Yapılara etkiyen karakteristik yükler ve yük analizi

Yapıyı oluşturan duvar, döşeme, kiriş, kolon gibi elemanların kendi ağırlıkları; insan, eşya, kar, makine ağırlıkları; deprem, rüzgâr kuvvetleri, sıvı, dalga, toprak basıncı, patlama,
çarpma gibi yapıyı zorlayan yüklerdir. Yükler yapı elemanlarında şekil ve yer değiştirmelere dolayısıyla iç kuvvetlerin (moment, kesme, ..) oluşmasına neden olur. İç kuvvetlere ve
yer değiştirmelere (yatay/düşey, dönme) yük etkileri denir. Yapının güvenli olması için yük etkilerine dayanması gerekir. O halde yüklerin doğru belirlenmesi çok önemlidir. Ancak,
yüklerin kesin değerlerini bilmek mümkün değildir. Tartıldığı anda 75 kg olan bir kişi, her zaman 75 kg mıdır? Muhtemelen hayır. 1 m3 betonarme betonunun kütlesi agrega cinsine,
donatının az-çok olmasına, sıkıştırma kalitesine bağlı olarak az yada çok değişir; kesin bir değer vermek mümkün değildir. Deprem, rüzgâr, kar gibi doğa olaylarından kaynaklanan
yükler de önceden tam doğru olarak bilinemez. Geçmişte olmuş deprem bilgileri, kar ve rüzgâr meteorolojik ölçümleri istatistiksel olarak değerlendirilir doğruya en yakın ve olası
yükler belirlenir. Bu yolla belirlenmiş yükler yönetmeliklerde verilir. Yönetmelilerde verilmiş, doğruya en yakın fakat olası yüklere karakteristik yükler denir. Farklı tipteki her yükün
G, Q, E, W, H ve T ile gösterilen simgesi vardır. Karakteristik yük tipleri ve simgeleri aşağıda verilmiştir:

G etkileri Kalıcı (sabit, zati, öz, ölü) yükler: Yapı elemanlarının öz yükleridir.
Çatı ağırlığı
Tesisat ağırlığı(aydınlatma, havalandırma, ısıtma, soğutma, kedi yolları, asma tavan,…)
•Döşeme ağırlığı (döşeme betonu+tesviye betonu+kaplama+sıva)

Düşey yükler
•Kiriş ağırlığı
•Duvar ağırlığı (dolgu malzemesi+bağlama harcı+sıva)
•Kolon ağırlığı

Q etkileri Hareketli yükler: Yapı elemanına zaman zaman etkiyen ve yer değiştiren statik yüklerdir.
•Eşya yükleri
•İnsan yükleri
•Kar yükü

E etkisi Yatay yükler: Yapıya yatay olarak etkidiği varsayılan statik veya dinamik yüklerdir.

Yatay yükler
•Deprem yükü
W etkisi •Rüzgâr yükü
•Toprak itkisi
H etkisi •Sıvı yükü

Diğer yükler: Yukarıdaki yük tipleri dışında kalan yüklerdir.

•Sıcaklık farkından oluşan yük

Diğer yükler
T etkileri •Büzülme ve sünmeden oluşan yük
•Farklı oturmalardan oluşan yük
•Buz yükü
•Patlama yükü, dalga yükü, montaj yükü

Karakteristik yüklerin değerleri yönetmeliklerde verilmiştir:

TS 498:2021 , TS ISO 9194:1997 , TS EN 1991-1-3 : Kalıcı yükler, hareketli yükler, kar, buz ve rüzgâr yükleri, toprak itkisi:
TS EN 1991-1-1, Yapılar üzerindeki etkiler - Bölüm 1-1: Genel etkiler - Yoğunluklar, binaların zatî ağırlıkları ve maruz kaldığı diğer yükler
TBDY-2018: Deprem yükleri
TS 500:2000: Büzülme, sünme, sıcaklık farkı etkileri
143
 Yük katsayıları ve yük birleşimleri (TS 500:2000) TS 500:2000, Madde 6.2.6

Yönetmeliklerde verilmiş yükler karakteristik yüklerdir. Bu yüklerden oluşan yük etkileri (iç kuvvetler, yer değiştirmeler) de karakteristik olur. Yük etkilerinin karakteristik
değerleri yerine; hesaplarda Tasarım etkileri ve yük birleşimleri kullanılır. Tasarım etkileri; karakteristik etkilerin yük katsayıları ile çarpılması ve birleştirilmesi ile
belirlenirler. Birden çok tasarım etkisi vardır. Çünkü yüklerin tümü yapıya aynı anda etkimez, farklı zamanlarda farklı yükler etkir. Bu yolla çok sayıda yük senaryosu
oluşturulur, ne zaman hangi yük etkirse etkisin yapının güvenliği sağlanmaya çalışılır. TS 500:2000 de tanımlı yük katsayıları ve yük birleşimleri (yük senaryoları)
aşağıda verilmiştir.

Yalnız düşey yükler için Deprem etkin ise: Rüzgâr etkin ise:
(deprem ve rüzgârın etkin Fd=1.4G + 1.6Q Fd=1.4G + 1.6Q
NOT: Sıvı basıncı etkisinin bulunması
olmadığı durumlarda): Fd=1.0G + 1.2Q + 1.2T Fd=1.0G + 1.2Q + 1.2T durumunda , bu etki 1.4 ile çarpılır
Fd=1.0G + 1.0Q + 1.0E Fd=1.0G + 1.3Q +1.3W ve içinde Q etkisi görülen tüm
Fd=1.4G + 1.6Q Fd=1.0G + 1.0Q - 1.0E Fd=1.0G + 1.3Q - 1.3W birleşimlere eklenir.
Fd=1.0G + 1.2Q + 1.2T Fd=0.9G + 1.0E Fd=0.9G + 1.3W
Fd=0.9G - 1.0E Fd=0.9G - 1.3W

Deprem anında kuvvetli bir rüzgârın da esmesi çok düşük bir olasılıktır. Ekonomik nedenle; bir yapıya aynı anda hem depremin hem de rüzgârın etkimeyeceği
varsayılır. Deprem ve rüzgâr yüklerinden hangisi daha elverişsiz ise o dikkate alınır. Türkiye’de normal yapılarda genelde deprem etkin olur. Gökdelen ve türü
yapılarda ve hafif çatılı çelik yapılarda rüzgâr etkileri de önemlidir.

G, Q, E, W, H, T harfleri yük tipinin simgesidir, yükün değeri değildir. Büyük harf yerine küçük harfler de kullanılabilir. Bağıntılarda görülen 1.4, 1.6, 0.9, … sayılarına yük
katsayıları, Fd ye tasarım etkisi denir. Karakteristik yük etkilerinin yük katsayıları ile çarpılıp birleştirilmesi ile Fd hesaplanır.

