MÜHENDİSLİK TEMEL

BİLİMLERİ BÖLÜMÜ

FİZİK II

uzem.subu.edu.tr
0
Bu kitabın; basım, yayın ve satış hakları Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi’ne aittir.
Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi’nin izni alınmaksızın kitabın tamamı veya bir
kısmı mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt veya başka şekillerde çoğaltılamaz,
basılamaz ve dağıtılamaz.

Copyright © 2021

The copyrights, publications and sales rights of this book belong to Sakarya University of
Applied Sciences. No part of this book may be reproduced, printed, or distributed in any form
or by any means, techanical, electronik, photocopying, magnetic recording, or otherwise,
without the permission of Sakarya University of Applied Sciences.

Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi

Ortak Dersler Koordinatörlüğü

ISBN:

SAKARYA, 2023
1
 KOORDİNAT SİSTEMLERİ

Koordinat sistemi uzayda bulunan bir noktanın konumunu belirlememizi sağlar. Bazı problem

çözümlerinde sonuca pratik bir şekilde ulaşmak için problemin geometrisine uygun bir

koordinat sistemi seçmemiz gerekir. Bu derste kullanacağımız koordinat sistemleri kartezyen,

silindirik ve küresel koordinat sistemleridir. Bu koordinat sistemleri arasında dönüşüm

yapmak mümkündür.

1. Kartezyen koordinat sistemi

Dik koordinat sistemi de denilen kartezyen koordinat sisteminin üç-boyutta gösterimi

şekildeki gibidir. Bu sistemde, rasgele bir noktanın konum bilgisi (x, y, z) koordinatıyla

verilmektedir.

i, j ve k birim vektörler olmak üzere, P noktasının konum vektörü


r = xi + yjˆ + zkˆ

ve P noktasının orjine olan uzaklığı

r= x2 + y 2 + z 2

2
şeklindedir. Sonsuz küçük dr yer değiştirmesi için uzunluk elemanı her üç bileşenin toplamı

olarak

d r = dxi + dyjˆ + dzkˆ

şeklinde yazılır. Sonsuz küçüklükte bir dV hacmi ise her üç koordinatın sonsuz küçüklükteki

değişimlerinin çarpımıdır. Yani

dV = dxdydz

şeklinde olur.

Örnek: Kenar uzunlukları a, b ve c olan dikdörtgenler prizmasının hacmini bulunuz.

Çözüm:

c b a a b c
V
= ∫=
dV ∫ ∫ ∫ dxdydz
0 0 0
= ∫ dx ∫ dy=
0 0
∫ dz abc
0

2. Silindirik koordinatlar

Silindir üzerindeki bir nokta (s, φ, z) bileşenleri ile ifade edilir.

s: z-ekseninden P noktasına olan uzaklık

φ: x-ekseninden itibaren dönme açısı

z: xy düzleminden P noktasına olan uzaklık

Kartezyen koordinatlar ile silindirik koordinatlar arasındaki ilişki ise şu şekildedir.

x = s cos ϕ , y = s sin ϕ , z = z

3
s, φ ve z yönlerindeki sonsuz küçük yer değiştirmeler ise

=  sdϕ φˆ + dz zˆ
dl ds s+

olarak verilir. Bu ifadenin nasıl elde edildiğini anlamak için aşağıdaki şekillere bakmamız

gerekir.

Silindirinde yüzey elemanı dA için genel bir ifade yoktur çünkü bunlar yüzeyin yönelimine

bağlıdır. O nedenle silindirin yan yüzeyi ve taban yüzeyi için yüzey elemanlarını ayrı ayrı

yazmamız gerekir. Yan yüzey elemanı yarıçap (s) değişmeyeceği için φ ve z bileşenlerinin

çarpımı ile elde edilir ve yönü yarıçap (s) doğrultusundadır.


d A = sdϕ dz s

Aynı şekilde taban yüzey elemanı da yükseklik (z) sabit kalacağından s ve φ bileşenlerinin

