ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 1

ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 1

อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา
ปฺจิกา นาม อตฺถโยชนา
ปโม ภาโค

ปณามคาถา
นตฺวา พุทฺธ สุทฺธาณ ธมฺมฺจสฺสาธินีหร
สงฺฆ มงฺคลภาวฺจ สีลาทิคุณภูสิต
สีลปฺาสมฺปนฺเนน สุทฺธสีเลน ภิกฺขุนา
ยาจิโต วณฺณยิสฺสามิ อภิธมฺมตฺถวิภาวินึ
อิจฺฉิต กตฺถจิ หิตฺวา กตา ยา สนฺติ วณฺณนา
กตฺถจิ วิรุทฺธา จาป น ตา สพฺพตฺถโพธกา ฯ
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา
[๑] วิสทุ ฺธกรุณาาณนฺติอาทิกา ปนาย คาถา อาทิมฺหิ
กิมตฺถ อาจริเยน วุตฺตา นนุ สุมงฺคลาจริโย วิเสโส อภิธมฺมตฺถ-
สงฺคหสฺส วณฺณนาย กตาภินิเวโส ปวตฺโต ตสฺมา ๑

ปรมวิจิตฺตนยสมนฺนาคตนฺติอาทิก วตฺตพฺพ เอว อวตฺวา อย คาถา

กิมตฺถ วุตตฺ า
๑. อติเรกปเทน ภวิตําพฺพ ฯ
อภิ. ๖๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 2

อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 2

ธมฺม พฺยาขฺยาตุกามสฺส สปฺปรตฺโถปวณฺณน

สาคร คนฺตุกามสฺส หิมวนฺตคมน ยถา
เอวมาจริโย ภเวยฺยาติ โจทนา ฯ กิฺจาปฺยยมาจริโย
อภิธมฺมตฺถุสงฺคหวณฺณนาย กตาภินิเวโส ตถาป อย คาถา
รตนตฺตยปณามกรณตฺถ อาจริเยน วุตฺตา ฯ รตนตฺตยปณาโม
กิมตฺถ กโตติ ปุจฺฉา ฯ รตนตฺตยปณาโม อนฺตรายวิทฺธสนตฺถ
กโต ฯ นนุ จ ติวิโธ ปณาโม กายปณาโม วจีปณาโม
มโนปณาโมติ เตสุ กายมโนปณามาป อนฺตราเย วิทฺธเสนฺติ
กสฺมา วจีปณาโม กโตติ ฯ สติป กายมโนปณามาน อนฺตราย-
วิทฺธสนสมตฺถภาเว ทฺวีหิ ปณาเมหิ สาติสโย วจีปณาโม กโต
โส หิ อตฺตโน เจว อิม คาถ วาเจนฺตาน โสตูนฺจ อนฺตราเย
วิทฺธเสติ ตถา รตนตฺตยสฺส คุณ ชานนฺตาน อชานนฺตานฺจ
โสตูน รตนตฺตเย ปสาท ชเนติ ตสฺมา สาติสโย วจีปณาโม
กโตติ ฯ อยเมวตฺโถ วุจฺจเต ฯ
[๒] สุมงฺคโล นาม อห วิสุทฺธกรุณาาณ พุทฺธ นตฺวา
สมฺพุทธปูชิต ธมฺม นตฺวา สทฺธมฺมสมฺภูต นิรงฺคณ สงฺฆ นตฺวาติ
โยชนา ฯ
วิเสเสน สุชฺฌตีติ วิสุทฺธ ย กรุณาาณ สงฺกิลิฏสมฺโมห-
วิคมโต วิเสเสน ราคาทิกฺกิเลเสหิ สุชฌ ฺ ติ อิติ ตสฺมา ต
กรุณาาณ วิสุทฺธ กตฺตุสาธน ตติยาตปฺปุริโส ฯ วิสทฺโท
อภิ.๖๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 3

ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 3

อุปสคฺโค ฯ วิสทฺทาทโย เกนตฺเถน อุปสคฺคาติ ฯ อุเปจฺจ อตฺถ

สชฺชนฺตีติ อุปสคฺคา เย วิอาทโย สทฺทา นามฺจ อาขฺยาตฺจ
อุเปจฺจ อุปคนฺตฺวา สชฺชนฺติ ลคฺคนฺติ เตส นามาขฺยาตาน อตฺถ
วิเสเสนฺติ อิติ ตสฺมา เต สทฺทา อุปสคฺคา นาม ฯ สช สงฺเค
ปวตฺตติ ฯ สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี วาติ อ กคา จชานนฺติ ชสฺส โค
นเย ปร ยุตฺเต ปรเทฺวภาโว าเนติ คสฺส ทฺวิตฺต ฯ
อุปสคฺคานฺจ อตฺเถสุ ปวตฺติ ติปฺปการา โหติ โกจิ อุปสคฺโค
ธาตฺวตฺถ พยาธยติ ยถา ปฏาน โกจิ อุปสคฺโค ธาตฺวตฺถมนุ-
วตฺตติ ยถา ปติฏิโต อาราเธติ โกจิ อุปสคฺโค ธาตฺวตฺถ
วิเสเสติ ยถา ปราภโว อนุภโวตฺยาทิ ฯ เตน วุตฺต
ธาตฺวตฺถ พาธเต โกจิ โกจิ ตมนุวตฺตติ
ตเมวฺโ วิเสเสติ อุปสคฺคคตี ติธาติ ฯ
เตสุ วิสทฺโท ธาตฺวตฺถ วิเสสโกว ฯ วิสุทธฺ นฺติ เอตฺถ
สุธ สุทฺธิมฺหิ วตฺตติ ฯ สุธ อิตฺยย สทฺโท เกนตฺเถน ธาตุ ฯ
สกตฺน ธาเรตีติ ธาตุ โย สทฺโท สกตฺถมฺป อตฺตโน
คมนปจนาทิก อตฺถ ธาเรติ อิติ ตสฺมา โส สทฺโท ธาตุ
ปรตฺถมฺป ธาเรตีติ ธาตุ โย สทฺโท อตฺถาติสยโยคโต ปรตฺถมฺป
ธาเรติ อิติ ตสฺมา โส สทฺโท ธาตุ ฯ วีสติยา อุปสคฺเคสุ
เยนเกนจิ อุปสคฺเคน อตฺถวิเสสกรเณน ปฏิพทฺธา สทฺทชาติ
อตฺถวิเสสมฺป ธาเรตีติ ธาตุ อย อิมสิ ฺสา อตฺโถ อยมิโต ปจฺจโย
อภิ.๖๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 4

อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 4

วโรติอาทินา อเนกปฺปกาเรน ปณฺฑิเตหิ ธาริยตีติ ธาตุ ฯ

ธา ธารเณ หนาทีหิ ณุนุตโวติ ตุ ฯ สุธ อิติ ิต ฯ
ภูวาทโย ธาตโว ธาตุสฺสนฺโตโลโปเนกรสฺส จ พุธคมาทิตฺเถ กตฺตาริ
ธฒภเหหิ ธฒาจาติ ตสฺส โธ หจตุตฺถานมนฺตาน โท เธติ
ธาตฺวนฺตธการสฺส โท นเย วิสทฺทโต นา สพฺพาสมาวุโสอุปสคฺค-
นิปาตาทีหิ จาติ นาโลโป ตทฺธิตสมาส.....ตเวตูนาทีสุ จาติ
นามมิว กรณ สุธสทฺทโต สิ สิสฺส อ ปุพฺพมโธ สรโลโป
นเย อมาทโย ปรปเทภิ นามาน สมาโส ยุตฺตตฺโถติ สมาส-
สฺา เตส วิภตฺติโย โลปา จาติ วิภตฺติโลโป ปกติ จสฺส
สรนฺตสฺสาติ ปกติภาโว ปุน สมาสตฺตา นามมิว กรณ สิ
สึ ปุพฺพสรโลโป นเย ฯ
กิรตีติ กรุณา ยา ธมฺมชาติ ปรทุกฺข กิรติ วิกฺขิปติ อิติ
ตสฺมา สา ธมฺมชาติ กรุณา นาม ฯ กิริยติ ทุกฺขิเตสุ ปสาริยติ
วา กรุณา ยา ธมฺมชาติ ภควตา ทุกขฺ ิเตสุ ทุกฺขสหิเตสุ
สตฺเตสุ กิริยติ ปสาริยติ อิติ ตสฺมา สา ธมฺมชาติ กรุณา ทยา
กมฺมสาธน ฯ กิร วิกิรเณ วิกิรณ วิกฺขิปน อปนยน ฯ กิร
ปสารเณ วชาทีหิ ปพฺพชาทโย นิปจฺจนฺเตติ วา กาเล วตฺตมา-
นาตีเตน ณฺวาทโยติ วา สุตฺเต กรกิเรหิ รุโณติ สทฺทนีติสุตฺเตน วา
รุณปจฺจโย ฯ รมฺหิ รนฺโต ราทิโนติ อนุพนฺธรการโลโป กฺวจิ
ธาตุวิภตฺติปจฺจยาน ทีฆวิปริตาเทสโลปาคมา จาติ อิสฺส อ นเย
อภิ.๖๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 5

ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 5

อิตฺถียมโต อาปจฺจโย ปุพฺพมโธ สรโลโป นเย ฯ กโรตีติ

วา กรุณา ยา ธมฺมชาติ ปรทุกฺเข สติ สาธูน หทยเขท
กโรติ ชนยติ อิติ ตสฺมา สา ธมฺมชาติ กรุณา ฯ กร
กรเณ ยถาวุตฺตสุตฺเตหิ รุโณ รมฺหิ รนฺโต ราทิโน นเย
อาปจฺจโย ฯ อถวา ฯ กร กรเณ กาเล วตฺตมานาตีเต ณฺวาทโยติ
สุตฺเตน วา วรกรวาทรยมุชมิถสกากุโนติ โมคฺคลฺลานสุตฺเตน วา
กุนปจฺจโย เตสุ วุฑฺฒีติอาทินา กโลโป นสฺส โณ จ นสฺส
โณติ สุตฺเตน วา นสฺส โณ นเย อาปจฺจโย ฯ กิณาตีติ วา
กรุณา ยา ธมฺมชาติ กิณาติ ปรสฺส ทุกฺข ปจฺจยเวกลฺลกรณโต
หึสติ อิติ ตสฺมา สา ธมฺมชาติ กรุณา ฯ กิ หึสาย รุโณ
อิสฺส อ ฯ ก รุนฺธตีติ วา กรุณา ยา ธมฺมชาติ ก สุข
รุนฺธติ อิติ ตสฺมา สา ธมฺมชาติ กรุณา ทุติยาตปฺปุริโส ฯ
กสทฺโท สุขตฺถวาจโก ฯ เตน วุตฺต
กาเย พฺรหฺมนิ วาเต จ สิโรชลสุเขสุ จ
กสทฺโท วตฺตติ ตีสุ ปุมา ตีสุ นปุสโกติ ฯ
ทุกฺข กุสตีติ ก สุข ฯ กุส เฉทเน สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี
วาติ อ กฺวจิ ธาตูติอาทินา สสฺส โลโป ปุพฺพมโธ สรโลโป
นเย สิ สึ ฯ กสทฺทุปปโท รุธิ อาวรเณ วิสรุชปทาทิโต ณ
ธาตุสฺสนฺโต โลโปเนกรสฺส กฺวจิ ธาตูติอาทินา ธการสฺส โลโป ฯ
อถวา ฯ กรุธิโต โณ ธโลโปเณติ สทฺทนีติสุตฺเตน รุธิธาตุโต
อภิ.๖๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 6

อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 6

โณ ธโลโป จ อาปจฺจโย ฯ อาปจฺจโย กิมตฺถ โอตรตีติ

ปุจฺฉา ฯ อาปจฺจโย อิตฺถลี ิงฺคตฺถโชตนตฺถ โอตรติ ฯ เตน วุตฺต
ปกตตฺถโชตกา อิตฺถปิ ฺ- ปจฺจยา สฺยาทโย วิย
ณาทโย ปจฺจยตฺถสฺส สกตฺถสฺสาป วาจกาติ ฯ
สฺยาทโย วิย ยถา สฺยาทิวิภตฺติโย ทพฺพาทิเภทสฺส วจนตฺถสฺส
ลิงฺคตฺเถ ปมาติอาทิวจนโต โชติกา เอว อา อี อินีติอากิกา
อิตฺถิปฺปจฺจยาป อิตฺถียมโต อาปจฺจโยติ วจนโต ปกตตฺถภูตสฺส
อิตฺถีลิงฺคสฺส โชตกาเอว น ตุ วาจกา ขตฺติยกฺา พฺราหฺมณ-
ทาริกาติอาทีสุ ปุพฺพปเท อิตฺถิปฺปจฺยาน นิวตฺติยมฺหิ ขตฺติยาทิ-
สทฺทโตเอว ตทตฺโถปสิทฺธิโต จ ณาทโย ตทฺธิตปจฺจยา อปจฺจ-
สสฏาทิเภทสฺส ปจฺจยตฺถสฺส วาจกา ปจฺจยภาเว ตทตฺถานุปลพฺภนโต
วาณปจฺเจติอาทิวจนโต สสงฺขาริก ทานมยนฺติอาทีสุ สกตฺถสฺสาป
วาจกาติ ฯ
กรุณา ปน ทฺวาทส ปฺจมชฺฌานวชฺชิตมหคฺคตจิตฺตานิ
เจว กามาวจรกุสลสเหตุกามาวจรกิริยาจิตฺตานิ จาติ อฏวีสติ-
จิตฺเตเสฺวว กทาจิ ชายติ ฯ เตสุ จิตฺเตสุ จตฺตาริ มหคฺคตกิริยา-
จิตฺตานิ กามาวจรกุสลมหากิริยาจิตฺตานิ จาติ วีสติจิตฺเตสุ ปวตฺตา
กรุณา อิธาธิปฺเปตา ฯ เตสุ จตฺตาริ มหคฺคตกิริยานิ อฏ
มหากิริยานีติ ทฺวาทสสุ จิตฺเตสุ ปวตฺตา กรุณา พุทฺธภูตสฺส
ภควโต สนฺตาเน ปวตฺตา ฯ จตูสุ ปน มหคฺคตกิริยาจิตฺเตสุ
อภิ.๖๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 7
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 7

ปวตฺตา กรุณา มหากรุณาสมาปตฺติ นาม ฯ กามาวจรกุสเลสุ

ปน ปวตฺตา กรุณา สมุททฺ โต มาตรุทฺธรณกาลโต ปฏาย
โพธิสตฺตภูตสฺส ภควโต สนฺตาเน ปวตฺตาติ เวทิตพฺพา ฯ
มหากุสเลสุ จ ปวตฺตา กรุณา อาทิภูตายป กรุณาย ภควโต
อาจริเยน โถมิตตฺตา อิธาธิปฺเปตา ฯ
จตฺตาริ สจฺจานิ ชานาตีติ าณ ย ธมฺมชาต จตฺตาริ
สจฺจานิ ยถาสก ปริฺาปหานสจฺฉิกิริยาภาวนาสงฺขาเตหิ กิจฺเจหิ
ชานาติ อิติ ตสฺมา ต ธมฺมชาต าณ นาม สพฺพสฺส
พุทฺธคุณสฺส ทายก พุทฺธสนฺตานสมฺภูต อรหตฺตมคฺคาณ ฯ
อถวา ฯ สพฺพธมฺเม ชานาตีติ าณ ย ธมฺมชาต สพฺพากาเรน
สพฺพธมฺเม ชานาติ อิติ ตสฺมา ต ธมฺมชาต าณ
สพฺพฺุตาณ ฯ จตูสุ ปน าณสมฺปยุตฺตมหากิริยาจิตฺเตสุ ปวตฺต
าณ สพฺพฺุตาณ นาม ฯ กสฺมา ปน วากฺเย ชานาตีติ
ปท วุตฺต นนุ าตีติ าณนฺติ วตฺตพฺพนฺติ ฯ สจฺจ ชานาตีติ
เอตฺถปโยเค า อวโพธเน ติวิภตฺติ กิยาทิโต นา าสฺส
ชาชนฺนาติ สุตฺเตน าสฺส ชาเทโส กโต ตสฺมา า ธาตุสฺส
การิยภูต ชานาตีติ ปท อเปกฺขิตฺวา วากฺเย ชานาตีติ ปท ปกฺขิตฺต
น หึสตีติ สรณนฺติ เอตฺถ หึสตีติ ปท วิยาติ ฯ าตีติ
าณนฺติ อิทมฺป นิพฺพจน กาตพฺพ ย ธมฺมชาต าติ อิติ
ตสฺมา ต ธมฺมชาต าณ ฯ าตีติ กิริยาปท ฯ า
อภิ.๖๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 8
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 8

อวโพธเน ติ ภูวาทิโต อ โลปฺเจตฺตมกาโรติ อการโลโป ฯ

อถวา ฯ ายเต อเนนาติ าณ ธมฺโม ภควตา อเนน ธมฺมชาเตน
ายเต อิติ ตสฺมา ต ธมฺมชาต าณ า อวโพธเน
กตฺตุกรณปฺปเทเสสุ จาติ ยุ อนกา ยุณฺวูน รหาทิโต โน ณ นเย
สิ สึ ฯ อิทฺจ กรณาาณทฺวย กิเลเสหิ วิสุทฺธเมว ฯ ตถาหิ
โลกิยภูต กรุณาสพฺพฺุตาณ กิเลสาน อารมฺมณภูตมฺป อตฺตโน
อกุสลาน ปหายภาวโต เจว อุปฺปตฺติกฺขเณ กิเลเสหิ อสมฺ-
ปยุตฺตตฺตา จ กิเลเสหิ วิสุทฺธเมว ฯ ยถา หิ จนฺโท ธูมรชาทีหิ วิคโต
ราหุนา อคฺคหิโต วิสุทฺโธ โสภมาโน โหติ ราหุนา คหิตกาเล
อวิสุทฺโธ อุปกฺกิลิฏโ โหติ น เอว กรุณาสพฺพฺุตาณ
กรุณาสพฺพฺุตาณ ปน กิเลเสหิ คหิตกฺขเณป กิเลเสหิ อสมฺป-
ยุตฺตตฺตา วิสุทฺธเมว ฯ อรหตฺตมคฺคาณ ปน อติวิย วิสุทฺธเมว ฯ
กรุณา จ าณฺจ กรุณาาณ สมาหารทฺวนฺโทฺวว ฯ ตถา
ทฺวนฺเทฺวปาณิตุริยโยคเสนางฺค ขุทฺทกชนฺตุก วิวิธวิรุทฺธ วิสภาคตฺถา-
ทีนฺจาติ สุตฺเตน วิสภาคตฺถตฺตา เอกตฺต นปุสกตฺตฺจ โหติ ฯ
อยเมว ทฺวนฺโทฺว กรุณา จ ปฺา จ กรุณาปฺาติ
อภิธมฺมาวตารฏีกาทสฺสนโต อิธาธิปฺเปโต ฯ ตตฺถ หิ อนนฺตกรุณา-
ปฺนฺติ เอตฺถ กรุณา จ ปฺา จ กรุณาปฺาติ ทฺวนฺโทฺว
วุตฺโต ฯ อาจริโย ปน อภิธมฺมาวตารฏีกากาโร จ อภิธมฺมตฺถ-
สงฺคหฏีกากาโร จ เอโก สุมงฺคลาจริโยว นาฺโ ตสฺมา
อภิ.๖๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 9
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 9

ทฺวนฺโทฺวเยวาธิปฺเปโต ฯ เกจิ ปน ยทิ านวณฺณนมิจฺเฉยฺย

กรุณา วิย าณนฺติ กมฺมธารโย กตฺตพฺโพติ วทนฺติ ฯ ต
ภควตา อิมสฺส อภิธมฺมตฺถสงฺคหสฺส อวุตฺตตฺตา น ยุตฺต ฯ
อฏสาลินิยนฺตุ ธมฺมสงฺคณิยา อนุรูป โถมนา อาจริเยน กตา ฯ
ยทิ ปน เกจิ ต อธิปฺปาย คเหตฺวา ตทนุคเมน อิธ
กมฺมธารโย กตฺตพฺโพติ วทนฺติ ต วจน กิฺจิ ยุชฺชติ ฯ วิสทุ ฺธ
กรุณาาณ เอตสฺสาติ วิสุทฺธกรุณาาโณ เอตสฺส ภควโต
กรุณาาณ วิสุทฺธ อิติ ตสฺมา โส ภควา วิสุทฺธกรุณาาโณ
ฉฏีตคฺคุณสวิฺาณพหุพฺพิหิ ฯ กมฺมวจนิจฺฉายนฺตุ วิสุทฺธกรุณา-
าณนฺติ วุตฺต ฯ
ปารมิตาปริภาวิตาย ปฺาย สพฺพฺเยฺย อพุชฺฌีติ พุทฺโธ
โย ภควา ปารมิตา.....สพฺพฺเยฺย อพุชฺฌิ อิติ ตสฺมา โส
ภควา พุทฺโธ ฯ พุธ อวคมเน อวคมน ชานน ฯ อถวา ฯ
สวาสนสมฺโมหนิทฺทาย อจฺจนฺต อพุชฺฌีติ พุทโฺ ธ โย ภควา
สวาสน....อพุชฺฌิ วิคโต อิติ ตสฺมา โส ภควา พุทฺโธ ฯ
พุธ โพธเน โพธน นิทฺทกฺขโย ฯ พุทฺธิยา อพุชฌ ฺ ีติ วา
พุทฺโธ โย ภควา พุทฺธิยา อพุชฺฌิ วิกสิตวา อิติ ตสฺมา
โส ภควา พุทฺโธ ฯ พุธ โพธเน โพธน วิกสน ฯ โพธน-
สทฺทุทฺธารเณน ชานน วิกสน นิทฺทกฺขโย จ คหิโต ฯ ตสฺมา
พุธ าเน พุธ นิทฺทกฺขเย พุธ วิกสเนติ วุตฺต โหติ ฯ
๑

๑. พุธ ชานเนติ มฺเ ฯ

อภิ.๖๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 10
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 10

พุธคมาทิตฺเถ กตฺตริ ธฒภเหหิ ธฒา จ หจตุตฺถานมนฺตาน โท

เธ นเย สิ โส ฯ เอโส โก พุทฺโธติ ปุจฺฉา ฯ อนฺตเร
อปโรปเทส สามเยว สพฺพฺเยฺย ธมฺม ปฏิวิชฺฌติ ฺวา สพฺพฺุต
ปตฺโต สกฺยมุนิ ภควา พุทฺโธ นาม ฯ วุตฺตฺเหต ภควตา
น เม อาจริโย อตฺถิ สทิโส เม น วิชฺชติ
สเทวกสฺมึ โลกสฺมึ นตฺถิ เม ปฏิปุคฺคโล
อห หิ อรหา โลเก อห สตฺถา อนุตฺตโร
เอโกมฺหิ สมฺมาสมฺพุทฺโธ สีติภูโตสฺมิ นิพฺพุโตติ ฯ ๑

อตฺถโต ปน ปารมิตาปริภาวิโต สยมฺภุาเณน สวาสนาย

วิคตวิทฺธสฺตนิรวเสสกิเลโส มหาสพฺพฺุตาณาทิอปริเมยฺยคุณาธาโร
ขนฺธสนฺตาโน พุทฺโธ นาม ฯ โส เอวภูโต ขนฺธสนฺตาโน โลเก
เอกปุคฺคโลติ วุจฺจติ ฯ วุตฺตฺเหต ภควตา เอกปุคฺคโล ภิกฺขเว
โลเก อุปฺปชฺชมาโน อุปปฺ ชฺชติ อจฺฉริยมนุสฺโส กตโม
เอกปุคฺคโล ตถาคโต ภิกฺขเว อรห สมฺมาสมฺพุทฺโธติ ฯ โส จ
๒

เอกปุคฺคโลติ วตฺตพฺโพ ขนฺธสนฺตาโน ปฺตฺติ จ ฯ ปฺตฺติ

จ อตฺถปฺตฺติ นามปฺตฺตีติ ทุวิธา โหติ ฯ ตตฺถ ขนฺธสนฺตาโน
อตฺถปฺตฺติ น นามปฺตฺติ ฯ อตฺโถ จ ปรมตฺถตฺโถ
ปฺตฺตตฺโถติ ทุวิโธ โหติ ฯ เตสุ ปฺตฺตตฺโถ ฯ ปฺตฺ-
ตตฺเถสุ ขนฺธสนฺตาโน สนฺตานปฺตฺติ ฯ ปรมตฺถโชติกานามิกาย
๑. วิ. มหาวคฺค. ๔/๑๔ ฯ ๒. องฺ. เอก. ๒๐/๒๙ ฯ
อภิ.๖๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 11

ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 11

ปน ขุทฺทกปาฏกถาย สพฺพธมฺเมสุ อปฺปฏิหตาณนิมิตฺตานุตฺตร-

วิโมกฺขาธิคมปริภาวิตขนฺธสนฺตานมุปาทาย ปณฺณตฺติโก สพฺพฺุต-
าณปทฏาน วา สจฺจาภิสมุโพธนมุปาทาย ปณฺณตฺติโก สตฺตวิเสโส
พุทฺโธ ยถาห พุทฺโธติ โย โส ภควา สยมฺภู อนาจริยโก
ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมสุ สาม สจฺจานิ อภิสมฺพุชฺฌิ ตตฺถ จ
สพฺพฺุต ปตฺโต พเลสุ จ วสีภาวนฺติ พุทฺธโฆสาจริเยน วุตฺต ฯ
๑

สพฺพธมฺเมสูติ อปฺปฏิหตาติ ปเท อาธาโร ฯ

น ปฏิหต อปฺปฏิหต ฯ าณสฺส ปฏิฆาโต นาม อฺาณ
สพฺพมฺป วา กิเลสชาต ฯ ต ยสฺมา ภควตา สห วาสนาย
ปหีน ตสฺมาสฺส สพฺพธมฺเมสุ เยฺยาวรณปฺปหาเนน าณ
อปฺปฏิหตนฺติ วุจฺจติ ฯ อปฺปฏิหตฺจ ต าณฺจาติ อปฺปฏิ-
หตาณ ฯ นิมิยติ ปกฺขปิ ยติ เอตฺถาติ นิมิตฺต ผล เอตฺถ
การเณ นิมิยติ ปกฺขิปยติ อิติ ตสฺมา ต การณ นิมิตฺต ฯ
นิปุพฺโพ มิ ปกฺขิปเน ตฺตปจฺจโย ฯ อปฺปฏิหตาณสฺส
นิมิตฺต อปฺปฏิ.....นิมิตฺต ฯ นตฺถิ อุตตฺ โร เอตสฺสาติ อนุตฺตโร
กิเลเสหิ วิมจุ ฺจตีติ วิโมกฺโข จตุมคฺคาณ อธิคมิยตีติ
อธิคโม วิโมกฺโข เอว อธิคโม วิโมกฺขาธิคโม อนุตฺตโร จ
โส วิโมกฺขาธิคโม จาติ อนุตฺตร....คโม อปฺปฏิหตาณนิมิตฺตฺจ
โส อนุตฺตรวิโมกฺขาธิคโม จาติ อปฺปฏิ....คโม อปฺปฏิ-
๑. ขุ. ม. ๒๙/๕๖๐ ฯ
อภิ.๖๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 12
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 12

หตาณนิมิตฺตานุตฺตรวิโมกฺขาธิคเมน ปริภาวิโต อปฺปฏิ....ภาวิโต ฯ

นฺยาสฏีกายนฺตุ อปฺปฏิหตาณนิมิตฺตานุตฺตรวิโมกฺขปริภาวิตนฺติ
เอตฺตกเมว วุตฺต ฯ อุปาทายาติ ปณฺณตฺติโกติ ปเท
ปุพฺพกาลกิริยา ฯ ปฺาปยติ ายตีติ ปฺตฺติ กมฺมสาธน ฯ
ปปุพฺโพ า อวโพธเน อิตฺถียมติยโว วาติ ปรเทฺวภาโว าเน
กฺวจาทิมชฺฌุตฺตราน ทีฆรสฺสา ปจฺจเยสุ จ ฯ ปฺตฺติ เอว
ปณฺณตฺติ ฯ เตสุ วุฑฺฒีติอาทินา ทฺวยสฺส ณทฺวยาเทโส ฯ
ปณฺณตฺติ เอว ปณฺณตฺติโก ตทฺธิตวิคฺคโห ฯ สพฺพโต โกติ สุตฺเต
สพฺพโต คหเณน สกตฺเถ กการาคโม ฯ สตฺตวิเสโส จ อุปาทาย-
ปฺตฺติเยว น นามปฺตฺติ ฯ ปุรมิ นเย สนฺตานปฺตฺติ
พุทฺโธ ปจฺฉิมนเย อุปาทายปฺตฺติสงฺขาโต สตฺตวิเสโส พุทฺโธติ
อยเมว เตส วิเสโส ฯ กสฺมา ปน พุทฺโธ ทสพโลตฺยาทีสุ
พุทฺธปริยาเยสุ สนฺเตสุ พุทฺโธติ นาม ปกฺขิตฺตนฺติ ฯ สจฺจ
พุทฺโธติ อิท นาม ยถาภุจฺจคุณาธิคเมน ปวตฺตฺเจว อนภิ-
สงฺขตาภิธานฺจ ตสฺมา พุทฺโธติ นาม ปกฺขิตฺต ฯ วุตฺตฺเหต
ธมฺมเสนาปตินา อายสฺมตา สารีปุตฺเตน พุทฺโธติ เนต นาม มาตรา
กต น ปตรา กต น ภาตรา กต น ภคินิยา กต น
าติสาโลหิเตหิ กต น เทวตาหิ กต วิโมกฺขนฺติกเมต พุทฺธาน
ภควนฺตาน โพธิยา มูเล สห สพฺพฺุตาณปฏิลาภาย สจฺฉิกา
อภิ.๖๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 13
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 13

ปฺตฺติ ยทิท พุทฺโธติ ฯ พุทฺธสทฺทสฺส ยถาวุตฺตวจนตฺถโยเคป

๑

ภควโต สฺาสทฺทภาเวนาวตฺถานโต วิสุทฺธกรุณาาณนฺติ

วิเสเสติ ฯ กรุณาาณคฺคหเณน เจตฺถ ภควโต สพฺพโลกิยโลกุตฺตร-
คุณสมฺปตฺติ ทสฺสิตา โหติ ฯ ตถาหิ กรุณาคหเณน โลกิเยสุ
มหคฺคตภาวปฺปตฺตา สาธารณคุณทีปนโต สกลโลกิยคุณสมฺปตฺติ
ทสฺสิตา ปฺาคหเณน สพฺพฺุตาณปทฏานมคฺคาณทีปนโต
สพฺพโลกุตฺตรคุณสมฺปยุตฺติ ทสฺสิตา ฯ อปจ สพฺพพุทฺธคุณาน
กรุณา อาทิ ปฺา ปริโยสาน ฯ มหากรุณาสฺโจทิตมานโส
หิ ภควา สสารปงฺกโต สตฺตาน สมุทฺธรณตฺถาย กตาภินีหาโร
อนุปุพฺเพน ปารมิโย ปูเรตฺวา อนุตฺตรสมฺมาสมฺโพธิยา อธิคเมน
สกลพุทฺธคุเณ ปฏิลภติ ฯ อิติ สกลพุทฺธคุณาน ตนฺนิทานภาวโต
กรุณา สพฺพพุทฺธคุณาน อาทิ ฯ สพฺพฺุตาณปทฏานสฺส
ปน มคฺคาณสฺส ปฏิลาภโต อุตฺตริกรณียาภาวโต ปฺา
ปริโยสาน ฯ อาทิปริโยสานทสฺสเนน จ สกลพุทฺธคุณา นยโต
ทสฺสิตา โหนฺติ ฯ นยคฺคาโหเอว หิ สพฺพพุทฺธคุณาน ทสฺสนุปาโย ฯ
อิตรถา ตาทิสสฺส สพฺพฺุพุทฺธสฺสป วจนปถาตีต ตถาคตคุณ
อนุปท วณฺเณนฺโต โก นาม ปริโยสาน อาปาทิตุ สกฺกุเณยฺยาติ ฯ
วุตฺตฺเหต ธมฺมเสนาปตินา อายสฺมตา สารีปุตฺเตน
๑. ขุ. มหา. ๒๙/๕๖๐-๑ ฯ
อภิ.๖๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 14

อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 14

พุทฺโธป พุทฺธสฺส ภเณยฺย วณฺณ

กปฺปมฺป เจ อฺมภาสมาโน
ขีเยถ กปฺโป จิรทีฆมนฺตเร
วณฺโณ น ขีเยถ ตถาคตสฺสาติ ฯ
จิรทีฆมนฺตเรติ จิรทีฆสฺส อทฺธุโน อจฺจเยนาติ อตฺโถ ฯ
สพฺพธมฺเม สยเมว อพุชฌ ฺ ีติ สมฺพุทฺโธ โย ภควา สพฺพ....
อพุชฺฌิ อิติ ตสฺมา โส ภควา สมฺพุทฺโธ ฯ สสทฺโท สามนฺติ
อตฺถวาจโก ธาตฺวตฺถวิเสสโก ฯ สสทฺทโต นา พุธ าเณ ฯ
เสส ปุพฺพว ฯ
ปูชิยเตติ ปูชโิ ต โย ธมฺโม ภควตา สกฺกจฺจ สมฺมเทว
อาเสวนา ภาวนา พหุลีกิริยาสงฺขาตาย สมฺมาปฏิปตฺติยา จ สตฺต-
สตฺตาห สมาปตฺติสมาปชฺชน ธมฺมปจฺจเวกฺขณาหิ จ สาวเกหิ ธมฺมสุ-
สวเนน จ เตส ปจฺจุคฺคมนาทีหิ จ เตส สกฺกจฺจ ธมฺมเทสเนน
จ โถมเนน จ ปูชิยเต อิติ ตสฺมา โส ธมฺโม ปูชโิ ต ฯ
เตน เนตฺติปกรณฏกถาย ธมฺมปาลาจริเยน วุตฺต กถ ปน สย
ธมฺมสามิ ภควา ธมฺม ปูชิยเตติ นาย วิโรโธ ธมฺมครุโน หิ
พุทฺธา ภควนฺโต เต สพฺพกาล ธมฺม อปจายมานาว วิหรนฺตีติ ฯ
วุตฺตฺเหต ยนฺนูนาห ธมฺมฺเว สกฺกตฺวา ครุ กตฺวา ปูเชตฺวา
อุปนิสฺสาย วิหเรยฺยนฺติ ฯ อปจ ภควโต ธมฺมปูชนา สตฺตสตฺตาห
๑

๑. องฺ. จตุกฺก. ๒๑/๒๖ ฯ

อภิ.๖๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 15

ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 15

ปฏิปตฺติอาทีหิ ทีเปตพฺพา ฯ ธมฺมสามีติ จ ธมฺเมน สเทวกสฺส

โลกสฺส สามีติ อตฺโถ น ธมฺมสฺส สามีติ ฯ เอวมฺป
นมสฺสตีติ วจน น ยุชชฺ ติ น หิ ภควา กิฺจิ นมสฺสตีติ
เอโสป น โทโส น หิ นมสฺสตีติ ปทสฺส นมการ กโรตีติ
อยเมว อตฺโถ อถโข ครุกรเณน ตนฺนินฺนตปฺโปณตปฺปพฺภาโรติ
อยมฺป อตฺโถ ลพฺภติ ฯ ภควา จ ธมฺมครุกตฺตา สพฺพกาล
ธมฺมนินฺนโปณปพฺภารภาเวน วิหรติ ฯ อย อตฺโถ เยน สุท
นิจฺจกปฺป วิหรามีติ เอวมาทีหิ สุตฺตปเทหิ ทีเปตพฺโพติ จ
๑

โลกนาโถ จ สมฺมาสมฺโพธิปตฺติยา เวเนยฺยาน สกฺกจฺจธมฺมเทสเนน

อริย โว ภิกขฺ เว สมฺมาสมาธึ เทสิสฺสามิ มคฺคานฏงฺคิโก เสฏโ
๒ ๓

ยาวตา ภิกฺขเว ธมฺมา สงฺขตา วา อสงฺขตา วา วิราโค เตส

อคฺคมกฺขายติ ขย วิราค อมต ปณีต เอกายโน อย ภิกฺขเว
๔ ๕

มคฺโค สตฺตาน วิสุทฺธิยา ธมฺม โว ภิกฺขเว เทเสสฺสามิ

๖

อาทิกลฺยาณนฺติ อาทีหิ วจเนหิ โถมเนน จ ปูชยติ นามาติ จ เอว

๗

เนตฺติปกรณฏกถานุคมเนน พุทฺโธว ธมฺมโต เสฏโติ เวทิตพฺโพ ฯ

ปูช ปูชาย ภาวกมฺเมสุ ต ยถาคมมิกาโร ฯ สมฺพทุ ฺเธน
ปูชิโต สมฺพุทฺธปูชิโต ตติยาตปฺปุริโส ฯ
๑. ม. มู. ๑๒/๔๖๑ ฯ ๒. ม. อุ. ๑๔/๑๘๐ ฯ ๓. ขุ. ธ. ๒๕/๕๑ ฯ
๔. องฺ. จตุกกฺ . ๒๑/๔๔ ฯ ๕. ขุ. ขุ. ๒๕/๕ ฯ ๖. ม. มู. ๑๒/๑๐๓ ฯ
๗. ม. อุ. ๑๔/๕๐๙ ฯ
อภิ.๖๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 16
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 16

อตฺตาน ธาเรนฺเต จตูสุ อปาเยสุ วฏฏทุกฺเขสุ จ อปตมาเน

กตฺวา ธาเรตีติ ธมฺโม เย สภาโว ธมฺมสงฺขาต อตฺตาน ธาเรนฺเต
อตฺตนิ เปนฺเต อุปฺปาเทนฺเต ปวตฺตนฺเต สตฺเต จตูสุ อปาเยสุ
วฏฏทุกฺเขสุ จ วฏฏสฺมึ ทุกฺเขสุ อปตมาเน กตฺวา ธาเรติ อิติ
ตสฺมา โส สภาโว ธมฺโม ปริยตฺติยา สห จตุมคฺคผลนิพฺพานวเสน
ทสวิโธ ธมฺโม ฯ ธร ธารเณ ธาตุสฺสนฺโต โลโปเนกรสฺส ธราทีหิ
รมฺโม รมฺหิ รนฺโต ราทิโนติ สหธาตฺวนฺตรการสฺส อนุพนฺธรการสฺส
๑

โลโป นเย ฯ รมฺหีติ เอตฺถ โร เอตสฺส ปจฺจยสฺส อตฺถีติ

โรติ วิคฺคโห ฯ ปาเปหิ สมนฺตีติ สนฺตา พุทฺธาทโย อริยา ฯ
สมุ อุปสเม พุธคมาทิตฺเถ กตฺตริ ปกฺกมาทีหิ นโต จาติ ตสฺส
นตาเทโส ธาตฺวนฺตโลโป จ ฯ
อตฺตาน ธาเรนฺเต จตูสุ อปาเยสุ วฏฏทุกฺเขสุ จ อปตมาเน
ธาเรตีติ ธมฺโม ทสวิโธ ธมฺโม ฯ สต ธมฺโม สทฺธมฺโม
ฉฏีตปฺปุริโส ฯ สสิยเตติ สนฺโต โย ธมฺโม ปุคคฺ เลหิ สสิยเต
ปสสิยเต อิติ ตสฺมา โส ธมฺโม สนฺโต ฯ สส ปสสเน
ภาวกมฺเมสุ ต กมฺเม โต ปกฺกมาทีหินโตจ ฯ สนฺโต ปสฏโ
ธมฺโม สทฺธมฺโม กมฺมธารโย ฯ สชฺชติ สวิชฺชตีติ สนฺโต ฯ
สท สตฺตาย พุธคมาทิตฺเถ กตฺตริ ฯ สนฺโต สวิชฺชมาโน ธมฺโม
สทฺธมฺโม กมฺมธารโย ฯ สนฺต ธมฺม อิติ ิต ฯ สนฺตสทฺทสฺส
โส เภ โพ จนฺเตติ สุตฺเต จสทฺเทน สนฺตสทฺทสฺส สาเทโส ฯ
๑. รมฺหิ รนฺโต ราทิ โลปนฺติ สทฺทนีติ ฯ
อภิ.๖๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 17

ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 17

วคฺเค โฆสา....ปมา ทฺวิตฺต สิ โส ฯ สุฏุ ภูโตติ สมฺภูโต

โย สงฺโฆ ธมฺมสฺสวเนน อริยาย ชาติยา ชาตตฺตา สุฏุ ภูโต ชาโต
อิติ ตสฺมา โส สงฺโฆ สมฺภูโต กมฺมธารโย ฯ สมิตฺยุปสคฺโค
สุฏุ อิติ อตฺถวาจโก ธาตุวิเสสโก ฯ ภูตสทฺโท เจตฺถ
อุปฺปาทวาจโก ชาต ภูต สงฺขตนฺติอาทีสุ วิย ฯ สปุพฺโพ สสทฺทโต
นา ฯ ภู สตฺตาย ฯ ภูธาตุ วิชชฺ มานตาย วตฺตติ ฯ พุธคมาทิตฺเถ
กตฺตริ สิ โส วคฺคนฺต วา วคฺเค ฯ สทฺธมฺมโต สมฺภูโต
สทฺธมฺมสมฺภูโต ปฺจมีตปฺปุริโส ฯ เกจิ ปน สทฺธมฺโม
หุตฺวา สมฺภวตีติ สทฺธมฺมสมฺภูโต ธมฺโมติ วทนฺติ ฯ ตทยุตฺต
สมฺพุทฺธปูชิตนฺติ วจเนเนว ธมฺมสฺส สทฺธมฺมภาวสฺส สิทฺธตฺตา ฯ
นมิตูน วณฺณยิสฺส อิติ นตฺวา โย อห นมิตูน วณฺณยิสฺส
อิติ ตสฺมา โส อห นตฺวา ฯ นม วนฺทนาย ปุพฺพกาเลกกตฺตุกาน
ตูน ตฺวา ตฺวาน วา กฺวจิ ธาตูติอาทินา ธาตฺวนฺตมการโลโป นาม-
พฺยปเทโส น โหติ ฯ ตูนาทิปจฺจยนฺตาน นิปาตตฺต สิทฺธ ฯ ตโต
จ วิภตฺติโยติ สุตฺเต จสทฺเทน สิ สพฺพาสมาวุโสติอาทินา สิโลโป ฯ
สีลทิฏิสามฺเน สหโต ฆฏิโตติ สงฺโฆ โย อฏนฺน
อริยปุคฺคลาน สมุโห สีล....ฆฏิโต อิติ ตสฺมา โส สมุโห
สงฺโฆ ฯ สีลทิฏิสามฺเนาติ อริเยน สีเลน อริยาย จ
ทิฏิยา สมานภาเวน ฯ อริยาน หิ สีลทิฏิโย มคฺเคนาคตตฺตา
สพฺพทา สมานาว เตน เต ยตฺถ กตฺถจิ ิตาป สหตาวาติ ฯ
อภิ.๖๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 18

อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 18

สปุพฺโพ สสทฺทโต สิ สพฺพาส....ทีหิ จ หน ฆฏิย สสทฺโท

ธาตฺวตฺถพาธโก สหนฺาย วา โรโฆติ นเย สิ โส ฯ สมฺม-
เทว กิเลสทรเถ หนตีติ วา สงฺโฆ โย อฏอริยปุคฺคลสมุโห เตหิ
เตหิ มคฺคผเลหิ กิเลสทรเถ สมุจฺเฉทปฏิปฺปสฺสมฺภนวเสน สมฺมเทว
หนติ อิติ ตสฺมา โส อฏอริยปุคฺคลสมุโห สงฺโฆ ฯ อิมสฺมึ
นเย สสทฺโท ธาตุวิเสสโก ฯ สปุพฺโพ สสทฺทโต นา หน
หึสาย รปจฺจโย หนสฺส โฆ จ ฯ
องฺคนฺติ เอเตหิ ตสมงฺคิปุคฺคลา นิหีนภาว คจฺฉนฺตีติ องฺคณา
ตสมงฺคิปุคฺคลา เตหิ ราคาทีหิ สมนฺนาคตา ปุคฺคลา เอเตหิ ราคาทีหิ
นิหีนภาว องฺคนฺติ คจฺฉนฺติ อิติ ตสฺมา เต ราคาทโย องฺคณา
นาม ราคโทสาทโย ฯ อค อติย กตฺตกุ รณปฺปเทเสสุ จาติ
กรเณ ยุ อนกา ยุณฺวูน รหาทิโต โน ณ นเย เตสุ
วุฑฺฒฺยาทินิคฺคหิตาคโม วคฺคนฺต วา วคฺเค โย สพฺพโยนีนมาเอ
โยสฺส อา ปุพฺพมโธ สรโลโป นเย ฯ นตฺถิ องฺคณา เอตสฺสาติ
นิรงฺคโณ เอตสฺส สงฺฆสฺส องฺคณา กิเลสา นตฺถิ อิติ ตสฺมา
โส สงฺโฆ นิรงฺคโณ ฯ นิอุปสคฺโค อภาววาจโก ฯ จตุตฺถีอตคฺคุณ-
สวิฺาณพหุพฺพีหิ ฯ กสฺมา สงฺฆสฺส วิเสสนทฺวย วุตฺตนฺติ ฯ
ภควโต อปรภาเค พุทฺธธมฺมรตนานมฺป สมธิคโม สงฺฆรตนาธีโนติ
อริยสงฺฆสฺส พหุปการต าเปตุ สงฺฆสฺส สทฺธมฺมสมฺภูต นิรงฺค-
ณนฺติ วิสสนทฺวย กตนฺติ ทฏพฺพ ฯ
อภิ.๖๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 19

ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 19

อหนฺติ ปท นตฺวาติ ปเท สุทฺธกตฺตา ฯ วิสุทธฺ กรุณาาณนฺติ

ปท พุทฺธนฺติ ปทสฺส ตุลยฺ าธิกรณาวิเสสน ฯ พุทธฺ นฺติ ปท
นตฺวาติ ปเท อวุตฺตกมฺม ตฺวาปจฺจเยน อวุตฺตตฺตา ฯ ปตฺติกมฺมาทีนิ
สุวิฺเยฺยานิ ฯ พุทฺธนติ ปท กมฺมตฺเถ ทุติยาติ อเนน สุตฺเตน
สิทฺธ วิสุทฺธกรุณาาณนฺติ จ อเนเนว เอว สนฺเตป เทฺวกมฺมานิ
ติกมฺมานิ น อิจฺฉิตานิ เอกเมว กมฺมมิจฺฉิต ทฺวีหิ ปเทหิ เอกสฺ-
เสวตฺถสฺส กถิตตฺตา ฯ สมฺพุทฺธปูชิตนฺติ ปท ธมฺมนฺติ ปทสฺส
วิเสสน ฯ ธมฺมนฺติ ปท นตฺวาติ ปเท กมฺม ฯ สทฺธมฺมสมฺภูต
นิรงฺคณนฺติ ปททฺวย สงฺฆนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ สงฺฆนฺติ ปท
นตฺวาติ ปเท กมฺม ฯ นตฺวาติ ปท วณฺณยิสฺสนฺติ ปเท ปุพฺพ-
กาลกิริยา ฯ อิมิสฺสา ปน คาถาย อธิปฺปาโย สทฺทตฺถานุสาเรน
กเถตพฺโพ ฯ
[๓] เอว รตนตฺตยปณาม กตฺวา อิทานิ ครุโน อตฺตโน
พหุปการตฺตา ครุโน ปณาม กโรนฺโต อาห สารีปุตฺตนฺติ-
อาทึ ฯ ปริยตฺติวิสารท ธีร เม ครุ คารวภาชน สารีปุตฺต นาม
มหาเถร สิรสา วนฺทิตฺวา อหนฺติ สมฺพนฺโธ ฯ
สริตพฺพนฺติ สาร ย ธนาทิ วตฺถุ ชเนน สริตพฺพ อิติ
ตสฺมา ต ธนาทิ วตฺถุ สาร ฯ สร จินฺตาย วิสรุชปทาทิโต ณ
อสโยคานฺตสฺส วุฑฺฒิ การิเต ฯ สาร เอติสฺสา อตฺถีติ สารี สาร
ธน เอติสฺสา อิตฺถิยา อตฺถิ อิติ ตสฺมา สา อิตฺถี สารี ฯ
อภิ.๖๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 20

อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 20

เอติสฺสาติ ปท อตฺถีติ ปเท สมฺปทาน ฯ ทณฺฑาทิโต อิกอี ฯ

กุล ปวติ โสเธตีติ ปุตฺโต โย อตฺรโช ฯ ปุ ปวเน ฉทาทีหิ
ตตฺรณ กฺวจิ ธาตูติอาทินา ธาตุสฺส รสฺสตฺต ตการาคโม จ ฯ
โปสิยตีติ วา ปุตฺโต โย อตฺรโช มาตาปตูหิ โปสิยติ อิติ
ตสฺมา โส อตฺรโช ปุตฺโต ฯ ปุส โปสเน ฉทาทีหิ ตตฺรณ
กฺวจิ ธาตูติอาทินา ธาตฺวนฺตสฺส สการสฺส โต ฯ สาริยา ปุตฺโต
สารีปุตฺโต ฯ สาริยาติ สาริยา มาตุยา ปุตฺโต สารีปุตฺโต
ฉฏีตปฺปุริโส ฯ อย หิ อาจริโย ปริโยสาเน ปสฺเสยฺย สกฺกเรยฺยฺจ
ครุ เม สาริสมฺภวนฺติ วกฺขติ ฯ อยฺจ เถโร วินยฏ-
กถาย สารตฺถทีปนี นาม ฏีกา วินยสงฺคหนามเธยฺโย คนฺโถ
องฺคุตฺตรฏกถาย อนนฺตปฺ กรุณานิเกตนฺติอาทิกา ฏีกาติ ติณฺณ
คนฺถาน การโก อิธ สารีปุตฺโต อธิปฺเปโต ฯ สารีปุตฺโตติ จ
อิท นาม ตสฺส เถรสฺส นาม ฯ โส ปน านนฺตรปฺปตฺตกาเล
มหาสามีติ นาม ลภติ ฯ ตสฺมา สีหฬสารีปุตฺตมหาสามีติ
โวหรนฺติ ฯ
มหนฺติ วฑฺฒนฺตีติ มหนฺตา สีลาทิคุณา ฯ มห วุฑฺฒิมฺหิ
วตฺตมาเน มานนฺตา ฯ นฺติ ปวตฺตนฺตีติ ถิรา เย สีลาทิคุณา
นฺติ ปวตฺตนฺติ อิติ ตสฺมา เต สีลาทิคุณา ถิรา ฯ า
คตินิวุตฺติมฺหิ รฺชุทาทีหิ ธทินฺทกิรา กฺวจิ ชทโลโป จาติ อิโร
เตสุ วุฑฺฒีติอาทินา สฺส ถตฺต ฯ มหนฺตา จ เต ถิรา จาติ
อภิ.๖๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 21

ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 21

มหาถิรา วิเสสโนภยปโท กมฺมธารโย ฯ มหต มหา ตุลฺยาธิ-

กรเณ ปเท ฯ มหาถิเรหิ คุเณหิ สมนฺนาคโต มหาเถโร ตทฺธิต-
วิคฺคโห ฯ ณ ราคา เตนรตฺตตสฺเสทมฺตฺเถสุ จ ฯ
ปริยาปุณิตพฺพาติ ปริยตฺติ ยา สทฺทชาติ ปณฺฑิเตน
ปริยาปุณิตพฺพา อุคฺคณฺหิตพฺพา อิติ ตสฺมา สา สทฺทชาติ
ปริยตฺติ ปฏก ฯ ปริยาปุณิตพฺพาติ ปริอาปุพฺโพ อป ปาปุเณ
ภาวกมฺเมสุ ตพฺพานิยา สฺวาทิโต นุณาอุณา จาติ อุณาปจฺจโย
นเย ปร ยุตฺเตติ ธาตฺวนฺตสฺส ปรนยน ปุพฺพมโธ สรโลโป
นเย ปาปจฺจโย ฯ ปริยตฺตีติ ปริปุพฺโพ อป มิทาทีหิ ตติติโยติ
ตติปจฺจโย กฺวจิ ธาตูติอาทินา ธาตฺวนฺตโลโป มชฺเฌ ยาคโม
นเย ฯ สรชฺชน ภายน สารโท ฯ สปุพฺโพ รท ภายเน
สอุปสคฺโค ธาตุวิเสสโก สพฺพโตณฺวุตวาวีวาติ อ สิ โส นเย
พฺยฺชเน จ ฯ ทีฆนฺติ พฺยฺชเน ปเร สรสฺส ทีฆตฺต สาราโคติ-
อาทีสุ วิย ฯ วิคโต สารโท เอตสฺมา เถรสฺมาติ วิสารโท
ปฺจมีอตคฺคุโณ ฯ ปริยตฺติย วิสารโท ปริยตฺติวิสารโท สตฺตมี-
ตปฺปุริโส ฯ วนฺทิตูน วณฺณยิสฺสนฺติ วนฺทิตฺวา โย อห ฯ วนฺท
วนฺทเน ตฺวาปจฺจโย ยถาคมมิกาโร สิ สิโลโป ฯ
กุสุมาทีนิ สิโนติ พนฺธติ เอตฺถาติ สิโร ชโน เอตฺถ
อุตฺตมงฺเค กุสุมาทีนิ สิโนติ พนฺธติ อิติ ตสฺมา โส อุตฺตมงฺโค
อภิ.๖๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 22

อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 22

สิโร ฯ สิ พนฺธเน รฺชุทาทีหีติอาทินา อิโร ฯ กุสุมาทีหิ

เสวิยตีติ วา สิโร วา โย อุตฺตมงฺโค กุสุมาทีหิ เสวิยติ
อิติ ตสฺมา โส สิโร ฯ สิ เสวาย กาเล วตฺตมานาตีเต ณฺวา-
ทโยติ รปจฺจโย สิขรินีติอาทินา วา สิรสาติ กรเณ ตติยาติ
สิรสทฺทโต นา มโนคณาทิโต สฺมึนานมิอา ส สเร วาคโม ฯ
อตฺถ ธมฺมฺจ ธาเรตีติ ธิ ยา ปฺา อตฺถ ธมฺมฺจ
ชานนวเสน ธาเรติ อิติ ตสฺมา สา ปฺา ธิ นาม ฯ ธา ธารเณ
อิตฺถิยมติยโว วาติ อ ปุพพฺ มโธ สรโลโป นเย ปุน อีการนฺ-
โตเยว อิตฺถลี ิงฺโค ฯ ปฺาวาจโก ธิสทฺโท ฯ ธิ ปฺา จ
พุทฺธิ เมธา มติ มุนีติ หิ วุตฺต ฯ ธิ เอตสฺส อตฺถตี ิ ธีโร
ธิ ปฺา เอตสฺส เถรสฺส อตฺถิ อิติ ตสฺมา โส เถโร
ธีโร มธฺวาทิโต โร ฯ อถวา ฯ ธาเรตีติ ธีโร ธีตมิ า
วิริยวา ฯ ธา ธารเณ วชาทีหีติอาทินา วา ธาตานมิจฺจาติ
โมคฺคลฺลานสุตฺเตน วา รปจฺจโย มชฺเฌ อี ฯ ครุนฺติ เอตฺถ เมติ
ปาเสโส ครุ เม สารีสมฺภวนฺติ ทสฺสนโต ฯ
ครติ อุคฺคจฺฉติ อุคฺคโต ปากโฏ ภวตีติ ครุ โย อาจริโย
ครติ....อิติ ตสฺมา โส ครุ ฯ คร อุคฺคเม วชาทีหีติอาทินา
รุ รมฺหิ รนฺโต ราทิโนติ อนุพนฺธรโลโป นเย สิ เสสโต ฯ
ครติ สิฺจติ ครติ วา วมติ สิสฺเสสุ สิเนหนฺติ ครุ โย อาจริโย
สิสฺเสสุ สิเนห ครติ สิฺจติ วา ครติ วมติ อิติ ตสฺมา
อภิ.๖๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 23

ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 23

โส ครุ ฯ ครุ เสจเน วมเน วา วชาทีหีติอาทินา วา ยทาทินา

วา สรมริจราทิโมคฺคลฺลานสุตฺเตน วา อุ ฯ คิรติ สิสฺเสุ สิเนห
วมตีติ วา ครุ ฯ คิร วมเน เตสุ วุฑฒ ฺ ีติอาทินา อิสฺส อุ ฯ
อปจ ปาสาณฉตฺต วิย ภาริยตฺเถน ครุ อาจริโย ปาสาณ....
ครุ นาม ตทฺธิตวิคฺคโห ฯ ปจฺจโย นตฺถิ เอกเสโส วิย ฯ
ปาลิวิสเย ครุสทฺโทเยว อิจฺฉิตพฺโพ คารโว จ นิวาโต จาติ
สวุฑฺฒิกสฺส ตทฺธิตนฺตปทสฺส ทสฺสนโต ฯ สกฺกฏภาสาวิสเย ปน
คุรุสทฺโทเยว อิจฺฉิตพฺโพ ฯ ตถาหิ ครติ นิครติ สิสฺเสสุ สิเนหนฺติ
คุรุ คฺร นิครเณ กุโตฺรตพฺพอุจฺเจติ สุตฺเตน กุปจฺจโย อเนเนว
คฺรการสฺส อุร เตสุ วุฑฺฒีติอาทินา กโลโป นเย อถวา คฺร
นิครเณ วชาทีหีติอาทินา อุ เตสุ วุฑฺฒีติอาทินา รกาเร อุราเทเส
คุรุนฺติป อตฺถิ เอว สติ สกฺกฏภาสาโต นย คเหตฺวา คุรุนฺติ
วุตฺต กิริยากิริยาปตฺติวิภาคเทสโก กิรยิ าติ เอตฺถ กิริยาติ ปทมิว
ตสฺมา คุรุนฺติ วุตฺเต โทโส นตฺถิ ฯ ครุนฺติ วจน คุรุนฺติ วจนโต
สุอุจฺจารณปฺปโยชน ฯ อฺตฺถ ปน สุโพธาลงฺการฏีกาทีสุ
เตเมชยนฺติ ครุโว ครุโว คุเณหีติอาทิปฺปโยโค อตฺถิ ฯ ครติ
๑

มานนวเสน สิเนห สิฺจตีติ ครุ โย สพฺโพ สิสสฺ าทิชโน ตสฺมึ

เถเร มานนวเสน สิเนห ครติ สิฺจติ อิติ ตสฺมา โส สิสฺสาทิชโน
ครุ ฯ ครนฺติ สิฺจนฺตีติ วา ครุโน ชนา ฯ ครุโน ครุการสฺส
สพฺพชนสฺส ครูน วา ชนาน ภาโว คารว ฯ คารโว วา
๑. เต เสจยนฺตีติ มฺเ ฯ
อภิ.๖๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 24

อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 24

ครุกิริยา ฯ ณ วิสมาทีหิ เตสณฺโณ โลป วุฑฺฒาทิสรสฺส วา

อสโยคานฺตสฺส สเณ จ โอ สเร จาติ จสทฺเทน อุสฺส อโว นเย ฯ
ภชติ เอตฺถาติ ภาชน ต คารว เอตฺถ เถเร ภชติ ปติฏาติ
อิติ ตสฺมา โส เถโร ภาชน นาม ฯ ภาชนสทฺทสฺส นิจฺจ
นปุสกลิงฺคตฺตา ภาชนนฺติ วุตฺต ฯ ภช ปติฏาย กตฺตุกรณปฺป-
เทเสสุ จ อฺเสุ จ อนกา ยุณฺวูน ฯ คารวสฺส ภาชน
คารวภาชน ฉฏีตปฺปุริโส ฯ
สารีปุตตฺ  ปริยตฺติวิสารท ธีร ครุ คารวภาชนนฺติ ปฺจปท
มหาเถรนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ มหาเถรนฺติ ปท วนฺทิตฺวาติ ปเท
กมฺม ฯ สิรสาติ ปท วนฺทิตฺวาติ ปเท กรณ ฯ วนฺทิตฺวาติ
ปท วณฺณยิสฺสนฺติ ปเท ปุพฺพกาลกิรยิ า ฯ
เอตฺถ จ คาถาปเทสุ สารีปุตฺตนฺติ อิมินา อตฺตโน ครุโน
นาม าเปติ มหาเถรนฺติ อิมินา ครุโน เถรภาว าเปติ
ปริยตฺติวิสารทนฺติ อิมินา ปฏเกสุ สทฺทสตฺเถสุ จนฺทาทิสกฺกฏคนฺเถสุ
จ ปฏภาว าเปติ สิรสาติ อิมินา ตสฺส ครุโน อตฺตโน
พหุปการตฺต าเปติ ธีรนฺติ อิมินา อตฺถธมฺมาน ธารณสมตฺถตฺต
าเปติ ครุนฺติ อิมินา ตสฺส เถรสฺส อตฺตโน ครุภาว าเปติ
คารวภาชนนฺติ อิมินา ตสฺส เถรสฺส สพฺพชนสฺส ครุกรณสฺส
อาธารภาว าเปติ ฯ
อภิ.๖๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 25

ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 25

[๔] เอว ครุโน ปณาม กตฺวา กึ อาจริเยน กริยเตติ

มนสิกตฺวา อาห วณฺณยิสฺสนฺติอาทึ ฯ อาภิธมฺมิกภิกฺขูน
ปรมฺปติวิวฑฺฒน อภิธมฺมตฺถสงฺคห สมาเสน วณฺณยิสฺส อหนฺติ
สมฺพนฺโธ ฯ
วณฺณยิสฺสนฺติ วณฺณ วิตฺถาเร ภวิสฺสนฺติวิภตฺติสส
จุราทิโต เณณยาติ ณโย การิตานณฺโณ โลป อิการาคโม
อสพฺพธาตุกมฺหิ นเย ฯ สมาเสนาติ สมสน สงฺขิปน สมาโส ฯ
สปุพฺโพ อส สงฺขิปเน ภาเว จ อสโยคานฺตสฺส วุฑฺฒิ การิเต
มทา สเร นเย ฯ อภิธมฺมตฺถสงฺคหสฺส สงฺเขปตฺตา สงฺเขเปน
วณฺณยิสฺส อหนฺตฺยาธิปฺปาโย ฯ อภิธมฺมตฺถสงฺคหนฺติ ปทสฺส
วจนตฺโถ ฏีกาย วุตฺโตเอว ฯ
อติเรโก อธิโก วา ธมฺโม อภิธมฺโม อภิธมฺมปาลิ
ปาทิปุพฺพปโท กมฺมธารโย ฯ อภิธมฺเม สวนุคฺคหณธารณาทินา
นิยุตฺตา อาภิธมฺมิกา ฯ ตมธิเต เตน....เถสุ จาติ ณิโก
ณโลปวุฑฺฒิโย ฯ อฺตฺเถสุ อภิธมฺมิโกติป อตฺถิ ฯ ณกาโร
ินิจฺจ วุฑฺฒยตฺโถ น โหติ ฯ
ภายิตพฺพาติ ภิ ยา ธมฺมชาติ ปณฺฑิเตหิ ภายิตพฺพา อิติ
ตสฺมา สา ธมฺมชาติ ภิ นาม ฯ ภิ ภเย มุนาทีหิ จิ ปุพฺพ....
สรโลโป นเย สิ สิโลโป ฯ สสาเร ภย อิกฺขนฺตตี ิ ภิกฺขู เย
ปุคฺคลา สสาเร ภย อิกฺขนฺติ อิติ ตสฺมา เต ปุคฺคลา ภิกฺขู ฯ
อภิ.๖๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 26

อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 26

ภิสทฺโท ภยตฺถวาจโก ตสฺมา ภยนฺติ วิวรติ ฯ ภิสทฺทุปปโท

อิกฺข ทสฺสเน ภิกฺขาทิโต จาติ รู รมฺหิ รนฺโต ราทิ โน กฺวจิ
ธาตูติอาทินา รสฺสตฺต โย ฆปโต จ โยน โลโป โยสุ กตนิการ-
โลเปสุ ทีฆ ฯ อาภิธมฺมิกา จ เต ภิกขฺ ู จาติ อาภิธมฺมิกภิกฺขู
วิเสสนปุพฺพปทกมฺมธารโย ฯ
ปรนฺติ อย ปน สพฺพนามิกสทฺโท อติสยวาจโก ตสฺมา
อติสยนฺติ อตฺโถ ฯ กมฺมตฺเถ ทุติยาติ สุตฺเตน อ ฯ ปนยติ
กายจิตฺต ตปฺเปติ วฑฺเฒตีติ วา ปติ ยา ธมฺมชาติ กายจิตฺต
ปนยติ ตปฺเปติ วา วฑฺเฒติ อิติ ตสฺมา สา ธมฺมชาติ ปติ
จตูสุ โสมนสฺสกามาวจรกุสเลสุ อุปปฺ นฺนา ปติ ฯ ยทิ ปน
อรหนฺโต อิม อภิธมฺมตฺถสงฺคห สิกขฺ นฺติ ตถา จตูสุ โสมนสฺส-
มหากิริยาจิตฺเตสุ ปติ คเหตพฺพา ฯ ป ตปฺปเน วฑฺฒเน จ
อิตฺถิยมติยโว วาติ อ กฺวจิ ธาตูติอาทินา อิสฺส ทีฆตฺต ฯ ปตึ
วิวฑฺเฒตีติ ปติวิวฑฺฒน ย ปกรณ ปตึ วิวฑฺเฒติ อิติ ตสฺมา
ต ปกรณ ปติวิวฑฺฒน ฯ ปกรณนฺติ วุจฺจมานปท อเปกฺขิตฺวา
วิวฑฺฒนนฺติ วุตฺต ฯ คนฺโถติ อชฺฌาหริตปท อเปกฺขิตฺวา
วิวฑฺฒโนติป วตฺตพฺพ ฯ ปติสทฺทุปปโท วิสทฺโท ธาตุวิเสสโก ฯ
วิปุพฺโพ วฒ วฑฺฒเน กตฺตุกรณปฺปเทเสสุ จ อนกา ยุณฺวูน
สิ สึ ฯ
อหนฺตึ วณฺณยิสฺสนฺติ ปเท วุตฺตกตฺตา ฯ สมาเสนาติ
อภิ.๖๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 27

ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 27

วณฺณยิสฺสนฺติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ อภิ....สงฺคหนฺติ วณฺณ-

ยิสฺสนฺติ ปเท กมฺม ฯ อาภิ....ภิกฺขนู นฺติ วิวฑฺฒนนฺติ ปเท
สมฺปทาน ฯ ปรนฺติ วิวฑฺฒนนฺติ ปเท กิริยาวิเสสน ฯ ปติ -
วิวฑฺฒนนฺติ อภิ....สงฺคหนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
[๕] นนุ อภิธมฺมตฺถสงฺคหสฺส วณฺณนา อตฺเถว กิมิมาย
ปุน วณฺณนายปตฺถเปสนายาติ อนุโยค ปริหริตุกามาห โปรา-
เณหิตฺยาทึ ฯ โปราเณหิ อาจริเยหิ อเนกาป ยา วณฺณนา กตา
ปน ตถาป ตาหิ วณฺณนาหิ อิธ อิมสฺมึ ปกรเณ สพฺพตฺถ
ปเทสุ อตฺโถ วิฺาตเว วิชานนตฺถ ปณฺฑิเตหิ น สกฺกา
ตสฺมา เอตฺถ อภิธมฺมตฺถสงฺคเห ลีนปทานิ สาธิปฺปาย อธิปฺปาเยน
สห อหาปย อหาปยนฺโต วิภาเวนฺโต ปกาเสนฺโต อห สมาเสน
วณฺณน อภิธมฺมตฺถสงฺคหสฺส อตฺถวณฺณน รจยิสฺสามิ
กริสฺสามีติ สมฺพนฺโธ ฯ
ปุรา ปุเร ภวา โปราณา อาจริยา ฯ ยทนุปปนฺนา
นิปาตนา สิชฺฌนฺตีติ วา ปุราทิโต โณ จาติ วา โณ เตสุ
วุฑฺฒีติอาทินา อุสฺโส โย สพฺพโยนีนมาเอ ฯ น เอกา อเนกา
นปุพฺพปโท กมฺมธารโย อุเภตปฺปุริสสฺา ฯ อิตฺถิยมโต
อาปจฺจโย โย โยโลโป ฯ อปสทฺโท อฏานปฺปยุตฺโต ตสฺมา
กตาปติ โยเชตพฺโพ ฯ กสฺมา ปน โส าเน น ปโตติ ฯ
คาถาพนฺธวเสน าเน น ปโตติ ฯ โส อปสทฺโท กิฺจาปติ
อภิ.๖๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 28

อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 28

นิปาเตน สทิโส อนุคฺคหตฺถวาจโก ฯ อนุคฺคโห นาม วิเสสาภิ-

ธานนิมิตฺต อุปคมน ฯ กริยึสูติ กตา ยา วณฺณนา อาจริเยหิ
กริยึสุ อิติ ตสฺมา ตา วณฺณนา กตา ฯ กร กรเณ
ภาวกมฺเมสุ ต อตีเต กมฺเม โต อาปจฺจโย ฯ ปนาติ อรุจิสูจนตฺเถ
นิปาโต วิเสสาภิธานสมารมฺเภ วา ฯ โส จ ปนสทฺโท
ตถาปติ นิปาเตน สทิโส ตสฺมา ตถาป เอว สนฺเตปติ อตฺโถ
ทฏพฺโพ ฯ วณฺณิยติ อตฺโถ เอตาหีติ วณฺณนา อตฺโถ
เอตาหิ ฏีกาหิ วณฺณิยติ วิตฺถาริยติ อิติ ตสฺมา ตา ฏีกา
วณฺณนา โปราณฏีกา ฯ วณฺณ วิตฺถาเร กตฺตุกรณปฺปเทเสสุ
จ ยุสฺส อโน อา ลิงฺคตฺเถ ปมาติ สุตฺเตน สกฺกานิปาตโต
ปมา สพฺพาสมิจฺจาทินา สิโลโป ฯ สพฺเพสุ ปเทสุ สพฺพตฺถ ฯ
ตรถ สตฺตมิยา สพฺพนาเมหิ วคฺเค โฆสา....ปมา ฯ อริยตีติ
อตฺโถ โย อภิเธยฺโย ปณฺฑิเตน อริยติ ายติ อิติ ตสฺมา
โส อภิเธยฺโย อตฺโถ สทฺทตฺโถ จ อธิปฺปายตฺโถ จ ฯ อร
คติมฺหิ สมาทีหิ ถมา กฺวจิ ธาตูติอาทินา รโลโป วคฺเค
โฆสาติอาทินา ทฺวิตฺต สิ โส ฯ วิชานนตฺถ วิฺาตเว ฯ
วิสทฺโท ธาตุวิเสสตฺโถ ฯ วิปุพฺโพ า อวโพธเน อิจฺฉตฺเถสุ
สมานกตฺตุเกสุ ตเว ตุ วาติ สุตฺเต ตเว ตุ วาติ โยควิภาเคน
อนาคเต ตเว ปรเทฺวภาโว าเน ฯ อิมสฺมึ ปกรเณ อิธ ฯ
อิมสฺมา หธา จ อิมสฺสิ ถนฺทานิหโตเธสุ จ ฯ
อภิ.๖๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 29

ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 29

ตสฺมาติ โปราเณหิ กตาหิ วณฺณนาหิ อตฺถสฺส

วิฺาตุ อสกฺกุเณยฺยตฺตา ฯ ลิยนฺติ อตฺถวเสน ปากฏานิ น
ภวนฺตีติ ลีนานิ ยานิ ปทานิ ลิยนฺติ อตฺถวเสน....น ภวนฺติ อิติ
ตสฺมา ตานิ ปทานิ ลีนานิ ฯ ลิยนฺตีติ ลิ สิเลเส อนฺติ
ทิวาทิโต โย ฯ ลีนานีติ ลิ ลิเลเส กตฺตุกรณปฺปเทเสสุ จ อนกา
ยุณฺวูน กฺวจิ ธาตูติอาทินา อการโลโป อิสฺส ทีฆตฺตฺจ โย
โยสฺส นิ ทีฆ ฯ ปชฺชติ อตฺโถ เอเตหีติ ปทานิ อตฺโถ เอเตหิ
วจเนหิ ปณฺฑิเตน ปชฺชติ ายติ อิติ ตสฺมา ตานิ วจนานิ
ปทานิ ฯ ปท คติย สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี วาติ อ ฯ ลีนานิ จ
ตานิ ปทานิ จาติ ลีนปทานิ วิสสนปุพฺพปทกมฺมธารโย ฯ
อธิปฺปยเต อิจฺฉิยเตติ อธิปฺปาโย โย อตฺโถ ปณฺฑเิ ตน อธิ....เต
ิอิติ ตสฺมา โส อตฺโถ อธิปฺปาโย สทฺทตฺโถ ภาวตฺโถ จ ฯ
อธิปปุพฺโพ อิ คติย สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี วาติ อ อฺเสุ จ
เอ อย ทีฆ ฯ อธิปอุปสคฺโค ธาตฺวตฺถพาธโก ฯ อธิปฺปาเยน สห
สาธิปฺปาโย ต สาธิปฺปาย ฯ น หาเปสฺสามีติ อหาปย โย อห
น หาเปสฺสามิ อิติ ตสฺมา โส อห อหาปย ฯ นสทฺโท
ปฏิเสธวาจโฏ ฯ นปุพฺโพ หา จาเค วตฺตมาเน มานนฺตาติ สุตฺเต
มานนฺตาติ โยควิภาเคน อนาคเต อนฺโต ธาตูติ เณณยณาเป-
ณาปยการิตานิ เหตฺวตฺเถติ ณาปโย การิตานณฺโณ โลป นเย
อตฺตนฺนสฺส ตปฺปุริเส ตทฺธิ....ทีสุ จ สิ สิมฺหิ คจฺฉนฺตาทีน
อภิ.๖๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 30
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 30

นฺตสทฺโท อ สรโลปสิโลปา ฯ วิภาเวสฺสามีติ วิภาเวนฺโต โย

อห วิภาเวสฺสามิ อิติ ตสฺมา โส อห วิภาเวนฺโต ฯ วิสทฺโท
ธาตฺวตฺถพาธโก ฯ วิปุพฺโพ ภู สตฺตาย ภูธาตุ วิชชฺ มานตาย
วตฺตติ ฯ มานนฺตาติ โยควิภาเคน อนฺโต ยถาคมมิกาโร เตสุ
วุฑฺฒีติอาทินา อิสฺเส ฯ อหาปนกิริยา ปากฏกิริยาติ อย ทฺวินนฺ 
กิริยาน วิเสโส ฯ นนุ เหฏา สมาเสนาติ อตฺถิ กสฺมา
สมาเสนาติ วุตฺตนฺติ ฯ สจฺจ สมาเสนาติ ปเท อปกฺขิตฺเต
อาจริโย วิตฺถาเรน วณฺณน รจยิสฺสตีติ โสตูน สงฺกา สิยา
ตสฺมา สมาเสนาติ ปุน วุตฺต ฯ สมสน สมาโส ฯ ยถา เหฏา
วณฺณยิสฺสนฺติ วุตฺต เอว วณฺณยิสฺสามีติ วตฺตพฺพ กสฺมา
รจยิสฺสามีติ วุตฺตนฺติ ฯ อภิธมฺมตฺถสงฺคหสฺส สทฺทตฺตา เหฏา
วณฺณยิสฺสนฺติ วุตฺต อิธ ปน วณฺณนาย กิริยามุตฺตตฺตา
รจยิสฺสามีติ วุตฺต ฯ อภิธมฺมตฺถสงฺคหสฺส วณฺณนนฺติ ปาเสโส ฯ
อภิ....หสฺสาติ วณฺณนนฺติ ปเท กมฺม ฯ รจ ปฏิยตเน สฺสามิ
จุราทิโต เณณยาติ ณโย อิการาคโม อสพฺพธาตุกมฺหิ ฯ
วณฺณิยเต วณฺณนา ภาวสาธน วณฺณ วิตฺถาเร นนฺทาทีหิ ยุ
อนกา ยุณฺวูน ปุน อาปจฺจโย ฯ
โปราเณหีติ กตาติ ปเท กตฺตา ฯ อเนกาป ยาติ
ปททฺวย วณฺณนาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ ปนสทฺโท นิปาโต ฯ
วณฺณนาติ กตาติ ปเท กมฺม ฯ กตาติ กมฺมวาจก กิตปท ฯ
อภิ.๖๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 31

ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 31

นาติ สกฺกาติ ปเท ปฏิเสโธ ฯ ตาหีติ วิฺาตเวติ ปเท

กรณ ฯ สพฺพตฺถาติ อตฺโถติ ปเท อวยวาธาโร ฯ อตฺโถติ
สกฺกาติ ปเท วุตฺตกมฺม ฯ วิฺาตเวติ สกฺกาติ ปเท
สมฺปทาน ฯ อิธาติ อตฺโถติ ปเท สมุหาธาโร ฯ ปณฺฑิเตหีติ
สกฺกาติ ปเท อวุตฺตกตฺตา ฯ สกฺกาติ กมฺมวาจก นิปาตกิริยา-
ปท ฯ
เหตุสตฺถปฺปโยชนาทีนิ ทสฺเสตุ ตสฺมาติอาทิ วุตฺต ฯ ตตฺถ
ตสฺมาติ อิมินา ปเทน อิมิสฺสา ฏีกาย กรเณ เหตุ ทสฺสิโต ฯ
สาธิปฺปามหาปย วิภาเวนฺโตติ อเมหิ วิสสเนหิ สมาเสนาติ จ
อิมินา ปเทน สตฺถปฺปโยชนกรณปฺปการโสตุชนสมุสฺสาหนานิ
ทสฺสิตานีติ ทฏพฺพานิ ฯ
ตสฺมาติ รจยิสฺสามีติ ปเท าปกเหตุ ฯ ลีนปทานีติ
อหาปย วิภาเวนฺโตติ ปททฺวเย กมฺม ฯ เอตฺถาติ ลีนปทานีติ ปเท
วิสยาธาโร ฯ สาธิปฺปายนฺติ ปท อหาปยนฺติ ปเท กิริยาวิเสสน ฯ
อหาปย วิภาเวนฺโตติ ปททฺวย อหนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ อหนฺติ
รจยิสฺสามีติ ปเท กตฺตา ฯ สมาเสนาติ รจยิสฺสามีติ ปเท
ตติยาวิเสสน ฯ วณฺณนนฺติ รจยิสฺสามีติ ปเท กมฺม ฯ รจยิสฺสามีติ
กตฺตุวาจก อาขฺยาตปท ฯ
โปราณาจริเยหิ เอตสฺมึ อภิธมฺมตฺถสงฺคเห ลีนปทานิ
อธิปฺปาเยน สห ชหิตฺวา อปกาเสตฺวา กตาหิ ฏีกาหิ อภิธมฺมตฺถสงฺคเห
อภิ.๖๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 32

อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 32

สพฺพปเทสุ อตฺโถ วิฺาตุ ปณฺฑิเตหิ น สกฺกา ตสฺมา อห

อภิธมฺมตฺถสงฺคเห ลีนปทานิ อธิปฺปาเยน สห อหาเปนฺโต
ปกาเสนฺโต ปุน วณฺณน กริสฺสามิตฺยาธิปฺปาโย ฯ อิติสทฺโท
ปริสมาปนฺนตฺโถ ฯ
[๖] เอว สตฺถปฺปโยชน ทสฺเสตฺวา อิทานิ อตฺตนา
วณฺเณตพฺพปฺปกรณ วณฺเณนฺโต อาห ปรมวิจิตฺตาติอาทึ ฯ
ปรมวิจิตฺต...ชนน อิท ปกรณ อารภนฺโต อย อาจริโย ปม ตาว
กเมน รตน...สมฺมาสมฺพุทฺธนฺติอาทิวจน อาหาติ สมฺพนฺโธ ฯ
ปรติ อตฺตโน อุตฺตมภาว ปาเลติ ปูเรติ วาติ ปรโม โย
นโย อตฺตโน อุตฺตมภาว ปรติ ปาเลติ วา ปูเรติ อิติ ตสฺมา
โส นโย ปรโม ฯ ปร ปาลนปูรเณสุ สมาทีหิ ถมาติ โม
กฺวจิสทฺเทน ธาตฺวนฺตโลโป น โหติ สิ โส ฯ อุตตฺ มตาย วา
ปรโม นโย ฯ อิท ปาฏิปทิกวเสน นิพฺพจน ฯ ปรมสทฺโท
อุตฺตมวาจี ฯ
จิตฺติยเตติ จิตฺโต โย นโย อาจริเยน จิตฺติยเต วิจิตฺต
กริยเต อิติ ตสฺมา โส นโย จิตฺโต ฯ จิตฺต จิตฺตกรเณ ฯ
จิตฺตกรณ วิจิตฺตกรณ ฯ สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี วาติ อ ฯ นานา
จิตฺโต วิจิตฺโต ปาทิปุพฺพปโท กมฺมธารโย ฯ จิตตฺ วิสทฺโท
นานาสทฺทตฺเถ วตฺตติ วิจิตฺโต นานปฺปกาโรติ อตฺโถ นาห ภิกฺขเว
อภิ.๖๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 33

ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 33

อฺ เอกธมฺม สมนุปสฺสามิ เอว จิตฺตนฺติ อาทีสุ จิตฺตสทฺโท

๑

วิย ฯ อถวา ฯ จิตฺเตติ วิสิฏโ ภวตีติ จิตฺโต นโย ฯ จิตฺต

วิเสเส ฯ นานา จิตฺโต วิจิตฺโต วิสฏิ โ นานาวิโธติ อตฺโถ ฯ
ปรโม จ โส วิจิตฺโต จาติ ปรมวิจิตฺโต อุภยวิเสสนกมฺมธารโย ฯ
นยตีติ นโย ยา สทฺทคติ ปณฺฑิเตน นยติ ปวตฺติยติ
๒

