BISMIL’LAHI’R-RAHMANI’R-RAHIM

UZLET (VETMIA)

Imam Gazali

Prishtinë, 2017

1
 Ihjau Ulumid-din
Ringjallja e diturive fetare
Imam Gazali

Titulli i origjinalit:
Kitâbu Adâbi’l – Uzlet
Libri 16

Përgatiti dhe përktheu

Shenaj Zeneli

2
Me emrin e Allahut, Mëshiruesit, Mëshirëbërësit

PARATHËNIE

Hamd (falënderim) i takon vetëm Allahut, që

robëve të Tij të hairit e me zemër të pastër u dhuroi
mirësinë më të madhe, duke i miqësuar me njëri-
tjetrin.
Me mirësi hyjnore, Ai ua qetësoi zemrat, dhe ua
largoi prej aty dashurinë e kësaj bote, duke ua
zvogëluar dëshirën për stolisje dhe dëfrim në të.
Aq shumë ua zvogëloi këtë dëshirë, sa edhe i
bëri që, duke u tërhequr në vetmi, bile duke braktisur
edhe më të afërmit, të preferojnë tefekkur (të
menduarit) rreth nurit të Allahut Teala dhe
madhështisë së Tij.

Salat dhe selam zotërisë sonë dhe zotërisë së të

gjithë Pejgamberëve, Muhammedit s.a.v.s., ehli bejtit
dhe as’habëve.

Tani dije se: njerëzit nuk pajtohen se cila ka

epërsi: uzlet (vetmia) apo shoqërimi me njerëz.

3
 Secila ka dobitë dhe dëmet e saj, ani pse
shumica nga abidët dhe zahidët kanë preferuar
tërheqjen në vetmi, duke e konsideruar atë më të
vlefshme se sa shoqërimin me njerëz.

Ky mendim nuk përputhet me atë që kemi

shpjeguar rreth vlerës së shoqërimit, miqësisë dhe
vëllazërimit në librin Edukata në miqësi, prandaj,
heqja e perdes nga hakikati rreth kësaj është detyrë
e rëndësishme, e shpjegimi është i mundur në dy
kapituj.

4
 Kapitulli i Parë

MENDIME RRETH VETMISË

Mospajtimet rreth vetmisë (uzlet) kanë filluar në

kohën e taibinëve, ani pse shumica e taibinëve kanë
preferuar shoqërimin me njerëz, miqësinë e
vëllazërinë, respektin, ndihmesën në çështje të fesë
dhe mirësjelljen mes vete.

Ndërsa Sufjan Sevriu, Ibrahim ibn Ed’hemi,

Davud Tai, Fudajl b. Ijad, Sylejman Havas, Jusuf b.
Evsad, Huzejfe Merash dhe Bishr Hafiu, e që nuk janë
nga taibinët, kanë preferuar vetminë (uzlet).

Përsëri një xhemat tjetër si Said b. Mysejeb,

Shabi, Ibn Ebi Lejla, Hisham b. Urve, Ibn Shibrim,
Sherik b. Abdullah, Ibn Ujejne, Ibn Mubarek, Imam
Shafi dhe Ahmed b. Hanbel kanë preferuar
shoqërimin me njerëz.

Transmetimet nga dijetarët lidhur me këtë

çështje mund të mblidhen në dy pjesë:
E para: padiskutueshëm preferojnë njërin prej
këtyre dy xhemateve; dhe
E dyta: preferojnë njërin xhemat, duke i
shpjeguar shkaqet (sebep).

5
 Ne, për të sqaruar çështjen, do të tregojmë
dëshmitë, pastaj edhe dobësitë e këtyre dëshmive, të
të dy xhemateve. E sipas transmetimeve:

Hazreti Omeri r.a., ka thënë:

“Merrni atë që ju takon nga vetmia.”

Ibn Sirini ka thënë:

“Vetmia është ibadet.”

E Fudajli ka thënë:
“Për dashuri të mjafton Allahu, për miqësi të
mjafton Kur’ani, e për këshillë të mjafton vdekja.”

Gjithashtu është thënë:

“Bëhu mik me Allahun e braktis njerëzit.”

Ebu Rebi Zahid kërkoi këshillë nga Davud Tai, e

ky i tha:
“Agjëro nga kjo botë, e bën iftar në ahiret. (do të
thotë; braktis dynjallëkun e puno për ahiret) Prej
njerëzve ik, si prej luanit!”

6
 Hasan Basriu ka thënë që nga Tevrati i ka mësuar
përmendësh këto fjalë:

“I biri i Ademit,
kur kënaqet me pak, bëhet i pasur.
kur largohet prej njerëzve, arrin selametin.
kur braktis dëshirat epshore, bëhet i lirë.
kur braktis xhelozinë, bëhet mirëbërës.
kur duron pak, e shijon kënaqësinë gjatë.”

Vuheb b. Verd ka thënë:

“Neve na kanë mësuar që hikmeti (dituria) është
dhjetë pjesë; nëntë pjesë janë heshtje, e pjesa e
dhjetë është largimi nga njerëzit.”

Jusuf b. Muslimi i tha Ali b. Bekarit, i cili nuk dilte

nga shtëpia:
- Si mund t’i qëndrosh kësaj vetmie?

Ali b. Bekari i tha:

- Në rini isha më i qëndrueshëm; ulesha me
njerëz e hiç nuk flisja.

E Sufjan Sevriu ka thënë:

“Kjo është kohë e heshtjes, kohë e tërheqjes në
shtëpi.”

7
 Një dijetar tregon:
“Isha duke udhëtuar me një anije. Aty ishte edhe
një i ri alevi. Për një javë sa ishim së bashku, ky i riu
as nuk foli e as nuk u shoqërua me ne. E pyeta:
- Pse nuk flet e as nuk shoqërohesh me neve?’,
e ai si përgjigje, më lexoi këtë poezi:
Nuk ka asgjë në dorë që humbja ta frikësojë,
Ky nuk ka brenga e nuk ka fëmijë.
Këtij rinia i ka kaluar, dituri ka fituar,
Tani qëllim ka heshtjen, tërheqjen në vetmi.”

Ibrahim Nahi, i kishte thënë dikujt:

“Mëso dituritë e fesë, pastaj tërhiqu në vetmi”, e
edhe Ebi b. Hajsemi njëjtë ka këshilluar.

Gjithashtu tregohet se Malik b.Enesi shoqërohej

me miq, merrte pjesë në namaze të xhenazes,
vizitonte të sëmurët. Por, ngadalë i braktisi të gjitha,
e kur e pyetën për këtë, tha:
“Nuk është e drejtë që njeriu të tregojë secilën
arsye të veten.”

I thanë Omer b. Abdulazizit:

- Sikur të ndaje pak kohë edhe për neve,
e Omeri u tha:
- Tashmë nuk ka asgjë për mua, përpos takimit
me Allahun.

8
 Fudajl b. Ijad ka thënë:
“Jam i kënaqur me atë i cili nuk më përshendet
kur takohemi dhe nuk më viziton kur jam i sëmurë.”

Ebu Sulejman Darani tregon:

“Rebi b. Hajsemi rrinte nganjëherë për pak kohë
para derës dhe shikonte përreth. Një ditë, deri sa po
ulej para derës, një gur i hedhur e qëlloi në ballë dhe
filloi t’i rrjedhë gjak. Hasejmi, duke e fshirë gjakun,
tha:
- Shih Rebi, ky gur të dha mësim; mos dil më te
dera.
Hyri në shtëpi e nuk doli jashtë deri në vdekje.”

Sad b. Ebi Vakas dhe Said b. Zejdin, kah fundi i

jetës së tyre u tërhoqën në shtëpitë e veta në lagjen
Akik të Medines, dhe përpos për xhuma, deri në
vdekje nuk zbritën në qytet.

Jusuf b. Esbati tregon se Sufjan Sevriu ka thënë:

“Pasha Allahun, ka ardhur koha e vetmisë.”

Edhe Bishr b. Abdullahu ka thënë:

“Mos u njoftoni me shumë njerëz, ju nuk e dini se
çfarë do të jetë dita e gjykimit. Nëse poshtërohesh, të
paktën pak njerëz të njohin.”

9
 Një vali (guvernator) vizitoi Hatemi Esammin, e i
tha:
- Nëse keni nevojë për diçka, më trego, dhe
menjëherë e zbatojmë.Hatemiu i tha:
- Po kam,zbatoje menjëherë: as ti nuk do të më
shohësh më, as unë ty, as ti nuk më njeh, e as unë ty.

Dikush i tha Shehl Tusterit:

- Dua të bëhëm mik me ty, e Shehli e pyeti:
- Kur të vdes njëri prej nesh, kush i bën shoqëri
atij që mbetet gjallë?
- Allahu, tha personi, e Shehli ia ktheu:
- Atëherë mundohu prej tash të bëhesh mik me
Allahun.

Kur i treguan Fudajlit që djali i tij Alia ka thënë:

“Sikur të isha në një vend, ku unëi shoh njerëzit por
ata nuk më shohin mua”, duke qarë, tha:
- Vaj për Alinë, pse nuk thotë: ‘Sikur të isha në një
vend ku as unë nuk shoh njerëz e as ata nuk më
shohin mua’.”

Fudajli gjithashtu ka thënë:

“Dëshira për të qenë i njohur prej shumë njerëzve
vjen nga mungesa e zgjuarsisë.”

10
 Ibn Abbas r.a., ka thënë:
“Vendi më i mirë për të qëndruar është shtëpia
jote, ku ty nuk të sheh kush, e as ti nuk sheh kënd.”

Pra, këto janë fjalët e atyre që preferojnë

uzletin.

DËSHMITË E ATYRE QË PREFEROJNË SHOQËRIMIN

DHE DOBËSITË E KËTYRE DËSHMIVE

Ata që preferojnë shoqërimin, si dëshmi i

paraqesin këto ajete Kur’anore:
“E mos u bëni si ata që u ndanë dhe u
përçanë...” 3-Ali Imran: 105,
dhe:
“...Ai i pajtoi zemrat tuaja...” 3-Ali Imran: 103

Këto janë nga dëshmitë që paraqesin ata që

mendojnë se shoqërimi është më i vlefshëm se
vetmia, por përfundimi logjik i tyre është i dobët,
sepse ajetet falsin për ndasitë në njohjen e kuptimit
të Kur’anit dhe të parimeve të sheriatit.

E qëllim i vetmisë është të heq mendimin prej

ndarjes që bëhet sebep për përçarje dhe stimulon
armiqësinë, prandaj nuk ka asnjë segment në këto
ajete, që ndalon vetminë (uzlet).

11
 Ata paraqesin edhe këtë hadith si dëshmi:
“Besimtari është i afërt me të tjerët, dhe të
tjerët janë të afërt me të. Nuk ka dobi në atë që nuk
bashkon dhe nuk shoqërohet.”1,por, edhe kjo
dëshmi e tyre është e dobët, sepse ky hadith flet për
ahlakun e keq që pengon shoqërimin, e jo për
shoqërimin mes njerëzve me ahlak të bukur.

Ky grup i paraqet edhe këto hadithe si dëshmi:

“Ai që largohet një pëllëmbë nga xhemati, e ka
hequr lidhjen e Islamit prej qafës së vet”,
“Largimi nga xhemati është si të vdesësh në
xhahilet”2,dhe
“Kush e prish unitetin e myslimanëve kur janë
ata në xhemat, ka hequr lidhjen e Islamit prej qafës
së vet.”3por, edhe këto dëshmi janë të dobëta, sepse
me shprehjen ‘xhemat’ në këto hadithe nënkuptohet
xhemati i lidhur (unanimisht) për një imam.
Kundërshtimi i një xhemati të tillë sigurisht që
është zullum, sepse ka nevojë për një imam rreth të
cilit mbledhen myslimanët, e kjo është e mundur
vetëm me pranimin e imamllëkut të tij nga shumica e
myslimanëve.

1
Ahmedi dhe Taberani nga Sehla ibn Sa’di r.a., dhe Hakimi nga
Ebu Hurejre r.a., që thotë se hadithi është sahih.
2
Muslimi nga Ebu Hurejre r.a.
3
Taberani dhe Hattabi nga Ibn Abbasi.

12
 Kundërshtimi i kësaj do të thotë ngatërresë mes
myslimanëve dhe zgjim i intrigës, e kjo sigurisht që
është e ndaluar, por, këtu nuk ka asgjë kundër
tërheqjes në vetmi - uzletit.
Ata i kanë paraqitur edhe këto hadithe si
dëshmi:
“Kur personi është i hidhëruar mbi tri ditë me
vëllanë mysliman, e vdes, ai hyn në zjarr.”4

“Nuk u lejohet myslimanëve të jenë të

zemëruar mes vete mbi tri ditë. E, cili flet i pari, hyn
në xhenet.”5

“Ai që është i zemëruar me vëllanë për një vit,

bëhet si ai që i’a derdhë gjakun atij vëllai.”6

Duke i paraqitur këto hadithe si dëshmi për

tezën e tyre, ata thanë se vetmia (uzlet) është
braktisje e plotë e myslimanëve tjerë.
Edhe këto dëshmi të tyre janë të dobëta, sepse
hadithet flasin për armiqësimin mes myslimanëve
dhe mos-komunikimin mes tyre si pasojë e
zemërimit, e nuk ka lidhje me uzlet - tërheqjen në
vetmi.

4
Ebu Davud nga Ebu Hurejre.
5
Buhariu dhe Muslimi nga Enesi, e pjesa “...cili flet i pari hyn në
xhenet”, në transmetim të Taberanit.
6
Ebu Davud nga Ebu Hirash Sulemi.

13
 Bile, në dy raste, edhe zemërimi për më shumë
se tri ditë është i lejuar: e para, si pritje për
përmirësimin e gjendjes së personit në të cilin është
zemëruar; dhe e dyta: gjetja e selametit në heshtje.

Sado që me hadith ndalohet qëndrimi në

zemërim, këto dy raste bëjnë përjashtim nga rregulli.
Sipas transmetimit nga vet Ajsha r.anha,
Resulallahu s.a.v.s., nuk ka folur me të në muajt Dhyl-
hixhxhe, Muharrem dhe disa ditë në muajin Sefer.7
E sipas transmetimit nga Omeri r.a., Resulallahu
s.a.v.s., është tërhequr prej grave të tij në çardak për
një muaj, e ka dalë pas 29 ditësh. Kur i thanë:
- Ti nuk qëndrove një muaj, por 29 ditë,
Resulallahu s.a.v.s., tha:
“Nganjëherë muaji i ka 29 ditë.”8

Gjithashtu, në transmetimin e Ajshes r.anha,

Resulallahu s.a.v.s., ka thënë:
“Nuk e ka hallall myslimani të jetë i zemëruar
më shumë se tri ditë me vëllanë, pos nëse vëllai
është njeri i sherrit, atëherë i bëhet hallall.”9

7
Ebu Davud nga Ajsha r.anha.
8
Buhariu dhe Muslimi nga Omeri r.a.
9
Ibn Attij nga Ajsha r.anha.

14
 Ky hadith dëshmon se ndarja lejohet. Edhe
thënia e Hasan Basriut:
“Largimi nga budallai është afrim Allahut”,
interpretohet sipas këtij hadithi. E kjo vazhdon deri
në vdekje, sepse budallai mbetet i tillë deri sa të
vdesë. Budallallëku është sëmundje që nuk sherohet.

Kur i treguan Muhammed b. Omer Vakidit për

një person që nuk kishte folur me një shok deri në
vdekje, Vakidi tha:
- Kjo nuk është diçka e re. Ka edhe as’habë që
kanë vepruar kështu. Sa’d b. Ebi Vakkasi deri në
vdekje nuk ka folur me Ammer b. Jasir, as Osman b.
Affani me Abdurahman b. Avf, as Ajsha me Hafsën, e
edhe nga taibinët -Tavusi me Vehb b. Munebbihun
nuk kanë folur mes vete deri në vdekje.”

E gjithë kjo është interpretuar si gjetje e

selametit në heshtje.

Dëshmi tjetër e këtij grupi është edhe ky

transmetim:
Në kohën e lumtur, një person kishte vendosur të
tërhiqet në mal vetëm për ibadet. E sollën para
Resulallahut s.a.v.s., e Resulallahu s.a.v.s, i tha:

15
 “As ti, e as tjetër kush të mos veprojë kështu!
Për secilin prej jush durimi në rrugë të Islamit është
më i hairit se sa 40 vjet ibadet në vetmi.”10
Por, është e mundur që ky hadith të jetë thënë
për periudhën e parë të Islamit, kur xhihadi ishte
farz, dhe kishte mundësi të braktiset xhihadi, duke u
tërhequr në ibadet. Këtë tezë e vërteton edhe
hadithi më poshtë, që e transmeton Ebu Hurejre r.a.:
“Ishim me Resulallahun s.a.v.s., në luftë të
shenjtë, arritëm në një luginë dhe aty gjetëm një
burim uji të ëmbël Dikush mes nesh tha: ’Do t’isha
larguar nga njerëzit, dhe do t’i bëja ibadet Allahut në
këtë luginë! Por jo pa e pyetur Resulallahun s.a.v.s.’ E
Resulallahu s.a.v.s., i tha:
- Mos vepro ashtu! Për secilin prej jush, lufta në
rrugë të Allahut është gjashtëdhjetë vjet më e hairit
se namazet e falura në shtëpi. A nuk dëshironi t’ju
falë Allahu Teala e t’ju vendosë në xhenet? Luftoni
në rrugë të Allahut, secilin që lufton (në rrugë të
Allahut) edhe sa koha e një mjelje të deves11, Allahu
Teala e vendos në xhenet.”12

10
Bejhakiu nga As’as b. Selame. Disa thonë që hadithi është
mursel. Edhe Ibn Hibban e transmeton si mursel në ‘Sukatu’t-
Taibin’.
11
Shprehja ‘fevak’ e përdorur në hadith është rasti kur personi
mjelë deven, më pas e lë të voglin e saj të thithë, dhe pastaj
prapë e mjelë qumështin e mbetur.
12
Transmetojnë Ahmedi dhe Taberani.