çarpımı ile elde edilir ve yönü z- ekseni doğrultusundadır.


d A = sdsdϕ z

Silindirik koordinatlarda sonsuz küçük hacim elemanı ise her üç uzunluk elemanının

çarpımına eşittir.

dV = sdsdϕ dz

4
Örnek: Yarıçapı r yüksekliği h olan silindirin hacmini ve toplam yüzey alanını bulunuz.

r
h 2π r r 2π h
 s2  2π h
V ∫=
= dV ∫ ∫ ∫ sdsdϕ
= dz ∫ sds ∫ dϕ =
∫ z ) 0 π r 2h
dz   (ϕ ) 0 (=
0 0 0 0 0 0  2 0

Yanal alanı

h 2π
A=
yan ∫=
dA ∫ ∫ rdϕ=
0 0
dz 2π rh

Taban alanı

2π r
A
=taban ∫ dA 2 ∫ ∫ sdsd
2= = ϕ 2π r 2 (2 çarpanı silindirin 2 taban alanı olduğu içindir)
0 0

Toplam alan

Ayan + Atab = 2π rh + 2π r 2

3. Küresel koordinatlar

Küresel koordinatlar küre şeklindeki cisimlerle çalışırken işimizi kolaylaştırır. Küre

üzerindeki bir nokta küresel koordinat sisteminde r, θ ve φ bileşenleri ile gösterilir.

r: orjinden P noktasına olan uzaklık (yarıçap)

θ: z-ekseni ile r arasındaki açı

φ: x-ekseni ile r`nin xy düzlemine olan izdüşümü

arasındaki açı

Kartezyen koordinatlar ile küresel koordinatlar arasındaki ilişki ise şu şekildedir.

x = r sin θ cos ϕ , y = r sin θ sin ϕ , z = r cos θ

P noktası sonsuz küçüklükte yer değiştirme yaptığında r, θ ve φ yönündeki sonsuz küçük yer

değiştirmeler ise
5
 
=dl dr r+rdθ θ + r sin θ dϕ φ

olarak verilir. Bu ifadenin nasıl elde edildiği aşağıdaki şekillere bakarak kolaylıkla görülebilir.

Küresel koordinatlarda küre yüzeyindeki bir yüzey elemanını yazmak istersek, küre

yüzeyinde r sabit olacağı için θ ve φ yönündeki uzunluk elemanlarının çarpımı ile yüzey

elemanı bulunur.

d A = r 2 sin θ dθ dϕ r

Yüzey elemanının yönü küreden dışarıya doğru yani yarıçap doğrultusundadır. Küresel

koordinatlarda sonsuz küçük hacim elemanı üç sonsuz küçük yer değiştirmenin çarpımıdır.

dV = r 2 sin θ drdθ dϕ

Örnek: Yarıçapı R olan kürenin hacmini ve yüzey alanını hesaplayınız.

Çözüm:

R
2π π R R π 2π
 r3  π 2π 4 3
V ∫=
= dV ∫ ∫ ∫ r sin θ drdθ=
dϕ ∫ r dr ∫ sin θ dθ ∫=
2
dϕ   ( cos θ ) 0 (ϕ=
2
)0 πR
0 0 0 0 0 0
3
 0 3

2π π π 2π

∫=
dA ∫ ∫ R sin θ dθ=
dϕ R ∫ sin θ dθ ∫ =
dϕ 4π R 2
2 2
A
=
0 0 0 0

6
 BÖLÜM 1. ELEKTRİK ALAN

1.1. ELEKTRİK YÜKLERİNİN ÖZELLİKLERİ

Elektrik yükü aşağıdaki özelliklere sahiptir:

1. Doğada artı ve eksi olmak üzere iki tür yük bulunmaktadır. Aynı yükler birbirlerini

iterler, farklı yükler ise birbirlerini çekerler. Şekil 1.1a’da ipeğe sürtülmüş bir cam çubuk

lastik çubuğa yaklaştırıldığında, ikisi birbirlerini çekerler. Öte yandan, yüklü iki lastik çubuk

(veya yüklü iki cam çubuk) birbirlerine yaklaştırıldığında, Şekil 1.1b’de görüldüğü gibi

birbirlerini iterler.