อิติ ตสฺมา สา สทฺทคติ นโย นาม อภิธมฺมตฺถสงฺคเห สทฺทคติ ฯ

นิ คติย สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี วาติ อ อฺเสุ จ เอ อย ฯ
ปรมวิจิตฺโต จ โส นโย จาติ ปรมวิจิตฺตนโย ฯ
สมนฺนาคจฺฉตีติ สมนฺนาคต ย ปกรณ สมนฺนาคจฺฉติ
สมฺปยุชฺชติ อิติ ตสฺมา ต ปกรณ สมนฺนาคต ฯ สอนุอาปุพฺโพ
คมุ คติมฺหิ พุธคมาทิตฺเถกตฺตริ มทา สเร นเย ปรเทฺวภาโว
าเน ฯ ปรมวิจิตฺตนเยน สมนฺนาคต ปร...คต ตติยาตปฺปุริโส ฯ
เอตฺถ จ ปรมวิจิตฺตาติ อาทิวจเน ฯ ปรมวิจิตฺตนโย นาม
ปกรณนโย ฯ ปกรณนโยติ จ อิมสฺมึ ปกรเณ อาคตา สทฺทคติ ฯ
กถ ฯ ปมปริจฺเฉเท อุทฺเทสนิทฺเทสปฏินิทฺเทสวเสน กามาวจร-
รูปาวจรารูปาวจรโลกุตฺตรจิตฺตทีปนวเสน จ สทฺทคติ เวทิตพฺพา
ทุติยปริจฺเฉเท เจตสิกลกฺขณปนวเสน อฺสมานอกุสลโสภณ-
๑. องฺ. เอก. ๒๐/๕ ฯ ๒. นียตีติ ยุตตฺ ตร ฯ
อภิ.๖๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 34

อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 34

วเสน โสฬสหิ อากาเรหิ สมฺปโยควเสน เตตฺสึสวิเธน สงฺคหวเสน

จ สทฺทคติ ตติยปริจฺเฉเท เวทนาสงฺคหาทิฉสงฺคหวเสน สทฺทคติ
จตุตฺถปริจฺเฉเท ปฺจทฺวาเร วีถิจิตฺตปฺปวตฺตินโย ปริตฺตชวนวาโร
มโนทฺวาเร วีถิจิตฺตปฺปวตฺตินโย ตทาลมฺพนนิยโม ชวนนิยโม
ปุคฺคลเภโท ภูมิวิภาโคติ สตฺตสทฺทคติ ปฺจมปริจฺเฉเท ภูมิจตุกฺก
ปฏิสนฺธิจตุกฺก กมฺมจตุกกฺ  จตุพฺพิธา มรณปฺปวตฺตีติ จตุสทฺทคติ
ฉฏมปริจฺเฉเท รูปสมุทฺเทโส รูปวิภาโค สมุฏานนโย กลาป-
โยชนา รูปปฺปวตฺติกฺกโม นิพฺพานทีปนนโยติ ฉสทฺทคติ สตฺตม-
ปริจฺเฉเท อกุสลสงฺคโห มิสฺสกสงฺคโห โพธิปกฺขยิ สงฺคโห สพฺพ-
สงฺคโหติ จตุสทฺทคติ อฏมปริจฺเฉเท ปฏิจฺจสมุปฺปาทนโย ปฏานนโย
ปฺตฺติทีปนนโยติ ติสทฺทคติ นวมปริจฺเฉเท สมถนโย ภาวนานโยติ
เทฺว คติโย เวทิตพฺพาติ เอว สทฺทคติโย ปรมวิจิตฺตนโย นามาติ
เวทิตพฺพา ฯ
สสฺส เอโสติ สโก สสฺส อตฺตโน เอโส สมโย อิติ
ตสฺมา เอโส สมโย สโก ตทฺธิตวิคฺคโห ฯ สสทฺโท อตฺตวาจโก
นิปาโต ฯ สพฺพโต โกติ สุตฺเตน สสทฺทโต กการาคโม ฯ
ส สุฏุ สมฺมา วา อวิปรีตากาเรน อยิตพฺโพ าตพฺโพติ สมโย
โย มหาวิหารวาสีน เถราน สิทฺธนฺโต สุปริสุทโฺ ธ อนากุโล
สณฺหสุขุมวินิจฺฉโย สิทธฺ นฺโตติ เอว ส สุฏุ สมฺมา วา อวิปรีตากาเรน
ปณฺฑิเตน อยิตพฺโพ าตพฺโพ อิติ ตสฺมา โส สิทฺธนฺโต
อภิ.๖๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 35

ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 35

สมโย นาม ฯ มหาวิหารวาสีน เถราน สิทฺธนฺตภูต มต อิธ

สมโยติ อธิปฺเปต ฯ เตน เนตฺติปกรณฏกถาย ฏีกาย สมยนฺติ
สิทฺธนฺต อิท วุตฺต โหติ โย มหาวิหารวาสีน สิทธฺ นฺโต
วุตฺตนเยน สุปริสุทฺโธ อนากุโล สณฺหสุขุมตฺถวินิจฺฉโย จ ต
อวิโลมย อวิโลเมนฺโตติ วุตฺต ฯ สิทธฺ นฺตนฺติ สิทฺโธ จ โส อนฺโต
โกฏาโส จาติ สิทฺธนฺโต นิปฺผนฺนลทฺธิ ปากฏลทฺธีติ อตฺโถ ฯ
วุตฺต หิ อภิธานปฺปทีปกาย ทสฺสน ทิฏิ ลทฺธิตฺถี สิทฺธนฺโต
สมโย ภเวติ ฯ สปุพฺโพ อย คติมฺหิ สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี วาติ
อ ฯ สโก จ โส สมโย จาติ สกสมโย วิเสสนปุพฺพปทกมฺม-
ธารโย ฯ สเมติ สโยชนภาวโต สมฺพทฺธา เอติ อตฺตโน วิสเย
ปวตฺตตีติ สมโย ยา ธมฺมชาติ สเมติ สโย...สมฺพทฺธา อตฺตโน
วิสเย เอติ ปวตฺตติ อิติ ตสฺมา สา ธมฺมชาติ สมโย ฯ
สนฺติ ปทสฺส อตฺถวิวรณ สมฺพทฺธาติ ฯ สปุพฺโพ อิ คติย
สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี วาติ อ อฺเสุ จ เอ อย ฯ ทฬฺหคฺคหณภาวโต
วา สมฺปยุตฺตา อยนฺติ ปวตฺตนฺติ สตฺตา ยถาอภินิเวส เอเตนาติ
สมโย ทฬฺห...ยุตฺตา สตฺตา เอเตน สภาเวน ยถาอภินิเวส
อยนฺติ ปวตฺตนฺติ อิติ ตสฺมา โส สภาโว สมโย ปรวาทีน
ลทฺธิ ฯ สปุพฺโพ อย คติมฺหิ อปจฺจโย ฯ
อนฺตโรติ อฺตฺถวาจโก นิปาโต ฯ สมโย จ โส
อนฺตโร อฺโ จาติ สมยนฺตโร ปรสมโย อฺลทฺธิตฺยตฺโถ
อภิ.๖๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 36

อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 36

วิเสสนุตฺตรปทกมฺมธารโย ฯ สกสมโย จ สมยนฺตโร จ

สกสมยสมยนฺตโร ฯ เอตฺถ จ สกสมโย นาม มหาวิหารวาสีน
ิสิทฺธนฺตสงฺขาต มต สมยนฺตโร นาม เกจิวาทีนฺเจว ปรวาทีนฺจ
ลทฺธิ ฯ ตตฺถ อุเปกฺขาสหคเตสุ ปเนตฺถ กรุณามุทิตา น สนฺตีติ
เกจิ วทนฺติ อสงฺขาร สสงฺขารวิปากานิ น ปจฺจติ สสงฺขาร-
มสงฺขารวิปากานีติ เกจิ นาติอาทโย อิธ คนฺเถ อาคตา เจว
อนาคตา จ เกจิวาทา จ อิธ อนาคตา ปรวาทีน วาทา จ
สมยนฺตโร นาม ฯ
คณฺหนฺติ เอตฺถ มนุสฺสา มยุราทโย สตฺตา จ ทพฺพสมฺ-
ภาราทีนิ อตฺตโน นิวาส จาติ คหน มนุสฺสา...สตฺตา เอตฺถ
วเน ทพฺพ...คณฺหนฺติ อิติ ตสฺมา ต วน คหน อรฺ ฯ
คห คหเณ กตฺตุกรณปฺปเทเสสุ จ อนกายุณฺวูน ฯ ทนฺตช-
นการสหิโตเยว คหนสทฺโท อรฺวจโนติ เวทิตพฺโพ ฯ วุตตฺ  ๑

หิ อภิธานปฺปทีปกาย อรฺ กานน ทาโย คหน วิวน วนนฺติ ฯ

โมคฺคลฺลานตฺเถเรน วุตฺต ฯ วิมานวตฺถุอฏกถาทีสุป ปเรหิ
๑

สนฺตชฺชิโต มรณภยภีโต คหนนิสฺสิโตติ วุตฺต ฯ อมรโกเสป

อฏพฺยรฺ วิปน กานน คหน วนนฺติ อมรสีเหน วุตฺต ฯ
วชิรพุทฺธคนฺถิปริโยสาเนป สกสมยสมยนฺตรคหนชฺโฌคาหณสมตฺเถ-
นาติ เอตฺถ ทนฺตชนการสหิโต คหนสทฺโท อรฺวจโนติ วุตฺต ฯ
ตสฺมา ทนฺตชนการสหิโต คนหสทฺโท อรฺวจโนติ คเหตพฺโพ ฯ
๑. กสฺมา เทฺว วุตฺตสทฺทา โหนฺติ ฯ เอเกว ภเวยฺย ฯ โส หิ เถโร ตคนฺถกาโร โหติ ฯ
อภิ.๖๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 37
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 37

คหน วิยาติ คหน สกสมยสมยนฺตรา คหน วิย อิติ ตสฺมา

สกส...คหน นาม ตทฺธิตวิคฺคโห ฯ ยถา หิ ลตากณฺฏกาทีหิ
ชฏิตภูต วน มนุสฺเสหิ โอคาหิตุ น สกฺกา เอวเมเตป ทุปฺปฺเหิ
ปุคฺคเลหิ โอคาหิตุ น สกฺกา ตสฺมา เอเต อรฺสทิสาติ
วุตฺตา ฯ สกสมยสมยนฺตรา จ เต คหนฺจาติ สก...คหน
อุปมานุตฺตรปทกมฺมาธารโย ฯ
วิคาหิยเต อนุปวิสิยเต วิคาหณ ภาวสาธน ฯ วิปุพฺโพ คห
คหเณ นนฺทาทีหิยูติ ภาเว ยุ อนกา ยุณฺวูน อฺเสุ จ
รหาทิโต โน ณ ฯ วิสทฺโท ธาตฺวตฺถพาธโก อนุปวิสนวาจโก
สมฺโมหวิโนทนิย กริสฺสามิ วิคาหิตฺวา โปราณฏกถานยนฺติ เอตฺถ
วิคาหิตฺวาติ วิสทฺโท วิย ฯ สกสมยสมยนฺตรคหเน คหณวเสน
วิคาหณ สก...หณ สตฺตมีตปฺปุริโส ฯ สกสมยสมยนฺตรคหณสฺส
วา วิคาหณ สก...หณ ฉฏีตปฺปุริโส ฯ สก...คหนสฺสาติ
วิคาหณนฺติ ปเท กมฺม ฯ
สมตฺเถตีติ สมตฺถ ย ปกรณ สมตฺเถติ อิติ ตสฺมา ต
สมตฺถ ฯ สมตฺถธาตุ สตฺติย ฯ สตฺตีติ สามตฺถิย ฯ สพฺพโต
ณฺวุตฺวาวี วาติ อ ฯ สกสมยสมยนฺตรคหนวิคาหเณ สมตฺถ สก...
สมตฺถ สตฺตมีตปฺปุริโส ฯ เกสุจิ โปฏเกสุ คหณนฺติ
มุทฺธชณการสหิโต ปาโ ทิสฺสติ ฯ คหิยเต อาทิยเต คหณ
ภาวสาธน ฯ คห คหเณ นนฺทาทีหิยูติ ภาเวยุ อนกายุณฺวูน
อภิ.๖๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 38

อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 38

รหาทิโตโน ณ ฯ อฏสาลินีอาทีสุ จ สกสมยสมยนฺตรคหณชฺโฌ

คาหณสมตฺเถนาติ เอตฺถาป มุทฺธชนการสหิโต คหณสทฺโท ทิสฺสติ ฯ
เกจิ ปน ทนฺตชนการสหิโต คหนสทฺโท มุทฺธชณการสหิโต
คหณสทฺโท จ อรฺวาจโก ทฺวินฺน ปทาน การิการิยวเสน
วิเสโส น อตฺถโตติ วทนฺติ ฯ ต น ยุชชฺ ติ ฯ กสฺมา ฯ
ววฏานาภาวโต ฯ ยถา หิ คามา นิคฺคจฺฉนฺติ ยส โปโส
นิคจฺฉตีติ สฺโคาสฺโควเสน เอโกป สทฺโท สวิเสสตฺโถ
โหติ เอว ทนฺตชนการมุทฺธชณการวเสน เอโกป สทฺโท สวิเสสตฺโถ
โหติ ตสฺมา มุทฺธชณการสหิโต คหณสทฺโท อาทานวจโนเยวาติ ฯ
ทฺวีสุ ปน ปาเสุ มุทฺธชณการสหิโต ปาโ ยุตฺตตโรว ทฺวีสปุ 
อตฺเถสุ อาทานสงฺขาโต อตฺโถ ยุตฺตตโรว ฯ สกสมมยสมยนฺตราน
คหณ อาทาน สก...คหณ สกสมยสมยนฺตรคหเณ วิคาหณ
สก...วิคาหณ สกสมยสมยนฺตรคหณวิคาหเณ สมตฺถ สก...
สมตฺถ ฯ
มลนฺติ สงฺกิลิสฺสนฺติ เอเตหิ สตฺตาติ มลา สตฺตา เอเตหิ
ราคาทิปาปธมฺเมหิ มลนฺติ สงฺกิลิสฺสนฺติ อิติ ตสฺมา เต
ราคาทิปาปธมฺมา มลา ฯ มล สงฺกิเลเส สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี วาติ
อ ฯ สุฏุ วิคตา มลา เอตายาติ สุวิมลา มลา เอตาย
ปฺาย สุฏุ วิคตา อิติ ตสฺมา สา ปฺา สุวิมลา
อตคฺคุณสวิฺาณพหุพฺพิหิ ฯ
อภิ.๖๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 39

ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 39

วิเสเสน ปุลติ วิตฺถาเรตีติ วิปุลา ยา ปฺา วิเสเสน

ปุลติ วิตฺถาเรติ อิติ ตสฺมา สา ปฺา วิปุลา ฯ วิปุพฺโพ
ปุล วิตฺถาเร สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี วาติ อ อิตฺถิยมโต อาปจฺจโย ฯ
สุวิมลา จ สา วิปุลา จาติ สุวิมลวิปลุ า สา ปฺา
สุวิมลา จ วิปุลา จ อิติ ตสฺมา สา ปฺา สุวิมลวิปุลา
วิเสสโนภยปทกมฺมธารโย ฯ
ปกาเรน ชานาตีติ ปฺา ยา ธมฺมชาติ ปกาเรน
ชานาติ อิติ ตสฺมา สา ธมฺมชาติ ปฺา ฯ ปปุพโฺ พ า
อวโพธเน อิตฺถิยมติยโว วาติ อ สิ เสสโต โลปคสิป ปรเทฺว-
ภาโว าเนติ สุอุจฺจารณตฺถ สฺส ทฺวิตฺต ฯ สุวิมลวิปุลา จ สา
ปฺา จาติ สุวิมลวิปุลปฺา วิเสสนปุพฺพปทกมฺมธารโย ฯ
วิเสเสน อชติ วิสทภาว คจฺฉตีติ วิยตฺตา ยา ปฺา
วิเสเสน อชติ วิสทภาว คจฺฉติ อิติ ตสฺมา สา ปฺา
วิยตฺตา ฯ วิปุพฺโพ อช คติย พุธคมาทิตฺเถ กตฺตริ ภุชาทีนมนฺโต
โนทฺวิจาติ ธาตฺวนฺตโลโป ตการสฺส ทฺวิตฺตฺจ เตสุ วุฑฺฒีติ-
อาทินา มชฺเฌ ยาคโม ปุน อาปจฺจโย ฯ วิยตฺตาย ปฺาย
ภาโว วิยตฺติย ปฺาย คุโณ ฯ วิยตฺต อิติ ิต ฯ ณฺยตฺต-
ตาภาเวตูติ ตุสทฺเทน โณฺย เตสณฺโณโลป วุฑฺฒาทิ...สเณ จ
อิสฺเส นเย ปรเทฺวภาโว าเน ยสฺส ทฺวิตฺต ฯ อถวา ฯ
วิเสเสน อชติ วิสทภาว คจฺฉตีติ พฺยตฺตา ปฺา พฺยตฺตาย
อภิ.๖๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 40

อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 40

ภาโว เวยฺยตฺติย ปฺาย คุโณ ฯ พฺยตฺต อิติ ิต ฯ

ณฺยตฺตตาภาเว ตูติโณฺย เตสณฺโณ โลป ปุพฺพ...พการสฺส ยการโต
ปุถกรณ มายุนมาคโม าเนติ ยการโต วุทฺธาคโมเอ โท
ธสฺส จาติ จสทฺเทน พการสฺส โว นเย สุอุจฺจารณตฺถ ยการสฺส
ทฺวิตฺต อวณฺโณ เย โลปฺจ เตสุ วุฑฺตีติ อาทินา มชฺเฌ อิการาคโม ฯ
เวยฺยตฺติยนฺติป อตฺถิ ฯ สุวิมลวิปุลปฺาย เวยฺยตฺติย สุวิมล...
ยตฺติย ฉฏีตปฺปุริโส ฯ สุวิมลวิปุลปฺาเวยฺยตฺติย ชเนติ
นิพฺพตฺเตตีติ สุวิมล...ชนน ย ปกรณ สุวิมล...ยตฺติย ชเนติ
นิพฺพตฺเตติ อิติ ตสฺมา ต ปกรณ สุวมิ ล...ชนน ฯ ชน ชนเน
กตฺตุกรณปฺปเทเสสุ จ อนกา ยุณฺวูน ฯ
ปกาเรน กริยนฺติ ปฏปยนฺติ เอตฺถ เอเตน วาติ ปกรณ
นานาเภทภินฺนา อตฺถา อาจริเยน เอตฺถ คนฺเถ วา เอเตน คนฺเถน
ปกาเรน กริยนฺติ ปฏปยนฺติ อุจฺจาริยนฺติ อิติ ตสฺมา โส
คนฺโถ ปกรณ ฯ ปปุพฺโพ กร อุจฺจารเณ ปสทฺโท ธาตฺวตฺถวิเสสโก
กตฺตุ...เสสุจ อนกา ยุณฺวนู  รหาทิโตโนณ ฯ อิทนฺติ
อจฺจนฺตสมีปวจน สพฺพนามปท ฯ
อารภสฺสตีติ อารภนฺโต โย อาจริโย อารภิสฺสติ กริสฺสติ
อิติ ตสฺมา โส อาจริโย อารภนฺโต อนุรุทฺธาจริโย ฯ อาปุพฺโพ
รภ กิริยาย วตฺตติ ฯ อาสทฺโท ธาตฺวตฺถพาธโก ฯ วตฺตมาเน
มานนฺตาติ สุตฺเต มานนฺตาติ โยควิภาเคน อนาคเต อนฺโต วตฺตติ ฯ
อภิ.๖๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 41

ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 41

อารภนฺโตติ ปาโ น สุนฺทโร ฯ อยนฺติ อจฺจนฺตสมีปวจน

สพฺพนามปท ฯ
อาทเรน จริตพฺโพ อุปฏาตพฺโพติ อาจริโย โย ปุคฺคโล
สิสฺเสหิ อาทเรน...ตพฺโพ อิติ ตสฺมา โส ปุคฺคโล อาจริโย
อนุรุทฺธาจริโย ฯ อาปุพฺโพ จร จรเณ จรณ อุปฏหน
วชาทีหิ ปพฺพชาทโย นิปจฺจนฺเตติ โย เตสุ วุฑฺฒตี ิอาทินา อิการา-
คโม ฯ ปิยเต อาทิมฺหิ อุจฺจาริยเต ปม ภาวสาธน ฯ ป
อุจฺจารเณ สมาทีหิถมาติโม ธาตฺวนฺตโลโป ฯ ตาวาติ กมตฺเถ
นิปาโต ฯ ตาวสทฺทโต นา สพฺพาสมิจฺจาทินา นาโลโป ฯ
รตึ ชเนนฺตีติ รตนานิ ยานิ พุทธฺ าทิวตฺถูนิ เทวมนุสฺสาน
รตึ เปม ชเนนฺติ อิติ ตสฺมา ตานิ พุทฺธาทิวตฺถูนิ รตนานิ ฯ
รติสทฺทุปฺปโท ชน ชนเน สพฺพโต...วาติ อ เตสุ วุฑฺฒีติ-
อาทินา อิสฺส อ ชโลโป จ ฯ ติณฺณ สมุโห ตย ฯ ติ อิติ
ติ นวิภตฺติ สมุหตฺเถ กณณาติ โณ เตสณฺโณ โลป
เตสุ วุฑฺฒีติอาทินา อิการสฺส อยาเทโส ฯ รตนาน ตย รตนตฺตย
ฉฏีตปฺปุริโส ฯ
ปณมน ปณาโม รตนตฺตยคุณนินฺนตา ฯ ปปุพฺโพ นม
วนฺทเน ภาเว จ ณโลปวุฑฺฒิโย เตสุ วุฑฺฒีติอาทินา นสฺส โณ ฯ
ปณมติ เอตายาติ วา ปณาโม วา อาจริโย เอตาย เจตนาย
ปณเมติ วนฺทติ อิติ ตสฺมา สา เจตนา ปณาโม ฯ ปปุพฺโพ
อภิ.๖๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 42

อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 42

นม วนฺทเน วิสรุชปทาทิโต ณ ณโลปวุฑฺฒิโย เตสุ วุฑฺฒีติ-

อาทินา นสฺส โณ ฯ อยเมว วิคฺคโห อิธาธิปฺเปโต ฯ กสฺมา ฯ
รตนตฺตยปณาโม หิ...เจตนาติ ทสฺสนโต ฯ รตนตฺตยสฺส ปณาโม
รตนตฺตยปณาโม ฯ
อภิธาตพฺโพ ภาสิตพฺโพติ อภิเธยฺโย โย อตฺโถ อาจริเยน
อภิธาตพฺโพ ภาสิตพฺโพ อิติ ตสฺมา โส อตฺโถ อภิเธยฺโย
ปกรเณน วจนียตฺโถ ฯ อภิปุพฺโพ ธา ภาสเน วปุพฺโพ ธา
กโรตฺยตฺเถ อภิปุพฺโพ ตุ ภาสเน นฺยาสปุพฺโพ ยถาโยค
นาสาโรปนสนฺธีสูติ หิ วุตฺต ฯ โณฺย จ วทมทคมุยุชครหาการาทีหิ
ชชมมคคเยฺหยฺยาคาโร วาติ ณฺยสฺส ธาตฺวนฺเตน สห เอยฺโย ฯ
กริยเต อาจริเยน กถิยเต กรณ กิริยา ภาวสาธน ฯ
กร กถเน นนฺทาทีหิ ยุ อนกา ยุณฺวูน รหาทิโต โน ณ ฯ
อาจริเยนาติ กริยเตติ ปเท กตฺตา ฯ ปกรณ เภทน ปกาโร ฯ
ปปุพฺโพ กร เภทเน ภาเว จ อสโยคา...เต ฯ กรณสฺส
ปกาโร วิเสโส กรณปฺปกาโร ฉฏีตปฺปุริโส ฯ กรณปฺปกาโรติ
อิท ปท กถนาการทีปนโตติ เอตฺถ กถนากาโรติ อิมินา สทิส ฯ
อภิธิยเต เอตายาติ อภิธาน ปกรณ เอตาย สมฺาย
อาจริเยน อภิธิยเต ภาสิยเต อิติ ตสฺมา สา สมฺา อภิธาน
สฺา ฯ อภิปุพฺโพ ธา ภาสเน กตฺตุกร...สุ จ อนกายุณฺวูน
เตสุ วุฑฺฒีติอาทินา อนาเทเส อการโลโป ฯ ปกรณสฺส อภิธาน
อภิ.๖๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 43

ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 43

ปกรณาภิธาน ฉฏีตปฺปุริโส ฯ
ปโยเชตพฺพนฺติ ปโยชน ย ผล เหตุนา ปโยเชตพฺพ
ปวตฺเตตพฺพ อิติ ตสฺมา ต ผล ปโยชน รตนตฺตยปณามสฺส
ผล กมฺมสาธน ฯ ปปุพโฺ พ ยุช ปวตฺติย นนฺทาทีหิ ยุ อนกา
ยุณฺวูน อฺเสุ จาติ อุสฺโส ฯ รตนตฺตยปณาโม จ
อภิเธยฺโย จ กรณปฺปกาโร จ ปกรณาภิธานฺจ ปโยชนฺจ
รตนตฺตย...ปโยชนานิ ฯ
อย ทฺวนฺโทฺว ปรปทสฺส ลิงฺคานุวตฺตโก ฯ วิภาสารุกฺขติ-
ณ ปสุธนธฺชนปทาทีนฺจาติ สุตฺเตน เอกตฺต นปุสกตฺตฺจ
โหติ ฯ นนุ สมฺพนฺธาเปกฺขกาน อภิเธยฺยาทิสทฺทาน สมฺพนฺธี-
สทฺทตฺตา รตนตฺตยปณามปกรณาภิเธยฺยกรณปฺปการาภิธานปฺ-
ปโยชนานีติ วตฺตพฺพ เอวมวตฺวา กสฺมา ปกรณสทฺโท อภิธานสทฺทสฺส
อาทิมฺหิ ปกฺขิตฺโตติ ปุจฺฉา ฯ อภิเธยฺยาทิสทฺทาน สพฺพนฺธ-ี
สทฺทตฺเต สติป ปกรณสทฺเท ทุติยปทสฺส อาทิมฺหิ อปกฺขิตฺเต
อภิเธยฺยสทฺทสฺส สมฺพนฺธาเปกฺขตฺตา ปกรณสฺส อภิเธยฺโยติ วจน
เวทิตพฺพ รตนตฺตยปณามสฺส อภิเธยฺโยติ สงฺกา ภวติ ตสฺมา
ปกรณสทฺโท ทุติยปทสฺส อาทิมฺหิ น ปกฺขิตฺโต ปกรณสทฺเท
ปน จตุตฺถปทสฺส อาทิมฺหิ อปกฺขิตฺเต อภิธานนฺติ อิท ปท
สฺาวาจกนฺติ อคฺคเหตฺวา อภิธิยเต ภาสิยเต อภิธาน ภาสนกิริยา
ภาวสาธน รตนตฺตยปณามปกรณาภิเธยฺยกรณปฺปการาน อภิธาน
อภิ.๖๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 44

อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 44

รตน...การาภิธานนฺติ คณฺเหยฺย โกจิ ตสฺมา ปกรณสทฺโท

จตุตฺถปทสฺสาทิมฺหิ ปกฺขิตฺโตติ วิสชฺชน ฯ
ทสฺสนตฺถ กถนตฺถ ทสฺเสตุ ฯ ทิส ปกาสเน เตฺว ตุ
วาติ โยควิภาเคน อนาคเต ตุ ตโต จ วิภตฺติโยติ สุตฺเต จสทฺเทน
จตุตฺถีส สพฺพาสมิจฺจาทินา สโลโป ฯ สมฺมาสมฺพุทฺธนฺติ วจน
อาทิ ยสฺส วจนสฺส ต สมฺมาสมฺพุทฺธนฺติอาทิ ตคฺคุณพหุพฺพิหิ ฯ
อาทิสทฺเทน ปมคาถาเยว คหณ ฯ กสฺมา ฯ ปรโต เอว ตาว
ยถาธิปฺเปต...ตตฺถ วุตฺตาติ อาทีติ วกฺขมานตฺตา ฯ
ปรมวิจติ ฺต...ชนนนฺติ อิท จตุปฺปท ปกรณนฺติ ปทสฺส
วิเสสน ฯ ปกรณนฺติ อารภนฺโตติ ปเท กมฺม ฯ อารภนฺโต
อยนฺติ ปททฺวย อาจริโยติ ปทสฺส วิเสสน ฯ อาจริโยติ อาหาติ
ปเท วุตฺตกตฺตา ฯ ปมนฺติ ทสฺเสตุนฺติ ปเท กิรยิ าวิเสสน ฯ
ตาวาติ ทสฺเสตุนฺติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ รตน...นานีติ ทสฺเสตุนฺติ
ปเท กมฺม ฯ ทสฺเสตุนฺติ อาหาติ ปเท ตทตฺถสมฺปทาน ฯ
สมฺมาสมฺพุทฺธนฺติ อาทินฺติ อาหาติ ปเท กมฺม ฯ อาหาติ กตฺตุวาจก
อาขฺยาตปท ฯ
[๗] อาจริโย ปม ตาว รตน...ปโยชนานิ ทสฺเสตุ
สมฺมาสมฺพุทฺธนฺติ อาทิมาหาติ วุตฺต เอตฺถ ปเทสุ กึ ทสฺสิต
เกน ปเทน ทสฺสิตนฺติ ปุจฺฉ สนฺธายาห เอตฺถ หีติ อาทึ ฯ
หิ สจฺจ เอตฺถ เอตสฺมึ สมฺมาสมฺพุทฺธนฺติ อาทิวจเน สมฺมาสมฺ-
อภิ.๖๒
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 45

ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 45

พุทฺธ...อภิวาทิยาติ อิมินา ปเทน รตนตฺตยปณาโม อาจริเยน

วุตฺโตติ โยชนา ฯ วุจฺจิตฺถาติ วุตฺโต ฯ
เอตฺถาติ ปท อิมินา ปเทนาติ ปเท สมุหาธาโร ฯ หิสทฺโท
ทฬฺหีกรณตฺโถ ฯ สมฺมา...วาทิย อิตีติ ปท อิมินาติ ปทสฺส
สรูป ฯ อีมนิ าติ วุตฺโตติ ปเท กรณ ฯ รตน...ณาโมติ วุตฺโตติ
ปเท กมฺม ฯ อาจริเยนาติ วุตฺโตติ ปเท กตฺตา ฯ วุตฺโตติ
กมฺมวาจก กิตปท ฯ
อถวา ฯ หิ สจฺจ เอตฺถ เอเตสุ สมฺมาสมฺพุทฺธนฺติ-
อาทิคาถาปเทสุ สมฺมา...ทิยาติ อิมินา ปเทน รตน...อาจริเยน
วุตฺโตติ โยชนา ฯ
เอตฺถาติ นิทฺธารณ ฯ กสฺมา ปน เอตฺถาติ ปท นิท-ฺ
ธารณนฺติ ทฏพฺพ ฯ ปรโต อิมินา เอเตนาติ จ นิทฺธารณิยสฺส
ทสฺสนโต ฯ เสส ปุพฺพว ฯ กสฺมา ปน อิธาธิกาเร เหตุ น
ปกฺขิตฺโตติ ปุจฺฉา ฯ สมฺมาสมฺพุทฺธ...อภิวาทิยาติ อิมินา ปเทน
รตนตฺตยปณามสฺส ปากฏตฺตา เหตุ น ปกฺขิตฺโตติ วิสชฺชน ฯ
[๘] อภิเธยฺยาทีนิ เกน ปเทน ทสฺสิตานีติ ปุจฺฉ สนฺธายาห
อภิธมฺมตฺถสงฺคหนฺติ อาทึ ฯ อภิธมฺมตฺถสงฺคหนฺติ เอเตน ปเทน
อภิ...ธานานิ อาจริเยน วุตฺตานิ ฯ กสฺมา ฯ อภิธมฺมตฺถาน
อิธ อิมสฺมึ ปกรเณ สงฺคเหตพฺพทสฺสเนน เตส อภิธมฺมตฺถาน
สมุทิเตน สมุทายภูเตน อิมินา ปกรเณน ปฏิปาเทตพฺพภาวทีปนโต
อภิ.๖๒
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 46

อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 46

นิปฺผาเทตพฺพภาวทีปนโต เอกตฺถ เอกสฺมึ าเน สงฺคยฺห สงฺคเหตฺวา

กถนาการทีปนโต อตฺถานุ...ปริทีปนโต จาติ โยชนา ฯ
ยถา เหฏา อิมินาติ วุตฺต เอวมวตฺวา กสฺมา เอเตนาติ
วุตฺตนฺติ ฯ สมฺมาสมฺพุทฺธ...อภิวาทิยาติ อิท ปท อาสนฺนปท
นาม อภิธมฺมตฺถสงฺคหนฺติ อิท ปน ปท สมฺมาสมฺพุทฺธ...
อภิวาทิยาติ ปทโต ปรสฺมึ ิต ทูเร ิต นาม ตสฺมา ทูเร
ิตภาว อเปกฺขิตฺวา เอเตนาติ วุตฺต ฯ อภิ...ธานานีติ วุตฺตานีติ
ปเท กมฺม ฯ
[๙] นนุ ปกรณตฺโถ ปกรเณน วุตฺโต กรณปฺปกาโร
จ ปกรเณเนว ปากโฏ นามมฺป อภิธมฺมตฺถสงฺคหนฺติ ปเท
ปากฏ กสฺมา อภิเธยฺยาทีนิ อภิธมฺมตฺถสงฺคหนฺติ เอเตน วุตฺตานีติ
เหตุปุจฺฉ สนฺธายาห อภิธมฺมตฺถสงฺคหนฺติ อาทึ ฯ
อภิธมฺเม วุตฺตา อตฺถา อภิธมฺมตฺถา ฯ สงฺคหนิยาติ
สงฺคเหตพฺพา เย อภิธมฺมตฺถา อาจริเยน สงฺคหนิยา อิติ
ตสฺมา เต อภิธมฺมตฺถา สงฺคเหตพฺพา ฯ สปุพฺโพ คห คหเณ
ภาวกมฺเมสุ ตพฺพานิยา จุราทิโต เณณยาติเณ การิตานณฺโณ
โลป ฯ สสทฺโท ธาตุวิเสสโก ฯ ภวนฺติ พุทฺธิสทฺธา เอตสฺมา
๑

นิมิตฺตตฺถโตติ ภาโว ฯ ภู สตฺตาย วิสรุชปทาทิโต ณ

การิตานณฺโณ โลป อสโยคานฺตสฺส วุฑฺฒิ การิเต ฯ สงฺคเหตพฺพาน
ภาโว สงฺคเหตุพฺพภาโว ฯ ทสฺสิยเต ทสฺสน อภิธมฺมตฺถสงฺคหนฺติ
๑. พุทฺธิสทฺทาติ มฺเ อฺตฺถ ทิสฺสมานตฺตา ฯ
อภิ.๖๒
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 47
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 47

ปทสฺส ทสฺสนกิริยา ฯ ทิส ปกาสเน นนฺทาทีหิยุ อนกา

ยุณฺวูน เตสุ วุฑฺฒีติ อาทินา อิสฺส อ ปรเทฺวภาโว าเน สสฺส
ทฺวิตฺต ฯ สงฺคเหตพฺพภาวสฺส ทสฺสน สงฺค...ทสฺสน ฯ ยถา
ปรสฺมึ ทีปนโตติ วุตฺต เอวมวตฺวา กสฺมา ทสฺสเนนาติ วุตฺต ฯ
ทสฺสเนนาติ ปท เหฏา ทสฺเสตุนฺติ วุตฺตปทสฺสานุรูปนตฺถ วุตฺต ฯ
อวยเวน ส สห อุเทติ ปวตฺตตีติ สมุทิต ย ปกรณ
อวยเวน...ปวตฺตติ อิติ ตสฺมา ต ปกรณ สมุทิต ฯ สสทฺโท
สหตฺถวาจโก ฯ อุปุพฺโพ อิ คติย คติ ปวตฺติ พุธคมาทิตฺเถ
กตฺตริ ยวมท...มาติ ทาคโม นเย ฯ อุสทฺโท ธาตฺวตฺถานุ-
วตฺตโก ฯ
ปฏิปาทิยนฺเตติ ปฏิปาเทตพฺพา เย อภิธมฺมตฺถา กตฺตุภูเตน
อิมินา ปกรเณน ปฏิปาทิยนฺเต นิปฺผาทิยนฺเต อิติ ตสฺมา เต
อภิธมฺมตฺถา ปฏิปาเทตพฺพา ฯ ปติปพุ ฺโพ ปท คติย ตพฺโพ
ธาตูหิ เณณยณาเปณาปยการิตานิ เหตฺวตฺเถติ เณ ณโลโป นเย
กฺวจิ ปฏิ ปติสฺส ฯ ปฏิสทฺโท ธาตฺวตฺถ พาเธตฺวา นิปฺผนฺนตฺถวาจโก ฯ
ภวนฺติ พุทฺธิสทฺธา เอตสฺมาติ ภาโว ปฏิปาเทตพฺพาน ภาโว
ปฏิปาเทตพฺพภาโว ฯ ทีปยเต ทีปน ภาวสาธน ฯ ทิป ปกาเสน
นนฺทาทีหิ ยุ อนกา ยุณฺวนู  กฺวจิ ธาตูติ อาทินา อิสฺส ทีฆตฺต ฯ
ปฏิปาเทตพฺพสฺส ทีปน ปฏิ...ทีปน ฯ
สคยฺหาติ สปุพฺโพ คห คหเณ ปุพฺพกาเล...ตฺวา วาติ
อภิ.๖๒
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 48

อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 48

ตฺวา สพฺเพหิ ตูนาทีน โย นเย หวิปริยโย โล วาติ หสฺส เยน

ปริวตฺตน ฯ กถิยเต กถน กิริยา กถ กถเน นนฺทาทีหิ
ยุ ฯ อากรณ เภทน วิเสโส อากาโร ฯ อาการสทฺโท วิเสสวาจโก
ทฺวตฺตึสาการาติ ปโยเค วิย ฯ อาปุพฺโพ กร กรเณ ภาเวจ ฯ
อาสทฺโท ธาตฺวตฺถพาธโก ฯ กถนสฺส อากาโร กถนากาโร ฯ
กถนนฺติ ปท กรณปฺปกาโรติ เอตฺถ กรณนฺติ ปเทน สทิส ฯ
อากาโรติ ปท ปกาโรติ ปเทน สทิส ฯ เอว สทิสตฺเต สติ
กรณปฺปการทีปนโตติ วตฺตพฺพ กสฺมา กถนาการ อิติ ปท
วุตฺต ฯ กรณปฺปการสฺส ปากฏกรณตฺถ ฯ
อสติ ภวติ เอเตนาติ อตฺโถ สทฺโท เอเตน ปวตฺตนิมิตฺเตน
อสติ ภวติ อิติ ตสฺมา ต นิมิตฺต อตฺโถ นาม ฯ อส
ภูวิ สุวุสานมุวุสานมโต โถ จ ฯ อตฺถ วจนตฺถ อนุคจฺฉตีติ
อตถานุคตา ยา สมฺา อตฺถ...คจฺฉติ อิติ ตสฺมา สา
สมฺา อตฺถานุคตา ฯ อนุปุพฺโพ คม คติมฺหิ พุธคมาทิตฺเถ
กตฺตริ คมขนหนรมาทีนมนฺโตติ ธาตฺวนฺตโลโป ปุน อาปจฺจโย ฯ
สมฺายติ เอตายาติ สมฺา ทพฺพ เอตาย สฺาย
ปณฺฑิเตน สมฺายติ อิติ ตสฺมา สา สฺา สมฺา ฯ
สมปุพฺโพ า อวโพธเน อิตฺถิยมติยโววาติ อ ปุน อาปจฺจโย
ปรเทฺวภาโว าเน ฯ อตฺถานุคตา จ สา สมฺา จาติ อติถานุ-
คตสมฺา วิเสสนปุพฺพปโท ฯ ปริทีปยเต ปริทปี น ภาวสา-
อภิ.๖๒
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 49

ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 49

ธน ฯ ปริสทฺโท ธาตฺวตฺถานุวตฺตโก ฯ อตฺถานุคตสมฺาย

ปริทีปน อตฺถานุ...ปริทีปน ฯ เหฏา ทีปนโตติ เอตฺตกเมว
วุตฺต กสฺมา อิธ ปริสทฺโท ปกฺขิตฺโตติ ปุจฺฉา ฯ สจฺจ
อตฺถานุคตสมฺาทีปนโตติ วจเน วุตฺเต โกจิ สมฺาสทฺทสฺส
อิตฺถีลิงฺคภาว อชานิตฺวา เหฏา กถนาการาทีปนโตติ วุตฺตปทานุรูเปน
อตฺถานุคตสมฺาทีปนโตติ เอว คณฺเหยฺย อตฺถานุคตสมฺสฺส
อทีปนโตติ จ ปริจฺเฉท กเรยฺย ตสฺมา ตนฺนิวารณตฺถ ปริสทฺโท
ปกฺขิตฺโต ฯ จสทฺโท านปฺปยุตฺโต ปฏิปา...นโต จ
กถ...นโต จ อตฺถา...นโต จาติ โยเชตพฺโพ ฯ
อภิธมฺมถานนฺติ สงฺคเหตพฺพภาวาติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ
อิธาติ สงฺคเหตพฺพาติ ปเท อาธาโร ฯ สงฺค...เนนาติ ทีปนโตติ
ปเท ตติยาวิเสสน ฯ เตสนฺติ ปฏิ...ภาวาติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ
อิมินาติ ปฏิปาเทตพฺพาติ ปเท กตฺตา ฯ สมุทิเตนาติ อิมินาติ
ปทสฺส วิเสสน ฯ ปฏิปา...นโต กถ...นโต อตฺถา...นโตติ
ปทตฺตย วุตฺตานีติ ปเท าปกเหตุ ฯ เอกตฺถาติ กถนาติ ปเท
อาธาโร ฯ สงฺคยฺหาติ กถนาติ ปเท ปุพฺพกาลกิริยา ฯ
[๑๐] ปโยชน ปน เกน ปเทน ทสฺสิตนฺติ ปุจฺฉ สนฺธายาห
ปโยชนนฺติอาทึ ฯ ปโยชน ปน สงฺคหปเทน สามตฺถิยโต
อาจริเยน ทสฺสิตเมว กสฺมา อภิธมฺมตฺถาน เอกสฺมึ าเน
สงฺคเห...วเสน เตส อภิธมฺมตฺถาน สรูปา...สสิชฺฌนโตติ สมฺพนฺโธ ฯ
อภิ.๖๒
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 50

อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 50

ปนสทฺโท วิเสสตฺโถ ฯ กสฺมา ฯ โกฏาสนฺตราภาวโต ฯ

สงฺคห อิติ ปท สงฺคหปท สมฺภาวนปุพฺพปโท กมฺมธารโย ฯ
นนุ สงฺคหนฺติ อิมินาติ วา สงฺคหนฺติ เอเตนาติ วา วจน
วตฺตพฺพ กสฺมา สงฺคหปเทนาติ วุตฺตนฺติ ฯ สจฺจ สงฺคหนฺติ
อิมินา เอเตนาติ จ วจเน วุตฺเต สติ สงฺคหนฺติ ปท วุตฺตปททฺวย
วิย วิสุ ปทนฺติ กสฺสจิ สงฺกา สิยา สงฺคห อิติ ปท
อภิธมฺมตฺถสงฺคหนฺติ เอตฺถ ปเท คเหตฺวา วุตฺต น วิสุ ิตปทนฺติ
าเปตุ สงฺคหปเทนาติ วุตฺต ฯ
สมตฺเถตีติ สมตฺถ ย สงฺคหปท ปโยชนทสฺสเน สมตฺเถติ
สกฺโกติ อิติ ตสฺมา ต ปท สมตฺถ สมตฺถสฺส ภาโว
สามตฺถิย สงฺคหปทสฺส สตฺติ ฯ ณฺยตฺตตาภาเว ตูติ ตุสเทฺเทน ณิโย
เตสณฺโณโลป วุฑฺฒาทิ...สเณ จ ฯ สามตฺถิยโตติ วจน
สงฺคหปทตฺถโตติ วจน นิวตฺเตติ ฯ
ทสฺสยิตถฺ าติ ทสฺสิต ย ปโยชน อาจริเยน ทสฺสยิตฺถ
อิติ ตสฺมา ต ปโยชน ทสฺสิต ฯ ทิส ปกาสเน ภาวกมฺเมสุ ต
ยถาคมมิกาโร เตสุ วุฑฺฒีติ อาทินา อิสฺส อ ปรเทฺวภาโว าเน ฯ
นนุ เหฏา วิย วุตฺตนฺติ วตฺตพฺพ กสฺมา ทสฺสิตนฺติ วุตฺตนฺติ ฯ
เหฏา ทสฺเสตุนฺติ อนุรปู ตฺถ ทสฺสิตนฺติ วุตฺต ฯ วุตฺโต ทสฺสติ นฺติ
เทฺว สทฺทา สทฺทโต นานา น อตฺถโต เตน เหฏา
วุตฺโตติ วุตฺต ฯ เอวสทฺโท สนฺนฏิ านตฺโถ ฯ
อภิ.๖๒
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 51

ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 51

[๑๑] นนุ สงฺคหปท สงฺคหณกิริยามตฺตวาจก กสฺมา

ปโยชน ทสฺสิตนฺติ เหตุปุจฺฉ สนฺธาย เหตุ าเปนฺโต อภิ-
ธมฺมตฺถานเมกตฺถาติอาทิมาห ฯ
เอกสฺมึ าเน เอกตฺถ ฯ สงฺขิปตฺวา คหณ สงฺคโห
ภาวสาธน ฯ อสติ ภวตีติ สนฺโต โย สงฺคโห อสติ ภวติ อิติ
ตสฺมา โส สงฺคโห สนฺโต ฯ อส ภูวิ วตฺตมาเน มานนฺตาติ
อนฺโต สพฺพตฺถ สสฺสาทิโลโปจาติ อการโลโป ฯ สตีติ อส
ภูวิ อนฺตปจฺจโย สพฺพตฺถ...โป จ สฺมึ เสเสสุ นฺตุว โตติตา
สสฺมึนาสุ ฯ
อุคฺคหณ อุคฺคโห ฯ อุปุพฺโพ คห คหเณ สพฺพโต ณฺวุ-
ตฺวาวี วาติ อปจฺจโย ฯ อุสทฺโท ธาตุวิเสสโก ฯ ปริ สมนฺตโต
ปุจฺฉน ปริปจุ ฺฉา ฯ ปริปพุ ฺโพ ปุจฺฉ ปุจฺฉาย อิตฺถิยมติยโว วาติ
อ ฯ ปริสทฺโท ธาตุวิเสสโก ฯ อุคฺคโห จ ปริปุจฺฉา จ
อุคฺคหปริปุจฺฉา สมาหารทฺวนฺโทฺว ฯ เตส อภิธมฺมตฺถาน อุคฺคหปริ-
ปุจฺฉา ตทุคฺคหปริปุจฺฉา ฯ เตส อ...นนฺติ อุคฺค...ปุจฺฉาติ ปเท
กมฺม ฯ ตอุคฺคหปริปุจฺฉาติ วตฺตพฺเพ นิคฺคหิตสฺส ทการ กตฺวา
ตท...ปุจฺฉาติ วุตฺต ฯ ตทุคฺคหปริปุจฺฉา อาทิ เยส ธารณ-
สชฺฌายนจินฺตนาทีน เต ตทุคฺคหปริปุจฺฉาทโย ตคฺคุโณ ฯ วสน
สมฺพชฺฌน วโส ตทุคฺคหปริปุจฺฉาทีน วโส ตท...วโส ฯ
รูปย เต ปกาสิยเต รูป ปกติ ภาวสาธน ฯ รุป
อภิ.๖๒
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 52

อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 52

ปกาสเน สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี วาติ อ กฺวจิ ธาตูติอาทินา อุสฺส

ทีฆตฺต ฯ สนฺต รูป สรูป วิชชฺ มานปกติ ฯ ยทนุปปนฺนา นิปาตนา
สิชฺฌนฺตีติ สุตฺเตน สนฺตสฺส โส ฯ สสฺส วา รูป สรูป อตฺตโน
ปกติ สภาโว อิจฺเจวตฺโถ ฯ สภาโว ตุ นิสฺสคฺโค จ
สรูป ปกติตฺถิยนฺติ อภิธานปฺปทีปกา ฯ อวพุชฺฌน อวโพโธ
ปฺา ฯ อวปุพฺโพ พุธ าเณ ภาเว จ ณโลปวุฑฺฒิโย ฯ
อวอุปสคฺโค ธาตุวิเสสโก ฯ สรูปสฺส อวโพโธ สรูปาวโพโธ ฯ
มูลติ ปติฏติ เอเตนาติ มูล อตฺถสิทฺธิ เอเตน สรูปาว-
โพธสงฺขาเตน การเณน มูลติ ปติฏติ อิติ ตสฺมา ต การณ
มูล ฯ มูล ปติฏาย สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี วาติ อปจฺจโย ฯ โส
มูล เอติสฺสาติ ตมฺมูลิกา โส สรูปาวโพโธ เอติสฺสา อตฺถ-
สิทฺธิยา มูล การณ อิติ ตสฺมา สา อตฺถสิทฺธิ ตมฺมูลิกา
อตคฺคุโณ ฯ กฺวจิ สมาสนฺตคตานมการนฺโตติ อนฺเต กปจฺจโย
เตสุ วุฑฺฒีติ อาทินา อิตฺถีลิงฺคาธิกาเร กปจฺจเย ปเร อการสฺส
อิการ กตฺวา ตมฺมูลิกาติ วุตฺต ฯ จสทฺโท อฏานปฺปยุตฺโต
สรูปาวโพธสฺส จ ทิฏ...สิทฺธิยา จาติ โยเชตพฺโพ ฯ
ปสฺสิตพฺโพติ ทิฏโ  โย อตฺตภาโว ปุคฺคเลน ปสฺสิตพฺโพ
อิติ ตสฺมา โส อตฺตภาโว ทิฏโ ฯ ทิส เปกฺขเน ภาว-
กมฺเมสุ ต สาสทิสโต ตสฺส ริฏโ จาติ ตสฺส ริฏโ  รมฺหริ นฺ-
โต ราทิโน ฯ ธาริยเตติ ธมฺโม โย อตฺตภาโว ปุคฺคเลน
อภิ.๖๒
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 53
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 53

ธาริยเต ลกฺขิยเต อิติ ตสฺมา โส อตฺตภาโว ธมฺโม ฯ ธร

ธารเณ ธราทีหิ รมฺโม ราทิโลโป ฯ ทิฏโ จ โส ธมฺโม
จาติ ทิฏธมฺโม ปจฺจกฺขภูโต อตฺตภาโวตฺยตฺโถ ฯ ทิฏธมฺเม
ปวตฺโต ทิฏ ธมฺมิโก ตมธิเตติ อาทินา ณิโก ฯ
สมฺปเรตพฺโพติ สมฺปราโย โย ปรโลโก สตฺเตน
อุปฺปตฺติวเสน สมฺปเรตพฺโพ คนฺตพฺโพ อิติ ตสฺมา โส ปรโลโก
สมฺปราโย ฯ สปรปุพฺโพ อิ คติมฺหิ สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี วาติ อ
อฺเสุ จ อิสฺเส เอ อย ฯ สมฺปราเย ปวตฺโต สมฺปรายิโก
ณิโก ทิฏธมฺมิโก จ สมฺปรายิโก จ ทิฏ...ยิกา อิตริตร-
โยโค ฯ
อริยตีติ อตฺโถ ย ผล การเณน อริยติ ปวตฺติยติ อิติ
ตสฺมา ต ผล อตฺโถ ฯ อร คติย สุวุสานมุวุสานมโต โถ
จ ฯ ทิฏธมฺมิกสมฺปรายิกา จ เต อตฺถา จาติ ทิฏธมฺมิกสมฺ-
ปรายิกตฺถา วิเสสนปุพฺพปโท ฯ
สิชฺฌน สิทฺธิ ฯ สิธ สิทฺธิมฺหิ อิตฺถิยมติยโว วาติ
ติปจฺจโย ธฒภเหหิ ธฒา จ หจตุตฺถานมนฺตาน โท เธ ฯ ทิฏ-
ธมฺมิกสมฺปรายิกตฺถาน สิทฺธิ ทิฏ...สิทธฺ ิ ฯ อายาสน อายาโส
กิจฺจ ทุกฺขนฺตฺยตฺโถ ฯ อาปุพฺโพ อาส กิจฺเจ๒ ภาเว จาติ โณ
๑

เตสุ วุฑฺฒีติ อาทินา มชฺเฌ ยาคโม ฯ น อายาโส อนายาโส

อกิจฺโจ๓ ตฺยตฺโถ นนิปาตปุพฺพปทกมฺมธารโย สเร อน ฯ สุฏุ
๑. ๒. ๓. กิจฉฺ  กิจฺเฉ อกิจฉฺ นฺติ มฺเ ฯ
อภิ.๖๒
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 54

อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 54

สิชฺฌน สสิชฺฌน ฯ สสทฺโท ธาตุวิเสสโก ฯ สิธ สิทฺธิมฺหิ

นนฺทาทีหิ ยุ ภาวกมฺเมสุ โยติ ภาเว โย ตสฺส จ...ตฺวนฺตสฺส
วคฺเค โฆสาโฆสาน ตติยปมา อนกา ยุณฺวูน ฯ
อภิธมฺมตฺถานนฺติ สงฺคเหติ ปเท กมฺม ฯ เอกตฺถาติ
สงฺคเหติ ปเท อาธาโร ฯ สงฺคเหติ ปท สสิชฺฌนโตติ ปเท
ภาวสตฺตมี ฯ สตีติ สงฺคเหติ ปทสฺส ตุลฺยาธิกรณสตฺตมี ฯ ตทุ...
วเสนาติ อวโพธสฺสาติ ปเท วิเสสนตติยา ฯ เตสนฺติ สรูปาติ
ปเท สมฺพนฺโธ ฯ สรู...ธสฺส ทิฏิ...สิทฺธิยาติ ปททฺวย
สสิชฺฌนโตติ ปเท กิริยาสมฺพนฺโธ ฯ ตมฺมูลิกายาติ ทิฏิ...
สิทฺธิยาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ อนายาเสนาติ สสิชฺฌนโตติ ปเท
วิเสสนตติยา ฯ ส...โตติ ทสฺสิตเมวาติ ปเท าปกเหตุ ฯ
[๑๒] รตนตฺตยปณามาทีนิ อาจริเยน ทสฺสิตานิ ตานิ
กึปโยชนานีติ ปุจฺฉ สนฺธาย เตส รตนตฺตยปณามาทีน ปโยชน
าเปนฺโต ตตฺถาติอาทิมาห ฯ ตตฺถ เตสุ รตนตฺตยปณามาทีสุ
รตน...ชน รตน...ผล ตาว อภิเธยฺยาทีน ปโยชนทสฺสนโต
ปม พหุธา พหูหิ ปกาเรหิ อาจริยา ฏีกาการาจริยา ปปฺเจนฺติ
วิตฺถาเรนฺติ ฯ
ตตฺถาติ นิทฺธารณ ฯ รตนตฺตยปณามาติ นิทฺธารณิย ฯ
รตน...ชนนฺติ ปปฺเจนฺตีติ ปเท กมฺม ฯ ปโยชยตีติ ปโยชน
ย ผล รตนตฺตยปณามสงฺขาเตน การเณน ปโยชยติ ปวตฺตยติ
อภิ.๖๒
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 55
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 55

อิติ ตสฺมา ต ผล ปโยชน ฯ รตนตฺตยปณามสฺส ปโยชน

รตน...ชน ฯ ตาวาติ ปปฺเจนฺตีติ ปเท กิริยาวิเสสน ฯ
พหุธาติ ปปฺเจนฺตีติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ พหูหิ วิภาเคหิ พหุธา
วิภาเค ธา จ ฯ ปปฺเจนฺตีติ ปสทฺโธ ธาตฺวานุวตฺตโก ฯ
ปปุพฺโพ ปจิ วิตฺถาเร อนฺติวิภตฺติ จุราทิโตเณณยาติ เณ
การิตานณฺโณ โลป กฺวจิ ธาตูติ อาทินา เอการโต อการโลโป
นเย เตสุ วุฑฺฒีติอาทินา มชฺเฌ นิคคฺ หิตาคโม วคฺคนฺต วา วคฺเค
นเย ฯ อาจริยาติ ปปฺเจนฺตีติ ปเท กตฺตา ฯ อาจริยาติ
อานนฺทาจริยธมฺมปาลาจริยา ฯ ตตฺถ อานนฺทาจริโย รตนตฺตยปณาม-
วจน อตฺตโน รตนตฺตยปสาทวิฺาปนตฺถนฺติอาทินา รตนตฺตย-
ปณามผล มูลฏีกาย วิตฺถาเรติ ฯ ธมฺมปาลาจริโย ปน สวณฺณ-
นารมฺเภ รตนตฺตยวนฺทนา สวณฺเณตพฺพธมฺมสฺส ปภวนิสฺสย-
วิสุทฺธิปฏิเวธนตฺถ ต ปน ธมฺมสวณฺณนาสุ วิฺูน พหุมานุปฺ-
ปาทนตฺถ ต สมฺมเทว เตส อุคฺคหณธารณาทิกฺกมลทฺธพฺพาย
สมฺมาปฏิปตฺติยา สพฺพหิตสุขนิปฺผาทนตฺถ อถวา มงฺคลภาวโต
สพฺพกิริยาสุ ปุพฺพกิจฺจภาวโต ปณฺฑิเตหิ สมาจริตภาวโต อายตึ
ปเรส ทิฏานุคตึ อาปชฺชนโต จ สวณฺณนาย รตนตฺตยปณาม-
กิริยาติ เอว สุมงฺคลวิลาสินิยา ทีฆนิกายฏกถาย ฏีกาย
วิตฺถาเรติ ฯ ฏีกาจริเยหิ วิตฺถาริตานิ พหูนิ รตนตฺตยปณามปฺป-
โยชนานิ โหนฺติ ฯ
อภิ.๖๒
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 56
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 56

[๑๓] กึ ปน อฏกถาจริเยน อธิปฺเปตเมว ปโยชน

อุทาหุ พหูนิ ตานิ ปโยชนานิ อธิปฺเปตานีติ ปุจฺฉ สนฺธายาห
วิเสสโตติอาทึ ฯ วิเสสโต ปน วิเสเสน อติสเยน อนฺตรายนิวารณ
อนฺตรายนิเสธน อฏกถาจริยา ปจฺจาสึสนฺตึ อิจฺฉนฺติ ฯ
วิเสสโตติ ปจฺจาสึสนฺตีติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ วิเสสน
อติสยน วิเสโส ภาวสาธน ฯ วิปพฺโพ สิส อติสเย สพฺพโต
ณฺวุตฺวาวี วาติ อปจฺจโย อฺเสุ จ อิสฺเส กฺวจิ โตติ โยค-
วิภาเคน ตติยตฺเถ โต ฯ ปนสทฺโท วิเสสตฺโถ ฯ นิวาริยเต
นิเสธิยเต นิวารณ ฯ นิปุพฺโพ วร วารเณ นนฺทาทีหิ ยุ
อฺเสุ จ ฯ นิสทฺโท ธาตฺวตฺถพาธโก ฯ อนฺตรายาน นิวารณ
อนฺต...รณ ฯ อนฺต...รณนฺติ ปจฺจาสึสนฺตีติ ปเท กมฺม ฯ
ปฏิอาปุพฺโพ สิส อิจฺฉาย อนฺติ ภูวาทิโต อ เตสุ วุฑฺฒีติอาทินา
นิคฺคหิตาคโม สพฺโพจนฺติ ปรเทฺวภาโว าเน นเย ฯ
[๑๔] สกวจน ปรวจเนน สาเธนฺโต อาห ตถาหิจฺจาทึ ฯ
ตถาหิ สจฺจ ตสฺสานุภาเวน หตนฺตราโยติ วจน สมนฺตปาสาทิกาย
สงฺคหกาเรหิ วุตฺต ฯ
ตถาหีติ ทฬฺหีกรณตฺเถ นิปาโต ฯ หิ ตถาหีติ อิจฺเจเต
ทฬฺหีกรณตฺเถหิ สทฺทนีติ ฯ วุจฺจิตฺถาติ วุตฺต ย วจน อาจริเยน
วุจฺจิตฺถ อิติ ตสฺมา ต วุตฺต ฯ สงฺคยฺหนฺติ เอตฺถาติ สงฺคหา
โปราณฏกถาจริยา เอตฺถ เอตาสุ อฏกถาสุ อาจริเยน
อภิ.๖๒
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 57
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 57

สงฺคยฺหนฺติ สงฺขิปยนฺติ อิติ ตสฺมา ตา อฏกถา สงฺคหา

พุทฺธโฆสาจริเยน กตา อฏิกถา ฯ ตถาหิ วุตฺต เนตฺติฏีกาย
สงฺคเหสูติ อฏกถาสุ โปราณฏกถาน หิ สงฺเขปภูตา อิทานิ
อฏกถา สงฺคหาติ วุตฺตาติ ฯ สงฺคเห กรึสูติ สงฺคหการา เย
อฏกถาจริยา สงฺคเห อฏกถาโย กรึสุ อิติ ตสฺมา เต อฏ-
กถาจริยา สงฺคหการา ฯ สงฺคหกาเรหีติ อิทฺจ พุทฺธโฆสาจริย
สนฺธาย วุตฺต ฯ ยทิ เอว สติ กสฺมา พหุวจน กต สงฺคหกาเรนาติ
วตฺตพฺพนฺติ ฯ สจฺจ อปจฺจยา ธมฺมาติอาทีสุ วิย เอกสฺ-
สตฺถสฺส อปริจฺเฉทวเสน พหุวจน โหตีติ าปนตฺถ พหุวจน กต
ปฏานฏีกาย อาจริยานนฺติ เรวตตฺเถร วทตีติ วุตฺตวจน วิย ฯ
ตสฺสานุภาเวนาติ ตสฺส ยถาวุตฺตสฺส ปุฺปฺปวาหสฺส อานุภาเวน
พเลน ฯ ตตสมฺปตฺติยา วิพนฺธนวเสน สตฺตสนฺตานสฺส อนฺตเร
เวมชฺเฌ เอติ อาคจฺฉตีติ อนฺตราโย ทิฏธมฺมิกาทิอนตฺโถ
ปณามปฺปโยชเน วุตฺตวิธินา หโต วิทฺธสิโต อนฺตราโย อุปทฺทโว
อสฺสาติ หตนฺตราโย อตคฺคุณจตุตฺถีพหุพฺพิหิ ฯ
วุตฺตวิธินาติ หโตติ ปเท กตฺตา ฯ อสฺสาติ อสฺส อาจริยสฺส
หโตติ ปเท สมฺปทาน ฯ ตถาหีติ นิปาโต ฯ สงฺคห-
กาเรหีติ วุตฺตนฺติ ปเท กตฺตา ฯ ตสฺสา...อิตีติ วจนนฺติ ปทสฺส
สรูป ฯ วจนนฺติ วุตฺตนฺติ ปเท กมฺม ฯ วุตฺตนฺติ กมฺมวาจก
กิตปท ฯ
อภิ.๖๒
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 58
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 58

[๑๕] อาจริยา รตนตฺตยปณามปฺปโยชน ปปฺเจนฺติ

อนฺตรายนิวารณมฺป รตนตฺตยปณามปฺปโยชนนฺติ วจน ตยา วุตฺต โก
ปน รตนตฺตยปณาโม กึปณามกิริยา รตนตฺตยปณาโม นาม
อุทาหุ โย กปฺปโกฏีหิปตยฺ าทิโก สทฺโท รตนตฺตยปณาโม นามาติ
โจทน มนสินิธายาห รตนตฺตยปณาโมตฺยาทึ ฯ หิ สจฺจ
รตนตฺตยปณาโม อตฺถโต...กุสลเจตนา ฯ
หิสทฺโท ทฬฺหีกรณตฺโถ ฯ อริยติ ายตีติ อตฺโถ
เจตนา ฯ กสฺมา ปน สรูปโตติ น วุตฺตนฺติ ปุจฺฉา ฯ รตนตฺตย-
ปณามสทฺทสฺส ปน เทฺว อตฺถา วจนตฺโถ วจนียตฺโถติ ตสฺมา
วจนียตฺถ สนฺธาย อตฺถโตติ วุตฺต ฯ ปณมน ปณาโม ฯ
กรณ กิริยา ฯ กร กรเณ วชาทีหิ...ปจฺจนฺเตติ ยปจฺจโย
ปุพฺพมโธ นเย กรย อิติ รูป เตสุ วุฑฺฒีติอาทินา มชฺเฌ
อิการาคโม อิตฺถิยมโต อาปจฺจโย ฯ กิริยาติ สกฺกฏภาสา-
ปาวจเน อทสฺสนโต ปณามาภินิปฺผาทิกาติ เอตฺตเก วุตฺเต เจตนาป
ปณาโม นาม ตสฺมา ตนฺนิวตฺตนตฺถ กิริยาติ ปกฺขิตฺต ฯ
ปณาโม จ โส กิริยา จาติ ปณามกิรยิ า ฯ กิริยาภินิปฺผาทิกาติ
เอตฺตเก วุตฺเต กิริยาสามฺ สมฺภวติ ตสฺมา ปณามาติ
ปกฺขิตฺต ฯ ปณาโม เอว กิริยา ปณามกิริยา อวธารณปุพฺพปโท ฯ
ปณามกิริย อภินิปฺผาเทตีติ ปณา...ทิกา ยา เจตนา ปณา...
เทติ อิติ ตสฺมา สา เจตนา ปณา...ทิกา ฯ ปณาม...
อภิ.๖๒
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 59
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 59

นิปฺผาทกาติ วตฺตพฺเพ เตสุ วุฑฺฒีติอาทินา อิตฺถลี ิงฺคาธิกาเร

อการสฺส อิการ กตฺวา ปณาม...ทิกาติ วุตฺต ฯ กุสลา จ สา
เจตนา จาติ กุสลเจตนา วิเสสนปุพฺพปโท ฯ กสฺมา เจตนาว
วุตฺตาติ ปุจฺฉา ฯ กุสลากุสลกมฺมา เจตนาปธานา ตสฺมา
เจตนาว วุตฺตา ฯ สา จ พหุวิธตฺตา กุสลปเทน วิเสสิตา ฯ สา
จ ทานาทิวเสน พหุวิธตฺตา ปณาม...นิปฺผาทิกาติ ปเทน วิเสสิ-
ตา ฯ กจฺจายเน ตุ กจฺจายนตฺเถรสฺส ปณามกิริยาภินิปฺผาทิกา
เจตนา กิริยาเจตนาติ ทฏพฺพา ฯ
รตนตฺตยปณาโมติ ลิงฺคตฺโถ ฯ หีติ นิปาโต ฯ อตฺถโตติ
เจตนาติ ปทสฺส วิเสสนตติยา ฯ กุสลเจตนาติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
[๑๖] ปมชวนเจตนาทิกา ปน กุสลเจตนา ปณามกิริยา-
ภินิปฺผาทิกา โหนฺติ กา ปน เจตนา กิมฺภูตา อนฺตราย
นิวารณาติ โจทน มนสิกตฺวา อาห สา จาตฺยาทึ ฯ วนฺทเนยฺย-
วนฺทกาน เขตฺตชฺฌาสยสมฺปทาหิ ทิฏ ธมฺมเวทนียภูตา สา จ
เจตนา ยถา...กมฺมานิ ปฏิพาหิตฺวา...สาเธติ ตสฺมา อนฺตรายาน
อปฺปวตฺติยา สาธนโต ยถารทฺธ...สสิชฌ ฺ นตฺถฺจ ปกรณา-
รมฺเภ รตนตฺตยปณามกรณ อถวา อาจริเยน กตนฺติ โยชนา ฯ
สา จาติ สพฺพวีถีสุ ปวตฺตา ปมชวนเจตนาโย เอกตฺต
อุปเนตฺวา สาติ วุตฺตา ฯ จสทฺโท วากฺยารมฺโภ ฯ เอสา หิ
คนฺถการาน ปกติ ยทิท กิฺจิ วตฺวา ปุน อปร วตฺตุมารภนฺตาน
อภิ.๖๒
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 60
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 60

จสทฺทสฺส โยโค ฯ วนฺทน อรหตีติ วนฺทเนยฺย ย รตน

โลกสฺส วนฺทน อรหติ อิติ ตสฺมา ต รตน วนฺทเนยฺย ตทฺธิต-
วิคฺคโห ฯ ตมธิเต...สุ จาติ จสทฺเทน เณยฺโย เตสณฺโณ โลป
ยทนุปปนฺนาติอาทินา วา เอโย ทฺวิตฺต ฯ วนฺทเนยฺย วนฺทนฺตีติ
วนฺทเนยฺยวนฺทกา เย อาจริยา วนฺทเนยฺย วนฺทนฺติ อิติ ตสฺมา
เต อาจริยา วนฺท...กา รตนตฺตย วนฺทิตฺวา คนฺถการกา
อฏกถาจริยาทโย อาจริยา ฯ
ขิตฺต พีช มหปฺผลภาวกรเณน ตายตีติ เขตฺต ย าน
ชเนน ขิตฺต พีช...ตายติ รกฺขติ อิติ ตสฺมา ต าน เขตฺต
เกทาราทิ ฯ ขิตฺตสทฺทุปปโท ตา รกฺขเณ ฉทาทีหิ ตตฺรณาติ
ต ปุพฺพมโธ นเย เตสุ วุฑฺฒีติอาทินา อิสฺส เอ ตถารทฺวย-
โลโป จ สิ สึ ฯ กุสลตฺถิกาน ชนาน ปุฺสฺส วุฑฺฒิยา เขตฺต
วิยาติ เขตฺต ย รตนตฺตย กุสลตฺถิ...วิย อิติ ตสฺมา ต
รตนตฺตย เขตฺต ตทฺธิตวิคฺคโห ฯ อารมฺมณ อธิกจิ ฺจ สิยติ ปวตฺตตีติ
อชฺฌาสโย โย สภาโว อารมฺมณ...ปวตฺตติ อิติ ตสฺมา โส
สภาโว อชฺฌาสโย ฉนฺโท ปสาโทเยว วา ฯ เตน สารตฺถ-
ทีปนิยาทีสุ อตฺตโน ปสาทสมฺปตฺติยาติ วุตฺต ฯ อธิอาปุพฺโพ สิ ปวตฺติย
สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี วาติ อ อฺเสุ จ เอ อย อชฺโฌ อธิ ฯ
เขตฺตฺจ อชฺฌาสโย จ เขตฺตชฺฌาสโย ฯ สมฺปชฺชน สมฺปทา
คุโณ ฯ สมฺปชฺชนฺติ เอตายาติ วา สมฺปทา สตฺตา เอตาย
อภิ.๖๒
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 61
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 61

คุณชาติยา สมฺปตฺตึ ปชฺชนฺติ คจฺฉนฺติ อิติ ตสฺมา สา คุณชาติ

สมฺปทา ฯ สปุพฺโพ ปท คติมฺหิ อิตถฺ ิยมติยโว วาติ อ ฯ สสทฺโท
สมฺปตฺติวาจโก ฯ เขตฺตชฺฌาสยาน สมฺปทา เขตฺตชฺฌาสยสมฺปทา ฯ
ปสฺสิตพฺโพติ ทิฏโ  โย อตฺตภาโว ปุคฺคเลน ปสฺสิตพฺโพ-
อิติ ตสฺมา โส อตฺตภาโว ทิฏโ ฯ ทิส เปกฺขเณ
ภาวกมฺเมสุ ต สาสทิสโต ตสฺส ริฏโ  จ รมฺหิ รนฺโต ราทิโน ปุพฺพมโธ
สรโลโป นเย ฯ ธาริยเตติ ธมฺโม ทิฏโ จ โส ธมฺโม จาติ
ทิฏธมฺโม ทิฏธมฺเม เวทิตพฺพา วิปากานุภวนวเสนาติ ทิฏธมฺม-
เวทนียา ยา เจตนา ปุคฺคเลน วิปากานุภวนวเสน ทิฏธมฺเม
เวทิตพฺพา อนุภวนียา อิติ ตสฺมา สา เจตนา ทิฏ ...นียา ฯ
วิท อนุภวเน ภาวกมฺเมสุ ตพฺพานียา อฺเสุ จ อิสฺเส กฺวจาทีติ-
อาทินา อีการสฺส รสฺสตฺต ฯ ทิฏธมฺมเวทนียา จ สา ภูตา
จาติ ทิฏธมฺมเวทนียภูตา สา ทิฏธมฺมเวทนียา จ ภูตา จ
อิติ ตสฺมา ทิฏ...ภูตา วิเสสนุตฺตรปทกมฺมธารโย
ลภิยิตฺถาติ ลทฺธา ยา สมฺปตฺติ ปุคฺคเลน ลภิยิตฺถ อิติ
ตสฺมา สา สมฺปตฺติ ลทฺธา ฯ ลภ ลาเภ ภาวกมฺเมสุ ต
ธฒภเหหิ ธฒา จ หจตุตฺถานมนฺตาน โท เธ ฯ ยา ยา ลทฺธา
ยถาลทฺธา วิเสสนุตฺตรปโท ฯ ยถาสทฺโท วิจฺฉาวาจโก ฯ
สมฺปชฺชเตติ สมฺปตฺติ ย ผล ปุคฺคเลน สมฺปชฺชเต อิติ ตสฺมา
ต ผล สมฺปตฺติ ปวตฺติวิปากาทิ ฯ สปุพฺโพ ปท คติย อิตฺถิย-
อภิ.๖๒
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 62

อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 62

มติยโว วาติ ติ คุณาทีนฺจาติ ธาตฺวนฺตโลปทฺวิตฺตานิ ฯ ยถาลทฺธา

จ สา สมฺปตฺติ จาติ ยถาลทฺธสมฺปตฺติ ฯ นิมิยติ เอตฺถ
ตทายตฺตวุตฺติตายาติ นิมิตฺต ผล เอตฺถ การเณ ตทายตฺตวุตฺติตาย
เตน การเณน อายตฺตวุตฺติภาเวน นิมิยติ ปกฺขิปยติ อิติ ตสฺมา
ต การณ นิมิตฺต ปุราณกมฺม ฯ นิปพุ ฺโพ มิ ปกฺขิปเน ฯ
ยถาลทฺธสมฺปตฺติยา นิมิตฺต ยถาลทฺธสมฺปตฺตินิมิตฺต ยถาลทฺธสมฺ-
ปตฺตินิมิตฺต เอว ยถา...นิมิตฺตก ฯ สพฺพโต โกติ สุตฺเต สพฺพโต-
คหเณน สกตฺเถ โก ฯ กริยิตฺถาติ กมฺม ย ธมฺมชาต
ปุคฺคเลน กริยิตฺถ อิติ ตสฺม ต ธมฺมชาต กมฺม ฯ กร
กรเณ ธราทีหิ รมฺโม ฯ
พลติ อภิภวติ เอเตนาติ พล กมฺม เอเตน ธมฺมชาเตน
สฺมกมฺมสฺส สตฺตึ อภิภวติ อิติ ต ธมฺมชาต ผล สตฺติ ฯ
พล อภิภวเน สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี อ ฯ ปทิยเต ปทาน
ภาวสาธน ฯ ปปุพฺโพ ทา ทาเน นนฺทาทีหิ ยุ อนกา ยุณฺวูน ฯ
ปสทฺโท ธาตฺวานุวตฺตโก ฯ ปปุพฺโพ ทานสทฺโท ทานตฺถวาจโก
สมฺมา ปทิยเต อสฺสาติ สมฺปทานนฺติ ปโยโค วิย ฯ อนุรูป
พลสฺส ปทาน อนุพลปฺปทาน ฯ อนุรูปนฺติ ปทานนฺติ ปทสฺส
กิริยาวิเสสน ฯ อนุรูป พลนฺติ วา พลสฺส อนุรูป ปจฺฉา วา
อนุพลนฺติ วา วิคฺคโห น กาตพฺโพ ฯ กสฺมา ฯ อภิธมฺมานุฏีกาทีสุ
พลานุปฺปทานวเสนาติ เอตฺถ พลสทฺทโต ปรสฺมึ ิตสฺส
อภิ.๖๒
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 63
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 63

อนุสทฺทสฺส ทสฺสนโต ฯ ยถา ปน อนุฏีกาทีสุ พลสทฺทโต ปรสฺมึ

อนุสทฺโท ปกฺขิตฺโต เอว อปกฺขิตฺวา อาทิมฺหิ อนุสทฺโท
ปกฺขิตฺโตติ ฯ อนุสทฺโท ปสทฺโท วิย ธาตฺวานุวตฺตโก น โหติ
วิสุ อตฺถวาจโกติ าปนตฺถ อาทิมฺหิ อนุสทฺโท ปกฺขิตฺโต ฯ
เอว สติ อนุฏีกาทีสุ อนุสทฺโท ธาตฺวานุวตฺตโก สิยาติ เจ น
อธิปฺปายวเสน อนุรูปตฺถสฺส คเหตพฺพตฺตา ฯ วสน สมฺพชฺฌน
วโส อนุพลปฺปทานสฺส วโส อนุ...วโส ฯ
นิพฺพตฺตยิตฺถาติ นิพฺพตฺติตา ยา วิปากสนฺตติ กมฺเมน
นิพฺพตฺตยิตฺถ อิติ ตสฺมา สา วิปากสนฺตติ นิพฺพตฺติตา ฯ
นิปุพฺโพ วตุ วตฺตเน ภาวกมฺเมสุ ต ยถาคมมิกาโร ปรเทฺว-
ภาโว าเน วสฺส ตสฺส จ ทฺวิตฺต โท ธสฺส จาติ จสทฺเทน
วทฺวยสฺส พทฺวย ฯ นิสทฺโท ธาตฺวตฺถพาธโก ฯ เตน กมฺเมน
ินิพฺพตฺติตา ตนฺนิพฺพตฺติตา ฯ เตนาติ นิพฺพตฺติตาติ ปเท กตฺตา ฯ
นิคฺคหิตฺจาติ ตสทฺทโต ปร นิคฺคหิตาคโม วคฺคนฺต วา วคฺเค ฯ
วิปจฺจตีติ วิปาโก ย ผล วิปจฺจติ นิปชฺชติ อิติ ตสฺมา ต
ผล วิปาโก ฯ วิปุพฺโพ ปจ ปาเก สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี วาติ
ณฺวุ โลปวุฑฺฒิโย อนกา ยุณฺวูน ฯ วิสทฺโท ธาตุวิเสสโก ฯ
สนฺตน ปพนฺธน สนฺตติ อวิจฺเฉทปฺปวตฺติ ฯ สปุพฺโพ ตนุ
วิตฺถาเร มิทาทีหิ ตติติโยติ ติ ฯ กฺวจิ ธาตูติอาทินา ธาตฺวนฺตโลโป
วคฺคนฺต วา วคฺเค ฯ วิปากสฺส สนฺตติ วิปากสนฺตติ ตนฺนิพฺพตฺติตา
อภิ.๖๒
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 64
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 64

จ สา วิปากสนฺตติ จาติ ตนฺนิ...สนฺตติ วิเสสนปุพฺพ-

ปโท ฯ
อนฺตรา เวมชฺเฌ อายนฺติ อาคจฺฉนฺตีติ อนฺตรายา เย
อุปทฺทวา อนฺตรา...อาคจฺฉนฺติ อิติ ตสฺมา เต อุปทฺทวา
อนฺตรายา ฯ อนฺตราติ นิปาโต ฯ อิ คติมฺหิ สพฺพโต ณ วุตฺ-
วาวี วาติ อ อฺเสุ จ เอ อย ฯ อนฺตราเย กโรนฺตีติ อนฺตราย-
กรานิ ยานิ กมฺมานิ อนฺตราเย กโรนฺติ อิติ ตสฺมา ตานิ
กมฺมานิ อนฺตรายกรานิ ฯ กร กรเณ สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี วาติ
อ ฯ อุปคนฺตฺวา ปเฬตีติ อุปปฬก ย กมฺม วิปากสนฺตาน
อุปคนฺตวา ปเฬติ พาธติ อิติ ตสฺมา ต กมฺม อุปปฬก
อกุสลกมฺม ฯ อุปปุพฺโพ ปฬ พาธเน สพฺพโต ณฺวุตฺวาวีวาติ ณฺวุ
อนกา ยุณฺวูน กฺวจิ ธาตูติอาทินา ทีโฆ ฯ อุปปฬกิ นฺติป ฯ ต
น สุนฺทร ฯ อุปคนฺตฺวา ฉินฺทตีติ อุปจฺเฉทก ย กมฺม วิปาก-
สนฺตาน อุปคนฺตฺวา ฉินฺทติ อิติ ตสฺมา ต กมฺม อุปจฺเฉทก ฯ
อุปฆาตกนฺติป เอตสฺเสว นาม ฯ อุปปุพฺโพ ฉิท เทฺวธากรเณ
ณฺวุ อสโยคานฺตสฺส วุฑฺฒิ การิเต อิสฺเส วคฺเค...ปมา ฯ
อุปปฬกฺจ อุปจฺเฉทกฺจ อุปปฬกอุปจฺเฉทกานิ ฯ ตตฺถ กมฺมนฺ-
ตรชนิตวิปากสฺส จิรตรปฺปวตฺติวินิพนฺธก กมฺม อุปปฬก นาม ฯ
กมฺมนฺตรสฺส วิปาก อุปจฺฉินฺทิตฺวา วิปาก ชเนนฺต กมฺม อุปจฺ-
เฉทก นาม ฯ นนุ จตฺตาริ กมฺมานิ โหนฺติ กสฺมา ชนกุปตฺ-
อภิ.๖๒
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 65
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 65

