Doç.Dr. Barış Kılınç, Eleştirel Yaklaşımlar Ders Notları, Anadolu Üni. s.

89-90

ELEŞTİREL EKONOMİ POLİTİK YAKLAŞIM

Eleştirel çözümleme, ilki epistemolojik (bilgikuramsal) ve ikincisi de tarihsellik olan iki merkezi özelliği
ile çalışırken, gerçek dünyada var olan olgularla ilgilenir. Dolayısıyla, eleştirel bir yaklaşımla yapılan
çözümleme, gerçek dünyadaki gerçek aktörlerin (insanların) yaşantılarını şekillendiren gerçek
sınırlanmaları açığa çıkarmak için esas olarak, eylem ve yapı sorunlarıyla ilgilenir. Bu noktada eleştirel
kuram, insanların maddi çevreleriyle etkileşimine odaklanırken, maddi kaynaklar üzerindeki eşit
olmayan yapıyla da yakından ilgilenir. Eleştirel ekonomi politik yaklaşım, dört temelde ana akım
ekonomi biliminden farklılık göstermektedir (Golding ve Mordock, 1997: 64-65): 1. Bütüncüldür 2.
Tarihseldir 3. Kapitalist teşebbüs ile devlet müdahalesi arasındaki dengeyle ilgilenir 4. Verimlilik gibi
teknik olguların ötesine geçerek adalet, eşitlik, kamu yararı gibi temel ahlaki sorunlarla ilgilenir.
Eleştirel ekonomi politik, klasik iktisattan farklı olarak toplumsal eşitsizliğin aslında bir sınıf eşitsizliği
ve tarihin de bir sınıf mücadeleleri tarihi olduğunu vurgular (Adaklı, 2006: 22). Eleştirel ekonomi
politiğin tarihsel özelliği, onun üretim ve değişim ilişkilerinin ülkelere ve tarihsel dönemlere göre
farklılık göstermesiyle açıklanabilir. Sınıfsal olması ise üretimin ve paylaşımın, yine tarihsel olarak ele
alınan dönemde üretim ve güç ilişkilerine dayanması olarak tanımlanabilir (Engles, 1966: 221).
Eleştirel ekonomi politik, statüleri bir toplumdan öbürüne değişen çeşitli sınıf ve toplumsal grupların
temel ekonomik çıkarlarını etkileyen bir insan ilişkileri alanını inceler. Bu yaklaşımda ekonomi, diğer
disiplinlerden bağımsız bir alan olarak görülmez; aksine onlarla bütünleşmesi gereken bir
çözümlemeye olanak tanır. Anaakım ekonomi bilimi ise aksine, ekonomiyi ayrı ve uzmanlaşmış bir
alan olarak değerlendirir. Marx’ın alt yapı (bir toplumda üretim ilişkilerinin toplamı) ve üst yapı
(ekonomik alt yapı tarafından belirlenen ve onu etkileyen toplumsal olgular sistemi) olarak ifade ettiği
belirlenim çerçevesinde şekillenen bu yaklaşımın esası, ekonominin bir alt yapı unusuru olarak ele
alınmasına dayanır. Eleştirel kuram, insanların maddi çevreleriyle etkileşimine odaklanır ve maddi
kaynaklar üzerindeki eşit olmayan yapıyla da yakından ilgilenir. dikkat 90 Medyanın Eleştirel Ekonomi
Politiği Ekonomik örgütlenme ile siyasal, toplumsal ve kültürel yaşam arasındaki etkileşimle ilgilenen
ekonomi politikçiler, kültür üreticilerinin ve tüketicilerinin tercihlerde bulunduklarını belirtirler; ancak
bunu daha geniş yapılar içinde değerlendirirler. Marks’ı temel alarak dikkati, mübadele alanından
mülkiyetin ve üretimin örgütlenmesine yöneltirler. Oysa, klasik anlamdaki liberal ekonomi politikçiler,
pazardaki mübadele üzerine odaklanırlar. Çünkü, onlara göre tüketiciler rakip ürünleri, sağladıkları
fayda temelinde seçerler. Dolayısıyla, pazarın hareket kabiliyeti ne kadar büyük olursa, tüketicinin
seçme özgürlüğü de o kadar fazla olur. Anaakım ekonomi bilimi kapitalizmin egemen bireyleri üzerine
odaklanırken, eleştirel ekonomi politik, iktidar ve toplumsal ilişkileri mercek altına alır. Bunu
gerçekleştirirken de anlam üretimi ve tüketiminin toplumsal ilişkilerdeki yansımalarını ve her düzeyde
nasıl şekillendirildiğini ortaya koymaya çalışırlar. Eleştirel ekonomi politik, dünyayı çözümlediği
ölçüde, onu değiştirmekle de ilgilenir (Golding ve Murdock, 1997: 66-67). Yöntem olarak tarihsel
materyalizmi temel alan eleştirel ekonomi politik, insanlar arasındaki ekonomik ilişkilerin tarihsel
gelişimine odaklanır. Ekonomik toplumsal üretim sistemini, toplumun ekonomik temelini, bütün
politik, felsefi, ideolojik, yargısal, estetik ve başka görüş ve inançların temelini inceler. Bu
nedenlerden ötürü ekonomi politik yaklaşım, tarih, ekonomi tarihi, istatistik, ekonomi politikası, vb.
gibi herbiri kendi araştırma konusuna sahip olan başka toplumsal ve ekonomik bilimler için
yöntembilimsel bir temel sağlar (Ilyin ve Motylev, 1988: 87).