Şekil 1.1. (a) Bir iple asılmış eksi yüklü bir lastik çubuk, artı yüklü bir cam çubuğa doğru

çekilir. (b) Eksi yüklü bir lastik çubuk, eksi yüklü başka bir lastik çubuk tarafından itilir.

2. Yük daima korunumludur. Bir cisim diğerine sürtüldüğünde yük oluşmaz.

Elektriklenme, yükün bir cisimden diğerine geçmesiyle meydana gelir. Böylece, cisimlerden

biri bir miktar eksi yük kazanırken ötekisi aynı miktar art yük kazanır.

7
3. Yük kuantumludur. Yani, elektron yükünün tam katları olan kesikli yük paketleri

şeklinde bulunur. N bir tam sayı olmak üzere, q = Ne yazılabilir. Yapılan deneyler, elektronun

–e yükünde, protonun ise +e yükünde olduğunu göstermiştir. Nötron gibi bazı parçacıkların

yükü bulunmaz.

1.2. Yalıtkanlar ve İletkenler

Maddeler, elektrik yükünü iletme yeteneklerine göre sınıflandırılırlar.

İletkenler, elektrik yüklerinin oldukça serbest hareket ettikleri maddelerdir. Bakır,

alüminyum ve gümüş gibi maddeler iyi iletkendir. Bu maddelerin küçük bir bölgesi

yüklenildiğinde, yük iletkenin bütün yüzeyine hemen dağılıverir.

Yalıtkanlar, elektrik yüklerinin kolayca taşınamadığı ortamlardır. Cam ve lastik gibi

maddeler yalıtkan sınıfına girerler. Bu maddeler sürtülerek yüklenildiklerinde yalnızca

sürtünen bölgeleri yüklenir ve bu yük maddenin diğer taraflarına geçemez.

Yarıiletkenler, elektriksel özellikleri yalıtkanlarla iletkenler arasında bir yerde bulunan bir

madde sınıfıdır. Silisyum ve germanyum, çeşitli elektronik aygıtların üretiminde devamlı

olarak kullanılan yarıiletkenlere birer örnektir. Yarıiletkenlerin elektriksel özellikleri,

malzemelere istenilen miktarda belli yabancı atomlar katılarak değiştirilebilir.

8
Bir iletken, iletken bir tel veya bakır bir boruyla

toprağa bağlanırsa topraklandığı söylenir. Bu göz

önünde tutularak bir iletkenin indüksiyon denilen bir

işlemle nasıl yüklenebileceği, Şekil 1.2a’deki gibi

topraktan yalıtılmış nötr bir küre ile izah edilebilir.

Bir küre yakınına eksi yüklü lastik bir çubuk

yaklaştırıldığında kürenin çubuğa yakın bölgesi artı

yük fazlalığı kazanırken, uzak bölgesi aynı miktarda

eksi yük fazlalığı kazanır (Şek. 1.2b). Küre iletken bir

telle toprağa bağlanarak aynı deney yapılırsa (Şek.

1.2c) iletkendeki bazı elektronlar çubuktaki eksi yük

tarafından itileceklerinden toprak teli üzerinden

toprağa akarlar. Toprak bağlantılı tel kaldırılınca (Şek.

1.2d) iletken kürede indüksiyonla artı bir yük fazlalığı

oluşur. Lastik çubuk küreden uzaklaştırıldığında (Şek.

1.2e) indüksiyonla oluşan artı yük topraklanmamış

kürede kalır.