16
 Si dëshmi kundër vetmisë (uzlet), është paraqitur
edhe ky hadith që e transmeton Muadh b. Xhebel:
“Shejtani është për njeriun si ujku për delen; e
rrëmben atë që largohet nga tufa... Edhe shejtani e
rrëmben atë i cili largohet prej xhematit. Mos u
ndani nga xhemati dhe xhamia, merrni pjesë në
shoqëri.”13
Ky hadith ka për cak ata që dëshirojnë të
tërhiqen në vetmi pa i mësuar dituritë, e këtë do të
shpjegojmë hollësisht më vonë.

DËSHMITË E ATYRE QË PREFEROJNË VETMINË DHE

DOBËSITË E KËTYRE DËSHMIVE

Këta e kanë paraqitur dëshminë se vetmia (uzlet)

është më vlefshme me ajetin ku tregohet për
Ibrahimin a.s.:
“E pasi u largua prej tyre dhe prej çka
adhuronin ata pos Allahut, Ne i dhuruam atij
Is'hakun dhe Jakubin dhe që të dy i bëmë
pejgamberë.” 19-Merjem: 49

Po kuptohet që në ajet tregohet bereqeti dhe

hairi i vetmisë (uzlet). E megjithatë, kjo si dëshmi
është e dobët, sepse ajeti flet për qafirët. Hyrja mes
qafirëve bëhet për t’i ftuar ata në besim. E kur

13
Tirmidhiu dhe Hakimi.

17
humbet shpresa e kthimit të tyre në fe, atëherë nuk
mbetet tjetër pos ndarjes me ta dhe largimit prej
tyre. E ne po flasim për shoqërimin me myslimanë
dhe për përfitimet nga bashkimi dhe bashkëpunimi
mes tyre.
Kur është pyetur Resulallahu s.a.v.s.:
- A është më e pëlqyeshme të merret abdes prej
një shtambe të mbyllur apo prej shatërvanit, ku merr
abdes çdokush?, Resulallahu s.a.v.s., tha:
- Unë preferoj shatërvanin, sepse shpresoj në
bereqetin e duarve të myslimanëve.14
Është transmetuar se Resulallahu s.a.v.s., pasi që
bëri tavaf Qaben, shkoi te burimi Zemzem për të pirë
ujë. Aty pa një enë ku bëhej sherbeti i hurmes, e
haxhitë pinin nga ajo. Resulallahu s.a.v.s., kërkoi ujë,
e Abbasi r.a., tha:
- Kjo është enë e sherbetit të hurmes. Njerëzit i
fusin duart në të. Më lejo të të sjellë unë nga shtëpia
ujë të pastër, në një shtambë të mbyllur.
Resulallahu s.a.v.s., i tha:
- Më jepni edhe mua të pi nga ena ku të gjithë
pinë. Duart e myslimanëve e tërheqin bereqetin15,
pastaj piu ujë Zemzemi nga ajo enë.

14
Taberani në veprën ‘Evsat’, nga Ibn Omeri.
15
Ezraki në veprën ‘Historia e Mekkes’ nga Ibn Abbasi.

18
 Prandaj, si mund të barazohet largimi mes
myslimanëve me largimin nga qafirët dhe idhujt e
tyre? Këto nuk mund t’i bëhen dëshmi njera-tjetrës.
Ata që preferojnë vetminë e paraqitën si dëshmi
edhe këtë ajet, ku Musa a.s., thotë:
“E nëse nuk më besoni, atëherë (bile) largohuni
prej meje!” 44-Duhan: 21, pra, Musa a.s., është
larguar prej tyre kur e ka humbur shpresën se ata do
të besojnë, e kjo nuk mund të jetë argument për
tezën e atyre që preferojnë vetminë.

E për As’habi Kehf, Allahu Tealathotë:

“Kur t’i lëni ju ata (popullin tuaj) dhe atyre që iu
luteshin ata, përveç Allahut – (i thanë njëri-tjetrit):
“Strehohuni në shpellë, Rabbi juaj do t’ju begatojë
juve nga mëshira e Tij...” 18- Kehf: 16
Po kuptohet që atyre u është urdhëruar vetmia
(uzlet). Edhe Sha’bi Ebi Talib është larguar në vetmi
kur bënë dhunë të egër ndaj Resulallahut s.a.v.s..
Edhe Resulallahu s.a.v.s., urdhëroi largimin e
as’habëve nga myshrikët në Habeshistan (Etiopi), të
cilët vetëm pas përhapjes së Islamit u takuan në
Medine. Të gjitha këto janë largim nga qafirët.
Resulallahu s.a.v.s., nuk urdhëroi largimin nga
myslimanët, por largim prej qafirëve për të cilët nuk
kishte gjasë se do të ndryshonin. Edhe As’habi Kehf u
larguan nga qafirët, nuk u larguan nga njëri-tjetri.

19
 Ndërsa ne këtu po shqyrtojmë temën e largimit
nga myslimanët.
Ky grup paraqet si dëshmi që vetmia është më e
vlefshme edhe transmetimin e Abdullah b. Amir
Xhehni. Abdullahu kishte pyetur Resulallahun s.a.v.s.,
se cilat janë zgjedhjet për shpëtim, e Resulallahu
s.a.v.s., i tha:
- Qëndro në shtëpi, ndale gjuhën, dhe qaj për
gabimet e bëra.16
Gjithashtu, Resulallahu s.a.v.s., është pyetur:
- Kushështë më i virtytshmi?, e ai, s.a.v.s., tha:
- Besimtari (mumin) që me jetën dhe pasurinë e
tij lufton në rrugë të Allahut.
E në pyetjen:
- Kush nga njerëzit është më me vlerë?,
Resulallahu s.a.v.s., tha:
- Ai që tërhiqet në një mal e i bën ibadet Rabbit
të vet, dhe nuk u bën dëm njerëzve.17
Dhe me një hadith tjetër:
“Allahu Teala e do robin e devotshëm, të pasur
dhe i fshehur nga njerëzit.”18
Duhet menduar para se këto hadithe të
paraqiten si dëshmi për vlerën e vetmisë (uzlet).
Sepse te hadithi rreth Abdullah b. Amirit,

16
Tirmidhiu nga Akabe.
17
Buhariu dhe Muslimi nga Ebu Said Hudri.
18
Muslimi nga Sa’d b. Ebi Vakkasi.

20
Resulallahus.a.v.s., e ka ditur gjendjen e Abdullahut,
dhe ka folur sipas gjendjes së tij. Përndryshe
Resulallau s.a.v.s., askujt tjetër nuk ia ka këshilluar
këtë. Ka disa njerëz që selameti i tyre nuk është në
mesin e njerëzve, por në vetmi (uzlet). Ka shumë
njerëz që selamet i tyre është qëndrimi në shtëpi dhe
mos-pjesmarrja në luftë (xhihad). Gjendja e tyre nuk
dëshmon se largimi nga lufta, si i tillë, është më i
vlefshëm. Kurse, ka një lidhje mes shoqërimit me
njerëz dhe xhihadit me nefs. Resulallahu s.a.v.s., ka
thënë:
“Ai që përzihet me njerëz dhe i duron
vështirësitë prej tyre, është më i hairit se sa ai që
nuk përzihet me njerëz dhe nuk duron vuajte prej
tyre.”19
Në këtë kuptim duhet të lexohet edhe hadithi:
“Ai që është tërhequr në një mal e i bën ibadet
Rabbit të vet, dhe nuk u bën dëm njerëzve”,
pra ai që është i dëmshëm për njerëzit, më mirë
është të tërhiqet në shtëpi dhe të bëjë ibadet.
Edhe hadithi:
“Allahu Teala e do robin e devotshëm, të pasur
dhe i fshehur nga njerëzit”,
flet për largim nga fama; ka shumë priftërinj që janë
tërhequr në vetmi por janë bërë të famshëm. E ka
shumë myslimanë që nuk tërhiqen në vetmi, por nuk

19
Tirmidhiu dhe Ibn Maxhe nga Ibn Omeri.

21
janë të famshëm, e as nuk u dihet emri. Pra, as ky
hadith nuk ka lidhje me vetmi (uzlet).
Si dëshmi që vetmia është më e mirë, ky grup ka
paraqitur edhe hadithin si vijon:
Një ditë Resulallahu s.a.v.s, u tha as’habëve:
- O as’habët e mi, a t’ju tregoj kush është mëi
hairit nga njerëzit?
As’habët thanë:
- Na trego, ja Resulallah (s.a.v.s.)., e Resulallahu
s.a.v.s., duke treguar me dorë drejt perëndimit, tha:
- Më i hairit nga njerëzit është ai që mban në
dorë frerët e kalit në rrugë të Allahut, që sulmon
armikun, ose parandalon sulmin e tyre.
Pastaj duke treguar me dorë drejt Hixhazit, tha:
- ...dhe më i hairit nga njerëzit është ai që,
derisa kullotë delet - falë namaz, jep zeqat, e di
hakun e Allahut në pronën e tij, dhe largohet nga
sherri i njerëzve.20
Por, siç treguam më lartë, këto hadithe nuk
mund të bëhen dëshmi të sigurta për asnjë grup; as
për ata që perferojnë uzletin, as për ata që e
kundërshtojnë. Prandaj duhet të shpjegohet mirë kjo
çështje, duke e heq perden, dhe duke i shpjeguar
dobitë dhe dëmet e vetmisë, që e vërteta të dalë në
shesh.

20
Taberani nga Ummu Mubeshiri, Tirmidhiu dhe Nesai nga Ibn
Abbasi. Tirmidhiu ka thënë se hadithi është sahih.

22
 Kapitulli i Dytë

SHPJEGIMI I DOBIVE DHE DËMEVE TËVETMISË

Dije se: mosmarrëveshjet lidhur me uzletin dhe

shoqërimin janë të ngjashme me mosmarrëveshjet
lidhur me beqarinë dhe martesën. Në Librin për
martesën, ne i kemi shpjeguar dobitë dhe dëmet e
saj, dhe si ato ndryshojnë, sipas rrethanave
individuale. Edhe me uzlet, situata është e njejtë,
prandaj,do t’i shpjegojmë së pari dobitë e vetmisë.
Ato ndahen në dobi shpirtërore dhe të dynjallëkut.

Dobi shpirtërore janë angazhimi në vetmi me

ibadet, zhvillimi i diturive duke menduar fuqinë dhe
madhështinë e Allahut, ruajtja nga gjynahet ku mund
të bie gjatë shoqërimit si dyfytyrësia, thashethemet,
braktisja e urdhërimit të mirës dhe për largim nga e
keqja (el-emr bil-ma’ruf ven-nehj anil-munker), e të
tjera, si edhe shpëtimi nga veset e këqija që mund t’i
përvetësojë nga shoqëria e keqe.

Ndërsa dobitë e dynjallëkut janë se ushtron

zanatin e vet i qetë, nuk anon kah luksi i kësaj bote,
njerëzit nuk i bëjnë kërkesa, nuk i dalin në shesh
gjendjet e fshehta, ruhet nga xhelozia, hipokrizia e
mendimet e këqija, nga vështirësitë e njerëzve, si

23
edhe nga veset e ndryshme. Pra, ai që është i vetëm,
i ka të gjitha këto dobi, e ne do t’i shpjegojmë ato në
gjashtë pika:
DOBIA E PARËE VETMISË

Dobia e parë është qetësia për ibadet e tefekkur;

angazhimi për të hulumtuar fshehtësitë hyjnore, të
kësaj bote dhe të ahiretit.
Për këto duhet qetësi. Shoqërimi me njerëz nuk
e siguron këtë qetësi, kurse vetmia (uzlet) është mjet
që krijon kushtet për të. Për këtë arsye disa nga
dijetarët kanë thënë:
“Jeta vetmitare është e mundshme vetëm me
përqafimin e librit të Allahut.”
E ata që kanë përqafuar librin e Allahut, kanë
shpëtuar nga zënia e kësaj botë duke bërë dhikër.
Ata që bëjnë dhikër Allahun, janë me Allahun. Ata
jetojnë me dhikër, dhe vdesin duke përmendur
Allahun. Me përmendje të Allahut, ata arrijnë pranë
Allahut.
Padyshim që shoqërimi me njerëz pengon nga
dhikri dhe mendimi. Për këtë, vetmia është më e
mirë. Me këtë arsye, Resulallahu s.a.v.s., në filim u
tërhoq në vetmi, në shpellën Hira. E kur u forcua me
nurin e nubuvvetit, njerëzit më nuk ishin pengesë
mes tij dhe Allahut. Ai ishte me trup mes njerëzve,
por me zemër ishte drejtuar Allahut.

24
 Njerëzit mendonin se Resulallahu s.a.v.s., më së
shumti e do Ebu Bekrin r.a., e Resulallahu s.a.v.s,
duke njoftuar që ai është i lidhur vetëm për Allahun,
dhe që dashuria e vërtetë e Allahut Teala është në
zemrën e tij, ka thënë:
“Nëse do të kisha marrë halil (mik të
përzemërt), do të kisha zgjedhur Ebu Bekrin; por
shoku juaj (s.a.v.s.) është halil i Allahut.”21

Është veçori e Pejgamberëve që të jenë me trup

mes njerëzve e me zemër te Allahu.Njerëzit e
rëndomtë nuk duhet të mendojnë se edhe ata mund
të jenë kështu, ani pse disa nga evliatë mund të
ngriten në këtë gradë. Xhunejd Bagdadi ka thënë:
“Ka tridhjetë vite që unë i drejtohem Allahut, e
njerëzit mendojnë se po u drejtohem atyre.”

Kjo i bëhet fat vetëm atij që me tërë qenien

lidhet për Allahun, e nuk jep mundësi që në mes të
hyjë kush. Kjo gjendje nuk duhet të mohohet.
Si shembull mund të marrim personin që është
tepër i dashuruar, e i cili kur hyn mes njerëzve nuk
dëgjon se çka flasin të tjerët, e as nuk është në dijeni
se çka flet ai vet. Ai është plotësisht i preokupuar me
dashurinë e vet.

21
Buhariu dhe Muslimi nga Ebu Said Hadri.

25
 Bile, kur i dashuruari ndeshet me ndonjë
vështirësi të kësaj bote, është aq i shpërqendruar sa
që, edhe pse është mes njerëzve, nuk e sheh askë,
dhe nuk dëgjon se çka flasin.
E për të mençurin, puna e ahiretit është më e
rëndësishme. Në përgjithësi, për shumicën është më
e përshtatshme të përfitojnë prej vetmisë. E kanë
pyetur një mendimtar:
- Pse tërhiqen njerëzit në vetmi?, e ju tha:
- Në vetmi, ata janë vazhdimisht në mendim dhe
vendosin diturinë në zemër, e kështu arrijnë shijen e
marifetit.
Kur e kanë pyetur një abid:
- Si e duron vetminë?,u tha:
- Unë nuk jam vet, jam me Allahun Teala. Kur
dua që Allahu të më flasë, lexoj Kur’an, e kur dua që
unë t’i flas Allahut, fali namaz.
E kur njërin nga mendimtarët e pyetën:
- Kjo rruga e vetmisë, deri ku dërgon?, ai u
përgjigj:
- Deri në miqësi me Allahun.
Sufjan b. Ujejne tregon:
“E takova Ibrahim b. Et’hemin në Sham, dhe e
pyeta pse u largua nga Horasani, e ai më tha:
- Vetëm këtu gjeta qetësi. Për shkak të intrigës,
largohesha nga një mal në tjetrin, e kush më shihte
thoshte: ‘Ky është dyshues, ose hamall, argat’.”

26
 I thanë Gazvan Rakkashit:
- Hajde po pranojmë që nuk qesh por, pse së
paku nuk shoqërohesh me të tjerët?, e Gazvani u tha:
- Sepse në vetmi gjeta qetësinë shpirtërore.

Hasan Basriut i thanë:

- O Ebu Said! Këtu vjen një person, gjithmonë
ulet i vetëm në këtë dru, dhe nuk flet.
- Më lajmëroni kur të vijë prapë, u tha Hasani.
Personi erdhi, dhe u ul në të njëjtin vend. E
lajmëruan Hasanin, ky iu afrua, dhe e pyeti:
- O rob i Allahut, po shoh që e do vetminë; pse
nuk shoqërohesh me njerëz? Personi i tha:
- Ka diçka që më pengon të shoqërohem me
njerëz. Hasani i tha:
- Këtu është njëri që quhet Hasan Basri, të
paktën me të shoqërohu. Personi i tha:
- Ka diçka që më pengon të shoqërohem edhe me
të. Hasani i tha:
- Allahu bëftë rahmet! Çka është ajo pengesë?
Pesoni i tha:
- Çdo mëngjes dhe mbrëmje Allahu më dhuron
mirësi të panumërta, karshi të cilave unë jam me plot
gjynahe. Po mundohem që të paguaj për mirësitë me
falënderim, dhe për gjynahet me pendim. Prej se e
kam kuptuar që kjo është më e rëndësishme se

27
shoqërimi me njerëz, me askë nuk dëshiroj të
shoqërohem. Atëherë Hasan Basriu i tha:
- O rob i Allahut! Ti je më i ditur dhe më fakih se
Hasani,vazhdo në këtë rrugë.

Sipas transmetimit, Harm b. Hajani (evlia i

njohur) erdhi te Uvejs Karani. Ky e pyeti:
- Pse erdhe?
- Të krijoj miqësi me ty, i tha Hajani.
- Unë nuk di për ndonjë person që e njeh Allahun,
e kërkon të krijojë miqësime të tjerët, ia ktheu Uvejsi.

Fudajli ka thënë:
“Kur bëhet natë, gëzohem që mbetem vetëm me
Rabbin tim, e ditën strehohem te Ai nga shoqërimi
me njerëz, që do të më pengojnë të jem me Të.”

