობას საგარეო და უსაფრთხოების პოლიტიკის (ჩFშP)
ფარგლებში, მათ შორის, ევროპის უსაფრთხოებისა და თავდაცვის პოლიტიკის (EშDP)
კუთხით, ასევე ინტენსიური კონსულტაციების შესაძლებლობას კრიზისული
სიტუაციების მართვის საკითხებზე. ევროკავშირის ინიციატივა – აღმოსავლეთ
პარტნიორობა – აგრეთვე მოიაზრებს თანამშრომლობის პერსპექტივებს სტაბილურობისა
და უსაფრთხოების სფეროში. ინიციატივის ფარგლებში გათვალისწინებულია როგორც
უსაფრთხოებასთან დაკავშირებული ინფორმაციის ადრეულ ეტაპზე გაცვლის პრაქტიკა,
განსაკუთრებული ფოკუსით კონფლიქტურ რეგიონებზე, ასევე თანამშრომლობის
გაღრმავება იარაღის ექსპორტის კონტროლისა და გაუვრცელებლობის საკითხებზე.
საგარეო უწყება თავის წვლილს შეიტანს საქართველოსა და ევროკავშირის
თანამშრომლობის განვითარების საქმეში უსაფრთხოებისა და თავდაცვის პოლიტიკის
ფარგლებში.

ახალ საფრთხეებთან ბრძოლა

საქართველო ანტიტერორისტული კოალიციის წევრია და თავისი წვლილი შეაქვს

საერთაშორისო ტერორიზმის და მასობრივი განადგურების იარაღის გავრცელების
წინააღმდეგ მიმართულ ბრძოლაში. საქართველო მჭიდროდ თანამშრომლობს აშშ-თან
აღნიშნულ სფეროში. მიმდინარე რეჟიმში გაგრძელდება თანამშრომლობა ბირთვულ
ტერორიზმთან ბრძოლის გლობალური ინიციატივის ფარგლებში, ისევე როგორც
ბიოლოგიური იარაღის განვითარებასთან დაკავშირებული ტექნოლოგიების,
პათოგენებისა და ინფორმაციის გავრცელების თავიდან აცილების საქმეში. გაგრძელდება
მუშაობა ქიმიური იარაღის აკრძალვის ორგანიზაციასთან (OPჩჭ), ქიმიური იარაღის
აკრძალვის კონვენციით განსაზღვრული ვალდებულებების შესრულების მიზნით.

შეიარაღებაზე კონტროლი

საქართველო მზად არის ითანამშრომლოს ყველა საერთაშორისო ფორმატში, რომელიც

ხელს შეუწყობს უსაფრთხოებისა და სტაბილურობის გაუმჯობესებას საერთაშორისო
არენაზე. საგარეო უწყება გააგრძელებს მუშაობას შეიარაღებაზე კონტროლისა და
განიარაღების ყველა შესაბამისი რეჟიმის თანახმად ქვეყნის მიერ ნაკისრი
ვალდებულებების შესასრულებლად. საქართველო, ისევე როგორც ხელშეკრულების
წევრი სახელმწიფოების უმრავლესობა, ევროპაში ჩვეულებრივი შეიარაღებული ძალების
შესახებ ხელშეკრულებას (ეჩშძ) განიხილავს ევროპული უსაფრთხოების სისტემის
ქვაკუთხედად და გააგრძელებს აღნიშნული ხელშეკრულებით გათვალისწინებული
ვალდებულებების შესრულებას. მიუხედავად იმ გარემოებისა, რომ რუსეთის ფედერაციამ
შეაჩერა ეჩშძ ხელშეკრულებაში თავისი მონაწილეობა, აღნიშნული ხელშეკრულების
დებულებებსა და 1999 წლის სტამბოლის ერთობლივ განცხადებაზე დაყრდნობით
გაგრძელდება მუშაობა საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან რუსეთის
საოკუპაციო ძალების გაყვანის საკითხზე. ასევე გაგრძელდება თანამშრომლობა
პარტნიორ ქვეყნებთან ადაპტირებული ეჩშძ ხელშეკრულების ძალაში შესვლის
ხელშეწყობის მიზნით, მათ შორის, აშშ-ს მიერ შემოთავაზებულ პარალელური
მოქმედების გეგმაზე დაყრდნობით.

ენერგეტიკული უსაფრთხოება

ენერგეტიკული უსაფრთხოების უზრუნველყოფას სასიცოცხლო მნიშვნელობა აქვს

ეროვნული უსაფრთხოებისა და კეთილდღეობისათვის. XXI საუკუნეში ენერგეტიკული
უსაფრთხოების პოლიტიკა სახელმწიფო პოლიტიკის განუყოფელი ნაწილი გახდა. ამ
თვალსაზრისით, საერთაშორისო არენაზე მიმდინარე პროცესებში საქართველოს თავისი
გამოკვეთილი როლი გააჩნია, რასაც ადასტურებს ქვეყნის ტერიტორიაზე მნიშვნელოვანი
ენერგეტიკული, სატრანსპორტო და სატრანზიტო მაგისტრალების არსებობა.
საქართველოს ენერგეტიკული უსაფრთხოების პოლიტიკის პრიორიტეტია
ენერგომომარაგების წყაროებისა და მარშრუტების დივერსიფიცირება და
ენერგორესურსების სატრანზიტო ქვეყნის სტატუსის განმტკიცება.

ენერგომომარაგების მარშრუტების დივერსიფიცირება

თავისი გეოგრაფიული მდებარეობიდან გამომდინარე, საქართველოს შეუძლია

მნიშვნელოვანი როლის შესრულება ევროპის ენერგეტიკულ უსაფრთხოების
უზრუნველყოსაყოფად. საქართველოზე გადის ცენტრალური აზიისა და კასპიის ზღვის
ენერგორესურსების ისეთი სატრანზიტო მაგისტრალები, როგორიცაა “ბაქო-თბილისი-
ჯეიჰანის” და “ბაქო თბილისი-სუფსის” ნავთობსადენები და “ბაქო-თბილისი-
ერზერუმის” გაზსადენი. არსებობს დიდი პოტენციალი აღნიშნული რეგიონებიდან
ენერგორესურსების საქართველოს გავლით ევროპის ბაზრებზე ტრანსპორტირების
ალტერნატიული გზების შესამუშავებლად. საგარეო უწყება იმუშავებს, რათა მოხდეს
ტრანსკასპიური გაზსადენის, ნაბუქოს (Nაბუცცო), თეთრი ნაკადის (ჭჰიტე შტრეამ) და
სხვა პერსპექტიული პროექტების რეალიზაცია.

ევროკავშირის როლის გაძლიერება ენერგომომარაგების დივერსიფიცირების პროცესში

დიპლომატიური ძალისხმევა მიემართება იქით, რომ გაძლიერდეს ევროპული და ევრო-

ატლანტიკური თანამეგობრობის ინტერესი როგორც ალტერნატიული
ენერგოპროექტების, ისე ენერგორესურსების ტრანსპორტირების ახალი მარშრუტების
მიმართ, რაც ენერგიის მწარმოებელი, სატრანზიტო და მომხმარებელი ქვეყნების
ინტერესთა ბალანსზე იქნება დაფუძნებული. განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს
აღნიშნულ პროექტებში ევროკავშირის აქტიურ მონაწილეობას, რაც გააძლიერებს
ევროპის ენერგეტიკულ უსაფრთხოებას და ხელს შეუწყობს სატრანზიტო ქვეყნების
სტაბილურობასა და კეთილდღეობას. საგარეო უწყება ხელს შეუწყობს ევროკავშირის
სამეზობლო პოლიტიკის სამოქმედო გეგმის და აღმოსავლეთ პარტნიორობის
ინიციატივის ფარგლებში ევროკავშირსა და საქართველოს შორის ენერგეტიკული
უსაფრთხოების საკითხებზე დიალოგისა და თანამშრომლობის შემდგომ გაღრმავებას.

III. საქართველო რეგიონსა და მსოფლიოში

საქართველოს საკუთარი წვლილი შეაქვს უსაფრთხო და მშვიდობიან საერთაშორისო

ურთიერთობათა სისტემის ჩამოყალიბების პროცესში, ესწრაფვის საერთაშორისო არენაზე
ღირსეული ადგილის დაკავებასა და გლობალიზაციის პირობებში ეროვნული
ინტერესების დაცვას.

შავი ზღვის რეგიონს განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს საქართველოს ეროვნული

ინტერესებისათვის. დიპლომატიური ძალისხმევა მიმართულია რეგიონში
უსაფრთხოების, სტაბილურობისა და კეთილდღეობის განმტკიცებისაკენ. შავი ზღვა
წარმოადგენს ევროატლანტიკური უსაფრთხოების სისტემის განუყოფელ ნაწილს და,
შესაბამისად, ნატოს და ევროკავშირის როლის გაძლიერება რეგიონში საგარეო
პოლიტიკის პრიორიტეტია. XXI საუკუნეში შავი ზღვის რეგიონმა საკვანძო როლი შეიძინა
ევროპის ენერგეტიკული უსაფრთხოებისათვის. საქართველო მომავალშიც ხელს
შეუწყობს რეგიონული და რეგიონთაშორისი ენერგეტიკული თანამშრომლობის
განვითარებასა და ენერგორესურსების დასავლეთის ბაზრებისათვის მიწოდების
დივერსიფიცირებას.

რეგიონული თანამშრომლობის პოლიტიკა

შავი ზღვის თანამშრომლობის ფორმატები ასახავენ როგორც რეგიონის მზარდ

შესაძლებლობებს, ასევე მის შიგნით არსებულ წინააღმდეგობებსა და გამოწვევებს.
საქართველო მონაწილეობს ყველა რეგიონულ ფორმატში, რომელიც მიმართულია წევრ-
ქვეყნებს შორის ურთიერთხელსაყრელი თანამშრომლობის განვითარებისაკენ და
ეფუძნება თანასწორუფლებიანობის, სუვერენიტეტისა და ტერიტორიული მთლიანობის
პატივისცემის პრინციპებს.

დემოკრატიისა და ეკონომიკური განვითარების ორგანიზაცია – სუამი

სუამ-ი წარმოადგენს მნიშვნელოვან რეგიონულ ორგანიზაციას, რომელიც ხელს უწყობს
წევრ ქვეყნებში დემოკრატიული ინსტიტუტების განმტკიცებას, უსაფრთხოების
გაძლიერებასა და ეკონომიკურ განვითარებას. საქართველოს საგარეო პოლიტიკის
პრიორიტეტებია სუამ-ის სივრცეში მშვიდობისა და სტაბილურობის უზრუნველყოფა და
კონფლიქტების მოგვარება; თანამშრომლობა სატრანსპორტო, ენერგეტიკულ, სავაჭრო,
საფინანსო და ეკონომიკურ სფეროში, მათ შორის, სუამ-ის ფარგლებში თავისუფალი
ვაჭრობის შეთანხმების რეალიზაცია, ადამიანების, კაპიტალის, პროდუქციისა და
მომსახურების თავისუფალი გადაადგილება, აგრეთვე წევრი ქვეყნების საკანონმდებლო
ბაზისა და სატარიფო პოლიტიკის ჰარმონიზაცია; სატრანსპორტო-საკომუნიკაციო
დერეფნის – ევროპა-კავკასია-აზიის განვითარება; თანამშრომლობა სამართალდაცვითი,
უსაფრთხოებისა და საგანგებო სიტუაციების მართვის სფეროებში; პრიორიტეტულია
ასევე თანამშრომლობის გაძლიერება მეცნიერების, სპორტის და ტურიზმის
მიმართულებით.

განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს სუამ-ის თანამშრომლობის ფორმატებს, როგორიცაა

სუამი-აშშ, სუამი-პოლონეთი, სუამი-ჩეხეთი და სუამი-იაპონია. დიპლომატიური
სამსახური ხელს შეუწყობს ამ ფორმატების მაქსიმალურად გამოყენებას და იმუშავებს,
რომ, საერთო ინტერესების გათვალისწინებით, ანალოგიური ტიპის ურთიერთობები
ჩამოყალიბდეს სხვა ქვეყნებთან და ორგანიზაციებთანაც.

შავი ზღვის ეკონომიკური თანამშრომლობის ორგანიზაცია (BშEჩ)

შავი ზღვის ეკონომიკური თანამშრომლობის ორგანიზაცია მოიცავს შავი ზღვის ფართო

რეგიონის ყველა სახელმწიფოს და დიდი პოტენციალი გააჩნია სხვადასხვა სფეროში
ურთიერთსასარგებლო რეგიონული პროექტების განხორციელებისათვის. აღსანიშნავია,
რომ ორგანიზაციის წევრ ქვეყნებს შორის არსებული წინააღმდეგობები ხელს უშლის
რეალური თანამშრომლობის განვითარებას. ამის ყველაზე ცხადი გამოვლინებაა რუსეთის
მიერ საქართველოს მიმართ განხორციელებული აგრესიული პოლიტიკა, რაც
აბსოლუტურად ეწინააღმდეგება ორგანიზაციის დამფუძნებელ პრინციპებს და
უკიდურესად ამცირებს მის ქმედითუნარიანობას. 2008 წლის აგვისტოს აგრესიამ კიდევ
ერთხელ დაადასტურა BშEჩ-ის რეფორმირების აუცილებლობა ორგანიზაციის
ეფექტურობის გაზრდის მიზნით.

საქართველოს ურთიერთობა მეზობელ ქვეყნებთან

სამხრეთ კავკასიის სამი სუვერენული სახელმწიფოს ინტერესები, არსებული

პრობლემების მიუხედავად, მჭიდროდ არის ერთმანეთთან დაკავშირებული. ამ ქვეყნებს
შორის სრულფასოვანი თანამშრომლობის განვითარებით არის მხოლოდ და მხოლოდ
შესაძლებელი რეგიონის უსაფრთხო და მშვიდობიანი მომავლის უზრუნველყოფა.
საქართველოს აზერბაიჯანთან და სომხეთთანისტორიულად ჩამოყალიბებული
კეთილმეზობლური ურთიერთობები აკავშირებს. მათთან თანამშრომლობის შემდგომი
გაძლიერება საგარეო პოლიტიკის ერთ-ერთი ძირითადი მიმართულებაა. საქართველო
ესწრაფვის, ხელი შეუწყოს სამხრეთ კავკასიის ქვეყნებს შორის ურთიერთობების
გაღრმავებას ობიექტურად არსებული საერთო ინტერესების გათვალისწინებით.
საქართველო გააგრძელებს სტრატეგიულ თანამშრომლობას აზერბაიჯანთან
ენერგეტიკული უსაფრთხოების, ამიერკავკასიის სატრანსპორტო დერეფნის
პოტენციალის სრულად გამოყენებისა და ახალი რეგიონული პროექტების
განხორციელების მიზნით. საქართველო განაგრძობს მჭიდრო თანამშრომლობას
სომხეთთან ორმხრივი და რეგიონული ურთიერთობების ფართო სპექტრში. საქართველო
მხარს უჭერს სომხეთის სრულფასოვან მონაწილეობას რეგიონულ პროექტებში და
მიესალმება ევროპულ და ევროატლანტიკურ სტრუქტურებთან ამ ქვეყნის
თანამშრომლობის ინტენსიფიკაციას, რაც გააძლიერებს რეგიონულ უსაფრთხოებას.

საქართველო უდიდეს მნიშვნელობას ანიჭებს თურქეთთან თანამშრომლობას. ორ

ქვეყანას შორის არსებული დინამიური და ნაყოფიერი ურთიერთობები ხელს უწყობს
რეგიონულ მშვიდობასა და სტაბილურობას. მნიშვნელოვანია თურქეთის მხარდაჭერა
საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენის საკითხში, ისევე როგორც მისი
როლი სამხედრო აღმშენებლობის პროცესში. საგარეო უწყება მაქსიმალურ ძალისხმევას
მიმართავს თურქეთთან ურთიერთობის შემდგომი გაღრმავებისაკენ, განსაკუთრებით
ვაჭრობის და ტრანსპორტის სფეროებში. სტრატეგიული მნიშვნელობა აქვს ენერგეტიკულ
თანამშრომლობას, რაც ხელს უწყობს არა მხოლოდ ორი ქვეყნის, არამედ მთლიანად
ევროპის ენერგეტიკული უსაფრთხოების გაძლიერებას.

საქართველოსა და უკრაინას შორის სტრატეგიული თანამშრომლობა ეფუძნება ორ ერს

შორის ისტორიულად ჩამოყალიბებულ მეგობრულ ურთიერთობებს და საერთო
ინტერესებს ევროპული და ევროატლანტიკური ინტეგრაციის, რეგიონული
თანამშრომლობის და ენერგეტიკული უსაფრთხოების საკითხებში. დიპლომატიური
სამსახური იმუშავებს, რათა ორმა ქვეყანამ გაატაროს კოორდინირებული პოლიტიკა
როგორც ორმხივ, ისე მრავალმხრივ ფორმატში საერთო მიზნების რეალიზაციის მიზნით.

საქართველოს ურთიერთობა ამერიკის შეერთებულ შტატებსა და კანადასთან

ამერიკის შეერთებული შტატები წარმოადგენს საქართველოს სტრატეგიულ მოკავშირეს,

რომელთან თანამშრომლობა დარჩება საგარეო პოლიტიკის ერთ-ერთ უმთავრეს
მიმართულებად. ორი ქვეყნის სტრატეგიული პარტნიორობა ეფუძნება საერთო
ფასეულობებსა და ინტერესებს დემოკრატიისა და საბაზრო ეკონომიკის პრინციპების
გავრცელების, ტერიტორიული მთლიანობის დაცვის, კანონის უზენაესობის, ადამიანის
უფლებების პატივისცემისა და საერთაშორისო უსაფრთხოების, მათ შორის, ევრაზიის
ენერგეტიკული უსაფრთხოების საკითხებში. სტრატეგიული პარტნიორობის ქარტიის
გაფორმების შემდეგ აშშ-საქართველოს ურთიერთობა კიდევ უფრო ინტენსიური გახდება.
დიპლომატიური სამსახური, შესაბამის სახელმწიფო სტრუქტურებთან ერთად, იმუშავებს
სტრატეგიული პარტნიორობის ქარტიის ფარგლებში ორი ქვეყნის ურთიერთობების
შემდგომი განვითარებისათვის, რაც ხელს შეუწყობს საქართველოს საგარეო პოლიტიკის
ისეთი უმთავრესი მიზნებისა და ამოცანების მიღწევას, როგორიცაა ეროვნული
უსაფრთხოებისა და დემოკრატიული ინსტიტუტების განმტკიცება, ტერიტორიული
მთლიანობის მშვიდობიანი გზით აღდგენა და ევროატლანტიკური ინტეგრაცია. ასევე,
გაგრძელდება მუშაობა ორ ქვეყანას შორის სავაჭრო-ეკონომიკური ურთიერთობების
შემდგომი ლიბერალიზაციის მიზნით.

საერთაშორისო სარბიელზე კანადის სულ უფრო მზარდი პოლიტიკური და ეკონომიკური

პოტენციალის გათვალისწინებით, დიპლომატიური სამსახური ხელს შეუწყობს ამ
ქვეყანასთან სხვადასხვა სფეროში მჭიდრო ურთიერთობების განვითარებას.
თანამშრომლობის პრიორიტეტული მიმართულებები იქნება დემოკრატიის განმტკიცება,
ეკონომიკა და ევროატალანტიკური ინტეგრაცია.

საქართველოს ურთიერთობა ევროპის ქვეყნებთან

საქართველოს თანამშრომლობას ევროპის ქვეყნებთან განსაკუთრებული მნიშვნელობა

აქვს ევროპულ ოჯახში ჩვენი ადგილის დამკვიდრებისათვის. ქართული სახელმწიფო
ეფუძნება ევროპულ ლიბერალურ ფასეულობებს. დემოკრატიული, ევროპულ
თანამეგობრობაში ინტეგრირებული საქართველო საკუთარ წვლილს შეიტანს ევროპაში
უსაფრთხოებისა და სტაბილურობის განმტკიცების პროცესში.

საქართველო გააძლიერებს ორმხრივ თანამშრომლობას საფრანგეთთან, გერმანიასა და

დიდ ბრიტანეთთან პოლიტიკურ და ეკონომიკურ საკითხებში, მათ შორის, ევროპული და
ევროატლანტიკური ინტეგრაციის, ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენისა და
ინვესტიციების მოზიდვის კუთხით.

გაძლიერდება ორმხრივი ურთიერთობა შავი ზღვის სახელმწიფოებთან რეგიონული

სტაბილურობისა და უსაფრთხოების, მათ შორის ენერგეტიკული უსაფრთხოების,
უზრუნველყოფის მიზნით.

განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს თანამშრომლობას საქართველოს ახალ მეგობართა

ჯგუფისქვეყნებთან. ამ ქვეყნების პოლიტიკური მხარდაჭერა და მათი გამოცდილების
გაზიარება სტიმულს აძლევს საქართველოს, არსებული გამოწვევების მიუხედავად,
განაგრძოს დემოკრატიული გარდაქმნებისა და ევროპული და ევროატლანტიკური
ინტეგრაციის კურსი. დინამიურად ვითარდება ურთიერთობები სკანდინავიის
ქვეყნებთან. დიპლომატიური სამსახური ხელს შეუწყობს მათთან ორმხრივი
თანამშრომლობის შემდგომ განვითარებას.

ახალი იმპულსი მიეცემა თანამშრომლობის განვითარებას ხმელთაშუაზღვისპირეთისა

დაბენელუქსის ქვეყნებთან.
აღსანიშნავია შვეიცარიის როლი რუსეთ-საქართველოს ურთიერთობების
დარეგულირების პროცესში, მათ შორის შვეიცარიის თანხმობა, რომ მისი საშუალებით
განხორციელდეს საკონსულო ურთიერთქმედება რუსეთსა და საქართველოს შორის.

საქართველოს ურთიერთობები აზიის, აფრიკისა და ლათინური ამერიკის ქვეყნებთან

მსოფლიო არენაზე აზიის მზარდი პოლიტიკური და ეკონომიკური როლის
გათვალისწინებით, საქართველოსთვის მნიშვნელოვანია მჭიდრო ურთიერთობების
განვითარება ამ რეგიონთან. ამ მხრივ აუცილებელია ურთიერთობების გაღრმავება
ცენტრალური აზიის ქვეყნებთან კასპიის ენერგომატარებლების ტრანსპორტირების
დივერსიფიცირების, ევროპა-აზიის სატრანსპორტო დერეფნის სრულად ამოქმედების,
ინვესტიციების მოზიდვისა და ქართული ბიზნესის ახალ ბაზრებზე დამკვიდრების
მიზნით.

უმნიშვნელოვანესია ურთიერთობების გაღრმავება ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკასთან,

რომლის დიდი ეკონომიკური და პოლიტიკური პოტენციალი იძლევა შესაძლებლობებს
ურთიერთსასარგებლო თანამშრომლობის განვითარებისათვის. ერთ-ერთი
პერსპექტიული მიმართულებაა თანამშრომლობა “ახალი აბრეშუმის გზის” პროექტის
აღორძინების მიზნით.

პრიორიტეტულია იაპონიასთან პოლიტიკური თანამშრომლობის შემდგომი გაღრმავება,

ისევე როგორც ურთიერთობების ინტენსიფიკაცია სავაჭრო-ეკონომიკურ, სატრანსპორტო
და საინფორმაციო ტექნოლოგიების სფეროებში.

ინდოეთი წარმოადგენს მსოფლიოს ერთ-ერთ ყველაზე დინამიურად განვითარებად

ქვეყანას, რომელთანაც საქართველო პრაქტიკულად ახლა აყალიბებს რეალურ
ურთიერთობებს. დიპლომატიური სამსახური მაქსიმალურ ძალისხმევას მიმართავს ამ
ქვეყანასთან თანამშრომლობის პოტენციალის სრულად გამოსაყენებლად.

ახლო აღმოსავლეთის რეგიონი დღევანდელი მსოფლიოს ერთ-ერთი უმთავრესი

გეოპოლიტიკური კვანძია. ამ რეგიონში განვითარებული პოლიტიკური და ეკონომიკური
პროცესები გავლენას ახდენს მთელ მსოფლიოზე. საქართველო დაინტერესებულია ახლო
აღმოსავლეთში მშვიდობისა და სტაბილურობის დამყარებაში.

ქართველ და ებრაელ ხალხებს შორის ისტორიულად ჩამოყალიბებული მჭიდრო

კავშირების გათვალისწინებით, საქართველოსთვის განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია
ურთიერთობის გაღრმავება ისრაელთან. საგულისხმოა ეკონომიკის, ტურიზმისა და
კულტურის სფეროებში თანამშრომლობა.

ჩვენი ქვეყნისთვის მნიშვნელოვანია ირანთან თანამშრომლობა ეკონომიკის,

ტრანსპორტისა და ენერგეტიკის სფეროებში.

გაღრმავდება სპარსეთის ყურის ქვეყნებთან სავაჭრო-ეკონომიკური კავშირები, მათ

შორის, საქართველოში ინვესტიციების მოზიდვის თვალსაზრისით. პრიორიტეტულია
სავაჭრო-ეკონომიკური კავშირების გაღრმავება და ტურიზმის სფეროში თანამშრომლობა
ეგვიპტის არაბთა რესპუბლიკასა და იორდანიის ჰაშიმიტურ სამეფოსთან.
მნიშვნელოვანია პოლიტიკურ-ეკონომიკური ურთიერთობების განვითარება აფრიკის
ქვეყნებთან.

ლათინური ამერიკის ქვეყნების განვითარების დინამიური ტემპებისა და მათი

პოლიტიკური და ეკონომიკური პოტენციალის გათვალისწინებით, მნიშვნელოვანია
მჭიდრო ორმხრივი ურთიერთობების დამყარება რეგიონის ისეთ წამყვან
სახელმწიფოებთან, როგორიც არის მექსიკა, ბრაზილია და არგენტინა.

საქართველოს ურთიერთობა რუსეთთან

საქართველოს დამოუკიდებლობის აღდგენის შემდეგ რუსეთის ფედერაცია

პოლიტიკური, ეკონომიკური და სამხედრო საშუალებების გამოყენებით ცდილობს
დააბრუნოს ქართული სახელმწიფო თავის პოლიტიკურ ორბიტაზე და შეაჩეროს მისი
დემოკრატიული განვითარება და ევროატლანტიკური მისწრაფებები. აღნიშნული
მიზნების მისაღწევად, გასული საუკუნის ბოლოს, რუსეთმა მოახდინა საქართველოს
ტერიტორიაზე შეიარაღებული კონფლიქტების ინსპირირება, უშუალო სამხედრო ჩარევის
გზით საქართველოს სუვერენული ტერიტორიები ჩამოაცილა ცენტრალური მთავრობის
კონტროლს და მარიონეტულ რეჟიმებთან ერთად განახორციელა ასობით ათასი
ადამიანის, ძირითადად ქართველის, ეთნიკური წმენდა.

2008 წლის აგვისტოში რუსეთმა საქართველოს წინააღმდეგ უკვე ღიად განახორციელა

სამხედრო აგრესია და ტერიტორიების ნაწილის ოკუპაცია, ოფიციალურად აღიარა
ოკუპირებული რეგიონების ე.წ. “დამოუკიდებლობა” და განახორციელა ამ რეგიონებიდან
ქართველთა მორიგი ეთნიკური წმენდა. რუსეთის პოლიტიკა მიმართულია ქართული
სახელმწიფოს მაქსიმალური დასუსტებისა და ძალისმიერი გზით საქართველოს რუსეთის
ე.წ. “პრივილეგირებული ინტერესების ზონაში” მოქცევისაკენ. ყოველივე ზემოთ
აღნიშნულიდან გამომდინარე, საქართველომ შეუძლებლად ჩათვალა ამ ქვეყანასთან
დიპლომატიური ურთიერთობების შენარჩუნება.

რუსეთის მხრიდან საერთაშორისო სამართლის ფუძემდებლური პრინციპების – ქვეყნის

დამოუკიდებლობის, ტერიტორიული მთლიანობისა და თავისუფალი არჩევანის
პატივისცემის შემთხვევაში, საქართველო მზად არის მასთან ურთიერთობების
ნორმალიზებისათვის. მხოლოდ და მხოლოდ ამ პრინციპებზე დაყრდნობით არის
შესაძლებელი ორ ქვეყანას შორის ურთიერთხელსაყრელი და თანასწორუფლებიანი
ურთიერთობების განვითარება. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ საქართველოს
ხელისუფლების მიზანი არ არის საქართველო-რუსეთის ურთიერთობათა სიმძიმის
გადატანა რიგით მოქალაქეებზე. ამ მიზნით დახმარება ორი ქვეყნის მოქალაქეთა სავიზო-
საკონსულო მომსახურებაში ეთხოვა მესამე ქვეყანას. ამასთან, საქართველო არ
შეზღუდავს რუსულ ბიზნესს საქართველოში, თუ რუსეთის ბიზნესის სტრუქტურების
წარმომადგენლები სრულად დაიცავენ საქართველოს კანონმდებლობას.
IV. საქართველოს მოქალაქეები და დიასპორა საზღვარგარეთ

საზღვარგარეთ მყოფ საქართველოს მოქალაქეებზე ზრუნვა, მათი უფლებებისა და

თავისუფლების დაცვა სახელმწიფოს ერთ-ერთი უმთავრესი ამოცანაა, რაც სხვადასხვა
ქვეყნებში მოქმედი დიპლომატიური და საკონსულო წარმომადგენლობების მეშვეობით
ხორციელდება.

საზღვარგარეთ მოგზაურობა, სწავლა და ბიზნესის წარმოება

საგარეო უწყება დახმარებას გაუწევს საქართველოს მოქალაქეებს საზღვარგარეთ

მოგზაურობაში, ბიზნესის წარმოებასა და განათლების მიღებაში. ამ თვალსაზრისით
გაგრძელდება მუშაობა ლიბერალური სავიზო რეჟიმების უზრუნველსაყოფად და
უცხოეთში მყოფი თანამოქალაქეების ლეგალური დასაქმებისათვის შესაბამისი
სამართლებრივი ბაზის შესაქმნელად. ასევე, გააქტიურდება საერთაშორისო
თანამშრომლობა ტრეფიკინგის წინააღმდეგ ბრძოლის კუთხით. საკონსულო საქმიანობის
მნიშვნელოვანი მიმართულებაა უცხოეთში მყოფი თანამოქალაქეების დახმარება
კრიზისულ და საგანგებო სიტუაციებში. აღნიშნული ამოცანების ეფექტურად
განხორციელების მიზნით, გაფართოვდება საზღვარგარეთ საქართველოს
დიპლომატიური მისიებისა და საკონსულო წარმომადგენლობების ქსელი.

დიასპორებთან ურთიერთობა

უცხოეთში არსებული ქართული სათვისტომოები მნიშვნელოვან როლს თამაშობენ

ქართული კულტურის, ისტორიისა და ტრადიციების პოპულარიზაციის საქმეში.
სახალხო დიპლომატიის მეშვეობით ქართული დიასპორები ხელს უწყობენ ორმხრივი
ურთიერთობების გაღრმავებას და ადგილსამყოფელ ქვეყნებში საზოგადოებრივი აზრის
კონსოლიდაციას საქართველოს საკეთილდღეოდ. ქართული დიასპორების
კონსოლიდაცია და მათი ქართულ სახელმწიფოსთან იდენტიფიკაციის გაძლიერება
დიპლომატიური სამსახურის ერთ-ერთი მთავარი საქმიანობაა. დიპლომატიური
სამსახური იჩენს მაქსიმალურ ძალისხმევას, რათა გააძლიეროს კონტაქტები ქართულ
სათვისტომოებთან და უზრუნველყოს მათი მჭიდრო კულტურული, ინტელექტუალური
და საქმიანი კავშირები საქართველოსთან.

V. საქართველოს წარმოჩენა
საუკუნეების მანძილზე საქართველო გარე სამყაროსგან იზოლირებული იყო ჯერ
როგორც რუსეთის, და შემდეგ – საბჭოთა იმპერიის ნაწილი. ამ ფაქტმა განაპირობა
ქვეყნის შესახებ არასრული, და ხშირად არაზუსტი, ინფორმაციის გავრცელება
საერთაშორისო არენაზე. დამოუკიდებლობის მოპოვების შემდეგ დაიწყო საქართველოს
შესახებ არსებული სტერეოტიპების რღვევა და მათი ობიექტური ინფორმაციით
ჩანაცვლება. დიპლომატიური სამსახური გააგრძელებს თავის საქმიანობას, რათა ღია და
სამართლიანი საგარეო პოლიტიკის განხორციელების, პარტნიორების რეგულარული
ინფორმირებისა და ეფექტური სახალხო დიპლომატიის გზით უზრუნველყოს
საქართველოს მიზნებისა და მისწრაფებების უკეთ წარმოჩენა საერთაშორისო არენაზე.