Örnek: Deprem ve rüzgâr etkisinde olmayan bir yapının bir kolonunun bir kesitinde karakteristik sabit yükten 700 kN eksenel, 170 kNm moment, 60 kN kesme kuvveti
oluştuğunu; karakteristik hareketli yükten de 300 kN eksenel, 80 kNm moment ve 25 kN kesme kuvveti oluştuğunu varsayalım. Bu durumda:

Ng=700 kN, Mg=170 kNm, Vg=60 kN (karakteristik sabit yük etkileri)

Nq=300 kN, Mq=80 kNm, Vq=25 kN (karakteristik hareketli yük etkileri)

ile gösterilir. Kolonun bu kesitinde tasarım etkileri Fd=1.4G + 1.6Q birleşiminden hesaplanmalıdır. Çünkü , sadece sabit(G) ve hareketli(Q) yük etkisi vardır, deprem(E),
rüzgâr (W) veya diğer yükler(T) etkisi yoktur. Bu nedenle kolonun aynı kesitindeki tasarım etkileri:

Nd =1.4.700+1.6.300 = 1460 kN
Md =1.4.170+1.6.80 = 366 kNm
Vd =1.4. 60+1.6.25 = 124 kN

olarak hesaplanır. Kolonun boyutlandırılmasında bu tasarım değerleri kullanılır, karakteristik yük etkileri kullanılmaz.

144
 Sabit yükler Hareketli yükler
TS ISO 9194:1997 Ek A ve Ek B ile TS EN 1991-1-1 tablolarında inşaatlarda İnsan yükü, eşya ağırlıklar, kar yükü, depolanmış malzeme gibi yüklerdir. TS 498:2021
kullanılan malzemelerin karakteristik yoğunlukları(kütleleri) verilmiştir. Bu tablolar Çizelge 6 da konut odaları, balkon, merdiven, kütüphane ve birçok farklı amaçla
yardımıyla döşeme, kiriş, duvar gibi elemanların karakteristik sabit yükü belirlenir. kullanılan döşemelerde alınması gereken karakteristik hareketli yükler tanımlanmıştır.
Sabit yük G veya g ile gösterilir. Döşeme karakteristik hareketli yükü bu çizelgeden alınır. Hareketli yük Q veya q ile
gösterilir.
TS ISO 9194:1997 Ek A dan bazı yoğunluklar: TS 498:2021 den bazı hareketli yükler:
yoğunluk tasarım yükü kN /m2
(kg/m3) ( kN/m3) Çatı döşemesinde Yönetmelikte verilen ve 1.5
Betonarme betonu 2500 25.0 Konut odalarında projede alınacak değer 2.0
Tesviye betonu 2200 22.0 Konut koridorlarında 2.0
Sıva (kireçli çimento harcı) 2000 20.0 Konut merdivenlerinde 3.5
Mermer 2700 27.0 Sınıflar, amfiler, poliklinik odalarında 3.5
Meşe ağacı 690 6.9
Konut merdivenleri sahanlıklarında 3.5
Kayın ağacı 680 6.8
Konut balkonlarında. * 5.0
Isı yalıtımlı gazbeton 600 6.0
Dolu tuğla duvar1 1900 19.0 Tiyatro ve sinemalarda 5.0
Boşluklu tuğla duvar1 1450 14.5 Kütüphane, arşiv döşemelerinde 5.0
Gazbeton dolgu duvar1 700 7.0 Hastane, okul, büro merdivenlerinde 5.0
Gazbeton taşıyıcı duvar1 1300 13.0 Büro, hastane, okul, sinema koridorlarında 5.0
Granit taş duvar1 2800 28.0 Garajlarda(en fazla 2.5 t olan araçlar için) 5.0
Tribünlerde(ayakta) 7.5
1 Harç dahil, sıva ve kaplama hariç.
Yönetmelikte verilen değer=Kütle Projede alınacak * 10 m2 den büyük balkonlarda ilave her bir m2 için 0.35 kN/m2 arttırılır.
değer=ağırlık

Yük karakteristiktir.
Öngörülenin çok üstünde
Bir malzemenin yoğunluğu yönetmelikte bulanamazsa aşağıdakilerden olma riski vardır !
biri yapılır:
a)Malzemeyi oluşturan ve yönetmelikte mevcut olan malzeme
yoğunlukları ile analiz yapılır.
b)Malzemeyi üreten firmanın internet sayfasından gerekli bilgiler alınır.
c)Malzeme tartılır, yoğunluğu belirlenir.
Hareketli yük yönetmelikte olmayabilir. Örneğin bir AVM(Alış Veriş
Merkezi) yapısında ne alınmalıdır? Yönetmelik tribünler için 7.5 kN/m2
vermektedir. AVM lerde ağır malzemeler de bulunduğundan hareketli yük
7.5 kN/m2 den daha fazla olacaktır. Alış-veriş hacimlerinde q=10-15
kN/m2, tırların hareket ettiği hacimlerde q=20 kN/m2 civarında olacaktır.
(Not: verilen bu değerler araştırmaya dayanmamaktadır)

145
 Örnek: Döşeme yükü analizi
Bir konutun salon döşemesinin katmanları verilmiştir. Döşemenin karakteristik sabit ve hareketli yüklerini belirleyiniz.

ÇÖZÜM:

1 m2 döşeme Mermer kaplama 2 cm Döşeme 0.10.25 = 2.50 kN/m2

Tesviye 5 cm Tesviye 0.05.22 = 1.10 “
Döşeme betonarme betonu 10 cm Kaplama 0.02.27 = 0.54 “
Sıva 2.0 cm Sıva 0.02.20 = 0.40 “
----------------------------------------

sabit yük g = 4.54 “

hareketli yük q = 2.00 “

Örnek: Duvar yükü analizi

Betonarme bir yapının dış dolgu duvarları 25 cm gazbeton ile örülecektir. Dış sıva 2 cm, iç sıva 1.5 cm olacaktır. Sıva olarak kireçli
çimento harcı kullanılacaktır. Duvarın 1 m 2 lik alanının ağırlığını bulunuz.
sıva

ÇÖZÜM:
gazbeton
sıva

gazbeton

•Duvarda hareketli yük olmaz.

iç

sıvasıva

100 cm

2
1 m duvar Gaz beton duvar 0.25.7 = 1.75 kN/m2 •Duvarlar oturdukları kirişe (nadiren döşemeye ) çizgisel yük olarak
dış

Dış sıva 0.02 20 = 0.40 “

. etkirler. Yapıdaki duvar yükseklikleri farklı olabilir. Bu nedenle, önce 1
İç sıva 0.015.20 = 0.30 “ m2 lik duvarın g ağırlığı belirlenir. Duvar yüksekliği ile g çarpılır, kiriş
1.5
25
----------------------------------------------------------------------------------
çizgisel yükü kN/m cinsinden bulunur.
2 1 m2 duvar için g =2.45 kN/m2
100 cm

Örnek: kiriş yükü analizi

Kesiti 25/50 cmxcm olan ve yukarıda analizi yapılan 2.6 m yüksekliğindeki duvarı taşıyan kirişin yükünü bulunuz.