ถมฺภกานิ น วุตฺตานีติ ปุจฺฉา ฯ ชนกกมฺม วิปากสนฺตติชนก

ปุราณกมฺม อุปตฺถมฺภก ปน อฺ กมฺมฺเจว ปณามเจตนา จ
วิปากสนฺตติยา อุปตฺถมฺภกร ตสฺมา เทฺว กมฺมานิ น วุตฺตานิ ฯ
กริยึสูติ กมฺมานิ กมฺมสาธน ฯ อุปปฬกอุปจฺเฉทกานิ เอว
กมฺมานิ อุป...เฉทกกมฺมานิ อวธารณปุพฺพปโท ฯ ปฏิพาหิตฺวาติ
นิเสเธตฺวา ฯ ปติปุพฺโพ วห วหเณ ตูน ตฺวาน ตวาติ โยควิภาเคน
สมานกาเล ตฺวา ยถาคมมิกาโร กฺวจิ ธาตูติอาทินา ทีฆตฺต
โท ธสฺส จาติ จสทฺเทน วสฺส โพ กฺวจิ ปฏิ ปติสฺส ฯ ปติสทฺโท
ธาตฺวตฺถพาธโก ฯ
นิททนฺติ อตฺตโน ผล ปวตฺเตนฺตีติ นิทานานิ ยานิ
กมฺมานิ อตฺตโน ผล นิททนฺติ ปวตฺเตนฺติ อิติ ตสฺมา ตานิ
กมฺมานิ นิทานานิ ฯ นิปุพฺโพ ทา ทาเน กตฺตุกรณปฺปเทเสสุ จ
ยุ อนกา ยุณฺวูน ฯ นิสทฺโท ธาตฺวตฺถานุวตฺตโก ฯ ตานิ
กมฺมานิ นิทานานิ เยส เต ตนฺนิทานา ตานิ เทฺว กมฺมานิ เยส
อนฺตรายาน นิทานานิ อาทิกรณานิ เต อนฺตรายา ตนฺนิทานา
อตคฺคุโณ ฯ นิคฺคหิตฺจาติ ปุพฺเพ นิคฺคหิตาคโม วคฺคนฺต วา
วคฺเค ฯ
อธิปฺปยเต อิจฺฉิยเตติ อธิปฺเปโต โย อตฺโถ ปโยชน
อาจริเยน อธิปฺปยเต อิจฺฉิยเต อิติ ตสฺมา โส อตฺโถ อธิปฺเปโต ฯ
อธิปปุพฺโพ อิ คติย ภาวกมฺเมสุ ต ฯ โย โย อธิปฺเปโต
อภิ.๖๒
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 66
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 66

ยถาธิปฺเปโต วิเสสนุตฺตรปโท ฯ ยถาสทฺโท วิจฺฉาวาจโก ฯ อริยติ

ปวตฺติยตีติ อตฺโถ ย ผล ปณามเจตนาสงฺขาเตน การเณน
อริยติ กวตฺติยติ อิติ ตสฺมา ต ผล อตฺโถ รตนตฺตยปณามสฺส
ผล ฯ อร คติย สุวุสานมุวุสานมโต โถ จ ฯ ยถาธิปฺเปโต
จ โส อตฺโถ จาติ ยถาธิปฺเปตตฺโถ วิเสสนปุพฺพปโท ฯ
สิชฺฌน สิทฺธิ ยถาธิปฺเปตตฺถสฺส สิทฺธิ ยถา...สิทฺธิ ยถาธิป-ฺ
เปตตฺถสิทฺธึ วิพนฺธนฺตีติ ยถา...วิพนฺธกา เย อนฺตรายา ยถา...
สิทฺธึ วิพนฺธนฺติ นิวาเรนฺติ อิติ ตสฺมา เต อนฺตรายา ยถา...
พนฺธกา ฯ วิปุพฺโพ พนฺธ พนฺธเน สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี วาติ ณฺวุ
อนกา ยุณฺวูน ฯ วิสทฺโท ธาตฺวตฺถพาธโก ฯ
รุชตีติ โรโค โย อาพาโธ รุชติ สตฺต พาธติ อุปตาเปติ
วา อิติ ตสฺมา โส อาพาโธ โรโค ฯ กมฺมสมุฏานสฺสป
โรคสฺส วิสภาคปจฺจยสมุฏานธาตุกฺโขโภ อาสนฺนการณ ปเคว
อิตรสฺส ฯ โส จ อตฺถโต รูปธมฺมาน วิปากาวตฺถา
ิติภงฺคกฺขเณสุ สิยาติ ฯ รุช โรเค วิสรุชปทาทิโต ต ณโลป-
วุฑฺฒิ กคา จชาน ฯ โรโค อาทิ เยส ภยาทฺยุปทฺทวาน เต
โรคาทโย ตคฺคุโณ ฯ โรคาทโย เอว อนฺตรายา โรคาทิ-
อนฺตรายา ฯ ปวตฺตน ปวตฺติ ฯ ปปุพโฺ พ วตุ วตฺตเน มิทาทีหิ
ตติติโยติ ติ ฯ ปสทฺโท ธาตุวิเสสโก ฯ น ปวตฺติ อปฺปวตฺติ
อตฺตนฺนสฺส ตปฺปุริเส ฯ สาเธตีติ นิปฺผาเทติ ฯ สาธ สิทฺธิมฺหิ
อภิ.๖๒
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 67
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 67

ติ ธาตูหิ เณติอาทินา เณ ฯ
อารภน อาทิกรณ อารมฺโภ ฯ รภ ราภเย ฯ ราภย
รพฺภสภาโว ฯ อาปุพฺโพ รภ กรเภ สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี วาติ อ
๑

นิคฺคหิตฺจ วคฺคนฺต ฯ ปกรณสฺส อารมฺโภ ปกรณารมฺโภ

ปกรณสฺส ปุพฺพภาโคติ อตฺโถ ฯ ปณมน ปณาโม กายวาจา-
จิตฺเตหิ รตนตฺยคุณนินฺนตา ฯ ปปุพโฺ พ นม วนฺทเน ภาเว
จาติ โณ ฯ รตนตฺตยสฺส ปณาโม รตนตฺตยปณาโม ฯ กิริยา
กรณ ฯ กร กรเณ นนฺทาทีหิ ยุ ฯ รตนตฺตยปณามสฺส กรณ
รตนตฺตยปณามกรณ วนฺทนาปโยโค ฯ วนฺทิยน วนฺทนา ปยุชฺชติ
เอเตนาติ ปโยโค วนฺทนา อาจริเยน เอเตน เจตนาสงฺขาเตน
ธมฺมาชาเตน ปยุชชฺ ติ อิติ ตสฺมา ต ธมฺมชาต ปโยโค ฯ
วจีสทฺโท ปโยโคติ วทนฺติ เกจิ ฯ วนฺทนาย ปโยโค
วนฺทนาปโยโค ฯ เตน อภิธมฺมานุฏีกาย ปน ปณมน ปณาโม
กายวาจาจิตฺเตหิ สตฺถุคุณนินฺนตา กิรยิ า กรณ ปณามสฺส
กรณ ปณามกรณ วนฺทนาปโยโคติ พทรติตฺถวิหารวาสินา ธมฺม-
ปาลาจริเยน วุตฺต ฯ อารพฺภยิตฺถาติ อารทฺโธ โย ปกาโร
๒

อาจริเยน อารพฺภยิตฺถ อิติ ตสฺมา โส ปกาโร อารทฺโธ ฯ

๒

อาปุพฺโพ รภ กรเณ ภาวกมฺเมสุ ต ธฒภเหหิ ธฒา จ

หจตุตฺถานมนฺตาน โท เธ ฯ ปกาโร อารทฺโธ อสฺสาติ ยถารทฺธ
อสฺส ปกรณสฺส ปกาโร อาจริเยน อารทฺโธ อิติ ตสฺมา ต
๑. รภ ราภสฺเส ราภสฺส ราภสฺสภาโวติ สทฺทนีติ ฯ ๒. อารมฺภิยิตฺถาติ มฺเ ฯ
อภิ.๖๒
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 68
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 68

ปกรณ ยถารทฺธ ฯ ยถาสทฺโท ปการวาจโก ฯ ตคฺคุโณ ฯ

ยถารทฺธ จ ต ปกรณฺจาติ ยถารทฺธปฺปกรณ วิเสสนปุพฺโพ ฯ
อ อนฺตราโย อนฺตราโย ฯ นสทฺโท ปฏิเสธวาจี ฯ สเร อน ฯ
อนฺตรายาภาเวนาตฺยตฺโถ ฯ ปริสมาปยิสฺสเต นิปฺผาทิยิสฺสเต ปริส-
มาปน ฯ ปริสปุพฺโพ อาป ปริสมตฺติมฺหิ นนฺทาทีหิ ยูติ
อนาคเต ยุ ยุสฺส อโน ฯ ปริ...นตฺถนฺติ เอตฺถ อายจตุตฺเถกวจนสฺส
ตูติ สุตฺเต ตุสทฺเทน จตุตฺถิสสฺสตฺถมาเทโส ฯ อถวา ฯ ปริส-
มาปนสฺส อตฺถาย กต รตนตฺตยปณามกรณ ปริสมาปนตฺถ
จตุตฺถีตปฺปุริโส ฯ เจวาติ สมุจฺจยตฺเถ นิปาตสมุทาโย ฯ ปกรณ
สุณิสฺสนฺตีติ โสตู เย ชนา ปกร...ณิสฺสนฺติ อิติ ตสฺมา เต
โสตู ฯ สุ สวเน สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี วาติ อ อเสุ จ
อุสฺโส ฯ สกฏาเน ิเตน อเปกฺขตฺเถน จสทฺเทน น เกวล
อนุรุทฺธาจริยสฺเสว วนฺทนาปุพฺพงฺคมา คนฺถกรณสงฺขาตา ปฏิปตฺตีติ
าเปติ ฯ วนฺทิยน วนฺทนา ฯ วนฺท วนฺทเน นนฺทาทีหิ ยุ
อนกา ยุณฺวูน อาปจฺจโย ฯ ปุพฺเพ คจฺฉตีติ ปุพฺพงฺคมา ยา
วนฺทนา ปุพฺเพ คจฺฉติ ปวตฺตติ อิติ ตสฺมา สา วนฺทนา
ุปุพฺพงฺคมา ฯ ปุพฺพสทฺทุปปโท คมุ คติมฺหิ อิตถฺ ิยมติยโว วาติ
อ ปุน อา พฺยฺชเน จ วคฺคนฺต ฯ วนฺทนา ปุพฺพงฺคมา
อสฺสาติ วนฺทนาปุพฺพงฺคมา อสฺสา ปฏิปตฺติยา วนฺทนา
ปุพฺพงฺคมา อิติ ตสฺมา สา ปฏิปตฺติ วนฺท...คมา ตคฺคุโณ ฯ
อภิ.๖๒
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 69
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 69

ปฏิปชฺชน อุคฺคหณาทิวเสน คนฺถสฺส อารมฺภน ปฏิปตฺติ ฯ

ปฏิปุพฺโพ ปท คติย มิทาทีหิ ตติติโยติ ติ กฺวจิ ธาตูติอาทินา
ธาตฺวนฺตโลโป กฺวจิ ปฏิ ปติสฺส ฯ น อนฺตราโย อนนฺตราโย ฯ
อุคฺคหิยเต อุคฺคหณ ฯ อุปุพฺโพ คห คหเณ นนฺทาทีหิ ยุ อนกา
ยุณฺวูน รหาทิโต โน ณ ฯ ธาริยเต ธารณ ฯ ธร ธารเณ ยุ ฯ
อุคฺคหณฺจ ธารณฺจ อุคฺคหณธารณ ฯ ตถา ทฺวนฺเทติ อาทินา
เอกตฺต ฯ อุคฺคหณธารณ อาทิ เยส ปริปุจฺฉาทีน เต อุคฺคหณ-
ธารณาทาโย ตคฺคุโณ ฯ สมฺมา สิชฺฌยิ ิสฺสเต สสิชฌ ฺ น ฯ
อุคฺคหณธารณาทีน สสิชฌ ฺ น อุคฺค...สิชฺฌน ตสฺส อุคฺค...นตฺถ ฯ
อถวา ฯ อุคฺคหณธารณาทิสสิชฺฌนสฺส อตฺถาย กต ปณามกรณ
อุคฺคห...สิชฌ
ฺ นตฺถ จตุตฺถีตปฺปุริโส ฯ จสทฺโท สกฏาเน
ิโต สมุจฺจยตฺโถ ฯ สมุจฺจโย นาม ราสิกรณ สภาวภินฺนาน
อฺมฺสาเปกฺขกรณ วุจฺจติ ฯ ตถาหิ ปริสมาปนตฺถฺเจวาติ
วุตฺเต อุคฺคห...นตฺถนฺติ วิฺายติ อุคฺคห...นตฺถฺจาติ ปน
วุตฺเต อฺมฺป อตฺถีติ พุทฺธิ ชายติ ฯ
สาติ ปท ปฏิพาหิตฺวา สาเธตีติ ปททฺวเย วุตฺตกตฺตา ฯ
วนฺท...กานนฺติ เขตฺตชฺฌาสยาติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ เขตฺต...ทาหีติ
ภูตาติ ปเท เหตุกรณ ฯ ทิฏ...ภูตาติ สาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
ยถา...กสฺสาติ กมฺมสฺสาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ กมฺมสฺสาติ
ปทานาติ ปเท สมฺปทาน ฯ อนุ...เสนาติ ปฏิพาหิตฺวาติ
อภิ.๖๒
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 70
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 70

ปเท วิเสสนตติยา ฯ ตนฺนิ...ติยาติ อนฺตรายาติ ปเท สมฺปทาน ฯ

อนฺต...รานีติ อุป...มานีติ ปทสฺส วิเสสน ฯ อุป...มานีติ
ปฏิพาหิตฺวาติ ปเท กมฺม ฯ ปฏิพาหิตฺวาติ สาเธตีติ ปเท
สมานกาลกิริยา ฯ ตนฺนทิ านาน ยถา...กานนฺติ ปททฺวย
โรคา...ยานนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ โรคา...ยานนฺติ อปฺปวตฺตินฺติ
ปเท สมฺพนฺโธ ฯ อปฺปวตฺตินฺติ สาเธตีติ ปเท กมฺม ฯ สาเธตีติ
กตฺตุวาจก อาขฺยาตปท ฯ ตสฺมาติ กรณนฺติ ปเท าปกเหตุ ฯ
อถวา ฯ ตสฺมาติ ปท กตนฺติ ปเท าปกเหตุ ฯ ปกรณารมฺเภติ
กรณนฺติ ปเท อาธาโร กตนฺติ ปเท วา อาธาโร ฯ
ยถา...ณสฺสาติ สมาปนาติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ อนนฺตราเยนาติ
สมาปนาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ ปริ...ถฺเจว อุคฺคห...
นตฺถฺจาติ ปททฺวย กรณนฺติ ปเท ตทตฺถสมฺปทาน ตุลฺยาธิกรณ-
วิเสสน วา กตนฺติ ปเท วา สมฺปทาน ฯ โสตูนฺจาติ
ปฏิปตฺติยา อุคฺคหณธารณาติ ปททฺวเย สมฺพนฺโธ ฯ วนฺท...มายาติ
ปฏิปตฺติยาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ ปฏิปตฺติยาติ สสิชฺฌนตฺถนฺติ
ปเท เหตุกรณ ฯ อนนฺตราเยนาติ สสิชฺฌนตฺถนฺติ ปเท
ตติยวิเสสน ฯ อุคฺค...ถฺจาติ กรณนฺติ ปเท สมฺปทาน
วิเสสน วา กตฺนติ ปเท วา สมฺปทาน ฯ รตนตฺตยปณามกรณนฺติ
ลิงฺคตฺโถ ฯ อถวา ฯ รตน...กรณนฺติ กตนฺติ ปเท กมฺม ฯ
กตนฺติ กมฺมวาจก กิตปท ฯ
อภิ.๖๒
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 71
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 71

[๗๑] สา จ วนฺทเนยฺย...สาเธตีติ เอตฺถ อธิปฺปาโยว เอว

เวทิตพฺโพ ฯ เขตฺตชฺฌาสยสมฺปทาการณา ทิฏธมฺมเวทนียภูตา
ปมชวเน ปวตฺตา ปณามเจตนา ปุราณกมฺเมน นิพฺพตฺติต-
วิปากสนฺตานสฺส อนฺตรายกรานิ เทฺว กมฺมานิ ปฏิพาหิตฺวา
อนฺตรายาน อปฺปวตฺตึ สาเธติ ฯ ทานเจตนา ปน ปจฺจยาน
ธมฺมิกตา เจตนามหตฺต วตฺถุสมฺปตฺติ คุณาติเรกตาติ จตูหิ การเณหิ
ทิฏธมฺมเวทนียา โหติ ฯ ปณามเจตนา ปน เขตฺตสมฺปทา
อชฺฌาสยสมฺปทาติ ทฺวีหิ การเณหิ ทิฏธมฺมเวทนียา โหติ ฯ สา
จ ปณามเจตนา เทฺว กมฺมานิ เกน ปฏิพาหตีติ ฯ กมฺมสฺส
อนุพลปฺปทานวเสน ปฏิพาหติ ปุราณกมฺมสฺส ปจฺจโย น โหติ ฯ
ปจฺจยุปฺปนฺนธมฺโม หิ ปจฺจุปฺปนฺนกาเลเยว โหติ อตีตานาคตกาเล
น โหติ ฯ ปจฺจโย ปน กาลตฺตเย โหติ ฯ ปฏานปาลิย
ปจฺจยุปฺปนโน อตีตานาคตภาเวน น วุตฺโต ปจฺจโย ปน กาลตฺตเย
วุตฺโต ฯ สหการิการณภาเวน วิปากสนฺตานสฺส จิรถิรปฺปวตฺติกรณ-
มตฺตเมว พลทาน นามาติ วุตฺต ฯ กมฺมสฺสาติ ปุพฺพภเวสุ
อาจิณฺณกมฺมสฺส ฯ นนุ จ ต อตีต อนุพลปฺปทายก ปน อธุนา
กต ตสฺมา ตสฺส ต อนุพลปฺปทาน นาม โหตีติ ฯ สจฺจ
อนุพลปฺปทายกนฺติ จ อุปตฺถมฺภกเมว วุจฺจติ ฯ ต หิ ยถาลทฺธ-
สมฺปตฺติชนกกมฺมสฺส วิปากสนฺตานสฺส จิรฏิตตฺถ กโรนฺตเมว
อนุพลปฺปทายก โหตีติ เอว คนฺถิปเท อาคต ฯ อิทฺจ วจน เตน
อภิ.๖๒
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 72
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 72

เตน คนฺเถน สม สทิส ตสฺมา อิท เอกนฺต ปจฺเจตพฺพ ฯ เกจิ

ปน อภินวกมฺมสฺส ปุราณกมฺมสฺส ปจฺจยกรณมตฺตเมว ปุราณ-
กมฺมเมว อกุสลกมฺมานิ ปฏิพาหตีติ วทนฺติ ฯ อิทฺจ
โสเตนป น สวนีย ฯ อภินวกมฺม หิ ปุราณกมฺมสฺส ปจฺจโย น
โหติ ฯ ปฏาเน ปจฺจยุปฺปนฺโน อตีตานาคตภาเวน ภควตา น
วุตฺโต ปจฺจุปฺปนฺนภาเวน วุตฺโต ฯ ปจฺจโย ปน กาลตฺตเย
วุตฺโต ฯ ปุราณกมฺม อกุสลาน ปฏิพาหเนน กตฺตุภาเวน ยตฺถกตฺถจิ
คนฺเถ น วุตฺตเมว ฯ เกจิ ปน อาจริยา กมฺมสฺสาติ สมฺพนฺเธ
ฉฏี อนุ...วเสนาติ พลสฺส คหณวเสนาติ จ กมฺมสฺสาติ
กมฺเมน ทานาติ ปเท กตฺตา อนุ...เสนาติ พลสฺส ทานวเสนาติ
จ อตฺถ วิกปฺเปตฺวา ปุราณกมฺม ปจฺจโยเยว อภินวกมฺม ปน
อกุสลานิ ปฏิพาหตีติ วทนฺติ ฯ อิทมฺป วจน ยุตฺต ฯ ผลทายก
หิ ปุราณกมฺม อตฺตโน วิปากสนฺตานสฺส อกุสลานิ ปฏิพาหิตฺวา
อภินวกมฺมสฺส ปจฺจโย โหติ ฯ อิทฺจ วจน ยตฺถ กตฺถจิ คนฺเถป
น วุตฺต ฯ สหการิการณสฺส สภาโวป เอกสฺส ผลสฺส สม หุตฺวา
ปจฺจยกรณมตฺตเมว ฯ ปฏิพาหน นาม เอกนฺเตน น โหติ ฯ
วิปากสนฺตานสฺส จิรฏิตตฺถ ปจฺจยกรณมตฺเตน อกุสลาน โรคาทิ-
อนฺตรายาน อกรณมตฺตเมว ปฏิพาหนนฺติ วุตฺต ฯ
[๑๘] กสฺมา ปน อภิเธยฺยกถนนฺติ ปุจฺฉ มนสิกตฺวา อาห
อภิเธยฺยกถนนฺติอาทึ ฯ วิทิตา...ภาวโต อภิเธยฺยกถน ปนาติ
โยชนา ฯ
อภิ.๖๒
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 73
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 73

กถิยเต กถน อาจริยสฺส กถนกิรยิ า ฯ กถ กถเน

นนฺทาทีหิ ยุ ฯ อภิเธยฺยสฺส กถน อภิเธยฺยกถน สมุทิเตน
ปกรเณน ปฏิปาเทตพฺพสฺส อภิเธยฺยสฺส กถนนฺติ อตฺโถ ฯ ปนสทฺโท
วิเสสตฺโถ ฯ เวทิตพฺโพติ วิทิโต โย อภิเธยฺโย วิฺูหิ
เวทิตพฺโพ อิติ ตสฺมา โส อภิเธยฺโย วิทิโต ฯ วิท าเณ
ภยาทีหิ มติพุธิปูชาทีหิ จ กโต ยถาคมมิกาโร ฯ วิทิโต ปากโฏ
อภิเธยฺโย อสฺมินฺติ วิทิตาภิเธยฺโย อสฺมึ คนฺเถ อภิเธยฺโย
วิทิโต ปากโฏ อิติ ตสฺมา โส คนฺโถ วิทิตาภิเธยฺโย ตคฺคุโณ ฯ
เอวสทฺโท อปากฏาภิเธยฺย คนฺถ นิวตฺเตติ ฯ อตฺเถ คนฺเถติ
ปกาเสติ เอตฺถ เอเตน วาติ คนฺโถ อนุรุทฺธาจริโย อตฺเถ เอตฺถ
ปกรเณ วา เอเตน ปกรเณน คนฺเถติ ปกาเสติ อิติ ตสฺมา ต
ปกรณ คนฺโถ นาม ฯ คนฺถ สูจเน สพฺพโตณฺวุตฺวาวี วาติ
อ ฯ อตฺถานตฺถ วิเสเสน ชานนฺติ สีเลนาติ วิฺู เย ปุคฺคลา
สีเลน อตฺถา...ชานนฺติ อิติ ตสฺมา เต ปุคฺคลา วิฺู ฯ
วิปุพฺโพ า เเณ ภิกฺขาทิโต จาติ รู รมฺหิ รนฺโต ราทิโน ฯ
อุคฺคหณ อาทิ เยส ธารณาทีน เต อุคฺคหณาทโย ตคฺคุโณ ฯ
วสน สมฺพชฺฌน วโส อุคฺคหณาทีน วโส อุคฺค...วโส ฯ
ปฏิปชฺชิยเตติ ปฏิปชฺชิตพฺโพ โย คนฺโถ วิฺูหิ ปฏิปชฺชิยเต
อารมฺภิยเต อิติ ตสฺมา โส คนฺโถ ปฏิปชฺชิตพฺโพ ฯ ปฏิปุพฺโพ
ปท คติมฺหิ ภาวกมฺเมสุ ตพฺพานิยา ภาวกมฺเมสุ โย ยถาคมมิ-
อภิ.๖๒
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 74
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 74

กาโร ตสฺส จ วคฺคยการวการตฺต สธาตฺวนฺตสฺส นเย ปรเทฺวภาโว

าเน ฯ ภวนฺติ พุทฺธิสทฺทา เอตสฺมาติ ภาโว ฯ ปฏิ-
ปชฺชิตพฺพสฺส คนฺถสฺส ภาโว ปฏิปชฺชิตพฺพภาโว ฯ กสฺมา ปน
ปฏิปชฺชิตพฺพภาวทสฺสนตฺถนฺติ อวตฺวา ปฏิปชฺชติ พฺพภาโวติ วุตฺต ฯ
ยทิ ปน ปฏิปชฺชิตพฺพภาวทสฺสนตฺถนฺติ วจน วุตฺต สิยา ตมฺป
สุนฺทร ฯ เตน สจฺจสงฺเขปฏีกาย อภิเธยฺยสฺส สมุทิเตน ปกรเณน
ปฏิปาเทตพฺพสฺส กถน ปกรณสฺส อารมฺภนียภาวทสฺสนตฺถนฺติ
วาจิสฺสรนามเกน อาจริเยน วุตฺต ฯ
อภิเธยฺยกถนนฺติ ลิงฺคตฺโถ ฯ วิท.ิ ..เสวาติ คนฺถสฺสาติ
ปทสฺส วิเสสน ฯ คนฺถสฺสาติ ปฏิ...ภาวโตติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ
วิฺูหีติ ปฏิปชฺชิตพฺพาติ ปเท กตฺตา ฯ อุคฺค...เสนาติ
ปฏิปชฺชิตพฺพาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ ปฏิ...วโตติ อภิ...ถนนฺติ
ปเท าปกเหตุ ฯ
[๑๙] กิมตฺถ กรณปฺปการปฺปโยชนสนฺทสฺสนานีติ อาห
กรณิจฺจาทึ ฯ โสตุ...นตฺถ กรณ...สนฺทสฺสนานิ จาติ โยชนา ฯ
สนฺทสฺสิยเต ปกาสิยเต สนฺทสฺสน ภาวสาธน ฯ สปุพฺโพ
ทิส เปกฺขเน นนฺทาทีหิ ยุ อนกา ยุณฺวูน กฺวจิ ธาตูติ อาทินา
อิสฺส อ วคฺคนฺต ปรเทฺว ฯ กรณ...ชนทสฺสนนฺติ วจน
วตฺตพฺพ กสฺมา สสทฺโท ปกฺขิตฺโตติ ฯ สจฺจ ทิส เปกฺขเน
วตฺตติ ตสฺมา ทิสธาตุสฺส ปกาสนตฺถวาจกตฺตาปนตฺถ สสทฺโท
อภิ.๖๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 75
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 75

ปกฺขิตฺโต ฯ กรณปฺปการปฺปโยชนาน สนฺทสฺสนานิ กรณ...

สนฺทสฺสนานิ ฯ กรณปฺปการปฺปโยชนสนฺทสฺสนฺจาติ เอกวจน
วตฺตพฺพ ทฺวินฺน สนฺทสฺสนกิริย อเปกฺขิตฺตา สนฺทสฺสนานีติ พหุวจน
วุตฺต ฯ สมุทายสฺส พหุสมุทายวเสน พหุวจนนฺติ หิ วุตฺต ฯ
จสทฺโท วิเสสตฺโถ ธีโร จ ทาน อนุโมทนาโนติ เอตฺถ
วิเสสตฺโถ จสทฺโท วิย ฯ สุณิสฺสนฺตีติ โสตู ฯ กิเลสาทโย ชเนนฺตีติ
ชนา ปุคฺคลา ฯ ชน ชนเน สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี วาติ อ ฯ โสตู
เอว ชนา โสตุชนา อวธารณปุพฺพปโท ฯ สมฺมา อุสฺสาหน
สมุสฺสาโห ฯ สอุปุพฺโพ สห สหเน ภาเว จาติ โณ ณโลโป
อสโยคานฺตสฺส วุฑฺฒิ การิเต ฯ โสตุชนาน สมุสฺสาโห โสตุชน-
สมุสฺสาโห ฯ ชนยิสฺสเต ชนน ฯ ชน ชนเน นนฺทาทีหิ ยูติ
อนาคเต ยุ ยุสฺส อโน ฯ โสตุชนสมุสฺสาหสฺส ชนน โสตุ...
ชนน ฯ อถวา ฯ โสตุชนสมุสฺสาหสฺส ชนนตฺถาย กรณ...
สนฺทสฺสน โสตุ...ชนนตฺถ จตุตฺถีตปฺปุริโส ฯ
กรณ...นานิ จาติ ลิงฺคตฺโถ ฯ โสตุ...นตฺถนฺติ สนฺทสฺสนานีติ
ปเท สมฺปทาน ฯ
[๒๐] กิมตฺถ อภิธานกถนนฺติ ปุจฺฉ มนสิกตฺวา อาห
อภิธานิจฺจาทึ ฯ โวหารสุขตฺถ อภิธานกถน ฯ
อภิธานสฺส นามสฺส กถน อภิธานกถน ฯ ปนสทฺโท
วิเสสตฺโถ ฯ โวหรณ นามสฺส กถน โวหาโร ฯ หร หรเณ
อภิ.๖๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 76
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 76

วิอวปุพฺโพ หร กถเน ภาเว จ การิตพฺยปเทสณโลปวุฑฺฒิโย โอ

อวสฺส ปุพฺพมโธ สรา สเร โลป นเย ฯ วสฺส ปรคมน ฯ
สุขน อกิจฺฉน สุข ภาวสาธน ฯ สุขธาตุ สุขนกิริยาย สพฺพโต
ณฺวุตฺวาวี วาติ อ ฯ โวหารสฺส สุข โวหารสุข ฉฏีตปฺปุริโส ฯ
อถวา ฯ โวหารสฺส สุขตฺถาย อภิธานกถน โวหารสุขตฺถ จตุตฺถี-
ตปฺปุริโส ฯ
อภิธานกถนนฺติ ลิงฺคตฺโถ ฯ โวหารสุขตฺถนฺติ กถนนฺติ ปเท
สมฺปทาน ตุลฺยาธิกาณวิเสสน วา ฯ
[๒๑] วุตฺตมตฺถ นิคเมนฺโต อิติ อยเมตฺถ สมุทายตฺโถติ
อาห ฯ อิติ เอว อย ปรมวิจิตฺตนยสมนฺนาคตนฺตฺยาทิโก อตฺโถ
เอตฺถ เอติสฺส คาถาย สมุทายตฺโถ ฯ อิติสทฺโท นิทสฺสนตฺโถ ฯ
สห อวยวาน อุทยน ปวตฺติ อวฏานนฺติ สมุทาโย ฯ อวยว-
สหาวฏานเมว หิ สมุโห ฯ สสทฺโท สหตฺถวาจโก ฯ อุปพุ ฺโพ
อิ คติย ฯ คติ ปวตฺติ ฯ ภาเว จ การิตานณฺโณ โลป อสโย...
การิเต อิสฺเส เต อาวายา การิเต มทา สเร ทาคโม ฯ อริยติ
ายตีติ อตฺโถ ฯ สมุทาโย จ โส อตฺโถ จาติ สมุทายสฺโถ ฯ
อิตีติ อยนฺติ ปทสฺส สรูปนิทสฺสน ฯ อยนฺติ อตฺโถติ
ปทสฺส วิเสสน ฯ เอตฺถาติ สมุทายตฺโถติ ปเท วิสยาธาโร ฯ
สมุทายตฺโถติ อตฺโถติ ปทสฺส วิเสสน ฯ อตฺโถติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
[๒๒] คาถาย อวยวตฺถ าเปนฺโต อย ปนาติ-
อภิ.๖๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 77
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 77

อาทิมาห ฯ อย ปน อตฺโถ อวยวตฺโถ ฯ

อยนฺติ อวยวตฺโถติ ปทสฺส วิเสสน ฯ ปนสทฺโท วิเสสตฺโถ ฯ
อวยวตฺโถติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
วิสุ วิสุ ยวตีติ อวยโว โย อตฺโถ วิสุ...วตฺตติ อิติ
ตสฺมา โส อตฺโถ อวยโว ฯ อวสทฺโท วิสุนฺติ อตฺถวาจโก ฯ
ยุ คติย ฯ คติ ปวตฺติ ฯ สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี วาติ อ อฺเสุ จ
อุสฺโส โออวสฺสเร นเย ฯ อวยโว จ โส อตฺโถ จาติ
อวยวตฺโถ ฯ
[๒๓] พหูสุ อวยวตฺเถสุ สมฺพนฺธ าเปนฺโต อาห สสทฺ-
ธมฺมิจฺจาทึ ฯ สสทฺธมฺม...ภาสิสฺส อิติ เอว สมฺพนฺโธ ปุพฺพา-
ปรปทาน สมฺพชฺฌน ฯ อห สสทฺธมฺม...ภาสิสฺสนฺติ เสโส
กาตพฺโพ ฯ อคฺคหิตวิเสสนา พุทฺธิ วิเสสมฺหิ น อุปฺปชฺชตีติ
วิเสสน ปุพฺพ โหตีติ วจนโต สสทฺธมฺมครุตฺตม อตฺลนฺติ เทฺว
วิเสสนปทานิ สมฺมาสมฺพุทฺธนฺติ ปทสฺสาทิมฺหิ อาจริเยน ปตานิ ฯ
ยทิ ปเนว สติ อตุล สสทฺธมฺมคณุตฺตมนฺติ วตฺตพฺพ เอวมวตฺวา
กสฺมา สสทฺธมฺมคณุตฺตมนฺติ ปท อตุลนฺติ ปทสฺสาทิมฺหิ
ปตนฺติ ฯ สจฺจ อตุลนฺติ ปท สมฺมาสมฺพุทฺธนฺติ ปทสฺส อาสนฺน
ตสฺมา อตุลนฺติ ปท สมฺมาสมฺพุทฺธนฺติ ปทสฺสาทิมฺหิ เปตพฺพ
ตสฺมา สสทฺธมฺมคณุตฺตมนฺติ ปท อตุลนฺติ ปทสฺส ปรสฺมึ ปต
อาเนตฺวา อตุลนฺติ ปทสฺสาทิมฺหิ ปตนฺติ ฯ สสทฺธมฺมคณุตฺตมนฺติ
อภิ.๖๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 78
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 78

ปท อตุล สสทฺธมฺมคณุตฺตม สมฺมาสมฺพุทฺธนฺติ เอว ทฺวินฺน

ปทาน เวมชฺเฌ น เปตพฺพ ฯ กสฺมา ฯ พฺยวธายกตฺตา เจว
ปทโยชนาย เอว อภาวโต จ ฯ กมฺมภูต ปน ปท กิริยาย
สมฺพนฺธิตพฺพ ตสฺมา อภิธมฺมตฺถสงฺคหนฺติ ปท ภาสิสฺสนฺติ
ปทสฺสาทิมฺหิ ปตนฺติ ฯ อิติสทฺโท นิทสฺสนตฺโถ ฯ ปุพฺพปรปทาน
อฺมฺสมฺพชฺฌน สมฺพนฺโธ ฯ อิธ ปน วิเสสนปทาน
วิเสสปเทน เจว กมฺมปทสฺส กิริยาปเทน จ สมฺพนฺโธ ฯ สสทฺโท
สหตฺถวาจโก ฯ พนฺเธ พนฺธเน ภาเว จ ฯ โยชนาติป ตสฺเสว
นาม ฯ
[๒๔] ปทสมฺพนฺธ วตฺวา วจนตฺถาทิเก อวยวตฺเถ าเปนฺโต
อาห ตตฺถาติอาทึ ฯ ตตฺถ ตสฺส คาถาย วจนตฺถาทิเก วินิจฺฉโย
เวทิตพฺโพติ โยชนา ฯ
ตตฺถาติ อาธาเรเยว ภุมฺม น นิทธฺ ารเณ ฯ ตสฺมา
เวทิตพฺโพติ ปท ปกฺขิปตพฺพ วจนตฺถาทิเกติ ปท อุปริ
วุจฺจมานสฺส ยถาวุตฺตวจนตฺถโยเคติ ปทสฺส ทสฺสนโต ปกฺขปิ ตพฺพ ฯ
[๒๕] สมฺมาสมฺพุทฺธนฺติ ปเท วจนตฺถ าเปนฺโต สมฺมา
สามฺจ...สมฺมาสมฺพุทฺโธติ อาห ฯ โย ปุคฺคโล สมฺมา
สามฺจ...สมฺพุทฺโธ อิติ ตสฺมา โส ปุคฺคโล สมฺมาสมฺพุทฺโธ
นาม ตติยาตปฺปุริโส ฯ โย ปุคฺคโลติ ปท สมฺมาสมฺพุทฺธนิทฺเทสปาลึ
นิสฺสาย ปกฺขิตฺต ฯ วิเสสน จาติ สุตฺเต จสทฺเทน สมฺมา
อภิ.๖๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 79
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 79

สามนฺติ ทฺวีหิ นิปาเตหิ ตติยานา สพฺพาสมิจฺจาทินา นาโลโป ฯ

รูปสิทฺธิย หิ สย สาม ส สมฺมาอิจฺเจเต ตติยตฺเถติ วุตฺต ฯ
ตฏฏีกายมฺป สยมาทโย ตติยตฺเถ ยถา สย กต สาม ทิฏ
อตฺตนาติ อตฺโถ สมฺมาสมฺพุทฺโธ ฯ ตตฺถ สมฺมาติ อวิปรีเตเนว ฯ
สนฺติ อตฺตนาติ วุตฺต ฯ สทฺทนีติยมฺป สย สาม สมฺมา
อิจฺเจเต ตติยาย ยุตฺตา ฯ สย อภิฺาย กมุทฺทิเสยฺย สาม
สจฺจานิ อภิสมฺพุชฺฌิตฺวา เย เอว ชานนฺติ เต สมฺมา ชานนฺตีติ
อคฺควสาจริเยน วุตฺต ฯ สมิตฺยุปสคฺคสฺส สโมธานาทิอเนกตฺถวาจ-
กตฺตา สามนฺติ วิวรติ ฯ สมฺมา สาม สพฺพธมฺเม อภิสมฺพุทฺโธติ
เอตฺตกเมว วจน วตฺตพฺพ จสทฺโท กิมตฺถ ปกฺขิตฺโตติ ฯ จสทฺโท
สมฺมา สามนฺติ วิเสสนทฺวย อภิสมฺพุทฺโธติ กิรยิ าย สห สมุจฺเจตีติ ๑

าปนตฺถ จสทฺโท ปกฺขิตฺโต สมฺมา สามฺจ อาธิยติ

เอเตน จิตฺตนฺติ สมฺมาสมาธีติ วจนตฺเถ จสทฺโท วิยาติ ฯ วิมล-
พุทฺธิตฺเถเรน ปน จสทฺเทน เหตุกตฺตาร สมุจฺเจตีติ วุตฺต ฯ
อริยวเสน ปน จสทฺโท อวธารณตฺโถ สาม เอวาติ อตฺโถติ
วุตฺต ฯ เตส วจน น ยุตตฺ  ฯ กสฺมา ฯ สมฺมา สามฺจ
อาธิยตีติ วจนตฺเถ จสทฺเทน อสมานโต จ ฯ อถวาตฺยาทิเกน
ทุติยนเยน จสทฺทสฺส เหตุกตฺตุโน สมุจฺจนาภาวโต เจว จสทฺทสฺส
๒

อวธารณตฺถตาย อภาวโต จ ฯ ภวเตฺวว สมฺมา สามฺจ

อภิสมฺพุทฺโธติ เอตฺตกเมว วตฺตพฺพ กสฺมา วากฺเย สพฺพธมฺเมติ
๑. สมุจฺจินาติ ภเวยฺย ฯ ๒. สมุจฺจยาภาวโตติ มฺเ ฯ
อภิ.๖๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 80
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 80

ปท ปกฺขิตฺตนฺติ ฯ พุธธาตุสฺส สกมฺมกตฺตา สพฺพธมฺเมติ ปกฺขิตฺต

อิมสฺมึ นเย พุธธาตุ าณตฺถวาจโก อธิปฺเปโต ตสฺมา
สพฺพธมฺเมติ ปท ปกฺขิตฺต ฯ สพฺพธมฺเมติ ปเท หิ อปกฺขิตฺเต
สติ สมฺมาเปกฺขกา พุชฺฌนกิริยา อนารมฺมณา น ยุชฺชติ ฯ
อตฺตโน ลกฺขณ ธาเรนฺตีติ ธมฺมา เย สภาวา อตฺตโน...
ธาเรนฺติ อิติ ตสฺมา เต สภาวา ธมฺมา สพฺเพ จ เต ธมฺมา
จาติ สพฺพธมฺมา วิเสสนปุพฺพปโท ฯ อิธ จ สพฺพสทฺโท นิปปฺ -
เทเสเยว วตฺตติ น สปฺปเทเส ฯ สพฺพธมฺเมติ ปท ปน
ปกฺขิตฺต โหติ ฯ สมฺมา สามฺจ สพฺพธมฺเม พุทฺโธติ วา
สมฺพุทฺโธติ วา เอตฺตกเมว วตฺตพฺพ กสฺมา อภิสมฺพุทฺโธติ ปท
ปกฺขิตฺตนฺติ ฯ สจฺจ ยทิ ปน พุทฺโธติ วา สมฺพุทโฺ ธติ วา
ปเท ปกฺขิตฺเต วากฺเย ปกฺขิตฺต พุทฺโธ สมฺพุทฺโธติ ปททฺวยฺเจว
สมฺมาสมฺพุทฺธนฺติ ปเท พุทฺโธ สมฺพทุ ฺโธติ ปททฺวยฺจ เอกเมว
น นานนฺติ โกจิ มฺเยฺย ตสฺมา สมฺมาสมฺพุทฺธนฺติ ปเท
พุทฺโธติ ปทโต อฺ อภิสมฺพุทฺโธติ ปท วจนตฺถสฺส สปท วิคฺ-
คหภาวาปนตฺถ ปกฺขิตตฺ นฺติ ฯ กสฺมา ปน อุปสคฺคทฺวย ปกฺขิตฺต
นนุ เอโกเยว วตฺตพฺโพติ ปุจฺฉา ฯ อภิสมฺพุทฺโธติ ปท ปน
ยนฺนูนาห โยจาย ธมฺโม มยา อภิสมฺพุทฺโธ ตเมว ธมฺม
สกฺกตฺวา ครุ กตฺวา อุปนิสฺสาย วิหเรยฺย ตตฺถ ธมฺเม อภิสมฺพุทฺโธติ
จ อาทิก ปาลิอฏกถาทีสุ วุตฺตวจน นิสฺสาย อภิสมฺพุทฺโธติ
อภิ.๖๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 81
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 81