ობიექტური საინფორმაციო კამპანია

მნიშვნელოვანია ბრძოლა ნეგატიურ პროპაგანდასა და დეზინფორმაციასთან, რაც

რუსეთის მიერ გამოიყენება, ერთის მხრივ, საქართველოს იმიჯის შესალახად, და მეორეს
მხრივ, ქვეყნის წინააღმდეგ ჩადენილ საერთაშორისო, სამართლებრივ, ჰუმანიტარულ და
სამხედრო დანაშაულებებზე პასუხისმგებლობის თავიდან ასაცილებლად. საგარეო უწყება
წარმართავს აქტიურ საინფორმაციო პოლიტიკას, რათა საერთაშორისო არენაზე
გავრცელდეს დროული და ობიექტური ინფორმაცია ქვეყანაში მიმდინარე პროცესებთან
დაკავშირებით.

საერთაშორისო კულტურული თანამშრომლობა

საქართველოს მდიდარი კულტურული და ინტელექტუალური პოტენციალის წარმოჩენა

ხელს შეუწყობს ქვეყნის პოზიტიური იმიჯის დამკვიდრებას. ამის გათვალისწინებით,
საგარეო საქმეთა სამინისტრო განახორციელებს აქტიურ და ქმედით კულტურულ
დიპლომატიას და თავის წვლილს შეიტანს საქართველოს კულტურის წარმოჩენისა და
დაცვის საქმეში. სამინისტრო და საზღვარგარეთ მოქმედი ჩვენი მისიები იზრუნებენ,
რათა მსოფლიო საზოგადოებამ უკეთ გაიცნოს საქართველოს კულტურა და ისტორია.
საქართველო აქტიურად ითანამშრომლებს გაერთიანებული ერების განათლების,
მეცნიერებისა და კულტურის ორაგნიზაციასთან (UNEშჩO) ქვეყნის ინტელექტუალური
პოტენციალის გაძლიერებისა და გლობალურ ჰუმანიტარულ პროცესებში მაქსიმალურად
ჩართვის მიზნით. განსაკუთრებული ყურადღება დაეთმობა იუნესკოს აქტიურად
ჩართვას რუსეთის მიერ საქართველოს ოკუპირებულ ტერიტორიებზე წარმოქმნილი
კულტურული მეკვიდრეობის დაცვის და განათლების სფეროს პრობლემატიკაში.
საგარეო საქმეთა სამინისტროს მისია, ფასეულობები და პრინციპები

საქართველოს საგარეო პოლიტიკის პრიორიტეტები დაფუძნებულია თანამედროვე

ცივილიზებულ სამყაროში აღიარებულ ფასეულობებზე. ეს საშუალებას გვაძლევს,
პრიორიტეტების განხორცილებისას, მოვიპოვოთ საერთაშორისო მხარდაჭერა.

აღნიშნულიდან გამომდინარე, განვსაზღვრავთ დიპლომატიური სამსახურის მისიას, და

იმ ფასეულობებსა და პრინციპებს, რომელიც აუცილებელია მისიის
განხორციელებისათვის.

დიპლომატიური სამსახურის მისია

საქართველოს ეროვნული ინტერესების გატარება, ქვეყნის საზღვრებს გარეთ

საქართველოს მოქალაქეების უფლებების დაცვა და უკეთესი მსოფლიო თანამეგობრობის
ჩამოყალიბებაში წვლილის შეტანა

საქართველოს დიპლომატიური სამსახური - საგარეო საქმეთა სამინისტრო,

დიპლომატიური მისიები და საკონსულო დაწესებულებები - ემსახურება საქართველოს
ეროვნული უსაფრთხოების კონცეფციაში ჩამოყალიბებულ ფუნდამენტურ ეროვნულ
ინტერესებსა და ფასეულობებს, რომლებიც პრეზიდენტის ხედვის შესაბამისად,
განსაზღვრავენ ჩვენი საგარეო პოლიტიკის უმთავრეს მიზანს - საქართველოს
უსაფრთხოებისა და საერთაშორისო სტატუსის განმტკიცებას, საერთაშორისო
ურთიერთობათა სისტემაში კუთვნილი და ღირსეული ადგილის დაკავებას და, მზარდი
გლობალიზაციის პირობებში, ქვეყნის ინტერესების გატარებას.

დღევანდელ ურთიერთდამოკიდებულ სამყაროში, ეროვნული უსაფრთხოებისა და

კეთილდღეობის მიღწევა შეუძლებელია დანარჩენი მსოფლიოსაგან იზოლაციის
პირობებში. ჩვენი უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად აუცილებელია გლობალური
უსაფრთხოების მხარდაჭერა; საქართველოს თავისუფლება და დამოუკიდებლობა
ეფუძნება სხვა ქვეყნების სუვერენიტეტის პატივისცემას; სხვა სახელმწიფოების და
რეგიონების ეკონომიკური კეთილდღეობა პირდაპირ აისახება საქართველოს
მოქალაქეების კეთილდღეობაზე; საქართველოში დემოკრატიის განმტკიცება კი
გლობალურ არენაზე დემოკრატიული პროცესების განვითარების გზით მიიღწევა. ჩვენს
მიერ განხორციელებული პოლიტიკა ამ პრინციპებს დაეფუძნება და ამ რწმენის
ერთგული იქნება.

ამ ხედვის განხორციელებისთვის, 21-ე საუკუნის ქართული დიპლომატიის მიზანია ხელი

შეუწყოს საერთაშორისო ძალისხმევის გააქტიურებას საქართველოსა და მისი
მოქალაქეების ინტერესების დასაცავად და, ამასთანავე, წვლილი შეიტანოს მშვიდობიანი,
უსაფრთხო, დემოკრატიული და ეკონომიკური კეთილდღეობის მქონე მსოფლიო
თანამეგობრობის ჩამოყალიბებაში.

ფასეულობები

სამინისტროს ძირითადი ფასეულობების ჩამოყალიბება და გახმოვანება მნიშვნელოვანია

დიპლომატიური უწყების წარმატებისა და ჩვენი მისიის და მიზნების შესრულებისათვის.

საგარეო პოლიტიკის განხორციელებისას, ჩვენ ვეყრდნობით ფასეულობათა უცვლელ

სისტემას, რომელიც საქართველოს საგარეო უწყებისა და მისი თანამშრომლების ხედვას
ასახავს.

ეს ფასეულობები წარმოადგენს უმაღლეს სტანდარტებს, რომლებიც სამინისტროს,

საზღვარგარეთ დიპლომატიური მისიებისა და საკონსულო სამსახურების
თანამშრომლებმა თავიანთი საქმიანობის განხორციელებისას უნდა დაიცვან და
განამტკიცონ. ჩვენი პრიორიტეტებისა და მიზნების განხორციელებისას და ყოველდღიურ
საქმიანობაში აღნიშნულ ფასეულობებზე დაყრდნობა უზრუნველყოფს სამუშაოს
შესრულების მაღალ ხარისხს.

ეს ფასეულობები, რომელიც უნდა გაითავისოს საგარეო უწყების თითოეულმა წევრმა,

განსაზღვრავს კადრების დაკომპლექტების, შეფასებისა და კვალიფიკაციის ამაღლების
სტრატეგიას.

ჩვენ დავეყრდნობით შემდეგ ფასეულობებს:

პატრიოტიზმი: საქართველოსა და ქართველი ხალხის მიმართ ერთგულება ჩვენი

საქმიანობის ქვაკუთხედია. ჩვენი საქმიანობის საშუალებით ქვეყნის კეთილდღეობისა და
უსაფრთხოების განმტკიცება ჩვენი მთავარი მიზანია. ეროვნული ინტერესები ჩვენთვის
ყველაზე მაღლა დგას.

პროფესიონალიზმი: საგარეო პოლიტიკის ფორმულირებისა და განხორციელებისას, ჩვენ

ვეყრდნობით პროფესიონალიზმის სტანდარტებს და მიუკერძოებელად ვასრულებთ
სამუშაოს პირადი შეხედულებებისაგან დამოუკიდებლად. ჩვენ ხელს ვუწყობთ
პროფესიულ განვითარებას და ვაფასებთ თანამშრომლებს დამსახურების მიხედვით.

პატიოსნება: ჩვენი მოვალეობების შესრულებისას არ დავუშვებთ ანგარებას და

მიკერძოებულ ინტერესებს. პატიოსნება ჩვენი საქმიანობის ძირეული ელემენტი და
სამუშაო ეთიკის განუყოფელი ნაწილია.
ერთგულება: მოვალეობების ერთგულად შესრულება ჩვენი მიზნების განხორციელების
წინაპირობაა. ჩვენს წინაშე მდგარი ამოცანა უდიდეს პასუხისმგებლობას გვაკისრებს, და
ეს პასუხისმგებლობა შესაბამის ერთგულებას მოითხოვს.

ანგარიშვალდებულება: მოვალეობებს ვასრულებთ ჩვენი მისიის მნიშვნელობის

ტოლფასი პასუხისმგებლობის გრძნობით და ყოველთვის გვახსოვს, რომ ვმუშაობთ ჩვენი
ქვეყნისთვის და ანგარიშვალდებულნი ვართ მის წინაშე.

ერთიან ფასეულობებზე დაყრდნობით, და ჩვენი მისიისა და ყოველდღიური სამუშაოს

შესრულებისას, მივესალმებით ისეთი უნარ-ჩვევების განვითარებას, როგორიცაა
შემოქმედებითობა და ლიდერობა; ჩვენ წავახალისებთ ინიციატივას და პროაქტიურობას;
ამოვიცნობთ გამოწვევებს ვიდრე ისინი საფრთხეებად იქცევა; და წინასწარ განვჭვრეტთ
შესაძლებლობებს. ჩვენ უზრუნველყოფთ დიპლომატიური სამსახურის ერთიანობას და
ყველა რგოლის კოორდინირებულ, შეთანხმებულ მოქმედებას. ეს საშუალებას მოგვცემს
ეფექტურად და ოპტიმალურად გამოვიყენოთ არსებული დიპლომატიური რესურსები
საკვანძო პრიორიტეტების გადასაწყვეტად.

პრინციპები

საგარეო პოლიტიკა საქართველოს მსოფლიოსთან დამაკავშირებელი ხიდია. სამინისტრო

შეიმუშავებს და განახორციელებს მიზანმიმართულ საგარეო პოლიტიკას და პროაქტიურ
დიპლომატიას, რომელსაც სამი პრინციპი წარმართავს: პროგნოზირებადობა, მდგრადობა
დათანმიმდევრულობა.

პირველი, ჩვენ ჩამოვაყალიბებთ და შევინარჩუნებთ ძლიერ ორმხრივ და მრავალმხრივ

ურთიერთობებს, რომლებიც დაეფუძნება საგარეო პოლიტიკის ქმედებების და
ინიციატივებისპროგნოზირებადობას, რაც ახალ საერთაშორისო წესრიგში საქართველოს,
როგორც სრულუფლებიანი და სანდო პარტნიორის როლს განაპირობებს. ჩვენ
შევიმუშავებთ საგარეო პოლიტიკის სტაბილურ და მტკიცე კურსს, რომელსაც ცვალებად
გარემოსთან ადაპტაციის უნარი ექნება. დადგენილი პოლიტიკური კურსი თავისუფალი
იქნება მოულოდნელი ცვლილებების და სიურპრიზებისაგან, რათა ზიანი არ მიადგეს
ქვეყნის უსაფრთხოებას და მის საერთაშორისო სტატუსს.

მეორე, სტაბილური საგარეო პოლიტიკის მდგრადობა დამოკიდებულია ჩვენს უნარზე,

გავაძლიეროთ საგარეო პოლიტიკის ინსტიტუციონალური საფუძველი, რაც დადგენილი
პოლიტიკის მიზნების განხორციელების საშუალებას მოგვცემს. ეს საქართველოსა და
მეგობარ ქვეყნებს შორის ურთიერთხელსაყრელი და მტკიცე ურთიერთობების
საფუძველი იქნება.
მესამე, ჩვენი საგარეო პოლიტიკა ეროვნული ინტერესების თანმიმდევრულობას
ეფუძნება, რაც კონსენსუსზე დამყარებული პრიორიტეტების საერთაშორისო არენაზე
გატარების ხელშეწყობას ითვალისწინებს.

ზემოაღნიშნული პრინციპები წარმართავს ჩვენს დიპლომატიას, რაც საშუალებას

მოგვცემს ვიყოთ სანდო და საიმედო პარტნიორი, რომელიც ეროვნული ინტერესების
ერთგულია და ამასთანავე პატივს სცემს პარტნიორების ინტერესებს.
 თავი XII
ქართული სახელმწიფოს რელიგიური პოლიტიკა

რა არის რელიგიური თავისუფლება?

რელიგიური თავისუფლების აზრის განვითარების იდეოლოგიურ წყაროს XVIII ს.-ის

ევროპის ფილოსოფოსების ჯონ ლოკისა და ჟან-ჟაკ რუსოს შრომები და რაციონალიზმის
იდეები წარმოადგენენ. მაგრამ უფრო ადრე, 1638 წელს, ბაპტისტმა როჯერ უილიამემ
რონდ აილენდის კოლონია დააარსა და ქცევის წესებში სინდისის თავისუფლების
პრინციპი დაამკვიდრა. ამით ის რელიგიური თავისუფლების პირველი დამცველი გახდა
და საფუძველი ჩაუყარა რელიგიური თავისუფლების ამერიკულ
ტრადიციას. ,,კონსტიტუციის მამები", როცა ახალ სახელმწიფოს უყრიდნენ საფუძველს,
ამ სფეროში ლიბერალურ იდეოლოგიას ამჯობინებდნენ. ამიტომაც აშშ-ის 1791 წლის
კონსტიტუცია პირველი იურიდიული აქტი გახდა, რომელმაც რელიგიური
თავისუფლების კონცეფციას სამართლებრივი დატვირთვა შესძინა. აშშ-ის
კონსტიტუციის პირველი შესწორების თანახმად, კონგრესმა არ უნდა გამოსცეს კანონი,
რომელიც გაითვალისწინებს რელიგიურობის დადგენას, თავისუფალი აღმსარებლობის
აკრძალვას, სიტყვისა და ბეჭდვითი სიტყვის თავისუფლების, ხალხის მშვიდობიანი
თავშეყრისა და მთავრობისადმი საჩივართა დაკმაყოფილების პეტიციის მიმართვის
უფლებების შეზღუდვებს.

ისტორიული რელიგიები საქართველოში

საქართველოში საუკუნეების მანძილზე ცხოვრობდნენ მართლმადიდებლები და სხვა

ქრისტიანული აღმსარებლობის მიმდევრები (მონოფიზიტები, კათოლიკეები,
ლუთერანები), აგრეთვე იუდეველები და მუსლიმები (სუნიტები, შიიტები, სუფიები). მათ
შორის რელიგიურ ნიადაგზე არასოდეს ყოფილა შუღლი და მტრობა. ამის საფუძველს
მართლმადიდებლობის, როგორც ქვეყნის წარმმართველი რელიგიის, სხვა რელიგიებთან
მშვიდობიანი თანაარსებობისა და შემწყნარებლური დამოკიდებულების პოლიტიკა
წარმოადგენდა. ამან თავისი ასახვა სამართალშიც პოვა. ვახტანგ VI-ის სამართალი,
რომელიც მოსეს სჯულისა და სომხური სამართლის ნორმებსაც შეიცავს, შესაბამისი
ეთნორელიგიური ჯგუფების განსახლების რეგიონებში მოქმედებდა.

საქართველოს მოსახლეობის ეთნიკური და რელიგიური შემადგენლობის შესწავლით

მრავალი მეცნიერი დაინტერესდა. რომ აღარაფერი ვთქვათ ისტორიულ წყაროებზე
დაყრდნობით ივ. ჯავახიშვილის, გ. მელიქიშვილის, ნ. ბერძენიშვილის გამოკვლევებზე,
გიულდენშტედტის, კ. კოხისა და სპენსერის, ჟ. შარდენის ცნობებზე საქართველოსა და
კავკასიის შესახებ, გ. ბოჭორიძის, გ. მანჯგალაძის, შ. ლომსაძის, გ. მაისურაძის, მ.
პაპაშვილის, რ. თოფჩიშვილის ნაშრომები საინტერესო სტატისტიკურ და ანალიტიკურ
მასალას შეიცავენ საქართველოში რელიგიური სიტუაციის მიმოხილვის თვალსაზრისით.

ამ გამოკვლევებზე დაყრდნობით, XIX ს.-ის მეორე ნახევარ-ში საქართველოს

მოსახლეობის რელიგიური შემადგენლობის სტა-ტისტიკა შემდეგ სურათს იძლევა:

1886 წ.-თვის თბილისის გუბერნიაში მოსახლეობის 61,35% მართლმადიდებელი იყო,

დასავლეთ საქართველოში - 86,61%. მონოფიზიტები თბილისის გუბერნიაში 22,25%-ს,
ქუთაისის გუბერნიაში სომხურ-გრიგორიანული სარწმუნოების მიმდევრები 0,83%-ს
შეადგენდნენ, სომხურ-კათოლიკური სარწმუნოების მოსახლეობა აღმოსავლეთ
საქართველოში 2% იყო, დასავლეთ საქართველოში _ 0,97%. უმნიშვნელო იყო რომაულ-
კათოლიკური სარწმუნოების შემადგენლობა. თბილისის გუბერნიაში იგი შეადგენდა
0,46%-ს, ქუთაისის გუბერნიაში _ 0,07%-ს. იგივე შეიძლება ითქვას ლუთერანებზე
(შესაბამისად 0,63% და 0,12%). სუნიტები თბილისის გუბერნიაში 8,43%-ს, ხოლო შიიტები
2,41%-ს შეადგენდნენ. ქუთაისის გუბერნიაში ეს მაჩვენებელი, შესაბამისად, 10,5% და
0,13% იყო. იუდეველები ქუთაისის გუბერნიაში 0,76% იყვნენ, თბილისის გუბერნიაში -
0,94%. [1.]

მომდევნო პერიოდში საქართველოში რელიგიურ-კონფესიური სტატისტიკა აღარ

არსებობს, რადგან ამ ნიშნით საბჭოთა ხელისუფლება მონაცემებს არ აფიქსირებდა.
თუმცა, მეცნიერები საქართველოს მოსახლეობის რელიგიურ-ეთნიკური შემადგენლობის
ზოგად სურათს მაინც გვთავაზობენ. XX ს.-ის 40-იან წლებში საქართველოდან გაასახლეს
ქართველი მაჰმადიანები. ამავე პერიოდში მონოფიზიტების მნიშვნელოვანი ნაწილი
მართლმადიდებლო-ბას დაუბრუნდა. სომხურ-კათოლიკურ ეკლესიაზე იძულებით
მიწერილი კათოლიკეები კვლავ რომაულ-კათოლიკური ეკლესიის მრევლი გახდა. 

მას შემდეგ, რაც რომის იმპერატორ კონსტანტინე დიდის (308-337 წწ.) მიერ ქართლში
გამოგზავნილმა იოანე ეპისკოპოსმა ორ მღვდელსა და სამ დიაკვანთან ერთად მცხეთის
ეკლესია აკურთხა და მტკვარში ნათლისღების რიტუალი შეასრულა, ქრისტიანობა
სახელმწიფო რელიგიად გამოცხადდა. ეს ფაქტი ქართულ ისტორიოგრაფიაში
აღიარებულია ქვეყნის კონსოლიდაციის საფუძვლად. ქართული ენა საღვთისმეტყველო
ენა გახდა და მთლიანად გააერთიანა ქართველური ტომები, რომელთაც სალაპარაკო ენა
სხვა ჰქონდათ (მეგრული, სვანური, დვალური). ასე რომ, მართლმადიდებლობა თითქმის
უკვე 17 საუკუნეა ქართველთა ეროვნულ სარწმუნოებას წარმოადგენს, ტრადიციულად კი
ქრის-ტიანობისათვის ბრძოლა ქართული სახელმწიფოს გადარჩენისათ-ვის ბრძოლას
ნიშნავდა.

ძვ. წ. VI საუკუნეში საქართველოში ებრაელები მოვიდნენ, რომელთაც თავიანთი

სარწმუნოება _ იუდაიზმი დღემდე შეინარჩუნეს. ვახუშტი ბაგრატიონის ცნობით
იუდეველთა განსახლების გეოგრაფია იყო მცხეთა, ატენი, მძორეთი, ცხინვალი,
თამარაშენი, ალი, სურამი, ჩიხორი, საჩხერე, ქუთაისი, ხოტევი, ოზურგეთი, გოკია,
კარალეთი, ახალციხე. XIX საუკუნეში მათი ძირითადი კონცენტრაცია თბილისში მოხდა.
ებრაელთა მეორე ტალღა ახ. წ. II საუკუნეში მოვიდა სა-ქართველოში. მართალია, მათ
უკვე დაკარგული ჰქონდათ ებრაუ-ლი ენა და არამეულად მეტყველებდნენ, მაგრამ
შენარჩუნებული ჰქონდათ მოსეს სჯული. ებრაელთა მე-3 ტალღამ XIX საუკუ-ნეში,
რუსეთის იმპერიის მიერ საქართველოს დაპყრობის შემდეგ, რუსეთიდან შემოაღწია
საქართველოში. ესენი უკვე გერმანულენო-ვანი, ანუ იდიშზე მეტყველი ებრაელები
იყვნენ, რომლებიც კონ-ფესიურადაც განსხვავდებოდნენ წინა ტალღების ებრაელთაგან და
ე.წ. თალმუდურ (რაბინულ) იუდაიზმს აღიარებდნენ. 
მონოფიზიტები, ანუ იმ კონფესიის წარმომადგენლები, რო-მელსაც ჩვენი მეზობელი
სომხები მისდევენ, ხან მცირე, ხან საკ-მაო რაოდენობით, ამ აღმსარებლობის გაჩენის
დროიდანვე ცხოვ-რობდნენ საქართველოში, განსაკუთრებით სომხეთის სასაზღვრო
ზოლში.
XIX საუკუნის დასაწყისიდან ქართველ გრიგორიანელთა კონფესიური ჯგუფები გაჩნდა
შიდა ქართლში, კახეთში. 
მონოფიზიტობის სხვა კონფესიის _ ნესტორიანელობის მიმ-დევარი არამეელების (ე.წ.
აისორების) კონფესიური ჯგუფებიც სხვადასხვა დროს, საუკუნეთა განმავლობაში
სახლდებოდნენ ხოლმე საქართველოში. 
კათოლიკური სარწმუნოების გავრცელება საქართველოში XIII ს.-დან დაიწყო.
ისტორიულად, რელიგიის შეცვლა ეროვნების შეცვლასთან იყო დაკავშირებული. ამიტომ,
თუ გრიგორიანელ ქართველებს სომხებს უწოდებდნენ, კათოლიკე ქართველებს ფრან-
გებად იხსენიებდნენ (ისევე, როგორც მუსლიმურ რელიგიაზე გა-დასულებს თურქებად ან
თათრებად მოიხსენიებდნენ).
ისლამის გავრცელება საქართველოში არაბობის დროს დაი-წყო. თბილისში თითქმის
ყოველთვის იყო მაჰმადიანი მოსახლეო-ბა. XVII ს.-დან ეს რელიგია აღიარა სამხრეთ-
დასავლეთ საქართ-ველოს დიდმა ნაწილმა. XIX ს.-ის თბილისში მუსლიმებს ჰქონ-დათ
როგორც შიიტური, ისე სუნიტური მეჩეთები. რაც შეეხება საქართველოს ისტორიული
პროვინციის _ აღმოსავლეთ კახეთის (საინგილო) მაჰმადიან ქართველებს, XIX საუკუნის
მეორე ნახევ-რის მონაცემებით, სულ ოთხ სოფელში იყვნენ მართლმადიდებ-ლები,
რომლებმაც ეროვნების გრაფაში ქართველი ჩაიწერეს. და-ნარჩენ სოფლებში კი
მაჰმადიანები ცხოვრობდნენ, რომლებსაც ეროვნების გრაფაში `ინგილო" ეწერათ.
ამჟამად, სხვადასხვა კონფესიის მუსლიმების რაოდენობა სა-ქართველოში 300.000-ს
აღემატება, ძირითადად ისინი აზერბაიჯა-ნელები არიან, 25 ათასამდე მუსლიმი
აფხაზეთში მკვიდრობს.
XIX ს.-დან საქართველოში, ძირითადად რუსეთის გზით, აღწევენ როგორც რუსეთის
მართლმადიდებელი ეკლესიის წიაღში ჩასახული სექტების, ასევე პროტესტანტული
კონფესიის წარმო-მადგენლები. 
XIX ს.-ში ჩნდებიან ლუთერანები (გერმანელები), ძირითა-დად, შვაბები. მათი პირველი
ჯგუფი თბილისში 1871 წლის 21 სექტემბერს ჩამოსულა. 1819 წლის ბოლოს
საქართველოში ექვსი გერმანული კოლონია იყო. ამას 1884 წელს სოხუმის მახლობ-ლად
ორი კოლონიაც დაემატა.
იმავე საუკუნიდან საქართველოში გამოჩნდნენ მოლოკნები და დუხობორები. მოლოკნები
ძირითადად ბორჩალოს, თბილისის და სიღნაღის მაზრებში დამკვიდრნენ, დუხობორები
კი ჯავახეთში და, გარკვეულწილად, ბორჩალოშიც. 
XX ს.-დან რუსეთიდან გადმოსახლებებს უკავშირებენ ბაპ-ტისტებისა და სუბოტნიკების
გამოჩენას თბილისში (მათ შესახებ, დამატებით, მომდევნო პარაგრაფში ვისაუბრებთ).
ქრისტიანობის მიღებამდე საქართველოში წარმართული, კერპთაყვანისმცემლური
რელიგიები არსებობდა, რომელთათვისაც დამახასიათებელი იყო საოჯახო, საგვარეულო,
საუბნო, სასოფლო კულტები. ასეთ პირობებში გარეშე ძალები სხვა რელიგიების თავზე
მოხვევით ცდილობდნენ სახელმწიფოზე ზემოქმედებას. ქარ-თულმა საისტორიო
წყაროებმა და აგიოგრაფიულმა ლიტერატუ-რულმა ძეგლებმა ამის არაერთი ფაქტი
შემოგვინახეს. სარწმუნო-ებრივი განდგომა ზედა ფენებიდან იწყებოდა და ცდილობდნენ
უც-ხო რელიგიები დაბალი ფენებისთვის მოეხვიათ თავზე. ქრისტია-ნობის სახელმწიფო
რელიგიად აღიარებამ ეს პროცესი შედარებით მართვადი გახადა. რელიგია სახელმწიფო
იდეოლოგიად იქცა, ერ-თიანმა კულტმა გააერთიანა სხვადასხვა რეგიონები, განამტკიცა
ცენტრალური ხელისუფლება. 1852 წელს არქიმანდრიტი თეოფანე გაბუნია აღნიშნავდა:
`ქრისტიანობა არს გინა სჯული შემკვრელი ერისა და შემაერთებელი საზოგადოებისა".[2.]
სხვა რელიგიებთან მართლმადიდებლობის დამოკიდებულების ნათელ მაგალითს წარ-
მოადგენს ფრანგი მოგზაურის ჟან შარდენის შეფასება, რომ სა-ქართველოში უფლება
გაქვს იცხოვრო შენი სარწმუნოებით და ადათებით, იმსჯელო მასზე დ ა დაიცვა იგი.
ამასვე ადასტურებს გიულდენშტედტი, რომლის აზრით, მმართველობა და სამღვდე-
ლოება ამჟღავნებს სრულ რჯულშემწყნარებლობას სომხების, კათოლიკეების,
მაჰმადიანების და ებრაელი მოსახლეობის მიმართ, რომლებიც სრულებით არ ეკუთვნიან
ბერძნულ ეკლესიას და არ სდევნიან მათ.