ÇÖZÜM:
Kiriş bir çubuk (çizgisel) elemandır. Kendi ağırlığının ve üzerindeki duvarın oluşturacağı yük de çizgiseldir, birimi kN/m dir. Kirişin kendi sıvası dikkate alınmaz:

Kiriş öz yükü 0.25.0.50.25 = 3.10 kN/m Döşemeler genellikle kirişlere oturur. Döşemeden kirişe sabit ve
Duvar 2.45.2.6 = 6.37 kN/m hareketli yük de gelir. Döşemeler henüz işlenmediğinden, bu örnekte
------------------------------- döşeme yükü dikkate alınmamıştır. Sonraki konularda bu durum da
g = 9.47 kN/m örneklenecektir.

146
Kar yükü Detaylı bilgi için bakınız: http://mmf2.ogu.edu.tr/atopcu/index_dosyalar/DersDisiDers/KarYukuveCokenCatilar.pdf

Karın birim hacim ağırlığı çok değişkendir, tek değer vermek mümkün değildir. Normal kar birim hacim ağırlığı 1-3 kN/m3 arasındadır. Sulu yağan kar 4-5 kN/m3 birim
hacim ağırlığa varabilir. Buz 9-9.7 kN/m3 birim hacim ağırlığı ile sudan daha hafiftir ve suda yüzer. Eriyerek su halini aldığında 10 kN/m3 olduğu düşünülürse iyi bir
karşılaştırma yapılabilir.

Yeni yağmış, sulu

olmayan yumuşak kar: Yeni yağmış sulu yumuşak kar: Beklemiş sıkı kar:
1 kN/m3 4-5 kN/m3 3 kN/m3

Buz: 9-9.70 kN/m3.

Buz sudan hafiftir, bu nedenle buz
dağları suda yüzer, ancak en çok
%10 u su üstünde görülür. %90 ı
Su: 10 kN/m3
su altındadır.

Büyük alanları kapatan pazaryeri, hangar, spor, sergi, kongre salonu,

AVM gibi yapıların çatıları kar yüküne karşı duyarlıdır. Kar kalınlığının 15-
20 cm yi aşması durumunda mutlaka temizlenmelidir. Bu tür yapıların
proje aşamasında kar temizleme planları da hazırlanmalıdır.

147
Kar, yapının çatı döşemesine etkiyen hareketli yük tipidir, S ile gösterilir. Yapının yapılacağı yere, yerin deniz seviyesinden yüksekliğine ve çatı eğimine bağlıdır.
TS 498: 2021 ve TS EN 1991 1-3’e göre hesaplanır. TS 498:2021’de Türkiye dokuz kar bölgesine ayrılmıştır. Yapının inşa edileceği il veya ilçenin kar yükü bölge
numarası yönetmeliğin 16-20 sayfalarındaki çizelgeden alınır. Eğimli çatıdaki karın yükü çatı döşemesine etkiyen düzgün yayılı yüke dönüştürülür. Birimi kN/m2 dir.

Kar yükünün çatı planında dağılımı:

Kar yükü=S
Çatıda kN/m2
kar

Kar çatının her yerinde olabilir.

Kar yükü=S
kN/m2

Güneş /Rüzgâr

Rüzgâr ve/veya güneşin etkisiyle kar çatının bir tarafında

hiç olmayabilir, diğer tarafında birikebilir.
Kar yükü=S
kN/m2
Güneş /Rüzgâr

148
 Kar yükü S1 S2 S3
Kar

Farklı eğim nedeniyle kar yükü aynı çatıda bölgesel olarak farklı olur.
Çok dik (büyük eğimli) çatılarda kar tutunamaz, rüzgâr ile savrulur veya
kayar. Çatıda kar olmaz. Dolayısıyla kar yükü çatı eğimine bağlıdır.

Eğim büyük, kar az

Eğim küçük, kar çok

Kar yükü

Kar

Çatıda yer yer kar yığılması olabilir.

149
 Çatı şekil katsayısı:
Kar yükü hesabı:
Birikmemiş ve birikmiş kar yükü düzenlemelerinde kullanılacak çatı şekil katsayıları
Türkiye’de kar yükünün nasıl hesaplanacağı TS EN 1991-1-3 de belirtilmiştir. Kar
kütlesinin çatı üzerinde farklı biçimde toplanmasına neden olan faktörler: Çatı şekli,
ısıl özellikler, yüzey pürüzlülüğü, çatı altı sıcaklık, komşu binalara yakınlık, çevre
arazi yapısı, lokal iklim özellikleri olarak söylenebilir. Yönetmeliğe göre birikmemiş
ve birikmiş çatı kar yükü düzenlemeleri dikkate alınmalıdır. Çatı kar yükü,

S=μi Ce Ct Sk

Bağıntısı ile hesaplanır. Burada,

μi : Kar yükü şekil katsayısı,
Ce : Maruz kalma katsayısı,
Ct : Isı katsayısı,
Sk : Karakteristik zemin kar yükü değeridir.

Farklı topoğrafik alanlar için Ce değerleri aşağıdaki tablodan alınabilir

Topoğrafik Bölge Ce
Rüzgara açık 0.8
Normal 1.0
Korunmuş 1.2
Çatı şekil katsayısı:
Isı katsayısı Ct Bazı cam kaplı çatılarda kar erimelerini dikkate almak için kullanılır.
Diğer bütün durumlarda 1.0 alınmalıdır. Birikmemiş ve birikmiş kar yükü düzenlemelerinde kullanılacak çatı şekil katsayıları

Kar bölgeleri
Türkiye TS 498:2021 de dokuz kar bölgesine ayrılmıştır. 1.bölge en az, 9. bölge en
çok kar yağan bölgedir. Yönetmelik Ek 1’de her il ve ilçenin kar bölge numarası
verilmiştir. Ayrıca Yönetmelikte denizden yükseklik ve kar bölge numaralarına göre
karakteristik kar yükü değerlerini (Sk kN/m2) içeren bir çizelge bulunmaktadır.