Şekil 1.2. Metal bir cismin indüksiyonla elektrik

yüklenmesi

9
1.3. COULOMB KANUNU

Coulomb, yaptığı deneylerle yüklü durgun iki parçacık arasındaki temel elektrik kuvvetinin

aşağıdaki özellikleri bulunduğunu gösterdi:

1. Kuvvet, parçacıkları birleştiren doğru boyunca yönelmiş olup, aralarındaki r uzaklığının

karesiyle ters orantılıdır.

2. Kuvvet parçacıklardaki q1 ve q2 yüklerinin çarpımıyla doğru orantılıdır.

3. Kuvvet, yükler zıt işaretli olduğunda çekici, aynı işaretli olduğunda iticidir.

O halde, yüklü iki parçacık arasındaki elektrik kuvvetinin büyüklüğünü

q1 q2
F=k (1.1)
r2

olarak yazabiliriz. Burada k Coulomb sabitidir. SI birim sisteminde yük birimi Coulomb

(C)’dur. Bir teldeki akım 1 A ise, telin bir noktasından 1 s’de geçen yük miktarı 1 C’dur.

1 µC = 10–6 C, 1 nC = 10–9 C

10
SI biriminde k Coulomb sabitinin değeri,

k = 8,9875×109 N.m2/C2

olarak verilir. Aynı zamanda k, ε 0 = 8,8542×10–12 C2/N.m2 sabiti boş uzayın elektriksel

geçirgenliği olmak üzere

1
k= (1.2)
4πε 0

olarak ta yazılabilir.

Doğada bilinen en küçük yük birimi, elektron veya protonda bulunan yüktür ve büyüklüğü

e = 1,602×10–19 C’dur. O halde 1 C’luk yük 6,3×1018 elektron yüküne (yani 1/e) denktir.

Tablo 1.1. Elektron, proton ve nötronun yük ve kütlesi

Parçacık Yük (C) Kütle (kg)

Elektron (e) −1,6021917×10–19 9,1095×10–31

Proton (p) +1,6021917×10–19 1,67261×10–27

Nötron (n) 0 1,67492×10–27

Kuvvetin bir vektörel nicelik olduğuna ve Coulomb kuvvet yasasının yalnızca nokta yüklere

veya parçacıklara tam olarak uygulandığına dikkat ederek, q2 üzerinde q1’den ileri gelen F21

kuvvetini

q1q2
F21 = k rˆ (1.3)
r2

11
 1 q1q2
F21 = r̂
4πε 0 r 2

olarak yazabiliriz. Burada r̂ , Şekil 1.3’teki gibi q1’den q2’ye doğru yönelmiş bir birim

vektördür. Coulomb yasası Newton’un üçüncü kanununa uyduğundan, q1’den ileri gelen

q2’deki elektrik kuvveti, q2’den ileri gelen q1’deki kuvvete büyüklükçe eşit ve zıt yöndedir:

F12 = −F21.

q1 ve q2 aynı işaretli ise q1q2 çarpımı artı olur ve kuvvet iticidir. Diğer taraftan q1 ve q2 zıt

işaretli ise q1q2 çarpımı eksi olur ve kuvvet çekicidir.

Şekil 1.3. Aralarında r uzaklığı olan iki nokta yük birbirlerine Coulomb yasasına göre kuvvet uygular.

İkiden fazla yük bulunduğunda, yüklerden herhangi biri üzerine etkiyen bileşke kuvvet, diğer

her yükten ileri gelen kuvvetlerin vektörel toplamına eşittir. Örneğin dört yük durumunda 1.

parçacık üzerinde 2., 3. ve 4. parçacıklardan ileri gelen bileşke kuvvet

F1 = F12 + F13 + F14

ile verilir.
12
Örnek: Şekildeki üçgenin köşelerine konulmuş üç nokta yük düşününüz. Burada q1 = q3 = +5

µC, q2 = −2 µC ve a = 0,1 m ise q3 üzerine etkiyen bileşke kuvveti, büyüklüğünü ve

doğrultusunu bulunuz.