რელიგიური სიტუაცია საქართველოში 1990 წლის შემდეგ

უკანასკნელი ათწლეულის განმავლობაში საქართველო ნა-ირგვარი რელიგიური

ორგანიზაციების (სექტების) დაინტერესების სფეროში მოექცა. ასეთი პროცესი
კომუნისტური ბატონობის პე-რიოდში ეთნიკურ-კონფესიური მრავალფეროვნების
შეგნებული იგ-ნორირებისა და სახელმწიფოს პოლიტიკაში ათეიზმის დამკვიდრე-ბის
ლოგიკური შედეგია.
დღესდღეობით უცნობია საქართველოში მოქმედ რელიგიურ ორგანიზაციათა ზუსტი
რაოდენობა, მოქმედების არეალი, გავლე-ნის სფეროები, საქმიანობის ფორმები;
გაურკვეველია მათი უფლე-ბამოვალეობანი და კავშირი სახელმწიფოსთან.
საქართველოს თითქმის მთელ ტერიტორიაზე (აფხაზეთისა და ე.წ. სამხრეთ ოსეთის
რეგიონების ჩათვლით) გავრცელებულია რელიგიური ორგანიზაცია ,,იეღოვას მოწმეები".
ეს ორგანიზაცია ცალკეულ რეგიონებში 1987-88 წლებში გამოჩნდა და, უკვე დღე-ისათვის,
საქართველოს ყველა რეგიონი მოიცვა.
მათი იდეოლოგია ძირითადად მიმართულია სახელმწიფო ინსტიტუტების
უარყოფისაკენ: არ მონაწილეობენ ხელისუფლების ორგანოთა არჩევნებში, თავს არიდებენ
სავალდებულო სამხედრო სამსახურს. სახელმწიფო ინსტიტუტებთან ერთად `იეღოვას
მოწ-მეები" უარყოფენ აგრეთვე ეკლესიას და მის ინსტიტუტებსაც. გაერთიანება მკაცრი
სუბორდინაციით გამოირჩევა და ხელმძღვა-ნელ პირთა შესახებ ინფორმაციები
კონფიდენციალურია. მიმდე-ვართა ასაკის მხრივ ყველაზე ახალგაზრდული
შემადგენლობის რელიგიური გაერთიანებაა საქართველოში.
უკვე დიდი ხანია მოღვაწეობს საქართველოში პროტესტან-ტული გაერთიანება
_ ,,ბაპტისტები". დღესდღეობით მათ გურჯა-ანში, ბოლნისში, წყალტუბოში გააჩნიათ
საკუთარი სამლოცველო სახლები. 
აქტიურად მოღვაწე რელიგიურ გაერთიანებათა შორის არი-ან `ორმოცდაათიანელები".
ასევე შეიმჩნევა `ჭეშმარიტ ქრისტიან-თა საზოგადოების", `სუბოტნიკების",
`ევანგელისტების" გავრცე-ლება. 
ოფიციალურ მართლმადიდებლობასთან აქტიურად დაპირის-პირებულ მიმდინარეობას
(და არა სექტას) წარმოადგენენ ე.წ. `სტაროობრიადცები" ანუ `სტაროვერები". ამ
უკანასკნელთა საქ-მიანობა განსაკუთრებით დასავლეთ საქართველოშია შესამჩნევი.
ამჟამად `სტაროვერთა" გაერთიანების ცენტრია ფოთში, მალთაყ-ვისა და გრიგოლეთის
ზონაში, სადაც ტრადიციულად მათი მიმ-დევრების დასახლება იყო.
საქართველოში ოფიციალურად თუ არაოფიციალურად ფუნქციონირებენ
`კრიშნაიტების", `მუნისტების", `ბაჰაისტებისა~ და სხვა, ე.წ. ახალი რელიგიების
ორგანიზებული ჯგუფები და მისიონერები. 
სექტების გავრცელების არეალს თუ რეგიონების მიხედვით გადავხედავთ, შემდეგ
სურათს მივიღებთ[3.]: 
ა) კახეთი
განსაკურთებული აქტიურობითა და მრავალრიცხოვნობით გამოირჩევა `იეღოვას
მოწმეები". გავრცელება მოახერხეს თითქმის მთელ რეგიონში. განსაკუთრებით მოიკიდეს
ფეხი გურჯაანში. ერთ-ერთი მძლავრი დასაყრდენი გახდა ქ. თელავი. აქ მათი რაო-
დენობა 1000-მდე მიმდევარს ითვლის. ასეთივე მდგომარეობაა ლა-გოდეხში. ახმეტის
რაიონი მიმდევართა სიმრავლით არ გამოირ-ჩევა, მაგრამ ისინი აქ 1996 წელს გამოჩნდნენ
და დღეს მძლავრ სააგიტაციო-საგანმანათლებლო საქმიანობას ეწევიან. დაინტერესე-ბულ
მოქალაქეებს ბიბლიას ასწავლიან და უკითხავენ იეღოველთა ოფიციალური ორგანოს _
ჟურნალ `საგუშაგო კოშკს". 1996 წ. 7-10 სექტემბერს დაბა წნორში ჩატარდა `იეღოვას
მოწმეთა" საოლქო კონგრესი, რომლის მუშაობაში მონაწილეობას იღებდა დაახლოებით
800-მდე მორწმუნე, მათ შორის 200 ადგილობრივი მკვიდრი. მონაწილეობა მიიღეს
აგრეთვე დელეგაციებმა სანკტ-პე-ტერბურგიდან და კიევიდან. სამკაციანი ჯგუფი
ჩამოვიდა აზერბაი-ჯანის ბელაქნის რაიონიდან.
კახეთის დანარჩენ რაიონებში `იეღოვას მოწმეთა" გაერთია-ნების საქმიანობა მეტ-
ნაკლები აქტიურობით გამოირჩევა.
პროტესტანტული გაერთიანება `ბაპტისტები" პირველად სიღნაღში გამოჩნდნენ (1945 წ.).
ყველაზე აქტიურად ისინი გურ-ჯაანის რაიონში მოქმედებენ, სადაც 90-იანი წლების
დასაწყისში ააგეს საკუთარი სამლოცველო სახლი. აქედან გადავიდნენ ყვა-რელში.
ყველაზე მრავალრიცხოვანი მიმდევრები მათ ლაგოდეხში ჰყავთ. ,,ბაპტისტები" კახეთის
ექვს რაიონში მოქმედებენ.
რელიგიურ გაერთიანებათა შორის აქტიურობით გამოირჩევა ,,ორმოცდაათიანელები",
დღესდღეობით ისინი კახეთის 5 რაიონში მოქმედებენ. 1988 წლიდან მათ ფეხი მოიკიდეს
ლაგოდეხის რაი-ონში, ოსებით დასახლებულ სოფლებში. 90-იანი წლებიდან ისინი
კახეთის სხვა რაიონებშიც მოქმედებენ. 1991 წლიდან გაერთია-ნებამ ფუნქციონირება
დაიწყო ახმეტის რაიონში. ამჟამად მათ კა-ხეთში 7 მოქმედი ჯგუფი ჰყავთ.
რაც შეეხება სხვა გაერთიანებებს, კახეთში ისინი დიდი აქ-ტიურობით არ გამოირჩევიან.
ლაგოდეხში ,,ჭეშმარიტ ქრისტიანთა საზოგადოებას" დაახ-ლოებით 70-მდე მიმდევარი
ჰყავს. 
ლაგოდეხისა და სიღნაღის რაიონებში 1865 წლიდან მოქმე-დებენ ,,მოლოკნები", მათი
მრევლი მცირერიცხოვანია და, ძირითა-დად, აერთიანებენ რუსეთიდან
გადმოსახლებულ ,,მოლოკანთა" შთამომავლებს.
ბოლო დროს ყვარლის რაიონის სოფელ მთისძირსა და სა-ნავარდოში მცხოვრებ
კათოლიკე მესხების შთამომავლებთან საა-გიტაციოდ ჩადიან კათოლიკე პადრები.
ბ) გურია
გურიის რეგიონში განსაკუთრებული აქტიურობით გამოირ-ჩევიან ,,იეღოვას მოწმეები"
და ,,ორმოცდაათიანელები". ,,იეღოვას მოწმეთა" გაერთიანება პირველად ჩოხატაურის
რაიონში გამოჩნდა 1990-92 წლებში, შემდეგ კი ლანჩხუთში _ 1993 წელს.
გურიის რეგიონში უკვე რამდენიმე ათეული წელია არსებო-ბენ ,,ბაპტისტები"
და ,,სტაროვერები". ,,სტაროვერების" რიგების შევსება, ძირითადად, რეგიონში მცხოვრები
რუსი ეროვნების ადა-მიანთა ხარჯზე ხდებოდა. თუმცა, ისიც უნდა აღინიშნოს,
რომ ,,სტაროვერთა" უმრავლესობა გასულია გურიის რეგიონიდან. თან-დათან
იზრდება ,,იეღოვას მოწმეებისა" და ,,ორმოცდაათიანელთა" მიმდევრების რიცხვი.
გ) ქვემო ქართლი
დღესდღეობით წალკის რაიონში არ მოქმედებს არც ერთი რელიგიური ორგანიზაცია. რაც
შეეხება ქვემო ქართლის დანარჩენ ადმინისტრაციულ რაიონებს, ყველაზე მეტად
გავრცელებულია ,,იეღოვას მოწმეები", რომლებიც თითქმის ერთდროულად გა-მოჩნდნენ
1989-90 წლებში ბოლნისის, დმანისისა და გარდაბნის რაიონებში, ხოლო 1992 წელს _
თეთრიწყაროს რაიონშიც. ისი-ნი სისტემატურ ქადაგებას ეწევიან მარნეულის რაიონშიც,
სადაც, გაითვალისწინეს რა ადგილობრივი მოსახლეობის ეთნიკური მრა-ვალფეროვნება,
ჩამოყალიბებული აქვთ ქართული, რუსული და აზერბაიჯანულენოვანი ჯგუფები. ამ
ჯგუფებში გაერთიანებულია 150-მდე კაცი. ქვემო ქართლში ცალკე შეიძლება გამოიყოს
სოფ-ლები, სადაც `იეღოვას მოწმეების" გავლენა საგრძნობია. კერძოდ, ბოლნისის
რაიონის სოფლები: რატევანი, რაჭისუბანი, ტანძია, ბა-ლიჭი; დაბები - კაზრეთი და
თამარისი; თეთრიწყაროს რაიონში - სოფლები: ფარცხისი, მარაბდა და ივანოვკა.
ქვემო ქართლის რეგიონში `ბაპტისტების'' დასაყრდენ პუნქ-ტად ითვლება დმანისის
რაიონის სოფელი განთიადი. ქ. ბოლნისში მათ საკუთარი სამლოცველო სახლი გააჩნიათ.
1995 წლიდან თეთრიწყაროს რაიონში გამოჩნდნენ კრიშნაი-ტები. მათი ცენტრია სოფელი
ასურეთი. 
ცალკე უნდა აღინიშნოს ამ რეგიონში მუსლიმური რელიგი-ის გავრცელების საკითხი.
ქვემო ქართლში კომპაქტურად სახ-ლობს აზერბაიჯანელი და აჭარიდან ჩამოსახლებული
მოსახლეო-ბა. მაჰმადიანობის მიმდევართა საქმიანობა მკვეთრად გააქტიურდა.
მარნეულის სოფლებში _ კიზილაჯალო, ალგეთი, დამია, გეურარ-ხი, სადახლო, ბაიდარი,
ქვემო სარალი _ მოქმედებს მეჩეთები.
მუსლიმური ტრადიციული რელიგიის ქადაგების გააქტიურე-ბას თავისი დადებითი
მხარეები გააჩნია. კერძოდ, ასეთ სიტუაცია-ში ნაკლებად საშიშია ისეთი მუსლიმური
სექტის გავრცელება, როგორიცაა `ვაჰაბიტები". 
დ) შიდა ქართლი
შიდა ქართლის რეგიონში რელიგიური გაერთიანებების საქ-მიანობის დასაყრდენს ქ.
გორი წარმოადგენს, სადაც ყველა რელი-გიური გაერთიანების ცენტრი არსებობს.
ყველაზე მეტად გავრცე-ლებულია `იეღოვას მოწმეები", რომლებიც შიდა ქართლის ყველა
ადმინისტრაციულ რაიონში მოქმედებენ. `ორმოცდაათიანელებსა" და `ბაპტისტებს"
ვხვდებით სამ რაიონში _ გორი, კასპი, ქარე-ლი. `სტაროვერები" მოქმედებენ გორში. 
ე) სამეგრელო და ზემო სვანეთი
სამეგრელოს მოსახლეობაში საკმაო მხარდაჭერა პოვა `იე-ღოვას მოწმეებმა". სამეგრელო,
კახეთის შემდეგ, მეორე რეგიონია `იეღოვას მოწმეთა" მიმდევრების რაოდენობითა და
გავრცელების მასშტაბურობით. ამ ორგანიზაციამ სამეგრელოსა და ზემო სვანეთ-ში 1988-
89 წლებში დაიწყო საქმიანობა. სწორედ ამ პერიოდიდან გამოჩნდნენ იეღოველები
სენაკში, ზუგდიდსა და მესტიაში, ხოლო ჩხოროწყუს რაიონში 80-იანი წლების
დასაწყისიდან შეიმჩნეოდ-ნენ. 1995 წლიდან `იეღოვას მოწმეებმა~ სამეგრელოს რეგიონის
ყველა რაიონში მოიკიდეს ფეხი.
`ბაპტისტები" მოქმედებენ ზუგდიდსა და ფოთში, ხოლო `ორმოცდაათიანელებისა" და
`სტაროვერების~ გავრცელების არეა-ლი ამ რეგიონში ფოთით შემოიფარგლება.
საქართველოს საზღვაო ჭიშკარი _ ფოთი ცალკეული რელიგიური გაერთიანებების
საქმია-ნობისათვის ხელსაყრელ ადგილად იქცა, რადგან სწორედ აქედან შემოდის
მათთვის განკუთვნილი ლიტერატურის მნიშვნელოვანი ნაწილი და შემდეგ მთელ
დასავლეთ საქართველოში ვრცელდება. ფოთში მოქმედებს და იქვე აქვს ცენტრი
სამეგრელოს რეგიონში მოღვაწე ყველა რელიგიურ გაერთიანებას.
ვ) რაჭა-ლეჩხუმი და ქვემო სვანეთი
რაჭა-ლეჩხუმისა და ქვემო სვანეთის რეგიონში რელიგიუ-რი გაერთიანებების ნაკლები
აქტიურობა შეინიშნება. ამ მხარეში, ძირითადად, `იეღოვას მოწმეები" და `ბაპტისტები"
შეინიშნებიან. `იეღოვას მოწმეები" პირველად 1991 წელს ონში გამოჩდნენ, 1992 წლიდან _
ამბროლაურში. ამავე პერიოდიდან (1992-93 წწ.) მათი აქტიური საქმიანობა შეინიშნება
ცაგერსა და ლენტეხში. ამ რეგიონებისათვის დამახასიათებელია ის, რომ
არატრადიციული რელიგიების მიმდევრები ძირითადად საშუალო ასაკის (30-50 წე-ლი)
ქალბატონები არიან.
რაც შეეხებათ `ბაპტისტებს", ისინი მხოლოდ ცაგერის რაიონში მოქმედებენ.
ზ) მცხეთა-მთიანეთი
ამ რეგიონში რელიგიური გაერთიანებების აქტიურობით გამოირჩევა დუშეთისა და
თიანეთის რაიონები. აქ, ისევე როგორც სხვა რეგიონებში, განსაკუთრებით
გავრცელებულია `იეღოვას მო-წმეები". დუშეთის რაიონში მათმა რიცხვმა 600-ს
გადააჭარბა. ისინი, ასევე, შეინიშნებიან თიანეთში, ყაზბეგსა და მცხეთაში. `ბაპტისტები"
მხოლოდ თიანეთსა და მცხეთაში არიან, `ორმოც-დაათიანელები" _ დუშეთში. თიანეთსა
და მცხეთაში მოქმედებენ ისეთი მცირედგავრცელებული რელიგიური ორგანიზაციებიც,
რო-გორიცაა ,,კრიშნაიტები" და ,,ბაჰაის მიმდევრები".
თ) იმერეთი
იმერეთში არსებული ვითარება მეტ-ნაკლებად წააგავს სა-ქართველოს სხვადასხვა
რეგიონში შექმნილ ვითარებას. რეგიონში უკვე დიდი ხანია მოღვაწეობენ ,,ბაპტისტები"
და ,,ორმოცდაათია-ნელები", თუმცა, ისინი დიდი აქტიურობით არ გამოირჩევიან. რაც
შეეხება ,,იეღოვას მოწმეებს", პირველად 1987-88 წლებში სამ-ტრედიაში გამოჩდნენ, 1988
წლიდან _ ტყიბულსა და ჭიათურაში. დღესდღეობით ისინი იმერეთის თორმეტივე
რაიონში მოქმედებენ. ცენტრი გააჩნიათ ქ. ქუთაისში, სადაც ხდება მთელი რეგიონის
საქმიანობის კოორდინირება.
საკმაოდ აქტიურობენ ,,ორმოცდაათიანელები", ზესტაფონ-ში მათ საკუთარი
სამლოცველო გააჩნიათ. აქ მათი მიმდევრების რაოდენობა 600 კაცამდე აღწევს და
უმრავლესობა ახალგაზრდე-ბი არიან. მათი გავრცელების არეალია წყალტუბო, ასევე,
სამტ-რედია, ჭიათურა. იმავე რაიონებში ვხვდებით ,,ბაპტისტებსაც".
იმერეთის რეგიონის ორ რაიონში _ ტყიბულსა და ზესტა-ფონში მოქმედებს ,,ჭეშმარიტ
ქრისტიანთა" საზოგადოება, საჩხე-რეში გავრცელდა ,,კრიშნაიტები" და ,,ღვთაებრივი
ახალი სიტყ-ვა".
ი) აჭარა
ტრადიციული რელიგიების გვერდით აჭარაში რამდენიმე სხვა რელიგია და სექტა
გამოჩნდა, კერძოდ: ,,იეღოვას
მოწმეები", ,,ბაჰაისტები", ,,კრიშნაიტები", ,,ბაპტისტები", ,,ევანგელისტები", ,,ორმოცდაათ
იანელები". აქვე ფუნქციონირებს საქართველოსათვის არატრადიციული
მართლმადიდებელი მიმდინარეობა _ `სტაროვე-რობა". ,,ბაჰაისტებსა" და ,,კრიშნაიტებს"
აქტიური მომხრეები არ გამოუჩნდათ, მაგრამ მათი დამკვიდრების მცდელობა დღესაც
დი-დია.
საინტერესოა, რომ ,,იეღოვას მოწმეთა" და `ორმოცდაათი-ანელთა" რიგები ძირითადად
ივსებოდა იმ ქართველი და სომეხი ეროვნების მოქალაქეების ხარჯზე, რომლებსაც
საზღვარგარეთ (აშშ, კანადა, ავსტრალია და ისრაელი) ემიგრირების სურვილი ჰქონდათ.
სექტაში გაერთიანება მათ წევრებს საშუალებას აძლევ-და შესაბამის ქვეყანაში, თავიანთი
თანამოაზრეების დახმარებით, მიეღოთ ქვეყნის მოქალაქეობა და მოეგვარებინათ
სოციალურ-ეკო-ნომიკური პირობები. საინტერესოა ისიც, რომ ბათუმის ტერიტო-რიაზე
არც ერთ დასახელებულ რელიგიურ ორგანიზაციას ოფი-ციალური, მუდმივი
წარმომადგენლობა არ გააჩნია.

ავტორი
მარიამ ცაცანაშვილი
კონსტიტუციური შეთანხმება საქართველოს სახელმწიფოსა და საქართველოს
სამოციქულო ავტოკეფალურ მართლმადიდებელ ეკლესიას შორის.

მუხლი 1

1. სახელმწიფო და ეკლესია ადასტურებენ მზადყოფნას, ითანამშრომლონ

ურთიერთდამოუკიდებლობის პრინციპის დაცვით, ქვეყნის მოსახლეობის
საკეთილდღეოდ.

2. სახელმწიფო და ეკლესია უფლებამოსილნი არიან დადონ შეთანხმებები ერთობლივი

ინტერესების სხვადასხვა სფერში, რომელთა განხორციელების მიზნითაც მხარეთა მიერ
მიიღება შესაბამისი აქტები.

3. ეკლესია წარმოადგენს ისტორიულად ჩამოყალიბებულ საჯარო სამართლის სუბიექტს,

- სახელმწიფოს მიერ აღიარებულ სრულუფლებიან საჯარო სამართლის იურიდიულ
პირს, რომელიც თავის საქმიანობას წარმართავს საეკლესიო (კანონიკური) სამართლის
ნორმებით, საქართევლოს კონსტიტუციის, ამ შეთანხმებისა და საქართევლოს
კანონმდებლობის შესაბამისად.

4. ეკლესიას სპეციალური უფლებამოსილების გარეშე წარმოადგენენ: საეკლესიო კრება,

საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქი, წმიდა სინოდი და საქართველოს საპატრიარქო
(ქორეპისკოპოსისა და მდივნის სახით), ხოლო სამართლებრივ ურთიერთობებში
უფლებამოსილებას ანიჭებს კათოლიკოს-პატრიარქი.

5. საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქი ხელშეუვალია.

6. როგორც წესი, დიდი საეკლესიო დღესასწაულები და კვირა დასვენების დღეებად

ცხადდება.
მუხლი 2

სახელმწიფო მხარს უჭერს აღსარებისა და საეკლესიო საიდუმლოს დაცვას. სასულიერო

პირი ვალდებულია არ გასცეს ინფორმაცია, რომელიც მას, როგორც სულიერ მოძღვარს,
გაანდეს ან მისთვის, როგორც სასულიერო პირისათვის, გახდა ცნობილი.

მუხლი 3

სახელმწიფო აღიარებს ეკლესიის მიერ შესრულებულ ჯვრისწერას კანონმდებლობით

დადგენილი წესით. სამართლებრივ ურთიერთობებში გამოიყენება ქორწინების
სახელმწიფო რეგისტრაციის მონაცემები.

მუხლი 4

1. სასულიერო პირი თავისუფლდება სამხედრო ვალდებულებისაგან.

2. სახელმწიფო ეკლესიასთან შეთნხმებით უზრუნველყოფს სამხედრო-საჯარისო

ფორმირებებში, საპატიმროებსა და თავისუფელბის აღკვეთის ადგილებში მოძღვრის
ინსტიტუტის შექმნას და ამასთან დაკავშირებით შესაბამისი სამართლებრივი აქტების
მიღებას.

3. სახელმწიფო და ეკლესია უფლებამოსილნი არიან განახორციელონ მოსახელობის

სოციალური დაცვის ერთობლივი პროგრამები.

მუხლი 5

1. საგანმანათლებლო დაწესებულებებში მართლმადიდებელი სარწმუნოების შესახებ

საგნის სწავლა ნებაყოფილობითია. სასწავლო პროგრამების დადგენა, შეცვლა, პედაგოგთა
დანიშვნა და გათავისუფლება ხდება ეკლესიის წარდგინებით.

2. სახელმწიფო და ეკლესია კანონმდებლობით განსაზღვრული წესით ორმხრივად და

გათანაბრებულად აღიარებენ შესაბამისი სასწავლო დაწესებულებების მიერ გაცემულ
განათლების დამადასტურებელ დოკუმენტებს, სამეცნიერო ხარისხებსა და წოდებებს.

3. სახელმწიფო და ეკლესია უფლებამოსილნი არიან განათლების სისტემაში

განახორციელონ ერთობლივი პროგრამები. სახელმწიფო ხელს უწყობს ეკლესიის
საგანმანათლებლო დაწესებულებების ფუნქციონირებას.

მუხლი 6

1. ეკლესიის საკუთრება და სხვა ქონებრივი უფლებები დაცულია კანონით. ეკლესიის

საკუთრებაში შეიძლება იყოს ნებისმიერი ქონება, რომელიც არ არის აკრძალული
საქართველოს კანონმდებლობით.

2. ეკლესია თავის არასაღვთისმსახურო ქონების ფლობას, სარგებლობასა და განკარგვას

ახორციელებს საეკლესიო სამართლებრივი ნორმებითა და საქართველოს მოქმედი
კანონმდებლობით.

3. ეკლესია უშუალოდ არ ახორციელებს სამეწარმეო საქმიანობას.

4. ეკლესიის დაფინანსების წყაროს წარმოადგენს: ნებაყოფილობითი შემოწირულობანი,

სამეწარმეო შემოსავლები, ინვესტიციები, გრანტები, დახმარებები, მოქმედი
კანონმდებლობის შესაბამისად მიღებული სხვა შემოსავლები.

5. ეკლესიის მიერ წარმოებული საღვთისმსახურო პროდუქცია - მისი დამზადება,

შემოტანა, მიწოდება და შემოწირულობა, ასევე არაეკონომიკური მიზნით არსებული
ქონება და მიწა გათავისუფლებულია გადასახადებისაგან.

6. სახელმწიფო ეკლესიასთან შეთანხმებით იძლევა ნებართვას ან ლიცენზიას ეკლესიის

ოფიციალური ტერმინოლოგიისა და სიმბოლიკის გამოყენებაზე, აგრეთვე,
საღვთისმსახურო პროდუქციის დამზადებაზე, შემოტანასა და მიწოდებაზე.

მუხლი 7

1. სახელმწიფო ეკლესიის საკუთრებად ცნობს საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე

არსებულ მართლმადიდებლურ ტაძრებს, მონასტრებს (მოქმედს და არამოქმედს), მათ
ნანგრევებს, აგრეთვე, მიწის ნაკვეთებს, რომლებზეც ისინია განლაგებული.

2. ზემოაღნიშნულ ნაგებობათა დაცვის ზონები, მათი მოვლა-პატრონობისა და

სარგებლობის წესები განისაზღვრება შესაბამისი სახელმწიფო სამსახურის მიერ მოქმედი
კანონმდებლობით და ეკლესიასთან შეთანხმებით.

მუხლი 8

1. სახელმწიფო ეკლესიის საკუთრებად ცნობს სახელმწიფო დაცვაში (მუზეუმებში,

საცავებში) მყოფ საეკლესიო საგანძურს (კერძო საკუთრებაში არსებული ნაწილის გარდა).

2. ზემოაღნიშნული საეკლესიო საგანძური, როგორც საერთო-ეროვნული საგანძურის

ნაწილი, არის სახელმწიფოსა და ეკლესიის ერთობლივ მფლობელობაში მოქმედი
კანონმდებლობის შესაბამისად (წმიდა ნაწილებისა და წმიდა რელიკვიების გარდა).

მუხლი 9

1. სახელმწიფო და ეკლესია ერთობლივად ზრუნავენ ისტორიულ-კულტურული და

არქეოლოგიურ-არქიტექტურული ფასეულობების მქონე საეკლესიო ნაგებობებისა და
საეკლესიო საგანძურის სათანადო დაცვისა და მოვლა-პატრონობისათვის.

2. სახელმწიფო ეკლესიასთან შეთანხმებით, მოქმედი კანონმდებლობის თანახმად,

ამტკიცებს დამატებით წესებს მუზეუმებსა და საცავებში დაცული საეკლესიო საგანძურის
სარგებლობის შესახებ, ასევე კულტურულ-ისტორიული ღირებულებების მქონე ტაძრების
აღდგენის, რესტავრაცია-კონსერვაციის ან მოხატვის პროექტებს.

მუხლი 10

სახელმწიფო იღებს ვალდებულებას, აწარმოოს მოლაპარაკება შესაბამის

სახელმწიფოებთან მათ ტერიტორიაზე არსებული ყველა ქართული
მართლმადიდებლური ტაძრის, მონასტრის, მათი ნანგრევის, სხვა საეკლესიო ნაგებობის,
აგრეთვე, საეკლესიო ნივთების დაცვის, მოვლა-პატრონობისა და საკუთრების თაობაზე.

მუხლი 11

1. სახელმწიფო ადასტურებს XIX-XX საუკუნეებში (განსაკუთრებით 1921-90 წლებში),

სახელმწიფოებრივი დამოუკიდებლობის დაკარგვის პერიოდში, ეკლესიისათვის
მატერიალური და მორალური ზიანის მიყენების ფაქტს. როგორც ჩამორთმეული ქონების
ნაწილის ფაქტიური ფლობელი, იღებს ვალდებულებას მატერიალური ზიანის
ნაწილობრივ კომპენსაციაზე (საქართველოს სსრ მინისტრთა საბჭოს დადგენილება ¹183;
12.04.90).

2. აღნიშნული საკითხის შესწავლის, კომპენსაციის ფორმების, რაოდენობის, ვადების,

ქონების ან მიწის გადაცემისა და სხვა დეტალების დასადგენად პარიტეტულ საწყისებზე
იქმნება კომისია (ამ შეთანხმების ხელმოწერიდან ერთი თვის ვადაში), რომელიც
მოამზადებს შესაბამისი ნორმატიული აქტების პროექტებს.

მუხლი 12

1. შეთანხმება შედგება წინამდებარე ტექსტისა და ტერმინთა განმარტებისაგან.

2. შეთანხმებაში ცვლილებებისა და დამატებების შეტანა შესაძლებელია მხოლოდ

მხარეთა ურთიერთშეთანხმების საფუძველზე, ორივე მხარის ხელმოწერითა და
პარლამენტისა და წმიდა სინოდის დამტკიცებით.

3. შეთანხმებას ხელს აწერენ საქართველოს პრეზიდენტი და სრულიად საქართველოს

კათოლიკოს-პატრიარქი.
4. შეთანხმება ძალაში შედის პარლამენტისა და წმიდა სინოდის მიერ
დამტკიცებისთანავე.

საქართელოს კონსტიტუცია

მუხლი 9

1. სახელმწიფო აცხადებს რწმენისა და აღმსარებლობის სრულ თავისუფლებას, ამასთან

ერთად აღიარებს საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი
ეკლესიის განსაკუთრებულ როლს საქართველოს ისტორიაში და მის დამოუკიდებლობას
სახელმწიფოსაგან.

2. საქართველოს სახელმწიფოსა და საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური

მართლმადიდებელი ეკლესიის ურთიერთობა განისაზღვრება კონსტიტუციური
შეთანხმებით. კონსტიტუციური შეთანხმება სრულად უნდა შეესაბამებოდეს
საერთაშორისო სამართლის საყოველთაოდ აღიარებულ პრინციპებსა და ნორმებს,
კერძოდ, ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა სფეროში. (30.03. 2001
N826)
საქართველოს კანონი

საქართველოს სამოქალაქო კოდექსში ცვლილების შეტანის შესახებ

 მუხლი 1. საქართველოს სამოქალაქო კოდექსში (პარლამენტის უწყებანი, №31, 24

ივლისი, 1997, გვ. 1) შეტანილ იქნეს შემდეგი ცვლილება:

1. 1509-ე მუხლის პირველი ნაწილის:

ა) „ვ“ ქვეპუნქტი ჩამოყალიბდეს შემდეგი რედაქციით:

„ვ) საქართველოს კონსტიტუციური შეთანხმებით აღიარებული საჯარო სამართლის

იურიდიული პირი − საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი
ეკლესია;“;

ბ) „ვ“ ქვეპუნქტის შემდეგ დაემატოს შემდეგი შინაარსის „ზ“ ქვეპუნქტი:  

„ზ) ამ კოდექსის 15091 მუხლით გათვალისწინებული რელიგიური გაერთიანებები.“.

2. კოდექსს დაემატოს შემდეგი შინაარსის 15091 მუხლი:

     „მუხლი 15091. რელიგიური გაერთიანებების რეგისტრაციის წესი

1. რელიგიური გაერთიანებები შეიძლება დარეგისტრირდნენ საჯარო სამართლის

იურიდიულ პირებად.

2. ამ მუხლის პირველი ნაწილი არ ზღუდავს რელიგიური გაერთიანებების

უფლებას, დარეგისტრირდნენ, როგორც ამ კოდექსით გათვალისწინებული
არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირები, აგრეთვე ეწეოდნენ საქმიანობას,
როგორც ამ კოდექსით გათვალისწინებული არარეგისტრირებული კავშირი.

3. რელიგიური გაერთიანებების რეგისტრაციას ახორციელებს საქართველოს იუსტიციის

სამინისტროს მმართველობის სფეროში მოქმედი საჯარო სამართლის იურიდიული პირი
− საჯარო რეესტრის ეროვნული სააგენტო.

4. საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს მმართველობის სფეროში მოქმედი საჯარო

სამართლის იურიდიული პირი − საჯარო რეესტრის ეროვნული სააგენტო
უფლებამოსილია საჯარო სამართლის იურიდიულ პირად დაარეგისტრიროს
საქართველოსთან ისტორიული კავშირის მქონე რელიგიური მიმდინარეობა ან ის
რელიგიური მიმდინარეობა, რომელიც ევროპის საბჭოს წევრ ქვეყნებში
კანონმდებლობით მიჩნეულია რელიგიად.
5. საჯარო სამართლის იურიდიულ პირად რეგისტრირებულ რელიგიურ
გაერთიანებაზე არ ვრცელდება „საჯარო სამართლის იურიდიული პირის
შესახებ“ საქართველოს კანონი.

6. ამ მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებული რელიგიური გაერთიანებების

რეგისტრაციის მიმართ მოქმედებს არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული
პირების რეგისტრაციისთვის დადგენილი წესი და მათი უფლებამოსილება
განისაზღვრება ამ კოდექსის პირველი კარის მეორე თავით.“.

 მუხლი 2. ეს კანონი ამოქმედდეს გამოქვეყნებისთანავე.

საქართველოს პრეზიდენტი                        მ. სააკაშვილი

თბილისი,

2011 წლის 5 ივლისი.

№5034-რს
 თავი XIII
ქართული სახელმწიფოს რეგიონალური პოლიტიკა

საქართველოს სახელმწიფოს ტერიტორიულ მოწყობას არეგულირებს საქართველოს

კონსტიტუციის მე-2 მუხლის მე-3 პუნქტი. აღნიშნული კონსტიტუციური ნორმის
თანახმად - ”საქართველოს ტერიტორიული სახელმწიფოებრივი მოწყობა განისაზღვრება
კონსტიტუციური კანონით უფლებამოსილებათა გამიჯვნის პრინციპის საფუძველზე
ქვეყნის მთელ ტერიტორიაზე საქართველოს იურისდიქციის სრულად აღდგენის შემდეგ”.
მოცემული ჩანაწერით, კონსტიტუციურმა კანონმდებელმა ქვეყნის ტერიტორიული
მოწყობა დროებით ტაბუდადებულ თემად გამოაცხადა. ამგვარად, სწორედ საქ. კონსტ. მე-
2 მუხლის მე-2 პუნქტი გვევლინება იმ გარემოების ერთ-ერთ უმთავრეს მიზეზად, რომ
საქართველოს დღეისათვის მკაცრად ჩამოყალიბებული ტერიტორიული მოწყობა არ
გააჩნია.

საქართველოს პარლამენტის რეგიონული პოლიტიკის და თვითმმართველობის

კომიტეტი

რეგიონალური და თვითმართველობის პოლიტიკის შემუშავებისა , მისი საკანონდებლო

ბაზით უზრუნვეყოფის და ისი აღსრულებაზე კონტროლის დაწესების მიზნით
საქართელოს პარლამენტში ჩამოყალიბებულია რეგიონალური პოლიტიკისა და
თვითმართელობის კომიტეტი. რომლის საქმიანობის სფეროს განეკუთვნება
საკანონმდებლო საქმიანობა ადგილობრივი თვითმმართველობის, რეგიონული
პოლიტიკის, მაღალმთიანი რეგიონების სოციალურ-ეკონომიკური და კულტურული
განვითარების საკითხებზე; ამასთან, აღნიშნულ საკითხებზე მიღებული საკანონმდებლო
აქტების, დადგენილებებისა და სხვა გადაწყვეტილებების შესრულებაზე საპარლამენტო
კონტროლი და სავალდებულო მონაწილეობა თავისი გამგებლობის სფეროში კანონით
განსაზღვრულ პირთა თანამდებობაზე არჩევისა და დანიშვნაზე თანხმობის მიცემის
საკითხების განხილვაში.

ამასთან ერთად :

1. კომიტეტი განიხილავს თავისი კომპეტენციის სფეროში საქართველოს

მთავრობისათვის ნდობის გამოცხადების, ასევე საქართველოს კონსტიტუციითა და
კანონით განსაზღვრულ პირთა თანამდებობაზე არჩევისა და დანიშვნაზე თანხმობის
მიცემის საკითხებს.
2. კომიტეტი უფლებამოსილია შესაბამის კანდიდატურას მოსთხოვოს წერილობითი
ინფორმაცია მისი ბიოგრაფიული ცნობების, შრომითი გამოცდილებისა და პროფესიული
ცოდნის შესახებ. მიღებული ინფორმაციის საფუძველზე კომიტეტი ამზადებს დასკვნას
საქართველოს კონსტიტუციითა და კანონით განსაზღვრულ პირთათვის ნდობის
გამოცხადების, მათი თანამდებობაზე არჩევისა და დანიშვნაზე თანხმობის მიცემის
შესახებ. დასკვნა მიიღება ფარული კენჭისყრით, სხდომაზე დამსწრე კომიტეტის წევრთა
ხმების უმრავლესობით.

3. კომიტეტის დასკვნა წარედგინება პარლამენტის ბიუროს, რომელიც გადასცემს მას

საქართველოს პრეზიდენტსა და პარლამენტს.

4. კომიტეტი თავისი კომპეტენციის ფარგლებში კონტროლს უწევს თავის სფეროში

მოქმედი სამინისტროს, მინისტრისა და აღმასრულებელი ხელისუფლების სხვა
სახელმწიფო უწყების ხელმძღვანელის ნორმატიული აქტების საქართველოს
კანონმდებლობასთან შესაბამისობას, მათი შესრულების მდგომარეობას.
რეკომენდაციების განხილვის, ან მიღებული ზომების შესახებ უნდა ეცნობოს კომიტეტს
დადგენილ ვადაში.