ปท ปกฺขิตฺต ฯ น หิ ปาลิอาทีสุ อภิสพุทฺโธติ ปท อตฺถิ สมฺ-

พุทฺโธติ วา อภิสมฺพุทฺโธติ วา ปท อตฺถิ ตสฺมา อภิอิตฺยุป-
สคฺโค วาจาสิลิฏมตฺตปฺปโยชโน ฯ สมิตฺยุปสคฺโค ปน ธาตฺวตฺถ-
วิเสสโก ฯ เตน อุปริ พุธธาตุสฺส สามฺตฺถวาจกตฺตา พุชฺฌิ
อฺาสีติ วกฺขติ ฯ อฺตฺถ หิ อภิสมฺพุทฺโธติ ปทสฺส
อธิคโตติ อตฺโถติ วุตฺต ฯ
อภิสมฺพุชฺฌีติ อภิสมฺพุทฺโธ โย ภควา สพฺพธมฺเม
อภิสมฺพุชฺฌิ อฺาสิ อิติ ตสฺมา โส ภควา อภิสมฺพุทฺโธ ฯ
อภิสปุพฺโพ พุธ าเณ พุธคมาทิตฺเถ กตฺตรีติ อตีเต โต ฯ
อิตีติ นามลาภเหตุนิทสฺสโน ฯ กสฺมา ปน ภควาติ ปท ปกขิตฺ-
ตนฺติ ฯ สจฺจ ยถา ปน อมฺพุ ธาเรตีติ อมฺพุธโร เมโฆติ
เอตฺถ ปโยเค อมฺพุ ธาเรตีติ วจเน วุตฺเต สพฺพอุทกธารฆฏาทิ-
วตฺถุป อมฺพธุ โร นาม ภเวยฺย ตสฺมา เมโฆติ วุตตฺ  เอว
ปุคฺคลปฺตฺติย กตโม จ ปุคฺคโล สมฺมาสมฺพุทฺโธ อิเธกจฺโจ
ปุคฺคโล ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมสุ สาม สจฺจานิ อภิสมฺ-
พุชฺฌตีติ อาทิเก สมฺมาสมฺพุทฺธนิทฺเทเส ปุคฺคโลติ วจนโต ภควโต
๑

อฺโ ปุคฺคโลป สมฺมาสมฺพุทฺโธ นาม ภวเยฺยาติ โกจิ คณฺเหยฺย

ตสฺมา วจนียตฺถ าเปนฺเตน ภควาติ ปท ปกฺขิตฺตนฺติ ฯ
โยติ ปุคฺคโลติ ปทสฺส วิเสสน ฯ ปุคฺคโลติ อภิสมฺพุทฺโธติ
๑. อภิ. ปู. ๓๖/๒๓๓ ฯ
อภิ.๖๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 82
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 82

ปเท กตฺตา ฯ สมฺมา สามฺจาติ ปทฺทวย อภิสมฺพุทฺโธติ ปเท

ตติยาวิเสสน สามนฺติ ปทฺจ ปรสฺส โพธาปนกิริย นิวตฺเตติ ฯ
สพฺพธมฺเมติ อภิสมฺพุทฺโธติ ปเท กมฺม ฯ อภิสมฺพุทฺโธติ
กตฺตุวาจก กิตปท ฯ อิตีติ สมฺมาสมฺพุทฺโธติ ปเท เหตุ ฯ โสติ
สฺี ฯ สมฺมาสมฺพุทฺโธติ สฺา ฯ ภควาติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
[๒๖] กสฺมา ปน ภควาเยว ลพฺภตีติ ปุจฺฉ สนฺธาย
ภควโต ลภนเมว าปนตฺถ วุตฺตมตฺถ วิวรนฺโต อาห โส
หิจฺจาทึ ฯ หิ สจฺจ โส ภควา สงฺขตา...สมฺมา สย อตฺตนา
วิจิโตปจิตปารมิตาสมฺภูเตน สยมฺภุาเณน สพฺพฺุตาเณน สาม
อตฺตนา พุชฺฌิ อฺาสีติ โยชนา ฯ
โสติ เอตฺถ ตสทฺโท ปกฺกนฺตวิสโย ฯ หิสทฺโท ทฬฺหี-
กรณตฺโถ ฯ เกจิ ปน หิสทฺโท วิวรณตฺโถติ วทนฺติ ฯ ตนฺน ฯ
กสฺมา ฯ โสติอาทิวจนสฺส อุปฺปฏิปาฏิยา วุตฺตตฺตา ฯ ปจฺจ-
เยหิ สงฺคมฺม กริยตีติ สงฺขต ย ธมฺมชาต ปจฺจ...กริยติ
อิติ ตสฺมา ต สงฺขต ฯ สปุพฺโพ กร กรเณ ภาวกมฺเมสุ
ต ปุรสมุปปรีหิ กโรติสสฺ ขขราวา ตปฺปจฺจเยสุ จ กรสฺส โข ฯ
น สงฺขต อสงฺขต ฯ ภิชฺชตีติ เภท ย ธมฺมชาต ภิชฺชติ
อิติ ตสฺมา ต ธมฺมชาต เภท ฯ ภิท เทฺวธากรเณ สพฺพโต
ณฺวุตฺวาวี วาติ อ อฺเสุ จ ฯ สงฺขตาสงฺขต อิติ เภท
สงฺขตาสงฺขตเภท สงฺขตาสงฺขต อิติ สงฺขาต เภทนนฺตฺยตฺโถ
อภิ.๖๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 83
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 83

สมฺภาวนปุพฺพปโท กมฺมธารโย ฯ กลิยิตพฺโพ สงฺขายิตพฺโพติ กโล

โย อวยโว ปณฺฑิเตน กลิ...ตพฺโพ อิติ ตสฺมา โส อวยโว
กโล ฯ กล สงฺขาเน สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี วาติ อ ฯ สห กเลหิ
วตฺตตีติ สกล ย ธมฺมชาต กเลหิ สห วตฺตติ อิติ ตสฺมา
ต ธมฺมชาต สกล สาวยว ตคฺคุณปมาพหุพฺพิหิ ฯ ยทาทิสุตฺเตน
สหสฺส สาเทโส หโลโป วา ฯ ปสทฺโท อวยว อเปกฺขติ ฯ
อตฺตโน ลกฺขณ ธาเรตีติ ธมฺโม โย สภาโว ฯ ธมฺโม เอว
ธมฺมชาต ฯ ชาตสทฺโท ตพฺภาเว วตฺตมาโน วาจาสิลิฏตฺถ
อนฺเต ปกฺขิตฺโต สุตฺตนฺเตตฺยาทีสุ อนฺตสทฺโท วิย ฯ
ยาถาวาติ อวิปรีตตฺถวาจโก นิปาโต ฯ รสิยตีติ รโส
ย กิจฺจฺจ สมฺปนฺนภาโว จ กตฺตุภูเตน าเณน รสิยติ
อสฺสาทิยติ อิติ ตสฺมา ต กิจฺจฺจ สมฺปนฺนภาโว จ รโส
ธมฺมสฺส สาธารณาทิกิจฺจ สมฺปนฺนภาโว จ ฯ รส อสฺสาทเน
สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี วาติ อ ฯ สห รเสน วตฺตตีติ สรส ย
ลกฺขณ รเสน สห วตฺตติ อิติ ตสฺมา ต ลกฺขณ สรส ปมา-
ตคฺคุโณ ฯ ยทาทินา สหสฺส สาเทโส หโลโป วา ฯ ลกฺขิยติ
เอเตนาติ ลกฺขณ ลกฺขิตพฺพ ธมฺมชาต ปณฺฑิเตน อนิจฺจาทินา
ลกฺขิยติ อิติ ตสฺมา ต อนิจฺจาทิก ลกฺขณ นาม สาธารโณ
อนิจฺจาทิโก กกฺขฬผุสนาทิโก อสาธารโณ จ ฯ ลกฺข องฺเก กตฺตุ-
กรณปฺปเทเสสุ จ อนกา ยุณฺวูน รหาทิโต โน ณ ฯ สรสฺจ
อภิ.๖๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 84
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 84

ต ลกฺขณฺจาติ สรสลกฺขณ วิเสสนปุพฺพปโท ฯ ปฏิวิชฺฌน

ปฏิเวโธ สพฺพฺุตาณ ฯ วิธ าเณ ฯ ปฏิสทฺโท ธาตฺวตฺถ-
วาจโก ฯ สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี วาติ อ อฺเสุ จ อิสฺเส ฯ
มูลฏีกาย ปน กิฺจาป สพฺพธมฺมาน หิ ปฏิเวธาณ โพธิ-
ปลฺลงฺเก อโหสิ มคฺคาณเมว หิ ตนฺติ วุตฺต ตถาป สพฺพฏ-
าเนสุ ปฏิเวธสทฺโท มคฺคาณวาจโกเยวาติ นิยโม นตฺถิ ฯ
ยตฺถ หิ ปฏิเวธสทฺโท มคฺคาณวาจโก โหติ ตตฺถ ตเมว
าณ คเหตพฺพ ยตฺถ ปน ปฏิเวธสทฺโท สพฺพฺุตาณาทิ-
วาจโก ตตฺถ ตเมว คเหตพฺพ อิธ ปน สพฺพธมฺเมติ วุตฺตตฺตา
เจว ยาถาวสรสลกฺขณปฺปฏิเวธวเสนาติ วุตฺตตฺตา จ สพฺพฺุต-
าณเมว คหิต ฯ ต หิ าณ สพฺพธมฺเม ยาถาวโต ลกฺขเณน
รเสน จ ปฏิวิชฺฌติ ฯ มูลฏีกาทีสุป สพฺพฺุตาณมฺป
ยถาสภาว ปกาเรหิ ปฏิวชิ ฺฌตีติ วุตตฺ  ฯ มคฺคาณ ปน สพฺพธมฺเม
ตปฺปฏิจฺฉาทกโมหวิทฺธสนวเสน ปฏิวิชฺฌติ ฯ อสงฺขต ปน
อารมฺมณกรณวเสน ปฏิวิชฺฌติ น ปน สพฺพธมฺเม ยาถาวโต
ลกฺขเณน รเสน จ ปฏิวชิ ฺฌติ ฯ สรสลกฺขณสฺส ปฏิเวโธ
สรสลกฺขณปฺปฏิเวโธ ฯ ยาถาวโต อวิปรีตโต สรสลกฺขณปฺปฏิเวโธ
ยาถาว...ปฏิเวโธ ตติยาตปฺปุริโส ฯ วสน สมฺพชฺฌน วโส ฯ
ยาถาวโต รเสน สทฺธึ ลกฺขณสฺส ปฏิเวธวเสนาติ อตฺโถ ฯ
เอวฺจ อตฺเถ สติ ลกฺขณสรสปฺปฏิเวธวเสนาติ วจน วตฺตพฺพ กสฺมา
อภิ.๖๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 85
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 85

ปน สรสลกฺขณปฺปฏิเวธาติ วุตฺตนฺติ ฯ สจฺจ ลกฺขณรสปจฺจุปฏ-

านปทฏาน ปน อนุกกฺ มาเน ลกฺขณรสาติ วตฺตพฺพ อิธ ปน
ลกฺขณาทิกฺกมสฺส อนธิการตฺตา ลกฺขณรสาติ น วุตฺต ฯ ลกฺขณ-
รสาติ วุตฺเต หิ ลกฺขณฺจ รโส จ ลกฺขณรสนฺติ ทฺวนฺทฺวสมาส
ยทิ กเรยฺย โกจิ ต กรณ ยุชชฺ ติ ยทิ ปน ลกฺขณ เอว
รโส ลกฺขณรโสติ กมฺมธารย กเรยฺย โกจิ ต น ยุชฺชตีติ
มนสิกตฺวา ลกฺขณรโสติ น วุตฺต ฯ กสฺมา ปน ปจฺจุปฏาน-
ปทฏานานิ น วุตฺตานีติ ปุจฺฉา ฯ สหชาตนานาปณิกวเสน ิต ๑

ผล คเหตพฺพภาเวน าณสฺส อุปฏานากาโร วา ปจฺจุปฏ-

าน นาม เตสุ อุปฏานากาโร อารมฺมณภูตธมฺเมน อายตฺโต
ผลนฺตุ ตโต ธมฺมโต อฺ ปทฏาน ตุ ตโต อฺ
อาสนฺนการณ ตสฺมา ต ทฺวย น วุตตฺ นฺติ ฯ อริยวเสน ปน
ยาถาว...วเสนาติ ยาถาวโต อตฺตโน สภาวภูตลกฺขณสฺส ปฏิเวธ-
วเสนาติ วุตฺต ฯ เอว อตฺเถ สติ สภาวลกฺขณาติ วตฺตพฺพ
น สรสาติ ฯ อถวา ฯ รสิตพฺโพ ปฏิวิชฺฌิตพฺโพติ รโส สภาโว
อตฺตโน รโส สรโส ยาถาวโต สรโส ยาถาวสรโส โส เอว
ลกฺขิตพฺพตฺลา ลกฺขณนฺติ ยาถา...ลกฺขณ ตสฺส ปฏิเวโธ ตสฺส
วโส ฯ ยาถาว...เสนาติ ปท สมฺมาติ ปทสฺส ตติยาวิเสสน น
สรูปวิเสสน ฯ ยทิ จ สรูปวิเสสน สิยา ยาถาวสรสลกฺขณปฺ-
ปฏิเวธสงฺขาเตนาติ วตฺตพฺพ ฯ
๑. สหชาตอารมฺมณิกวเสนาติ มฺเ ฯ
อภิ.๖๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 86
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 86

วิจิยิตฺถาติ วิจิตา ยา ปารมี สุเมธภูเตน ภควตา

าเณน วิจิยิตฺถ อิติ ตสฺมา สา ปารมี วิจิตา นาม ทานาทโย ฯ
วิจิตาติ อิทฺจ ปท สุเมธกาเล ภควตา วิจิต ปารมึ สนฺธาย
วุตฺต ฯ พุทธฺ วเส หิ วิจนิ นฺโต ตทาทกฺขิ ปม ทานปารมินฺติ-
อาทิ วุตฺต ฯ จิ วิจินเน ฯ วิสทฺโท ธาตฺวตฺถพาธโก ฯ
ภาวกมฺเมสุ ต ฯ อุปจิยิตฺถาติ อุปจิตา ยา ปารมี ภควตา
อฑฺฒฉกฺเกสุ ชาตกสเตสุ อุปจิยิตฺถ สมฺภริยิตฺถ อิติ ตสฺมา สา
ปารมี อุปจิตา ทานาทิปารมิโย ฯ อุปปุพฺโพ จิ จเย ฯ
อุปสทฺโท ธาตฺวตฺถวิเสสโก ฯ วิจิตา จ สา อุปจิตา จาติ
วิจิโตปจิตา สา ปารมี วิเสสโนภยปโท ฯ ปรมสฺส อุตฺตมสฺส
โพธิสตฺตสฺส ภาโว กมฺม วา ปารมี ทานาทิกิริยา ฯ ณ วิสมาทีหิ
เตสณฺโณ โลป วุฑฺฒาทิ...สเณ จ อสฺส อา ณวณิกเณยฺย-
ณนฺตูหิ อี ฯ ปารมี เอว ปารมิตา ฯ ตาปจฺจโย วาจา-
สิลิฏตฺถ อนฺเต ปกฺขิตฺโต ฯ กฺวจาทิมชูฌูติอาทินา มชิเฌ
รสฺโส ฯ วิจิโตปจิตา จ ตา ปารมิตา จาติ วิจิโต...มิตา
วิเสสนปุพฺพปโท ฯ วิจิโตปจิตปารมิตาหิ สมฺภูต วิจิโต...ภูต ฯ
สยเมว ภวตีติ สยมฺภู โย ปุคฺคโล สยเมว ภวติ อิติ
ตสฺมา โส สยมฺภู ฯ โก โส ฯ อนฺตเร นปโรปเทส สามฺเว
สพฺพ เยฺยธมฺม ปฏิวิชฌ ฺ ิตฺวา สพฺพฺุต ปตฺโต สากฺยมุนิ
ภควา ฯ สยมฺภุสทฺโท พุทฺธปริยาโย ฯ สยมฺภู สมฺมาสมฺพุทฺโธ
อภิ.๖๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 87
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 87

วรปฺโ จ นายโกติ หิ อภิธานปฺปทีปกา ฯ สยสทฺทุปปโท ภู

สตฺตาย กฺวิ จ กฺวิโลโป จ ฯ สพฺพธมฺเม ชานาตีติ าณ
ย ธมฺมชาต สพฺพธมฺเม ชานาติ อิติ ตสฺมา ต ธมฺมชาต
าณ ฯ สยมฺภุสฺส าณ สยมฺภุาณ ฯ กฺวจาทีติอาทินา
มชฺเฌ รสฺโส ฯ อถวา ฯ สยเมว ภวตีติ สยมฺภู ย าณ ฯ
อโฆ รสฺสเมกวจนโยสฺวป จาติ รสฺโส ฯ สยมฺภู จ ต าณฺ-
จาติ สยมฺภุาณ ฯ สพฺพฺุตาณเมว อิธาธิปฺเปต ฯ
อภิธมฺมาวตารฏีกาย หิ ตถฺจ ธาตฺวายตนาทิลกฺขณ สภาว-
สามฺวิภาคเภทโต สยมฺภุาเณน ชิโนยมาคโต ตถาคโต วุจฺจติ
สกฺยปุงฺคโวติ สุมงฺคลาจริเยน วุตฺต ฯ มธุรฏวิลาสินิยมฺป
สพฺเพส รูปารูปธมฺมาน สลกฺขณ สามฺลกฺขณฺจ ตถ อวิตถ
าณคติยา อาคโต อวิรชฺฌิตฺวา ปตฺโต อนุพุทฺโธติ ตถาคโต ยถาห
สพฺเพส ปน ธมฺมาน สกสามฺลกฺขณ
ตถเมวาคโต ยสฺมา ตสฺมา สตฺถา ตถาคโตติ
อาจริยพุทฺธทตฺเตน วุตฺต ฯ สีลกฺขนฺธฏีกาทีสุ ปน กิฺจาป
สยมฺภุาเณน สห วาสนาย วิหตวิทฺธสฺตนิรวเสสกิเลโส มหา-
กรุณาสพฺพฺุตาณาทิอปริเมยฺยคุณาธาโร ขนฺธสนฺตาโน พุทฺโธติ
วุตฺต ตถาป อรหตฺตมคฺคาณเมว สยมฺภุาณนฺติ นิยโม
นตฺถิ ฯ ยตฺถ หิ อรหตฺตมคฺคาณ วา สพฺพฺุตาทิาณ วา
วุตฺต ตตฺถ ตเมว คเหตพฺพ ฯ มคฺคาณ หิ สพฺพธมฺเม
อปจารโต ชานาติ ฯ อิธ ปน สพฺพธมฺเม ยาถาว-
อภิ.๖๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 88
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 88

สรสลกฺขณปฺปฏิเวธวเสนาติ จ วจนทฺวยสฺส วุตฺตตฺตา สพฺพฺุต-

าณเมวาธิปฺเปตนฺติ ฯ สยมฺภุาเณนาติ จ ปท พุชฺฌีติ ปเท
กรณ น สามนฺติ ปทสฺส สรูปวิเสสน ฯ ยทิ จ สรูปวิเสสน
สิยา สยมฺภ ุ าณสงฺขาเตนาติ วตฺตพฺพ ฯ สามนฺติ ภควนฺต-
สงฺขาเตน อตฺตนา ฯ เอวฺจ อตฺถคคหณ สย อภิฺายาติ
เอตฺถ สยนฺติ ปเทน สเมติ ฯ พุชฺฌีติ พุธ อวโพธเน อชฺชตฺตนีอี
ทิวาทิโต โย ยถา กตฺตริ จาติ ยปจฺจยสฺส ธาตฺวนฺเตน
สห โฌ วคฺเค โฆตฺยาทินา ทฺวิตฺต กฺวจิ ธาตูติอาทินา
อีการสฺส รสฺสตฺต ฯ นนุ จ วากฺเย อภิสมฺพุทฺโธติ กิตปท วุตฺต
กสฺมา ทฬฺหวี จเน พุชฺฌีติ อาขฺยาตปท วุตฺตนฺติ ปุจฺฉา ฯ สจฺจ
พุชฺฌีติ สิทฺธกิริยาปท ปน โสติ กตฺตุภูต นามปท อเปกฺขิตฺวา
วุตฺต ฯ อภิสสทฺท วินา พุธธาตุสฺส ชาครณวิกสนตเถสุป
ปวตฺตนโต อฺาสีติ วิวรติ ฯ า อวโพธเน อชฺชตฺตนีอี
อการาคโม หิยตฺตนีอชฺชตฺตนีกาลาติปตฺตีสุ กรสฺสกาสตฺตมชฺชตฺตนิมฺหีติ
สุตฺเต กาลสตฺตมีติ โยควิภาเคน สาคโม ปุพฺพมโธ สรโลโป
นเย กฺวจิ ธาตูติอาทินา อีการสฺส รสฺสตฺต ปรเทฺวภาโว
าเน ฯ นนุ จ วากฺเย สมฺมา สามฺจ สพฺพธมฺเมติ วุตฺต
กสฺมา โส หีติอาทิวจน ตทนุกฺกเมน วุตฺตนฺติ ฯ สพฺพธมฺเมติ
กมฺมปท กิรยิ าปท อเปกฺขติ ตสฺมา สมฺมา สามฺจาติ ปททฺวย
วตฺวา สพฺพธมฺเมติ กมฺมปท อภิสมฺพุทฺโธติ กิริยาปทสฺส
อภิ.๖๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 89
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 89

อาสนฺนฏาเน ปต โส หีติอาทิวจน ปน กตฺตุกมฺมวิเสสน-

กรณานุกฺกเมน วุตฺตนฺติ ฯ
[๒๗] อตฺตโน วจน ปาลิยา สาเธนฺโต อาห ยถาห-
ตฺยาทึ ฯ เยน นิทสฺสเนน ตว วจน อมฺเหหิ สทฺทหิตพฺพ ภควา
ต นิทสฺสน ยถากึ อาห อุปก อห สย อภิฺาย อภิฺ-
เยฺยาทิเภเท ธมฺเม สยเมว ชานิตฺวา กมุทฺทิเสยฺย อย เม
อุปชฺฌาโย อาจริโย วาติ กนฺนาม อุทฺทิเสยฺย อิติ วจน
ธมฺมปเท ภควา อาหาติ โยชนา ฯ
โสติ พุชฺฌีติ ปเท กตฺตา ฯ หิสทฺโท ทฬฺหกี รณ ฯ สงฺ...
กลมฺปติ ปททฺวย ธมฺมชาตนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ ธมฺมชาตนฺติ
พุชฺฌีติ ปเท กมฺม ฯ ยาถา...เสนาติ สมฺมาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
สมฺมาติ พุชฌ ฺ ีติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ สยนฺติ วิจิโตปจิตาติ ปเท
กตฺตา ฯ วิจิ...เตนาติ สยมฺภุาเณนาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
สย...เณนาติ พุชฺฌีติ ปเท กรณ ฯ สามนฺติ พุชฺฌีติ ปเท
ตติยาวิเสสน ฯ พุชฌ ฺ ิ อฺาสีติ กตฺตุวาจก อาขฺยาตปท ฯ
ยถาติ ปุจฺฉา ฯ ภควาติ อาหาติ ปเท กตฺตา ฯ สยนฺติ
อภิฺายาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ อภิฺายาติ อุทฺทิเสยฺยนฺติ ปเท
ปุพฺพกาลกิริยา ฯ กนฺติ อุทฺทิเสยฺยนฺติ ปเท กมฺม ฯ อหนฺติ
อุทฺทิเสยฺยนฺติ ปเท กตฺตา ฯ อุทฺทิเสยฺยนฺติ กตฺตวุ าจก อาขฺยาต-
ปท ฯ อิตีติ วจนนฺติ ปทสฺส สรูป ฯ วจนนฺติ อาหาติ ปเท กมฺม ฯ
อภิ.๖๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 90
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 90

สมฺมาสมฺพุทฺธนฺติ เอตฺถ หิ สมฺมาติ ปเทน ปจฺเจกพุทฺธ

นิวตฺเตติ สนฺติ ปเทน สาวกพุทฺธ ฯ ปจฺเจกพุทฺโธ หิ สพฺพธมฺมาน
ยาถาวโต ลกฺขณวเสน อพุชฺฌนโต สมฺมา น โหติ
สาวกพุทฺโธ ปน สพฺพธมฺมาน อตฺตนาว อพุชฺฌนโต สาม น
โหติ ตสฺมา ภควาเยว สมฺมา สามฺจ สพฺพธมฺมาน
พุชฺฌนโต สมฺมาสมฺพุทฺโธ นาม โหตีติ ฯ
[๒๘] อฺมฺป วจนตฺถ าเปนฺโต อาห อถวาติ อาทึ ฯ
อถวา อปโร นโย เวทิตพฺโพ ฯ พุธธาตุสฺส ชาครณวิกสนตฺเถสุป
ปวตฺตนโต ภควา สมฺมา สามฺจ ปฏิพุทฺโธ...วิคโต ภควา
ทินกรกิรณ...วิกสิต ปทุม อิว อคฺคมคฺคาณ...วิกาส อนุปฺปตฺโต
อิติ สมฺมาสมฺพุทฺธสทฺทสฺส อตฺโถติ โยชนา ฯ
อถวาติ นิปาตสมุทาโย ฯ กิริย ธาเรตีติ ธาตุ โย
สทฺโท ฯ พุโธอิติ ธาตุ พุธธาตุ สมฺภาวนปุพฺพปโท ฯ
ชาคริยติ ชาครณ ฯ ชาคร นิทฺทากฺขเย นนฺทาทีหิ ยูติ ภาเว ยุ
อนกา ยุณฺวูน รหาทิโต โน ณ ฯ วิกสิยเต วิกสน ฯ วิสทฺโท
ธาตฺวตฺถพาธโก ฯ กส วิกสเน ยุ ยุสสฺ อโน ฯ ชาครณฺจ
วิกสนฺจ ชาครณวิกสนานิ ชาครณวิกสนานิ เอว อตฺถา
ชาครณวิกสนตฺถา อวธารณปุพฺพปโท ฯ ปสทฺโท ปุพฺเพ วุตตฺ ธาตฺ-
วตฺถมเปกฺขติ ฯ ปวตฺติยเต ปวตฺตน ฯ ปสทฺโท ธาตฺวตฺถพาธโก ฯ
วตฺตุ ปวตฺติย นนฺทาทีหิ ยูติ ภาเว ยุ อนกา ยุณฺวน ฯ สมฺมา
อภิ.๖๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 91
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 91

สามฺจ ปฏิพุทฺโธติ อิท วจน ชาครณตฺถสฺส วากฺย ฯ จสทฺโท ฯ

ทฺวินฺน ปทาน วิเสสนภาวาปนตฺถ ปกฺขิตฺโต น อวธารณตฺโถ ฯ
ปฏิพุชฺฌีติ ปฏิพุทฺโธ โย ภควา ฯ ปฏิสทฺโท ธาตุวิเสสโก ฯ
พุธ ชาครณวิกสเนสุ วตฺตติ ปุริโส ปพุชฺฌติ ปทุม ปพุชฌ ฺ ตีติ
ปโยโค วิย ฯ
[๒๙] สมฺมา สามฺจ ปฏิพุทฺโธติ วจนสฺส อตฺถ วิวรนฺโต
อนฺาติอาทิมาห ฯ อนฺ...ธิโตติ ปท สมฺมาติ ปทสฺส
อธิปฺปายวเสน วิวรณ ฯ ตสฺมา หุตฺวาติ ปทสฺส ปรสฺมึ สมฺมาติ
ปท น วุตฺต ฯ อฺเหิ น ปฏิโพธิโต อนฺปฏิโพธิโต
ภควา อฺเหิ ปุคฺคเลหิ น ปฏิโพธิโต อน...โพธิโต
อยุตฺตตฺถสมาโส ฯ หุตฺวาติ ปท วิคมนกิริยาย ลกฺขณาปนตฺถ
ปกฺขิตฺต ฯ หุภู สตฺตาย ปุพฺพกาเลติอาทินา ตฺวา ฯ สาม-
สทฺทสฺส กาฬวณฺณสามเวทานมฺป วาจกตฺตา สยเมวาติ วิวรติ ฯ
ยทิ ปน เอว วจเน สติ กสฺมา เหฏา สามนฺติ ปทสฺส อตฺโถ
น วิวริโตติ ฯ สจฺจ สามนฺติ ปทสฺส ปน อตฺเถ วิวริเตป
สามนฺติ ปทสฺส อตฺโถ สย อภิฺายาติ เอตฺถ สยนฺติ ปท
ปสฺสิตฺวา สุขวิฺเยฺโย โหติ ตสฺมา น วิวริโต ฯ เอวสทฺโท
เหตุภูต ปร นิวตฺเตติ ฯ เอวสทฺโท สามฺจาติ เอตฺถ จสทฺโท
อวธารณตฺโถติ าปนตฺถ ปกฺขิตฺโต โหติ ฯ วสติ สนฺตาเน
ปริภาวิตา หุตฺวา ติฏตีติ วาสนา โย กิเลเสหิ อาหิตสตฺติวิเสโส
อภิ.๖๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 92
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 92

สนฺตาเน...หุตฺวา วสติ ติฏติ อิติ ตสฺมา โส กิเลเสหิ

อาหิตสตฺติวิเสโส วาสนา นิรนุสยสนฺตานสฺสาป สานุสยสนฺตานกาเล
สมาจารสทิสสมาจารนิมิตฺตกิเลเสหิ อาหิตสตฺติวิเสโส ฯ วส นิวาเส
กตฺตุกรณปฺปเทเสสุ จ อนกา ยุณฺวูน อฺเสุ จ ปุน
อาปจฺจโย ฯ สห วาสนาย วตฺตตีติ สวาสนา ยา โมหนิทฺทา
วาสนาย สห วตฺตติ อิติ ตสฺมา สา โมหนิทฺทา สวาสนา
ปมาตคฺคุโณ ฯ สมุยฺหนฺติ เอเตนาติ สมฺโมโห สตฺตา
เอเตน ธมฺเมน สมุยฺหนฺติ อติสเยน มุยฺหนฺติ อิติ ตสฺมา โส
ธมฺโม สมฺโมโห อวิชชฺ า ฯ สสทฺโท ธาตุวิเสสโก ฯ มุห
เวจิตฺเต วิสรุชปทาทิโต ณ การิตานณฺโณ โลป อสโยคานฺตสฺส
วุฑฺฒิ การิเต ฯ นินฺทิยตีติ นิทฺทา ย โสปป ปณฺฑิเตน
นินฺทิยติ อิติ ตสฺมา ต โสปฺป นิทฺทา ฯ ถีนมิทฺธสมุฏิตรูเป
หิ รูปกายสฺส ครุภาวปฺปตฺติ องฺคปจฺจงฺคาทีน สสีทน นิทฺทา นาม ฯ
นินฺท ครหาย กาเล วตฺตมานาตีเต ณฺวาทโยติ ทปจฺจโย กฺวจิ
ธาตูติอาทินา นโลโป นเย อิตฺถิยมโต อาปจฺจโย ฯ นิทฺทา
วิยาติ นิทฺทา ยา อวิชฺชา นิทฺทา วิย อิติ ตสฺมา สา
อวิชฺชา นิททฺ า ปริกปฺปตทฺธิตวิคฺคโห ฯ สมฺโมโห โส จ นิทฺทา
จาติ สมฺโมหนิทฺทา อุปมานุตฺตโร ฯ สวาสนา จ สา สมฺโมห-
นิทฺทา จาติ สวาสนสมฺโมหนิทฺทา ฯ อุปมานุตฺตรปเท อุปมานภูต
วิเสสน ปร ภวติ ฯ กฺวจาทีติอาทินา อาการสฺส รสฺสตฺต ฯ
อภิ.๖๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 93
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 93

อจฺจนฺต วิคโตติ เอตฺถ อริยมคฺคาเณน สมุจฺฉินฺนตาติ เหตุ

ปกฺขิปตพฺโพ ฯ อจฺจนฺตนฺติ นิปาโต ฯ เอกนฺเตนาติ อตฺโถ ฯ
สพฺพาสมิจฺจาทินา อจฺจนฺตสทฺทโต นาโลโป ฯ อจฺจนฺต เกวลนฺติ
วา อตฺโถ กิริยาวิเสสน ฯ สพฺพาสมิจฺจาทินา สิโลโป ฯ
ปฏิพุทฺโธติ ปทสฺส วิวรณ วิคโตติ ฯ วิคมีติ วิคโต โย ภควา
วิคมิ อิติ ตสฺมา โส ภควา วิคโต ฯ คมุ คติมฺหิ ฯ วิสทฺโท
ธาตฺวตฺถพาธโก ฯ วิ วิรมเณ พุธคมาทิตฺเถ กตฺตรีติ อตีเต
โต คมขนหนรมาทีนมนฺโตติ มโลโป ฯ ทินกโรติอาทินา ปน
ทุติยตฺถสฺส วิวรณ ฯ
เทนฺติ เอเตนาติ ทิน สตฺตา ปรสฺส วตฺถุ เอเตน ทิวเสน
เทนฺติ อิติ ตสฺมา โส ทิวโส ทิน ทิวโส ฯ ทา ทาเน
วิจินาทเยติ สุตฺเตน อิโน สิ สึ ฯ ทิน กโรตีติ ทินกโร โย
สุริโย ทิน ทิวส กโรติ อิติ ตสฺมา โส สุรโิ ย ทินกโร ฯ
ทินสทฺทุปปโท กร กรเณ สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี วาติ อ ฯ กิรติ
อนฺธการ วิกขฺ ิปตีติ กิรโณ ยา รสิ อนฺธการ กิรติ วิกฺขิปติ
วิธมติ อิติ ตสฺมา สา รสิ กิรโณ ฯ กิร วิกริ เณ กตฺตุ-
กรณปฺปเทเสสุ จ อนกา ยุณฺวูน รหาทิโต โน ณ ฯ ทินกรสฺส
กิรโณ ทินกรกิรโณ ฯ ส สห อาคมน สห ปวตฺตน สมาคโม ฯ
กสฺส สมาคมนนฺติ ปุจฺฉา ฯ ปทุมสฺส สมาคมน ฯ สอาปุพฺโพ
คมุ คติย ฯ อาสทฺโท ธาตุวิเสสโก ฯ นนฺทาทีหิ ยุ ฯ ทินกร-
อภิ.๖๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 94
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 94

กิรเณน สมาคโม ทินกรกิรณสมาคโม ฯ รุจติ เอตายาติ รุจิ

ปทุม เอตาย รสิยา รุจติ ทิปฺปติ อิติ ตสฺมา สา รสิ รุจิ ฯ
รุจ ทิตฺติมฺหิ มุนาทีหิ จิ ฯ รุจิ เอติสฺสา อตฺถีติ รุจิรา รุจิ
รสิ เอติสฺสา สิริยา อตฺถิ อิติ ตสฺมา สา สิริ รุจิรา ฯ
มทาทิโต โร ฯ ปรมา จ สา รุจิรา จาติ ปรมรุจิรา สา สิริ
ปรมา จ อุตฺตรา จ รุจริ า จ อิติ ตสฺมา สา สิรปิ รมารุจิรา
๑

วิเสสโนภยปโท ฯ ปทุเม นิสฺสยตีติ สิริ ยา โสภา ปทุเม

นิสฺสยติ อิติ ตสฺมา สา โสภา สิริ ฯ สร นิสฺสเย มุนาทีหิ จีติ
กตฺตริ อิ กฺวจิ ธาตูติอาทินา สกาเร อการสฺสิ ฯ ปรมรุจิรา
จ สา สิริ จาติ ปรมรุจิรสิริ สา สิริ จ ปรมรุจิรา จ อิติ
ตสฺมา ปรมรุจิรสิริ ฯ สุภตีติ โสภา ยา สิริ สุภติ อิติ
ตสฺมา สา สิริ โสภา ฯ สุภ โสภเณ สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี วาติ
อ อเสุ จ อุสฺโส ฯ เสฏภาว อชฺชตีติ อคฺคา ยา โสภา
เสฏภาว อชฺชติ คจฺฉติ อิติ ตสฺมา สา โสภา อคฺคา ฯ
โสภา จ สา อคฺคา จาติ โสภคฺคา ฯ ปรมรุจิรสิริ อิติ
โสภคฺคา ปรม...โสภคฺคา สมฺภาวนปุพฺพปโท ฯ ปชฺชน ปตฺติ ฯ
กสฺส ปชฺชน ฯ ปทุมสฺส ฯ ปเท คติมฺหิ ฯ คติ คมน อธิ-
คมน ฯ อิตฺถิยมติยโว วา ภุชาทีนมนฺโต โน ทฺวิ จาติ ธาตฺวนฺตโลโป
ทฺวิตฺตฺจ ฯ ปรมรุจิรสิรโิ สภคฺคาย ปตฺติ ปรม...โสภคฺคปฺ-
ปตฺติ ฯ วิกสยิตฺถาติ วิกสิต ย ปทุม วิกสยิตฺถ อิติ ตสฺมา ต
๑. อย จสทฺโท อติเรโก ฯ
อภิ.๖๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 95
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 95

ปทุม วิกสิต ฯ วิปุพฺโพ กส วิกสเน พุธคมาทิตฺเถ กตฺตริ

ยถาคมมิกาโร ฯ อิวสทฺโท อุปมาโชตโก ฯ ปชฺชติ เทวปูชาทึ
ยาตีติ ปทุม ย ปุปฺผ เทวปูชาทึ ปชฺชติ ยาติ อิติ ตสฺมา
ต ปุปฺผ ปทุม ปงฺกช ฯ อุสกุสปทสุขา กุโมติ กุโม กฺวจิ
ธาตูติอาทินา กโลโป นเย ฯ
อชฺชติ เสฏภาว คจฺฉตีติ อคฺโค โย มคฺโค ฯ อคฺโค
จ โส มคฺโค จาติ อคฺคมคฺโค อรหตฺตมคฺโค อคฺคมคฺเค าณ
อคฺคมคฺคาณ ฯ สมาคมน สมาคโม ฯ กสฺส สมาคมน ฯ
ภควโต สมาคมน ฯ อคฺคมคฺคาเณน สมาคโม อคฺคมคฺคาณ-
สมาคโม ฯ ปริมิเนตพฺพาติ ปริมิตา ยา คุณา ปณฺฑิเตน
ปริมิเนตพฺพา คณิตพฺพา อิติ ตสฺมา เต คุณา ปริมิตา ฯ
ปริปุพโฺ พ มา มาเน ภาวกมฺเมสุ ต กฺวจิ ธาตูติอาทินา
อาการสฺสิ ฯ น ปริมิตา อปริมิตา คุณา นนิปาตปุพฺพปโท
กมฺมธารโย ฯ นสทฺโท ปริยุทาสปฏิเสโธ ฯ อตฺตนฺนสฺส
ตปฺปุริเส ฯ คุณิยนฺติ เสยฺยตฺถิเกหิ ปริจิยนฺตีติ คุณา เย สีลาทโย
ธมฺมา เสยฺยตฺถิเกหิ ปุคคฺ เลหิ คุณิยนฺติ ปริจิยนฺติ อิติ ตสฺมา
เต สีลาทโย ธมฺมา คุณา ฯ คุณ จเย สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี
วาติ อ ฯ อปริมิตา จ เต คุณา จาติ อปริมิตคุณา ฯ
คณิตพฺโพติ คโณ โย สมุโห ปณฺฑิเตน คณิตพฺโพ อิติ ตสฺมา
โส สมุโห คโณ ฯ คณ สงฺขฺยาเน สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี วาติ อ ฯ
อภิ.๖๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 96
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 96