Abdullah b. Zejd ka thënë:

“Sa lumturi për atë që jeton edhe në dynja edhe
në ahiret!” E kur e pyetën si arrihet kjo, tha:
- Deri sa është në dynja, vazhdimisht e përkujton
Allahun Teala dhe i lutet Atij, e kështu arrin rahmetin
e Tij.

Zunnun el-Misri ka thënë:

“Gëzimi dhe kënaqësia e besimtarit vjen nga
përulja e tij Rabbit të vet.”

28
 E, Malik b. Dinar ka thënë:
“Ai që në vetmi nuk merr kënaqësi nga ibadetet,
ai di pak, zemra e tij është e verbër dhe jeta i ka
kaluar bosh.”

Ibn Mubarek ka thënë:

“Në sa gjendje të mirë janë ata që i janë drejtuar
Allahut!”

Njëri prej salihëve22 tregon:

“Po shëtisja afër Shamit, e u ndesha me një abid
që kishte zbritur nga mali. Kur më pa, u mundua të
fshehet pas një druri.
I thash:
- Subhanallah, je aq vetjak sa nuk lejon as të
takohemi?, e ai mu përgjigj:
- O njeri... Ka shumë vite që jetoj në këtë mal, i
vetëm, për t’iu drejtuar Allahut me tërë qenien time.
E këputa interesimin për dynjallëk dhe për njerëzit e
saj, dhe durova shumë - e shterra jetën. Iu luta
Allahut që të më shpëtojë nga përpekja e
përmirësimit të zemrës për këto ditë të mbetura në
dynja. Allahu Teala më arriti zemrën në qetësi dhe

22
Salih[a] (prej Salah): i hairit; i mirë; është si duhet të jetë; ai
që posedon drejtësi dhe veprime të drejta; ai që ka itikat; fetar;
ai që i zbaton urdhrat e din-it; njeri i çmuar dhe i nderuar; ehli-
takva; me virtyt; me dinjitet; i thuhet atij që është i ndershëm
dhe bamirës.

29
vetmia m’u bë kënaqësi. Kur të pashë, u frikësova që
do të kthehem në gjendjen e vjetër! Largohu prej
meje, unë strehohem te Rabbi i botëve prej sherrit
tënd. Pastaj më zë të lartë tha:
- Vaj për mua nga qëndrimi i gjatë në këtë botë!
Ktheu fytyrën prej meje, dhe duke më shtrënguar
dorën, tha:
- Ej dynja! Largohu prej meje, shko stolisu për ata
që ty të dëshirojnë dhe mundohu ata t’i mashtrosh.
Pastaj e shtoi edhe këtë:
- Allahu Teala është i pastër dhe i plotëfuqishëm
që vendos në zemrat e evliave lezetin e dhikrit e
ibadetit dhe dashurinë e vetmisë!, e duke thënë:
- Kuddusu, kuddusu, u largua prej aty.”
Po kuptohet që me tërheqje në vetmi krijohen
mundësitë për shoqërim me dhikër dhe përfitim të
marifetit.
Lidhur me këtë, është thënë:
“Bëj se po flej; ndoshta e arrij ëndrrën. E
largohem prej njerëzve; ndoshta më ndodhë takimi
shpirtëror.”
E për këtë, njëri nga dijetarët ka thënë:
“Njeriu pa virtyte dhe i papjekur e urren vetminë,
e duke u shoqëruar me njerëz mundohet të ikë nga
ajo që urren. E njeriu i virtytshëm e kërkon vetminë,
sepse vetmia ndihmon mendimin për të përfituar
dituri dhe hikmet.”

30
 Është thënë:
“Shoqërimi me njerëz është shenjë e dështimit.”
Pra, në vetmi ka shumë dobi, por jo për secilin.
Vetmia është e vlefshme për atë që me dhikër të
vazhdueshëm përfiton miqësinë e Allahut, ose që me
tefekkur (mendim) të vazhdueshëm arrin të vërtetat
e marifetit. Qëllim dhe rezultat i ibadetit është njohja
e Allahut, dhe kalimi në ahiret i dashuruar në Të.
Dashuria përfitohet me miqësi; ajo është arritje
e dhikrit të vazhdueshëm, kurse marifeti arrihet me
tefekkur të vazhdueshëm.
Për të dyja këto arritje, kusht është pastrimi dhe
rehatia e zemrës. E kjo nuk sigurohet gjatë
shoqërimit me njerëz.

DOBIA E DYTË

Dobia e dytë e vetmisë është shpëtimi nga

gjynahet që mund të lindin në shoqërim me njerëz.
Këto gjynahe janë katër llojesh: gijbet23, intriga
(nemime), dyfytyrësia (rija), dhe braktisja e
urdhërimit të së mirës dhe ndalimit të së keqes (emr-
i bi’l-ma’ruf ven-nehj-i ani’l-munker).

23
Gijbet: thashetheme; përgojim; kritikë pas shpine; të folurit
kundër personit që nuk është prezent. Nëse ajo që thuhet është
gënjeshtër, kurse personi është prezent, i dëgjon fjalët dhe
ofendohet, atëherë llogaritet edhe gijbet edhe shpifje, pra –
gjynah i dyfishtë.

31
 Kur të mësosh për të keqen e thashethëmeve
(gijbet) në librin Dëmet e gjuhës, do ta kuptosh se sa
e vështirë është ruajtja nga to gjatë shoqërimit me
njerëz, dhe është shpjeguar se nga kjo shpëtojnë
vetëm siddikët (të sinqertit), sepse shumica e
njerëzve e kanë adet të merren me thashethëme.
Njerëzit marrin kënaqësi nga thashethëmet dhe
shoqërohen me të tjerët për atë qëllim.
Nëse bashkohesh me ta dhe merr pjesë në
thashethëmet e tyre, bëhesh gjynahqar si ata dhe
përballesh me zemërimin e Allahut. Edhe nëse hesht,
prap je ortak i tyre, sepse ai që i dëgjon
thashethëmet sikur t’i ketë thënë vet.
Nëse i kundërshton duke u thënë: Çfarë është
kjo që jeni duke bërë?, ata të hidhërohen dhe
braktisin thashethëmet e vjetra, e fillojnë të flasin
për ty, pas shpinës tënde. Kështu, ata bëjnë
thashethëme mbi thashethëme. Bile e teprojnë duke
u tallur dhe fillojnë të flasin edhe fjalë të këqija.
E sa për emr-i bi’l-ma’ruf ve’n-nehj-i ani’l-munker
(‘urdhërimit për vepra të mira dhe për ndalim nga e
keqja’), kjo është farz, dhe është një nga kushtet e
fesë, siç edhe do të shpjegojmë në fund të kësaj
pjese.
Ai që hyn në mesin e njerëzëve nuk ka mundësi
të mos shoh ndonjë të keqe. Nëse hesht,
kundërshton urdhrat e Allahut, e nëse mundohet t’i

32
parandalojë, përballet me të këqija tjera.
Nganjëherë, duke menduar që të shpëtojë nga të
këqijat, ndodh që hyn në gjynah edhe më të madh.
E në vetmi është shpëtimi nga këto. Braktisja e
farzit të ‘emr-i bi’l-ma’ruf ven-nehj-i ani’l-munker’
është i lehtë por sjellë pasoja, ndërsa zbatimi i këtij
urdhëri është i vështirë.

Hazreti Ebu Bekr r.a., me një hutbe tha:

- O njerëz, ju po lexoni ajetin:
“O ju që besuat, ruajeni veten tuaj! Ai që ka
humbur, nuk ju dëmton juve kur jeni në rrugë të
drejtë.” 5-Maide: 105, por po e përdorni në kuptim
tjetër. Unë e kam dëgjuar Resulallahun s.a.v.s., duke
thënë:
“Kur njerëzit e shohin një të keqe e nuk e
parandalojnë, frika është që të gjithë ata pësojnë
nga dënimi i Allahut.”

Por, Resulallahu s.a.v.s., gjithashtu ka thënë:

“(Në ditën e kiametit) Allahu Teala e pyet robin:
- Kur shihje ndonjë të keqe në dynja, pse nuk e
parandaloje? Allahu Teala i’a mëson edhe përgjigjen
robit e robi thotë:
- O Rabb! Unë shpresova në rahmetin Tënd.
Nga njerëzit frikësohesha, prandaj heshta.”24

24
Ibn Maxhe nga Said el- Hudri.

33
 Kjo është një situatë kur personi përballet me
dajak ose kur nuk i mjafton fuqia.Përcaktimi i kufirit
këtu është i vështirë dhe i rrezikshëm, ndërsa
tërheqja në vetmi është shpëtim.

Gjithashtu, ‘emr-i bi’l-ma’ruf ve’n-nehji - ani’l-

munker’ mund të nxisë urrejtje dhe armiqësi.
Prandaj poeti ka thënë:
‘Sa shumë ka vaz e këshillime
që lindin armiqësi e thashetheme.’

Ai që ka përvojë me ‘emr-i bi’l-ma’ruf ve’n-nehji-

ani’l-munker’, shpesh bëhet pishman, sepse ‘emr-i
bi’l-maruf dhe nehji-ani’l–munker’ është si muri i
shtrembër: duke dashur ta drejtosh – mund të
shembet mbi ty. E nëse shembet, ti mendon: “Sikur
të mos e prekja fare.” Mund edhe ta drejtosh, nëse
të ndihmon dikush duke i mbajtur qoshet, e ti e
përforcon direkun. Por, ndihmës të tillë sot nuk
ka.Prandaj, braktise këtë dhe provo të shpëtosh
veten.
Dyfytyrësia (rija) është sëmundje kronike, që
shërohet me vështirësi. Nga kjo sëmundje shumë
vështirë shpëtojnë edhe ebdal25dhe evtad.26

25
Ebdal: grupi i evliave. Thonë që janë shtatë, katërdhjetë ose
shtatëdhjetë.

34
 Secili që shoqërohet me njerëz, u buzëqesh
atyre. Ai që u buzëqesh të gjithëve nuk mund të
shpëtojë nga dyfytyrësia. E ai që merr pjesë në
dyfytyrësinë e njerëzve e zë sëmundja e tyre, dhe siç
shkatërrohen ata, edhe ky shkatërrohet.
E nga dyfytyrësia, më së paku që lind është
grindja. Sepse kur takohesh me dy persona që janë
armiq të njëri-tjetrit, nëse nuk u përshtatesh
mendimeve të të dyve - mund të bëhesh armik me të
dy.
E nëse u bën lajka të dyve dhe sillesh miqësor,
bëhesh njeriu më i keq.
Resulallahu s.a.v.s., ka thënë:
“Më i keqi prej njerëzve është dyfytyrëshi. Ata
te një njeri shkojnë me një fytyrë, e te tjetri me
fytyrë tjetër.”27

Kur njeriu merr pjesë në shoqërim, ai gjoja shfaq

interesim për të tjerët, e pastaj edhe e zmadhon
këtë. I tilli nuk mund të shpëtojë nga gënjeshtra,
qoftë në esencë, ose me zmadhimin e saj. Për

26
Evtad: janë katër persona që gjinden në secilin shekull. As nuk
shtohen e as nuk pakësohen. Shejh-i Ekber tregon:
“E takova njërin prej tyre në Kudus. Quhej Ibn Xh’dun. Ata kanë
për detyrë mbrojtjen e lindjes, perëndimit, veriut dhe jugut. Ibn
Xh’dun ishte mbrojtesi i lindjes, e të tjerët janë Abdulhaj,
Abdulmurid dhe Abdulkadir.
27
Buhariu dhe Muslimi nga Ebu Hurejre r.a..

35
shembull, kur pyet: “si jeni, si e keni familjen”,
ndërkaq as që i intereson gjendja e tij.
Sejri Sakati ka thënë:
“Nëse një shok është duke më ardhë në vizitë, e
unë mundohem të rregulloj mjekrën me dorë,
frikësohem se do të regjistrohem në fletoren e
munafikëve.”28

Fudajl b. Ijaz ishte duke u ulur vet në Mesxhidi

Haram.
I erdh një shok, e Fudajli e pyeti:
- Pse erdhe? Shoku i tha:
- O Ebu Ali! Kam ardhur të shoqërohem me ty.
Fudajli i tha:
- Vallahi, ky veprimi joti po më duket shumë i
egër. Kjo na detyron në ndarje, si përfundim i fjalëve
të zbukuruara dhe gënjeshtrave të ndërsjella; ato
janë më shumë egërsi se sa miqësi.”

Njëri prej dijetarëve ka thënë:

“Kur Allahu Teala e do një person, Ai dëshiron që
personi mos t’a dijë se është i dashur i Tij.”

Tavus hyri te Halife Hishami dhe i tha:

- O Hisham! Si jeni?
Hishami u zemërua, dhe i tha:

28
Munafik: dyfytyrësh; fitnexhi; ngatërrestar; përçarës.

36
 - Pse më thirre me emër, e nuk më the: ‘o
Emiru’l- mu’minin.’29?
Tavus-i i tha:
- Sepse jo të gjithë myslimanët kanë pranuar
halifatin tënd. Nuk t’u drejtova me titullin që ti do,
nga frika se do të bëhëm gënjeshtar.

Kush nuk mund ta ruaj veten në këtë mënyrë, ai

duhet të tërhiqet në vetmi. Përndryshe duhet ta
pranojë se emri i tij do të shënohet në listën e
munafikëve.

Të vjetrit (selefi salihin), për t’u shmangur nga

dyfytyrësia kur takoheshin mes vete, ishin shumë të
kujdesshëm me pyetjet “si je” e “si e ke hallin”, dhe
me përgjigjet në to. Ata njëri–tjetrin e pyesnin për
çështjet e fesë, e jo për çështje të dynjasë.

Hatem-i Esamm e pyeti Hamid Lefaf-in:

- Si je?, e Hamidi u përgjigj:
- Jam në shëndet e selamet.
Hatemiu nuk i pëlqeu kjo përgjigje, dhe i tha:
- O Hamid! Selameti është përtej urës së siratit, e
shëndeti është në xhenet.

29
“O udhëqehës i besimtarëve”

37
 Kur e pyetën Isën a.s.:
- Si e kalove natën?, Isa a.s., u përgjigj:
- Në pafuqi për të larguar atë që nuk më pëlqen
dhe për t’u bërë gati për atë që dëshiroj. Të gjitha
mirësitë janë në dorë të tjetër kujt, nuk ka më i varfër
se unë.

E kur kështu është pyetur Rebi b. Hajsem, ky tha:

- Si i dobët e gjynahqar, e ha riskun dhe e pres
exhelin.

Edhe Ebu Derdan e kanë pyetur si e kaloi natën,

e Ebu Derda tha:
- Nëse shpëtoj nga xhehenemi, e kalova me hair.

E kur e kanë pyetur Uvejsi Karanin, Uvejsi ka

thënë:
- E si mund të kalojë njeriu kur, hyn në natë e nuk
e di a do ta arrijë mëngjesin, dhe kur del në mëngjes
nuk e di a do ta arrijë natën; ashtu e kalova.

Malik b. Dinar është pyetur njëjtë, e ai ka thënë:

- Në mes të jetës që pakësohet dhe gjynaheve që
shtohen.

38
 E njëri nga dijetarët është përgjigjur:
- Duke dashuruar jetën dhe veten.

Një dijetar tjetër, për pyetjen e njëjtë, ka thënë:

- Në gjendje të tillë që - ha riskun e Rabbit tim, e i
përulem shejtanit dushman.

E kur Muhammed b. Vasi është pyetur kështu, ai

ka thënë:
- E çka mendon ti, si mund ta kalojë natën ai që
çdo ditë i afrohet për një konak ahiretit?

Edhe Hamid Leffaf-in e pyetën si e kaloi natën, e

ai u tha:
- Duke kërkuar shëndet për ditën që po vjen.
E pyetën:
- A nuk je çdo ditë në shëndet?”, e Hamidi tha:
- Shëndet është kur e kalon gjithë ditën pa
kundërshtuar urdhrat e Allahut.”

E pyetën një person që ishte në shtratin e

vdekjes: “Si je?”, e ai u përgjigj:
- E si mund të jetë personi kur, niset në rrugë të
largët pa ushqim, do të hyjë në varr të shkretë pa
frymë, e do të del pa fuqi para Sunduesit të drejtë?”

39
 Kur e kanë pyetur Hasan b. Ebu Sinanin “Si e ke
hallin”, ka thënë:
- Si mund të jetë halli i njeriut kur, pas vdekjes
ringjallet dhe jep llogari?!

Ibn Sirini e pyeti dikë:

- Si e ke hallin, e ai u përgjigj:
- Si mund të jetë gjendja e atij që ka shumë
fëmijë, është fukara, e bile edhe në borxh, pesëqind
dërhemë!
Me të dëgjuar këtë, Ibn Sirini shkoi në shtëpi,
mori njëmijë dërhemë, ia dërgoi atij njeriu, dhe i tha:
- Merr pesëqind dërhemë dhe ktheje borxhin, e
pesëqind tjerat harxhoi për fëmijët. E pas kësaj, Ibn
Sirini, të cilit nuk i kishin mbetur para tjera, tha:
- Vallahi, pas kësaj nuk do të pyes më për
gjendjen e askujt.

Kështu ka thënë nga frika se nuk do të mund të

interesohet për dertet e tyre. Prandaj ata pyetjet i
kishin më shumë rreth çështjeve të fesë, për
gjendjen e zemrës dhe për zbatimin e urdhrave të
Allahut. E kur kanë pyetur për dynjallëk, kanë pyetur
për të shprehur gatishmërinë për ndihmë, kur ka
qenë nevoja.

40
 Dikush tregonte:
“Dikur kam njohur njerëz të tillë që rrallë
takoheshin mes vete, por sikur njëri t’i thoshte tjetrit
‘Më jep gjithë pasurinë’, ky do t’ia jepte pa hezitim. E
sot njoh njerëz që çdo ditë takohen, pyeten për çdo
gjë, për gjendjen e pulave e të macës, deri edhe për
gjilpërë e pe, por nëse njëri kërkon vetëm diçka prej
tjetrit, ky nuk ia jep.”