5. კომიტეტი, მის გამგებლობას მიკუთვნებული დარგების მიხედვით, შეისწავლის და

აანალიზებს კანონმდებლობის შესრულების მდგომარეობას, იღებს ზომებს მისი
შესრულების უზრუნველსაყოფად, საკანონმდებლო ხარვეზების აღმოსაფხვრელად,
ამზადებს წინადადებებს კანონმდებლობაში აუცილებელი ცვლილებების ან/და
დამატებების შეტანის შესახებ.

6. კომიტეტი მის კომპეტენციას მიკუთვნებულ საკითხზე ინფორმაციის მოსმენის,

კონტროლისა და შემოწმების შედეგად შეიმუშავებს დასკვნას. კომიტეტის დასკვნა უნდა
შეიცავდეს შეფასებას და რეაგირების კონკრეტულ ზომებს. კომიტეტი ვალდებულია
თავისი დასკვნა უახლოეს სხდომაზე წარუდგინოს პარლამენტის ბიუროს, რომელსაც ეს
საკითხი განსახილველად შეაქვს პარლამენტის უახლოესი პლენარული სხდომის დღის
წესრიგში. პარლამენტი პლენარულ სხდომაზე განიხილავს შესაბამის დასკვნას, აფასებს
მას და იღებს სათანადო გადაწყვეტილებას.

რეგიონალური განვითარებისა და ინფრასტრუქტურის სამინისტრო

სამინისტროს ფუნქციები

სამინისტროს მმართველობის სფეროს განეკუთვნება: რეგიონული განვითარების

პოლიტიკა, საქართველოში წყლით უზრუნველყოფის განვითარების, მოსახლეობის
წყლით მომარაგების სისტემების დანერგვისა და ხელშეწყობის ღონისძიებათა
განხორციელების უზრუნველყოფა, საერთაშორისო და შიდასახელმწიფოებრივი
მნიშვნელობის საავტომობილო გზების ქსელის განვითარების, დაპროექტებისა და
სამეცნიერო-ტექნიკური პროგრესის საკითხებში ერთიანი სახელმწიფო პოლიტიკის
შემუშავება და განხორციელება.

კანონმდებლობით დადგენილი უფლებამოსილების ფარგლებში სამინისტროს

ამოცანებია:

ა) სამინისტროს გამგებლობას მიკუთვნებული სფეროებისა და დარგების განვითარების

საკითხებზე სახელმწიფო პოლიტიკის ძირითადი მიმართულებების, კონცეფციებისა და
სახელმწიფო პროგრამების, საქართველოს კანონების, საქართველოს პრეზიდენტისა და
საქართველოს მთავრობის ნორმატიული და სხვა სამართლებრივი აქტების პროექტების
შემუშავება, მიღების შემდეგ მათი განხორციელების კოორდინაცია და კომპეტენციის
ფარგლებში მონიტორინგი;

ბ) მმართველობის სისტემის დეცენტრალიზაციისა და დეკონცენტრაციის, ცენტრალური,

რეგიონული მმართველობისა და ადგილობრივი თვითმმართველობის
ორგანოების უფლებამოსილებათა გამიჯვნისა და გადანაწილების საკითხებზე წინა-
დადებების შემუშავება;

გ) საქართველოს რეგიონებში მეწარმეობის მხარდაჭერის, საინვესტიციო საქმიანობის

სტიმულირების, დასაქმების პრობლემების რეგულირების, ახალი სამუშაო ადგილების
შექმნისა და სოციალური ინფრასტრუქტურის განვითარებისათვის წინადადებების
შემუშავება, რეგიონული სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების გეგმებისა და
პროგრამების შემუშავებისა და განხორციელების კოორდინაცია; თვითმმართველი
ერთეულების სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების, მათ შორის, ცხოვრებისა და
დასაქმების დონის ანალიზი და პროგნოზირება; საქართველოში წყლით უზრუნველ-
ყოფის განვითარების, მოსახლეობის წყლით მომარაგების სისტემების დანერგვისა და
ხელშეწყობის ღონისძიებათა განხორციელების უზრუნველყოფა და
კოორდინაცია;

დ) ადგილობრივი და უცხოური წყაროებით დაფინანსებული რეგიონული პროგრამებისა

და პროექტების კოორდინაცია და მათი შესრულები ეფექტიანობის შეფასება კომპეტენ-
ციის ფარგლებში;

ე) თვითმმართველი ერთეულების ბიუჯეტების შემოსულობებისა და ხარჯების ანალიზი,

ბიუჯეტთაშორისი ურთიერთობების განვითარები საკითხებზე წინადადებების
მომზადება;

ვ) საბიუჯეტო სისტემის დეცენტრალიზაციის, სახელმწიფო ბიუჯეტთან ურთიერთობის,

ტრანსფერების განაწილებისა და მათი მიზნობრივი გამოყენების თაობაზე, აგრეთვე
გამოთანაბრებითი ტრანსფერის განსაზღვრის მეთოდოლოგიასთან დაკავშირებით დაინ-
ტერესებულ ორგანიზაციებთან ერთად წინადადებების მომზადება;

ზ) კომპეტენციის ფარგლებში სტიქიური მოვლენების შედეგების სალიკვიდაციო

საქმიანობაში მონაწილეობა;

თ) თვითმმართველი ერთეულის შექმნის, გაუქმების ან/და ადმინისტრაციული

საზღვრების შეცვლის თაობაზე საქართველოს მთავრობისათვის წარსადგენი
წინადადებების მომზადება;

ი) სახელმწიფო რწმუნებულების გუბერნატორების საქმიანობის კოორდინაცია და

კომპეტენციის ფარგლებში მონიტორინგი

კ) სახელმწიფო რწმუნებულების_გუბერნატორების ადმინისტრაციებისა და

ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების მოსამსახურეთა კვალიფიკაციის
ამაღლების საკითხების კოორდინაცია;

ლ) სამხედრო-სამობილიზაციო გეგმების შემუშავებაში მონაწილეობა,

თავდაცვისუნარიანობის ამაღლების, სამობილიზაციო და სამოქალაქო თავდაცვის
ღონისძიებათა განხორციელების ხელშეწყობა;

მ) ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების სამხედრო სამსახურების მიერ

მოქალაქეების სამხედრო აღრიცხვის, სამხედრო სამსახურისათვის
მომზადებისა და სამხედრო სამსახურში გაწვევის სამუშაოთა კოორდინაცია;

ნ) საქართველოს მთავრობის გადაწყვეტილებით, ინფრასტრუქტურული ობიექტების

სამშენებლო, სარეაბილიტაციო და სხვა სახის სამუშაოების განხორციელების
კოორდინაცია;

პ) საერთაშორისო და შიდასახელმწიფოებრივი მნიშვნელობის საავტომობილო გზების

ქსელის განვითარების, დაპროექტებისა და სამეცნიერო- ტექნიკური პროგრესის
საკითხებში ერთიანი სახელმწიფო პოლიტიკის განხორციელება;

რ) კომპეტენციის ფარგლებში საქართველოს რეგიონებისა და თვითმმართველი

ერთეულების საერთაშორისო, მათ შორის ტრანსსასაზღვრო თანამშრომლობის
ხელშეწყობა და კოორდინაცია;

ს) სამინისტროს გამგებლობას მიკუთვნებულ საკითხებზე საზღვარგარეთის ქვეყნებსა და

საერთაშორისო ორგანიზაციებთან თანამშრომლობა, საერთაშორისო
ხელშეკრულებების პროექტების შემუშავება-განხორციელებაში მონაწილეობა, საერ-
თაშორისო დახმარების მოზიდვისა და სახელმწიფოსათვის მნიშვნელოვანი
პროექტების რეალიზაციის მიზნით საერთაშორისო საფინანსო ორგანიზაციებსა და მათ
რეგიონალურ სტრუქტურებთან თანამშრომლობა.
საქართელოს რეგიონები :

აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკა

აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკა

თვითმმართველი ქალაქი ბათუმი;

ქობულეთის მუნიციპალიტეტი;

ხელვაჩაურის მუნიციპალიტეტი;

ქედის მუნიციპალიტეტი;

შუახევის მუნიციპალიტეტი;

ხულოს მუნიციპალიტეტი.

გურიის მხარე

ლანჩხუთის მუნიციპალიტეტი;

ოზურგეთის მუნიციპალიტეტი;

ჩოხატაურის მუნიციპალიტეტი;

იმერეთის მხარე

თვითმმართველი ქალაქი ქუთაისი;

ზესტაფონის მუნიციპალიტეტი;

წყალტუბოს მუნიციპალიტეტი;

სამტრედიის მუნიციპალიტეტი;

ჭიათურის მუნიციპალიტეტი;

საჩხერის მუნიციპალიტეტი;

თერჯოლის მუნიციპალიტეტი;

ვანის მუნიციპალიტეტი;
ხონის მუნიციპალიტეტი;

ტყიბულის მუნიციპალიტეტი;

ბაღდათის მუნიციპალიტეტი;

ხარაგაულის მუნიციპალიტეტი.

კახეთის მხარე

თელავის მუნიციპალიტეტი;

ახმეტის მუნიციპალიტეტი;

გურჯაანის მუნიციპალიტეტი;

ყვარლის მუნიციპალიტეტი;

დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტი;

ლაგოდეხის მუნიციპალიტეტი;

საგარეჯოს მუნიციპალიტეტი;

სიღნაღის მუნიციპალიტეტი.

მცხეთა-მთიანეთის მხარე

ახალგორის მუნიციპალიტეტი;

დუშეთის მუნიციპალიტეტი;

თიანეთის მუნიციპალიტეტი;

მცხეთის მუნიციპალიტეტი;

ყაზბეგის მუნუციპალიტეტი.

რაჭა-ლეჩხუმისა და ქვემო სვანეთის მხარე :

ამბროლაურის მუნიციპალიტეტი ;

ლენტეხის მუნიციპალიტეტი ;

ონის მუნიციპალიტეტი ;
ცაგერის მუნიციპალიტეტი ;

სამეგრელო-ზემო სვანეთის მხარე

თვითმმართველი ქალაქი ფოთი;

აბაშის მუნიციპალიტეტი ;

სენაკის მუნიციპალიტეტი ;

ზუგდიდის მუნიციპალიტეტი ;

მარტვილის მუნიციპალიტეტი ;

წალენჯიხის მუნიციპალიტეტი ;

ხობის მუნიციპალიტეტი ;

ჩხოროწყუს მუნიციპალიტეტი ;

მესტიის მუნიციპალიტეტი ;

სამცხე-ჯავახეთის მხარე

ადიგენის მუნიციპალიტეტი ;

ასპინძის მუნიციპალიტეტი ;

ახალქალაქის მუნიციპალიტეტი ;

ახალციხის მუნიციპალიტეტი ;

ბორჯომის მუნიციპალიტეტი ;

ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტი ;

ქვემო ქართლის მხარე

თვითმართველი ქალაქი რუსთავი;

გარდაბნის მუნიციპალიტეტი;

ბოლნისის მუნიციპალიტეტი;

მარნეულის მუნიციპალიტეტი;
დმანისის მუნიციპალიტეტი;

თეთრიწყაროს მუნიციპალიტეტი;

წალკის მუნიციპალიტეტი.

შიდა ქართლის მხარე

გორის მუნიციპალიტეტი;

კასპის მუნიციპალიტეტი;

ქარელის მუნიციპალიტეტი;

ხაშურის მუნიციპალიტეტი;

ერედვის მუნიციპალიტეტი;

ქურთის მუნიციპალიტეტი;

თიღვის მუნიციპალიტეტი;

საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიები

აფხაზეთი

ცხინვალის რეგიონი

სახელმწიფო სტრატეგია ოკუპირებული ტერიტორიების მიმართ ჩართულობა

თანამშრომლობის გზით

პრეამბულა

საქართველოს სახელმწიფოებრივი მიზანია ისეთი მომავლის უზრუნველყოფა, როდესაც

ქვეყნის ყველა მოქალაქე ისარგებლებს დემოკრატიული მმართველობის პრივილეგიებით,
მსოფლიოში ინტეგრირებული, განვითარებული ეკონომიკით და იცხოვრებს
ტოლერანტულ, მრავალეთნიკურ და კულტურულად მრავალფეროვან საზოგადოებაში.
ეს მიდგომა ეფუძნება ყველა ევროპული ერის მიერ გაზიარებულ საერთო პრინციპებს და
ღირებულებებს, რომლებიც აისახა ჰელსინკის საბოლოო აქტში.
საქართველოს მთავრობა ცდილობს აფხაზეთისა და ცხინვალის რეგიონის/სამხრეთ
ოსეთის მოსახლობისათვის მისაწვდომი გახადოს ყველა ის სარგებელი, რაც მოაქვს
სახელმწიფოში მიმდინარე რეფორმების შედეგად მიღწეულ პროგრესს და ქვეყნის უფრო
ღრმა ინტეგრაციას ევროკავშირსა და ევროატლანტიკურ სტრუქტურებსა თუ
ინსტიტუტებში. საქართველოს მთავრობა დარწმუნებულია, რომ ამ ინსტიტუციებთან
ინტეგრაცია, მის მრავალეთნიკურ და კულტურულად მრავალფეროვან საზოგადოებას
კეთილდღეობისა და უსაფრთხოების კიდევ უფრო მყარ გარანტიებს შეუქმნის.

წინამდებარე ჩართულობის პოლიტიკის მიზანია, გააძლიეროს და ხელი შეუწყოს

საქართველოს ხელისუფლებისა და ხალხის ერთობლივ ძალისხმევას ზემოაღნიშნული
მიზნის მისაღწევად.

სტრატეგია გამოხატავს საქართველოს ურყევ გადაწყვეტილებას მიაღწიოს აფხაზეთისა

და ცხინვალის რეგიონის /სამხრეთ ოსეთის სრული დეოკუპაცია, შეაქციოს რუსეთის
ფედერაციის მიერ ოკუპირებული ტერიტორიების ანექსიის პროცესი და მშვიდობიანი
გზით მოახდინოს ამ ტერიტორიებისა და მოსახლეობის რეინტეგრაცია საქართველოს
კონსტიტუციურ სივრცეში. საქართველოს ხელისუფლება მიისწრაფვის მიაღწიოს
დასახულ მიზნებს მხოლოდ მშვიდობიანი და დიპლომატიური გზებით. იგი
გამორიცხავს სამხედრო გზით კონფლიქტის გადაწყვეტის შესაძლებლობას. ყველა ეს
მცდელობა თანხვედრაშია საერთაშორისო თანამეგობრობის პოლიტიკასთან, რომელიც არ
აღიარებს აფხაზეთისა და ცხინვალის რეგიონის /სამხრეთ ოსეთის დამოუკიდებლობას და
მხარს უჭერს საქართველოს ინიციატივას გაატაროს ჩართულობის პოლიტიკა.

სტრატეგიული მიზანი

ოკუპირებული ტერიტორიების მიმართ სახელმწიფო სტრატეგიის სახელწოდება _

“ჩართულობა თანამშრომლობის გზით” ასახავს ამ სტრატეგიის არსს და ოკუპაციით
გამოწვეული იზოლაციისა და დანაწევრების წინააღმდეგაა მიმართული. დასახული
მიზანი მიიღწევა ისეთი ფორმატების შექმნით და წამახალისებელი მექნიზმების
შემოტანით, რაც ხელს შეუწყობს ხსენებული რეგიონების ჩართულობას. სახელმწიფო
სტრატეგიის მიზანია ხელი შეუწყოს, ოკუპაციის შედეგად შექმნილი გამყოფი ხაზებით
დაშორიშორებული საქართველოს მოსახლეობის ურთიერთობების აღდგენა-გაღრმავებას
და აფხაზეთისა და ცხინვალის რეგიონის /სამხრეთ ოსეთის მოსახლეობისათვის
უზრუნველყოს ის უფლებები და პრივილეგიები, რომლითაც სარგებლობს საქართველოს
ყოველი მოქალაქე. დასახული მიზნების მიღწევა, მათ შორის, შემდეგი პროაქტიური
პოლიტიკის გატარებითაა შესაძლებელი:

• გამყოფი ხაზებით ერთმანეთისაგან განცალკევებულ თემებს შორის ეკონომიკური

ურთიერთობის ხელშეწყობა; გამყოფი ხაზის ორივე მხარეს მოსახლეობის სოციო -
ეკონომიკური მდგომარეობის გაუმჯობესება; აფხაზეთისა და ცხინვალის რეგიონის/
სამხრეთ ოსეთის ჩართვა საქართველოს საერთაშორისო ეკონომიკურ ურთიერთობებში.
• ისეთი ინფრასტრუქტურის რეაბილიტაცია და განვითარება, რომელიც შესაძლებელს
გახდის გამყოფ ხაზებს შორის მოსახლეობის მიმოსვლას და საქონლის მოძრაობას.

• აფხაზეთსა და ცხინვალის რეგიონში/სამხრეთ ოსეთში ადამიანის ფუნდამენტური

უფლებების, მათ შორის აღმსარებლობის თავისუფლებისა და მშობლიურ ენაზე
განათლების მიღების უფლებების დაცვის მიზნით, არსებული მექანიზმების გაძლიერება
და ახალი საშუალებების შემუშავება.

• ომის შედეგად დაზარალებული მოსახლეობისათვის ჯანდაცვის ხარისხისა და

ხელმისაწვდომობის გაუმჯობესება; განათლების მიღებისთვის ფართო შესაძლებლობის
შექმნა.

• საერთო ინტერესების განსაზღვრისა და საერთო ინტერესებზე დაფუძნებული

ერთობლივი თემთაშორისი პროექტებისა და საქმიანობების მხარდაჭერის მეშვეობით
თავისუფალი გადაადგილების, ასევე გამყოფ ხაზებს მიღმა მცხოვრებთა შორის
კონტაქტებისა და თანამშრომლობის ხელშეწყობა.

 • კულტურული მემკვიდრეობისა და თვითშეგნების შენარჩუნების ხელშეწყობა და

პოპულარიზაცია როგორც ქვეყნის შიგნით, ასევე საერთაშორისო დონეზე.

• ურთიერთგაგებისა და თანამშრომლობის გაძლიერების მიზნით, გამყოფი ხაზებით

იზოლირებულ რეგიონებს შორის ინფორმაციის თავისუფალი გავრცელების ხელშეწყობა.

• ისეთი იურიდიული მექანიზმების მოძიება, რომლებიც, სტრატეგიის ძირითადი

პრინციპებისა და ღირებულებების სრული დაცვით, უზრუნველყოფენ წინამდებარე
მიზნების განხორციელებას. სტრატეგია, უპირველეს ყოვლისა ეფუძნება საქართველოს
სახელმწიფოს ტერიტორიული მთლიანობისა და სუვერენიტეტის ურღვეობის,
ოკუპირებული ტერიტორიების მიმართ არაღიარების პოლიტიკის გატარებისა და
საბოლოოდ, სრული დეოკუპაციის პრინციპებს.

საქართველო აქტიურად ითანამშრომლებს პარტნიორ სახელმწიფოებთან და

ორგანიზაციებთან, რათა შექმნას ამ მიზნების განსახორციელებლად საჭირო ექსპერტიზა,
ინსტრუმენტები და რესურსები.

სახელმწიფო რწმუნებული-გუბერნატორი

,, 1. აღმასრულებელი ხელისუფლების წარმომადგენლობას საქართველოს

ადმინისტრაციულ-ტერიტორიულ ერთეულებში უზრუნველყოფს სახელმწიფო
რწმუნებული - გუბერნატორი.
 2. სახელმწიფო რწმუნებულის - გუბერნატორის უფლებამოსილებანი განისაზღვრება
კანონით.

3. სახელმწიფო რწმუნებულს - გუბერნატორს თანამდებობაზე ნიშნავს და

თანამდებობიდან ათავისუფლებს მთავრობა. (ამოქმედდეს 2013 წლის ოქტომბრის
მორიგი საპრეზიდენტო არჩევნების შედეგად არჩეული პრეზიდენტის მიერ ფიცის
დადების მომენტიდან)]

საქართველოს 2010 წლის 15 ოქტომბრის კონსტიტუციური კანონი, №3710-სსმI, №62,

05.11.2010წ., მუხ.379 “ ( საქართელოს კონსტიტუცია , 1995 წ. მუხლი 813 )

სახელმწიფო რწმუნებული-გუბერნატორი არის საქართველოს პრეზიდენტისა და

საქართველოს მთავრობის წარმომადგენელი, რომელსაც თანამდებობაზე ნიშნავს და
თანამდებობიდან ათავისუფლებს საქართველოს პრეზიდენტი საქართველოს პრემიერ-
მინისტრთან კონსულტაციის შემდეგ.

სახელმწიფო რწმუნებული-გუბერნატორი ანგარიშვალდებული და პასუხისმგებელია

საქართველოს პრეზიდენტისა და საქართველოს მთავრობის წინაშე. მისი სამოქმედო
ტერიტორია მოიცავს ბაღდათის, ვანის, ზესტაფონის, თერჯოლის, სამტრედიის,
საჩხერის, ტყიბულის, წყალტუბოს, ჭიათურის, ხარაგაულის, ხონის
მუნიციპალიტეტებისა და ქალაქ ქუთაისის ადმინისტრაციულ-ტერიტორიულ
საზღვრებს.

სახელმწიფო რწმუნებული-გუბერნატორი შესაბამის ადმინისტრაციულ-ტერიტორიულ

ერთეულებში კოორდინაციას უწევს და აკონტროლებს საქართველოს კანონების,
საქართველოს პრეზიდენტისა და მთავრობის ნორმატიული აქტების აღსრულებას;

ახორციელებს სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების რეგიონულ პროგრამებს;

ახორციელებს ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების საქმიანობის

სახელმწიფო ზედამხედველობას;

უზრუნველყოფს სახელმწიფო ბიუჯეტის კანონით გათვალისწინებული საინვესტიციო

პროექტების განხორციელების მონიტორინგსა და ზედამხედველობას;

მთავრობის დავალების შემთხვევაში კოორდინაციას უწევს საქართველოს

სამინისტროების ტერიტორიული ორგანოების საქმიანობას;

უფლებამოსილია სათათბირო ხმის უფლებით მონაწილეობა მიიღოს საქართველოს

მთავრობის სხდომებში;

გამოსცემს ინდივიდუალურ-სამართლებრივ აქტებს და სხვა (სრულად იხილეთ

საქართველოს პრეზიდენტის ბრძანებულება სახელმწიფო რწმუნებულის-გუბერნატორის
დებულების დამტკიცების შესახებ).
სახელმწიფო რწმუნებულის-გუბერნატორის და მისი ადმინისტრაციის საქმიანობა
ფინანსდება სახელმწიფო ბიუჯეტიდან.

სახელმწიფო რწმუნებული - გუბერნატორები :

რაჭა-ლეჩხუმ-ქვემო სვანეთის სახელმწიფო რწმუნებული - გუბერნატორი ;

გურიის სახელმწიფო რწმუნებული - გუბერნატორი ;

სამცხე-ჯავახეთის სახელმწიფო რწმუნებული - გუბერნატორი ;

მცხეთა-მთიანეთის სახელმწიფო რწმუნებული - გუბერნატორი ;

სამეგრელო-ზემო სვანეთის სახელმწიფო რწმუნებული - გუბერნატორი ;

ქვემო ქართლის სახელმწიფო რწმუნებული - გუბერნატორი ;

შიდა ქართლის სახელმწიფო რწმუნებული - გუბერნატორი ;

იმერეთის სახელმწიფო რწმუნებული -გუბერნატორი ;

კახეთის სახელმწიფო რწმუნებული - გუბერნატორი ;

ადგილობრივი თვითმართველობა

საქართველოს კონსტიტუცია . 1995 წ.

მუხლი 1011

1. ადგილობრივი თვითმმართველობის წარმომადგენლობითი და აღმასრულებელი

ორგანოების შექმნისა და საქმიანობის წესი განისაზღვრება ორგანული კანონით.
ადგილობრივი თვითმმართველობის აღმასრულებელი ორგანოები ანგარიშვალდებული
არიან ადგილობრივი თვითმმართველობის წარმომადგენლობითი ორგანოების წინაშე.
2. ადგილობრივი თვითმმართველობის წარმომადგენლობით ორგანოს – საკრებულოს
ირჩევენ თვითმმართველი ერთეულის ტერიტორიაზე რეგისტრირებული საქართველოს
მოქალაქეები პირდაპირი, საყოველთაო, თანასწორი საარჩევნო უფლების საფუძველზე,
ფარული კენჭისყრით.

3. თვითმმართველი ერთეულის შექმნისა და გაუქმების, აგრეთვე მისი

ადმინისტრაციული საზღვრების გადასინჯვის წესი განისაზღვრება ორგანული კანონით.
თვითმმართველი ერთეულის გაუქმებას ან მისი ადმინისტრაციული საზღვრების
გადასინჯვას უნდა უსწრებდეს თვითმმართველ ერთეულთან კონსულტაციები.

მუხლი 1012

1. ადგილობრივი თვითმმართველობის უფლებამოსილებები გამიჯნულია სახელმწიფო

ორგანოთა უფლებამოსილებებისაგან. თვითმმართველ ერთეულს აქვს საკუთარი და
დელეგირებული უფლებამოსილებანი. ადგილობრივი თვითმმართველობის
უფლებამოსილებათა განსაზღვრის ძირითადი პრინციპები და უფლებამოსილებანი
დგინდება ორგანული კანონით.

2. თვითმმართველი ერთეული საკუთარ უფლებამოსილებებს ახორციელებს

საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი წესით, დამოუკიდებლად და საკუთარი
პასუხისმგებლობით. ორგანული კანონით განსაზღვრული საკუთარი
უფლებამოსილებანი ექსკლუზიურია.

3. თვითმმართველი ერთეული უფლებამოსილია თავისი ინიციატივით გადაწყვიტოს

ნებისმიერი საკითხი, რომელიც საქართველოს კანონმდებლობით არ არის
ხელისუფლების სხვა ორგანოს უფლებამოსილება და აკრძალული არ არის კანონით.

4. სახელმწიფო ორგანოების მიერ თვითმმართველი ერთეულისათვის

უფლებამოსილებათა დელეგირება დასაშვებია საკანონმდებლო აქტების, აგრეთვე
ხელშეკრულებების საფუძველზე, მხოლოდ შესაბამისი მატერიალური და ფინანსური
რესურსების გადაცემით, რომელთა ოდენობის გაანგარიშების წესი განისაზღვრება
კანონით.

მუხლი 1013

1. ადგილობრივ თვითმმართველობას აქვს საკუთარი ქონება და ფინანსები.

2. თვითმმართველი ერთეულის ორგანოების მიერ თავიანთი კომპეტენციის ფარგლებში

მიღებული გადაწყვეტილებების შესრულება სავალდებულოა თვითმმართველი
ერთეულის ტერიტორიაზე
3. ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების საქმიანობის სახელმწიფო
ზედამხედველობა ხორციელდება კანონით დადგენილი წესით. სახელმწიფო
ზედამხედველობის განხორციელების მიზანია ადგილობრივი თვითმმართველობის
ნორმატიული აქტების საქართველოს კანონმდებლობასთან შესაბამისობის
უზრუნველყოფა და დელეგირებული უფლებამოსილებების ჯეროვანი განხორციელება.
სახელმწიფო ზედამხედველობა ხორციელდება მისი მიზნების პროპორციულად.

თვითმმართველობის როლი თანამედროვე საზოგადოებაში

ადგილობრივი თვითმმართველობა - საქართველოს მოქალაქეთა უფლება და

შესაძლებლობა, ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების მეშვეობით,
საქართველოს კანონმდებლობის შესაბამისად მოაწესრიგონ და მართონ ადგილობრივი
მნიშვნელობის საკითხები საკუთარი პასუხისმგებლობით და ადგილობრივი
მოსახლეობის ინტერესების შესაბამისად.

საქართველოს ორგანული კანონი „ადგილობრივი თვითმმართველობის შესახებ“, მუხლი

1.

მაშ ასე; ადგილობრივი თვითმმართველობა არის მოქალაქეთა უფლება, თავად

გადაწყვიტონ გარკვეული, ადგილობრივი მნიშვნელობის მქონე საკითხები. ეს უფლება
გარანტირებულია კანონით.

ამასთან, თვითმმართველობის განხორციელების შესაძლებლობა გულისხმობს არამარტო

კანონიერ უფლებას, მიიღონ მონაწილეობა ადგილობრივი მნიშვნელობის მქონე
საკითხების გადაწყვეტაში, არამედ ამისთვის საჭირო შესაბამისი რესურსების ფლობასაც.
ამ რესურსებს, ძირითადად, თვითმმართველობის ორგანოების განკარგულებაში
არსებული ფინანსური სახსრები და ქონება წარმოადგენს.

ადგილობრივი თვითმმართველობისა და მისი ცალკეული ორგანოების

უფლებამოსილების ფარგლებს ქვეყნის კანონმდებლობა ადგენს, პირველ რიგში -
საქართველოს კანონი ადგილობრივი თვითმმართველობის შესახებ.

ზემოთ მოყვანილი განმარტების თანახმად, თვითმმართველობის უფლების

განხორციელება მოქალაქეთა სათანადო პასუხისმგებლობას გულისხმობს; სხვა
სიტყვებით - ამა თუ იმ თვითმმართველი ერთეულის ფარგლებში მცხოვრები
მოქალაქეები და მათ მიერ არჩეული თვითმმართველობის ორგანოების თანამდებობის
პირები პასუხისმგებელნი არიან, მოსახლეობის ინტერესთა დასაცავად ხელთ არსებული
რესურსები ეფექტურად განკარგონ.

ასეთი პასუხისმგებლობა მოქალაქეთა თვითშეგნების გარკვეულ დონეს გულისხმობს.

ადგილობრივი მნიშვნელობის საკითხების მოგვარება და ადგილობრივი თანამდებობის
პირთა არჩევაში მონაწილეობა თვითშეგნების განვითარების საუკეთესო საშუალებაა.
ადგილობრივი თვითმმართველობის ფუნქციები სამ ძირითად ფუნქციაზე შეიძლება
დავიყვანოთ: სახელისუფლო ფუნქცია, სამეურნეო ფუნქცია და ადგილობრივი
საკითხების გადასაწყვეტად მოქალაქეთა გაერთიანების ფუნქცია. თვითმმართველობის
როლი თანამედროვე საზოგაოებაში ამ ფუნქციათა მიხედვით შეგვიძლია განვსაზღვროთ.

ადგილობრივი თვითმმართველობის ფუნქციები

გავარკვიოთ, რას ნიშნავს თვითმმართველობის სახელისუფლო ფუნქცია.

თვითმმართველობის ორგანოები ადგილობრივ ხლისუფლებას წარმოადგენს. მათი
არჩევით ხორციელდება ხელისუფლების დემოკრატიული პრინციპები.

ნებისმიერი ხელისუფლების ერთი ძირეული ფუნქცია საზოგადოებრივი წესრიგის

დაცვაა. ეს ადგილობრივ თვითმმართველობასაც ეხება. იქ, სადაც განსაკუთრებულად
საშიშ დამნაშავესთან ან კარგად ორგანიზებულ და დიდ დამნაშავეთა ჯგუფთან არ გვაქვს
საქმე, ადგილობრივმა ხელისუფლებამ შეიძლება უფრო წარმატებულად გაართვას თავი
დანაშაულის აღმოფხვრას. მსოფლიოს მრავალ ქვეყანაში პოლიციური ძალების
ძირითადი ნაწილი, სწორედ, ადგილობრივი ხელისუფლების განკარგულებაში იმყოფება;
ცენტრალური ხელისუფლება მხოლოდ ორგანიზებულ და/ან ძლიერ დანაშაულთან
ბრძოლის ფუნქციას ასულებს.

ხელისუფლების სხვა ორგანოების მსგავსად, ადგილობრივი თვითმმართველობა,

გარკვეულწილად, ძალდატანებასაც გულისხმობს. ამით განსხვავდება ადგილობრივი
თვითმმართველობა მოქალაქეთა სხვა ნებაყოფილობით, საკუთარი პრობლემების
მოგვარების მიზნით შექმნილ გაერთიანებისაგან. მართლაც, თვითმმართველობის
ორგანოების მიერ მიღებული გადაწყვეტილების შესრულება ამ ორგანოების
იურისდიქციაში მყოფ ტერიტორიაზე მცხოვრები ნებისმიერი მოქალაქისათვის არის
აუცილებელი. ამ გადაწყვეტილებების შესრულებისაგან თავის არიდება ხშირად
ადმინისტრაციულ სასჯელს ითვალისწინებს. საზოგადოებრივი გაერთიანების იმ წევრს,
რომელიც არ ეთანხმება მისი ორგანიზაციის მიერ მიღებულ გადაწყვეტილებას, შეუძლია,
უბრალოდ, ორგანიზაცია დატოვოს.