150
Şed çatılı (Çok eğimli çatı) yapılarda kar birikmesi varsa 2
katsayısını dikkate alarak hesap yapmak gereklidir.
TS 498:2021 sayfa 9
Örnek:
Eskişehir (merkez)’in denizden yüksekliği yaklaşık 800 m, Eskişehir (bozdağ)’ın 1530 m ve Kars
(merkez)’in 1800 m dir. Her üç bölgeye çatı eğimi 330 olan bir yapı yapılacaktır. Çatı kar
yükünün belirlenmesi istenmektedir.

S  1 C e C t S k
1  0.8  (60  33) / 30  0.72
Ce  1.0 Ct  1.0
Çözüm: Birikimsiz yük düzenlemesi için S  0.72  S k

Çatı
döşemesi
Kar Denizden kar yükü
Şehir
bölgesi yükseklik
S=μ1CeCt Sk
(m)
 μ1 Sk (kN/m2) (kN/m2)
Eskişehir (Merkez) 5 800 330 0.72 0.95 0.68

Eskişehir (Bozdağ) 5 1530 330 0.72 1.50 1.08

Kars (Merkez) 9  1800 330 0.72 1.84 1.33

151
 Kar yükünün tetiklediği göçmeler
Transvaal/Moskova yüzme havuzu çatısı (5000 m2):
Açılışı: Ekim 2002
Yıkılışı: 14 Şubat 2004
Can kaybı: 28
Yaralı: 110
Çatı: Betonarme+cam
Çökme nedeni: Proje hatası ve aşırı kar yükü.
Yıkılma anında aşırı kar yükü ve sıcaklık farkı (içerde 250 C, dışarda -200 C)
etkisindeydi. Kar yükü göçmeyi tetikledi, proje hatasını açığa çıkardı.

Çökmeden önce 15.02.2004 günü

Bad Reichenhall/Almanya buz pateni spor salonu (48 mX75 m=3600 m2):
Açılışı: 1972
Yıkılışı: 02.01.2006
Can kaybı: 15
Yaralı: 34
Çatı: Ahşap kirişli düz
Çökme nedeni: Ahşap düz çatının kirişleri yanlış tutkal ile yapıştırılmıştı. Geçen
34 yıl içinde tutkal özelliğini yitirmiş, kiriş ek yerleri en az 5 noktada zayıflamıştı.
02.01.2006 günü çatıda yaklaşık 30-40 cm sulu kar vardı, toplam kar yükü 1800
kN civarındaydı. Bu yük göçmeyi tetikledi.

Çökmeden önce 02.01.2006 günü

Chorzow/Polonya sergi salonu çatısı (100x150=15 000 m2)

Açılışı: 2000
Yıkılışı: 28.01.2006
Can kaybı: 65
Yaralı: 170
Çatı: Kafes kiriş düz çatı
Çökme nedeni: Proje ve üretim hataları, bakımsızlık ve aşırı kar yükü.
Çelik aksamın bakımı ihmal edilmişti. Çökmeden önce, 2002 yılında çatıdan
somun cıvata gibi parçalar düşüyordu. Acil onarım gördü.
Çelik çatı biriken aşırı kar yüküne dayanamadı, aniden çöktü. Kar yüksekliği 50
cm civarındaydı. Çoğu kişi kurtarılmayı beklerken soğuktan donarak öldü.
Çökmeden kısa süre önce 28.01.2006 günü
152
Basmanny kapalı pazaryeri çatısı (2000 m2)/ Moskova Derste anlatılmayacak
Açılışı: 1974, yıkılışı: 23.02.2006, can kaybı: en az 63, Yaralı: 31, çatı: Çelik kafes
Çökme nedeni: Bakımı ihmal edilen çatının çelik kafes kirişlerinin korozyon sonucu zayıfladığı ve aşırı kar yüküne dayanamadığı bildirilmektedir.
Kış boyunca biriken yaklaşık 47 cm lik kar hiç temizlenmemişti. Üzerine 5-8 cm lik daha sulu kar yağması çökmeyi tetikledi.

23.12.2004, İndiana/ABD 10.03.2005, Süpermarket, Ebensee/Avusturya

Spor salonu, Kahramanmaraş, 07.01.2015

Spor salonu, Ağrı, 06.01.2016

Konya, Ocak 2017:

34 fabrikanın çatısı çöktü

Stadyum çatısı, Bilecik, 31.12.2014 Pazaryeri, Söğüt/Bilecik, 05.01.2015 ABD,Ocak 2017 153
Eskişehir Kılıçoğlu Anadolu Lisesi spor salonu çatısı (28.80x43.68=1258 m2):
Derste anlatılmayacak

Açılışı: 2003, Yıkılışı: 25.01.2006, Can kaybı: Yok, Yaralı: Yok, Çatı: Çelik uzay kafes (Mero sistem taklidi).
Çökme nedeni: 25.01.2006 günü yaklaşık 35-40 cm kar vardı. Biriken kar çökmeyi tetikledi. Okulların tatil olması
faciayı önledi. Salon kullanılmaya başladığından beri çatı açılıyor, gökyüzü görülüyor, akıtıyor, çıt-çıt sesler geliyor,
onarılıyor fakat olay tekrarlanıyordu (salonu kullananların ifadesi). Projesinde ölçü ve analiz hataları vardı. Hesaplar ile
inşa edilen bağdaşmıyordu. Uygulama son derece gelişigüzel yapılmıştı. Mesnet levhaları kolonlara ankre edilmemiş ve
mesnet küreleri levha üstüne levha –yetmemiş- bir levha daha eklenerek kolon dışında iğreti kaynatılmıştı. Kısa parça
borular uç uca, kaçık eksenli ve özensiz kaynatılarak borular oluşturulmuştu. Somunlarda pim yerine nokta kaynak
kullanılmış, bazılarında kaynak dahi yapılmamıştı. Cıvatalar kopmuş, ya cıvata ya da küre dişleri sıyırmış, borular
kaynak yerinden kopmuş ve burkulmuşlardı. Çatıdaki hasarlar göçme anından çok daha önce, kullanıma açıldığı gün, Dişleri sıyrılmış cıvata Tam sıkılmamış cıvata ve dişleri
belki de montaj sırasında, başlamıştı. sıyrılmış küre

Kopmuş cıvata Kopmuş cıvata

Özensiz kaynaklı boru kaynak Çok kısa boru parçaları uç uca

yerinden kopmuş kaynatılmış

Mesnet levhası ankrajsız, küre Levha üstüne levha, üstüne levha, küre
Yerden toplanmış somunlar Pim yok, nokta kaynağı veya kaynaksız levha dışında kolon dışında
154
Buz yükü

Ülkemiz betonarme yapılarında buz yükü önemli

Kar yükü değildir, çoğu kez dikkate alınmaz. Buzlanma
kN/m2
tehlikesine maruz kalacak bölgelerde deniz
seviyesinden 400 m ve daha yüksekteki yerler
için buzlanmaya maruz bütün yüzeylerin 3 cm
kalınlıkta buz ile kaplanmış olduğu kabul edilir.
Saçaklarda da buz yükü oluşur. Büyük saçaklı
Saçak yükü
(konsollu) çatılarda, saçak kenarları boyunca
kN/m
çizgisel buz yükü dikkate alınır. Buz birim hacim
ağırlığı 9 kN/m3 dir. TS 498-2021 de 7 kN/m3
olarak verilmektedir.