Çözüm:

q1 = q3 = 5 µC = 5.10–6 C

q2 = −2 µC = –2.10–6 C

a = 0,1 m

k = 9.109 N.m2/C2

qi q j
Fij = k r̂
r2

q 2 q3 9
2.10 −6. ( 5.10 −6 )
F23 = k = 9.10 =9N
a2 (0,1)2

q1 q3 9
5.10 −6. ( 5.10 −6 )
F13 = k = 9.10 = 11,25 N
( 2a ) 2 2(0,1)2

F13 = F13xi + F13yj

F13x = F13cos45 = 11,25.(0,707) = 7,95 N

F13y = F13sin45 = 11,25.(0,707) = 7,95 N ⇒ F13 = 7,95 i + 7,95 j N

F23 = F23x (–i) ⇒ F23 = 9 (–i) N

F3 = F13+ F23

F3x = (7,95 – 9) i = −1,05 N

F3y = 7,95 j N

2 2
F3 = −1,05i + 7,95j N, F3 = F3 x + F3 y = 8,02 N θ = 97,5°

13
Örnek: Özdeş iki metal küre birbirlerini 0,09 N’luk bir kuvvetle çekmektedir. Küreler

arasındaki uzaklık 2 m’dir. Küreler birbirlerine elektriksel olarak değdirilerek, net yük

aralarında eşit olarak paylaştırılıyor. Birbirlerinden tekrar 2 m ayrıldıklarında birbirlerini

0,0141 N’luk bir kuvvetle itmektedirler. Başlangıçta her bir küredeki yükü bulunuz.

Çözüm:

q1 q2 q1 q2 (q1+q2)/2 (q1+q2)/2
F12 F21 F12 F21
r12 r12

F12 = F21 = 0,09 N F12 = F21 = 0,0141 N

r12 = 2 m r12 = 2 m

q1q 2 q1q 2
F21 = k F21 = k
r122 r122

2
 q1 + q 2 
 
q1q 2 9 2 
−0,09 = 9.109 0,0141 = 9.10
22 22

q1q2 = −4.10–11 ⇒ q1 = −4.10–11 / q2 q1 + q2 = 5.10–6

(−4.10–11 / q2) + q2 = 5.10–6

q1 = −4,3.10–6 C, q1 = 9,3.10–6 C q 22 − 5.10−6 q 2 − 4.10−11 = 0

∆ = b2 – 4ac

∆ = 185.10-12

∆ = 13,6.10−6

−b Δ
q2 =
2a

q2 = 9,3.10–6 C, q2 = −4,3.10–6 C

14
Örnek: Şekildeki gibi dört nokta yük a

kenar uzunluklu bir karenin köşelerinde

bulunmaktadır. +q yüküne etkiyen bileşke

kuvveti bulunuz.

Çözüm:

y q1q 2
F=k r
r2
a
-q - - -q
q2 q2
F1 = k j F3 = k i
2a a2 a2
F1 a
F2
F2 = F2cos45i + F2sin45j
F3 -q
+q + - x
q2
F2 = k
2a 2

q2 2 q2 2
F2 = k i + k j
2a 2 2 2a 2 2

q2 q2
F2 = 0,35k 2 i + 0,35k 2 j
a a

q2 q2
F = F1 + F2 + F3 = 1,35k i + 1,35k j
a2 a2

15
Örnek: Özdeş m kütleli küreler q yüküne sahiptir. Yükler

L uzunluklu iplere bağlandığında şekildeki gibi dengede

kalmaktadırlar. θ açısının çok küçük olduğunu varsayarak

denge durumunda iki yük arasındaki mesafeyi bulunuz.

Çözüm:

Yükler dengede oldukları için x ve y doğrultularındaki net

kuvvetler sıfırdır.