ამის მიუხედავად, თვითმმართველობა მაინც საზოგადოებრივ გაერთიანებად შეგვიძლია

ჩავთვალოთ, რომელიც ადგილობრივი დონის პრობლემების გადაწყვეტაზე ზრუნავს.
ბევრ ქვეყანაში, განსაკუთრებით იქ, სადაც ხელისუფლების სისუსტით ან არარსებობით
გამოწვეულ ვაკუუმს მოქალაქეები თვითონ ავსებდნენ, ის სწორედ ნაბაყოფილობითი
გაერთიანების სახით წარმოიქმნა. დღესაც მსოფლიოს სხვადასხვა კუთხეში გვხვდება
მცირე დასახლებული პუნქტები, რომლებშიც ამ დასახლებისათვის საჭირბოროტო ყველა
საკითხი მოსახლეობის საერთო კრებებზე განიხილება.
სხვა ტიპის საზოგადოებრივი გაერთიანებების მსგავსად, ადგილობრივი
თვითმმართველობის ფუნქციობას რამდენიმე პირობა განსაზღვრავს. პირველი პირობა
ისაა, რომ მოქალაქეებს ამგვარი გაერთიანების შექმნის უფლება ჰქონდეთ.

ამავე დროს, მნიშვნელოვანია, რომ მოქალაქეებს მათთვის საჭირბოროტო პრობლემების

გადაწყვეტის არა მარტო უფლება, არამედ შესაძლებლობაც ჰქონდეთ. ეს შესაძლებლობა,
უპირველესად, შესაბამისი ფინანსური და მატერიალური რესურსების ქონას
გულისხმობს. ადგილობრივი თვითმმართველობის შემთხვევაში ამ რესურსებს
ადგილობრივი გადასახადები და მუნიციპალური ქონება წარმოადგენს.

დაბოლოს, როგორც უკვე ითქვა, თვითმმართველობა მოქალაქეთა პასუხისმგებლობის

მაღალ დონეს გულისხმობს. პასუხისმგებლობისა და მოქალაქეობრივი თვითშეგნების
მაღალი დონე არა მარტო თვითმმართველობის ორგანოების თანამდებობის პირებს,
არამედ რიგით მოქალაქეებსაც უნდა ახასიათებდეთ.

იმისათვის, რომ ადგილობრივი პრობლემები გადაჭრან, მოქალაქეებმა ორ გზას უნდა

მიმართონ; პირველი: დაესწრონ თვითმმართველობის ორგანოს სხდომებს, შეხვდნენ
თანამდებობის პირებს ან/და საკუთარი მოთხოვნების დასაფიქსირებლად მოაწყონ
აქციები.

თვითმმართველობის ერთეულის მართვაში მონაწილეობაცა და თანამდებობის

დაკარგვაც არჩევითობის პრინციპით ხდება, რაც თვითმმართველობის ერთ-ერთი
მახასიათებელია. არჩევითობა მოქალაქეების მმართველობაში მონაწილეობის მეორე
ფორმაა. აქ მოქალაქეები იმ თანამდებობის პირებს ირჩევენ, რომელთაც საერთო
პრობემების გადაწყვეტას ანდობენ. ამიტომაც მნიშვნელოვანია, რომ არჩევნებზე
წარმოადგენილი კანდიდატები და პარტიები ადგილობრივ პრობლემებს და ამ
პრობლემების გადაწყვეტის რეალურ ხერხებსაც ფლობდნენ.

ადგილობრივი თვითმმართველობა სამეურნეო ერთეულსაც წარმოადგენს. ის,

სახელმწიფო ორგანოების მსგავსად, მოსახლეობისათვის მნიშვნელოვანი სერვისების, ანუ
მომსახურეობის სხვადასვ სახის მოწოდებით არის დაკავებული.

განსხვავებით მომსახურეობის იმ სახეებისაგან, რომელთა მიწოდებით ბიზნესი არის

დაკავებული, საზოგადოებრივი სერვისები ნებისმიერი მოქალაქისათვის ხელმისაწვდომი
უნდა იყოს. საზოგადოებრივი სერვისებია, მაგალითად, სახელმწიფს მიერ
დაფინანსებული განათლება, ჯანდაცვა და ა.შ. ადგილობრივი თვითმმართველობის მიერ
სერვისის მაგალითად კი შეიძლება კომუნალური მომსახურება დავასახელოთ.

თვითმმართველობის ორგანოების სტრუქტურა საქართველოში

1. ადგილობრივი თვითმმართველობის წარმომადგენლობითი ორგანოა საკრებულო

2. ადგილობრივი თვითმმართველობის აღმასრულებელი ორგანოა გამგეობა (მერია)

საქართველოს ორგანული კანონი „ადგილობრივი თვითმმართველობის შესახებ“.

იქ, სადაც ამა თუ იმ მიზნის მისაღწევად ადამიანთა რაიმე ჯგუფი იკრიბება, რამდენიმე
პრობლემა წარმოდგება. პირველ რიგში, ჯგუფის მონაწილეებმა უნდა გადაწყვიტონ,
როგორ და ვის მიერ მიიღება ჯგუფისათვის მნიშვნელოვანი ესა თუ ის გადაწყვეტილება.
ასეთ გადაწყვეტილებათა რიცხვს მიეკუთვნება გადაწყვეტილებები ჯგუფის წევრების
თანაარსებობის წესების შესახებ. სახელმწიფოსთან მიმართებაში ასეთ წესებს კანონებს
უწოდებენ. არანაკლებ მნიშვნელოვანია იმის განსაზღვრა, თუ საით იქნება მიმართული
ჯგუფის წევრთა საერთო ძალისხმევა. ასევე მნიშვნელოვანია მიღებული
გადაწყვეტილებების რეალური განხორციელება და მათ შესრულებაზე კონტროლი.

თანამედროვე სახელმწიფოში მოქმედი ხელისუფლების დანაწილების სტრუქტურა

სწორედ ამ ფუნქციებს შეესაბამება. საკანონმდებლო ხელისუფლება ამა თუ იმ ქვეყანაში
მოქმედ კანონებს აწესრიგებს. ის ქვეყნის განვითარებისთვის მნიშვნელოვან საკითხებსაც
განსზღვრავს. მას ამ უფლებას არჩევნების გზით საზოგადოება ანიჭებს. ხელისუფლების
აღმასრულებელი შტოს კომპეტენციაში კი მიღებული კანონების ცხოვრებაში
განხორციელება და მათ შესრულებაზე კონტროლი შედის.

სახელმწიფო ხელისუფლების მსგავსად, ადგილობრივ თვითმმართველობაშიც

საკანონმდებლო და აღმასრულებელი ორგანოებია წარმოადგენილი. საქართველოში
ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოს საკრებულო ეწოდება. ადგილობრივი
ხელისუფლების აღმასრულებელ ორგანოს გამგეობა ან, თვითმმართველი ქალაქის
შემთხვევაში, მერია წარმოადგენს. თითოეული მათგანის სტრუქტურა და ფუნქციები
ქვემოთ ცალ-ცალკე იქნება განხილული. მანამდე კი ორიოდე სიტყვით საქართველოში
თვითმმართველობის ორგანოების ტერიტორიულ პრინციპს შევეხოთ.

ადგილობრივი ხელისუფლების მოწყობა

საქართველოში თვითმმართველობის უფლება ერთ დონეზე თვითმმართველი

ერთეულის, ანუ მუნიციპალიტეტის, დონეზე ხორციელდება. მუნიციპალიტეტის
საზღვრები ქვეყნის ტერიტორიული მოწყობის ძირითადი ელემენტია, რაიონის,
საზღვრებს ემთხვევა. ზოგიერთი სხვა ქვეყნისგან განსხვავებით, თვითმმართველობის
ორგანოები არ მოქმედებენ მცირე და საშუალო დასახლებული პუნქტების (სოფლების
დაბების, ქალაქების) დონეზე.

საკრებულო
მოდით, თვითმმართელობის სტრუქტურის აღწერა ადგილობრივი ხელისუფლების
საკანონმდებლო შტოთი დავიწყოთ. საქართველოში ადგილობრივი საკანონმდებლო
ორგანოს საკრებულო წარმოადგენს. რაიონის საკრებულო პროპორციული წესით
არჩეული ათი დეპუტატისგან და ყოველი თემისგან მაჟორიტერული პრინციპით
არჩეული თითო დეპუტატისგან შედგება. თვითმმართველი ქალაქების (თბილისის
გარდა) საკრებულოებში პროპორციული სისტემის საფუძველზე ათი, ხოლო
მაჟორიტარული სისტემის საფუძველზე ხუთი წევრი ირჩევა.

ზოგიერთი ქვეყნის მსგავსად, საქართველოში საკრებულოს წევრების უმრავლესობა

საკუთარი მუშაობისათვის გასამრჯელოს არ იღებს. შესაბამისად, ის თავის ყოველდღიურ
საქმიანობას და გარემოს არ სწყდება და საკრებულოს წევრად ყოფნის პერიოდში
სახელმწიფო მოხელედ არ იქცევა. კანონის უარყოფითი მხარე ისაა, რომ შესაბამისი
ანაზღაურების გარეშე საკრებულოს წევრმა შესაძლოა მასზე დაკისრებულ მოვალეობებს
საკმარისი დრო ვერ დაუთმოს. ამ ნაკლის ნაწილობრივ შესავსებად კანონი საკრებულოს
რამდენიმე წევრისათვის, კერძოდ, საკრებულოს თვამჯდომარისათვის, კომისიების და
ფრაქციების თავმჯდომარეებისათვის მათი საქმიანობის რეგულარულ ანაზღაურებას
ითვალისწინებს. გარდა ამისა, კანონი საკრებულოს დეპუტატებს ისეთ საქმიანობას
უკრძალავს, რომელიც მათი მოვალეობების სათანადო შესრულებასთან წინააღმდეგობაში
მოდის. ასეთია, მაგალითად, თვითმმართველობის ერთეულის საკუთრებაში მყოფი
საწარმოოს მართვაში მონაწილეობა ან აღმასრულებელი ხელისუფლების ორგანოში
მუშაობა.

საკრებულო თვაში ერთხელ მაინც მორიგ სხდომაზე იკრიბება. გარდა ამისა, საკრებულოს
წევრებს რიგგარეშე სხდომის მოწვევის უფლებაც აქვთ.

საერთო სხდომებს შორის საკრებულოს წევრები მუშაობას ფუნქციებისა და კომიტეტების

მიხედვით განაგრძობენ. ფრაქციებში საკრებულოში არჩეული ერთი პარტიის წევრები
არიან გაერთიანებული. ფრაქციის შექმნა საკრებულოს, სულ მცირე, სამ წევრს შეუძლია.

კომიტეტები (განმათლების, საბიუჯეტო საკითხების და ა. შ.) საკრებულოს მუშაობის

ეფექტურობის გაზრდის მიზნით იქმნება. კომიტეტებში დამუშავებული ესა თუ ის
საკითხი საკრებულოს სხდომაზე გადის. ერთი და იგივე საკითხი რამდენიმე კომიტეტის
განხილვის საგნად შეიძლება იქცეს. კომიტეტები აღმასრულებელი ხელისუფლების
შესაბამისი ორგანოების საქმიანობის კონტროლსაც ახორციელებენ.

მუდმივმოქმედი კომიტეტის გარდა, საკრებულოს წევრებს ამა თუ იმ საკითხში

გასარკვევად დროებითი კომისიის შექმნა შეუძლიათ.

ადგილობრივ თვითმმართველობაში ხელისუფლების აღმასრულებელ შტოს გამგეობა

(მერია) და მისი ხელმძღვანელი გამგებელი (მერი) წარმოადგენს. გამგებელს (მერს)
საკრებულო ირჩევს, მისი უფლებამოსილების ვადა საკრებულოს უფლებამოსილების
ვადას ემთხვევა. გამგებლის (მერის) არჩევას წინ უძღვის კონკურსი, რომლის შედეგადაც
საკრებულოს წინაშე რამდენიმე კანდიდატი იქნება წარმოადგენილი.

გამგეობა

ადგილობრივი ადმინისტრაციის სტრუქტურაში ორი ტიპის ერთეულები შეიძლება

გამოვყოთ. ესენია გამგეობის (მერიის) სტრუქტურული ერთეულები და მისი
ტერიტორიული ორგანოები.

ტერიტორიული სტრუქტურები მოსახლეობისათვის სერვისების ეფექტურობის ზრდის

და მართვის პროცესის ოპტიმიზაციის მიზნით იქმნება. თვითმმართველობის
ტერიტორიული სტრუქტურის მაგალითი თვითმმართველ ქალაქში რაიონის გამგეობაა.

სტრუქტურული ერთეულები ამა თუ იმ სფეროში გამგეობის გადაწყვეტილების

აღსრულებით არიან დაკავებულნი. ასეთ სტრუქტურულ ერთეულებს ქალაქებში
რაიონების გამგეობები წარმოადგენენ.

ორივე ამ ერთეულის ხელმძღვანელებს, ისე როგორც ადგილობრივი ადმინისტრაციის

სხვა თანამშრომლებს, თანამდებობაზე ნიშნავს და ათავისუფლებს გამგებელი (მერი).
გამგებელი (მერი) ადმინისტრაციის მთელი საქმიანობის კოორდინირებას ახდენს,
ხელმძღვანელობს მას და ადმინისტრაციის საქმიანობაზე პასუხს აგებს საკრებულოს
წინაშე.

თვითმმართვლობის ადმინისტრაციული ორგანოების სტრუქტურაში რამდენიმე ტიპის

ორგანო გვხვდება. დარგობრივი სტრუქტურები (კეთილმოწყობის, სატრანსპორტო
სამსახური და სხვა) ამა თუ იმ სფეროში მოსახლეობისათვის მომსახურების გაწევით
არიან დაკავებულნი. ფუნქციურ სამსახურებს (ფინანსური, ეკონომიკური, იურიდიული
განყოფილებები) ყველასათვის მნიშვნელოვანი საერთო ამოცანების გადაწყვეტა
ევალებათ. განყოფილებების სხვა ნაწილი (საკადრო, საზოგადოებასთან ურთიერთობების
და ა.შ.) გამგეობის მუშაობის უზრუნველყოფით არის დაკავებული.

ადგილობრივი ხელისუფლების დღევანდელ სტრუქტურაში ე.წ. ორმაგი

დაქვემდებარების ორგანოები გვხვდება. ისინი შესაბამისი ცენტრალური/რეგიონული
სტრუქტურების ადგილობრივი წარმომადგენლობის ფუნქციას ასრულებენ და ამავე
დროს მათი ხელმძღვანელები გამგეობის მუშაობაში იღებენ მონაწილეობას. მათი
დანიშვნა გამგებლის თანხმობით ხდება.

თვითმმართველობის ორგანოების უფლებამოსილებები

ადგილობრივ თვითმმართველობისა და ცენტრალურ ხელისუფლებას შორის
უფლებამოსილებათა გამიჯვნას განსაზღვრავს სუბსიდიარობის პრინციპი.
ადგილობრივი თვითმმართველობის სფეროს ერთ-ერთი ექსპერტი ამ პრინციპს
შემდეგნაირად განსაზღვრავს:

გაუმართლებელი იქნება, თუ უფრო მაღალ საფეხურზე მდგომ ხელისუფლებას

დაეკისრება იმის გაკეთება, რისო გაკეთებაც შეუძლია უფრო დაბალ საფეხურზე მდგომ
ორგანოს.

ამ პრინციპს საფუძვლად პრაგმატული მოსაზრება უდევს. ის, ერთი მხრივ,

ათავისუფლებს სახელმწიფოს იმ ზედმეტი ვალდებულებათაგან, რომელთაც
ადგილობრივი ხელისუფლებაც ეფექტურად შეასრულებს. მეორე მხრივ, მისი
განხორციელება საზოგადოებრივი სერვისების უფრო მიზანმიმართულად და ნაკლები
დანახარჯებით გაწევის საშუალებას იძლევა.

ზემოთ მოყვანილი განსაზღვრებიდან ჩანს, რომ გარკვეული საკითხების მოგვარება

მხოლოდ ადგილობრივი თვითმმართველობის კომპეტენციაში შედის. ასეთ
უფლებამოსილებებს ექსკლუზიური უფლებამოსილებები ეწოდება. კანონი
ადგილობრივი თვითმმართველობის შესახებ შეიცავს ექსკლუზიური
უფლებამოსილებების ჩამონათვალს. მათ რიცხვში შედის:

ა) თვითმმართველობის ერთეულის საკუთრებაში არსებული ქონების და ბუნებრივი

რესურსების (მიწის რესურსები, ტყე) განკარგვა;

ბ) ადგილობრივი გადასახადების და მოსაკრებლების დაწესება;

გ) ადგილობრივი ბიუჯეტის შედგენა;

დ) საგანმანათლებლო და კულტურული ობიექტების საქმიანობის ხელმისაწვდომობა;

ე) ადგილობრივი მნიშვნელობის გზების მშენებლობა და მოვლა;

ვ) მიწათსარგებლობის დაგეგმვა; თვითმმართველი ერთეულის განვითარების გეგმის

შექმნა და განხორციელება.

ექსკლუზიურ უფლებამოსილებებს ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოები მათ

განკარგულებაში არსებული სახსრებით და საკუთარი პასუხისმგებლობით
ახორციელებენ.

არსებობს მთელი რიგი პრობლემები, რომელთა მოგვარებაც სახელმწიფოს კომპეტენციაში

შედის, თუმცა ადგილობრივი თვითმმართველობის დახმარებით ამ პრობლემების
გადაწყვეტა გაცილებით უფრო ადვილი იქნებოდა. ცახდია, ადგილობრივი
ხელისუფლება უფრო ახლოს დგას მოსახლეობასთან, მეტ ინფორმაციას ფლობს ამა თუ იმ
საკითხზე და, შესაბამისად უფრო ეფექტურად შეუძლია პრობლემის მოგვარება. ამის გამო
ხელისუფლების ზედა ეშელონები ზოგიერთ შემთხვევაში საკუთარ უფლებამოსილებათა
ნაწილს ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოებს გადასცემენ. ასეთ
უფლებამოსილებებს დელეგირებული უფლებამოსილებები ეწოდება.

გასაგებია, რომ ამ უფლებამოსილებათა განხორციელება პარტნიორულ ურთიერთობაზე

დამყარებულ თანამშრომლობას მოითხოვს ცენტრალურ ხელისუფლებასა და
ადგილობრივ თვითმმართველობას შორის. ამას უკავშირდება თვითმმართველობის
მოწყობის კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი პრინციპი: ნებისმიერი უფლებამოსილების
გადაცემას სახელმწიფოს მხრიდან ამ უფლებამოსილების განხორციელებისათვის საჭირო
რესურსები უნდა მოჰყვებოდეს (ფინანსური სახსრები, ქონება და ა.შ.).

ადგილობრივი ხელისუფლება, ასევე, ნებაყოფლობით უფლებამოსილებებს

ახორციელებს. ეს ისეთი უფლებამოსილებებია, რომლებიც ექსკლუზიურ
უფლებამოსილებათა ჩამონათვალში არ შედის, მაგრამ რომელთა შესრულება არც ერთ
კანონს არ ეწინაარმდეგება. ასეთ უფლებამოსილებებს ადგილობრივი
თვითმმართველობის ერთეულები ხშირად კულტურული და საგანმანათლებლო
ინფრასტრუქტურის განვითარების სფეროში ახორციელებენ.

მივუბრუნდეთ ადგილობრივი ხელისუფლების შტოებს შორის უფლებამოსილებათა

განაწილების საკითხს. ხელისუფლების სხვა ორგანოების მსგავსად, ადგილობრივი
ხელისუფლებასაც აქვს უფლება სამართლებრივი აქტების გამოცემისა. ადგილობრივი
ხელისუფლების მიერ მიღებული სამართლებრივი აქტები შეიძლება ორ კატეგორიად
დაიყოს: ნორმატიულ და არანორმატიულ აქტებად.

ნორმატიული აქტებია ის გადაწყვეტილებები, რომელთაც აუცილებლობის ძალა აქვს

თვითმმართველობის ერთეულის მთელი მოსახლეობისათვის ან მის ტერიტორიაზე
განლაგებული ორგანიზაციებისათვის. ეს გადაწყვეტილებები თვითმმართველობის
ერთეულის ტერიტორიაზე მუდმივად მოქმედებს. არანორმატიული აქტების რიცხვს ის
დადგენილებები ეკუთვნის, რომელთაც ერთჯერადი ან ინდივიდუალური ძალა
გააჩნიათ.

ნორმატიულ სამართლებრივ აქტებს, ძირითადად, თვითმმაღთველობის საკანონმდებლო

ორგანო (საკრებულო), ხოლო არანორმატიულს აღმასრულებელი ორგანო (გამგეობა,
მერია) იღებს. თუმცა აქაცაა გამონაკლისები. მაგალითად, თვითმმათველობის ბიუჯეტს,
რომლის მიღებაც ერთჯერად გადაწყვეტილებას წარმოადგენს, საკრებულო იღებს. იგივე
შეიძლება ითქვას თვითმმართველობის ერთეულის განვითარების გეგმაზე.

კანონი ადგიობრივი თვითმმართველობის შესახებ განსაზღვრავს საკრებულოს

განსაკუთრებულ უფლებამოსილებებს. ამ უფლებამოსილებათა ზოგიერთი ჩამონათვალი
ასეთია:

ა) საკრებულოს თანამდებობის პირთა (თავმჯდომარე, მისი მოადგილე, კომისიის

თავმჯდომარეები), აღმასრულებელი ხელისუფლების ხელმძღვანელის (გამგებლის,
მერის) არჩევა;
ბ) კომიტეტებისა და დროებითი კომისიებს შექმნა, აღმასრულებელი ხელისუფლების
გამგეობის (მერიის) სტრუქტურის დამტკიცება;

გ) აღმასრულებელი ორგანოებისა და თანამდებობის პირების საქმიანობის კონტროლი,

მათი ანგარიშის მოსმენა და შეფასება;

დ) ადგილობრივი გადასახადების და მოსაკრებლების შემოღება;

ე) თვითმმართველი ერთეულის ბუჯეტის პროექტის განხილვა, მასში ცვლილებებისა და

დამტკიცებების შეტანა, პროექტის მიღება, მიღებულ ბიუჯეტში ცვლილებებისა და
დამატებების შეტანა;

ვ) თვითმმართველი ერთეულის განვითარების გეგმების მიღება და მის შესრულებაზე

კონტროლი;

ზ) მიწათსარგებლობის დაგეგმვა თვითმმართველობის ერთეულის საკუთრებაში მყოფი

ქონების და ბუნებრივი რესურსების წესის განსაზღვრა.

თვითმმართველობის ახალი კოდექსის პროექტის ძირითადი სიახლეები

მერები და გამგებლები აირჩევიან პირდაპირი წესით;

იზრდება თვითმმართველი ქალაქების რაოდენობა;

თბილისში, საკრებულოსთან ერთად ასევე აირჩევიან უბნის საბჭოები;

გუბერნატორების ადმინისტრაციებთან შეიქმნება ადგილობრივი საკრებულოების

კოლეგიური საბჭოები;

სამოქალაქო ჩართულობის მიზნით შეიქმნება საზოგადოებრივი საბჭოები;

2014 წლის ადგილობრივ არჩევნებზე თვითმმართველი ორგანოები გამონაკლისის სახით

3 წლის ვადით აირჩევა.
პარლამენტში ინიცირებულია თვითმმართველობის ახალი კოდექსის პროექტი, რომლის
მთავარ სიახლეს წარმოადგენს მერებისა და გამგებლების პირდაპირი არჩევის წესის
შემოღება და ასევე გუბერნატორების ინსტიტუტის პარალელურად ახალი კოლეგიური
ორგანოს, ე.წ. რეგიონული საბჭოების შექმნა.

87-გვერდიანი კოდექსის პროექტი, რომელიც არასამთავრობო ორგანიზაციების

ჩართულობით რეგიონული განვითარებისა და ინფრასტრუქტურის სამინისტრომ
მოამზადა და მთავრობამ მოიწონა, განსაზღვრავს ადგილობრივი თვითმმართველობის
განხორციელების სამართლებრივ და ფინანსურ საფუძვლებს, თვითმმართველობის
ორგანოების არჩევითობას და მათი საქმიანობის წესს, ასევე მათ საქმიანობაზე
სახელმწიფო ზედამხედველობის პრინციპებს.

პროექტის გარდამავალი დებულებების თანახმად, 2014 წლის ადგილობრივი არჩევნების

შედეგად თვითმმართველობის ორგანოები გამონაკლისის სახით აირჩევიან 3 წლის
ვადით, ნაცვლად მათთვის გათვალისწინებული 4-წლიანი უფლებამოსილების ვადისა.
შესაბამისად, ამ დებულების დამტკიცების შემთხვევაში, ადგილობრივი
თვითმმართველობის ორგანოების მორიგი არჩევნები ჩატარდება 2017 წელს.

მუნიციპალიტეტები

კანონპროექტის თანახმად, ადგილობრივი თვითმმართველობა ხორციელდება

მუნიციპალიტეტებში - თვითმმართველ ქალაქებსა და თვითმმართველ თემებში.

თვითმმართველი ქალაქის სტატუსი ექნება ყველა იმ ქალაქს, რომლის ტერიტორიაზეც

რეგისტრირებულია სულ ცოტა 15 ათასი მოქალაქე. თუმცა ასეთივე სტატუსი
პარლამენტის გადაწყვეტილებით ასევე შეიძლება მიიღოს იმ ქალაქმაც, სადაც
მოსახლეობა დადგენილ ზღვარზე ნაკლებია, კანონპროექტის თანახმად. ამჟამად,
თვითმმართველის სტატუსი 5 ქალაქს აქვს მინიჭებული: თბილისს, რუსთავს, ქუთაისს,
ფოთსა და ბათუმი.

თვითმმართველი თემი კი, კოდექსის პროექტის თანახმად, არის რამდენიმე დასახლების

(ქალაქის, სოფლის, დაბის) ერთობლიობა.

მუნიციპალიტეტების შექმნისა ან გაუქმების შესახებ გადაწყვეტილებას, ისევე როგორც

მათი ადმინისტრაციული საზღვრების ან ადმინისტრაციული ცენტრის შეცვლაზე
გადაწყვეტილებას, კანონპროექტის თანახმად, მთავრობის წარდგინებით იღებს
პარლამენტი იმ დათქმით, რომ მუნიციპალიტეტებთან შესაბამისი კონსულტაციები უნდა
იქნას წინასწარ გავლილი.

ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოები

მუნიციპალიტეტის ადგილობრივი წარმომადგენლობითი ორგანოა საკრებულო, ხოლო
აღმასრულებელ ორგანოს ხელმძღვანელობს გამგებელი (მერი), რომელიც
ანგარიშვალდებულია საკრებულოს წინაშე და იმ მოსახლეობის წინაშე, ვინც მას
პირდაპირი წესით აირჩევს.

კოდექსის პროექტის თანახმად, საკრებულოები აირჩევა 4 წლის ვადით იმ სისტემის

საფუძველზე, რომელიც ჯერ კიდევ განსასაზღვრია საარჩევნო კოდექსით.
თვითმმართველობის კოდექსის პროექტი არანაირ მინიშნებას არ შეიცავს, თუ როგორი
შეიძლება იყოს სისტემა, რომლის საფუძველზეც 2014 წლის გაზაფხულზე დაგეგმილი
ადგილობრივი არჩევნები ჩატარდება.

თუმცა პროექტი საკრებულოში წევრთა რაოდენობის ქვედა და ზედა ზღვარს

განსაზღვრავს. კერძოდ, მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე არსებული ამომრჩეველთა
რაოდენობის შესაბამისად საკრებულოებში შესაძლოა აირჩეს 21 წლის არანაკლებ 15 და
არაუმეტეს 30 წევრისა.

საკრებულოს თავისი შემადგენლობიდან არჩეული თავმჯდომარე ხელმძღვანელობს,

ხოლო სხვა თანამდებობის პირები არიან თავმჯდომარის მოადგილე და კომისიის
თავმჯდომარე - პროექტი ამ თანამდებობის პირებისთვის როგორც არჩევის, ისე
უნდობლობის გამოცხადების პროცედურებსაც განსაზღვრავს.

გამგებელი, მერი

მუნიციპალიტეტის აღმასრულებელი ორგანოს წარმოადგენს გამგებელი თვითმმართველ

თემში და მერი - თვითმმართველ ქალაქში, რომლებიც აირჩევიან პირდაპირი წესით 4
წლის ვადით.

არსებული კანონმდებლობით, პირდაპირი წესით მხოლოდ თბილისის მერი არის

არჩეული 2010 წლის მაისიდან, ხოლო დანარჩენი მუნიციპალიტეტების მერები და
გამგებლები თავიანთ თანამდებობებზე საკრებულოს წევრთა თანხმობით საკრებულოს
თავმჯდომარეების მიერ არიან დანიშნული.

კოდექსის პროექტის დამტკიცების შემთხვევაში, 2014 წლის გაზაფხულზე დაგეგმილი

ადგილობრივი თვითმმართველობის არჩევნების შედეგად გამგებლად (მერად) შეიძლება
აირჩეს საქართველოს მოქალაქე 25 წლის ასაკიდან, რომელსაც საქართველოში უცხოვრია
5 წელი მაინც.

პროექტი ასევე ითვალისწინებს, გამგებლის/მერისთვის უნდობლობის გამოცხადების

პროცედურას როგორც საკრებულოს სიითი შემადგენლობის ნახევარზე მეტის
ინიციატივით, ისე მუნიციპალიტეტში რეგისტრირებული ამომრჩევლის არანაკლებ 20%-
ის წერილობითი შუამდგომლობის საფუძველზე.

გამგებელს/მერს უფლებამოსილება შეუწყდება, თუ უნდობლობის გამოცხადებას მხარს

დაუჭერს საკრებულოს სიითი შემადგენლობის ორი მესამედი. ამ შემთხვევაში,
გამგებლის/მერის მოვალეობას ასრულებს საკრებულოს თავმჯდომარე, ვიდრე მაქსიმუმ
40 დღეში რიგგარეშე არჩევნების შედეგად ახალი გამგებელი/მერი იქნება არჩეული
საკრებულოს უფლებამოსილების ვადით; უნდობლობის გამოუცხადებლობის
შემთხვევაში კი, საკითხის ხელახლა ინიცირება მომდევნო 6 თვის განმავლობაში
დაუშვებელია, კანონპროექტის თანახმად.

კოდექსის პროექტის თანახმად, საკრებულოს მიერ იმპიჩმენტის გამოცხადება

დაუშვებელია ადგილობრივი არჩევნებიდან 6 თვის და ასევე გამგებლის/მერის
უფლებამოსილების ვადის ამოწურვამდე ბოლო ერთი წლის განმავლობაში.

გამგებელი/მერის ანგარიშვალდებულება, საკრებულოს წინაშე შეთანხმებული

მოქმედებების სხვა სფეროებთან ერთად, ასევე მოიცავს ანგარიშს, რომელსაც ის სულ
ცოტა წელიწადში ერთხელ წარუდგენს საკრებულოს გაწეული საქმიანობის შესახებ; ასევე
წარუდგენს მას ბიუჯეტს და ბიუჯეტის შესრულების ანგარიშს დასამტკიცებლად;
საკრებულოს თანხმობაა საჭირო მუნიციპალიტეტის ქონების განკარგვის საკითხზეც.

ამასთან, კოდექსის პროექტით, გამგებელს/მერს აქვს ვეტოს გამოყენების უფლება

საკრებულოს ყველა სამართლებრივ აქტზე, გარდა ბიუჯეტისა. მუნიციპალიტეტების
წარმომადგენლობითი და აღმასრულებელი ორგანოები ერთმანეთისგან
დამოუკიდებლად წყვეტენ საკადრო საკითხებს მათი სტრუქტურების შიგნით.

დედაქალაქი

თვითმმართველობის კოდექსის პროექტი ასევე მოიცავს დედაქალაქთან დაკავშირებულ

რეგულაციებს, რაც ამჟამინდელ კანონმდებლობაში ცალკე არსებული "დედაქალაქის-
თბილისის შესახებ კანონით" რეგულირდება.

იმასთან ერთად, რომ თბილისს წარმომადგენლობითი ორგანო საკრებულო და

აღმასრულებელი ხელისუფლება ანუ მერი მართავს მისი ადმინისტრაციის და რაიონების
გამგეობების მეშვეობით, კოდექსის პროექტი ითვალისწინებს ახალი არჩევითი რგოლის
ე.წ. უბნის საბჭოების შემოღებას, რაც იმ ადმინისტრაციული ერთეულების
წარმომადგენლობითი ორგანოები იქნება, რომლებსაც საკრებულო შექმნის.

ე.წ. უბნის საბჭოები პირდაპირი წესით იქნება არჩეული და მათ შემადგენლობაში

მინიმუმ 10 და მაქსიმუმ 20 წევრი შევა. პროექტის თანახმად, ე.წ. უბნის საბჭო იქნება
ერთგვარი შუამავალი რგოლი, რომელიც მოსახლეობის ინტერესებს საკრებულოსა და
მერიის წინაშე წარადგენს და დაიცავს.
თბილისის საკრებულო კვლავ 50 წევრით იქნება წარმოდგენილი და მისი არჩევის წესს
საარჩევნო კოდექსი გასაზღვრავს. მოქმედი კანონმდებლობით, საკრებულოს 25 წევრი
პროპორციული, ხოლო დარჩენილი 25 წევრი მაჟორიტარული სისტემით ირჩევა.