Açık hava ortamındaki kablolu

taşıyıcılarda buz yükü önemlidir. Buz
ile büyüyen yüzey rüzgâr yükünün
de artmasına neden olur. Buz yükü
kablo ağırlığından çok daha fazla
olur, kablonun kopmasına ve ana
taşıyıcıların yıkılmasına neden olur.

Buz

Kablo

155
 Rüzgâr yükü
Çok yüksek olmayan, normal yapılar için statik olduğu kabul edilen ve yapıya yatay etkiyen yüktür. TS 498:2021 madde 14.2.3 ve 14.3 e
göre hesaplanır. Rüzgârın esiş yönünde çarptığı yapı yüzeylerinde basınç, terk ettiği arka yüzeylerde ve yalayıp geçtiği yüzeylerde emme
kuvveti oluşur. w ile gösterilen rüzgâr kuvvetinin birimi kN/m2 dir. Basınç veya emme kuvveti rüzgârın hızına ve yapının geometrisine Rüzgâr hızının yükseklik ile değişimi:
bağlıdır. Rüzgâr hızı belli bir yüksekliğe kadar artar sonra sabit kalır. TS 498-2021 e göre, 100 m yüksekliğe kadar rüzgâr kuvveti giderek
artar iken, 100 m den sonra sabit kalır.

Yükseklik h(m)

h(m)
Rüzgarın yalayıp geçtiği
cephe: emme
TS 498-2021 e göre yapı cephelerine etkiyen rüzgâr yükünün hesabı: 100 m

w  cpq q: yüzeye yayılı rüzgâr basıncı veya emme (kN/m2)

Rüzgarın çarptığı
cp:yapı yüzeyinin konumuna bağlı bir katsayı Yapı
V2 Rüzgâr yönü
Cephe: basınç Rüzgarın terk ettiği
q
20 m
V: rüzgâr hızı (m/s) cephe: emme
1600 8m
w: eşdeğer statik basınç veya emme kuvveti (kN/m2) 0 V (m/s)
V m/s
Rüzgar hızı

42
46
28
36
Teorik TS498:2021 modeli
Rüzgarın yalayıp geçtiği
cephe: emme
cp katsayısı genelde deneysel olarak belirlenmiştir. TS 498:2021, Çizelge 5 den alınır. cp için çoğu yapıda
aşağıdaki değerler geçerlidir: w=(1.2 Sin - 0.4) q
(basınç veya emme)
w=0.4 q
(emme)
Normal yapılarda: w=08 q
cp =0.8 : Esiş yönüne dik duran ve rüzgârın çarptığı yüzeylerde (basınç) (basınç) D
cp =0.4 : Rüzgârın terk ettiği veya yalayıp geçtiği yüzeylerde (emme)
cp =1.2Sin-0.4 : Rüzgâr yönü ile  açısı yapan ve rüzgârın çarptığı düzlemlerde (basınç veya emme) Rüzgâr yönü
kesit
Kule tipi yapılarda:
cp =1.6 : Esiş yönüne dik duran ve rüzgârın çarptığı yüzeylerde (basınç)
cp =0.4 : Rüzgârın terk ettiği veya yalayıp geçtiği yüzeylerde (emme)
cp =1.6Sin-0.4 : Rüzgâr esiş yönü ile  açısı yapan ve rüzgârın çarptığı düzlemlerde (basınç veya emme)

Kule tipi yapı tanımı: Yüksekliği plandaki eninin 5 katı veya daha fazla olan yapılardır.
TS 498:2021, Çizelge 4 (tüm Türkiye için):
Örnek: plandaki genişliği 10 m, yüksekliği >50 m olan yapı, sanayi bacaları, soğutma kuleleri,
ayaklı reklam panoları, bayrak direği, dolu gövdeli aydınlatma direği, … Kafes sitemler(örnek Yapı yüksekliğince q nün sabit V rüzgâr hızı q (Basınç veya emme)
yüksek gerilim hattı direkleri) özeldir, kule tipi yapı sınıfına girmezler. alındığı yükseklik bölgesi m/s (km/saat) kN/m2
m
q değeri TS 498:2021, Çizelge 4 den alınır. Çizelge 4 tüm Türkiye için geçerlidir. 0-8 28 (100) 0.5
Yönetmeliklere girmiş bir rüzgâr haritası yoktur. Rüzgâr hızının yüksek olduğu bölgelerdeki
9-20 36 (130) 0.8
yüksek yapılarda rüzgâr hızının Meteoroloji Bölge Müdürlüklerinden öğrenilerek q değerinin
değişiminin belirlenmesi daha gerçekçi olur. 21-100 42 (150) 1.1

100 ve yukarısı 46 (165) 1.3

156
 Derste anlatılmayacak
Örnekler: rüzgâr yükü hesabı
0.16 kN/m2 0.44 kN/m2 (1.2 Sin  - 04) q (1.2 Sin  - 04) q
0.4 q +30.5 m 0.4q
(1.2 Sin  - 0.4)q 0.4q
+28 m 0.44 kN/m2 çatı eğimi
 0.4q

2.5
270
0.8q 0.4q

0.88 kN/m2
0.8 q 0.4 q 0.8q

8m
Kesit Kesit 0.4q
+20 m
0.4q
Kesit

0.4q

0.32 kN/m2
0.8q

0.64 kN/m2
0.8 q
0.4 q

12 m
0.4q
Kesit 0.4q
0.8q

Rüzgâr 0.4 q +8 m
yönü Kesit
0.8q
0.8q 0.4q

w=0.20 kN/m2
8m

+0 m plan 0.4q plan 0.4q

(1.2 Sin  - 0.4)q
w=0.40 kN/m2 Bir tarafı açık veya açılabilen hangar tipi yapı
 Dört tarafı kapalı yüksek yapı
0.8 q 0.4 q

Kesit
0.4 q
(1.2 Sin  - 0.4)q

α
0.4 q
0.4 q
0.8 q 0.8 q plan

α
Plan

0.4 q
(1.2 Sin  - 0.4)q
0.4 q
Dört tarafı kapalı yapı
Dört tarafı kapalı yapılar
157