∑ F=x T sin θ − =
Fe 0 (1)

∑ F=y T cos θ − mg
= 0 (2)

2. denklemde T yalnız bırakılırsa

mg q2
T= olur. Daha sonra T ve Fe = k 2 ifadelerini 1.
cos θ d

Denklemde yerine yazarsak

mg sin θ q2
=k 2
cos θ d

sin θ
olur. Burada θ açısı çok küçük olduğu için = tan θ ≅ sin θ olarak yazabiliriz.
cos θ

d
sin θ = yerine yazılıp d yalnız bırakılırsa
2L
1
 2kq2 L  3
d =  olarak bulunur.
 mg 

16
 Örnek: Şekilde gösterilen q1 = −3µC ve q2 = +2 µC

yükleri için

a) q3 = +4 µC yükü üzerine etki eden toplam kuvvetin

bileşenlerini bulunuz.

b) Toplam kuvvetin yönünü ve büyüklüğünü bulunuz.

Çözüm:
 
a) q1 ve q2 yüklerinin uygulamış olduğu F1 ve F2 kuvvetleri

şekildeki gibidir. Kuvvetlerin şiddetleri hesaplanırsa

9 (
q1q3 3.10 −6 ) . ( 4.10 −6 )
=F1 k= 9.10 . = 43 N
r12 0,052

9 (
q2 q3 2.10 −6 ) . ( 4.10 −6 )
=F2 k= 9.10 . = 80 N
r22 0,032
  
Toplam kuvvet F= F1 + F2 olup, bileşenleri hesaplanırsa

F2 − F1 cos53 =
Fx = 80 − 43.(0,6) =
54 N

− F1 sin 53 =
Fy = −43.(0,8) =
−35 N


F = 54iˆ + 35( − ˆj )

b) Bileşenleri bilinen kuvvetin yönü ve şiddeti hesaplanırsa

2 2
F= Fx + Fy = 64 N

Fy −35
tan θ = = = −0,65 ise arctan( −0,65) =
−33 ° bulunur.
Fx 54

17
1.4. ELEKTRİK ALANI

Uzayda bir noktadaki E elektrik alan vektörü, o noktaya konulan artı bir deneme yüküne

etkiyen F elektrik kuvvetinin q0 deneme yüküne bölümü olarak tanımlanır. E elektrik alanı

deneme yükünce oluşturulmayıp deneme yüküne dışardan etkiyen bir alandır. E vektörünün

SI sistemindeki birimi N/C’dur. F kuvvetinin artı bir deneme yüküne etkidiğini

varsaydığımızda E, F doğrultusundadır.

Şekil 1.4. Çok daha büyük artı Q yükü taşıyan bir cismin yakınına konulmuş küçük bir artı q0 deneme
yüküne gösterilen doğrultuda bir E elektrik alanı etkir.

F
E= (1.4)
q0

Durgun bir deneme yükü bir noktaya konulduğunda elektrik kuvvet etkisinde kalırsa, o

noktada bir elektrik alanı vardır denir. q0 deneme yükünün büyüklüğü elektrik alanını

oluşturan yük dağılımını değiştirir. Küçük bir q0 deneme yükü, q yüklü iletken bir küre

yakınına konduğunda iletken küredeki yük düzgün dağılımını korur. q0 deneme yükü küredeki

yük mertebesinde ise küredeki yük dağılımı düzgün değildir.

18
 Şekil 1.5. (a) Yeterince küçük q0 deneme yükü
için küredeki yük dağılımı değişmez. (b) q0′

deneme yükü büyük olduğunda küredeki yük

dağılımı q0′ ın yakınlığı nedeniyle değişir.

Coulomb yasasına göre, bir q0 deneme yükünden r uzaklığında bulunan bir q nokta yüküne

etkiyen kuvvet

qq0
F=k rˆ
r2

ile verilir. O halde q0 deneme yükünün bulunduğu konumda q yükünden ileri gelen elektrik

alan

q
E=k rˆ (1.5)
r2

olur. Burada r̂ , q’dan q0’a yönelmiş bir birim vektördür (Şekil 1.6). Şekildeki gibi q artı ise,

alan bu yükten çap boyunca dışarı doğru yönelmiştir. q eksi ise alan q’ya doğru yöneliktir.