პროექტის თანახმად, თბილისის მერად 4 წლის ვადით შეიძლება აირჩეს საქართველოს

მოქალაქე 25 წლის ასაკიდან, რომელსაც საქართველოში უცხოვრია 10 წელი მაინც.

დედაქალაქის მერი არის კოლეგიური ადმინისტრაციული ორგანოს - მთავრობის

ხელმძღვანელი, რომელშიც მასთან ერთად ასევე შედიან მერის მოადგილეები, თბილისის
სტრუქტურული ერთეულების უფროსები და რაიონების გამგებლები. მთავრობის
წევრები ანგარიშვალდებულები არიან მერის წინაშე, რომელიც მათ დამოუკიდებლად
ნიშნავს და ათავისუფლებს თანამდებობიდან. თუმცა, თავად მერი, კოდექსის პროექტის
თანახმად, ანგარიშვალდებულია საკრებულოს წინაშე, რომელსაც შეუძლია უნდობლობა
გამოუცხადოს არჩეულ მერს.

'რეგიონული საბჭოები', გუბერნატორები

თვითმმართველობის კოდექსის პროექტის ერთ-ერთ მთავარ ნოვაციას წარმოადგენს

რეგიონული გაერთიანების შექმნა იმ მუნიციპალიტეტების მონაწილეობით, რომლებიც
მთავრობის მიერ დანიშნული გუბერნატორების მმართველობის ტერიტორიაში შედიან.

რეგიონულ გაერთიანებას გუბერნატორი ხელმძღვანელობს, ხოლო მის კოლეგიურ

ორგანოს წარმოადგენს საბჭო, რომელიც გაერთიანებაში შემავალი მუნიციპალიტეტების
საკრებულოების წევრებით კომპლექტდება. თითოეული საკრებულო ამ საბჭოში
შესაძლოა წარმოდგენილი იყოს სულ ცოტა 3 და მაქსიმუმ 9 წევრით იმის მიხედვით, თუ
რამდენი ამომრჩეველია რეგისტრირებული მის მუნიციპალიტეტში.

გუბერნატორი ერთის მხრივ ანგარიშვალდებულია მთავრობის, ხოლო მეორე მხრივ

საბჭოს წინაშე. გუბერნატორი, კანონპროექტის თანახმად, უზრუნველყოფს საბჭოს
გადაწყვეტილებების აღსრულებას და ვალდებულია ანგარიში წარუდგინოს გაწეული
საქმიანობის შესახებ.

ამასთან, საბჭოს სხვა უფლებამოსილებებთან ერთად, ასევე ექნება უფლება, რომ

მთავრობის წინაშე დასვას სახელმწიფო რწმუნებულის-გუბერნატორის თანამდებობიდან
გათავისუფლების საკითხი.

საბჭო, კანონპროექტის თანახმად, ამტკიცებს რეგიონში განსახორციელებელ პროექტებს

და უფლებამოსილია ასევე წინადადებით მიმართოს გუბერნატორს პროექტების შეცვლის
მოთხოვნით, რაზეც შეუთანხმებლობის შემთხვევაში უკვე საქმეში მთავრობა ერთვება და
სწორედ ის იღებს საბოლოო გადაწყვეტილებას, თუ რა სახით უნდა განხორციელდეს ესა
თუ ის პროექტი.
საზოგადოებრივი საბჭოები

კოდექსის პროექტის კიდევ ერთი სიახლეა მუნიციპალიტეტებში საზოგადოებრივი

საბჭოების ფორმირება, რაც წარმოადგენს თვითმმართველობის განხორციელებაში
ადგილობრივი მოსახლეობის მონაწილეობის მექანიზმს.

საზოგადოებრივი საბჭოების ძირითადი უფლებამოსილებებია მუნიციპალიტეტის

განვითარების სტრატეგიული გეგმისა და ბიუჯეტის შედგენის პროცესში ჩართულობა,
ასევე დასახლებაში განსახორციელებელ პროექტების შერჩევაში, დაგეგმვასა და
განხორციელების მონიტორინგში მონაწილეობა.

დასახლებაში (სოფელი, დაბა, ქალაქი) შესაძლოა შეიქმნას მხოლოდ ერთი

საზოგადოებრივი საბჭო, თუმცა თვითმმართველ ქალაქში შესაძლოა რამდენიმე ამგვარი
საბჭო ფუნქციონირებდეს.

საბჭოები მოქალაქეთა ინიციატივით იქმნება მას შემდეგ, რაც მის დაფუძნებას გამგებელი
ან მერი მწვანე შუქს აუნთებს. საბჭოს გააჩნია საკუთარი მმართველი ორგანოები,
რომელთა ფორმირების წესი კოდექსის პროექტში დეტალურად არის გაწერილი, ასევე მას
შეუძლია ჰქონდეს საკუთარი შემოსავლები და ქონება.

მუნიციპალიტეტების საკრებულოები და აღმასრულებელი ხელისუფლების

ხელმძღვანელები ვალდებული არიან საბჭოს ფუნქციონირებას ხელი შეუწყონ და მათ
გააცნონ ყოველწლიური ანგარიში გაწეული საქმიანობის შესახებ, კანონპროექტის
თანახმად.

უფლებამოსილებები

კოდექსის პროექტის თანახმად, მუნიციპალიტეტებს გააჩნიათ საკუთარი და

დელეგირებული უფლებამოსილებები. ეს უკანასკნელი გულისხმობს ცენტრალური
ხელისუფლების კუთვნილი ისეთი უფლებამოსილების გადაცემას, რომლის
ადგილობრივ დონეზე განხორციელებაც უფრო ეფექტურია.

საკუთარი ანუ ექსკლუზიური უფლებამოსილებები განსაზღვრულია კოდექსის

პროექტით და მოიცავს ისეთ სფეროებს, როგორიცაა საბიუჯეტო საქმიანობა;
მუნიციპალიტეტის საკუთრებაში არსებული ქონების მართვა და განკარგვა;
ადგილობრივი გადასახადებისა და მოსაკრებლების შემოღება, გაუქმება და
ადმინისტრირება; მუნიციპალიტეტის სივრცით-ტერიტორიული დაგეგმვა და
განაშენიანების რეგულაციების შემოღება; მუნიციპალიტეტის ტერიტორიის
კეთილმოწყობა და შესაბამისი ინფრასტრუქტურის განვითარება, ასევე დასუფთავება,
გამწვანება და გარე განათება; წყალმომარაგება და ადგილობრივი მნიშვნელობის
სამელიორაციო სისტემის განვითარება; საბავშვო ბაღებისა და სკოლისგარეშე
სააღმზრდელო დაწესებულებების ფუნქციონირების უზრუნველყოფა; ადგილობრივი
მნიშვნელობის საავტომობილო გზების მართვა, პარკირების ადგილებით
უზრუნველყოფა და პარკირების წესების რეგულირება; მუნიციპალური ტრანსპორტით
მომსახურების ორგანიზება; გარე ვაჭრობის, ბაზრების რეგულირება; სამშენებლო
ნებართვების გაცემა და ზედამხედველობა; შეკრება-მანიფესტაციების რეგულირება;
გეოგრაფიული ობიექტების (მაგ. მიკრორაიონის, ქუჩების, პარკების) სახელდება; გარე
რეკლამის განთავსების რეგულირება; სასაფლაოების მოწყობა; უპატრონო ცხოველებთან
დაკავშირებული საკითხების გადაწყვეტა; ადგილობრივ დონეზე შემოქმედებითი
საქმიანობის და კულტურული მემკვიდრეობის დაცვა და განვითარება; უსახლკარო
პირების თავშესაფრით უზრუნველყოფა და შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე
პირთათვის სათანადო ინფრასტრუქტურის განვითარება; სახანძრო უსაფრთხოებისა და
სამაშველო ოპერაციების უზრუნველყოფა.

ამ უფლებამოსილებებთან ერთად, კოდექსის პროექტი, თბილისისთვის დამატებით

განსაზღვრავს გადაუდებელი სასწრაფო დახმარებით უზრუნველყოფის ვალდებულებას.

ამას გარდა, პროექტის თანახმად, მუნიციპალიტეტი უფლებამოსილია, რომ თავისი

ინიციატივით გადაწყვიტოს ნებისმიერი საკითხი, რომელიც არ განეკუთვნება
ხელისუფლების სხვა ორგანოების უფლებამოსილებას და არ არის კანონით აკრძალული.

კოდექსის პროექტში ასევე დეტალურადაა გაწერილი მუნიციპალიტეტების საბიუჯეტო

დამოუკიდებლობის საფუძვლები, ცენტრალური ბიუჯეტიდან მისაღები ტრანსფერების
სახეები და ის, თუ რა კატეგორიის ქონება წარმოადგენს მის საკუთრებას, ამ ქონების
პრივატიზებისა და სარგებლობის უფლებით გადაცემის ძირითად პირობებს.

ურთიერთობები ცენტრალურ ხელისუფლებასთან

ემყარება რა ცენტრალურ და ადგილობრივ ორგანოებს შორის ურთიერთობა

თანამშრომლობის პრინციპს, კოდექსის პროექტით, მუნიციპალიტეტებს აქვთ უფლება
სასამართლოში გაასაჩივრონ ცენტრალური ხელისუფლების ის სამართლებრივი აქტები
და ქმედებები, რომელიც უზღუდავს მათ კანონმდებლობით დადგენილი
უფლებამოსილებების განხორციელებას.

ამასთან, სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანოები ვალდებული არიან, რომ წინასწარი

კონსულტაციები გაიარონ ადგილობრივ ორგანოებთან, ვიდრე მათ
უფლებამოსილებებთან დაკავშირებით რაიმე გადაწყვეტილებას მიიღებენ.

კანონპროექტის მიხედვით, მუნიციპალიტეტებსა და სახელმწიფო ხელისუფლების

ორგანოებს შორის ურთიერთობებში შუამავალი რგოლის ფუნქცია კვლავაც რეგიონული
განვითარებისა და ინფრასტრუქტურის სამინისტროს ექნება, რომელიც იმავდროულად
სამართლებრივი ზედამხედველობის მთავარი განმახორციელებელი ორგანო იქნება
მუნიციპალიტეტებში. ადგილობრივი ხელისუფლების საქმიანობის ზედამხედველობის
შედეგად ყოველწლიური ანგარიშები მომზადდება, რომელიც მთავრობას და პარლამენტს
წარედგინება.
თვითმმართველობის კოდექსის პროექტი ასევე ითვალისწინებს კონსტიტუციურ
დებულებას, რომლის მიხედვითაც პრეზიდენტს, მთავრობის წარდგინებით და
პარლამენტის თანხმობით, უფლება აქვს დაითხოვოს ან შეუჩეროს საქმიანობა
საკრებულოს, თუ მისმა ქმედებებმა საფრთხე შეუქმნა ქვეყნის სუვერენიტეტს,
ტერიტორიულ მთლიანობას და ცენტრალური ხელისუფლების უფლებამოსილებათა
განხორციელებას.

საკრებულოს მიმართ ამგვარი გადაწყვეტილების მიღება ავტომატურად ვრცელდება

გამგებლის/მერის უფლებამოსილებაზეც. ასეთ შემთხვევაში მუნიციპალიტეტში
ხორციელდება მთავრობის პირდაპირი სახელმწიფო მმართველობა მანამ, სანამ
რიგგარეშე არჩევნების შედეგად ახალი ადგილობრივი ორგანოები აირჩევიან.

წყაროები :

საქართველოს კონსტიტუცია . 1995 წ.

საქართველოს ორგანული კანონი ადგილობრივი თვითმმართველობის შესახებ ; თბ. 2005

წ.

რეგიონალური განვითარებისა და ინფრასტრუქტურის სამინისტროს დებულება. თბ. 2007

წ.

http://www.civil.ge/geo/article.php?id=27557

http://forum.rustavi2.com/index.php?showtopic=1962
 თავი XIV

ქართული სახელმწიფოს ენერგეტიკული პოლიტიკა

საქართველოს ენერგეტიკულ სექტორში

სახელმწიფოპოლიტიკის

ძირითადი მიმართულებები

I. ძირითადი ამოცანები

საქართველოს ენერგეტიკულ სექტორში გატარებული პოლიტიკის უმთავრესი ამოცანაა

ქვეყანაში არსებული ენერგეტიკული რესურსების მაქსიმალური ათვისებისა და
იმპორტირებული ენერგომატარებლების მოწოდების წყაროების დივერსიფიკაციის
ხარჯზე მრეწველობის დარგებისა და საყოფაცხოვრებო-კომუნალური სფეროს
ენერგეტიკულ რესურსებზე მოთხოვნის სრული დაკმაყოფილება, სექტორის
ეკონომიკური დამოუკიდებლობისა და მდგრადობის მიღწევა, უსაფრთხოების
(ტექნიკური, ეკონომიკური და პოლიტიკური ფაქტორები) უზრუნველყოფა.
საქართველოს ელექტროენერგეტიკულ სექტორში გრძელვადიანი პოლიტიკის
უმთავრესი ამოცანა საკუთარი ჰიდრორესურსებით ელექტროენერგიაზე ქვეყანაში
არსებული მოთხოვნის სრული დაკმაყოფილებაა: ეტაპობრივად, ჯერ იმპორტის, შემდეგ
კი – თბოგენერაციის ჩანაცვლებით. ამ ამოცანის გადაწყვეტამდე
თბოელექტროსადგურების ინფრასტრუქტურის რეაბილიტაციამ, ენერგობლოკების
თანამედროვე აირტურბინული კომბინირებული ციკლის ტექნოლოგიებით აღჭურვამ
უნდა შექმნას ბაზისური სიმძლავრის მყარი და საიმედო საფუძველი.

ენერგეტიკული უსაფრთხოების უზრუნველყოფა, უპირველეს ყოვლისა, მიზნად ისახავს

რამდენიმე ამოცანის პარალელურად გადაწყვეტას, კერძოდ:

ა) უნდა მოხდეს სექტორში ტექნოლოგიურად მოძველებული და ფიზიკურად გაცვეთილი

ტექნიკური ბაზის სრული გადაიარაღება;

ბ) უნდა განხორციელდეს ახალი ელექტროსადგურების, ელექტროენერგიისა და

ბუნებრივი გაზის გადაცემის ინფრასტრუქტურის მშენებლობა;
გ) მიღწეულ უნდა იქნეს იმპორტირებული ენერგომატარებლების (ბუნებრივი გაზი,
ნავთობი, ელექტროენერგია) დივერსიფიკაცია;

დ) უნდა ჩამოყალიბდეს სექტორის კომერციულად მომგებიანი ეკონომიკური მოდელი.

ქვეყნის მდიდარი ჰიდრორესურსების ეფექტიანად ათვისება საქართველოს
ენერგეტიკული სექტორის განვითარების მთავარი მიმართულება უნდა გახდეს.
ამასთანავე, ჰიდროენერგეტიკული კომპლექსების მშენებლობა უნდა წარიმართოს ყველა
შესაძლო მიმართულებით – როგორც მცირე და საშუალო ჰიდროელექტროსადგურების,
ისე მძლავრი კომპლექსების მშენებლობით. საქართველოს ბუნებრივი პირობები
საშუალებას იძლევა, მნიშვნელოვნად იქნეს განვითარებული ალტერნატიული ენერგიის
წყაროები.

საქართველოს გეოგრაფიული მდებარეობიდან გამომდინარე, ქვეყნის ენერგეტიკული

კომპლექსი ეფექტიანად უნდა ჩაერთოს რეგიონში ენერგომატარებლების იმპორტ-
ექსპორტისა და ტრანზიტის ოპერაციებში. ამისათვის უნდა განხორციელდეს მეზობელი
სახელმწიფოების ენერგეტიკულ სისტემებთან დამაკავშირებელი ინფრასტრუქტურის
რეაბილიტაცია და ახალი ელექტროგადამცემი ხაზების, ქვესადგურებისა და ბუნებრივი
გაზის მილსადენების მშენებლობა.

საქართველო ენერგეტიკული რესურსების იმპორტიორი ქვეყნიდან თანდათანობით უნდა

იქცეს მაღალი ტექნიკურ-ეკონომიკური მახასიათებლების მქონე, მდგრადი,
კონკურენტუნარიანი და მოქნილი, დამოუკიდებელი ენერგეტიკული შესაძლებლობების
სახელმწიფოდ. საქართველოს ენერგეტიკული სექტორის სტრატეგიულ ინტერესს
წარმოადგენს ევროპისა და აზიის დამაკავშირებელი აღმოსავლეთ-დასავლეთისა და
ჩრდილოეთ-სამხრეთის ენერგეტიკული და ენერგოსატრანსპორტო ინფრასტრუქტურის
განვითარება.

ენერგეტიკული სექტორის კომერციალიზაციისა და ეკონომიკური მდგომარეობის

გაჯანსაღების აუცილებლობიდან გამომდინარე, ახალი ინვესტიციების მოზიდვისა და
კონკურენციის განვითარების მიზნით, პრივატიზებას უნდა დაექვემდებაროს
ელექტროენერგიისა და ბუნებრივი გაზის დისტრიბუციის კომპანიები და
ელექტროსადგურები.

ენერგეტიკულ სექტორში გასატარებელი სახელმწიფო პოლიტიკის ერთ-ერთი ძირითადი

ამოცანა უნდა იყოს ადგილობრივი თუ უცხოური კომპანიების საქმიანობის მაქსიმალური
ხელშეწყობა და ბიუროკრატიული მექანიზმებისა და პროცედურების მინიმუმამდე
შემცირება. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, პირველ რიგში განსახორციელებელი
ღონისძიებაა ენერგეტიკულ სექტორში ყველა სახის ლიცენზიებისა და ნებართვების
ოპტიმიზაცია და მათი გაცემის გამარტივება. ენერგეტიკულ სექტორში ახალი საბაზრო
ურთიერთობების ჩამოყალიბების აუცილებლობიდან გამომდინარე, უნდა
განხორციელდეს ელექტროენერგეტიკული ბაზრის ეტაპობრივი ლიბერალიზაცია,
დერეგულირება; ასევე უნდა დაინერგოს ბაზრის ახალი მოდელი, რომელიც
უზრუნველყოფს სექტორში ფუნქციონირებად სუბიექტებს შორის უფლება-
მოვალეობებისა და პასუხისმგებლობების მკაფიოდ გამიჯვნას, რაც ელექტროენერგიის
ბაზარზე ელექტროენერგიის საბითუმო გამყიდველებსა და მყიდველებს შორის
პირდაპირი ხელშეკრულებების გაფორმების სისტემაზე გადასვლით მიიღწევა.

II. პოლიტიკის მიმართულებები

საქართველოს საკანონმდებლო და აღმასრულებელი ხელისუფლებები, ენერგეტიკის

მარეგულირებელი და ნავთობისა და გაზის რესურსების მარეგულირებელი ეროვნული
კომისიები – შესაბამისად კანონშემოქმედითი საქმიანობით, ნორმატიული აქტებით,
სახელმწიფო პროგრამებისა და საბიუჯეტო პროექტების განხორციელებით,
საერთაშორისო ურთიერთობებში მონაწილეობით, პრივატიზაციით და საქართველოს
კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა ქმედებებით უზრუნველყოფენ შემდეგი
მიმართულებების ხელშეწყობას:

1. ენერგიის ეფექტიანად გამოყენება

1. სამრეწველო და საყოფაცხოვრებო სფეროებში ენერგოეფექტიანობის ამაღლება,

ქვეყანაში ენერგოეფექტიანობის ამაღლების საკანონმდებლო და ინსტიტუციური
ჩარჩოების ჩამოყალიბება.

2. თბომომარაგებისა და კოგენერაციული სიტემების, აგრეთვე განახლებადი ენერგიის

წყაროების გამოყენებისათვის საჭირო ღონისძიებების შესწავლა და დანერგვა.

2. ენერგოუსაფრთხოება

2.1. გადაიარაღება და რეაბილიტაცია

1. უპირველეს ყოვლისა, არსებული ჰიდროელექტროსადგურების რეაბილიტაციის

პროცესის დასრულება.

2. არსებული თბოსადგურების რეაბილიტაცია და თანამედროვე აირტურბინული

კომბინირებული ციკლის ტექნოლოგიების გამოყენება.

3. მეზობელი ქვეყნების ენერგეტიკულ სისტემებთან არსებული კავშირების სრული

რეაბილიტაცია.

4. მაღალი ძაბვის გადამცემი ქსელისა და დისპეტჩერული მართვის სისტემის

რეაბილიტაცია.

5. ბუნებრივი გაზის მაგისტრალური და გამანაწილებელი ქსელის რეაბილიტაცია და

გაფართოება; ბუნებრივი გაზის გამოყენების გაფართოების მაქსიმალური ხელშეწყობა,
საავტომობილო ტრანსპორტის ჩათვლით.
2.2. ახალი ობიექტების მშენებლობა

1. პირველ ეტაპზე მცირე სიმძლავრის (10 მგვტ-მდე) ჰიდროელექტროსადგურების

დერეგულირების უზრუნველყოფა.

2. იმპორტირებული ელექტროენერგიისა და თბოსადგურებზე გამომუშავებული

ბაზისური ენერგიის წარმოების წილში მათი ეტაპობრივი ჩანაცვლება
ჰიდროსადგურებზე გამომუშავებული ელექტროენერგიით და ამ მიზნით ახალი
ჰიდროელექტროსადგურების მშენებლობა.

3. ალტერნატიული ენერგიის წყაროების გამოყენება იმის გათვალისწინებით, რომ

ტრადიციული და ალტერნატიული ენერგიის წყაროების გამოყენება თანაბარ პირობებში
მოექცევა.

4. ენერგოსისტემის მდგრადობის უზრუნველყოფის მიზნით დასავლეთ და აღმოსავლეთ

საქართველოს დამაკავშირებელი მაღალი ძაბვის ელექტროგადამცემი ხაზების
რეზერვირების განხორციელება და მშენებლობა.

5. მეზობელი ქვეყნების ენერგოსისტემებთან დამაკავშირებელი ახალი, მაღალი ძაბვის

ელექტროგადამცემი ხაზების მშენებლობა.

6. მეზობელი ქვეყნების ენერგოსისტემებთან ტექნიკური შესაძლებლობებიდან

გამომდინარე ელექტროენერგიის პარალელურ რეჟიმში მუშაობა.

7. მეზობელი ქვეყნების ბუნებრივი გაზის სისტემებთან დამაკავშირებელი მილსადენების

მშენებლობა.

8. ტრანსკასპიური ენერგეტიკული დერეფნის გაფართოება.

9. ენერგომატარებლების მიწისქვეშა და მიწისზედა საცავების მოწყობა.

2.3. ადგილობრივი ენერგეტიკული რესურსების მოპოვება

1. ნავთობისა და გაზის ახალი საბადოების კვლევა-ძიება, პროგნოზული რესურსების

ბაზაზე მნიშვნელოვანი რაოდენობის სამრეწველო მარაგების მომზადება და შესაბამისად
მოპოვებისზრდა.

2. ნავთობისა და ბუნებრივი გაზის არსებულ საბადოებზე მარაგების დაზუსტების

უზრუნველყოფა და მოპოვების ინტენსიფიკაცია.

3. ეკონომიკურად ხელსაყრელი სამთო-გეოლოგიური პირობების მქონე ნახშირის

საბადოების ექსპლუატაცია, ახალი ტექნოლოგიური მიღწევების ბაზაზე ბაზისური
ელექტროენერგიის წარმოების პოტენციალის კონკურენტუნარიანობის შესწავლა
საშუალოვადიან პერსპექტივაში რეალიზაციის მიზნით.

2.4. სარეზერვო სიმძლავრე

ქვეყნის ენერგოუსაფრთხოების უზრუნველყოფის მიზნით ელექტროენერგიის ყველა
საბითუმო მყიდველი ვალდებულია იქონიოს სარეზერვო სიმძლავრე მისი მოხმარების
არანაკლებ შემდეგი მოცულობებისა:

ა) 2006-2009 წწ. – 10% (ადგილობრივი ან იმპორტირებული წყაროებით);

ბ) 2010-2012 წწ. – 10% (მათ შორის, მინიმუმ 5% ადგილობრივი წყაროებით);

გ) 2013-2015 წწ. – 10% (სრულად ადგილობრივი წყაროებით);

დ) 2016-2019 წწ. – 15% (სრულად ადგილობრივი წყაროებით).

3. ელექტროენერგიის გადამცემ და გამანაწილებელ ქსელებზე „მესამე მხარის დაშვება“

1. ელექტროენერგიის მყიდველს უფლება აქვს, ელექტროენერგია შეისყიდოს

ელექტროენერგიის ნებისმიერი გამყიდველისგან, თუ მისი წლიური მოხმარება შეადგენს:

ა) 2006–2009 წწ. – არანაკლებ 30 მლნ კვტ.სთ;

ბ) 2010–2012 წწ. – არანაკლებ 7 მლნ კვტ.სთ;

გ) 2013–2015 წწ. – არანაკლებ 3 მლნ კვტ.სთ;

დ) 2016–2017 წწ. – არანაკლებ 1 მლნ კვტ.სთ;

ე) 2017 წ. – 1 კვტ.სთ.

2. ელექტროენერგიის გადაცემისა და განაწილების ლიცენზიატები ვალდებული არიან

უზრუნველყონ ამ მუხლის პირველი პუნქტით განსაზღვრული ელექტროენერგიის
მყიდველებისთვის ელექტროენერგიის გატარება საქართველოს ენერგეტიკის
მარეგულირებელი ეროვნული კომისიის მიერ დადგენილი ტარიფით.

4. აღრიცხვიანობა

ელექტროენერგიისა და ბუნებრივი გაზის გამანაწილებელ კომპანიებში კომუნალური

გამრიცხველიანების შემდეგ ეტაპზე ინდივიდუალური გამრიცხველიანების პროცესის
სრულად განხორციელება (პირველ რიგში, მსხვილ ქალაქებში და რაიონულ ცენტრებში,
შემდეგ კი – მთელი საქართველოს მასშტაბით).

5. ადგილობრივი და უცხოური ინვესტიციების მოზიდვა და პრივატიზაცია

1. ადგილობრივი და უცხოური ინვესტიციების მოზიდვის მიზნით შესაბამისი

სამართლებრივი და ეკონომიკური გარემოს შექმნა, რისთვისაც საჭიროა:
ა) ლიცენზიებისა და ნებართვების რაოდენობის მინიმუმამდე შემცირება, ხოლო
აუცილებელი ლიცენზიების გაცემის პროცედურების მაქსიმალური გამარტივება;

ბ) 2007 წლის 1 იანვრის შემდეგ ექსპლუატაციაში შეყვანილი ელექტროსადგურების

დერეგულირება.

2. ელექტროენერგეტიკისა და ბუნებრივი გაზის სექტორებში პრივატიზაციის პროცესის

გამჭვირვალედ ჩატარება, ისე, რომ უზრუნველყოფილ იქნეს ელექტროენერგიისა და
ბუნებრივი გაზის საბოლოო მომხმარებლების სტაბილური მომარაგება.

3. პრივატიზაციის პროცესში მონაწილე მხარეების (სახელმწიფო და ინვესტორი)

უფლებებისა და პასუხისმგებლობების განსაზღვრა და გამიჯვნა შესაბამისი
ხელშეკრულებების საფუძველზე.

6. სექტორის ეკონომიკური მდგრადობა

6.1. ლიბერალიზაცია და დერეგულირება ელექტროენერგეტიკისა და ბუნებრივი გაზის

სექტორებში კონკურენციის განვითარება და ეტაპობრივი დერეგულირება.

6.2. კომერციულ-ეკონომიკური ურთიერთობები

1. ელექტროენერგიის მწარმოებელ და ბითუმად შემსყიდველ კომპანიებს შორის

პირდაპირ სახელშეკრულებო ურთიერთობებზე გადასვლა.

2. პირს ან პირთა ჯგუფს არა აქვს უფლება, ფლობდეს ელექტროენერგიის წარმოების ან

განაწილების (პირდაპირი მომხმარებლებისთვის გატარებული ელექტროენერგიის
გამოკლებით) მთლიანი მოცულობის 70%-ზე მეტს.

3. ენერგეტიკული სექტორის ადრე წარმოშობილი დავალიანებებისაგან განთავისუფლება.

4. ელექტროენერგიის (სიმძლავრის) ბაზრის წესების ამოქმედება.

5. ბუნებრივი გაზის ბაზრის წესების ამოქმედება.

7. სატარიფო პოლიტიკა

1. ტარიფი უნდა იცავდეს მომხმარებელს მონოპოლიური ფასებისაგან და იმავდროულად

ენერგოსისტემას უნდა აძლევდეს გრძელვადიანი, მდგრადი ფინანსური და ტექნიკური

განვითარების საშუალებას. ამ მიზნების მისაღწევად სატარიფო მეთოდოლოგია

სხვადასხვა ტიპის

მომხმარებლისთვის შეიძლება ითვალისწინებდეს შემდეგი სახის ტარიფებს, რომელთა

გამოყენება
შესაძლებელია ცალ-ცალკე ან მათი ნებისმიერი ერთობლიობით:

ა) სეზონურ ტარიფებს;

ბ) პიკური დატვირთვის (სადღეღამისო) ტარიფებს;

გ) ბიჯურ (მოხმარების მოცულობაზე დაფუძნებულ) ტარიფებს;

დ) გრძელვადიან, წინასწარ დაფიქსირებულ (მათ შორის, ზღვრულ) ტარიფებს;

ე) ზღვრულ ტარიფებს.

2. სეზონური და პიკური დატვირთვის (სადღეღამისო) ტარიფები უნდა ეფუძნებოდეს

ნეიტრალურ პრინციპს, მათი გამოყენება სავალდებულო არ უნდა იყოს
ელექტროენერგიის გამყიდველებისა და მომხმარებლისათვის და გამოყენება უნდა
მოხდეს გამყიდველისა და მომხმარებლის ურთიერთშეთანხმების საფუძველზე.

3. ბიჯური (მოხმარების მოცულობაზე და ნეიტრალურ პრინციპზე დაფუძნებული)

ტარიფების, გრძელვადიანი, წინასწარ დაფიქსირებული ტარიფების და ზღვრული
ტარიფების გამოყენება სავალდებულო იქნება ელექტროენერგიის გამყიდველებისა და
მომხმარებლებისათვის. გამონაკლისია კომუნალური მრიცხველებით მოსარგებლე
მომხმარებლები, რომელთა მიმართაც არ იქნება გამოყენებული ბიჯური (მოხმარების
მოცულობაზე და ნეიტრალურ პრინციპზე დაფუძნებული) ტარიფები.

4. უნდა მოხდეს ელექტროენერგიის წარმოების ტარიფების ეტაპობრივი დერეგულირება.

5. ტარიფი უნდა ასახავდეს მომხმარებელთა სხვადასხვა კატეგორიის მომსახურების

სხვადასხვა ღირებულებას.

8. ორმხრივი და რეგიონალური თანამშრომლობა

1. მეზობელი ქვეყნების ელექტროენერგეტიკულ სისტემებთან ელექტროენერგიის

გაცვლა.

2. მეზობელი ქვეყნების ელექტროენერგეტიკული სისტემების ტექნიკურ ოპერატორებთან

გრძელვადიანი თანამშრომლობა, ჭარბი ელექტროენერგიის ექსპორტის და საჭიროების
შემთხვევაში – იმპორტის უზრუნველსაყოფად.

3. ელექტროენერგიის რეგიონალური ბაზრის ჩამოყალიბების მიზნით შესაბამისი

საკანონმდებლო-ნორმატიული ბაზის ჰარმონიზაციის ინიციირება და განხორციელება.

4. ქვეყნის გეოპოლიტიკური მდებარეობის მაქსიმალურად ეფექტიანი გამოყენება და

ენერგომატარებლების იმპორტ-ექსპორტისა და ტრანზიტის ხელშეწყობა.

5. ევროპისა და აზიის დამაკავშირებელი აღმოსავლეთ-დასავლეთისა და ჩრდილოეთ-

სამხრეთის ენერგეტიკული და ენერგოსატრანსპორტო ინფრასტრუქტურის განვითარება.
6. ბუნებრივი გაზისა და ელექტროენერგიის მოწოდების წყაროების დივერსიფიკაციის
უზრუნველყოფა.

http://www.esco.ge/files/02_-_parlamentis_dadgenileba.pdf

ნავთობი

ისტორია

ირველი ცნობები საქართველოში ნავთობის მოპოვების თაობაზე გვხვდება ჯერ კიდევ

ბერძნულ მითოლოგიაში. შუა საუკუნეების იტალიელი მოგზაური მარკო პოლო თავის
ჩანაწერებში ასევე მიუთითებს, რომ საქართველოში მოიპოვება ზეთოვანი სითხე
(ნავთობი), რომელიც გამოიყენება როგორც ადგილობრივი მოსახლეობის მიერ
საყოფაცხოვრებო (საწვავი, საპოხი, განათების საშუალება) და სამკურნალო
მიზნებისათვის, ასევე გააქვთ მეზობელ ქვეყნებში.