Pyetjet në këtë mënyrë për gjendjen nuk janë

asgjë tjetër përpos dyfytyrësi dhe përçarje. Ja
dëshmia:
Ti i sheh njerëzit çdo ditë duke i thënë njëri-
tjetrit: ‘si je?’ e ‘si e ke hallin?’. Të dytë e dinë që
pyetjet nuk janë të sinqerta; ai që pyet nuk pret
përgjigje dhe personi përballë nuk përgjigjet por i
bën të njëjtat pyetje. Bile nganjëherë,kur zemrat janë
të mbushura me urrejtje dhe xhelozi, edhe këto
pyetje bëhen me maje të gjuhës.

E kur një person e pyeti Ebu Bekir b. Ijasin ‘si e

kalove natën’, Ebu Bekri i tha:
- Lëni këto bidate.30

30
Buhariu në veprën e tij ‘Sahihi’ e paraqet këtë person si
dëshmi. Është person i besushëm, lexues i përmendur i Kur’anit,
nga qyteti Kufe, ka vdekur në vitin H. 94, në moshën 100
vjeqare.

41
 Hasan Basriu ka thënë:
“Selefi salihin-ët i kanë thënë njëri-tjetrit ‘Es-
selamu alejkum ve rahmetullahi’, që zemrat t’ju
gjejnë selamet. Por tani po thuhet: ‘si jeni?’,‘si e
kalove natën’, ‘Allahu të dhashtë shëndet’, ‘si e ke
hallin’ e ‘Allahu të ndimoftë’. Nëse edhe ne veprojmë
kështu, do të bëjmë bidat, sepse keramet (mrekulli)
gjithsesi nuk është. Për këtë arsye ne nuk veprojmë si
ata, edhe nëse ata nevrikosen.”

Hasan Basriu kështu tregon se është bidat të

fillohet muhabeti me“si jeni”, “si e kalove natën”,
apo “mirëmëngjes”.
Pyetja ‘si e kalove natën’ për herë të parë është
dëgjuar kur është paraqitur sëmundja e murtajës në
Sham, në fshatin Amevas afër Bejtul Makdis
(Kudus).31Të sëmurët mes vete, dhe vizitorët që
vizitonin të sëmurët e bënin këtë pyetje në mëngjes,
e në aksham pyesnin ‘si kalove ditën’. Pas kësaj, këto
pyetje u përhapën.
Qëllimi i të gjitha këtyre transmetimeve është të
tregohet se në shumicën e takimeve nuk shpëtohet
nga dyfytyrësia dhe përçarja. Të gjitha këto janë
sjellje të qortuara, disa bile janë të papëlqyeshme
(mekruh) e disa edhe të rrezikshme.

31
Sëmundja e murtajës mes myslimanëve është paraqitur për
herë të parë në këtë vend, në kohën e hazreti Omerit r.a..

42
 Në uzlet është shpëtimi nga të gjitha këto.
Ai që hyn në mesin e njerëzëve, nëse nuk
përshtatet me adetet e tyre, ata qëndrojnë ftohtë
ndaj tij, bëjnë thashetheme për të, e turpërojnë dhe
e mundojnë. Për këtë arsye ata bëhen gjynaqarë e
edhe ai, pasi të tentojë hakmarrje, bëhet gjynaqar.
Sa i përket përvetësimit të fjalëve dhe sjelljeve të
një mjedisi, edhe kjo është një sëmundje e fshehtë
dhe e rrezikshme. Jo vetëm të pavëmendshmit, por
edhe i mençuri vështirë e shpëton veten nga kjo.
Për këtë arsye nuk duhet shoqëruar shumë me
njerëz të këqij, sjellja e të cilëve nuk të pëlqen. Nëse
shoqërohesh gjatë me njerëz të tillë, në vete sheh
ndryshim.
Fillimisht këto sjellje nuk të pëlqejnë, por
ngadalë mësohesh dhe më pas nuk tregon vëmendje
për to. Ti më përpara qëndroje larg tyre sepse ato
sjellje i konsidirojesi dëm. Dalngadalë, duke u mësuar
me to, e nënvlerëson rrezikun e tyre, dhe në fund
fillon t’u japësh rëndësi nga zemra.
Sidomos, kur sheh shumë gjynahe të mëdha,
gjynahet e vogla më nuk të duken të rrezikshëm. Për
këtë arsye, kur shoqërohesh me më të pasurit, veten
e sheh pa vlerë dhe e nënçmon. E ai që shoqërohet
me të varfrit, ia di vlerën asaj që posedon.
Njëjtë është edhe shoqërimi me besimtarin dhe
pabesimtarin. Ky është një ndikim natyror.

43
 Ai që mendon t’ju përshtatet as’habëve dhe
taibinëve, ibadetet e veta i sheh të mangëta, e kur i
sheh të mangëta, padyshim që përpiqet më shumë
t’ju përshtatet atyre, duke u kujdesur dhe duke u
munduar të shtojë ibadetet.
Por ai që shikon njerëzit që janë dalldisur pas
kësaj bote dhe që kundërshtojnë urdhrat e Allahut,
kurse veten e sheh mirë, atij fillon t’i pëlqejë vetja,
dhe pikërisht kështu shkatërrohet.
Mjafton të dëgjohet për të mirën, ose të keqen,
e të ndryshojë natyra. E kur edhe shikohet?
Me njohje të kësaj hollësie, kuptohet edhe
fshehftësia e hadithit:
“Kur përmenden salihët zbret rahmeti.”

Rahmeti është hyrje ne xhenet dhe takim me

Allahun.
Padyshim që një rahmet i tillë nuk zbret sapo të
përmenden salihët, por në përmendjen e tyre
gjendet sebepi i këtij rahmeti. Sebep është dëshira
që vjen nga zemra, si kërkesë për t’ju përshtatur
salihëve, duke u larguar nga veset dhe nga gjynahet.
Sebep i rahmetit janë veprat e mira. Prirja për këto
vepra është burim i mirësisë. E motiv për këtë prirje
është përmendja e salihëve dhe përkujtimi i
gjendjeve të tyre. Ky është pra kuptimi i hadithit:
“Kur përmenden salihët zbret rahmeti.”

44
 Për të mençurin, kuptimi që del nga kjo shprehje
është paralel me kuptimin që del nga e kundërta e
saj: kur përmenden të mirët zbret rahmeti, e kur
përmenden të këqijtë zbret mallkimi.

Përmendja e shpeshtë e të keqes dhe të këqijve

ia letëson njeriut të bëjë keq, dhe kjo bëhet shkak
për mallkim. E mallkimi do të thotë largim nga
rahmeti i Allahut.
Filimi i largimit nga rahmeti është dalldisja në
gjynahe, kundërshtimi i urdhrave të Allahut dhe
kalimi i kufijve pas dynjasë dhe epshit.
Shkak për gjynahin është nënvlerësimi i tij. Shkak
i nenvlerësimit eshtë të dëgjuarit e shumtë për
gjynahet me çka krijohet një lloj afërsie me të.
Kur vetëm dëgjimi për të mirët ose për të keqijtë
ndikon kaq shumë, si ndikon atëherë kur i shikon dhe
gjindesh mes tyre?
Duke qartësuar këtë, Resulallahu s.a.v.s., thotë:
“Shoku i keq është si kaceku me ajër i kovaçit:
edhe nëse nuk të djegin xixat e zjarrit, avulli i tij të
njollos.”32
Siç njollos ky avull i pistë rrobat e njeriut pa u
vërejtur, edhe e keqja me letësi e pa u vërejtur hyn
në zemër të njeriut.

32
Buhariu dhe Muslimi nga Ebu Musa.

45
 E Resulallahu s.a.v.s., gjithashtu ka thënë:
“Shoku i mirë është si shitësi i aromës së mirë;
edhe nëse nuk lyhesh me aromën e tij, kur gjendesh
pranë tij, përfiton nga aroma e tij e bukur.”33
Për këtë arsye unë them se, të tregohet ndonjë
gabim i dijetarit është gjynah për dy arsye:
Një arsye është gjynahu i gijbet-it
(thashethemes). Dhe e dyta, që është edhe më e
rëndësishme: tregimi i gabimit të dijetarit ua
lehtëson përsëritjen e atij gabimi edhe atyre që
dëgjojnë për të. Kur sheh tjetrin duke bërë gabimin e
njëjtë, dhe e pyet: “Çfarë je duke bërë?”, ky
menjëherë përgjigjet: “Pse është kaq i çuditshëm
gabimi im? Të gjithë bëjnë gabime të tilla. Bile, edhe
dijetarët dhe abidët e bëjnë këtë.”
Po të mos kishte dëgjuar që dijetarët dhe abidët
bëjnë gabim të tillë, as ai nuk do t’i afrohej atij
gabimi.
Ka shumë njerëz që janë dalldisur pas kësaj bote
dhe që me zili mbledhin pasuri, e të dashuruar pas
udhëheqësisë, fusin veten edhe më shumë në rrezik.

Ata bile mendojnë që as as’habët nuk janë

larguar nga dashuria për udhëheqje. Shkojnë aq larg
sa që përmendin si dëshmi situatën e hazreti Alisë
r.a., me Muavinë. Besojnë që kjo përplasje

33
Buhariu dhe Muslimi nga Ebu Hurejre.

46
mendimesh nuk është bërë për të vërtetën (hak), por
vetëm për shkak të dashurisë për udhëheqje. E ky
besim i gabuar ua lehtëson gjynahet që vijnë nga
dashuria për udhëheqësi.
Natyra e keqe anon kah gabimet e largohet nga
mirësitë. Të këqijat pranohen sepse nuk vlerësohen
si të këqija. Kjo është mashtrim i shejtanit, e ata që
largohen prej shejtanit, Allahu Teala kështu i cilëson:
“Të cilët i dëgjojnë fjalët dhe pasojnë atë më të
mirën prej tyre.” 39-Zumer: 18

Edhe Resulallahu s.a.v.s., thotë:

“Ai që ulet e dëgjon hikmet (dituri), e pastaj
vepron sipas pjesës së keqe nga ajo që ka dëgjuar,
është si ai që shkon te çobani dhe kërkon prej tij një
dele, e kur çobani i thotë: ‘zgjedh delen që të
pëlqen’, ky e merr qenin.”34

E ata që tregojnë gabimin e imamëve janë si ai

që zgjedh qenin në kopenë e dhenëve.
Një tjetër rast që shpesh shihet dhe kështu
humb rëndësinë tek njerëzit është ky:
Shumë njerëz, kur shohin dikë që nuk agjëron në
Ramazan, e kërcënojnë dhe e ofendojnë, e të njëjtit
janë indiferent ndaj atyre që nuk falin namaz. Ndërsa
ka mendim që braktisja e vetëm një namazi është

34
Ibn Maxh nga Ebu Hurejre.

47
kufër, bile ka edhe që thonë që i tilli duhet të
mbytet.35
Kurse, braktisja e agjërimit gjatë gjithë
Ramazanit nuk vlerësohet kështu.
Namazi është obligim pesë herë në ditë, por për
shkak të takimit të shpeshtë me ata që nuk falin
namaz, braktisja e namazit është bërë e zakonshme.
Agjërimi është obligim një herë në vit, por për
shkak se ata që nuk agjërojnë janë të pakët,
menjëherë binë në sy.
I këtillë është ndikimi në zemër i asaj që shumë
shikohet. Ja shembull: nëse një fakih vesh këmishë
mëndafshi, ose vë në gisht unazë ari, ose pi ujë prej
gotës së argjendtë (të gjitha këto të ndaluara për
burra), kjo kundërshtohet dhe fakihu sulmohet
fuqishëm. Por, nëse i njëjti fakih në një mexhlis
(tubim) vazhdimisht flet thashethëme, për këtë
askush nuk shqetësohet. E thashethëmet janë më të
këqija se zinaja! Si u bënë ato më të pranueshme se
veshja e këmishës nga mëndafshi!?
Pasi që ka shumë të tillë që flasin thashethëme,
dhe ato dëgjohen kudo, ato janë bërë të pranueshme
për zemrën.
Pra, mendoi mirë këto hollësi dhe ik prej
njerëzve, ashtu siç ikë prej kafshës së egër!

35
Sipas Imam Hanefisë, nuk është kështu.

48
 Atë që mund ta dëgjosh dhe shohësh te njerëzit,
vetëm se ta shton dëshirën për dynja, të bën të
harrosh ahiretin, t’i lehtëson gjynahet dhe ta zbehë
dëshirën për ibadet.
Nëse gjen nje shok që ta përkujton Allahun, mos
u largo prej tij, konsideroje pasuri. Për njerëzit e
mençur, një shok i tillë është pasuri.
Kuptoje që shoku i mirë është më i hairit se sa
vetmia, e vetmia më e hairit se shoku i keq.
Kur e kupton këtë që jam duke e shpjeguar -
mendo për vete, dhe nëse mund të kontrollosh
gjendjen e personit me të cilin do të shoqërohesh,
tashmë nuk ka frikë për ty se nuk mund të gjesh çka
është më e hairit për ty: t’i afrohesh apo të largohesh
prej tij.
Mosgjyko menjëherë se a do të jetë më e hairit
vetmia apo shoqërimi. Për punët që kërkojnë
shpjegim të hollësishëm, nuk është e drejtë të
gjykohet shpejtë, me po ose jo. Haku i çështjeve si
kjo është sqarimi i tyre.

DOBIA E TRETË

Dobia e tretë e vetmisë është shpëtimi i fesë dhe

i vetes nga dalldisja në intriga, duke u larguar nga
rreziku i intrigës. Sot ka shumë pak vende që nuk
janë prekur nga fanatizmi, intriga dhe armiqësia.

49
 Shpëtim nga kjo është tërhiqja në vetmi.
Abdullah b. Amr b. As tregon:
“Duke e shpjeguar intrigën, Resulallahu s.a.v.s.,
m’u drejtua, e më tha:
- Çka bën ti kur sheh njerëzit që luajnë fjalën e
dhënë dhe nuk respektojnë amanetin, e janë bërë
kështu (dhe tregoi dy gishta të ngatërruar).
- O Resulallah! Çfarë të bëj kur vijnë kohë të tilla?
- Rri në shtëpi, zotëroje gjuhën, merr atë që di,
e lëre atë që nuk e di, merru me punët tua e mos u
përziej në punët e njerëzve.36
Nga Ebu Said el-Hudri r.a., transmetohet se
Resulallahu s.a.v.s., ka thënë:
“Do të vijë koha kur prona më e hairit për
myslimanin do të jetë kopeja me dele. Myslimani
merr delet, shkon në maje të malit dhe në vende me
shi; për selametin e fesë shëtit nga mali në mal.”37
E nga Abdullah b. Mas’udi r.a., transmetohet se
Resulallahu s.a.v.s., ka thënë:
“Do të vijë një kohë për njerëzit, kur besimtari
mund ta ruajë fenë vetëm duke shëtitur prej një
fshati në fshatin tjetër, prej një mali në malin tjetër,
duke ikur si dhelpra – nga një shkëmb në tjetrin;
ndryshe nuk do të mund ta ruajë. Pyetën:

36
Ebu Davud dhe Nesai në “El-Jevm ve’l-Lejle”.
37
Buhariu

50
 - O Resulallah! Kur do të ndodh kjo?, e
Resulallahu s.a.v.s., tha:
- Atëherë kur nuk mund të sigurohet ushqimi pa
kundërshtuar urdhrat e Allahut. Në atë kohë,
beqaria është hallall. Ata thanë:
-Por ju na keni këshilluar martesën!, e
Resulallahu s.a.v.s., tha:
- Kur vjen ajo kohë, njeriu do të shkatërrohet
nga duart e nënës dhe babait. Nëse nuk ka prind,
nga duart e gruas dhe fëmijës, nëse nuk i ka edhe
këta, nga duart e akrabave. E pytën:
- Si mund të jetë kjo?, e Resulallahu s.a.v.s., tha:
- Ata do ta qortojnë për varfërinë dhe do
të dëshirojnë atë çka ky nuk mund ta sigurojë, e ky
do të lëshohet pas saj, me çka do ta humb imanin, e
kështu do të shkatërrohet.38

Sado që ky hadith është i kuptueshëm rreth

beqarisë, nga kjo nënkuptohet edhe tërheqja në
vetmi, sepse beqaria nuk e ka problemin e sigurimit
të kushteve të jetesës për familjen. Personi i martuar
është i detyruar të hyj mes njerëzve për të siguruar
kushtet e jetesës së familjes, dhe për këtë do të
dalldiset në gjynah.

38
Hattabi në ‘El-Uzle’ nga Ibn Mesud r.a., në mënyrë të njëjtë, si
edhe Bejhekiu në “Ez-Zuhd” nga Ebu Hurejre r.a..

51
 Unë nuk po them që kjo kohë ka arritur tani,
ndoshta ka arritur më përpara.

Prandaj Sufjani Sevriu ka thënë:

- Ka ardhë koha e vetmisë (uzlet).