อปริมิตคุณาน คโณ อปริมิตคุณคโณ ฯ อลงฺกโรตีติ อลงฺกต

ย าณ อตฺตาน อลงฺกโรติ ภูสน กโรติ อิติ ตสฺมา ต
าณ อลงฺกต ฯ อลมีติ ภูสนตฺโถ นิปาโต ฯ อลสทฺทุปปโท
กร กรเณ พุธคมาทิตฺเถ กตฺตริ รกาโร จาติ รโลโป ฯ อถวา ฯ
อลงฺกริยตีติ อลงฺกต ย าณ คุณคเณน อล ภูสน กริยติ
อิติ ตสฺมา ต าณ อลงฺกต ฯ คุณคเณนาติ กริยตีติ ปเท
กตฺตา ฯ กร ภาวกมฺเมสุ ต ฯ อปริมติ คุณคเณน อลงฺกต
อปริมิตคุณคณาลงฺกต ฯ สพฺพ ชานาติ สีเลนาติ สพฺพฺู โย
ภควา ฯ สพฺพฺุโน ภาโว สพฺพฺุตา ฯ กฺวจาทีติอาทินา
สุอุจฺจารณตฺถ อูการสฺส รสฺสตฺต ฯ สพฺพฺุตา เอว าณ
สพฺพฺุตาณ ฯ อาการสฺส รสฺสตฺต ฯ สฺส ทฺวิตฺต นตฺถิ ฯ
อวธารณปุพฺพปโท ฯ อปริ...ลงฺกตฺจ ต สพฺพฺุตาณฺ-
จาติ อปริ...าณ ฯ ภควโต ปชฺชน อธิคมน ปตฺติ ฯ อปริ-
มิตคุณคณาลงฺกตสพฺพฺุตาณสฺส ปตฺติ อธิคมน อปริ...
าณปฺปตฺติ ฯ สยเมวาติ เอตฺถ เอวสทฺโท ปรินิวตฺตนตฺโถ น
เอวสทฺทตฺโถ ฯ ปฏิพุทฺโธติ ปทสฺส วิวรณ วิกสิโตติ ฯ
วิกสิตวาติ วิกสิโต โย ภควา วิกสิตวา อิติ ตสฺมา โส ภควา
วิกสิโต ฯ วิปุพฺโพ กส วิกสเน พุธคมาทิตฺเถ กตฺตริ ยถา-
คมมิกาโร ฯ ยทิ ปน อิ คติยนฺติ ธาตุมฺหิ อธิปฺเปเต วิกาสิโตติ
วตฺตพฺพ วิกสิโตติ อิมสฺส กตฺตุวาจกภาวาปนตฺถ อธิปฺ
อภิ.๖๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 97
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 97

ปายวเสน วิวรณ วิกาสมนุปฺปตฺโตติ ฯ เตน อภิธมฺมาวตารฏีกาย

พุทฺธิยา วิกสิตวาติ พุทฺโธติ วุตฺต ฯ วิกสน วิกาโส ฯ กส
ภาเว จ ฯ อนุปาปุณีติ อนุปฺปตฺโต โย ภควา อนุปาปุณิ
อิติ ตสฺมา โส ภควา อนุปฺปตฺโต ฯ อนุปุพฺโพ ปท คติย
พุธคมาทิตฺเถ กตฺตริ ภุชาทีนมนฺโต โน ทฺวิ จ ฯ นนุ พุธสทฺโท
คมเนป วตฺตติ กสฺมา คมนตฺโถ น วุตฺโตติ ฯ สจฺจ
าณตฺเถ ปน วุตฺเต เย คตฺยตฺถา เต พุทฺธฺยตฺถา เย พุทฺธฺยตฺถา
เต คตฺยตฺถาติ วจนโต คมนตฺโต วุตฺโตวาติ ตสฺมา คมนตฺโถ
น วุตฺโต ฯ
อถวาติ นิปาโต ฯ พุธธาตุสฺสาติ ปวตฺตนโตติ ปเท กิรยิ า-
สมฺพนฺโธ ฯ ชาคร...เถสุปติ ปวตฺตนโตติ ปเท วิสยาธาโร ฯ
ปวตฺตนโตติ อตฺโถติ ปเท าปกเหตุ ฯ สมฺมา สามฺจาติ
ปททฺวย ปฏิพุทฺโธติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ ภควาติ ปฏิพุทฺโธ หุตฺวา
วิคโตติ ปเท กตฺตา ฯ อนฺ...ธิโตติ ภควาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
หุตฺวาติ วิคโตติ ปเท ลกฺขณกิริยา ฯ สยเมวาติ วิคโตติ ปเท
ตติยาวิเสสน ฯ สวา...ทายาติ วิคโตติ ปเท อปาทาน ฯ
อจฺจนฺตนฺติ วิคโตติ ปเท ตติยาวิเสสน กิริยาวิเสสน วา ฯ วิคโตติ
กตฺตุวาจก กิตปท ฯ ทิน...คเมนาติ ปตฺติยาติ ปเท วิเสสนเหตุ ฯ
ปร...ติยาติ วิกสิตนฺติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ วิกสิตนฺติ ปทุมนฺติ
ปทสฺส วิเสสน ฯ อิวาติ อุปมาโชตโก ฯ ปทุมนฺติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
อภิ.๖๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 98
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 98

อคฺคมคฺค...คเมนาติ ปตฺติยาติ ปเท วิเสสนเหตุ ฯ อปริ...ติยาติ

วิกสิโตติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ เตน อภิธมฺมาวตารฏีกาย
อปริมิตคุณคณาลงฺกตสพฺพฺุตาณสมาคเมน วิกสิโตติ วุตตฺ  ฯ
อิทฺจ วิเสสนกรณ เหฏา ปรม...วิกสิตนฺติ วจเนน สเมติ ฯ
อปริ...ติยาติ สมฺมาติ ปเท ตติยาวิเสสนนฺติป วตฺตุ วฏฏติ ฯ
สมฺมา สยเมวาติ ปททฺวย วิกสิโตติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
ภควาติ วิกสิโต อนุปฺปตฺโตติ ปเท กตฺตา ฯ วิกาสนฺติ อนุปฺปตฺโตติ
ปเท กมฺม ฯ วิกสิโต อนุปฺปตฺโตติ กตฺตุวาจก กิตปท ฯ อิตีติ
ปท อตฺโถติ ปทสฺส สรูป ฯ อตฺโถติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
อนฺ....วิคโตติ อิมินา วจเนน สมฺมา สามฺจ ปฏิพุทฺโธ
สวาสนสมฺโมหนิทฺทาย อจฺจนฺต วิคโตติ สมฺมาสมฺพุทฺโธติ วจนตฺถ
าเปติ ฯ ทินกร...มนุปปฺ ตฺโตติ อิมินา สมฺมา สามฺจ
อปริมิตคุณคณาลงฺกตสพฺพฺุตาณปฺปตฺติยา วิกสิโตติ สมฺมา-
สมฺพุทฺโธติ วจนตฺถ าเปติ ฯ
[๓๐] นนุ สมฺมาสมฺพุทฺธสทฺทสฺส ยถาวุตฺตวจนตฺถโยคโต
ภควาเยว สมฺมาสมฺพุทฺโธ นาม อาจริโย กสฺมา ภควนฺต
อตุลนฺติ อิมนิ า ปเทน วิเสเสตีติ โจทน สนฺธายาห ยถาวุตฺต-
วจนตฺถโยเคปติอาทึ ฯ สมฺมาสมฺพุทฺธสทฺทสฺส ยถาวุตฺตวจนตฺถโยเคป
สติ สมฺมาสมฺพุทฺธสทฺทสฺส ภควติ สมฺาวเสน นามวเสน
ปวตฺตตฺตา ภควนฺต อตุลนฺติ อิมินา ปเทน วิเสเสติ อาจริโยติ โยชนาฯ
อภิ.๖๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 99
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 99

ปกาโร วุตฺโต อสฺสาติ ยถาวุตฺโต อสฺส วจนตฺถสฺส

สมฺมา สามฺจ สพฺพธมฺเม อภิสมฺพุทฺโธ สมฺมา สามฺจ
ปฏิพุทฺโธติ เอว ปกาโร อาจริเยน วุตฺโต อิติ ตสฺมา โส
วจนตฺโถ ยถาวุตฺโต ฯ ยถาสทฺโท ปการวาจโก ฯ ตคฺคุโณ ฯ
วุจฺจติ อตฺโถ อเนนาติ วจน อตฺโถ อาจริเยน อเนน สทฺเทน
วุจฺจติ อิติ ตสฺมา โส สทฺโท วจน นาม สมฺมาสมฺพุทฺธ-
สทฺโท ฯ วจ วิยตฺติย วาจาย กตฺตุกรณปฺปเทเสสุ จ ฯ อริยติ
ายตีติ อตฺโถ โย อภิเธยฺโย ฯ วจนสฺส อตฺโถ วจนตฺโถ
ยถาวุตฺโต จ โส วจนตฺโถ จาติ ยถาวุตฺตวจนตฺโถ ฯ ยุชชฺ น
สมฺพชฺฌน โยโค ฯ ยถาวุตฺตวจนตฺเถน โยโค ยถา...โยโค ฯ
อปสทฺโท โจทการุจิสูจโน ฯ สทฺทิยตีติ สทฺโท ย วจน
อาจริเยน สทฺทิยติ กถิยติ อิติ ตสฺมา ต วจน สทฺโท ฯ สทฺท
กถเน สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี วาติ อ ฯ สมฺมาสมฺพุทฺโธ อิติ สทฺโท
สมฺมาสมฺพุทฺธสทฺโท สมฺภาวนาปุพฺพปโท ฯ ภชิตพฺพาติ ภคา ยา
โลกิยโลกุตฺตรสมฺปตฺติโย ปุคฺคเลหิ ภชิตพฺพา เสวิตพฺพา อิติ
ตสฺมา ตา สมฺปตฺติโย ภคา ฯ ภช เสวาย สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี
วาติ อ กคา จชาน ฯ ภคา เอตสฺส อตฺถีติ ภควา ภคา
เอตสฺส พุทฺธสฺส อตฺถิ อิติ ตสฺมา โส พุทฺโธ ภควา ฯ
คุณาทิโต วนฺตุ สฺมึวิภตฺติ โตติตา สสฺมึนาสุ ฯ
สวิเสเสน อยฺายติ เอตายาติ สมฺา เอตาย
อภิ.๖๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 100
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 100

สฺาย วิเสเสน อฺายติ อิติ ตสฺมา สา สฺา สมฺา ฯ

สสทฺโท วิเสสตฺถวาจโก ฯ อาสทฺโท ธาตฺวานุวตฺตโก ฯ า
าเณ อิตฺถิยมติยโว วาติ อ สฺส ทฺวิตฺต กฺวจาทีติอาทินา
อาการสฺส รสฺสตฺต วคฺคนฺต วา วคฺเค ฯ วสน สมฺพชฺฌน วโส
สมฺาย วโส สมฺาวโส นามมตฺเตน สมฺพชฺฌนนฺติ อตฺโถ ฯ
สมฺวเสนาติป ปาโว สุนฺทโร ฯ สมฺมาสมฺพุทฺธสทฺโท หิ
ภควติ นามมตฺตวเสน ปวตฺตติ น คุณวเสน ฯ โส สทฺโท
ภควโต นามปฺปกาสโก ภควโต สฺาสทฺทภาเวน ติฏติ ฯ
พุทฺโธ ทสพโล สตฺถา...สยมฺภู สมฺมาสมฺพุทฺโธติอาทโย หิ
สทฺทา พุทฺธาน นามปฺปกาสกาเยว ฯ สทฺทตฺถจินตฺ าฏีกายมฺป
สมฺพุทฺธสทฺทสฺส ยกาวุตฺตพฺยุปฺปตฺติโยเคป ภควโต สฺาสทฺท-
ภาเวนาวตฺถานโต วิสุทฺธาณมีติ วิเสเสตีติ วุตฺต ฯ ตสฺมา
สมฺาวเสนาติ ปาโว สุนฺทโร ฯ สามฺวเสนาติป ปาโ
อตฺถิ ฯ โส น สุนฺทโร ฯ สาธารณนฺตุ สามฺนฺติ วจนโต
หิ สามฺวเสนาติ ปทสฺส สาธารณวเสนาติ อตฺโถ คเหตพฺโพ ฯ
เอวฺจตฺถคฺคหเณ สติ สมฺมาสมฺพุทฺธสทฺโท ภควติ สาธารณวเสน
ปวตฺโตติ อตฺโถ น ฆฏิเต ฯ ยทิ ปน สเมนฺตีติ สมานา คุณา
สมานาน ภาโว สามฺนฺติ จ สมานา เอว สามฺนฺติ จ
สเมตีติ สมาโน ปุคฺคโล สมานสฺส ภาโว สามฺนฺติ จ
สมาโน เอว สามฺนฺติ จ อตฺโถ คหิโต ภเวยฺย เอวมฺป
อภิ.๖๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 101
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 101

ึคหเณ สมฺมาสมฺพุทฺธสทฺโท ภควติ สามฺวเสน ปวตฺโตติ

อตฺโถป น ฆฏิเต ตสฺมา โส ปาโ น สุนฺทโร ฯ อปเร ปน
ฉสตฺถารานมฺป วาจกตฺตา สามฺนฺติ วทนฺติ ฯ ต น ยุชฺชติ ฯ
กสฺมา ฯ สมฺมาสมฺพุทฺธสทฺทสฺส เอกนฺเตน ภควนฺตวาจกตฺตา ฯ
ปวตฺตตีติ ปวตฺโต โย สทฺโท ฯ ปปุพฺโพ วตุ ปวตฺติย
พุธคมาทิตฺเถ กตฺตริ ฯ ปวตฺตสฺส สทฺทสฺส ภาโว ปวตฺตตฺต ฯ
วิปุพฺโพ สิส อติสเย ธาตูหิ เณณยณาติ อาทินา เณ การิ-
ตานณฺโณ โลป อสโยคานฺตสฺส วุฑฺฒิ การิเต อิสฺเส ติวิภตฺติ ฯ
สมฺมาสมฺพุทฺธสทฺทสฺสาติ โยเคปติ ปเท กิรยิ าสมฺพนฺโธ ฯ
ยถา...เคปติ สตีติ ปเท ภาวลกฺขณวนฺต ฯ สตีติ วิเสเสตีติ
ปเท ภาวลกฺขณ ฯ สมฺมา...ทสฺสาติ ปวตฺตตฺตาติ ปเท
สมฺพนฺโธ ฯ ภควตีติ ปวตฺตตฺตาติ ปเท วิสยาธาโร ฯ สมฺา-
วเสนาติ ปวตฺตตฺตาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ ปวตฺตตฺตาติ วิเสเสตีติ
ปเท าปกเหตุ ฯ อตุลนฺติ อิมินาติ ปทสฺส สรูป ฯ อิมินาติ
วิเสเสตีติ ปเท กรณ ฯ ภควนฺตนฺติ วิเสเสตีติ ปเท กมฺม ฯ
อาจริโยติ วิเสเสตีติ ปเท กตฺตา ฯ วิเสเสตีติ กตฺตุวาจก
อาขฺยาตปท ฯ
[๓๑] อวยวตฺถ าเปนฺโต ตุลายาติอาทิมาห ฯ อฺเหิ
ปุคฺคเลหิ ตุลาย ตุลาภูตาย ปฺาย สมฺมิโต สม มิเนตพฺโพ
สมาโน สทิโส วา ปุคฺคโล ตุลโฺ ย นาม ฯ นนุ ตุลายาติ
อภิ.๖๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 102
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 102

เอตฺตกเมว วุตฺต น ปฺายาติ กุโต ปฺายาติ ปท

ลทฺธนฺติ ฯ ปกติตุลาวาจกสฺส ตุลาสทฺทสฺส อนธิการตฺตา เจว
มูลฏีกาย วุตฺตวจนสฺส ทสฺสนโต จ ปฺายาติ ปท ลทฺธนฺติ ฯ
ตตฺถ หิ อตุลิตนฺติ ตุลาภูตาย ปฺาย อตุลติ นฺติ วุตฺต ฯ
ตุเลติ ธมฺมาทึ ตีเรตีติ ตุลา ยา ปฺา ธมฺมาทึ ตุเลติ
ตีเรติ อิติ ตสฺมา สา ปฺา ตุลา นาม ฯ ตุล ตีรณาย
อิตฺถิยมติยโว วาติ อ อิตฺถิยมโต อาปจฺจโย ฯ สม มิเนตพฺโพติ
สมฺมิโต โย ปุคฺคโล ฯ สปุพฺโพ มา มาเน ภาวกมฺเมสุ ต
กฺวจิ ธาตูติอาทินา อาการสฺสิ วคฺคนฺต วา วคฺเค ฯ ทุติยนเย
สมฺมิตสทฺโท สทิสตฺโถ ฯ สโม มิโต สมฺมิโต สมาโน สทิโสติ
อตฺโถ ฯ ยถา ราชสมฺมิโต เทวสมฺมิโต อิติ รฺา เทเวน จ
สมาโนติ คมฺยเต เอว อิหาปตฺยตฺโถ ฯ
ปุคฺคเลหีติ สมฺมิโตติ ปเท สหตฺถตติยา ฯ ตุลายาติ
สมฺมิโตติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ สมฺมโิ ตติ ปุคฺคโลติ ปทสฺส
วิเสสน ฯ ปุคฺคโลติ สฺี ฯ ตุลฺโยติ สฺา ฯ อถวา ฯ
อฺเหิ ปุคฺคเลหิ ตุลาย สีลาทิคุเณน ตุลนาย สมฺมิโต สม
มิเนตพฺโพ ปุคฺคโล ตุลโฺ ย นาม ฯ สีลาทิคุเณนาติ ตุลนายาติ ปเท
ตติยวิเสสน ฯ ตุลายาติ ตุลนายาติ อตฺโถ คเหตพฺโพ ฯ เตน
อภิธมฺมาวตารฏีกาย ตุลาย สมฺมโิ ต ตุลฺโย...พล ตุลนาย
อุปเนตพฺพ อตฺถีติ วุตฺต ฯ ตทฺธิตวิคฺคโห ฯ ยทนุปปนฺนา นิปาตนา
อภิ.๖๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 103
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 103

สิชฺฌนฺตีติ สุตฺเตน ตุลสทฺทโต สมฺมติ ตฺเถ ยปจฺจโย ฯ

[๓๒] ตุลฺโยติ วจเน สติ ตุลฺโย คาถาย เกน ตุโลติ
วุจฺจตีติ ปุจฺฉ สนฺธาย อาห โสเยวาติ อาทึ ฯ โสเยว ตุลฺโย
ตุโลติ อาจริเยน วุตฺโต เกน ยการโลปวเสนาติ โยชนา ฯ
ยาคโม สุอุจฺจารณตฺถ ปกฺขิตฺโต ฯ เอวสทฺโท ตุลโฺ ย ตุโล
นาม น อฺโติ าเปติ ฯ โย เอว ยกาโร อกฺขเรหิ การ ๑

ลุปฺปน โลโป อทสฺสน อนุจฺจารณ โลโป นามาติ อตฺโถ ฯ

ลุป อทสฺสเน ภาเว จาติ โณ ฯ ยการสฺส โลโป ยการโลโป ฯ
กสฺมา ปน ยการปจฺจยโลโปติ เอว ปจฺจยสทฺโท น ปกฺขิตฺโตติ ฯ
สจฺจ ตุลฺโยติ ปน นิฏิตปท อเปกฺขิตฺวา ปจฺจยสทฺท อปกฺขิตฺวา
ยกาโรติ วุตตฺ  ฯ วสน สมฺพชฺฌน วโส ยการโลปสฺส วโส
ยการ...วโส ฯ ตุลโฺ ยติ วตฺตพฺเพ วาจาสิลิฏตฺถ ยการโลป
กตฺวา ตุโลติ วุตฺตนฺตฺยาธิปฺปาโย ฯ
โสเยวาติ วุตฺโตติ ปเท กมฺม ฯ ตุโลตีติ วุตฺโตติ ปเท
อากาโร ฯ ยกา...เสนาติ วุตฺโตติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
[๓๓] ยทาทินา สมฺมิตตฺเถ อปจฺจโย ภวติ ตสฺมา
อถวาติ อาทิมาห ฯ สมฺมิตตฺเถ อการปจฺจยวเสน อฺเหิ ปุคฺคเลหิ
ตุลาย สทิสาย สีลาทิคุณชาติยา สมฺมิโต สทิโส ปุคฺคโล ตุโล
อิติ วจน อาจริเยน วุตฺตนฺติ โยชนา ฯ
สมฺมิโต เอว อตฺโถ สมฺมิตตฺโถ ฯ อ เอว อกาโร
๑. อกฺขรโต กาโรติ สทฺทนิติ ฯ
อภิ.๖๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 104
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 104

การปจฺจโย อกาโร จ โส ปจฺจโย จาติ อการปจฺจโย วิเสส-

นุตฺตโร ฯ อการปจฺจยสฺส วโส อกา...วโส ฯ อกาโร ปจฺจโยป
อปจฺจโยป อตฺถิ ตสฺมา อการสฺส ปจฺจยภาว าปนตฺถ
ปจฺจโยติ วุตฺต ฯ
สมฺมิตตฺเถติ อการปจฺจยาติ ปเท วิสยาธาโร ฯ อกา...เสนาติ
วุตฺตนฺติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ อิตีติ วจนนฺติ ปทสฺส สรูป ฯ
วจนนฺติ วุตฺตนติ ปเท กมฺม ฯ
วิมลพุทธฺ ิตฺเถเรน ปน มาสกกหาปณาทิโก ตุโล นาม ตุโล
วิยาติ ตุโล สาวกาทโย คมฺยมานตฺถตฺตา น วุตฺโตติ วุตฺต ฯ
ต น ยุชชฺ ติ ฯ ฏีกาจริเยน หิ อวุตฺต มาสกกหาปณาทิโกติ-
อาทิก วจน ฯ โสตูหิ วิฺาตุ น สกฺกา ฯ ตสฺมา ต วจน
ฏีกาจริเยน วตฺตพฺพ น จ วุตฺต ฯ ตสฺมา ต มาส...น
วุตฺโตติ วจน น ยุตฺต ฯ
น ตุโล อตุโลติ ภควา ตุโล ตุลาย สมฺมิโต ปุคฺคโล
น อตุโล นนิปาตปุพฺพปโท กมฺมธารโย ฯ นสทฺโท ปริยุทาส-
วาจี ฯ ปริตลุ ิต อตฺถ อุคฺคยฺห อุตฺตรปทตฺถสฺส อสน เขโป
นิวตฺตน ปริยุทาโส ฯ ปริอุปุพฺโพ อส เขเป ภาเว จ เทฺว
ยทาคมา ฯ ปริยุทาส วุจฺจตีติ ปริยุทาสวาจี โย นกาโร
อุตฺตรปทตฺถ ปริยุทสิตฺวา นิวตฺเตตฺวา สทิเส วตฺถุมหฺ ิ การิย
ปฏิปาทิยติ โส ปริยุทาสวาจี นาม ฯ ปุริมสฺมึ อตฺเถ อกาโร
อภิ.๖๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 105
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 105

อฺตฺโถ ฯ อตฺตนฺนสฺส ตปฺปุริเส ฯ นาติ ปฏิเสโธ ฯ ตุโล

อตุโลติ ปททฺวย ลิงฺคตฺโถ ฯ
[๓๔] อตุโลติ ปทสฺส อตฺถ ปากฏ กโรนฺโต สีลาทีหีติ-
อาทิมาห ฯ ภควา สีลาทีหิ คุเณหิ เกนจิ ปุคฺคเลน อสทิโส ฯ
สิเลติ อุปธาเรติ ตสมงฺคิปุคฺคล อปาเยสุ อุปปตฺตินิวารเณน
ภูโส ธาเรตีติ สีล ย ธมฺมชาต ตสมงฺคิปุคฺคล อปา...เณน
สีเลติ อุปธาเรติ อิติ ตสฺมา ต ธมฺมชาต สีล นาม ฯ อถวา ฯ
สิลยติ อุปธาริยติ สปฺปุรเิ สหิ หทยมสนฺตร อุปเนตฺวา ธาริยตีติ
สีล ย ธมฺมชาต สปฺปุริเสหิ หทย...เนตฺวา สิลยติ
อุปธาริยติ อิติ ตสฺมา ต ธมฺมชาต สีล ฯ สิล อุปธารเณ ฯ
อุปธารณ ภูโส ธารณ ปติฏาวเสน อาธารภาโว ฯ สพฺพโต
ณฺวุตฺวาวี วาติ อ กฺวจาทีติ สุตฺเตน อิสฺส ทีฆตฺต ฯ สีล-
อาทิ เยส สมาธิปฺาทีน คุณาน เต สีลาทโย ตคฺคุโณ ฯ
สีลาทิธมฺมา คุนฺเต ปริจิยนฺเต จ ภควตาติ คุณา ฯ คุณนฺเต
๑ ๒ ๓

อพฺภสฺสนฺเต ปกาเสนฺเต อตฺตโน อาธารนฺติ วา คุณา ฯ คุณ

จยปกาสเนสุ ฯ สพฺพโต...วาติ อ ฯ อตุโลติ อิมสฺส วิวรณ
อสทิโสติ ฯ สมาโน วิย โส ทิสฺสตีติ สทิโส โส ปุคฺคโล
สมาโน วิย ทิสฺสติ อิติ ตสฺมา โส ปุคฺคโล สทิโส ฯ สมาน-
สทฺทุปปโท ทิส เปกฺขเน กฺวิ จ กฺวิโลโป จ อิยตมกิเอสานมีติ-
อาทิสุตฺเต สอิติ นิปาตเนน สมานปทสฺส โส ฯ น สทิโส
๑. คุณิยนฺเตติ ภเวยฺย ฯ ๒. จสทฺโท อติเรโก ฯ ๓. สทฺทนีติยมฺปน
คุฺชนฺเต อพฺยยนฺเตติ อปทิสฺสติ ฯ คุณนฺเต พฺยฺชยนฺเตติ มฺเ ฯ
อภิ.๖๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 106
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 106

อสทิโส นนิปาตปุพฺพปโท อตฺตนฺนสฺส ตปฺปุริเส ฯ

สีลาทีหีติ คุเณหีติ ปทสฺส วิเสสน ฯ คุเณหีติ อสทิโสติ
ปเท ตติยาวิเสสน ฯ เกนจีติ อสทิโสติ ปเท สหโยคตติยา ฯ
อสทิโสติ ภควาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ ภควาติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
[๓๕] อปรมฺป วจนตฺถ าเปนฺโต นตฺถีติ อาทิมาห ฯ
ภควตา ตุโล สทิโส ปุคคฺ โล เอตสฺส ภควโต นตฺถิ กสฺมา
สเทวเก โลเก อคฺคปุคฺคลภาวโต ภควโต อิติ ตสฺมา โส
ภควา อตุโล ฯ
อิมสฺมึ อตฺเถ อกาโร วิรหตฺโถ ฯ ตุโลติมสฺส วิวรณ
สทิโสติ ฯ เอเตน ตุลสทฺโท สทิสปริยาโยติ าเปติ ฯ
อตฺตนฺนสฺส ตปฺปุริเสติ สุตฺเต อตฺตนฺนสฺสาติ โยควิภาเคน นสฺส อ
อตคฺคุณสวิฺาโณ ฯ เทเวหิ สห วตฺตตีติ สเทวโก โย
โลโก เทเวหิ สห วตฺตติ อิติ ตสฺมา โส โลโก สเทวโก
ปมาตคฺคุณพหุพฺพิหิ ฯ เตสุ วุฑฺฒีติ อาทินา สหสฺส โส กฺวจิ
สมาสนฺตคตอิจฺจาทินา กปจฺจโย ฯ โลกิยติ เอตฺถ กุสลากุสลกมฺม
ตพฺพิปาโก จาติ โลโก กุสลากุสลกมฺม ตพฺพิปาโก จ ตสฺส
กมฺมสฺส วิปาโก เอตฺถ สตฺเต โลกิยติ ทิสฺสติ ปฺายติ
อิติ ตสฺมา โส สตฺโต โลโก นาม สตฺตโลโก ฯ โลก
ทสฺสเน สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี วาติ อ ฯ อชฺชติ เสฏภาว คจฺฉตีติ
อคฺโค ฯ ปาตีติ ปุ โย นิรโย เนรยิกสตฺเต นิกฺขมิตุ
อภิ.๖๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 107
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 107

อปฺปทานวเสน ปาติ รกฺขติ อิติ ตสฺมา โส นิรโย ปุ ฯ

ปก รกฺขเน กาเล วตฺตมานาตีเต ณฺวาทโยติ อุ ฯ ปุ นิรย
คจฺฉตีติ ปุคฺคโล โย สตฺโต ปุ นิรย คจฺฉติ อิติ ตสฺมา
โส สตฺโต ปุคฺคโล อฺโ สตฺโต ฯ ภควา ปน ปุพฺพโว-
หารวเสน ปุคฺคโลติ วุจฺจติ ฯ ปุ สทฺทุปปโท คมุ คติมฺหิ กฺวิ จ
ธาตฺวนฺตสฺส โลโป กฺวิมหฺ ิ พฺยฺชเน จาติ นิคฺคหิตโลโป ปรเทฺว-
ภาโว าเน คสฺส ทฺวิตฺต กฺวิโลโป จ ตทฺธิต...ทีสุ จ
สิวิภตฺติ นิคฺคหิตฺจาติ พินฺทาคโม วคฺคนฺต วา วคฺเคติ สุตฺเต
วาสทฺเทน พินฺทุโน โล ฯ อคฺโค จ โส ปุคฺคโล จาติ
อคฺคปุคฺคโล ฯ ภวนฺติ พุทฺธิสทฺทา เอตสฺมาติ ภาโว คุโณ
อคฺคปุคฺคลสฺส ภาโว อคฺคปุคฺคลภาโว ฯ
เอตสฺสาติ นตฺถีติ ปเท สมฺปทาน ฯ ตุโล สทิโสติ ปุคคฺ โลติ
ปทสฺส วิเสสน ฯ ปุคฺคโลติ นตฺถีติ ปเท กตฺตา ฯ อิตีติ
อตุโลติ ปเท เหตุ ฯ สเทวเกติ โลเกติ ปทสฺส วิเสสน ฯ โลเกติ
อคฺคปุคฺคลาติ ปเท อาธาโร ฯ อคฺค...ภาวโตติ นตฺถีติ ปเท
าปกเหตุ ฯ
[๓๖] ภควโต อคฺคปุคฺคลภาว ปาลิยา สาเธนฺโต อาห
ยถาหาติอาทึ ฯ ภควา นิทสฺสน ยถากึ อาห ฯ ภควา
องฺคุตฺตรนิกาเย จตุกฺกนิปาเต อาห ยาวตา...อาทึ ฯ
ภิกฺขเว ยาวตา อปทา วา ทิปทา วา จตุปฺปทา วา สตฺตา
อภิ.๖๔
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 108
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 108

สนฺติ ตถาคโต เตส เตหิ สตฺเตหิ อคฺค อคฺโค อิติ อกฺขายติ ฯ

ย ปริมาณ เอเตส สตฺตานนฺติ ยาวตา ตทฺธิตวิคฺคโห ฯ
ยทาทินา อาวตาปจฺจโย ฯ สสาเร ภย อิกฺขนฺตีติ ภิกฺขู ฯ รูปาทีสุ
สตฺตาติ สตฺตา เย ปุคฺคลา รูปาทิ...สตฺตา อิติ เต ปุคฺคลา
สตฺตา ฯ สช สงฺเค พุธคมาทิตฺเถ กตฺตริ ภุชาทีนมนฺโต โน
ทฺวิ จ ฯ ปชนฺติ เอเตหีติ ปเท สตฺตา เอเตหิ จรเณหิ
ปชนฺติ คจฺฉนฺติ อิติ ตสฺมา เต จรณา ปทา ฯ ปท คติย
สพฺพโตณฺวุตฺวาวี วาติ อ ฯ นตฺถิ ปทา เอเตส สตฺตานนฺติ อปทา
อุรคาทโย อตคฺคุโณ ฯ เทฺว ปทานิ เอเตสนฺติ ทิปทา
มนุสฺสาทโย ตคฺคุโณ ฯ ติเยทุตาปจาติ สุตฺเต จสทฺเทน ทฺวิสฺส
ทิ ฯ จตฺตาริ ปทานิ เอเตสนฺติ จตุปฺปทา หตฺถิอสฺสาทาโย ตคฺคุโณ ฯ
ตโย วาสทฺทา สมุจฺจยตฺถา ฯ ยาวตา ภิกฺขเว... จตุปฺปทา
วาติ เอว อาทึ คเหตฺวา มชฺเฌ มุฺจิตฺวา ตถาคโตตฺยาทิก
อวสาน คเหตฺวา มชฺเฌ เปยฺยาโล ทสฺสิโต ฯ องฺคุตฺตรนิกาเย หิ
จตุกฺกนิปาเต ยาวตา ภิกขฺ เว สตฺตา อปทา วา ทิปทา วา
จตุปฺปทา วา พหุปฺปทา วา รูปโน วา อรูปโน วา สฺิโน วา
อสฺิโน วา เนวสฺีนาสฺิโน วา ตถาคโต เตส
อคฺคมกฺขายติ อรห สมฺมาสมฺพุทฺโธติ ปาลิ อาคตา ฯ เปยฺยาโลติ
๑

วิตฺถารนโยติ อตฺโถ ฯ ตถา อาคโตติ ตถาคโต ฯ ปุริมกา

สมฺมาสมฺพุทฺธา ยถา อาคตา อยมฺป ภควา ตถา อาคโต อิติ
๑. องฺ. จตุกฺก. ๒๑/๔๔
อภิ.๖๔
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 109
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 109

ตสฺมา โส ภควา ตถาคโม นาม ตติยาตปฺปุริโส ฯ เตสนฺติ

ปเท ทุติยาปฺจมีนฺจาติ สุตฺเตน ปฺจมฺยตฺเถ ฉฏี ฯ อคฺโค
อกฺขายตีติ ปทจฺเฉโท ฯ เอโอนมวณฺโณติ สุตฺเตน โอการสฺส
อ มทา สเรติ สุตฺเตน มาคโม ฯ อกฺขายตีติ ขา กถเน ฯ
อาสทฺโท ธาตฺวตฺถพาธโก ฯ ทิวาทิโตโย วคฺเค โฆสาติอาทินา
ทฺวิตฺต รสฺส ฯ ยาวตา...มกฺขายติ อิติ วจน อาทิ ยสฺส
วจนสฺส ต ยาวตา...มกฺขายตีติอาทินา ตคฺคุโณ ฯ อาทิสทฺเทน
อรห สมฺมาสมฺพุทฺโธติอาทึ คณฺหาติ ฯ
ภควา อาหาติ ปเท กตฺตา ฯ ยถาติ ปุจฺฉา ฯ อาหาติ
กตฺตุวาจก อาขฺยาตปาท ฯ ยาวตา อป...จตุปฺปทา วาติ จตุปฺปท
สตฺตาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ สตฺตาติ สนฺตีติ ปเท กตฺตา ฯ
ภิกฺขเวติ อาลปน ฯ ตถาคโตติ อกฺขายตีติ ปเท กตฺตา ฯ
เตสนฺติ อคฺโคติ ปเท อปาทาน ฯ อคฺโคติ ปท อกฺขายตีติ ปเท
อากาโร ฯ อกฺขายตีติ กตฺตุวาจก ฯ อาทิสทฺโท ปจฺจตฺตวจน-
วเสน วุตฺตตฺตา อาหาติ ปเท กมฺม น โหติ ตสฺมา ยาวตา...
อาทีติ ปท ลิงฺคตฺโถ ฯ
[๓๗] สมฺมาสมฺพุทฺธมตุลนฺติ ปททฺวเยน ตีหากาเรหิ โถมนา
กตาติ วิฺาเปนฺโต เอตฺตาวตา จาติ อาทิมาห ฯ เอตฺตาวตา
จ เอตฺตเกน สมฺมาสมฺพุทฺธมตุลนฺติ ปททฺวเยน เหตุผลสตฺตูปการ-
สมฺปทาวเสน ตีหิ อากาเรหิ ภควโต โถมนา อาจริเยน กตา โหติ ฯ
อภิ.๖๔
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 110
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 110

เอตฺตาวตาติ ปริจฺฌแทตฺเถ นิปาโต ฯ จสทฺโท วากฺยารมฺโภ ฯ

หิโนติ ผล เอเตนาติ เหตุ สกลพุทฺธคุณสงฺขาต ผล เอเตน
กรณภูเตน ธมฺเมน หิโนติ ปวตฺตติ อิติ ตสฺมา โส ธมฺโม
เหตุ มหากรุณา โพธิสมฺภารา จ ฯ หิ ปวตฺติย หนาทีหิ
ณุนุตโวติ ตุ ฯ ผลตีติ ผล ย าณาทิก ธมฺมชาต ผลติ
นิปฺผชฺชติ อิติ ตสฺมา ต ธมฺมชาต ผล ฯ ผล นิปฺผตฺติย
สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี วาติ อ ฯ อุปกรณ อุปกาโร ปุพฺพกมฺมกรณนฺติ
อตฺโถ ฯ อุปสทฺโท ปุพพฺ กมฺเม วตฺตติ ฯ กร กรเณ
ภาเว จ ฯ สตฺตาน อุปกาโร สตฺตูปกาโร เหตุ จ ผลฺจ
สตฺตูปกาโร จ เหตุผล สตฺตูปกาโร ฯ สมฺปชฺชน สมฺปทา ภาวสาธน ฯ
สปุพฺโพ ปท คติมฺหิ ฯ สสทฺโธ ธาตฺวตฺถพาธโก ฯ
อิตฺถิยมติยโว วาติ อ ปุน อาปจฺจโย ฯ เหตุผลสตฺตูปการาน
สมฺปทา เหตุผลสตฺตูปการสมฺปทา ฯ วสน สมฺพชฺฌน วโส
เหตุผลสตฺตูปการสมฺปทาย วโส เหตุ...สมฺปทาวโส ฯ อากรณ
เภทน อากาโร ฯ อาปุพฺโพ กร เภเท ภาเว จ ณโลปวุฑฺฒิโย ฯ
อิสฺสริยา ภคา เอตสฺส อตฺถีติ ภควา ฯ โถมิยเต โถมนา ฯ
โถม ถุติย นนฺทาทีหิ ยุ อนกา ยุณฺวนู  ปุน อา ฯ
กริยิตฺถาติ กตา ยา โถมนา ฯ
เอตฺตาวตา จาติ กตาติ ปเท กรณ ฯ เหตุ...วเสนาติ
ตีหีติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ ตีหีติ อากาเรหีติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
อภิ.๖๔
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 111
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 111

อากาเรหีติ โถมนาติ ตติยาวิเสสน ฯ ภควโตติ โถมนาติ ปเท

สมฺปทาน ฯ โถมนาติ โหตีติ ปเท กตฺตา ฯ กตาติ โถมนาติ
ปทสฺส วิเสสน ฯ โหตีติ กตฺตุวาจก อาขฺยาตปท ฯ
[๓๘] สมฺปทาตฺยสรูป าเปนฺโต อาห ตตฺเถจฺจาทึ ฯ
ตตฺถ ตาสุ ตีสุ สมฺปทาสุ เหตุสมฺปทา นาม มหาก...สมฺภรณฺจ
กสฺมา ตมูลกตฺตา สกลพุทฺธคุณานนฺติ โยชนา ฯ
เหตุโน สมฺปทา เหตุสมฺปทา ฯ มหาวิสยตาย มหานุภาว-
มหาผลตาย จ มหนฺตีติ มหตี ยา กรุณา มหา...ตาย จ
มหนฺติ อิติ ตสฺมา สา กรุณา มหตี ฯ มห วุฑฺฒิย
วตฺตมาเน มานนฺตา นทาทิโต วา อี นตุสฺส ตมีกาเร ฯ มหตี จ
สา กรุณา จาติ มหากรุณา ฯ มหตมหาตุลฺยาธิกรเณ ปเท ฯ
มหนฺตสทฺทสฺส มหา ฯ มหา จ สา กรุณา จาติ มหากรุณาติป
วฏฏติ ฯ สมุทฺทโต มาตรุทฺธรณกาลโต ปฏาย ยาว
สุเมธภูตกาลา โพธิสตฺตภูตสฺส ภควโต สนฺตาเน ปวตฺตา กรุณา
มหากรุณา นาม ฯ สมายุชฺชน สมาโยโค ฯ กสฺส สมายุชชฺ นนฺติ
ปุจฺฉา ฯ ภควโตติ วิสชฺชน ฯ สอาปุพฺโพ ยุช โยเค ภาเว
จ กคา จชาน ฯ มหากรุณาย สมาโยโค มหากรุณาสมาโยโค
ตติยาตปฺปุริโส สตฺตมีตปฺปุริโส วา ฯ จตฺตาริ สจฺจานิ พุชฺฌิ
ยถาสก ปริฺาภิสมยาทิวเสน ปฏิวิชฺฌีติ โพธิ ย าณ
จตฺตาริ...วเสน พุชฌ
ฺ ิ ปฏิวิชฺฌิ อิติ ตสฺมา ต าณ โพธิ
อภิ.๖๔
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 112
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 112