ძველ დროში ნავთობის კუსტარული მოპოვება წარმოებდა მცირე რაოდენობით მხოლოდ

იმ ადგილებში, სადაც ადგილი ჰქონდა ნავთობის ზედაპირულ გამოსავლებს
(საკუპრეები).

XIX საუკუნის მეორე ნახევარში ნავთობის სამრეწველო მოპოვება მცირე სიღრმეზე

გაბურღულ ჭაბურღილების მეშვეობით დაიწყო გარე კახეთის რამოდენიმე უბანზე
(მირზაანი, შირაქი, ელდარი) და მისი წლიური მოპოვება 2000 ტ-მდე ავიდა. მოპოვების
მეტი ზრდა შეუძლებელი იყო ვინაიდან სამუშაოები მიმდინარეობდა ნავთობიანი
ტერიტორიების გეოლოგიური შესწავლის გარეშე და გამოყენებული პრიმიტიული
ხერხები არ უზრუნველყოფდა ნავთობშემცველი უბნების რეალური პოტენციალის სრულ
გამოყენებას.

საქართველოს წიაღის გეგმაზომიერი შესწავლა ნავთობგაზიანობის პერსპექტიულობის

განსასაზღვრავად და ბურღვითი სამუშაოები საბადოების გამოსავლენად და ნავთობის
მოსაპოვებლად დაიწყო XX საუკუნის 20-ანი წლებიდან, როდესაც ჩამოყალიბდა
სპეციალიზირებული საწარმოო "საქნავთობი".

ბოლო 70-80 წლის განმავლობაში ქვეყანაში შესრულებული იქნა დიდი მოცულობის

ძებნა-ძიებითი სამუშაოები (გეოლოგიურ-გეოფიზიკური კვლევები, სტრუქტურული და
ღრმა ბურღვა), რის შედეგადაც გამოვლენილი იქნა 16 ნავთობის, 1 გაზნავთობის და 1
გაზის საბადო. 30-იან - 60-იან წლებში ნავთობის მოპოვება მიმდინარეობდა 7 მცირე
ზომის საბადოზე (მირზაანი, პატარა შირაქი, სუფსა, ნორიო, საცხენისი, ტარიბანა და აღმ.
ჭალადიდი) და წლიური მოპოვება მერყეობდა 20-55 ათ. ტონის ფარგლებში.70-იანი და
80-იანი წლების პირველი ნახევარი ქვეყნის ნავთობმოპოვების ისტორიაში
განსაკუთრებული წარმატებებით აღინიშნა. ამ დროს თბილისის მიმდებარე რაიონში
გამოვლენილი იქნა რამოდენიმე მაღალდებიტიანი ნავთობის საბადო (სამგორი-
პატარძეული-ნინოწმინდა, სამგორის სამხრეთი თაღი, თელეთი), რომელთა
ექსპლუატაციაში შეყვანის შემდეგ შესაძლებელი გახდა ნავთობის მოპოვების მკვეთრი
გაზრდა.

ნავთობის წლიური მოპოვების პიკი მოდის 1980-1983 წლებზე, როდესაც ეს მაჩვენებელი

3.2-3.3 მლნ. ტ-ს შეადგენდა.შემდგომ პერიოდში ნავთობის მოპოვებამ მკვეთრად იკლო
და ბოლო ხანებში წლიური მოპოვება 60-140 ათასი ტონის ფარგლებში მერყეობს. ასეთი
ვითარება გამოწვეულია ერთის მხრივ იმ გარემოებით, რომ ახალი საბადოების გახსნა
სხვადასხვა ობიექტური და სუბიექტური მიზეზების გამო ვერ მოხერხდა, ხოლო მეორეს
მხრივ უკვე გამოვლენილ ძირითად საბადოებზე ადგილი აქვს მოპოვების ვარდნის
ბუნებრივ პროცესს.

ბოლო 10-15 წლის განმავლობაში ქვეყანაში დაიწყო საქმიანობა უცხოურმა

ნავთობკომპნიებმა, რომლებსაც პროდუქციის წილობრივი განაწილების
ხელშეკრულებები აქვთ გაფორმებული სახელმწიფოსთან.

მიუხედავად იმისა, რომ ამ კომპანიებმა უკვე საკმაოდ დიდი მოცულობის ძებნითი

სამუშაოები ჩაატარეს თავიანთ სალიცენზიო ტერიტორიებზე, ახალი საბადოების
აღმოჩენა ჯერჯერობით ვერ მოხერხდა, თუმცა საამისოდ ხელსაყრელი გეოლოგიური
პროგნოზი არსებობს.

ნავთობსადენები

საქართველოში ნავთობის ტრანსპორტირება ორი ნავთობსადენით - ბაქო-თბილის-

ჯეიჰანის ნავთობსადენით და დასავლეთ მარშრუტის საექსპორტო მილსადენით
ხორცილედება.

ბაქო-თბილისი-ჯეიჰანის ნავთობსადენის პროექტი

აზერბაიჯანიდან "აზერი-ჩირაგი-გიუნეშლის" საბადოდან მოპოვებული ნავთობის

ექსპორტირება ბაქო-თბილისი-ჯეიჰანის ნავთობსადენის საშუალებით ხორციელდება.

Bთჩ ნავთობის კასპიის და ხმელთაშუა ზღვებს შორის ტრანსპორტირების პირველი

პირდაპირი მარშრუტია. მისი მშენებლობის მთლიანმა ხარჯმა 4 მილიარდ აშშ. დოლარს
მიაღწია. ბაქო-თბილისი-ჯეიჰანის მილსადენი მსოფლიოში ერთ-ერთი ყველაზე გრძელი
მილსადენია. მისი სიგრძე 1768კმ-ია.
ბაქო-თბილისი-ჯეიჰანის ნავთობსადენით ნავთობის ტრანსპორტირება 2005 წლის მაისში
დაიწყო, ხოლო 2005 წლის ოქტომბერში საქართველოს, აზერბაიჯანისა და თურქეთის
პრეზიდენტებმა გარდაბანში Bთჩ-ის საქართველოს მონაკვეთი ოფიციალურად გახსნეს.

ამ ნავთობსადენის ოპერირების შედეგად, პროექტის ფუნქციონირების პერიოდში,

პირდაპირი სატრანზიტო შემოსავლების სახით, საქართველოს ბიუჯეტი დაახლოებით 50
მილიონ აშშ. დოლარს მიიღებს.

ბაქო-თბილისი-ჯეიჰანის ძირითადი საექსპორტო ნავთობსადენის პროექტის ფარგლებში

ინვესტორი კომპანიები ახორციელებენ მოსახლეობის სოციალური მხარდაჭერის
პროგრამებს, რომელთა მიზანია ნავთობსადენის დერეფანში მდებარე სოფლების
მოსახლეობის დახმარება სოციალური პრობლემის გადაჭრაში.

ნავთობის მოპოვება

საქართველოს ტერიტორია დაყოფილია 25 სალიცენზიო ბლოკად. ბლოკებზე ნავთობისა

და გაზის სარგებლობის გენერალური ლიცენზია ღია საერთაშორისო ტენდერების
საფუძველზეა გაცემული. დღეისათვის ნავთობისა და გაზის ძებნა-ძიებისა და მოპოვების
საქმიანობას 12 ნავთობკომპანია ახორციელებს:

 Jindal Petroleum (ინდოეთი)

 Frontera Resources Georgia (აშშ)

 Strait Oil and Gas (დიდი ბრიტანეთი-ავსტრალია)

 Georgia Oil and gas (საქართველო)

 Ninotsminda Oil Company (ჩეხეთი) 

 Vectra Investment Private Limited (ინდოეთი)           

 Canargo Norio (ჩეხეთი)                                   

 Canargo Nazvrevi (ჩეხეთი) 

 Marine Resources (რუმინეთი)

 ELENILTO (ისრაელი)

 Trans Atlantic (დიდი ბრიტანეთი-ავსტრალია) 

 Strait Oil and Gas (Adjara) (დიდი ბრიტანეთი-ავსტრალია)

http://www.energy.gov.ge/energy.php?id_pages=66&lang=geo

გაზი

ისტორია

საქართველოს მაგისტარლური გაზსადენის სისტემა 1959 წლიდან ფუნქციონირებს, როცა

ექსპლუატაციაში შევიდა ამიერკავკასიაში პირველი მაგისტრალური გაზსადენი -
ყარადაღი-თბილისი. საწყის ეტაპზე საქართველოში ფუნქციონირებდა 500 მმ დიამეტრის
50 კმ სიგრძის გაზსადენი წითელი ხიდიდან თბილისამდე. ექსპლუატაციაში იყო
გარდაბნის, რუსთავის და ნავთლუღის გაზგამანაწილებელი სადგურები. 1963 წელს
ექსპლუატაციაში შევიდა ორჯონიკიძე-თბილისის 700 მმ-იანი გაზსადენი, რამაც
საქართველოს შესაძლებლობა მისცა ბუნებრივი გაზით ორი ერთმანეთისაგან
დამოუკიდებელი წყაროდან - რუსეთიდან და აზერბაიჯანიდან მომარაგებულიყო.

1967_1968 წლებში ექსპლუატაციაში შევიდა ყარადაღ-თბილისისა და ორჯონიკიძე-

თბილისის პარალელური 700 და 800 მმ-იანი გაზსადენები.

1979-80 წლიდან საქართველოში ფუნქციონირებს 1000 მმ-იანი ყაზახ-საგურამოს 89 კმ-

იანი, ხოლო 1988 წლიდან 1200 მმ-იანი ჩრდილოეთ კავკასია-ამიერკავკასიის
გაზსადენები.

1969 წლიდან ფუნქციონირებს საგურამოს, ხოლო 1980-81 წლებიდან ქვეშეთის

საკომპრესორო სადგურები. საქართველოს მაგისტრალური გაზსადენებით ხორცილედება
ბუნებრივი გაზის ტრანსპორტირება საქართველოს ობიექტებისათვის და სატრანზიტო
მომსახურება სომხეთისათვის. მაგისტარლური გაზსადენის ექსპლუატაციას
ახორცილებენ ყაზბეგის, ქვეშეთის, საგურამოს და თერჯოლის სახაზინო
საექსპლუატაციო ფილიალები.

საქართველოს მაგისტრალური გაზსადენის სისტემა 9 გაზსადენს მოიცავს. მათ შორის,

ჩრდილოეთ კავკასია-ამიერკავკასია, ყაზახ-საგურამო, ყარადაღ-თბილისი, ვლადიკავკაზ-
თბილისი, საგურამო-ქუთაისი, ქუთაისი-სოხუმი, რუსთავი-თელავი-ჟინვალი, წითელი
ხიდი-წალკა-ალასტანი და გომი-ხაშური-ბაკურიანი.

საქართველოს ნავთობისა და გაზის კორპორაცია

სს "საქართველოს ნავთობისა და გაზის კორპორაცია" საქართველოში არსებული
მაგისტრალური გაზსადენების სისტემის, გაზსადენებისა და ნავთობსადენების
ექსპლუატაციას ახორციელებს. მისი საქმიანობის ერთ-ერთი მთავარი მიმართულებაა
მაგისტრალური გაზსადენების სისტემის აღდგენა/რეაბილიტაცია; ახალი
მაგისტრალური გაზსადენების და ნავთობსადენების დაპროექტება/მშენებლობა;
სათანადო ინფრასტრუქტურის შექმნა, განვითარება და ოპერირება. ასევე, ნავთობისა და
გაზის რესურსების დაძიება, მათი ათვისება, მოპოვება, ამ სამუშაოთა დაპროექტება, ასევე
ნავთობისა და გაზის, მათი პროდუქტების საქართველოს ტერიტორიაზე და მის
ფარგლებს გარეთ ტრანსპორტირების ტრანზიტის, ექსპორტის, იმპორტის, შენახვის,
მომზადების, გადამუშავების, რეალიზაციის და მარკეტინგის ოპერაციების წარმოება.

იგი ახორციელებს მაღალი წნევის გაზსადენის სისტემის ექსპლუატაციას და ტექნიკურ

მომსახურებას. მისი ძირითადი საქმიანობაა: საქართველოს ტერიტორიაზე ბუნებრივი
გაზის ტრანსპორტირებისა და ტრანზიტის უზრუნველყოფა, საჭირო ოდენობის გაზის
მომხმარებლისთვის შეუფერხებელი მიწოდება. კომპანია აგრეთვე უზრუნველყოფს გაზის
ტრანზიტს, მიწოდებასა და ტრანსპორტირებას სომხეთის რესპუბლიკაში.

მისი ფუნქციაა გაზის ხარჯვის აღრიცხვის წარმოება, რეჟიმის დაცვა, მის სისწორეზე
კონტროლის დაწესება, გაზის დანაკარგების მიზეზების დადგენა და გაზსადენის
უსაფრთხოების დაცვა.

გაზის ტრანსპორტირების კომპანია ექსპლუატაციას უწევს 1939.52 კმ (გაზის

საერთაშორისო კორპორაციის საწესდებო ბალანსის მიხედვით) საერთო სიგრძის
მაგისტრალურ გაზსადენებსა და განშტოებებს, 85 გაზგამანაწილებელ სადგურს, 5 გაზის
გამზომ კვანძს. გაზსადენების მთლიანი საპროექტო წარმადობა დღე-ღამეში 55 მლნ.მ3
შეადგენს, ანუ 20 მლიარდ მ3 წელიწადში. გაზსადენების მთლიანი გეომეტრიული
მოცულობაა 551.151 მ3.

საქართველოს ეკონომიკური განვითარების მინისტრის ბრძანებით, 2006 წლის მარტში

დაფუძნდა "საქართველოს ნავთობისა და გაზის კორპორაცია". კორპორაციის
შემადგენლობაში შევიდა სს "საქართველოს ნავთობის საერთაშორისო კორპორაციის",
სს ,,საქართველოს გაზის საერთაშორისო კორპორაციის" და სს "საქნავთობის"
სახელმწიფოს საკუთრებაში არსებული აქციების 100%. 2011 წლის სექტემბერში
კორპორაციამ სამართლებრივი ფორმა შეიცვალა და შეზღუდული პასუხისმგებლობის
საზოგადოებიდან სააქციო საზოგადოებად გარდაიქმნა.

ამჟამად კორპორაციის აქციათა 100%-ს სს "საპარტნიორო ფონდი“ ფლობს, რომელიც,

თავის მხრივ, სახელმწიფო საკუთრებაშია. კომპანიის მართვის უფლება მინიჭებული აქვს
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტროს.

ბუნებრივი გაზის ბაზრის წესები

ბუნებრივი გაზის ბაზრის წესები აწესრიგებს ბუნებრივი გაზის მიმწოდებელს,
ტრანსპორტირების და განაწილების ლიცენზიატებსა და პირდაპირ მომხმარებელს შორის
ურთიერთობებს. იკრძალება მიმწოდებლის ან ლიცენზიატის მიერ ბუნებრივი გაზით
მომარაგების შეწყვეტა ან შემცირება გარდა კანონით განსაზღვული შემთხვევებისა.
ბუნებრივი გაზის ყიდვა-გაყიდვისა და ტრანსპორტირების ურთიერთობის მონაწილეებმა
ბუნებრივი გაზის მიწოდებისა და მოხმარების დაბალანსების მიზნით შესაძლებელია
გააფორმონ ორმხრივი ან მრავალმხრივი ხელშეკრულებები.

ტრანსპორტირების ლიცენზიატი - საქართველოს გაზის ტრანსპორტირების კომპანია

ვალდებულია: ოპერატიულად შეასრულოს მიმწოდებლის მითითება ამა თუ იმ
პირისთვის ბუნებრივი გაზის მიწოდების, მიწოდების შეწყვეტის ან აღდგენის თაობაზე;
დაიცვას საიმედოობის სტანდარტები და უსაფრთხოების დადგენილი ნორმები და
წესები.

მიმწოდებელს ან ბუნებრივი გაზის სექტორის ლიცენზიატს (სულ 58 კომპანია) უფლება

აქვს შეწყვიტოს მომსახურება - თუ მისი მომხმარებელი არ ასრულებს
კანონმდებლობით, საბაზრო წესებით და ხელშეკრულებით გათვალისწინებულ
ვალდებულებებს; გაზმომარაგების შეწყვეტა საჭიროა დაგეგმილი ან ავარიული
სარემონტო სამუშაოების გამო; თუ საფრთხე ემუქრება ადამიანის სიცოცხლეს,
ჯანმრთელობას ან მის ქონებას.ის კომპანიები, რომლებიც ტრანსპორტირების სისტემის
მეშვეობით ახორციელებენ ბუნებრივი გაზის ყიდვა-გაყიდვას, ტრანსპორტირებას,
მიწოდებას, განაწილებას ან მოხმარებას, ვალდებულები არიან იყვნენ მზად სისტემაში
შესაძლო დეფიციტის გამომწვევი გარემოების თავიდან აცილებისთვის. საბაზრო წესების
მიხედვით, ტრანსპორტირების სისტემაში ბუნებრივი გაზის დეფიციტის შემთხვევაში,
დასაშვებია ბუნებრივი გაზის მიწოდების შემცირება ან შეზღუდვა.

ბუნებრივი გაზის ტრანსპორტირების ლიცენზიატი - საქართველოს გაზის

ტრანსპორტირების კომპანია ვალდებულია გამართულ მდგომარეობაში იქონიოს
მეზობელი ქვეყნების სისტემებთან დამაკავშირებელი ბუნებრივი გაზის
ტრანსპორტირების ქსელი. აგრეთვე ისე დააპროექტოს და მართოს სისტემა, რომ
უზრუნველყოფილ იქნეს ბუნებრივი გაზის ტრანსპორტირების სისტემის სტაბილურობა
მაშინაც კი, როდესაც სტიქიური უბედურების, დივერსიის, ავარიის ან სხვა მოვლენების
გამო მწყობრიდან გამოვა ტრანსპორტირების სისტემის ერთი ან მეტი მოწყობილობა.
დეფიციტის შემთხვევაში, ბუნებრივი გაზი უნდა გადანაწილდეს აუცილებლობისა და
სამართლიანობის პრინციპების შესაბამისად. გაზის ტრანსპორტირების კომპანია
ვალდებულია, პირველ რიგში, ბუნებრივი გაზით უზრუნველყოს ის პირდაპირი
მომხმარებლები, რომლებიც ბუნებრივი გაზის მეშვეობით აწარმოებენ ელექტროენერგიას.

საბაზრო წესების მიხედვით, თუ გეგმიური სარემონტო სამუშაოების ჩატარება იწვევს

ბუნებრივი გაზის მიწოდების დროებით შეწყვეტას, ამის შესახებ შესაბამის
დაინტერესებულ პირს უნდა ეცნობოს 30 დღით ადრე მაინც - მოცემული პროცედურის
დარღვევის შემთხვევაში შესაბამისად მოხდება ბუნებრივი გაზის მიწოდების შეწყვეტის
გადავადება.
საბაზრო წესი არეგულირებს ბუნებრივი გაზის ნასყიდობისა და ტრანსპორტირების
შესახებ განაცხადის წარდგენისა და ხელშეკრულების გაფორმების მექანიზმს. კერძოდ,
ბუნებრივი გაზის ნასყიდობის შესახებ ხელშეკრულების გაფორმების შემდეგ ბუნებრივი
გაზის გამყიდველი ვალდებულია, ტრანსპორტირების ლიცენზიატს მიმართოს
განაცხადით ბუნებრივი გაზის ტრანსპორტირების შესახებ და ათი დღის ვადაში
უზრუნველყოს ბუნებრივი გაზის მიწოდება.

ბუნებრივი გაზის მოცულობის შემცირების ან გაზრდის შესახებ განაცხადი მომსახურების

დამკვეთმა გაზის ტრანსპორტირების კომპანიას უნდა წარუდგინოს მინიმუმ ორი დღით
ადრე.

ბუნებრივი გაზის წინასწარ განსაზღვრულ მოცულობაზე მეტი რაოდენობით მიღების

შემთხვევაში, ბუნებრივი გაზის მიმღები ვალდებულია საანგარიშო პერიოდის
განმავლობაში აუნაზღაუროს ტრანსპორტირების ან შესაბამის განაწილების ლიცენზიატს
განსაზღვრულ მოცულობაზე ზევით მიღებული ბუნებრივი გაზის ღირებულება ან
აანაზღაუროს იგივე მოცულობის ბუნებრივი გაზით.

საბაზრო წესებით რეგულირდება ბუნებრივი გაზით მომარაგებისა და ბუნებრივი გაზის

ტრანსპორტირების სისტემასთან მიერთების წესი. კერძოდ, პირს, რომელსაც სურს
ტრანსპორტირების სისტემასთან მიერთება, ტრანსპორტირების ლიცენზიატს უნდა
წარუდგინოს განაცხადი. ტრანსპორტირების კომპანია ვალდებულია უარი განაცხადოს
მიერთებაზე, თუ განაწილების ლიცენზიატის ან პირდაპირი მომხმარებლის ბუნებრივი
გაზის ტრანსპორტირების ქსელთან (სისტემასთან) მიერთება აშკარა უარყოფით გავლენას
იქონიებს ბუნებრივი გაზის ტრანსპორტირების საერთო სისტემაზე. ტრანსპორტირების
სისტემასთან იმ მომხმარებლის მიერთება, რომლის ბუნებრივი გაზის წლიური მოხმარება
აღემატება მისი მომსახურე განაწილების ლიცენზიატის მიერ განაწილებული ბუნებრივი
გაზის წლიური მოცულობის 15%-ს, საჭიროებს სემეკის წინასწარ თანხმობას.
სისტემასთან მიერთებული ობიექტი ექსპლუატაციაში გაიშვება, ქსელთან მიერთებაზე
გაწეული აუცილებელი ხარჯების ანაზღაურების შემდეგ.

ბუნებრივი გაზის უკანონო მოხმარების შემთხვევაში ბუნებრივი გაზის

ტრანსპორტირების ლიცენზიატი უფლებამოსილია წინასწარი გაფრთხილების გარეშე
შეუწყვიტოს ბუნებრივი გაზის მომარაგება პირდაპირ მომხმარებელს ან განაწილების
ლიცენზიატს.

იკრძალება ზუსტი აღრიცხვის გარეშე ბუნებრივი გაზის მიწოდება, გაზის მრიცხველი

უნდა იდგეს ბუნებრივი გაზის ქსელზე ლიცენზიატის მიღებისა და მიწოდების
პუნქტების გამიჯვნის წერტილში ორივე მხრიდან.

http://www.energy.gov.ge/energy.php?id_pages=71&lang=geo
ელექტროენერგია

ისტორია

საქართველოს ბუნებრივ სიმდიდრეებს შორის პირველ ადგილზე წყალი და წყალთან

დაკავშირებული რესურსები დგას - ჰიდროენერგეტიკული პოტენციალი (მდინარეები,
ტბები, წყალცავები, მყინვარები, მიწისქვეშა წყლები, ჭაობები) ქვეყნის მთლიანი ფართის
გათვალისწინებით, მსოფლიოში ერთ-ერთ პირველ ადგილზეა.

ისტორიულ წყაროებზე დაყრდნობით დადგენილია, რომ თბილისში ელექტროგანათების

გამოყენების პირველი პროპაგანდისტი ცნობილი საზოგადო მოღვაწე ნიკო ნიკოლაძე
იყო. ელექტროენერგიის წარმოება საქართველოში 1887 წელს დაიწყო, როცა ქართული
დრამატული თეატრის გასანათებლად ქალაქ თბილისში თბური ძრავების დააყენეს.
სამუშაოები შვედურმა კომპანია “ბლანშე”-მ ჩაატარა. ამ საქმის ინიციატორი და
სულისჩამდგმელი იყო ქართველი მწერალი და საზოგადო მოღვაწე ილია ჭავჭავაძე.

1897 წელს მიხეილ რომანოვის განკარგულებით, ბორჯომის მინერალური წყლების

ქიმიური ლაბორატორიის ხელმძღვანელსა და დირექციის წევრს – მოლდენგაუერს,
ლიკანის სასახლის ელექტროენერგიით უზრუნველყოფის საკითხის მოგვარება დაევალა.
პირველი ჰიდროელექტროსადგური 1898 წელს ამუშავებული ბორჯომის
ჰიდროელექტროსადგური იყო, რომლის ნაგებობის მშენებლობის ინიციატორი
მოლდენგაუერი იყო. ჰიდროელექტროსადგურს 103 კილოვატი სიმძლავრის
ელექტროენერგიის გამომუშავება შეეძლო.

1913 წლის ბოლოსათვის საქართველოში 7 მცირე ჰიდროელექტროსადგური და

რამდენიმე ათეული თბოძრავიანი ელექტროსადგური მუშაობდა, რომელთა საერთო
ჯამური სიმძლავრე 9 მგვტ-ს შეადგენდა, ხოლო წლიური გამომუშავება თითქმის 216
ათასი კვტ.სთ-ს.

XX საუკუნის ოციანი წლებიდან საქართველოში დაიწყო ჰიდროელექტროსადგურების

ფართო მშენებლობა. 1927 წელს აშენდა ავჭალის ჰიდროელექტროსადგური „ზაჰესი“
(დადგმული სიმძლავრე - 36,8 მგვტ.); 1928 წელს - „აბჰესი“, 1934 წელს - „რიონჰესი“. 1941
წლისათვის საქართველოს ელექტროსადგურების საერთო სიმძლავრე 180 მგვტ-ს
შეადგენდა. 1945-1960 წლებში ექსპლოატაციაში შევიდა 11 ჰიდროელექტროსადგური.

საქართველოში ელექტროენერგიაზე არსებულმა დიდმა დეფიციტმა, ელექტროენერგიაზე

მოთხოვნის ზრდამ ქართველ მეცნიერებსა და ინჟინრებს საშუალება მისცა უცხოელ
სპეციალისტებთან ერთად, განეხორციელებინათ ისეთი უნიკალური
ჰიდროელექტროსადგურის დაპროექტება და მშენებლობა, როგორიცაა "ენგურჰესი",
რომელიც ექსპლუატაციაში 1978 წელს გაიშვა.
საქართველოში არსებული ქვანახშირის საბადოების ფართომასშტაბიანმა დამუშავებამ და
ელექტროენერგიაზე მოთხოვნილების ზრდამ შექმნა თბოელექტროსადგურების
მშენებლობის წინაპირობა.

1938 წელს ჩაირთო ტყვარჩელის თბოსადგურის პირველი აგრეგატები და თბილისის

თბოელექტროსადგური.

საქართველოში ენერგეტიკის განვითარების ახალი ეტაპი დაიწყო 1960 წელს, როცა

„თბილსრესის“ მშენებლობა გადაწყდა. 1963 წელს ექსპლუატაციაში გაიშვა „თბილსრესის“
პირველი ბლოკი, ხოლო 1972 წელს „თბილსრესის“ მერვე ბლოკის გაშვების შემდეგ, მისმა
ჯამურმა სიმძლავრემ 1 250 ათას კვტ.საათს შეადგინა.

90-იან წლებში განხორციელდა „თბილსრესის“ შემდგომი გაფართოება, 1990 წელს

ექსპლოატაციაში შევიდა მეცხრე ენერგობლოკი (300 ათასი კვტ), ხოლო 1994 წელს - მეათე
ენერგობლოკი (300 ათასი კვტ).

ელექტროსადგურების პარალელურად შენდებოდა 110 კვ. ელექტროგადამცემი ხაზი

„ზაჰესი-რიონჰესი“. „ზაჰესის“, „რიონჰესისა“ და „აბჰესის“ პარალელური მუშაობის
ორგანიზება დაიწყო 1934 წელს, რითაც დასაბამი მიეცა საქართველოს ენერგოსისტემის
შექმნას.

ელექტროსადგურების მშენებლობასთან ერთად განხორციელდა ელექტროგადამცემი

ხაზებისა და ელექტროქვესადგურების მშენებლობის პროექტები. 60-იანი წლებიდან
ინტენსიურად მიმდინარეობდა 220 კვ-იანი ქვესადგურების მშენებლობა და
ექსპლოატაციაში შეყვანა. 1973 წელს აშენდა 500 კვ-იანი 187.5 კმ სიგრძის
ელექტროგადამცემი ხაზი "ქართლი", რომელიც თბილსრესი და ქ/ს „დიდი ზესტაფონი“
დააკავშირა.

შემდგომ ეტაპზე აშენდა და ექსლუატაციაში გაეშვა 500 კვ-იანი ელექტროგადამცემი ხაზი

"იმერეთი".

შიდა ელექტროქსელის გაფართოვებასთან ერთად მნიშვნელოვანი კავშირები დამყარდა

მეზობელ ელექტროსისტემებთან.

დამოუკიდებლობის მოპოვების შემდეგ, ენერგოსექტორის რეაბილიტაციის მიზნით

საქართველოში დაიწყო ენერგეტიკული სექტორის რეორგანიზაცია, რასაც მოჰყვა
ელექტროენერგეტიკული სისტემის ცალკეულ დამოუკიდებელ სტრუქტურებად
ჩამოყალიბება. კერძოდ, გენერაციის ობიექტები ცალკეული დამოუკიდებელი
ელექტროსადგურების სახით ჩამოყალიბდა.

შეიქმნა შპს "ელექტროდისპეტჩერიზაცია 2000", სს "ელექტროგადაცემა", შპს "საქენერგო

2000", საჯარო სამართლის იურიდიული პირი "ენერგოგენერაცია", სს "საქენერგო" და
კავშირი (ასოციაცია) "საქართველოს ელექტროენერგიის საბითუმო ბაზარი", ასევე
რეგიონალური და მუნიციპალური ენერგოკომპანიები.
2000 წლიდან დაიწყო ენერგოსექტორის რეორგანიზაციის ახალი ეტაპი, უკვე უცხოური
კომპანიების მონაწილეობით. 2002 წელს განხორციელდა შპს
"ელექტროდისპეტჩერიზაცია 2000"-სა და სს "ელექტროგადაცემის" შერწყმა, შეიქმნა შპს
"საქართველოს სახელმწიფო ელექტროსისტემა" (სსე), რომელიც 2011 წელს სააქციო
საზოგადოებად გარდაიქმნა.

2001 წელს „ელექტროენერგიის საბითუმო ბაზარი“ 5-წლიანი მართვის უფლებით ესპანურ

კომპანია "იბერ დროლას" გადაეცა, 2003 წელს კი შპს „საქართველოს სახელმწიფო
ელექტროსისტემაში“ 5-წლიანი მართვის უფლებით ირლანდიური კომპანია EშB
Iნტერნატიონალ-ის მენეჯმენტი შევიდა.

საქართველოს სახელმწიფო ელექტროსისტემა

სს “საქართველოს სახელმწიფო ელექტროსისტემა” (სსე) არის სახელმწიფოს საკუთრებაში

მყოფი სააქციო საზოგადოება, რომელიც ჩამოყალიბდა 2002 წელს შპს
“ელექტროდისპეტჩერიზაციისა” და სს “ელექტროგადაცემის” შერწყმის საფუძველზე. სსე
უზრუნველყოფს ქვეყნის მთელ ტერიტორიაზე ელექტროენერგიის გადაცემას
(ტრანსპორტირებას, ტრანზიტს) და ამავდროულად წარმოადგენს დისპეტჩერიზაციის
ერთადერთ ლიცენზიანტს. სსე გადაცემა-დისპეტჩერიზაციის მომსახურებას უწევს
დაახლოებით 50 კვალიფიციურ საწარმოს.

“საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი ეროვნული

კომისიის” (სემეკ) მიერ გაცემული ლიცენზიებისა და გადაცემა-დისპეტჩერიზაციისათვის
დადგენილი ტარიფების საფუძველზე, სსე ახორციელებს სისტემის ტექნიკურ მართვას
ელექტროენერგიის მიწოდება-მოხმარების სტაბილური რეჟიმის უზრუნველსაყოფად და
ელექტროენერგიის ყიდვა-გაყიდვის უფლების გარეშე, გადასცემს საქართველოში
წარმოებულ ან იმპორტირებულ ელექტროენერგიას სადისტრიბუციო ენერგოკომპანიებს,
პირდაპირ მომხმარებლებს ან მეზობელი ქვეყნების ელექტროსისტემებს.

სსე ფლობს სემეკ–ის 2002 წლის 20 დეკემბრის გადაწყვეტილებით დამტკიცებულ

ელექტროენერგიის გადაცემის ლიცენზიას 12-004 და დისპეტჩერიზაციის ლიცენზიას 13-
004.