Ibn Mesud r.a., tregon:

“Resulallahu s.a.v.s., po tregonte për kohët e
fitnes39që do të vijnë.E pyeta:
- O Resulallah! Kur do të ndodhë kjo?, e
Resulallahu s.a.v.s., tha:
- Atëherë kur njeriu nuk është i sigurt as nga
shoku i vet. E pyeta:
-Nëse e arrij atë kohë, si të veproj? Çfarë më
urdhëroni të bëj? Resulallahu s.a.v.s., tha:
- Zotëro me veten dhe hyj në shtëpi. Unë i
thash:
- Çfarë të bëj nëse kjo gjendje hyn në shtëpi?, e
Resulallahu s.a.v.s., tha:
- Hyj në dhomë. Unë i thash:
- Po nëse kjo gjendje hyn edhe në dhomë?, e
Resulallahu s.a.v.s., tha:
- Hyj në xhami dhe bëj kështu (u mbështoll në
rroba), e deri në vdekje thuaj: ‘Rabbi im është
Allahu.’40

39
ngatërresë, intrigë
40
Ebu Davud

52
 Në kohën e Muavisë, kur e kanë ftuar në luftë
Sa’d b. Ebi Vakkas-in r.a., (djali i Omerit dhe djali i
vëllait të Hashimit), ai ka thënë:
“Jo, nuk marr pjesë në luftë deri sa të më jepni
një shpatë me sy e me gjuhë. Shpata duhet të shohë,
e të më thotë: ‘ky është qafir’, e unë do ta vras,dhe
duhet të thotë: ‘ky është besimtar’ e unë do ta
tërheqi dorën prej tij...”, dhe duke vazhduar tha:
“...Ne dhe ju (në Islam), jemi si një karvan që
ecën në një rrugë të qartë. Papritmas shpërthen një
furtunë që shkakton rrëmujë, bëhët tym e pluhur, dhe
rruga humbet. Në këtë rrëmujë, një pjesë e karavanit
shkon në të djathtë, duke thënë se rruga është andej,
e një pjesë tjetër në të majtë, duke thënë se rruga
është këndej, dhe të dy grupet shkatërrohen. Grupi i
tretë presin aty ku janë, dhe kur pushon furtuna e
rruga çilet, ata vazhdojnë rrugën. Ky është dallimi
mes neve e juve.”
Një xhemat që ishte në të njëjtin mendim me
Sa’d b. Ebi Vakkasin, qëndruan në shtëpi deri sa u
largua ngatërresa.

Kur i erdh lajmi Abdullah b. Omerit r.a., se

hazreti Husejni ka marrë rrugën për Irak, udhëtoi për
tri ditë, e kur e mbërrijti Husejnin, e pyeti:
- Ku po shkon? Husejni, duke i treguar një
grumbull letra, i tha:

53
 - Po shkoj në Irak, këto janë letra të Irakianëve.
Ibn Omeri i tha:
- Nuk ka besnikëri në fjalët e tyre; dje ta vranë
babanë! Mos shko, mos të mashtrojnë fjalët e tyre.
Por, pasi që Husejni r.a., nuk dëgjoi, Ibn Omeri i
tha:
- Do të tregoj një hadith... dhe vazhdoi:
- Kur erdhi Xhebraili alejhisselam tek Resulallahu
s.a.v.s., dhe e la Resulallahun s.a.v.s., të lirë për të
zgjedhur dynjanë ose ahiretin, Resulallahu s.a.v.s.,
zgjodhi ahiretin. E ti je një pjesë prej Resulallahut
s.a.v.s.. Vallahi, hilafeti ju takon vetëm juve dhe atë e
merr më i hairit mes juve. Kthehu, mos shko. Husejni i
tha:
- Secili do të përballet me paracaktimin e vet;
unë nuk kthehem. Në këtë, Ibn Omeri e përqafoi
Husejinin, dhe duke qarë, i tha:
- Allahut amanet, e lus Allahun të të ruaj nga
burgosja dhe vdekja.41

Në Medine ishin rreth dhjetëmijë as’habë, e në

kohën e ngatërresës vetëm katërdhjetë kishin
shpëtuar nga ngatërresa.

41
Taberani dhe Bezzar.

54
 Tavus b. Kejsem nuk dilte nga shtëpia.
Atyre që e pyesnin përse, ua paraqiste si sebep
ngatërresën e kohës dhe mizorinë e imamëve.

Urve b. Zubejr bëri një shtëpi në vendin e

quajtur Akik, dhe u tërhoq atje.
Kur e pyetën:
- Përse e le mesxhidin (xhaminë) e Pejgamberit, e
u mbylle në shtëpi?,
Urve tha:
- E pashë që xhamitë e juaja janë bërë lodër,
çarshia e juaj është mbushur me fjalë boshe, në
gjuhën tuaj janë shtuar fjalët e fëlliqura, kurse këtu e
gjeta selametin.

Edhe nga ky shpjegim kuptohet se dobi e

vetmisë është shpëtimi nga intriga dhe armiqësia.

DOBIA E KATËRT

Dobia e katërt e vetmisë është shpëtimi nga

sherri i njerëzve.
Njerëzit vazhdimisht sjellin vuajtje e mundim,
nganjëherë me kritikë pas shpine, nganjëherë
fajësojnë dhe akuzojnë pa bazë, nganjëherë me
gënjeshtra. Shumë herë, fjalët dhe veprimet tua që
nuk mund t’i kuptojnë i mendojnë se janë gabim, dhe

55
këtë e ruajnë si pasuri për ta perdorur kundër teje,
kur të gjejnë rastin.
E në vetmi është shpëtimi dhe ruajtja prej kësaj.
Për këtë arsye një dijetar i tha një dijetari tjetër:
- Do t'i mësoj dy vargje, më të hairit se dhjetë
mijë dërhemë.
- Mi mëso!, i tha tjetri, e dijetari ia lexoi:
Natën mos fol me zërin ngritur,
E ditën mos fol retë pa i soditur.

Sepse fjala, qoftë e bukur apo e shëmtuar, kur

del nga goja, nuk kthehet më.
Kur personi hyn mes njerëzëve për të punuar me
ta, shpëtimi nga xhelozia dhe nga mendimi i keq për
të tjerët është i pamundur. Edhe ata mendojnë që ky
është kundër tyre, që ushqen armiqësi dhe
mashtrim ndaj tyre.

E Mutenebbiu ka thënë:
“Pranimi i mendimit të keq për të tjerët është ves
i keq. Kur fillon armiqësi ndaj mikut me fjalët e
armikut, njeriu bëhet si i hutuari që ka humbur
rrugën në natë të errët.”

Gjithashtu është thënë:

“Shoqërimi me njerëz të këqij bëhet sebep për
mendim të keq ndaj njerëzve të mirë”

56
 Njerëzit kanë përjetuar shumë të këqija nga
shokët me të cilët janë shoqëruar. Ne nuk do të
hyjmë në hollësi, kurse në këto shpjegime
shkurtimisht ka dëshmi për të gjithë.
Në vetmi është shpëtimi nga të gjitha këto.
Shumica e atyre që kanë preferuar vetminë kanë
treguar për këtë, kurse Ebu Derda r.a., ka thënë:
“Kur fiton përvojë me njerëz, largohesh prej
tyre.”
Kjo fjalë e Ebu Derdas është transmetuar edhe si
hadith merfu. E poeti ka thënë:
Kush lavdëron njerëz pa i vënë në provë,
pas përvojës i qorton.
Atëherë gjenë rehati në vetmi,
Të afërm a të largët, njerëzit nuk i do.”

Hazreti Omeri r.a., ka thënë:

Në vetmi është shpëtimi nga shoku i keq.
Kur e kanë pyetur Abdullah b. Zubejrin:
- Pse nuk vjen në Medine? , Abdullahu tha:
- Pse të vij? Atje kanë mbetur vetëm njerëzit që
xhelozojnë të mirat e tjetrit dhe që i gëzohen
fatkeqësisë së tjetrit.

Ibn Semmak (vaiz i njohur i Bagdadit) ka treguar:

“Morra një letër nga një shok, e në letër
shkruante:

57
 - Njerëzit më parë kanë përdorur ilaç, por tani
sëmundja e tyre nuk ka shërim. Ik prej tyre siç ikë prej
luanit.”
Një beduin vazhdimisht ulej nën të njëjtën
pemë, e ujiste dhe kujdesej për të.
E pyetën për sebepin e kësaj, e ai tha:
“Sepse kjo pemë i ka tri virtyte: nuk bën
thashethëme për mua, nuk zemërohet edhe nëse e
pështyj, dhe nëse i them ndonjë fjalë të keqe, nuk
nevrikoset.”
Kur dëgjoi për këtë, Harun Rashidi tha:
“Këto janë tri virtyte që kërkohen në miqësi.”

Edhe njëri nga selefitë është angazhuar me libra

dhe vizitë varreve, e kur e pyetën për sebepin, tha:
“Unë e gjeta selametin në vetmi; këshilltari më e
mirë është varri, e miku më i mirë është leximi.
Hasan Basriu ka treguar:
“E bëra nijet të shkoj në haxh. Për këtë kishte
dëgjuar Sabit Bennani, dhe më tha:
- Dëgjova që do të shkosh në haxh, dua që të jem
shok me juve. E unë i thash:
- Allahu ju bekoftë, Allahu po na mbulon
gabimet. Kemi respekt e dashuri për njëri-tjetrin. Le
të mbesim kështu; frikësohem se me shoqërim
zbulohen gabimet tona, e humbet dashuria ndaj
njëri-tjetrit.”

58
 Me këtë, Hasan Basriu na tregon për një tjetër
dobi të vetmisë, e që është mos-zbulimi i
personalitetit, ahlakut dhe gabimeve tona.
Duke lavdëruar ata që fshehën gjendjet e veta,
Allahu Teala thotë:
“...prandaj ai që nuk e di gjendjen e tyre
mendon se ata janë të pasur.” 2-Bekare: 273

Edhe poeti ka thënë:

Nuk është turpi në varfëri,
Turp është kur rri në poshtërsi.

Njeriu nuk mund të shpëtojë pa gabime në

punët e fesë, dynjasë dhe ahlakut. Më mirë është që
gabimet e fesë dhe të dynjasë të jenë të fshehta.
E kur personi hyn mes njerëzve, gabimet
zbulohen, dhe nuk arrin në selamet.
Ebu Derda r.a., ka thënë:
“Përpara, njerëzit ishin trëndafil pa gjemb, tani
janë bërë gjemb pa trëndafil.”

Nëse gjendja ishte e tillë në kohën pas shekullit

të parë, ashiqare që sot është edhe më keq.

Sufjan b. Ujejn tregon:

“E kam njohur Sufjan Sevrin gjersa ishte gjallë e i
fortë, e pasi vdiq, në ëndërr më tha:

59
 - Pakëso të njohurit, sepse shpëtimi prej tyre më
pas është i vështirë. Aspak nuk dyshoj se të gjitha të
këqijat i përjetova nga shokët.”

Njëri tregonte:
“Shkova të vizitoj Malik b. Dinar. Ishte ulur i
vetëm, e një qen e kishte vënë kokën në këmbën e tij.
Desha ta largoj qenin, e ai më tha:
- Lëje, ai nuk kafshon e as nuk bën dëm. Ai është
më mirë se një mik i keq.”

E pytën dikë pse është tërhequr në vetmi, e ai

tha:
- U frikësova se do ta humbi fenë, pa e vërejtur.
Pikërisht! Sepse natyra e njeriut i përvetëson
veset e këqija.

Ebu Derda r.a, ka thënë:

“Keni frikë Allahun dhe ruajuni nga njerëzit. Ata e
lëndojnë deven që e ngarkojnë, edhe kalin që e
shalojnë, e edhe zemrën ku hyjnë.”

E dikush tjetër ka thënë:

“Pakëso të njohurit e tu, sepse selameti i zemrës
dhe fesë është i mundur me pakësimin e shokëve dhe
me pakësimin e të drejtave të tyre ndaj teje.”

60
 Nëse shumohen shokët, shumohen edhe detyrat
ndaj tyre dhe bëhet e vështirë t’ju jepet haku të
gjithëve.E një tjetër ka thënë:
“Braktisi të njohurit që ke, dhe mos shto njohuri
të reja.”

DOBIA E PESTË

Dobia e pestë e vetmisë është këputja e

shpresës tënde prej njerëzve, e edhe e tyre prej teje.
Në këputjen e shpresës së njerëzëve prej teje ka
disa dobi.
Gjithashtu, vështirë është të kënaqet secili,
prandaj angazhimi në përmirësimin e mangësive të
veta është më i mirë.
Disa nga obligimet më të lehta janë përgjigja
thirrjeve në dasmat dhe zijafetet e tyre, pjesëmarrje
në ceremonitë e varrimit dhe vizita të sëmurit.
Përpos harxhimit të kohës, në të gjitha këto ka
edhe ndeshje me rreziqe. Pastaj, përgjigja në disa
ftesa sjellë akuzat për mos-përgjigje në ftesat tjera, e
kjo bëhet sebep për zemërim dhe armiqësi.
Është thënë:
“Ai që nuk viziton të sëmurin në kohë të
sëmundjes, kur i sëmuri shërohet, nga turpi kërkon
vdekjen e tij. Por, ai që nuk viziton askë, atij nuk i
thonë asgjë.”

61
 Nëse personi zgjedh, atëherë atij i zemërohen.
Por një njeri, edhe po të mundohet ditë e natë, nuk
mund të përmbushë obligimet e të gjthëve.
Si mund t’i përmbush plotësisht të gjitha këto
obligime ai që është i zënë edhe me çështjet e fesë
edhe të dynjasë?
Amr b. As r.a., ka thënë:
“Shumë shokë, do të thotë shumë harxhime.”

Edhe Ibn Rumi ka thënë:

“Mos bëj shumë shokë, kjo lind armiqësi,
e as mos ha shumë, kjo lind vështirësi.”

Imam Shafiu ka thënë:

“Rrënja e gjithë armiqësive është miqësia me të
këqijtë dhe mirëbërja atyre.”
Edhe në ndërprerjen e shpresës tënde prej
njerëzëve ka dobi të mëdha.
Personi që sheh pasurinë e botës dhe stolisjen e
saj, anon ka ajo, e dëshiron atë dhe i shtohet
pangopësia. Në të shumtën e rasteve, kur nuk arrin
atë që dëshiron, e humb shpresën dhe brengoset.
Por nëse nuk përzihet me njerëzit, këto as nuk i sheh.
E kur nuk i sheh, as nuk i dëshiron, dhe jeton në
rehati.Për këtë arsye, Allahu Teala thotë:
“Mos e hidh shikimin në të mirat kalimtare...”
20-Ta Ha: 131

62
 Resulallahu s.a.v.s. thotë:
“Drejtojeni shikimin nga ata që janë ndër ju dhe
jo ata që janë mbi ju. Kjo është më e mirë, që të
mos nënvlerësoni ndihmën dhe mirësinë që u është
dhuruar nga Allahu Teala.”42
Avn ibn Abdullah ka thënë: “Jam shoqëruar me
të pasurit, e përherë isha disi i dëshpëruar. Kam parë
sesi rrobat e tyre janë më të mira sesa ato të miat,
sesi kuajt e tyre ishin me te fortë sesa kali im. Fillova
më pas të shoqërohem me të varfërit, dhe arrita
qetësinë.” Tregohet se Muzeni (Allahu e mëshiroftë),
duke dalë prej xhamisë në Fustat43, i doli përballë
Abdulhakemi duke kalëruar. Pamja e tij madhështore
e hutoi, dhe filloi te lexojë ajetin:
“...Ne bëmë njërin prej jush sprovë për tjetrin
se a do të jeni të durueshëm...” 25- Furkan: 20, e më
pas tha: “Unë bëj sabër dhe jam i kënaqur”, e
përndryshe ishte njeri i varfër.
Ai që rri në shtëpi nuk do të infektohet në intriga
të tilla. E ai që mahnitet nga stolitë e kësaj bote - ose
duhet të bëj sabër për shkak të fesë dhe bindjes së
patundur, e që në këtë situatë do t’a shijojë shijen e
idhët të sabrit, ose do t’i ndizet malli për dynja dhe
për ta përfituar dynjallëkun hyn në rrugë të
mashtrimit dhe shkatërrohet përgjithmonë.

42
Muslimi nga Ebu Hurejre r.a.
43
Fustat - rajon i Kairos

63
 Shkatërrimi në dynja zakonisht ndodhë sepse
dëshirat dhe ambiciet janë të parealizueshme,
ndërsa shkatërrimi në ahiret është për shkak të
preferimit të pasurive të kësaj bote mbi përkujtimin
(dhikrin) e Allahut Teala dhe afrimit Atij. Andaj Ibn
Arabi ka thënë:
Kur dera e poshtërimit hapet kah pasuria,
unë e braktis e ngritem në nder, kah varfëria.

Me këtë ka treguar se si dëshira ndaj kësaj bote

shkakton poshtërim.

DOBIA E GJASHTË

Dobia e gjashtë është shpëtimi nga zullumqarët

dhe nga njerëzit budallenjë; nga durimi i budallakive
dhe sjelljeve të tyre të palakmueshme. Orientimi nga
njerezit e tillë është një verbëri e vogël. E kanë
pyetur Ameshin:
- Përsetë loton syri?, e Ameshi u përgjigj:
- Më loton nga shikimi i budallenjëve.

Tregohet se si njëherë Ebu Hanife shkoi te

Ameshi, dhe i tha:
- Në hadith qëndron se atij që i humb shikimi,
Allahu Teala e shpërblen me diçka më të mirë. Me
çka të ka shpërblyer ty?” Ameshi tha:

64
 - Më ka shpërblyer me shpëtim nga shikimi i
njerëzve zullumqarë. Pastaj, si në shaka i tha:
- E një ndër ta je edhe ti.
Ibn Sirini tregon:
- Kam dëgjuar një njeri të thotë: “E drejtova
shikimin nga një njeri zullumqar njëherë, dhe
menjëherë e humba vëtëdijen.”

Galenus (filozof Grek)ka thënë: “Gjithcka ka

ethet e veta. E ethetë shpirtit janë shikimet e
drejtuara atyre që japin shqetësim.”
Ndërsa Shafiu, Allahu e mëshiroftë, ka thënë:
“Kur jam mes njerëzve, anën e kthyer kah ai që s’më
pëlqen e ndjejë si më të rëndë.”

Të gjitha këto dobi, përveç dy të parave, kanë të

bëjnë me qëllimet e përditshme të kësaj bote por
janë të ndërlidhura edhe me besimin. Edhe nëse
njeriu arrint’i ikë shikimit të atij që s’e pëlqen, ai nuk
do të mund të mbrohet nga përfolja dhe as urrejtja
mbi atë që Allahu Teala e ka krijuar. E nëse përfolja,
mendimet e palakmueshme, zilia, shpifja dhe te
ngjashme vijnë nga të tjerët, ky nuk do të mund t’i
përmbahet reagimit të ashpër.
E gjithë kjo e dobëson besimin, ndërsa shpëtimi
nga të gjitha këto është vetëm në vetmi, kjo le të
dihet!