19
Şekil 1.6. P noktasındaki q0 deneme yükü, q nokta yükünden r uzaklığındadır. (a) q artı ise, P’deki
elektrik alanı yarıçap boyunca q’dan dışarı doğrudur. (b) q eksi ise, P’deki elektrik alanı yarıçap
boyunca içeriye doğru q’ya yöneliktir.

Yükler topluluğunun oluşturduğu toplam elektrik alanı, bütün yüklerin elektrik alanlarının

vektörel toplamına eşittir:

qi
E = k∑ r̂i (1.6)
i ri 2

Burada ri, i. qi yükünden deneme yükünün bulunduğu P noktasına olan uzaklık ve r̂i , qi’den

P’ye yönelmiş bir birim vektördür.

20
Örnek:

Şekilde gösterilen yüklerin q1 ve q2 yüklerinin A ve B noktasında oluşturduğu toplam elektrik

alanı bulunuz.

Çözüm:

Noktasal pozitif yükün elektrik alanı yükten dışarı doğru, negatif yükün oluşturduğu elektrik

alan ise yükün kendisine doğrudur. Buna göre E1 ve E2 elektrik alanları şekildeki gibi olur. O

halde E1 ve E2 elektrik alan şiddetleri hesaplanır ve vektörel olarak toplanır. A noktasındaki

elektrik alan;

9 (
q1 5.10 ) −6

E1 k=
= 9.10 . = 5000 N/C
r12 32

q2
E2 k=
= 9.109.
( 2,5.10=) 900 N/C−6

2
r2 52
  
E=A E1 + E2

E A = 5000i + 900i = 5900i N/C

B noktasındaki elektrik alan;

9 (
q1 5.10 −6 )
E1 k=
= 9.10 . = 450 N/C
(8 + 2 )
2
r12

21
 q2
E2 k=
= 9.109.
( 2,5.10=) 5625 N/C−6

2
r2 22

450i − 5625i =
EB = −5175i N/C

Örnek: Bir q1 = 7 µC yükü başlangıç noktasında ikinci

bir q2 = –5µC yükü x ekseni üzerinde başlangıçtan 0,3 m

uzakta bulunmaktadır.

a) (0; 0,4) m koordinatlı P noktasında elektrik alanını

bulunuz.

b) Bu elektrik alanının büyüklüğünü ve doğrultusunu

bulunuz.

c) P’de bulunan 2.10–8 C’luk bir yüke etkiyen elektriksel

kuvveti bulunuz.

Çözüm:

a) E1 = k
q1
= 9.109 ( 7.10 ) = 3,94.105 N/C
−6

r12 (0,4)2

E1 = 3,94.105 j N/C

q2 5.10 −6
E2 = k = 9.109 = 1,8.105 N/C
r22 (0,5) 2

E2 = E2cosθ i − E2sinθ j = 1,08.105 i – 1,44.105 j N/C

E = E1 + E2 = 1,08.105 i + 2,5.105 j N/C

b) E = 2,72.105 N/C

φ = tan-1 Ey/Ex = 66,6°

22
 c) F = qE

F = 2,16.10–3 i + 5.10–3 j N

F = 5,45.10–3 N

F kuvveti E elektrik alanı ile aynı doğrultudadır.

Örnek: Şekildeki gibi, üç eşit +q yükü, a kenarlı bir eşkenar

üçgenin köşelerindedir.

a) Yükler düzleminde hangi noktada (∞ dışında) elektrik alanı

sıfırdır?

b) P noktasında, üçgenin iki taban yükünden ileri gelen elektrik

alanının büyüklük ve doğrultusu nedir?