Kule tipi dairesel veya halka kesit:
TS498-2021 e göre yükseklik/ortalama cephe genişliği oranı en az 5 olan
yapılar kule tipidir (Bak TS498-2021 Sayfa 13, 1.dipnot). Bayrak direği, ayaklı
Derste anlatılmayacak
ÖRNEK:
Şekilde verilen reklam panosu ayağının yüksekliği 23 m dir. Ayağa etkiyen rüzgâr
yükü hesaplanacaktır. Yapı kule tipi sınıfına girmektedir. Yükseklik/cephe genişliği
oranı=23/0.8  29>5 (Bak TS498-2021 Sayfa 13, 1.dipnot).

reklam panoları veya sanayi bacaları bu tiptendir(kafes sistemler hariç). Kule Çözüm: Ayak bir konsol kiriş gibi çalışmaktadır. Ayakta eğilme momenti ve kesme
kuvveti oluşturan çizgisel yükün hesabı gerekmektedir. Yapı kule tipi olduğundan
tipi yapılarda rüzgâr yükü w=(1.6 Sin-0.4)q dür. Bu bağıntı dairesel veya pano ve ayak yüzeylerine 1.2q basınç ve 0.4q emme olmak üzere toplam w=16q
halka kesitlerde aşağıdaki çiziminde verilen rüzgâr yükü dağılımına neden kN/m2 yatay yükü etkiyecektir. Yönetmeliğe göre w=(1.6 Sin-04)q
dür. Bu bağıntı silindirik kesit yüzeyinin
olur. Çap çok büyük değilse, veya ön tasarım amaçlı hesaplarda bu karmaşık w=0.4q w=1.6q her noktasında farklı yön ve değerde w
w=1.2q
kN/m2 ≡ kN/m2

0.8
0.8
kN/m2 yükü verir. Çok karmaşık olan bu yük
dağılım yerine sağdaki basit model kullanılabilir.
dağılımı yerine soldaki basit yaklaşım
tercih edilmiştir.
SANAYI BACASI

Basınç Emme Bu değer pano genişliği ile çarpılarak panoya etkiyen çizgisel yük hesaplanır.
Basınç Emme
Ayak kısmında yük etki alanı kesitin rüzgar yönüne dik düşey düzlemdeki izdüşüm
w=1.2q kN/m2 w=0.4q kN/m2 alanı alınır. Bu örnekte bu alan=dış çap . ayağın yerden panoya kadar olan
yüksekliğidir. Bu alanda ayak çizgisel yükü=1.6q . dış çap olur. Buna göre:
Rüzgâr
D

Model

D
h

yönü Pano genişliği=5 m

20≤h≤23 m arasındaki pano yüzeyinde w=1.6.1.1 . 5 = 8.80 kN/m

0≤h ≤8 m arasındaki ayak kısmında w=1.6 0.5 0.8 = 0.64 kN/m
. .

8 ≤ h ≤20 m arasındaki ayak kısmında w=1.6 . 0.8 . 0.8 = 1.02kN/m

w=(1.6 Sin-0.4)q w=(1.6 Sin-0.4)q rüzgâr Ayağın dış çapı=0.8 m
rüzgâr yükü dağılımı yükü basit modeli
+23 m
5m

Rüzgâr, yüksekliği h genişliği D olan ve esme yönüne dik duran alana

çarpıyor varsayılır. Rüzgârın çarptığı bu dik alanda w=(1.6 Sin-0.4)q =(1.6 Reklam 8.80 kN/m

3
Sin90-0.4)q =1.2q basınç kuvveti oluşur. Rüzgârın terk ettiği diğer tarafta Panosu
+20 m
w=0.4q emme kuvveti oluşur.

1.02 kN/m

12
Rüzgâr yönü
t

0.64 kN/m

8m
a a

Basınç Emme ±0
D

12
Rüzgâr
yükleri
80 cm
a-a
158
 ÖRNEK: Derste anlatılmayacak
+40 m
Şekilde verilen bayrak direğine etkiyen rüzgâr yükü hesaplanacaktır. Direk 100 cm sabit çaplı çeliktir.
Bayrağın boyu 15 m, eni 10 m dir.
Çözüm: Ayak bir konsol kiriş gibi çalışmaktadır. Ayakta eğilme momenti ve kesme kuvveti oluşturan

e=10 m
yüklerin hesabı gerekmektedir. Direğe iki farklı yük etkir: a) Direk yüzeyinde oluşan basınç ve emme

10 m
yükü b) Bayrağın dalgalanması nedeniyle oluşan aerodinamik yük.
+30 m
a) Direk yüzeyinde oluşan yük: TS498-2021 kullanılarak hesaplanabilir. Yapı kule tipi olduğundan
ayak yüzeylerine 1.2q basınç ve 0.4q emme olmak üzere toplam w=1.6q kN/m2 yatay yük etkiyecektir.
b=15 m Bu değer ayak dış çapı ile çarpılarak ayağa etkiyen çizgisel yük bulunur:
Yönetmeliğe göre w=(1.6 Sin-04)q dür. Bu bağıntı silindirik kesit yüzeyinin her
Rüzgâr yönü w=0.4q w=1.6q noktasında farklı yön ve değerde w yükü verir. Çok karmaşık olan bu yük dağılımı
w=1.2q

1m
1m
kN/m2 kN/m2 ≡ kN/m2 yerine soldaki basit yaklaşım tercih edilmiştir.
Ayağın dış çapı=1 m
30 m

0≤h ≤8 m arasındaki ayak yüzeyinde w=1.6 . 0.5 .1= 0.80 kN/m

8≤h ≤20 m arasındaki ayak yüzeyinde w=1.6 . 0.8 .1 = 1.28 kN/m 2.23 kN
20≤h ≤40 m arasındaki ayak yüzeyinde w=1.6 .1.1 .1 = 1.76 kN/m

10 m
a a 1.76 kN/m
b) Bayrağın dalgalanması nedeniyle oluşan aerodinamik yük: Rüzgâr esmeye başlayınca bayrak
düzlemi rüzgâr yönü ile aynı olur. Bayrağa dik kuvvet oluşmaz, fakat dalgalanma nedeniyle direği
+0.00 m rüzgâr yönünde iten bir (Aerodinamik) tekil yük oluşur. W ile gösterilen bu yük: 2.23 kN
W  Cf q A (TS 498-2021, madde 14.2.1)