65
 DOBITË E SHOQËRIMIT DHE DËMET E VETMISË

Duhet ta dish se ka shumë dobi, edhe të dynjasë

e edhe të fesë, që arrihen përmes ndihmës së të
tjerëve. E kjo ndihmë arrihet me pjesëmarrje në
shoqëri. Gjithçka që mund të arrihet përmes
shoqërimit me njerëz, nuk mund të arrihet në uzlet
(vetmi). Pra, privimi nga kjo dobi, është dëm i
shkaktuar nga vetmia. Prandaj mendo dobitë e
shoqërimit, dhe arsyet që e tërheqin njeriun në të.
Këto arsye mund të jenë përfitimi i diturisë,
mësimdhënia, përfitimi material dhe shpirtëror,
miqësia e afërsia, fitimi i sevapeve, si edhe nxjerrja e
mësimit nga vrojtimi i gjendjeve të njerëzve.
Të gjithë këtë duhet t’a studiojmë gjerë e gjatë.
Bëhet fjalë për dobitë e shoqërimit me njerëz, e në
përgjithësi janë shtatë:

DOBIA E PARË

Dobia e parë është përfitimi i diturisë dhe

mësimdhënia. Dobinë e tyre tashmë e kemi
përmendur në Librin për Diturinë, e të dyja janë
ibadetet më të mëdha në këtë botë, qe ë as nuk
mund të paramendohen të arrihen pa shoqërimin me
njerëz. Megjithatë dituritë janë të shumta. Disa
mund të anashkalohen ndërsa të tjerat janë të

66
domosdoshme për këtë botë. Atij të cilit dituria i
është e nevojshme dhe e obligueshme ta përfitojë, e
ka gabim nëse vendos që të tërhiqet në vetmi. Nëse
e mëson farzin dhe përmes farzit thellohet në shtigje
më të thella të diturisë, duke menduar se më mirë
është t’i përkushtohet ibadetit, atëherë le të tërhiqet
në vetmi! Por nëse është i aftëtë thellohet në
diturinë e sheriatit dhe dituritë tjera racionale, e pa i
mësuar këto tërhiqet në vetmi, do të ishte dëm i
madh për të. Për atë arsye Ibrahim Nehai dhe të
tjerët kanë thënë: “Bëhu i ditur, e më pas tërhiqu në
vetmi!”. Ai që vetmohet para se të bëhet i ditur, në
shumicën e rasteve e kalon kohën në gjumë apo
duke menduar për gjëra të kota.

Më së shumti se çfarë mund të arrijë është të

kalojë kohën duke bërë dhikër aq sa ka mundësi.
Mirëpo, as ibadetet trupore e as ato të zemrës nuk
do të jenë të kursyera nga provokimet e ndryshme të
cilat vetëm se do të shkaktojnë mundim, e që ai as
mos ta ndjejë se po ndodhë diçka e tillë. As besimi i
tij në Allahun Teala, në cilësitë e Tij dhe në mirësitë e
Tij nuk do të jenë të mbrojtura nga imagjinata që do
e ngarkojë dhe as nga mendimet e këqija që do ta
kaplojnë. Andaj në shumicën e rasteve ai bëhet lodër
e shejtanit, ani pse veten akoma e konsideron
besimtar të denjë.

67
 Dituria është themeli i besimit. Nuk ka dobi në
vetmi për njerëz të rëndomtë dhe për ata që nuk
dinë se si të veprojnë në izolim (halvet), dhe që nuk e
njohin përmbajtjen e vetmisë. Nefsi i njeriut është
sikur i sëmuri që ka nevojë për një mjek të
mëshirshëm që ta shërojë. Siç mund t’i shtohet
sëmundja xhahilit të sëmurë nëse nuk i mëson
dituritë e mjekësisë, as xhahili në fe nuk mund të
tërhiqet në vetmi pa i mësuar dituritë e nevojshme.
Andaj vetëm dijetarët meritojnë vetminë.
E nëse nijeti i studiuesit është rizaja e Allahut,
atëherë ai ka shpërblim të madh. Por nëse nijet është
dynjallëku, atëherë në një gjë të tillë gjindet fundi i
besimit. Për këtë kemi biseduar në Librin për Dituri.
Dijetarët e kohës tonë i japin përparësi tërheqjes
në vetmi, sepse në këtë kohë ka shumë pak të tillë që
dëshirojnë të marrin dituri për selametin e fesë.
Njerëzit sot mësojnë fjalë të bukura dhe shprehje
materialiste, që t’i përdorin në vaz për të tërhequr
popullin dhe për të hyrë në debat që t’i heshtin
rivalët, e me qëllim që t’i afrohen pushtetit. Dituria
më e vlefshme që dëshiron të mësojë është rruga
(medh’hebi) i vet. Kjo shpesh nuk bartë nijet të
sinqertë sepse nijeti zakonisht është të posedojë më
shumë dituri se sa të tjerët, për të fituar post dhe për
t’u pasuruar. Feja dhe mendja e shëndoshë
urdhërojnë largimin nga persona të tillë. E nëse

68
gjindet një nxësës që synon rizanë e Allahut, largimi
dhe fshehja e diturisë prej tij është gjynah i madh.
Njerëz të tillë jashtëzakonisht vështirë gjinden, e
edhe nëse gjinden, janë vetëm një a dy në secilin
rajon.
Të mos na mashtrojnë fjalët e Sufjan Serviut, kur
thotë: “Ne mësuam diturinë për qëllime tjera, por
dituria nuk pranoi të jetë për tjetër qëllim përveç për
Allahun.”
Pra, fakihët në filim mësojnë dituri për qëllime
tjera, e pastaj dituria ua përmirëson qëllimin dhe i
kthen Allahut. Shih se si ishte fundi i jetës për
shumicën prej tyre, dhe nga ajo nxjerr mësim! E të
dëgjohet nuk është njësoj sikur te shihet. Disa vdiqën
duke ngarendur pas kësaj bote, e disa ia kthyen
fytyrën kësaj bote dhe iu drejtuan ahiretit.
Dije se dituria të cilës i referohet Sufjani është
dituri e hadithit, tefsirit dhe jetës së Pejgamberëve.
Në këto dituri ka frikësim për njerëz, dhe ato, herët a
vonë e shtojnë frikën ndaj Allahut Teala.

Sa i përket personit që ngarend pas kelamit dhe

fikhut lidhur me fetvanë tek marrëdheniet
ndërnjerëzore dhe mosmarrëveshjet brenda
medh’hebit, ai e dëshiron këtë botë dhe gradualisht,
kjo dëshirë vetëm i shtohet.

69
 Shpresa është se, ndonjë nxënës që e dëshiron
këtë botë, në saje të leximit të këtyre shkrimeve, e
përmirëson veten kah fundi i jetës. Sepse këto libra
janë përplot këshilla për frikësim prej Allahut, largim
prej kësaj bote e afrim ahiretit. Këto gjinden në
Kur’an dhe hadithe, por jo në dituri të kelamit,
filozofisë dhe medh’hebit. Andaj nuk është e drejtë
që njeriu ta mashtrojë veten. Ai që i di mangësitë e
veta është më i lumtur se sa xhahili i mashtruar.
Çdo dijetar që ka elan për të mesuar të tjerët
është i ekspozuar rrezikut që qëllim i tij të jetë pozita
dhe posti. Për të tillët, dituria përbën një kënaqësi të
përkohshme lavdërimi dhe mendjemadhësie karshi
xhahilëve. Siç ka thënë Resalallahu s.a.v.s.:
“Shkatërrimi i diturisë është (pikërisht)
mendjemadhësia.”

Tregohet se Bishr Hafiu i ka groposur

shtatëmbëdhjetë bohçe me libra të haditheve që i ka
dëgjuar e kurrë nuk i ka transmetuar. Atyre që e
pyetën për arsyen e mos-transmetimit, ju përgjigj:
“Nefsi dëshiron të flasë e transmetojë, nëse e
mposhti nefsin, atëherë do të flasë.”
Pra, nuk i ka transmetuar për të mos iu
përshtatur dëshirës së nefsit. Për këtë ka thënë:
“Neve na u transmetua hadithi”; domethënë (vet
transmetimi) është një derë e dynjallëkut. Kur dikush

70
thotë: “Na u transmetua hadithi”, me gjuhën e
gjendjes thotë: “U çel një derë e fitimit për mua”, dhe
me atë transmetim mundohet të sigurojë ndonjë
pozitë për vete.
Rabia el-Adavija i tha Sefjan Sevriut:
- Sa njeri i mirë që je! Vetëm të mos e kishe
dëshirën e dynjallëkut! Sufjani e pyeti:
- E çfarë dëshire kam unë? Rabia i tha:
- Po transmeton hadithe.
Edhe Ebu Sulejman ed-Darani ka thënë:
“Kush martohet, kërkon hadith apo gjen argëtim
në udhëtim, ai llogaritet që dëshiron dynjallëkun.”
Të gjitha këto bela i kemi shpjeguar hollësishëm
në Librin për Diturinë. Mençuri është t’i ruhemi kësaj
përmes vetmisë, dhe nëse është e mundur, të kemi
sa më pak miq. Ata që në dituri angazhohen me
qëllim të fitimit të dynjallëkut,më mirë e kanë që me
kohë të largohen nga kjo, nëse janë të mençur. Të
vërtetën e ka thënë Sulejman Hattabi:
”Kaloi ata që dëshirojnë të bëjnë bisedë me ty
dhe të mësojnë nga ti. Nga ta nuk ke asnjë dobi. Ata
janë miq në dukje të jashtme, e në fshehtësi janë
armiq. Kur të takojnë sillen mirë me ty, e kur largohen
të përqeshin. Kush të vie nga ata, të lavdojnë, e kur
largohen - gjuha e tyre vepron kundër teje. Ata janë
njerëz dyfytyrësh, ngatërrestarë, të pandershëm dhe
hileqarë. Mos të mashtrojë numri i madh i atyre që

71
mbledhen e kërkojnë dituri prej teje. Qëllimi i tyre nuk
është dituria, por pozita dhe pasuria. Për ta je vetëm
një mjet përmes të cilit i realizojnë qëllimet dhe
synimet e tyre, hamall për nevojat e tyre. Nëse
refuzon cilëndo kërkesë të tyre, ju bëhesh armiku më i
madh. Më pas të sulmojnë duke i përmendur ‘gjitha
të mirat’ që i kanë bërë ndaj teje si dëshmi kundër
teje. Të detyrojnë t’i përshtatesh pamjes se tyre,
këndvështrimeve dhe besimit të tyre, të bëhesh armik
i armiqve të tyre, t’u ndihmosh miqve dhe
shërbëtorëve të tyre. Me një fjalë të bëhesh budalla,
ndërsa ishe i menqur. Të jesh i udhëhequr nga ta
verbërisht, pasi ishe vet udhëheqës. Andaj edhe
thuhet: vetmia është bujari.”
Pra, ky është kuptimi i porosisë së Ebu
Sulejmanit. Sado që shkruesi i këtyre radhëve ka
edhe disa fjalë që nuk i ka thënë, drejtë ka folur.
Sepse ju e shihni se si mësuesit (myderriz) janë
të ngarkuar me obligime ndaj nxënësve. Thuaj se
myderrizët janë të obliguar t’ju japin dhurata
vizitorëve! Edhe nxënësit presin nga myderrizët të
sillen sikur të ishin borxhli të tyre. Me siguri ata as
nuk do t’i vizitonin po të mos e kishin punën dhe aq
ngushtë.
E mësuesit e varfër, që nuk janë në gjendje të
japin nga pronësia e tyre, i vizitojnë udhëheqësit dhe
i durojnë përuljet duke pranuar edhe dhurata që nuk

72
janë hallall, vetëm për të mbijetuar nxënësit- një
ditë, një javëa një muaj. Më pas përballet me ndarjen
e asaj që ka mbledhur: Nëse ndanë në mënyrë të
barabartë mes nxënësve, të rriturit do ta urrejnë e do
ta shpallin budalla të papërmirësueshëm, të paaftë
për të vënë drejtësi. Nëse nuk ndanë në mënyrë të
barabartë, do ta sulmojnë të tjerët, sikur të ishin
bisha.
Shkurt, myderrizi gjithë jetën është në vështirësi
nga ata, e në ahiret do të japë llogari për atë që ka
marrë dhe si e ka ndarë.
E çudi se si ai, përkundër gjithë kësaj, e
mashtron veten:
“Mos iu largo çasjes tënde! Ti vetëm po kërkon
rizanë e Allahut Teala, po përhapë sunnetin e
Resulallahut s.a.v.s., dhe diturinë mbi besimin. Je
duke i siguruar kushtet e domosdoshme për nxënësit.
Çka është më e rëndësishme se përhapja e diturisë?
Me myderrizë të tillë feja lulëzon e forcohet!”

Po të mos ishte ky mësues lodër në duart e

shejtanit, do ta kishte kuptuar më lehtë se mësuesit
e tillë, që hanë atë që e shohin pa e ndarë prej
haramit, bëhen shkas për gjendjen e keqe, e xhahilët
duke i shikuar ata, marrin guximin dhe dalldisen në
haram. Andaj edhe thuhet:

73
 “Asnjëherë populli nuk ka devijuar para se të
devijojnë udhëheqësit, e udhëheqësit nuk devijojnë,
para se të devijojnë dijetarët.”

Allahut Teala i kërkojmë mbrojtje nga mashtrimi

e verbërimi! Ky është helm që nuk ka ilaç.

DOBIA E DYTË

Dobia e dytë në shoqëri me njerëz është

përfitimi i personit dhei të tjerëve. Personi fiton
përmes angazhimit të përbashkët, e kjo nuk arrihet
pa pasur kontakt me njerëz. Ai që e ka një nevojë të
tillë, do të duhej të largohet nga vetmia. Në këtë rast,
nëse dëshiron të sigurojë fitim të ligjshëm (sipas
sheriatit), përballet me shumë vështirësi. Ndërsa
këtë e kemi shpjeguar në Librin për Pasurinë.
Nëse do të kishte pasuri aq sa i është e
nevojshme, kurse deri tek pasuria shtesë do të
arrihej vetëm përmes haramit, atëherë vetmia do të
ishte më e mirë për të. Angazhimi i tij për të fituar
pasuri shtesë është i pranueshëm vetëm nëse e ka
nijet që të japë ndihmë (sadaka) nga pasuria. Por,
nëse nijet i tij është që në vetmi të arrijë hakikatin
hyjnor, të arrijë në thelbin e diturive të sheriatit duke
menduar dhe përmes dhikrit, dhe t’i drejtohet me
tërë ekzistencën Allahut Teala, atëherë një nijet i tillë

74
është mëi vlefshëm se sa nijeti për sadaka. Me këtë
mendoj në ata që këtë e kanë arritur përmes keshf-it
dhe basiretit, e jo përmes imagjinatës së kotë.
Sa i përket përfitimit të tjerëve, ky u ofron
ndihmë atyre që kanë nevojë, me vepër ose me
pasuri. Në ndihmën vëllait mysliman për rizanë e
Allahut ka sevap, e ky shpërblim arrihet vetëm me
pjesëmarrje në shoqëri. Ai që ka mundësi të veprojë
kështu e në të njëjtën kohë qëndron në kornizat e
sheriatit, atëherë kjo është më e mirë për të sesa
vetmia, sidomos nëse në vetmi do të praktikonte
vetëm namazin nafile. Por, nëse është prej atyre që
Allahu Teala u jep basiret – ua hapë zemrën për të
kuptuar hakikatin, dhe nëse vazhdon me zemër
dhikrin dhe mendimin, atëherë kjo nuk krahasohet
me asgjë!
DOBIA E TRETË

Dobia e tretë është edukimi i të tjerëve dhe

vetes, ku me këtë të dytën mendohet në durimin që
duhet të kemi ndaj njerëzve. Duke duruar
vështirësitë që vijnë nga njerëzit, ai lufton me nefsin,
dhe kështu përfiton. Këto janë dobi që arrihen në
shoqërim me njerëz, e për atë që nuk e ka
përmirësuar ahlakun dhe që kënaqësitë nuk iu kanë
kufizuar në bazë të rregullave të sheriatit, kjo dobi
është më evlefshme se sa vetmia.

75
 Për këtë arsye hyzmetqarët e sufijve kanë
preferuar teqet për hyzmet; shkonin në çarshi dhe
kërkonin ndihmë për teqe, e të gjitha këto i kanë
bërë me qëllim për të mposhtur nefsin dhe për të
përfituar nga duatë e sufive. Pra, ky ishte qëllimi në
kohët e shkuara.

Ndërsa sot, e gjithë kjo është e përzier me

qëllime të prishura dhe është e larguar nga normat e
vërteta, njëjtë siç ka ndodhur edhe me veçoritë e
tjera te besimit. Sot me hyzmet synohet numri më i
madh i pasuesve dhe pasuria. Nëse ky është nijeti
nga shoqërimi me njerëz, atëherë vetmia është më e
mirë, qoftë edhe tërë jetën. Mirëpo, nëse nijeti është
edukimi i nefsit, atëherë shoqërimi me njerëz për atë
që ka nevojë për edukim është mëi mirë sesa vetmia.
Kjo sepse ai në fillim ka nevojë për këtë, e në fund të
edukimit shpirtëror duhet ta dijë se qëllimi i edukimit
të kalit nuk është vet edukimi por kalërimi i kalit të
edukuar, për të kaluar rrugën. E trupi është bartësi i
zemrës që ecën në rrugë të ahiretit. Nëse nuk i
mposhtë epshet, trupi bën kryengritje gjatë rrugës.

Ai që ia kushton gjithë jetën këtij lloji të

edukimit është sikur ai që gjithë jetën ia kushton
edukimit të kalit për edukim, por asnjëherë nuk e
kalëron.