Çözüm:

a) E1 = E2 = E3

+ q Ex = E2x – E3x = 0 (E2x = E3x)

30° Ey = E2y + E3y – E1 (E2y = E3y)

E3 E2 Ey = 2E2y – E1
30°
Ey = 2E2.sin30 – E1
E1
q + + q Ey = E2 – E1 = 0
a

Ex = Ey = 0

Simetriden dolayı üçgenin ağırlık merkezinde elektrik alanı sıfırdır.

23
 q q
b) E1 = k E2 = k
E a2 a2

Ex = E1cos60 – E2cos60 = 0
E2 E1
Ey = E1sin60 + E2sin60
60° 60°
+ q
P
q 3
60° Ey = 2E1sin60 = 2 k
a2 2
a a
q
Ey = 3k
a2

q
q + + q E = Exi + Eyj = 3k j
a a2

q
E= 3k
a2

Örnek: –4 µC’luk bir yük orjinde, –5 µC’luk bir yükte y ekseninde y = 2 m’de

bulunmaktadır. y ekseninde hangi noktada elektrik alan sıfırdır?

Çözüm:
y
−6
q1 9 4.10
-5 µC - E1 = k = 9.10
y2 y2
E2
2m q2 9 5.10
−6
E2 = k = 9.10
(2 − y)2 (2 − y)2
E1 y
- x E1 = E2 olduğunda toplam elektrik alan sıfırdır.
-4 µC

4.10−6 9 5.10
−6
9.109 = 9.10
y2 (2 − y)2

4 5
2
= ⇒ y2 + 16y −16 = 0
y (2 − y)2

∆ = b2 – 4ac ⇒ ∆ = 320 ⇒ ∆ = 17,89

−b Δ − 16  17 ,89
y1,2 = ⇒ y1,2 = ⇒ y = 0,945 m
2a 2
24
 Örnek: Dört adet nokta yük, şekilde gösterildiği gibi,

kenar uzunluğu a olan bir karenin köşelerine konmuştur.

Sağ üst köşedeki yükünün bulunduğu noktada, diğer

yükler tarafından oluşturulan elektrik alanını ve yüküne

etki eden kuvveti bulunuz.

Çözüm: 2q, 3q ve 4q yüklerinin, q yükünün bulunduğu noktada oluşturdukları elektrik

alanların büyüklükleri,

q1 2q  2q ˆ
E1= k 2
= k 2
⇒ E1= k 2 i
r1 a a

q2 3q  3q 3q
E2= k 2
= k 2 ⇒ E2= k 2 cos 45iˆ + k 2 sin 45 ˆj
r2 2a 2a 2a

q3 4q  4q ˆ
E3 = k 2
= k 2
⇒ E 3= k 2 j
r3 a a

Toplam elektrik alan,

   
E = E1 + E2 + E3

  2q 3q   3q 4q 
 k 2 k 2 cos 45  iˆ +  k 2 sin 45 + k 2  ˆj
E =+
 a 2a   2a a 

  q   5,06 
=E  k 2  3,06iˆ + 5,06 ˆj  , arctan   = 58,8o
 a   3,06 

 
F = qE

  q2 
=F  k 2  3,06iˆ + 5,06 ˆj 
 a 

F kuvveti E elektrik alanı ile aynı doğrultudadır.

25
********************************************************************************************************************

KAYNAKLAR
[1] R. A. Serway, “Fen ve Mühendislik için Fizik (Cilt 2)”, Çeviri Editörü: Kemal Çolakoğlu (5.
Baskından çeviri), Palme Yayıncılık, 2002.
[2] B. Karaoğlu, “Üniversiteler için Fizik”, (3. Baskı), Seçkin Yayıncılık, 2015.
[3] H. D. Young, R. A. Freedman, “Üniversite Fiziği (Cilt 2)”, (12. Baskı), Çeviri Editörü: Hilmi Ünlü,
Pearson Education Yayıncılık Ltd. Şti. 2009.
[4] David J. Griffiths, “Elektromanyetik Teori”, Çeviri Editörü: Basri Ünal, (3. baskıdan çeviri), Gazi
Kitabevi

26