Professional Documents
Culture Documents
Sivil Eğitim Müesseseleri: Sibyan Mektepleri
Sivil Eğitim Müesseseleri: Sibyan Mektepleri
Medreseler
İslam tarihinde medrese orta ve yüksek seviyede eğitim ve öğretim
veren müesseselerinin ortak adıdır.Daha önceki devirlerde olduğu
gibi Osmanlı’da da şahıslar tarafından tesis edilen ve yaşaması için
vakıflar kurulan medreselerin hocalarına müderris ve yardımcılarına
muid denirdi.
a)Meval-i zadelerin zuhuru
b)İlim sahiplerinin ağa ve paşalara intisapları
c)Müderris ve kadıların cehaleti
d.Cehaletle fazlın birbirinden fark olunmaması
Sistemdeki bozulmanın önüne geçmek için bir çok düzenlemeler
yapılmıştır.Özellikle II.Mahmut devrinde medreselerin ıslahının
mümkün olmaması nedeniyle padişah Avrupa usulu bir eğitimin
kurulmasına teşebbüs ettive bir fermanla ilköğretimin mecburi ve
parasız olacağı ilan etti.
I.Meşrutiyet devrine gelindiğinde medreselerde beklenen ıslahatlar
yapılmış ve medreselerde Riyaziye,tabiiye,tarih,coğrafya,Farsça,ve
Osmanlıca dersleri okutulmaya başlamıştır.1914 yılına geldiğinde
Islahı medaris nizamnamesi çıkarılmış ve İstanbul medreseleri Darul
hilafetil aliyye medreseleri adı altında toplanmıştır.Bu medreseler
Tali kısmı evvel,Tali kımı Sani ve Ali kısmı olarak üç kısma ayırılmış
ve her kısmı dört sene olan medreseler toplan 12 yıllık bir eğitim-
öğretim vermiştir.
Medresenin Elemanları
a)Müderris:Belirli bir tahsilden sonra icazet ve beratla ders
veren kimselere müderris denirdi.Tek haneli medreselerde
bir;sahnı seman gibi çok haneli medreselerde ise her haneye
bir müderris tayin edilirdi.
Osmanlı medreselerinden mezun olan öğrenciler Anadolu da vazife
alacaksa Anadolu Kazaskeri Rumeli de görev alacaksa Rumeli
kazaskerini meclislerine devam eder ve matlab defterine mülazım
olarak kaydedilir ve sırası gelinceye kadar beklerdi buna nöbet
denirdi.Sırası gelen müderris önce yirmili bir medreseye atanır
sonrasında terakki etmesine göre kırklı,altmışlı ve daha yüksek
payeli medreselere çıkabilirlerdi.Her padişah devrinde en yüksek
payeli medreseler genelde değişikliklere uğranıştır.Bir müderris
terakki ettikten sonra istekli olduğu medreseye başka talip yoksa
hemen oraya nakledilir başka istekli varsa aralarında sınav
yapılırdı.İmtihan yazılı ve sözlü olarak iki kısımda yapılırdı.
İlköğretim
1)İbtidailer Osmanlı klasik çağının Sibyan
mektepleridir.Rüştiyeler açılınca onlara öğrenci hazırlayan
mekteplerede iptidai adı verildi.Bu mektepler 8 Nisan 1847
yılında düzenlenen program ve yönetim şekliyle yeni bir düze
kavuşmuştur.
Öğretim süresi dört yıl olan bu okullara yedi yaşına basan kız ve
erkek çocuklara ilkokul seviyesinde bir eğitim-öğretim verilirdi.6
Ekim 1913 Tedrisatı iptidaiye kanunu ile Fransız okulları sistemine
uyarak Rüştiye ve iptidaiye birleştirilerek altı yıllık Mektebi İptidai
haline getirilmiştir.Bu okullarda Türkçe,tecvit ,ilmihal,hatt, Osmanlı
tarih ve coğrafyası, yurttaşlık bilgisi,resim Müzik ve beden terbiyesi
programa girmiş ve 1924’e kadar devam etmiştir.Bu devirde
iptidailer yedi yaşına basan çocuklar için mecburi hale getirilmiş ve
ceza olarak falaka yasaklanmıştı.