76
 Nga edukimi nuk ka dobi nëse kali vetëm nuk
kafshon dhe nuk shkelmon. A është kjo dobia që
synohet të arrihet?! Një dobi e tillë mund te gjindet
edhe tek kali i ngordhur, as nuk kafshon e as nuk
shkelmon. Por kali ështëi nevojshëm për shkak të
dobisë që e ofron derisa ështëi gjallë.
Njëjtë me largimin nga joshjet dhe kënaqësitë
kur jemi në gjumë apo të vdekur. Me këtë nuk duhet
të mjaftohemi! Sikur murgu që e kanë thirrë: “O
murg!”, në çka ai u përgjigj: “Nuk jam murg. Jam
vetëm një qen sulmues. E nefsin e kam mbyllur në
kafaz, që të mos kafshojë njerëz.”
Kjo është e bukur, kur dihet që njerëzit nuk
kafshojnë. Mirëpo nuk duhet të kufizohemi vetëm në
këtë; as i vdekuri nuk i kafshon njerëzit.
Ai duhet të ngritet deri në atë masë që edhe
kërkohet. Ai që e kupton këtë e gjen rrugën e drejtë,
dhe nëse i mjafton fuqia për suluk (edukim
shpirtëror), do ta ketë të qartë se vetmia është më e
mirë për të. Për njeriun e tillë në fillim më i mirë
është shoqërimi me njerëz, e më pas vetmia.
Pra një dobi nga shoqërimi më njerëz është vet-
edukimi për të sunduar nefsin.

Sa i përket edukimit të tjetrit, kjo nënkupton

edukimin e personit që të vetëkontrollojë nefsin, e
kjo është gjendja dhe veprimi i shejhut karshi sufiut:

77
 Shejhu mund ti edukojë sufitë vetëm nëse është
me ta. Ai është edukator dhe mësues. Por, edhe këtu
ekziston hapësira për gabime, si hipokrizia (rija) dhe
vese të ngjashme që ndodhin gjatë edukimit.
Por, sufiu që ndjekë edukimin e nefsit ëndërron
më pak për këtë botë se sa ai që kërkon dituri. Andaj,
në këtë çështje ai duhet të kontrollojë gjendjen e vet.
Nëse dëshiron të jetë i dobishëm për njerëzit,
atëherë duhet të shoqërohet me ta, e nëse nuk sjell
dobi, atëherë duhet të preferojë vetminë. Kjo
kuptohet me një analizë të hollësishme, dhe
ndryshon sipas personit. Nuk mund të gjykohet në
mënyrë absolute se a është më e mirë vetmia apo
shoqërimi me njerëz.

DOBIA E KATËRT

Dobia e katërt është miqësia dhe afërsia. Ky

është qëllimi i atyre që vizitojnë të tjerët, shkojnë në
dasma, pranojnë ftesat dhe shkojnë në vendet ku
shoqërohen dhe afrohen më të tjerët. Kjo gjendje në
një moment i ngjallë edhe dëshirat enefsit.
Shoqërimi me njerëz të këqij mund të jetë haram,
por mund të jetë edhe mubah, bile mund të jetë
edhe e preferuar (mustehab) në disa raste, për
shembull kur personi e bashkendjenë tjetrin derisa i
qan hallet me të, apo kur ndajnë mendime lidhur me

78
besimin, apo edhe përmes afërsisë me shejhun, tek i
cili e ndjenë rrugën e devotshmërisë. Kjo afërsi,
nganjëherë vjen prej dëshirës së nefsit, e megjithatë
do të jetë mustehab, nëse nijeti është që t’i sjellë
rehati zemrës përmes ibadetit. Nëse zemra është e
detyruar të bëjë diçka kundër dëshirës, ajo verbohet.
Kur nuk gjen rehati në vetmi, por në shoqërim me
njerëz, shoqërimi është më i mirë. Sepse maturia në
ibadet lind nga dëshira dhe kërkesa e zemrës. Për
këtë, Resulallahu s.a.v.s. ka thënë:
“Allahu Teala nuk e ndërprenë shpërblimin
përderisa ju nuk dembeloseni në ibadet.”44

Askush nuk mund të shpëtojë nga kjo gjendje,

sepse nefsi nuk mund të jetë vazhdimisht i lidhur me
Hakkun, dhe kërkon të pushojë kohë pas kohe, me
gjëra tjera. Nëse nefsi detyrohet vazhdimisht në
ibadet, ai dembeloset. Kyështë edhe qëllimi i
Resulallahut s.a.v.s.,kur thotë:
“Kjo fe është e fuqishme, prandaj thellohu në
të me butësi!”45
Thellimi në të me butësi është veti e njerëzve
mendjemprehtë. Prandaj dhe Ibn Abbasi ka thënë:
“Po të mos e kisha frikën nga vesvesja, nuk do të
shoqërohesha fare me njerëz.”.

44
Hadithi tashmë është përmendur.
45
Hadithi tashmë është përmendur.

79
 E gjithashtu ka thënë:
“Unë shkoj atje ku nuk është askush.”
Andaj ai që tërhiqet në vetmi, ka nevojë për
dikë me të cilin do të bisedojë, së paku një orë në
ditë. Le te gjejë një shok që me atë orë nuk ia prishë
kohën tjetër.
Sepse Resulallahu a.s. thotë:
“Njeriu është në fenë dhe ahlakun e shokut të
tij, prandaj keni shumë kujdes kë po e zgjidhni për
shok.”46
Le të ketë kujdes që në kohën kur takohet me
shokun, biseda e tyre të jetë për besimin ose për
gjendjet e zemrës, apo për mangësitë në
qëndrueshmëri në të vërtetën dhe për mos-pasimine
rrugës së drejtë.
Pra, bisedat si kjo japin pushim dhe qetësi për
zemrën. Për ata që punojnë në përmirësimin e nefsit
këtu ka mundësi të gjerë, sepse ankesat në këtë
çështje nuk ndalen, edhe nëse jetohet shumë gjatë.
Ai që është i kënaqur me nefsin e tij, padyshim është
i devijuar.
Pra, për disa, biseda me një shok besnik në orë të
caktuar të ditës, është më e mirë sesa vetmia. Por,
njeriu duhet së pari të studiojë gjendjen e zemrës së
vet dhe gjendjen e atij me të cilin dëshiron të
shoqërohet, e tek më pas të ulet me të.

46
Ebu Davudi, Tirmidhiu dhe Hakimi, nga Ebu Hurejre r.a.

80
 DOBIA E PESTË

Dobia e pestë është fitimi i sevapit dhe

mundësimi të tjerëve që të fitojnë sevape. E fitimi i
sevapit nga shoqërimi me njerëz arrihet nëse u
shkojmë të tjerëve në ceremoni të varrimit, me vizitë
të sëmurit, vizitë për Fitër e Kurban Bajram, në
namazin e xhumasë që është farz, dhe poashtu
përmes faljes së namazeve tjera me xhemat. Nuk i
lejohet të braktisë namazet me xhemat. Mosfalja e
namazit me xhemat arsyetohet vetëm nëse ekziston
një frikë e arsyeshme apo në rast të ndonjë
fatkeqësie. Por, një gjë e tillë ndodhë shumë rrallë.
Sevap të njejtë ka në pjesëmarrjen në dasma dhe
ngjarje të ngjashme, pasi që ngjarjet e tilla ndjellin
lumturi në zemrën e myslimanit.

Sa i perkët mundësisë që të tjerët të fitojnë

sevape, le të hapë vetëm derën e vet që të tjerët ta
vizitojnë, në ditë të lumtura, kur sëmuret, për
ngushëllim, ta ndihmojnë në vështirësi dhe t’ia
lehtësojnë me mirëqenie. Me këtë do të fitohet
sevapi. Njësoj është edhe nëse bëhet i pari që ua
lejon ta vizitojnë, ata do të kenë sevape nga ajo vizitë
ndërsa ai do të jetë arsyeja që ua ka mundësuar një
gjë të tillë.

81
 Prandaj duhet të peshohen sevapet që arrihen
përmes shoqërimit me njerëz me dëmet që i kemi
përmendur. Kur të veproj kështu, ndonjëherë do të
peshojë më shumë vetmia e ndonjëherë shoqërimi
me njerëz. Imam Maliku dhe të ngjashëm disa
person, transmetohet se si nuk i kanë pranuar ftesat,
bile nuk kanë vizituar të sëmurit dhe as që kanë
marrë pjesë në xhenaze, por kanë qëndruar në
shtëpi. Dilnin vetëm për namazin e xhumasë dhe për
t’i vizituar varrezat. Disa prej tyre madje kanë lëshuar
edhe qytetin duke shkuar në vise malore, për t’iu
përkushtuar ibadeteve dhe larguar nga telashet.

DOBIA E GJASHTË

Dobia e gjashtë ëshë modestia, një ndër virtytet

më me vlerë, e që nuk mund të arrihet në vetmi.
Ndonjëherë mendjemadhësia bëhet sebep për
tërheqje në vetmi.
Në njërin nga tregimet e hebrenjëve
transmetohet se si një i urtë ka shkruar 360 libra mbi
urtësinë, dhe ka menduar se si përmes një akti të tillë
ka arritur të sigurojë një vend të veçantë pranë
Allahut Teala. Allahu Teala e lajmëroi Pejgamberin e
asaj kohe që t’i thotë të urtit:
“E ke mbushur tokën me dyftyrësinë tënde! Nuk
pranoj asgjë nga kjo!”

82
 Ai u tërhoq në vetmi në një shpellë dhe tha:“Eh
tash kam arritur kënaqësinë e Allahut Teala”. Prapë,
Allahu Teala i shpalli Pejgamberit që t’i thotë:
“Thuaji atij njeriu se nuk do të arrijë kënaqësinë
Time derisa nuk shoqërohet me njerëz dhe nuk
tregohet i durueshëm ndaj mundimeve që ata ia
shkaktojnë.”
Ashtu edhe ndodhi. Ai filloi të dalë nëpër tregje e
qendra të qytetit dhe të kontaktojë me njerëz, të
shoqërohet me ta, filloi të ushqehej në mesin e tyre
dhe të shëtisë tregjet me ta. Pas kësaj, Allahu Teala i
shpalli Pejgamberit që t’i thotë:
“Tani e ke arritur kënaqësinë Time!”

Ka shumë njerëz që preferojnë vetminë nga

mendjemadhësia, për shkak që nuk mund të arrijnë
respekt prej njerëzve dhe nuk u jepet ndonjë pozitë,
e këta mendojnë se duke preferuar vetminë, do të
përfitojnë respektin e njerëzve dhe gradë më të lartë.

Ndonjëherë, personi tërhiqet në vetmi për të

mbuluar mangësitë e veta, duke e paraqitur veten
asket karshi njerëzëve, e qëllim nuk e ka namazin,
dhikrin dhe meditimin. Shenjë identifikuese e tyre
është se ata kanë dëshirë të vizitohen, e të mos
vizitojnë. Gëzohen kur njerëzit u vinë te pragu, kur
mblidhen rreth tyre e ua puthin duart. Nëse një

83
person i tillë me të vërtetë do të përpiqej të edukojë
nefsin e vet, ai nuk do ta shihte të shëmtuar
shoqërimim me njerëz dhe vizitat, e gjithashtu nuk
do t’i pëlqente të vizitohet.

E kemi treguar më parë këtë situatë me

shembullin nga Fudajl b. Ijaz, kur i tha atij që e vizitoi:
“Ti më erdhe në vizitë i pispillosur, edhe unë
duhet të pispillosem për ty.”

Edhe kur një vali e vizitoi Hatemi Esammin, e i

tha:
- Nëse keni nevojë për diçka, më trego dhe
menjëherë e zbatojmë, e Hatemiu i tha:
- Po kam, zbatoje menjëherë: as ti nuk do të më
shohësh më, as unë ty, as ti nuk më njeh, e as unë ty.

Ai i cili në vetmi nuk angazhohet me dhikër dhe

meditim, qëllimi i tij nga vetmia është të përfitojë
respektin e njerëzëve. E tërheqja në vetmi për këtë
qëllim është padituri (xhahiliet) nga disa pikëpamje:
1. Modestia dhe shoqërimi me njerëz nuk ulë
pozitën dhe vlerën e diturisë së personit, siç ka thënë
hz. Aliar.a., duke bartur ushqim për në shtëpi:
“Nuk i dëmtohet përsosshmëria atij që bartë
ushqim për familjen.”

84
 Ebu Hurejre, Huzejfe dhe Ibn Mesudi r.a., bartnin
dru dhe miell për në shtëpi, me shpinë. Ebu Hurerje
r.a., edhe pse ishte emir i Medines, bartte dru mbi
kokë për në shtëpi, e rrugës thoshte:
“Hapni rrugë për emirin tuaj!”

Vet Resulallahu s.a.v.s. blente gjëra dhe i bartte

për në shtëpi. Njëherë, shoku pranë tij i tha:
“Mi jep mua, që ti dërgoj në shtëpi!”, e në atë
Resulallahu s.a.v.s. tha:
“E drejta e pronarit është të bartë atë që është
e tij.”47

Një ditë, Hasan b. Alia r.a., kaloi mbi mushkë

pranë disa lypsarëve, që kishin shtruar sofrën. Hasani
r.a.,u dha selam, ata e kthyen selamin, e i thanë:
“O i biri i vajzës së të Dërguarit, urdhëro e ha me
neve.”Hasani r.a., zbriti nga mushka e hëngri bashkë
me ta. Pastaj hipi në mushkë, u dha selam, dhe tha:
- Padyshim se Allahu nuk i do mendjemëdhenjtë.

2. Aspekti i dytë i paditurisë është ky: ai që është

i zënë pas kënaqësive të dynjasë dhe i preokupuar që
njerëzit të kenë mendim të mirë për të, është me të
vërtetë i mashtruar. Nëse i tilli do ta kishte njohur me
të vërtetë Allahun Teala, do ta dinte se nuk ka asnjë

47
Ebu Ja’la nga Ebu Hurejre r.a..

85
dobi nga njerëzit. Dëmi dhe dobia janë në fuqinë e
Allahut Teala, e të askujt tjetër. Do ta duhej ta dinte
ai që kërkon kënaqësinë (rizanë) e njerëzve përmes
zemërimit të Allahut Teala, Allahu zemërohet me të
dhe njerëzit që janë përreth tij i bën të ndjehen të
zemëruar ndaj tij. Në fakt, kënaqësia e njerëzve
është qëllim që nuk arrihet. Më e rëndësishme është
të kërkohet kënaqësia e Allahut. Prandaj Imam Shafiu
i ka thënë Junus ibn Abdul-A’la-ut:
“Vallahi unë vetëm mund t'ju këshilloj: dije se
nuk ka shpëtim nga thashethemet e njerëzëve, se
është e pamundur t’i bësh të lumtur të gjithë njerëzit.
Prandaj mos shiko të tjerët, por shiko veten, dhe bëj
atë që është e hairit për ty.”

E është thënë:
Kush mendon të lumturojë të tjerët,
nuk shpëton nga derti,
E i guximshmi, arrin te selameti!

Sehli Tusterii tha njërit prej nxënësve: “Bëje

kështu e ashtu” për diçka që e kishte urdhëruar, e ky
iu përgjigj: “O Mësues, nuk mund ta bëj atë mes
njerëzve! Sehli u kthye nga të tjerët, e tha:
- Njeriu nuk arrin hakikatin derisa:

86
 1) Nuk mbështetet tek njerëzit, në dynja nuk
sheh asgjë dhe askë përveç Krijuesit, dhe e di me
bindje se askush nuk mund t’i bëj dëm e as t’i sjellë
dobi, përveç Allahut Teala; dhe e dyta:

2) Të shpëtojë nga nefsi, e të jetë indiferent me

atë se si e shohin të tjerët.”

Imam Shafiu, Allahu e mëshiroftë, ka thënë:

“Secili ka edhe miq edhe armiq. Por ti largohu
edhe nga miku edhe nga armiku, e bashkohu me ata
që bëjnë ibadet.”

Njëherë i thanë Hasan Basriut: “O Ebu Seid,

njerëzit vijnë në mexhlisin tënd vetëm për t’i gjetur
gabimet tua dhe që të ngarkojnë me pyetje!” Ai
buzeqeshi, dhe tha:
- Mos u shqetësoni !Unë e qetësoj veten me
xhenetli dhe me miq të Allahut, e kurrë nuk kam
shpresuar të gjej selamet prej njerëzve. Unë e di se as
Krijuesi i tyre, që u jep frymë, i gjallëron dhe ua
cakton jetën deri në momentin e vdekjes nuk është i
kursyer nga gjuha e tyre, e kush janë unë.

87
 Musa a.s., bëri dua:
- O Allah, më mbroj nga gjuha e njerëzve!, e në
këtë Allahu Tealai shpalli:
- O Musa, këtë që nuk e kam bërë as për Vete, e
si ta bëj për ty!

Allahu Teala i ka shpallur Uzejirit s.a.:

“O Uzejir! Unë nuk të llogaris ty modest, nëse
nuk je i kënaqur me ata që Unë i urdhëroj të të
kritikojnë.”

Andaj, ai i cili vetmohet në shtëpi në mënyrë që

të tjerët të kenë mendim dhe fjalë të mira për të, ai
ështe në hall.
“...por dënimi i botës tjetër është edhe më i
madh, sikur ta dinin ata.” 39– Zumer: 26

Sipas kësaj, vetmia është e preferuar vetëm

për atë që kohën ia kushton dhikrit, meditimit,
ibadeteve dhe diturisë, e nëse shoqërohet me njerëz,
do ta konsiderojë se ka humbur kohë, i janë
shumëfishuar të metat dhe i janë trazuar ibadetet.

Të gjitha këto që i cekëm janë kokëçarje të

fshehta, të cilave duhet t’i druhemi.