გადაცემა

საქართველოს ელექტროენერგიის გადამცემი ქსელი ოპერირებს 500/330/220/110/35/10/6 კვ

ძაბვაზე.
საქართველოს ენერგოსისტემა 500 კვ გადამცემი ქსელის საშუალებით უკავშირდება
მეზობელი ქვეყნების ენერგოსისტემებს:

500-კილოვოლტიანი მაგისტრალური ელექტროგადაცემის ხაზი “ქართლი 1″ – “ქართლი

2″ – “იმერეთი” – “კავკასიონი”, რომელიც 500კვ ქვესადგურების „გარდაბანი-500“,
„ზესტაფონი-500“ და „ქსანი-500“ გავლით აკავშირებს საქართველოს ენერგოსისტემას
რუსეთთან და საქართველოს ჩრდილო-დასავლეთით განლაგებულ გენერაციის მსხვილ
ობიექტებთან (მათ შორის “ენგურჰესთან”).

სსე-ს შვილობილი კომპანიის „ენერგოტრანსის” მიერ აშენებულია 500კვ მაგისტრალური

ელექტროგადაცემის ხაზი ‘’ვარძია’’ – ‘’ზეკარი’’ – ‘’მესხეთი’’, რომელიც 500კვ
ქვესადგურების „გარდაბანი-500“, „ზესტაფონი-500“ და „ახალციხე-500“ გავლით
აკავშირებს საქართველოს ენერგოსისტემას თურქეთთან.

500კვ ქვესადგურიდან „გარდაბანი-500“ გადის აზერბაიჯანის ენერგოსისტემასთან

დამაკავშირებელი 500-კილოვოლტიანი ელექტროგადაცემის ხაზი „საქართველო-
აზერბაიჯანი“ და 330-კილოვოლტიანი გადამცემი ხაზი „გარდაბანი-330“.

ასევე, ფუნქციონირებს ფართო 220კვ გადამცემი ქსელი, რომელიც დაკავშირებულია

გენერაციის სხვა ობიექტებთან და მოთხოვნა-მოხმარების ცენტრალურ რეგიონებთან.
საქართველოს ენერგოსისტემა რუსეთს, სომხეთს და თურქეთს 220კვ გადამცემი
ხაზებითაც უკავშირდება. არსებობს იზოლირებული 110კვ დამაკავშირებელი
ელექტროგადამცემი ხაზები სომხეთთან და რუსეთთან.

“საქართველოს სახელმწიფო ელექტროსისტემისა” და მისი შვილობილი კომპანიის

„ენერგოტრანსის“ ბალანსზე ირიცხება:

500-220-110-35 კილოვოლტის 130 ერთეული ელექტროგადაცემის ხაზი ჯამური სიგრძით

3221.97 კმ. მათ შორის: 500კვ. ხაზების სიგრძე-289კმ; 220კვ. ხაზების სიგრძე – 1584.41 კმ;
110კვ. ხაზების სიგრძე – 856.79 კმ; 35 კვ. ხაზების სიგრძე – 491.77 კმ.

500-220-110-35 კილოვოლტის 92 ერთეული ქვესადგური ჯამური დადგმული

სიმძლავრით – 10212.6 მვა. მათ შორის: 500 კილოვოლტიანი ქვესადგური – 4 (ჯამური
დადგმული სიმძლავრე – 5228,2 მვა); 220 კილოვოლტიანი ქვესადგური – 17 (დადგმული
სიმძლავრით – 4396.5 მვა); 110 კილოვოლტიანი ქვესადგური – 25 (დადგმული
სიმძლავრით – 421.4 მვა); 35 კილოვოლტიანი ქვესადგური – 46 (დადგმული სიმძლავრით
– 166.5 მვა).

დისპეტჩერიზაცია

საქართველოს ენერგოსისტემის ეროვნული სადისპეტჩერო ცენტრი განლაგებულია სსე-

ის შენობაში, თბილისის ცენტრში. ის პასუხისმგებელია საქართველოს ენერგოსისტემის
ოპერატიულ მართვაზე, 500/220/110/35კვ გადამცემი ობიექტების გამართულ მუშაობასა
და ენერგოსისტემის მდგრადობაზე. ეროვნული სადისპეტჩერო უზრუნველყოფს
ენერგოსისტემის, როგორც ერთიანი ობიექტის მუშაობას ნორმალურ და ავარიულ
რეჟიმებში. ცენტრი აღჭურვილია უახლესი ტექნოლოგიებით, რითაც შესაძლებელია
სისტემის შესახებ ინფორმაციის ელექტრონულ რეჟიმში მიღება, სისტემის დისტანციური
მართვა და ავარიული სიტუაციების ეფექტური მართვა. კერძოდ, ეროვნული
სადისპეტჩერო ქვესადგურებიდან და სადგურებიდან იღებს სრულ ინფორმაციას და
მუდმივად განახლებადი მონაცემთა ბაზის საფუძველზე ოპერატიულად რეაგირებს
ავარიულ სიტუაციებში.

თბოსადგურები

მტკვარი ენერგეტიკა

შპს "მტკვარი ენერგეტიკას" პირველი და მეორე ენერგობლოკები ნახევრად პიკურ

რეჟიმში მუშაობს. ისინი განთავსებულია ქ. გარდაბანიდან აღმოსავლეთით, 2
კილომეტრით დაშორებულ "თბილსრესის" ტერიტორიაზე. პირველი და მეორე
ენერგობლოკები (ძველი დასახელება - თბილსრესის მე-9 და მე-10 ენერგობლოკები)
ენერგოჰოლდინგმა "ინტერ რაო" ("რუსეთის ერთიანი ენერგოსისტემის" შვილობილი
კომპანია) 2003 წლის ოქტომბერში სხვა აქტივებთან ერთად კომპანიისგან "ეი-ი-ეს"
შეიძინა და მისი აქციების 100%-ის მფლობელი გახდა.

"მტკვარი ენერგეტიკას" მეორე ენერგობლოკი (თბილსერესის მე-10 ენერგობლოკი) 2002

წელს თბოსადგურის საქვაბეზე მომხდარი აფეთქების შედეგად დღემდე არ
ფუნქციონირებს. "მტკვარი ენერგეტიკას" ენერგობლოკების დადგმული სიმძლავრე 300
მგვტ-ს შეადგენს.

თბილსრესი

გარდაბნის აირტურბინული ელექტროსადგური

გარდაბნის აირტურბინული ელექტროსადგური უახლესი ენერგეტიკული

ტექნოლოგიების დანერგვის პირველი წარმატებული მცდელობაა.

გარდაბნის ელექტროსადგური Pრატტ ანდ ჭჰიტნეყ Pოწერ შყსტემს Fთ8 ტიპის

აირტურბინების ბაზაზე აშენებულ ენერგეტიკულ ობიექტს წარმოადგენს.
ამ ეტაპზე ელექტროსადგურის ნომინალური სიმძლავრე 110 მეგავატია, თუმცა
გარდაბნის აირტურბინული ელექტროსადგური წარმოადგენს კომბინირებული ციკლით
მომუშავე ორთქლაირული ელექტროსადგურის აირტურბინულ ზედნაშენს, ამიტომ მისი
გამომუშავება ახალი ინვესტიციის შემთხვევაში შეიძლება კიდევ გაიზარდოს.

ელექტროსადგურის ექსპლუატაციის ვადა 25 წელია. განხოცრიელებული ინვესტიციის

საერთო ღირებულება 53 800 000 დოლარია.

გარდაბნის აირტურბინული ელექტროსადგური ესპლუატაციაში 2006 წლის 23 იანვარს

შევიდა.

შპს „ჯი ფაუერმა“ აირტურბინა კომპანიისგან „ენერჯი ინვესტი“ 2010 წლის დეკემბერში
შეიძინა.

პოტენციალი

საქართველოს ბუნებრივ სიმდიდრეთა შორის პირველი ადგილი

ჰიდროენერგორესურსებს უჭირავს. საქართველოს ტერიტორიაზე დათვლილია 26 060
მდინარე, რომელთა საერთო სიგრძე დაახლოებით 60 ათასი კმ-ია. საქართველოს მტკნარი
წყლის საერთო მარაგი, რომელიც შედგება მყინვარების, ტბებისა და წყალსაცავების
წყლის მარაგებისაგან, შეადგენს 96,5 კმ3-ს. მდინარეთა საერთო რაოდენობიდან
ენერგეტიკული მნიშვნელობით გამოირჩევა 300-მდე მდინარე, რომელთა წლიური
ჯამური პოტენციური სიმძლავრე 15 ათასი მეგავატის ექვივალენტურია, ხოლო საშუალო
წლიური ენერგია 50 მლრდ კვტ.საათის ექვივალენტური.

საქართველოს მდინარეების სპეციფიურობიდან გამომდინარე, რომელთაც ახასიათებთ

მკვეთრად გამოხატული სეზონურობა, ამ რესურსების გადანაწილება წლიურ, ან
მრავალწლიურ ასპექტში შესაძლებელია მხოლოდ მარეგულირებელი წყალსაცავებიანი
ელექტროსადგურების მშენებლობის გზით. თუმცა ეკოლოგიური თვალსაზრისით
ასეთების მშენებლობა გართულებულია, ამიტომ ძირითადი აქცენტი კეთდება მცირე
წყალსაცავიანი ჰიდროელექტროსადგურების მშენებლობაზე.

მთავრობის დადგენილებით დამტკიცებულია სახელმწიფო პროგრამა “განახლებადი

ენერგია 2008”, რომელშიც წარმოდგენილია საქართველოში პოტენციური ასაშენებელი
ჰიდროელექტროსადგურების სია და გაწერილია წესები და პროცედურები მათი
მშენებლობისათვის.

წიაღისეული ენერგორესურსების შემცირების ფონზე აქტუალური გახდა ქარის, მზის,

გეოთერმული წყლების, ბიოგაზისა და სხვა ეკოლოგიურად სუფთა ენერგიის წყაროების
გამოყენება ელექტროენერგიისა წარმოებისა და სხვა პრაქტიკული დანიშნულებისათვის.
საქართველოს გააჩნია ქარის ენერგიის მნიშვნელოვანი პოტენციალი, რომლის მეშვეობით
ელექტროენერგიის საშუალო წლიური გამომუშავება საორიენტაციოდ 4 მლრდ. კვტ.სთ-
ით, ხოლო დადგმული სიმძლავრე 1500 მგვტ-ით არის შეფასებული. ქარის
ენერგეტიკული ბუნებრივი პოტენციალის მიხედვით საქართველოს ტერიტორია
დარაიონებულია მაღალ, საშუალო და დაბალ სიჩქარიან ზონებად, სადაც ქარის სიჩქარე
წელიწადში 2,5 მ/წმ-დან 9,0 მ/წმ-მდე მერყეობს, სამუშაო დროის ხანგრძლივობა
წელიწადში 4000-5000 სთ შეადგენს. შერჩეულია ქარის ელექტროსადგურების
განთავსების საუკეთესო ადგილები, რომლებიც საქართველოს თითქმის მთელ
ტერიტორიას მოიცავს.

ამჟამად მიმდინარეობს სამუშაოები პერსპექტიული ქარის ელექტროსადგურების

ტექნიკურ-ეკონომიკური დასაბუთებისათვის, რომლებიც შესაძლებელია განლაგდნენ: -
იაღლუჯას ქედზე (45 მგვტ, 110 მლნ.კვტ.სთ), მთა საბუეთზე – (100 მგვტ, 370 მლნ.კვტ.სთ)
-სამგორის ზეგანზე (45 მგვტ, 130 მლნ.კვტ.სთ), - გორი-სკრას მონაკვეთზე (90 მგვტ, 250
მლნ.კვტ.სთ), ქუთაისის მიმდებარე ტერიტორიაზე (90 მგვტ, 225 მლნ.კვტ.სთ), - მდინარე
ფარავნისა და ჭოროხის ხეობებში _ შესაბამისად 120 და 30 მგვტ დადგმული
სიმძლავრითა და 336 და 90 მლნ.კვტ.სთ ელექტროენერგიის გამომუშავებით და სხვა.

ენერგეტიკის სამინისტრომ „საქართველოს ენერგეტიკული განვითარების ფონდთან“

ერთად ახალი 20 მგვტ. ქარის სადგურების მშენებლობა დაიწყო, რაც ენერგოსისტემას
დამატებით 300 მგვტ. განვითარების პერსპექტივას მისცემს. გორის მიმდებარედ უკვე
დაიდგა ქარის სიმძლავრის გამზომველი აპარატურა. ქარის ელექტროსადგური „ქართლი“
პირველი საპილოტე პროექტია, რომელსაც სახელმწიფო საკუთარი სახსრებით ააშენებს.

გეოგრაფიული მდებარეობის გათვალისწინებით, მზის ეფექტური გამოსხივება

საქართველოში საკმაოდ მაღალია. უმეტეს რაიონებში მზის ნათების წლიური
ხანგრძლივობა 250-დან 280 დღემდე მერყეობს, რაც წელიწადში დაახლოებით 1900÷2200
საათს შეადგენს.

მზის ენერგიის სრული წლიური პოტენციალი საქართველოში შეფასებულია 108 მგვტ-

ით. გასული საუკუნის ბოლოდან საქართველოში ფართო გავრცელება ჰპოვა მზის
ენერგიით წყლის გამაცხელებელმა სისტემებმა.

ჩვენ პირობებში მზის ენერგია საშუალებას გვაძლევს მივიღოთ 40÷50 0С ტემპერატურის

წყალი. საქართველოში მზის გარდამქმნელების გამოყენება ელექტროენერგიის
წარმოებისათვის, მათი მაღალი კუთრი ღირებულებიდან გამომდინარე, მიზანშეწონილია
მხოლოდ მთაგორიან ადგილებში, ძნელად მისასვლელი და მცირედ დასახლებული
ადგილების ენერგომომარაგებისათვის.

საქართველოს ტერიტორიის ჰიდროგეოლოგიური შესწავლის თანახმად გეოთერმული

წყლების პროგნოზული მარაგები 200÷250 მლნ. მ3-ს აღწევს წელიწადში. ცნობილია 250-
მდე ბუნებრივი და ხელოვნური ჭაბურღილები, რომლებშიც გეოთერმული წყლის
ტემპერატურა 30-დან 110 0С-ის ფარგლებში მერყეობს, ხოლო მთლიანი დებიტი 160 ათას
მ3-ს შეადგენს დღე-ღამეში.
არის ისეთი ჭაბურღილები, რომელთა წყლის ტემპერატურა 85 0С-ს აღწევს. გეოთერმული
საბადოების 80%-ზე მეტი განლაგებულია დასავლეთ საქართველოში, ზუგდიდი-ცაიშის
გეოთერმულ ველზე.

საქართველოს გეოთერმული წყლების შედარებით დაბალი ტემპერატურა არ იძლევა

საშუალებას, მათი ელექტროენერგიის წარმოების მიზნით, გამოყენებისათვის.

მიუხედავად ამისა, ენერგეტიკული თვალსაზრისით ამ რესურსის გამოყენებას

ქალაქებისა და დასახლებული პუნქტების ცხელი წყლით მომარაგებისათვის უდიდესი
მნიშვნელობა აქვს, როგორც ძვირადღირებული იმპორტირებული ენერგოშემცველების
დაზოგვის, ასევე სათბური გაზებს ემისიის შემცირების თვალსაზრისით.

აღნიშნულიდან გამომდინარე, უახლოეს მომავალში საქართველოში განახლებადი

ენერგიის წყაროების გამოყენებით შესაძლებელი იქნება დამატებით 20 მილრდ.კვტ.სთ-
მდე ელექტროენერგიის გამომუშავება, რაც ყოველწლიურად -7 მლნ. ტონა პირობითი
სათბობის ეკონომიის ეკვივალენტურია.

რეგიონალური მასშტაბით აღნიშნული საშუალებას მოგვცემს შევამციროთ სათბობის

მოხმარება და შესაბამისად გარემოში გამოყოფილი სათბური გაზების რაოდენობა:
ნახშირორჟანგის – 9 მლნ. ტონით, ნახშირჟანგის – 5000 ტონით, აზოტისორჟანგის – 44 000
ტონით.

დღეისათვის საქართველოში არსებული განახლებადი ენერგიის წყაროების პოტენციალი

ნაკლებად არის გამოყენებული.

მეტი ინვესტიციების მოზიდვით შესაძლებელია განახლებადი ენერგიის წყაროებით

წარმოებული ელექტროენერგიის გამოყენება რეგიონალური მასშტაბით სათბური
გაზების ემისიის შემცირებისათვის, და რაც მნიშვნელოვან ფონს შეუქმნის საქართველოს
კიოტოს ოქმით განსაზღვრული გარემოსდაცვითი პროექტების დანერგვაში.

http://www.energy.gov.ge/energy.php?id_pages=63&lang=geo

დისტიბუცია

საქართველოში ელექტროენერგიის განაწილებას ახორციელებს სამი კომპანია - "ენერგო-

პრო ჯორჯია”, "თელასი" და "კახეთის ენერგოდისტრიბუცია".

ენერგო-პრო ჯორჯია
სს "ენერგო-პრო ჯორჯია" საქართველოს ენერგობაზარზე ერთ-ერთი ყველაზე დიდი
გამანაწილებელი კომპანიაა, რომელიც თბილისისა და კახეთის ნაწილის გარდა,
საქართველოს მთელს ტერიტოროაზე მაღალი (110 კვ) საშუალო (35-10 კვ) და დაბალი (6-
0,4 კვ) ძაბვის ქსელს ფლობს.

კომპანიის საქმიანობის ძირითადი სახეებია:

• ელექტროენერგიის განაწილება;

• ელექტროენერგიის წარმოება;

• ელექტროენერგიის ტრანზიტის მომსახურება;

• აბონენტთა ტექნიკური მომსახურება.

მომხმარებელთა მომსახურება და ელექტრონული ქსელების ექსპლუატაცია

ხორციელდება აბონენტთა მომსახურების 7 რეგიონული ფილიალის და 55 სერვის-
ცენტრის მეშვეობით.

„ენერგო-პრო ჯორჯია“ წელიწადში 2.150 მილიარდი კვტ/სთ ელექტროენერგიით

ამარაგებს 850 000 აბონენტს. კომპანიის მიერ ელექტროენერგიის გაყიდვები უტოლდება
ქვეყანაში ელექტროენერგიის საერთო მოხმარების 40%-ს;

"საქართველოს გაერთიანებული სადისტრიბუციო ენერგოკომპანიისა" და „აჭარის

ენერგოკომპანიის“ აქტივები ჩეხურმა კომპანიამ სს "ენერგო-პრო ჯორჯიამ" 2007 წლის
ივნისში იყიდა. გამანაწილებელი კომპანიების აქტივებთან ერთად "ენერგო-პრო
ჯორჯიას" საკუთრებაში შვიდი ჰიდროელექტროსადგური გადაეცა. კერძოდ:
„რიონიჰესი“, „გუმათჰესების კასკადი“, „ძევრიჰესი“, „შაორიჰესი“, „ლაჯანურჰესი“,
„ზაჰესი“, „ორთაჭაჰესი“ და „აწჰესი“. მათი ჯამური დადგმული სიმძლავრე 368 მეგავატს
აღემატება.

ჩეხური კომპანია "ენერგო-პრო" დაარსდა 1994 წელს ჩეხეთის რესპუბლიკის ქ. სვიტავში.

იგი წარმოადგენს ჩეხეთის კერძო პირების მიერ დაფუძნებულ კომპანიას, რომლისთვისაც
ელექტროენერგიის წარმოება მათი წარსული საქმიანობის გაგრძელებაა. თავდაპირველად
კომპანია ჰიდროტურბინების წარმოებითა და ჰესების მშენებლობით იყო დაკავებული.

ამჟამად, "ენერგო-პრო" ფლობს და ამუშავებს 11 ჰიდროელექტროსადგურს ჩეხეთის

რესპუბლიკაში. აგრეთვე ფლობს ჰიდროელექტრო სადგურებს ბულგარეთსა და
თურქეთში.

www.energo-pro.ge
თელასი

სს "თელასი" საქართველოს ენერგობაზარზე ერთ-ერთი ყველაზე დიდი გამანაწილებელი

კომპანიაა, რომელიც ქ. თბილისისა და მის მიმდებარე ტერიტორიებზე მაღალი (110 კვ)
საშუალო (35-10 კვ) და დაბალი (6-0,4 კვ) ძაბვის ქსელს ფლობს.

კომპანიის საქმიანობის ძირითადი სახეა ელექტროენერგიის განაწილება.

ამასთან ერთად, საზოგადოება ეწევა შემდეგი სახის მომსახურებას:

• ელექტროენერგიის ტრანზიტის მომსახურებას;

• აბონენტთა ტექნიკურ მომსახურებას;

• ბილინგისა და გადახდების შეგროვების მომსახურებას გარეშე სერვისული

ორგანიზაციებისთვის.

მომხმარებელთა მომსახურება და ელექტრული ქსელების ექსპლუატაცია ხორციელდება

აბონენტთა მომსახურების ცენტრებსა და საექსპლუატაციო უბანებში, რომლებიც ქალაქის
ყველა ადმინისტრაციულ რაიონში მდებარეობს.

სს "თელასი" წელიწადში 2 მილიარდი კვტ/სთ ელექტროენერგიით ამარაგებს 416 500

აბონენტს. გასული წლების კრიზისული დღეებისგან განსხვავებით ელექტროენერგიის
შეზღუდვისა და ავარიების რაოდენობა დედაქალაქში მნიშვნელოვნად შემცირდა,
გაიზარდა ენერგომომარაგების საიმედოობის ხარისხი, ასევე მოხმარებული
ელექტროენერგიის საფასურის ამოღების მაჩვენებელი. ორი წლის განმავალობაში
საბიუჯეტო ვალდებულების სახით კომპანიამ 200 მილიონ ლარზე მეტი თანხა
გადაიხადა.

www.telasi.ge

კახეთის ენერგოდისტრიბუცია

სს ,,კახეთის ენერგოდისტრიბუცია" კახეთის რეგიონში გამანაწილებელი კომპანიაა,

რომელიც 2003 წლის 15 აპრილს ს.ს. ,,სინათლე"-ს ბაზაზე შეიქმნა.

კომპანიის საქმიანობის ძირითადი საქმიანობაა ელექტროენერგიის განაწილება.

მომხმარებელთა მომსახურება და ფულადი სახსრების შეგროვება ხორციელდება
სს ,,კახეთის ენერგოდისტრიბუციის" 8 სერვის-ცენტრში, რომლებიც განთავსებულია
კახეთის რეგიონის ყველა ადმინისტრაციულ რაიონში.

სს ,,კახეთის ენერგოდისტრიბუცია" ემსახურება 117 058 აბონენტს. მისი საშუალო

წლიური მოხმარება 200 მლნ კვტ.საათია.

www.ked.ge

ელექტროენერგიის საბაზრო წესები

ელექტროენერგიის საბაზრო წესების მიხედვით, ენერგოსექტორის ლიცენზიანტები,

აფორმებენ მოკლევადიან (1 წელი) ან გრძელვადიან (5 წელი) პირდაპირ კონტრაქტებს
ელექტროენერგიის ყიდვა-გაყიდვაზე, კონტრაქტები ფორმდება მომხმარებლებსა და
მწარმოებლებს შორის, ხოლო საბალანსო სიმძლავრის შესყიდვაზე ხელშეკრულება
ფორმდება კომერციულ ოპერატორთან.

ქვეყნის ენერგოუსაფრთხოების მიზნით საბითუმო მყიდველი ვალდებულია საკუთარი

მოხმარების 10%-ის (მათ შორის 5% ადგილობრივი წყაროებით) ოდენობის სარეზევო
სიმძლავრე გააჩნდეს.

სარეზერვო სიმძლავრის უზრუნველყოფა პირდაპირი ხელშეკრულებებით, საკუთარი

წარმოებისა ან კომერციული ოპერატორის საშუალებით შეიძლება. 2013-2015 წწ.

10%-იანი კვოტა სრულად ადგილობრივი წყაროებით უნდა იყოს უზრუნველყოფილი,

ხოლო 2016-2019 წლებში სავალდებულო რეზერვის კვოტა

15%-მდე გაიზრდება, რომლის შევსებაც სრულად ადგილობრივი წყაროებით იქნება

სავალდებულო.საბალანსო ელექტროენერგიით ვაჭრობას კომერციული ოპერატორი
ახორციელებს.

კომერციული ოპერატორი აბალანსებს მომხმარებლებსა და მწარმოებლებს შორის

პირდაპირი კონტრაქტით განსაზღვრული

ელექტროენერგიის რაოდენობასა და რეალურ მოხმარებას შორის წარმოქმნილ სხვაობას.

კომერციული ოპერატორისგან საბალნსო ელექტროენერგიით ვაჭრობა წარმოებს ორი

გზით. პირველი, როდესაც მოხმარების გადაჭარბება ხდება დაუგეგმავად ან პირდაპირი
ხელშეკრულება საერთოდ არ არის გაფორმებული, მაშინ მომხმარებელი ენერგიას
ავტომატურად კომერციული ოპერატორისგან ყიდულობს.
საბალანსო ელექტროენერგიით ვაჭრობის მეორე ვარიანტის მიხედვით კომერციულ
ოპერატორსა და მომხმარებლებს შორის წინსწრებით ფორმდება ხელშეკრულება, სადაც
საჭირო ელექტროენერგიის არც მოცულობა და არც ფასი განსაზღვრული არ არის.

ყოველი კონკრეტული მოთხოვნის შემდეგ მხარეები ერთმანეთს მათთვის მისაღებ

ტარიფებს სთავაზებენ, ამ კონკრეტულ შემთხვევაში ვაჭრობა წარმოებს ე.წ.
ელექტროენერგეტიკული ბირჟის ფორმატით, რაც სამომხმარებლო ტარიფზე არანაირ
გავლენას არ ახდენს. სისტემის კომერციული ოპერატორი მომსახურეობას ახდენს სემეკის
მიერ დადგენილი მომსახურეობის ტარიფის მიხედვით.

აღსანიშნავია, რომ მომხმარებელს საბალანსო ელექტროენერგიის შესყიდვა კომერციული

ოპერატორის გარდა პირდაპირი კონტრაქტის საშუალებითაც შეუძლია.

შეზღუდვებია დაწესებული პირდაპირი მომხმარებლებისთვის. პირდაპირი

მომხმარებლის სტატუსს მიიღებენ მხოლოდ ის ორგანიზაციები, რომლებიც წლიურად
მოიხმარენ 7 მლნ. კვტსთ ელექტროენერგიას.

”ელექტროენერგეტიკისა და ბუნებრივი გაზის შესახებ” საქართველოს კანონის 493

მუხლის საფუძველზე 2008 წლის აგვისტოდან მოხდა 2008 წლის 1 აგვისტოს შემდეგ
აშენებული ჰიდროელექტროსადგურების სრული დერეგულირება, მათ უფლება აქვთ
ელექტროენერგიით ვაჭრობა განახორციელონ თავისუფალი (დერეგულირებული)
ტარიფით.

http://www.energy.gov.ge/energy.php?id_pages=62&lang=geo

ჰიდრო ელექტრო სადგურები (ჰესები)

მცირე ელექტროსადგურები :

1 .შპს “აბჰესელექტრო” აბჰესი 2

2 .შპს “სქურჰესი” სქურჰესი 1.02

3 .შპს “ენტო” მისაქციელი 3

4.შპს “ქცია-94″ დაშბაშჰესი 1.26

5.შპს “ჯ.ბ.ჯ.” ალგეთიჰესი 1.25

6.შპს “ჯორჯიან უოთერ ენდ ფაუერი” თეთრიხევჰესი 12.4

7.შპს “რიცეულაჰესი” რიცეულაჰესი 6.1

8. შპს “პრაიმ ენერჯი” ინწობაჰესი 1.65

9.შპს “ხერთვისჰესი” ხერთვისჰესი 0.6

10.სს “კორპორაცია ქინძმარაული” ჩალაჰესი 1.5

11.შპს “ენერგეტიკი” ჰესი მდინარე ფარავანზე 0.59

12.შპს “ყაზბეგიჰესი” ყაზბეგიჰესი 0.38

13.შპს “ბაკური” მაჭახელაჰესი 1.6

14.შპს “სანალია” სანალიაჰესი 5

15.შპს “ღორეშა” ღორეშაჰესი 0.15

16.შპს “საქართველოს საერთაშორისო

ენერგეტიკული კორპორაცია” აჭიჰესი 1

ალაზანჰესი 4.8

ბჟუჟაჰესი 12.24

იგოეთჰესი 1.05

კახარეთიჰესი2

მაშავერაჰესი 0.8

17.სს “ენერგო-პრო ჯორჯია” სიონჰესი 9.14

მარტყოფიჰესი 3.86

18.შპს “რუსთავიჰესი” რუსთავიჰესი 1.5

19.შპს “კაბალჰესი-2006″ კაბალჰესი 1.5

20.სს “ზაჰესი”ჩხოროწყუჰესი 3.35

კინკიშაჰესი 1.4

21.შპს “სულორჰესი” სულორჰესი 0.8

22.შპს “ლოპოტა ენერჯი” ლოპოტაჰესი 2.5

23.შპს “ოკამი-2007″ ოკამიჰესი 1.6

24.შპს “ორბა-2008″ ზვარეთი ჰესი 0.26

25.შპს “კეხვიჰესი” კეხვიჰესი 1

26.შპს “აღმოსავლეთის ენერგოკორპორაცია” მინი ჰესი “ხადორი I “ 0.65

27.შპს “ტირიფონი” ტირიფონჰესი 1.26

28.შპს “გლობალ ენერჯი” პანტიანიჰესი 0.4

29.შპს “ფერი” ხადორჰესი-2 5.4

30.სპს “ხანჰესი ეგნატე დვალიშვილი” ხანჰესი 0,3

საშუალო და დიდი ჰესები :

1.აწჰესი 16

2.ჩითახევჰესი 21

3.გუმათჰესი I 44

4.გუმათჰესი II 22.8

5.ლაჯანურჰესი 112.5

6.რიონჰესი 48

7.შაორჰესი 38.4

8.ძევრულაჰესი(ტყიბულჰესი) 80

9.ბჟუჟაჰესი 12.24

10.ენგურჰესი 1 300

11.ჟინვალჰესი 134

12.ორთაჭალჰესი 18

13.საცხენიჰესი 14

14.სოხუმჰესი 18.9

15.ზაჰესი 36.8

16.“ვარციხეჰესი” 1 64

17.“ვარციხეჰესი” 2 64
18.“ვარციხეჰესი” 3 64

19.“ვარციხეჰესი” 4 64

20.ვარდნილჰესი 1 220

21.ვარდნილჰესი 2 40

22.ვარდნილჰესი 3 40

23.ვარდნილჰესი 4 40

24.ხადორჰესი 24

25.ხრამჰეს I 112.8

26.ხრამჰეს II 110

http://bachanaphiphia.wordpress.com/

ელექტროენერგიით ვაჭრობა

ელექტროენერგეტიკული სისტემის კომერციული ოპერატორი

„ელექტროენერგეტიკული სექტორის კომერციული ოპერატორი“

(ესკო) ,,ელექტროენერგეტიკისა და ბუნებრივი გაზის'' შესახებ კანონის შესაბამისად, 2006
წლის 7 აგვისტოს დაარსდა. კომპანიამ ფუნქციონირება ამავე წლის 1 სექტემბრიდან
დაიწყო.

ენერგეტიკისა და ბუნებრივი რესურსების მინისტრის 2011 წლის 10 აგვისტოს №142

ბრძანების საფუძველზე, „ელექტროენერგეტიკული სექტორის კომერციული ოპერატორი“
სააქციო საზოგადოებად გარდაიქმნა. მისი 100%-იანი წილის მფლობელი სახელმწიფოა.

ესკო–ს ფუნქციები:
• საბალანსო ელექტროენერგიის (სიმძლავრის) ყიდვა-გაყიდვა (მათ შორის, იმპორტსა და
ექსპორტზე საშუალო- და გრძელვადიანი ხელშეკრულებების გაფორმების გზით);

• გარანტირებული სიმძლავრით ვაჭრობა "ელექტროენერგეტიკისა და ბუნებრივი გაზის

შესახებ" საქართველოს კანონისა და "ელექტროენერგიის (სიმძლავრის) ბაზრის წესების"
შესაბამისად;

• საბითუმო ყიდვა-გაყიდვის შესახებ ერთიანი ბაზის, მათ შორის, აღრიცხვიანობის

ერთიანი რეესტრის შექმნა და წარმოება;

• საქართველოს ერთიან ელექტროენერგეტიკულ სისტემაში ელექტროენერგიისა და

სიმძლავრის მიწოდება-მოხმარების დაგეგმვის მიზნით დისპეტჩერიზაციის
ლიცენზიატისათვის შესაბამისი ინფორმაციის წარდგენა;

• საბითუმო აღრიცხვაში გამოყენებული მრიცხველების ინსპექტირება;

• ახალი ელექტროსადგურების მშენებლობის ხელშეწყობა;

• კანონით განსაზღვრული სხვა ფუნქციების განხორციელება.

www.esco.ge