10 m
2 cm

dır.
100 cm W: Bayrağın dalgalanmasından dolayı direğe etkiyen aerodinamik tekil yük, kN
A=b.e=15.10=150 m2 : bayrağın alanı
a-a q: Bayrağın üst noktasındaki rüzgâr basıncıdır, TS498-2021 çizelge 4 den h=40 m için q=1.1 kN/ m2..
Cf : Aerodinamik yük katsayısı. Bu katsayının nasıl hesaplanacağı bilgisi TS498-2021 de yoktur. Cf

12 m
1.28 kN/m
Alman standardı DIN EN 1991-1-4:2010-12 de verilen bağıntı ile hesaplanacaktır.
m A 1.25
Cf  0.02  0.7 ( ) (DIN EN 1991-1-4:2010-12 den)
ρ e e2
m=0.15~0.20 kg/m2 (bayrağın 1 m2 sinin kütlesi). =1.15~1.42 kg/m3 (1 m3 havanın kütlesi), e=10 m

8m
(bayrağın eni). m=0.20 kg/m2 , =1.25 kg/m3 alınarak 0.80 kN/m

0.20 15  10 1.25
Cf  0.02  0.7 ( )  0.027
1.25  10 102
W  0.027  1.1  15  10  4.46 kN Rüzgâr
yükleri
Rüzgârda yıkılan bayrak direği, Pamukova/Sakarya, 2014 bulunur. Bayrak h=30 m ve h=40 m noktalarında direğe bağlı olduğundan bu noktalardaki tekil yük
W/2=4.46/2=2.23 kN olur.
-------------
NOT:
1. Bayraklar pamuklu kumaş, naylon veya polyesterden üretilir. 1 m 2 sinin kütlesi yaklaşık m=0.15~0.20 kg/m 2 dir. Güvenli tarafta kalmak için örnekte m=0.20 kg/m 2 alınmıştır.
2. Havanın kütlesi; sıcaklığa, neme ve deniz seviyesinden yüksekliğe göre değişir. +15 0 C de =1.15 kg/m3 , +100 C de =1.25 kg/m3 , -250 C de =1.42 kg/m3 dür. Deniz seviyesinden 10 km yüksekte yarıya düşer.
Türkiye’de yıllık ortalama sıcaklık +120 C civarındadır. Bu nedenle örnekte =1.25 kg/m3 alınmıştır.
3. Direk kesitinin yeterli olup olmadığı burada hesaplanmamıştır. Direk kesiti uygulamada konik (aşağıdan yukarı daralan) yapılır. Amaç rüzgâr yükünü ve malzemeyi azaltmaktır.
4. American National Standard ANSI/NAAMM FP 1001-07 de Guide Specifications for the Design of Metal Flagpoles (bayrak direği hesap ve tasarım kuralları) örnekli olarak verilmiştir. Bak:
http://www.naamm.org/landing_pages/FP_1001-07.pdf 159
 ÖRNEK: Derste anlatılmayacak
100 m den daha yüksek olan bir yapının cepheleri yalıtım amacıyla kaplanacak, kaplama malzemesi dübellenecektir. Kaplama malzemesi çok hafif olacak, plastik dübel
kullanılacaktır. Bina yüksekliğince 1 m 2 ye kaç dübel çakılmalıdır ?
Rüzgar yükü Tanımlar:
(emme)
Kaplama malzemesi çok hafif olduğundan ve yapıştırılacağı için dübellerde kesme ve eğilme momenti oluşmayacaktır. Rüzgâr emme
kuvveti dübelleri çekip çıkarmaya, sıyırmaya çalışacaktır. Bu nedenle dübellerde sadece çekme kuvveti oluşacaktır.
w=0.52 kN/m2
Bina cephesinde TS 498-2021 e göre oluşacak rüzgâr emme kuvvetinin yükseklikle değişimi şekilde verilmiştir.

Nk: Dübelin çekme dayanımı, dübeli koparan veya sıyıran karakteristik kuvvet (kN).
+100 m
Nd: Dübel tasarım çekme kuvveti, dübeli çekip çıkarmaya, koparmaya çalışan rüzgâr tasarım kuvveti (kN).
Nr: Dübelin güvenle taşıyabileceği çekme kuvveti (kN)
Foto: Yunus ÖZÇELİKÖRS, 2014
Rüzgâr dübel: Dübel güvenlik katsayısı (23)
yönü w=0.44 kN/m2
w: Rüzgâr emme kuvveti (kN/m2)
n: bir metrekareye çakılması gereken dübel sayısı
+20 m

w  1.0 Nk
Buna göre: Nd   Nr  sağlanmalıdır.
w=0.32 kN/m2 n γ dübel
+8 m

w=0.20 kN/m2
±0 m
Rüzgârın emme kuvveti nedeniyle kopmuş yalıtım. Öbek-öbek yapıştırıcı ve
Sayısal örnek: Osmangazi üniversitesi Eğitim Fakültesi binası çok kısa dübel

0.1
Nk=0.1 kN olan dübel kullanılır ve dübel=2 alınırsa, bir dübelin güvenle taşıyacağı çekme kuvveti Nr   0.05 kN olur. Bu durumda:
2
0.2  1.0
Kotu 0 ile 8 m arasında olan cephe alanlarında: w=0.2 kN/m2 , Nd =  Nr = 0.05 → n = 4 dübel
n
0.32  1.0
Kotu 8 ile 20 m arasında olan cephe alanlarında : w=0.32 kN/m2 , Nd =  Nr = 0.05  n = 6 dübel
n
0.44  1.0
Kotu 20 ile 100 m arasında olan cephe alanlarında : w=0.44 kN/m2 , Nd =  Nr = 0.05  n = 8.8  n = 10 dübel
n
0.52  1.0
Kotu 100 m den yüksek cephe alanlarında : w=0.52 kN/m2 , Nd =  Nr = 0.05  n = 10.4  n = 10 dübel
n
Yorum: Kotu 0 ile 20 m arasında olan cephe bölgelerinde en az 6 dübel/m2, 20 m den yüksek bölgelerde 10 dübel /m2 çakılması ve
ayrıca bina köşelerinde dübel sayısının her m2 de en az 2 adet artırılrması önerilir. Gökdelen türü binalarda binanın bulunduğu bölgedeki
rüzgâr hızının Meteoroloji Bölge Müdürlüğünden öğrenilmesi ve cephede oluşacak emme kuvvetinin daha gerçekçi hesaplanması uygun
olur.