88
 DOBIA E SHTATË

Dobia e shtatë është përvoja, e cila përfitohet

përmes shoqërimit me njerëz dhe me hulumtimin e
gjendjeve të tyre. Mendja e brishtë nuk është e aftë
që të kuptojë edhe punët e fesë edhe të dynjasë. Për
këtë duhet përvojë dhe praktikë. Nuk ka dobi nga
vetmia e atij të cilin përvoja nuk e ka mësuar asgjë.
Nëse fëmiu vetmohet, ai rritet i paditur. Ai së pari
duhet të mësojë, e duke mësuar, në kontakt me të
tjerët, fiton edhe përvojën e nevojshme. Kjo do t’i
jetë e mjaftueshme, e përvojën tjetër e fiton duke
dëgjuar për gjendjet e të tjerëve, për çka gjithashtu i
duhet shoqërimi me njerëz.
Nga përvojat më të rëndësishme i është ta
sprovojë nefsin e vet, ahlakun dhe vetitë e fshehta. E
kjo është e vështirë të bëhet në vetmi, sepse edhe ai
që ka urrejtje dhe është smirëzi, derisa është në
vetmi nuk i sjell dëm të tjerëve dhe nuk i bartë të
metat e veta tek tjetri. Këto kuptohen vetëm në
mesin e njerëzve.
Pra, këto janë veti të rrezikshme, që duhet të
eliminohen. Nuk mjafton që vetëm të distancohemi
nga çdo gjë që i nxitë këto. Është simbolikë e drejtë
që zemra e ngarkuar me këto ndyrësi të krahasohet
me plagën e mbushur me kelb e gjak të ndyrë. Ai që
ka plagë të tillë, nëse kelbi nuk zgjerohet dhe nuk

89
ngucet, nuk do të ndjejë dhimbjen e saj. Bile, në raste
të caktuara ai mund të mendojë se është i
shëndoshë. Ai nuk e ndjen prezencën e kelbit dhe
mendon se nuk e ka fare. Mirëpo nëse dikush e prek
në plagë, atëherë do të pëlcet i gjithë kelbi nga plaga
dhe do të derdhë gjithë atë ndjesi të keqe me të cilën
ishte i ngarkuar. Njejtë ndodhë edhe me zemrën që
është e mbushur me gjëra të këqia si koprracia,
varësia, urrejtja dhe të meta të tjera; do të pëlcet
kelbi nga këto plagë vetëm nëse nxitet ndonjë gjë që
i prek këto plagë në brendësinë e tij.
Prandaj udhëtarët shpirtërorë që janë angazhuar
me pastrimin e zemrës duhet të hulumtojnë se a e
kanë këtë sëmundje në vete. Ai që në vete ndjenë se
ka një dozë të mendjemadhësisë, duhet të
angazhohet menjëherë në menjanimin e saj. Disa
kanë bartur sasi të mëdha të ujit në shpinë, disa të
tjerë sasi të drunjëve mbi kokë, dhe në këtë gjendje
kanë kaluar nepër çarshi. Me këtë e kanë luftuar
nefsin e vet. Vërtetë, të keqijat e nefsit dhe lojërat e
shejtanit janë të fshehta. E të paktë janë ata që i
njohin këto të këqija. Dikush tregonte:
“Kam falë namaz për tridhjetë vite rresht, në
safin e parë. Një ditë u vonova dhe mbeta në saf të
dytë. Ndjeva mërzi që mbeta në safin e dytë, dhe
mendova: ”Të më shohim mua në saf të dytë; kjo për
mua është turp!” Atëherë e kuptova se namazet e

90
mia kishin qenë të mbështjella me hipokrizi (rija) dhe
se unë merrja kënaqësi nga shikimet e njerëzve, kur
më shihnin ndër të parët që vrapojnë pas hairit.”
Shoqërimi me njerëz përmbanë në vete dobi të
mëdha, duke i shfaqur sëmundjet e fshehta të
njeriut. Andaj edhe thuhet se udhëtimi (sefer) shfaq
moralin e njeriut. Udhëtimi është një ndër mënyrat e
shoqërimit të përhershëm me njerëz. Për të kuptuar
rreziqet dhe hollësitë e tyre, do të ketë shpjegim të
veçantë në librin ‘Rub’u’l – Muhlikat’, kur do të flasim
për gjërat që shpien në shkatërrim. Mosdija e këtyre
hollësive bëhët shkak për shkatërrim të shumë
veprave. E përmes diturisë sigurohen shumë dobi,
me pak veprim. Po të mos ishte kështu, dituria nuk
do të ishte më e vlefshme se vet veprimi. Është
absurde që dituria e përfituar për faljen e namazit të
jetë më e vlefshme se sa falja e namzit me atë dituri.
Sheriati e ka përcaktuar se dijetari është më me vlerë
se sa abidi, andaj Resulallahu s.a.v.s., ka thënë:
“Vlera e dijetarit ndaj abidit është si vlera ime
ndaj as’habit tim në shkallën më të ulët.”48

Vlera e diturisë ndaj veprimit mund të shikohet

nga tri aspekte. Njërin veç e kemi përmendur. I dyti
aspekt ka të bëjë me dobinë e përgjithshme të
diturisë, përderisa dobia e veprimit është e veçantë.

48
Tirmidhi, nga Ebu Umame.

91
E në aspektin e tretë, me dituri mendohet në njohjen
e Allahut Teala, cilësive dhe veprave të Tij. E kjo
dituri është më e mirë se çdo vepër. Në fakt, qëllimi i
veprimit është njohja e Allahut Teala dhe dashuria
ndaj Tij; kthimi i zemrës, prej krijesave kah Krijuesi.
Për këtë qëllim nevojitet edhe dituria për veprim
edhe veprimi. Prandaj kjo dituri është qëllim i
muridit, e veprimi është kusht i kësaj diturie.
Këtë e dëshmojnë edhe fjalët e Allahu Teala:
“... te Ai ngrihet fjala e mirë, e fjalën e mirë e
ngritë veprimi i mirë.”35-Fatir: 10
Fjala e mirë është kjo dituri, derisa veprimi është
si hamall (bartës) që e bartëkëtë Allahut Teala. Andaj
ajo që bartet është më me rëndësi nga ajo që bartë.
Por kjo nuk është tema jonë, e t’i kthehemi qëllimit:
Pasi je njoftuar me dobitë dhe dëmet e vetmisë,
e ke të qartë se sa gabim është të gjykohet për
dobinë apo dëmin absolut të vetmisë. Në fakt, duhet
të shikohet konkret në personin dhe në gjendjen e tij,
në atë se me kë shoqërohet dhe gjendjen e personit
me të cilin shoqërohet, arsyen se përse shoqërohen,
si edhe fakti që, nëse nuk kontakton me njerëz - do
të largohej nga rruga e dobive të lartëpërmendura.
Ajo çfarë do të lëshojë krahasohet me atë që do t’a
fitojë. E atëherë kuptohet se çfarë është e drejtë, dhe
bëhet e qartë se cila është më e mirë.

92
 Imam Shafiu, Allahu e mëshiroftë, ka folur
shkëlqyeshëm kur ka thënë:
“O Junus! Mos e tharto fytyrën para njerëzëve;
kjo bëhet sebep për armiqësi. E buza e qeshur bëhet
sebep për miq të këqij. Prandaj qëndro mes dyjave.”
Andaj duhet të jemi të matur edhe në
shoqërimin me njerëz e edhe në vetmi. E gjithë kjo
dallon nga rasti në rast. Duke i menduar dobitë dhe
dëmet, do të kuptohet më e mira.
Qe, kjo është e vërteta e qartë. Çdo shpjegim
tjetër është i mangët. Secili e ka shpjeguar gjendjen e
vet, e nuk është e drejtëqë gjykim i njëjtë të jepet
edhe për të tjerët.
Dallimi mes dijetarit dhe sufiut në gjendjen e
jashtme (zahir) qëndron pikërisht këtu. Sufiu
përgjigjet sipas gjendjës së vet, kurse dijetari e njeh
situatën ashtu siç është, nuk i kushton vëmendje
gjendjes së vet, dhe e shpjegon të vërtetën. Kjo është
ajo e vërteta që nuk pranon mospajtime. E vërteta
është gjithmonë një, por ata që nuk mund ta njohin
janë aq të shumtë, sa nuk mund të numërohen.
Kur janë pyetur sufitë për varfërinë, secili është
përgjigjur ndryshe. Bazuar në gjendjen në të cilën ata
ndodhen, secila përgjigje është e drjetë, por ato nuk
janë e vërteta si e tillë, sepse e vërteta (hak) është
vetëm një.

93
 Andaj Ebu Abdullah el-Xheli, kur është pyetur
për varfërinë ka thënë: “Gjithçka që ke brenda vetes
hudhe dhe thuaj: ‘Rabbi im eshte Allahu!’ Eh, kjo
është varfëria.”
Xhunejd Bagdadi ka thënë: “I varfër është ai që
nuk kërkon asgjë dhe nuk kundërshton asgjë, e nëse i
kundërvihen, ai hesht.”
Sehl ibn Abdullahu ka thënë: “I varfër është ai që
nuk kërkon dhe nuk mbledhë.”
Edhe një tjetër ka thënë: “Varfëria është
mosposedimi i asgjëje, e nëse posedon, padyshim që
nuk është e jotja.”
E Ibrahim el-Havvas ka thënë: “Varfëria është
braktisja e ankesave dhe mosparaqitjae nevojave.”
E po të pyeteshin edhe njëqind të tjerë lidhur me
varfërinë, do të dëgjoheshin edhe njëqind përgjigje
nga më të ndryshmet. Rrallë që dy prej tyre
përputhen. Mirëpo çdo përgjigje është e drejtë nga
një kënd-vështrim. Çdo përgjigje apo shprehje është
pasqyrim i gjendjes personale dhe i asaj se çfarë
zotërojnë ata në zemrat e tyre.
Andaj, asnjëri prej tyre nuk e pranon përparësinë
e tjetrit në tasavvuf dhe nuk e lavdëron tjetrin. Secili
pretendon se e ka arritë të vërtetën dhe se e njeh
hakikatin. Sepse ata në përgjithësi veprojnë sipas
gjendjes së tyre, nuk merren me asgjë tjetër përveç
vetes se tyre, dhe nuk shikojnë tek të tjerët.

94
 E kur drita e diturisë shkëlqen, ajo mbulon
gjithçka, dhe duke e hjekur perden e hakikatit, e bën
të qartë ndryshimin. Shembulli i tyre është sikur
mendimete ndryshme në lidhje me kohën e namazit
të drekës. Njëri do të thotë se koha e namazit në
verë është kur zgjatet hija dy pëllëmbë. Tjetri do
thotë se është gjysmë pëllëmbe. I treti thotë: “Jo,
dimrit është shtatë pëllëmbë.”, e i katërti do thotë se
është pesë pëllëmbë. E dikush tjetër do t’i
kundërshtojë të gjitha këto. Kjo i ngjanë përgjigjeve
të sufijve dhe dallimeve mes tyre. Edhe këtu, secili
flet për hijen në bazë të asaj se si ai e sheh nga vendi
i tij. Por ata kanë gabuar duke i kundërshtuar të
tjerët, duke supozuar se e tërë bota është e njëjtë
me mjedisin e tyre. Ashtu edhe sufiu, konkludimin
për botë e sjellë në bazë të gjendjes së vet. Ndërsa ai
që i di pozitat e caktuara të diellit në kohë të
ndryshme, është ai që e di edhe arsyen për gjatësinë
dhe shkurtësinë e hijes - arsyen e mospërputhjes në
vende të ndryshme. Prandaj edhe sjellë gjykime në
bazë të rajoneve të ndryshme. Dhe ai do të tregojë se
si në disa rajone hija nuk vërehet aspak, në të tjerat
është e gjatë, e në tjerat e shkurtër.
Pra, kjo është ajo që kemi dashur të tregojmë
lidhur me dobitë e vetmisë dhe të shoqërimit me
njerëz.

95
 Po të pyesësh: “Për atë që zgjedh vetminë dhe
atë e sheh si rrugë më të sigurtë e më të mirë për
vete, cilat mund të jenë rregullat (edebi) e vetmisë
për të?”, në këtë pyetje përgjigjemi në bazë të librit
‘Edukata në miqësi.’ Por, mos t’a zgjasim:
Ai që preferon tërheqjen në vetmi duhet që
qëllim të vetmisë së tij të ketë shpëtimin e njerëzve
nga e keqja e tij, shpëtimin e tij nga punët e liga,
shpëtimin nga pamundësia për të mbrojtur të drejtat
e myslimanëve, dhe qëllim për ibadet me vëmendje.
Këto janë edebet e nijetit.
Pas kësaj, kur është në vetmi, njeriu duhet
t’i japë rëndësi diturisë, veprimit, dhikrit dhe
meditimit, për të fituar dobinë e vetmisë. Për të mos
humbë kohën, nuk duhet të pranojë shumë vizitorë,
nuk duhet të pyes shumë rreth gjendjeve të njerëzve.
Të mos i kushtojë vëmendje tregimeve që fliten në
qytet dhe as asaj se me çfarë merren njerëzit, sepse
e gjithë kjo i ngjitet në zemër dhe aktivizohet gjatë
namazit e meditimit. Marrja e lajmit përmes dëgjimit
është sikur mbjellja e farës në tokë. Nuk ka dyshim se
këto lajme do të tregojnë frytet e tyre dhe do ta
shtyejnë njëra-tjetrën që të ndikojnë tek njeriu.
Një ndër gjërat më me rëndësi për atë që
tërhiqet ne vetmi është të mos i kushtojë vëmendje
vesveseve të cilat e pengojnë nga dhikri, e lajmet që i
merr nga njerëzit janë burim i vesveseve.

96
 Duhet të kënaqet me gjërat e mjaftueshme për
jetë, përndryshe është i detyruar të shoqërohet me
njerëz. Duhet të jetë i durueshëm ndaj zullumit dhe
padrejtësisë që i përjeton nga fqinjët. Duhet të
mbyllë veshët për lavdërime ose kritika rreth
tërheqjes së tij në vetmi; çdo gjë që mund të ndikojë
në zemër, qoftë edhe për kohë të shkurtë, e largon
nga rruga e ahiretit.

Udhëtimi shpirtëror ështëi mundur vetëm me

zemër të qetësuar me dhikër të vazhdueshëm, ose
me tefekkur (mendim) rreth Madhështisë dhe Fuqisë
Absolute të Allahut Teala, Cilësive të Tij, krijesave që i
ka krijuar, qiejve e tokës, mrekullive të dukshme e të
fshehura, ose tefekkur rreth hollësirave të veprimit, a
sëmundjeve të zemrës dhe mbrojtjes nga to.
Për të gjitha këto nevojitet qetësi dhe kohë e
lirë. Interesimi për gjërat që u cekën më lartë vjen në
kujtim bile edhe gjatë dhikrit. Prandaj duhet larguar
nga to.
Duhet të ketë grua fetare ose një mik fetar me të
cilin mund të bisedojë bile një orë në ditë, për të
pushuar nga ngarkesa e ibadetit të vazhdueshëm. Një
pushim i tillë ndihmon për të vazhduar ibadetin.
Durimi nuk do të jetë i plotë në vetmi derisa nuk
i ndërpret aspiratat ndaj dynjasë dhe gjërave pas të
cilave njerëzit ngarendin. E lakmia nuk do të

97
ndërpritet derisa nuk ndërpriten shpresat, sepse nuk
është e mundur të jetohet aq gjatë. Në fakt, duhet
t’ia nis ditës me shpresën se nuk do ta pret
përfundimin e ditës, dhe të përfundojë ditën me
shpresë se nuk do ta përjetojë ditën e nesërme.
Ashtu do ta ketë më lehtë dhe i rritet durimi. Por nuk
do ta ketë të lehtë nëse veç paraprakisht vendos që
të bëjë durim njëzet vite, nëse veç mundet disi t’ia
lehtësojë ky afat.

Dikush shpesh kujton vdekjen dhe vetminë në

varr. Kurdo që zemra i shtrëngohet nga vetmia le ta
dijëse ai që nuk fiton afërsinë e Allahut Teala me
dhikër dhe marifet, nuk mund të përballet as me
vetminë pas vdekjes. E ai qënë saje të dhikrit dhe
marifetit fiton afërsinë e Allahut Teala, duhet të jetë i
bindur se vdekja nuk mund ta shkatërrojë këtë afërsi.
Vdekja nuk e prishë vendin e afërsisë dhe marifetit.
Ato qëndrojnë në gëzim me mirësinë dhe mëshirën e
Allahut Teala.

Ndërsa Allahu Tealapër shehidët thotë:

“Kurrsesi të mos mendoni se janë të vdekur ata
që ranë dëshmorë në rrugën e Allahut. Përkundrazi,
ata janë të gjallë duke u ushqyer te Rabbi i tyre.
Janë të gëzuar me atë që u dha Allahu nga të
mirat e Tij” 3 – Ali Imran: 169,170

98
 Secili që përmes luftës ndaj nefsit i përkushtohet
Allahut Teala, dhe vdes në këtë gjendje, është
shehid. Sipas kësaj, muxhahid i vërtetë është ai i cili
lufton me nefsin, ashtu siç shpjegon Resulallahu
s.a.v.s:
“Muxhahid është ai që lufton me nefsin dhe
pasionin.”49

Lufta (xhihad) më e madhe është lufta me nefsin.

Disa as’habë kanë thënë: “U kthyem prej xhihadit
(luftës) të vogël në xhihad të madh”; e me këtë kanë
menduar në xhihadin (luftën) e nefsit.

Këtu mbaron Libri mbi Vetminë. Pason Libri mbi

Edebet e Udhëtimit.
Hamdi i takon vetëm Allahut Teala.

49
Hakim nga Fudale b. Ubejdi.

99
 PËRMBAJTJA

PARATHËNIE ............................................................... 3

MENDIME RRETH VETMISË ........................................ 5

DËSHMITË E ATYRE QË PREFEROJNË SHOQËRIMIN

DHE DOBËSITË E KËTYRE DËSHMIVE ........................ 11

DESHMITË E ATYRE QË PREFEROJNË VETMINËDHE

DOBËSITË E KËTYRE DËSHMIVE ................................ 17

SHPJEGIMI I DOBIVE DHE DËMEVE TË VETMISË ...... 23

100
101