Ortaöğretim
1)Rüştiyeler:
II.Mahmut döneminde sıbyan mekteplerinin yetersiz olduğu
görülerek bu mekteplere sınıfı sani olarak açılır.Bunlar idadilere
basamak olmasından dolayı ortaokul seviyesinde mektepler olarak
değerlendirilir.Önceleri dört yıl olan bu okullar daha sonra altı yıl
olmuştur.Rüştiyelerin ilki 1838 tarihinde açılan mektebi Maarifi
adliyedir.1874-75 döneminde 400’e yakın rüştiye mevcuttu.1867’ye
kadar bu mekteplere Müslüman çocuklar alınırken bu tarihten sonra
ise gayri Müslimler de alınmaya başlanmıştır.Bu maksatla adaylar
Türkçe imtihana tabi olmuşlardır.Bu okullarda dinin
ilimler,hesap,coğrafya,hatt,hendese ,cebir ,usulü defter,resim ,müzik
gibi dersler görülmüştür.
2)İdadiler:
Orta öğretimde ikinci ademe olarak eğitim-öğretim veren
mekteplerdir.1869 Maarifi Uumiye nizamnamesi ne göre idadiler
Rüştiye mezunu olan oalna Müslim ve gayri Müslim çocukların bir
arada öğretim yaptıkları yerlerdir,1000 haneden fazla yerlere idadi
kurulacaktır,idadilerin bütün masrafları vilayet maarif idadisi
sandığından karşılanacaktır,İdadileri süresi üç yıl olacak ve şu
dersler okutulacaktır:
Türkçe,kitabet,Fransızca,mantıkkavaniniOsmaniye,coğrafya,tarih,ce
bir hesapidefter tutma,kimya resim dersleri okutulmuştur. Bu
nizamnamedeki hedefler ise maalesef belirlenen sürede
tutturulamamıştır. 3)Sultaniler: İdadiler seviyesinde Fransızca ve
Türkçe ile eğitim ve öğretim yapaşn bir mekteptir.1 Eylül 1868
tarihinde Galatasaray Sultanisinin açılışıyla maarifimize giren bu
Fransız modeli mektepler hazırlık devresiyle birlikte 9 yıllık bir süreyi
kapsamaktadır. Bu mektebin açılışı sultan Abdülaziz’in
1867 Paris ziyaretine dayanır. Sultanide Türkçe
Fransızca,Grekçe,ahlak,Latince,tarih,coğrafya,matematik,kozmograf
ya,mekanik,fizik,kimya,ekonomi güzel konuşma sanatı ve resim
dersleriokutulurdu, Daha sonra Arapça ve Farsça
okutulmuştur.Darüşşafaka ve Robert koleji de sultani tipi
okullardandır. Yükseköğretim
1)Daru’l Fünun:
İlk kez 12 Ocak 1863’te açılan darül funun bu tarihten sonra birkaç
kez kapanıp açılmış1908 tarihine gelindiğinde İstanbul darülfünunu
olarak adı değiştirilmiş ve yeniden teşkilatlandırılmıştır.1912 de
şubeler fakülteye çevirilmiş ve I.Dünya savaşında Almanya’dan fen
edebiyat ve hukuk alanında 20 profesör çağırılarak üniversitelerin
kadroları güçlendirilmeye çalışılmıştır.
2)Yüksek Okullar:
a)Mektebi Mülkiyeyi Şahane:
Osmanlıda ilk sivil yüksek okuldur.Kaymakamlık ve müdürlük gibi
mülki idarede görevlendirilecek memurlar için açılan bir yüksek
okuldur.Öğretim süresi önce iki yıl olarak belirlenmiş daha sonra
dört yıla çıkarılmıştır.1915’te Darül fünunun hukuk fakültesine
bağlanmıştır.
Enderun Mektebi
Topkapı sarayı içinde bulunan ve orduya kurmay yetiştiren yüksek
seviyede önemli bir mekteptir.Osmanlıya has olan bu mektepler ilk
olarak II.Murat zamanında Edirne de kurulmuştur.Fatih Sultan
Mehmet zamanında sadece kurmay asker yetiştirmekten başka
birde mülki ve idari kadronun da yetiştirildiği bir mektep haline
gelmiştir.Gittikçe zayıflayan Enderun mektebi 1 Temmuz 1909’da
lağvedilmiştir. Yüksek Seviyedeki Askeri Mektepler