Rüzgârın emme kuvveti nedeniyle

kopmuş yalıtım 160
 Kar yükü ve rüzgâr yükünün aynı anda etkimesi

S//2
S S

w w/2 w
w/2 w
w
  

Rüzgâr yönü w w/2

w w/2
w
w

Tam rüzgâr+tam kar Tam kar+yarım rüzgâr Yarım kar+ tam rüzgâr

S S/2

w Çatı kar ile yüklü iken rüzgâr da aynı anda etkin olabilir. Çatı
w
w w eğimi ≤450 olan çatılarda elverişsiz yüklemeler yapılması
gerekir. Bu tür yüklemeler öncelikle spor salonu, pazar yeri,
 
tribün gibi hafif çelik çatılarda önemlidir.
w w w
w
Çatıda kar birikmesi riski varsa, çatı eğimi ne olursa olsun, kar
Rüzgâr yönü
yükünün dikkate alınması gerekir.

S kar yükü, w rüzgâr yüküdür.

Bir tarafta tam kar+tam rüzgâr Bir tarafta yarım kar+tam rüzgâr

161
 Deprem yükü-özet ön bilgi Derste anlatılmayacak

Projelendirilecek bir yapının gelecekte nasıl bir depremin etkisinde kalacağı geçmişte olmuş depremlerin verileri kullanılarak tahmin edilmeye çalışılır. Her ülkenin konuya yönelik
özel deprem yönetmeliği vardır. Türkiye’de depreme dayanıklı yapı “Türkiye bina deprem yönetmeliği-2018” esas alınarak projelendirilmek zorundadır. Deprem yükünün hesabı
bu dersin kapsamı dışındadır. Genelde “Depreme Dayanıklı Yapı Tasarımı” adı altında verilen kendi başına ayrı bir derstir. Burada bazı temel kavramlara kısaca değinilecektir.
Hareket halinde olmayan bir araçta oturan kişi düşey yönde etkiyen kendi ağırlığının etkisindedir, W=mg. Araç aniden hareket ederse kişi a ivmesi kazanır ve F=ma kuvveti ile aracın
hareket yönüne ters yönde itilir. Deprem de buna benzer bir olaydır. Deprem yokken kendi düşey yükleri etkisinde olan yapı deprem sırasında zeminin hareket etmesi nedeniyle
ivme kazanır ve yapıya yatay deprem kuvveti etkir:
2 0 1
W
F  ma  a
g m4 W: Yapının ağırlığı (N)
4 m: Yapının kütlesi=W/g (kg)
m3
Kütle yapının her noktasına yayılıdır, dolayısıyla her noktada kuvvet oluşur. Sonsuz 3 g: yer çekimi ivmesi (=9.81m/s2)
sayıda kütle ile analiz yapmak olanaksız olduğundan basitleştirici modeller kullanılır. En 2
m2 F: deprem kuvveti (N)
basit model; yatay rijitliği yapının yatay rijitliğine eşit bir konsol kiriştir. Bu modelde kat m1 a: yapının kazandığı ivme (m/s2)
1 T: Periyot (s)
kütleleri kat seviyesindeki bir noktada toplanmış varsayılır. Çoğu kez kütlelerin sadece
f: Frekans (Hz)
yatay yer değiştirme yapacağı da varsayılır. Bu durumda kütle sayısı kadar serbestlik T1 için T2 için T3 için T4 için
Zemin hareketi Model 1.Mod 2.Mod 3.Mod 4.Mod
derecesi olur.
İvme etkisindeki yapı sallanır. Deprem öncesi 0 noktasında olan yapı ötelenerek 0-1-0-2-0 noktaları arasında gider gelir. 0-1-0-2-0 arasında bir hareket için geçen zamana periyot
denir, T ile gösterilir. Periyodun tersi f=1/T frekanstır, yapının bir saniye içinde 0-1-0-2-0 arasında gidip-gelme sayısıdır. Yapının serbestlik derecesi kadar farklı periyodu ve her
periyoda ait farklı salınım formu, yani nasıl şekil değiştirdiğini gösteren salınım şekli vardır. Bu salınım formlarına mod adı verilir. Yukarıdaki şekilde verilen 4 katlı yapının 4 kütlesi,
4 serbestlik derecesi, 4 periyodu ve 4 modu vardır. En büyük periyoda birinci periyot ve buna ait moda da 1.mod denir. Yapıyı zorlayan deprem kuvveti tüm modların oluşturduğu
kütle kuvvetlerinin birleşiminden oluşur. Birinci mod en büyük etkiyi oluşturur. Diğerlerinin etkisi hızla azalır. Deprem analizinde genelde ilk 3 periyot ve bunlara ait modlar ile yetinilir.
Periyot ve mod hesabı karmaşıktır (özdeğer ve özvektör hesabı). En etkin olan 1. periyot için güvenilir olmayan fakat yaklaşık bir fikir veren bazı ampirik formüller vardır. Aşağıdaki
tabloda verilen formüller orta sıkı zemine inşa edilmiş n=10 katlı perdesiz bir yapı için değerlendirilmiştir. Sonuçlar oldukça farklıdır, gerçeğe yakın değerlerden genelde daha
düşüktürler. Bu yaklaşık formüller, el hesaplarını kolaylaştırmak amacıyla, eski yönetmeliklerde kullanılmıştı. Yeni modern yönetmeliklerde artık kullanılmamaktadırlar, ancak ön
tasarım için yararlıdırlar.
T1: yapının tahmini 1. periyodu (s)
n n H H H: yapının yüksekliği (m)

H=30 m
Deprem T1  T1  T1  T1  0.09 T1  C t H 3/4 n: kat sayısı
yönü 10 12Cs 13Cs D D
D: deprem yönünde yapının plandaki uzunluğu (m)
X-yönü 1.00 1.04 0.74 0.70 1.28 Cs=0.91.1 sıkı zeminlerde; Cs=0.70.9 orta sıkı zeminlerde
Ct=0.1 Betonarme çerçeveli taşıyıcılı yapılarda (perdesiz yapı)
10
Y-Yönü 1.00 1.04 0.91 0.85 1.28 Plan
Ct=0.07 Perde-çerçeveli yapılarda
15 m

Periyot yapının kütlesine, yapının yatay rijitliğine ve sönümlemeye bağlı olarak değişir. Sönümleme yapının ivmesini azaltıcı bir etkidir, havanın direncinden ve malzeme molekülleri arasındaki
içsel sürtünmeden kaynaklanır. Sönümleme nedeniyle salınım bir süre sonra durur. Kütle arttıkça periyot artar, rijitlik arttıkça periyot azalır. Genelde; periyot azaldıkça yapı daha büyük, arttıkça
daha küçük ivme etkisinde kalır. Yapıya etkiyen deprem kuvvetinin büyüklüğünü 1) Yapının kütlesi 2)Depremin ivmesi 3)Yapı ile zeminin etkileşimi 4)Yapının periyodu 5)Sönümleme belirler.
Ağır (=büyük kütleli) yapılardan elden geldiğince kaçınılmalıdır.

162