มคฺคาณ ฯ สพฺพธมฺเม สพฺพกาเรน พุชฺฌีติ โพธิ ย

าณ สพฺพ...พุชฺฌิ อิติ ตสฺมา ต าณ โพธิ สฺพฺุต-
าณ ฯ ตทุภย สามฺนิทฺเทเสน อิธ โพธีติ วุจฺจติ ฯ
พุธ อวคมเน มุนาทีหิจิ อฺเสุ จ ฯ สมฺภริยติ เอเตหีติ
สมฺภารา โพธิ เอเตหิ ทานาทิปารมิธมฺเมหิ กตฺตุภูเตหิ สมฺภริยติ
อุปตฺถมฺภิยติ อิติ ตสฺมา เต ทานาทิปารมิธมฺมา สมฺภารา ฯ
สปุพฺโพ ภร อุปตฺถมฺภเน วิสรุชปทาทิโต ณ ณโลปวุฑฺฒิโย ฯ
โพธิยา สมฺภารา อุปตฺถมฺภกา ธมฺมา โพธิสมฺภารา จตุตฺถีตปฺปุริโส ฯ
สมฺภริยเต สมฺภรณ ฯ สปุพฺโพ ภร ปุรเณ นนฺทาทีหิ ยุ
อนกา ยุณฺวูน รหาทิโต โน ณ ฯ โพธิสมฺภาราน สมฺภรณ
โพธิสมฺภารสมฺภรณ ฯ จสทฺโท วุตฺตสมุจฺจโย ฯ ตานิ มหากรุณา-
สมาโยคโพธิสมฺภาคสมฺภรณานิ มูลานิ เอเตส พุทฺธคุณานนฺติ
ตมูลกานิ ตมูลกาน ภาโว ตมูลกตฺต ฯ
ตตฺถาติ นิทฺธารณ ฯ เหตุสมฺปทา นามาติ สฺา ฯ
มหา...ณฺจาติ ปททฺวย สฺี ฯ
[๓๙] ผลสมฺปทาย ปเภท าเปนฺโต ผลสมฺปทาติ อาทิมาห ฯ
ผลสฺส สมฺปทา ผลสมฺปทา ฯ ปนสทฺโท วิเสสตฺโถ ฯ
ชานาตีติ าณ ย ธมฺมชาต ฯ สวาสเน สพฺพกิเลส ปหิยเต
ปหาน ฯ ปปุพฺโพ หา จาเค นนฺทาทีหิ ยูติ ภาเวยุ ฯ ตสมงฺคิ-
ปุคฺคล อนุภาเวติ วฑฺเฒตีติ อนุภาโว โย เตชาทิโก ต
อภิ.๖๔
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 113
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 113

สมงฺคิปุคฺคล...วฑฺเฒติ อิติ ตสฺมา โส เตชาทิโก อนุภาโว

เตชุสฺสาหสตฺติโย ฯ อนุปุพฺโพ ภู วฑฺฒเน สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี วาติ
อ อฺเสุ จ ฯ อนุภาโว เอว อานุภาโว ฯ กฺวจาทีติอาทินา
อาการสฺส ทีฆตฺต ฯ รุปปฺ ติ สีตาทีหิ วิการมาปชฺชตีติ รูป ย
ธมฺมชาต ฯ อยนฺติ เอตฺถาติ อาโย เกสาทโย เอตฺถ สรีเร
อยนฺติ ปวตฺตนฺติ อิติ ตสฺมา อิท สรีร อาโย ฯ อย คติมฺหิ ฯ
คติ ปวตฺติ ฯ วิสรุชปทาทิโต ณ ณโลปวุฑฺฒิโย ฯ กุจฺฉิตาน
เกสาทีน อาโย อุปฺปตฺติเทโส กาโย รูปเมว กาโย รูปกาโย ฯ
าณฺจ ปหานฺจ อานุภาโว จ รูปกาโย จ าณ...รูปกาโย ฯ
สมฺปชฺชน สมฺปทา าณปฺปหานานุภาวรูปกายาน สมฺปทา
าณ...กายสมฺปทา าณปฺปหานานุภาวรูปกายสมฺปทาย วโส
าณ...สมฺปทาวโส ฯ จตฺตาโร วิธา ปการา เอติสฺสา ผลสมฺปทายาติ
จตุพฺพิธา ตคฺคุณา ฯ
ผลสมฺปทาติ ลิงฺคตฺโถ ฯ าณ...เสนาติ จตุพฺพิธาติ ปเท
ตติยาวิเสสน ฯ จตุพฺพิธาติ ผลสมฺปทาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
[๔๐] าณสมฺปทาทีน สรูป าเปนฺโต ตตฺถาติ อาทิมาห ฯ
ตตฺถ ตาสุ จตูสุ าณสมฺปทาทีสุ สพฺพฺุต...าณานิ าณสมฺปทา
นาม ฯ
สพฺพ ชานาตีติ สพฺพฺู โย ภควา ฯ สพฺพฺุโน
ภาโว สพฺพฺุตา สพฺพฺุตา เอว าณ สพฺพฺุตาณ ฯ
อภิ.๖๔
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 114
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 114

ปชฺชติ เอเตนาติ ปท ผล เอเตน การเณน ปชฺชติ คจฺฉติ

ปวตฺตติ อิติ ตสฺมา ต การณ ปท ฯ ติฏติ เอตฺถาติ าน
ผล เอตฺถ การเณ ตทายตฺตวุตฺติตาย ติฏติ อิติ ตสฺมา ต
การณ าน ฯ ปทฺจ านฺจาติ ปทฏาน อาสนฺนการณ
สพฺพฺุตาณสฺส ปทฏาน สพฺพฺุ...าน ฉฏีตปฺปุริโส ฯ
มูลฏีกาย หิ สพฺพฺุตาย หิ ปทฏานภูต มคฺคาณ มคฺค-
าณปทฏานฺจ สพฺพฺุตาณนฺติ วุตฺต ฯ มคฺคาณปทฏ-
านนฺติ เอตฺถ ตุ มคฺคาณ ปทฏาน เอตสฺสาติ มคฺคาณ-
ปทฏานนฺติ พหุพฺพิหิสมาโส กาตพฺโพ ฯ กสฺมา ปเนตฺถ มูลฏีกาย
วิย มคฺคาณปทฏานฺจ สพฺพฺุตาณนฺติ น วุตฺตนฺติ ฯ
ตมฺมูลกานิ จ ทสพลาทิาณานีติ อิมินา สพฺพฺุตาณสฺสป
วกฺขมานตฺตา ฯ ตตฺถ หิ อาทิสทฺเทน สพฺพฺุตาณาทโย อเนเก
ปฺาปเภทา สงฺคยฺหนฺติ ฯ มคฺเคน สมฺปยุตฺต าณ มคฺค-
าณ ฯ มูลนฺติ เอเตนาติ มูล าณานิ เอเตน าเณน
มูลนฺติ ปติฏ หนฺติ อิติ ตสฺมา ต าณ มูล ฯ มูล
ปติฏาย สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี วาติ อ ฯ ต มคฺคาณ มูล เอเตส
าณานนฺติ ตมฺมูลกานิ อตคฺคุโณ ฯ กฺวจิ สมาสนฺตคตาน-
มิจฺฉาทินา อนฺเต โก ฯ จสทฺโท มคฺคาณฺจ ทส...ณานิ
จาติ โยเชตพฺโพ ฯ พลนฺตีติ พลานิ ยานิ าณานิ อวิชชฺ า-
สงฺขาต ปฏิปกฺข พลนฺติ อภิภวนฺติ อิติ ตสฺมา ตานิ
อภิ.๖๔
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 115
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 115

าณานิ พลานิ ฯ พล อภิภวเน สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี วาติ อ ฯ

พลธาตุ อภิภวนวาจโก ธาตุสฺส อตฺถาติสเยน โยโคติ หิ วุตฺต ฯ
ทส จ ตานิ พลานิ จาติ ทสพลานิ านาานณาณาทีนิ ฯ
ทสพลานิ อาทีนิ เยส าณาน ตานิ ทสพลาทีนิ ตคฺคุโณ ฯ
อาทิสทฺเทน ตีสุ กาเลสุ อปฺปฏิหตาณจตุสจฺจาณาทโย อเนเก
ปฺาปเภทา สงฺคยฺหนฺติ ฯ ทสพลาทีนิ จ ตานิ าณานิ
จาติ ทสพลาทิาณานิ ฯ สมฺปชฺชน ปริปุณฺณตา สมฺปทา
าณสฺส สมฺปทา าณสมฺปทา ฯ นามสทฺโท สฺาย ปากฏ-
ภาวาปนตฺถ ปกฺขิตฺโต ฯ
ตตฺถาติ นิทฺธารณ ฯ สพฺพ...านนฺติ มคฺคาณนฺติ ปทสฺส
วิเสสน ฯ มคฺคาณ ทส...นีติ ปททฺวย สฺี ฯ ตมฺมูลกานิ
จาติ ทส...ณานีติ ปทสฺส วิเสสน ฯ าณ....นามาติ สฺา ฯ
[๔๑] อคฺคมคฺคภาวนาย สวาสน...เลสาน อจฺจนฺต เอกนฺเตน
อนุ...สมฺปทาติ โยชนาฯ
สห วาสนาหิ วตฺตนฺตีติ สวาสนา เย สงฺกิเลสา วาสนาหิ
สห วตฺตนฺติ อิติ ตสฺมา เต สงฺกิเลสา สวาสนา ตคฺคุโณ ฯ
ยทาทินา สหสฺส โส ฯ สห กเลหิ วตฺตนฺตีติ สกลา เย
สงฺกิเลสา ฯ สงฺกิลิสฺสนฺติ เอเตหิ สตฺตาติ สงฺกิเลสา สตฺตา
เอเตหิ กิเลเสหิ สงฺกิลิสสฺ นฺติ อิติ ตสฺมา เต กิเลสา สงฺกิเลสา
ทส กิเลสา ฯ สปุพฺโพ กิลิส สงฺกิเลเส สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี
อภิ.๖๔
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 116
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 116

วาติ อ อฺเสุ จ ฯ สกลา จ เต สงฺกิเลสา จาติ

สกลสงฺกิเลสา วิเสสนปุพฺพปโท ฯ สวาสนา จ เต สกลสงฺกิเลสา-
จาติ สวาสนสกลสงฺกิเลสา วิเสสนปุพฺพปโท ฯ อจฺจนฺตนฺติ
เอกนฺเตน ฯ อุปฺปชฺชน อุปฺปาโท ฯ ปท คติย ภาเว จ ฯ ธาริยติ
ลกฺขิยตีติ ธมฺโม โย อุปปฺ าโท ปณฺฑเิ ตน ธาริยติ ลกฺขิยติ
อิติ ตสฺมา โส อุปฺปาโท ธมฺโม นาม ฯ อุปฺปาโท จ โส
ธมฺโม จาติ อุปฺปาทธมฺโม วิเสสนปุพฺพปโท ฯ นตฺถิ อุปฺปาท-
ธมฺโม เอเตส กิเลสานนฺติ อนุปฺปาทธมฺโม อตคฺคุโณ ฯ
อนุปฺปาทธมฺมาน ภาโว อนุปฺปาทธมฺมตา ฯ อาปาทิยเต อาปาทน ฯ
อาปุพฺโพ ปท คติย นนฺทาทีหิ ยุ อฺเสุ จ ฯ อนุปฺปาท-
ธมฺมตาย อาปาทน อนุปฺปาทธมฺมตาปาทน ฯ อนุ...ตายาติ
อาปาทนนฺติ ปเท กมฺม ฯ สพฺพกิเลเสหิ สห วาสนาหิ ปหิยเต
ปหาน สมฺปชฺชน ปริปุณณ ฺ ตา สมฺปทา ปหานสฺส สมฺปทา
ปหานสมฺปทา ฯ
อิจฺฉิตพโพติ อิจฺฉิโต โย หิตาทิอตฺโถ ภควตา อิจฺฉิตพฺโพ
อิติ ตสฺมา โส อตฺโถ อิจฉฺ ิโต ฯ อิสุ อิจฺฉาย ภาวกมฺเมสุ
ต ฯ อิสุยมานมนฺโตจโฉ วา สพฺพาสุ สสฺส จโฉ ฯ โย โย
อิจฺฉิโต ยถิจฺฉิโต ฯ ยถาสทฺโท วิจฺฉาวาจโก ฯ วิเสสนปุพฺพปโท
กมฺมธารโย ฯ นิปฺผาทิยเต นิปฺผาทน ยถิจฺฉิตสฺส นิปฺผาทน
ยถิจฺฉิตนิปฺผาทน ฯ ปาติ รกฺขตีติ ปติ โย ภควา
อภิ.๖๔
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 117
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 117

สเทวเก โลเก ปาติ รกฺขติ อิติ ตสฺมา โส ภควา ปติ ฯ

ปา รกฺขเน กาเล วตฺตมานาตีเต ณฺวาทโยติ อติปจฺจโย ฯ อธิโก
โลกสฺส ปติ สามีติ อธิปติ อธิปติสฺส ภาโว อธิปจฺจ ฯ
ณฺยตฺตตา ภาเว ตูติ ณฺโย ฯ อานุภาวสฺส สมฺปทา ปริปุณฺณตา
อานุภาวสมฺปทา ฯ
สห กเลหิ อวยเวหิ วตฺตตีติ สกโล โย โลโก ฯ
สกโล จ โส โลโก จาติ สกลโลโก ฯ เนนฺติ อตฺตภาวนฺติ
นยนานิ ยานิ จกฺขูนิ อตฺตภาว เนนฺติ อิติ ตสฺมา ตานิ
จกฺขูนิ นยนานิ ฯ นิ นเย กตฺตุกรณปฺปเทเสสุ จ ฯ
สกลโลกสฺส นยนานิ สกล...นยนานิ ฯ สกลโลกนยนานิ อภิสิฺจตีติ
สกลโลกนยนาภิเสกา ยา อตฺตภาวสมฺปตฺติ สกล...นานิ
อภิสิฺจติ อิติ ตสฺมา สา อตฺตภาวสมฺปตฺติ สกล...ภิเสกา ฯ
อภิปุพฺโพ สิจ ปคฺฆรเณ สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี วาติ ณฺวุ อนกา
ยุณฺวูน อสโยคานฺตสฺส วุฑฺฒิการิเต ฯ สกลโลกนยนาภิเสก จ
สา ภูตา จาติ สกล...ภูตา สา อตฺตภาวสมฺปตฺติ วิเสสนุตฺตโร ฯ
ปนสทฺโท วิเสสตฺโถ ฯ มหาปุริสตฺต ลกฺขิยติ เอเตหีติ
ลกฺขณานิ มหาปุริสตฺต ปณฺฑิเตน เอเตหิ ลฺจเนหิ ลกฺขิยติ
อิติ ตสฺมา ตานิ ลฺจนานิ ลกฺขณานิ ฯ สุปติฏิิตปาโท
เหฏาปาทตเลสุ จกฺกานิ ชาตานิ สหสฺสารานิ สเนมิกานิ
สนาภิกานิ สพฺพาการปริปูรานิ อายตปณฺหิ ทีฆงฺคุลิ มุทุ ตรุณหตฺถ-
๑

๑. มหาปทานสุตฺตาทีสุ มุทุตลุณหตฺถปาโทติ ทิสฺสติ ฯ

อภิ.๖๔
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 118
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 118

ปาโท ชาลหตฺถปาโท อุสฺสงฺขปาโท เอณิชงฺโฆ อิจฺเจวมาทีนิ

ทฺวตฺตึส ลกฺขณานิ ฯ ลกฺข องฺเก นนฺทาทีหิ ยูติ ยุ ฯ
มหาปุริสตฺต พฺยฺชนฺติ ปกาเสนฺตีติ พฺยฺชนานิ ยานิ ลกฺขณานิ
๑

มหา...ปกาเสนฺติ อิติ ตสฺมา ตานิ ลกฺขณานิ พฺยฺชนานิ ฯ

วิปุพฺโพ อชิ ปกาสเน กตฺตุ...เสสุ จ เตสุ วุฑฺฒีติอาทินา
๒

นิคฺคหิตาคโม วคฺคนฺต วา วคฺเค อิวณฺโณ ยนฺนวา โท ธสฺส

จาติ จสทฺเทน วสฺส โพ ฯ อนุ ขุทฺทกานิ พฺยฺชนานิ
อนุพฺยฺชนานิ วิเสสนปุพฺพปโท ฯ ปตฺตงฺคุลิตา อนุปุพฺพงฺคุลิตา
๓

ตมฺพนขตา ตุงฺคนขตา สินิทฺธนขตา อิจฺจาทีนิ อสีติ อนุพฺยฺชนานิ ฯ

ลกฺขณานิ จ อนุพฺพฺชนานิ จ ลกฺขณานุพฺยฺชนานิ ฯ
ปฏิมณฺฑิยติ อลงฺกริยตีติ ปฏิมณฺฑิตา ยา อตฺตภาวสมฺปตฺติ
ลกฺขณานุพฺยฺชเนหิ ปฏิ...อลงฺกริยติ อิติ ตสฺมา สา อตฺต-
ภาวสมฺปตฺติ ปฏิมณฺฑิตา ฯ ปฏิปุพฺโพ มฑิ ภูสาย ภาวกมฺเมสุ
ต เตสุ วุฑฒฺ ีติอาทินา นิคฺคหิตาคโม วคฺคนฺต วา วคฺเค ฯ
ลกฺขณานุพฺยฺชเนหิ ปฏิมณฺฑิตา ลกฺขณา...มณฺฑิตา ฯ อาหิโต
อหมาโน เอตฺถาติ อตฺตา อหมาโน อหนฺติ มฺน เอตฺถ
รูปกฺขนฺเธ อาหิโต ปวตฺโต อิติ ตสฺมา โส รูปกฺขนฺโธ อตฺตา ฯ
อาหิโตติ ปท อทธาตุสฺส สอตฺถวาจก อธิกรณสาธน ฯ อท
คติย ฯ คติ ปวตฺติ ฯ ฉทาทีหิ ตตฺรณ กฺวจิ ธาตูติอาทินา
ทสฺส โต สิ สฺยา จ ฯ ภวติ อุปฺปชฺชตีติ ภาโว ฯ ภู
๑. พฺยฺชยนฺติป ฯ ๒. อฺช ปกาสเนติป ฯ
๓. วฏฏงฺคุลิตาติ มฺเ ฯ
อภิ.๖๔
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 119
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 119

สตฺตาย วิสรุชปทาทิโต ณ ฯ อตฺตา เอว ภาโว อตฺตภาโว

อวธารณปุพฺโพ ฯ อตฺตาติ วา ทิฏิคติเกหิ คเหตพฺพากาเรน
ภวติ ปวตฺตตีติ อตฺตภาโว วา โย รูปกฺขนฺโธ อตฺตาติ ทิฏิ...
ปวตฺตติ อิติ ตสฺมา โส รูปกฺขนฺโธ อตฺตภาโว ฯ อตฺตาติ
ปท คเหตพฺพาติ ปเท อากาโร ฯ ทิฏิคติเกหีติ คเหตพฺพาติ ปเท
กตฺตา ฯ สมฺปชฺชน ปริปณ ุ ฺณตา สมฺปตฺติ ฯ สปุพฺโพ ปท
คติย อิตฺถิยมติยโว วาติ สุตฺเตน ติ ภุชาทีนมนฺโตโนทฺวิ
จ ฯ อตฺตภาวสฺส สมฺปตฺติ อตฺตภาวสมฺปตฺติ ฯ รูป เอว กาโย
รูปกาโย รูปกายสฺส สมฺปทา รูปกายสมฺปทา ฯ นามสทฺโท ตุ
อาทฺยนฺตปทาน อนฺเต ปกฺขิตฺโต มชฺเฌ ทฺวินฺน ปทาน อนฺเต
น ปกฺขิตฺโต ตถาป อตฺถกถนกาเล นามสทฺโท ปกฺขิปตพฺโพ ฯ
มิคปทวลฺโชย นโย ฯ
สวาสน...สานนฺติ อนุปฺปาทาติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ อจฺจนฺตนฺติ
อนุปฺปาทาติ ปเท กิริยาวิเสสน ฯ อนุ...ทนนฺติ สฺี ฯ
ปหานสมฺปทาติ สฺา ฯ ยถิ...ทเนติ อาธิปจฺจนฺติ ปเท
อาธาโร ฯ อาธิปจฺจนฺติ สฺี ฯ อานุ...สมฺปทาติ สฺา ฯ
สกล...มณฺฑติ าติ ปททฺวย อตฺตภาวสมฺปตฺตีติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
อตฺตภาวสมฺปตฺตีติ สฺี ฯ รูป...นามาติ สฺา ฯ
[๔๒] กติพฺพิโธ สตฺตูปกาโรติ อาห สตฺตูปกาโรติอาทึ ฯ
สตฺตูปกาโร...ทุวิโธ ฯ อุปกรณ สตฺตาน หิตกรณ อุปกาโร
อภิ.๖๔
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 120
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 120

สตฺตาน อุปกาโร สตฺตูปกาโร ฯ ปนสทฺโท วิเสสตฺโถ ฯ

อาคนฺตฺวา เสติ จิตฺต เอตฺถาติ อาสโย อฺตฺถาป อารมฺมเณ
ปวตฺต จิตฺต อาคนฺตฺวา เอตฺถ าเน เสติ ปวตฺตติ อิติ ตสฺมา
ต าน อาสโย ฉนฺโท ยถาภูตาณฺจ ฯ นิจฺจ หิตชฺ-
ฌาสยตา อินฺทฺริยปริปากกาลาคมนฺจาติ หิ วุตฺต ฯ สี สเย
สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี วาติ อ อฺเสุ จ ฯ ปโยชยติ เอเตนาติ
ปโยโค ธมฺมเทนา ฯ ปปุพฺโพ ยุช โยเค วิสรุชปทาทิโต ณ
การิตานณฺโณ โลป อสโยคา...การิเต กคา จชาน ฯ อาสโย
จ ปโยโค จ อาสยปฺปโยโค ฯ วสน เภทน วโส อาสยปฺ-
ปโยคาน วโส เภโท อาสย...วโส ฯ เทฺว วิธา ปการา อสฺสาติ
ทุวิโธ อสฺส สตฺตูปการสฺส อตคฺคุโณ ฯ
สตฺตูปกาโรติ ลิงฺคตฺโถ ฯ อาส...เสนาติ ทุวิโธติ ปเท
ตติยาวิเสสน ฯ ทุวิโธติ สตฺตูปกาโรติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
[๔๓] อาสยปฺปโยเค สรูปโต าเปนฺโต ตตฺถาติอาทิ-
มาห ฯ ตตฺถ เตสุ อาสยปฺปโยเคสุ ธมฺมเทสนาย อภาชเนสุ
เทวทตฺตาทีสุ...คมนฺจ อาสโย นาม ฯ
เทวทตฺโต อาทิ เยส โกกาลิกาทีน เต เทวทตฺตาทโย
ตคฺคุโณ ฯ วิรุชฺฌนฺตีติ วิโรธิโน เย สตฺตา ภควติ วิรุชฌ
ฺ นฺติ
อิติ ตสฺมา เต สตฺตา วิโรธิโน ฯ วิปพุ ฺโพ รุธ วิโรเธ
ตสฺสีลาทีสุ ณิตฺวาวี จาติ จสทฺเทน ณีปจฺจโย ฯ วิโรธิโน จ เต
อภิ.๑๔
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 121
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 121

สตฺตา จาติ วิโรธิสตฺตา ฯ มชฺเฌ รสฺโส ฯ อปสทฺโท อวิโรธิสตฺเต

อเปกฺขติ ฯ หิโนตีติ หิต ย ปโยชน การณโต หิโนติ ปวตฺตติ
อิติ ตสฺมา ย ปโยชน หิต ฯ หิ คติย พุธคมาทิตฺเถ กตฺตริ ฯ
อาคนฺตฺวา เสติ จิตฺต เอตฺถาติ อาสโย ฉนฺโท อธิโก อาสโย
อชฺฌาสโย หิเต อชฺฌาสโย ยสฺส โส หิตชฺฌาสโย ภควา
หิตชฺฌาสยสฺส ภาโว หิตชฺฌาสยตา ฉนฺโท ฯ ปริปจน ปริปาโก ฯ
ปจ ปาเก สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี วาติ อ วุฑฺฒิ กคา จชาน ฯ
ปริปาก คตานิ ปริปากคตานิ อินฺทฺริยานิ น ปริปากคตานิ
อปริปากคตานิ นนิปาตปุพฺพโก อตฺตนฺตสฺส ตปฺปุริเส ฯ
อิสฺสรตฺเถน อินฺทฺริยานิ ฯ สทฺธาทีนิ ปฺจ อินฺทฺริยานิ สทฺทหนาทีสุ
สหชาตาน อิสฺสรตฺเถน อธิปติภาเวน อินฺทฺริยานิ นาม ตทฺธิต-
วิคฺคโห ฯ ยทาทิสุตฺเตน อินฺทสทฺทโต ณิโย เตสณฺโณ โลป
นเย โท ธสฺส จาติ จสทฺเทน ทสฺส ทฺโร ฯ อปริปากคตานิ
อินฺทฺริยานิ เยส สตฺตาน เต อปริปากคตินฺทฺริยา ตคฺคุโณ ฯ
อิสฺสรตฺเถน อินฺทฺริยานิ ปริปจน ปริปาโก อินฺทรฺ ิยาน ปริปาโก
อินฺทฺริยปริปาโก ฯ กลิตพฺโพติ กาโล โย สมโย ชเนน
เอตฺตโก อติกฺกนฺโตติอาทินา กลิตพฺโพ สงฺขฺยายิตพฺโพ อิติ ตสฺมา
โส สมโย กาโล ปุพฺพนฺตาทิสมโย ฯ กล สงฺขฺยาเน สพฺพโต...
วี วาติ อ อฺเสุ จ ฯ อินฺทฺริยปริปากสฺส กาโล อินฺทฺริย-
ปริปากกาโล ฯ อาคมิยเต อีสก อธิวาสิยเต อาคมน ฯ อาปุพฺโพ
อภิ.๖๔
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 122
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 122

คมุ อีสกมธิวาสเน นนฺทาทีหิ ยุ ฯ อินฺทฺริยปริปากกาลสฺส อาคมน

อธิวาสน อินฺทฺริย...คมน ฯ
อินฺทฺริยา...ลสฺสาติ อาคมนนฺติ ปเท กมฺม ฯ จสทฺโท
วุตฺตสมุจฺจโย ฯ ตตฺถาติ นิทฺธารณ ฯ เทวทตฺตาทีสูติ วิโร...
เตสุปติ ปทสฺส วิเสสน ฯ วิโร ...สุปติ หิตาติ ปเท อาธาโร ฯ
นิจฺจนฺติ อชฺฌาสยตาติ ปเท กิริยาวิเสสน ฯ หิต...ยตา อินฺทรฺ ิย...
นฺจาติ ปททฺวย สฺี ฯ อป...ยนนฺติ อินฺทฺริยาติ ปเท
สมฺพนฺโธ ฯ อาสโย นามาติ สฺา ฯ
[๔๔] ตทฺสตฺตาน ปน เตหิ วิโรธิสตฺเตหิ อฺสตฺตาน
ลาภสกฺการาทินิรเปกฺขจิตฺตสฺส ภควตา ยาน...เทสนา ปโยโค
นาม ฯ
เตหิ วิโรธิสตฺเตห อฺเ ตทฺเ ตทฺเ จ เต
สตฺตา จาติ ตทฺสตฺตา ธมฺมเทสนาย ภาชนสตฺตา ฯ
ปนสทฺโท วิเสสตฺโถ ลพฺภตีติ ลาโภ โย เทยฺยธมฺโม ปุคฺคเลน
ลพฺภติ อิติ ตสฺมา โส เทยฺยธมฺโม ลาโภ อนฺนาทิวตฺถุ ฯ
ลภ ลาเภ วิสรุชปทาทิโต ณาติ กมฺเม โณ ฯ สุฏุ กริยตีติ
สกฺกาโร โย ปจฺจโย ฯ สอิติ นิปาโต อตฺถวาจโก ฯ กร
กรเณ วิส...ณ ปรเทฺวภาโว าเน ฯ ลาโภ จ สกฺกาโร จ
ลาภสกฺการา ลาภสกฺการา อาทิ เยส วนฺทนมานนปูชาทีน เต
ลาภสกฺการาทโย ตคฺคุโณ ฯ น อเปกฺขตีติ นิรเปกฺข ย จิตฺต
อภิ.๖๔
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 123
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 123

น อเปกฺขติ อิติ ตสฺมา ต จิตฺต นิรเปกฺข ฯ นิอปปุพฺโพ อิกฺข

ทสฺสเน อปจฺจโย อฺเสุ จ อิสฺเส ยวม...คมา ฯ จินฺเตติ
วิชานาตีติ จิตฺต ย ธมฺมชาต ฯ จินฺต จินฺตาย ฉทาทีหิ
ตตฺรณาติ ต กฺวจิ ธาตูติอาทินา นการสฺส นิคฺคหิต กฺวจิโลปนฺติ
ตสฺส โลโป นเย ตการสฺส ปรนยน ฯ ลาภสกฺการาทินิรเปกฺข
จิตฺต ยสฺส ภควโต โส ภควา ลาภสกฺการาทินิรเปกฺขจิตฺโต ฯ
ยนฺติ ต ต หิตสุข คจฺฉนฺติ เอเตหีติ ยานานิ สตฺตา เอเตหิ
ธมฺมชาเตหิ ต ต หิตสุข ยนฺติ คจฺฉนฺติ ปาปุณนฺติ อิติ
ตสฺมา ตานิ ธมฺมชาตานิ ยานานิ สทฺธาปฺาวิริยานิ สีล-
สมาธิปฺาโย วา อนิจฺจทุกฺขานตฺตา วา ฯ อปเร ปน พุทฺธ-
ปจฺเจกพุทฺธสาวกาณานีติ อิจฺฉนฺติ ฯ ยา คติมฺหิ ยุปจฺจโย ฯ
ติณฺณ สมุโห ตย ฯ สมุหตฺเถ กณณาติ ติสทฺทโต โณ เตสณฺโณ-
โลป เตสุ วุฑฺฒีติอาทินา อิสฺส อโย ฯ ยานาน ตย
ยานตฺตย ฯ มุขติ ปวตฺตติ เอเตนาติ มุข หิตสุข เอเตน
ธมฺมชาเตน มุขติ ปวตฺตติ อิติ ตสฺมา ต ธมฺมชาต มุข ฯ
มุข ปวตฺติย สพฺพโต...ติ อ ฯ ยานตฺตย เอว มุข ยานตฺตยมุข
ยานตฺตยสงฺขาต มุข อุปาโยตฺยตฺโถ ฯ ทุกฺเขน ขมิตพฺพานีติ
ทุกฺขานิ ยานิ ธมฺมชาตานิ สตฺเตหิ ทุกเฺ ขน กิจฺเฉน ขมิตพฺพานิ
อิติ ตสฺมา ตานิ ธมฺมชาตานิ ทุกฺขานิ ฯ ทุสทฺทุปปโท ขมุ
สหเน กฺวิจ ธาตฺวนฺตสฺส โลโป กฺวิมหฺ ิ กฺวิโลโป จ
อภิ.๖๔
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 124
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 124

วคฺเค โฆสา...ปมา ฯ สพฺพานิ จ ตานิ ทุกฺขานิ จาติ

สพฺพทุกฺขานิ ฯ สพฺพทุกขฺ โต นิยฺยาตีติ สพฺพทุกฺขนิยฺยานิกา ยา
ธมฺมเทสนา สตฺเต สพฺพทุกฺขโต นิยยฺ าติ นีหรติ อิติ ตสฺมา
สา ธมฺมเทสนา สพฺพทุกฺขนิยฺยานิกา ฯ นิปุพฺโพ ยา นีหรเณ
ภาวกมฺเมสุ ตพฺพานิยาติ เอตฺถ ตพฺพานิยาติ โยควิภาเคน กตฺตริ
อนีโย กฺวจิ ธาตูติอาทินา อีการสฺส รสฺสตฺต ยสฺส กตฺตฺจ
ปรเทฺวภาโว าเน ฯ อตฺตโน สภาว ธาเรตีติ ธมฺโม โย
สภาโว อตฺต...ธาเรติ อิติ ตสฺมา โส สภาโว ธมฺโม
ขนฺธาทิธมฺโม ฯ เทสิยติ เอตายาติ เทสนา ธมฺโม ภควตา
เอตาย เจตนาย สทฺทชาติยา วา เทสิยติ อิติ ตสฺมา สา เจตนา
สทฺทชาติ วา เทสนา ฯ ทิส อุจฺจารเณ ยุปจฺจโย อนกา
ยุณฺวูน อฺเสุ จ อิสฺเส ปุน อา ฯ ธมฺมสฺส เทสนา
ธมฺมเทสนา สพฺพทุกฺขนิยฺยานิกา จ สา ธมฺมเทสนา จาติ
สพฺพ...เทสนา ฯ
ตทฺสตฺตานนฺติ ลาภสกฺการาทีติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ
ลาภ...จิตฺตสฺสาติ เทสนาติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ ยาน...เขนาติ
เทสนาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ สพฺพ...เทสนาติ สฺี ฯ ปโยโค
นามาติ สฺา ฯ
[๔๕] ยถาวุตฺตสมฺปทาสุ กา เกน ปเทน ทสฺสิตาติ ปุจฺฉาย สติ
อย สมฺปทา อิมินา ปเทน ทสฺสิตา อย สมฺปทา อิมินา ปเทน
อภิ.๖๔
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 125
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 125

ทสฺสิตาติ าเปนฺโต อาห ตตฺถาติอาทึ ฯ ตตฺถ ตาสุ

เหตุสมฺปทาทีสุ ปุริมา เทฺว ผลสมฺปทา สมฺมาสมฺพุทฺธนฺติ อิมินา
ปเทน อาจริเยน ทสฺสิตา อิตรา ปน เทฺว ผลสมฺปทา ตถา เทฺว
สตฺตูปการสมฺปทา จ อตุลนฺติ เอเตน ปเทน อาจริเยน ทสฺสติ าติ
โยชนา ฯ
ปุเร วุตตฺ า ปุริมา ฯ ชาตฺยาทีนมิมิยา จาติ อิโม ฯ เทฺวติ
าณปฺปหานสมฺปทา ฯ ปนสทฺโท วิเสสตฺโถ ฯ เทฺวติ อานุภาว-
รูปกายสมฺปทา ฯ ตถาสทฺโท เทฺวติ ปท อากฑฺฒติ ฯ วุตฺต-
สมุจฺจยตฺโถ จสทฺโท ผลสมฺปทา จ สตฺตู...ทา จาติ โยเชตพฺโพ ฯ
ตตฺถาติ นิทฺธารณ ฯ ปุริมา เทฺวติ ปททฺวย ผลสมฺปทาติ
ปทสฺส วิเสสน ฯ ผลสมฺปทาติ ทสฺสิตาติ ปเท กมฺม ฯ
สมฺมาสมฺพุทฺธนฺตีติ อิมินาติ ปทสฺส สรูป ฯ อิมนิ าติ ทสฺสิตาติ
ปเท กรณ ฯ ทสฺสิตาติ กมฺมวาจก กิตปท ฯ อิตรา เทฺวติ
ปททฺวย ผลสมฺปทาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ ผลสมฺปทา สตฺตู...ทา
จาติ ปททฺวย ทสฺสิตาติ ปเท กมฺม ฯ ตถาติ อนุกฑฺฒน ฯ
อตุลนฺตีติ เอเตนาติ ปทสฺส สรูป ฯ เอเตนาติ ทสฺสิตาติ ปเท กรณ ฯ
สมฺมาสมฺพุทฺธนฺติ เอตฺถ พุชฌฺ นชาครณวิกสนตฺเถน พุทธฺ -
สทฺเทน าณปฺปหานสมฺปทา ทสฺสติ า อสทิสภาวทีปเกน อตุลนฺติ
ปเทน อานุภาวรูปกายสมฺปทา สตฺตูปการสมฺปทา จ ทสฺสิตาตฺยา-
ธิปฺปาโย ฯ
อภิ.๖๔
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 126
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 126

[๔๖] เหตุสมฺปทา ปน เกน ทสฺสิตาติ มนสิกตฺวา อาห

ตทุปายภูตาติอาทึ ฯ ตทุปายภูตา ปน ตาส ผลสตฺตูปการ-
สมฺปทาน เหตุภูตา เหตุสมฺปทา ทฺวีหิป ปเทหิ สามตฺถิยโต
ทฺวินฺน ปทาน สมตฺถภาวโต อาจริเยน ทสฺสิตา กสฺมา ตถาวิธ-
เหตุพฺยติเรเกน ตถาวิธเหตุวิรเหน ตทุภยสมฺปตฺตีน อสมฺภวโต
ตทุภยสมฺปตฺตีน อสมฺภวโต ตทุภยสมฺปตฺตีน อเหตุกตฺเต จ สพฺพตฺถ
สพฺเพสุ ปุคฺคเลสุ ตาส ผลสตฺตูปการสมฺปทาน สมฺภวปฺปสงฺคโต
ปวตฺตนสฺส ปาปุณโตติ โยชนา ฯ
อุเปนฺติ เอตายาติ อุปาโย ผลสตฺตูปการสมฺปทา เอตาย
เหตุสมฺปทาย อุเปนฺติ เหตุ อุปคนฺตฺวา ปวตฺตนฺติ อิติ ตสฺมา
สา เหตุสมฺปทา อุปาโย นาม ฯ อุปปุพฺโพ อิ คติมหิ วิส-
รุชปทาทิโตณาติ ณ การิตานณฺโณโลป อสโยคานฺตสฺส วุฑฺฒิ
การิเต เต อาวายา การิเต ฯ ตาส ผลสตฺตูปการสมฺปทาน อุปายา
ตทุปายา ตทุปายา จ สา ภูตา จาติ ตทุปายภูตา วิเสสนุตฺตร-
ปโท วิเสสตฺโถ ฯ ปสทฺโท อวยว อเปกฺขติ ฯ สมตฺถาน
ทฺวินฺน ปทาน ภาโว สามตฺถิย ฯ
[๔๗] กสฺมา เหตุสมฺปทา สามตฺถิยโต ทสฺสิตาติ เหตุปุจฺฉ
มนสิกตฺวา อาห ตถาวิธาติอาทึ ฯ ตถา โส วิโธ เอตสฺสาติ
ตถาวิโธ เอตสฺส เหตุโน วิโธ ปกาโร ตถา โส มหากรุณา-
สมาโยคโพธิสมฺภารสมฺภรณ อิติ ตสฺมา โส เหตุ ตถาวิโธ
อภิ.๖๔
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 127
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 127

ตคฺคุโณ ตถาวิโธ จ โส เหตุ จาติ ตถาวิธเหตุ ฯ พฺยติริจน

ปุถุกรณ พฺยติเรโก วิรโหตฺยตฺโถ ฯ วิอตปุพฺโพ ริจ วิเวเก ฯ
วิเวโก วิรโห ฯ ภาเว จ ณโลปวุฑฒ ฺ ิ กคา จชาน
อิวณฺโณ ยนฺนวา โท ธสฺส จาติ จสทฺเทน วสฺส โพ นเย ฯ
ตถาวิธเหตุโต ตทุภยสมฺปตฺตีน พฺยติโรโก วิรโห ตถาวิธเหตุ-
พฺยติเรโก ฯ ตา ผลสตฺตูปการสมฺปทาสงฺขาตา อุภยา ตทุภยา
วิเสสนปุพฺพปโท ฯ สมฺปชฺชน สมฺปตฺติ ตทุภยาน ผลสตฺต-ู
ปการาน สมฺปตฺติ ตทุภยสมฺปตฺติ ฯ สมฺภวน สมฺภโว ฯ สสทฺโท
ธาตฺวานุวตฺตโก ฯ ภู ปวตฺติย ภาเว จ ณโลปวุฑฺฒิ โอ
อวสฺสเร ฯ น สมฺภโว อสมฺภโว อปวตฺตนกิริยา นนิปาต-
ปุพฺพโก อตฺตนฺนสฺส ตปฺปุริเส ฯ นตฺถิ เหตุ เอเตสนฺติ อเหตุกา
เหตุ เอตาส ผลสตฺตูปการสมฺปทาน นตฺถิ อิติ ตสฺมา ตา
ผลสตฺตูปการสมฺปทา อเหตุกา อตคฺคุโณ ฯ อเหตุกาน ภาโว
อเหตุกตฺต ฯ อฏานปฺปยุตฺโต จสทฺโท อสมฺภวโต จ สมฺภวปฺป-
สงฺคโต จาติ โยเชตพฺโพ ฯ สมฺภวน ปวตฺตน สมฺภโว ฯ ปสชฺชน
อาปชฺชน ปสงฺโค ฯ ปปุพฺโพ สนฺธ ปวตฺติย ภาเว จ ณโลโป
ินิคฺคหิต สโยคาทิ โนติ นสฺส นิคฺคหิต วคฺคนฺต วา วคฺเค กคา
จชาน ฯ สมฺภวสฺส ปสงฺโค อาปชฺชน สมฺภวปฺปสงฺโค ฯ
ตทุ...ภูตาติ เหตุสมฺปทาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ เหตุสมฺปทาติ
ทสฺสิตาติ ปเท กมฺม ฯ ทฺวีหิปติ ทสฺสิตาติ ปเท กรณ ฯ
อภิ.๖๔
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 128
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 128

สามตฺถิยโตติ ทสฺสิตาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ ทสฺสิตาติ กมฺมวาจก

กิตปท ฯ ตถา...เรเกนาติ อสมฺภวโตติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
ตทุ...ตีนนฺติ อสมฺภวโตติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ อสมฺภวโตติ
ทสฺสิตาติ ปเท าปกเหตุ ฯ อเหตุกตฺเต จาติ ภาวสตฺตมี ฯ
สตีติ ตุลฺยาธิกรณสตฺตมี ฯ สพฺพติถาติ สมฺภวาติ ปเท อาธาโร ฯ
ตาสนฺติ สมฺภวาติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ สมฺภ...สงฺคโตติ ทสฺสิตาติ
ปเท าปกเหตุ ฯ
[๔๘] นนุ จ สมฺมาสมฺพุทฺธมตุลนฺติ อิมินาว ปเทน พุทฺธรตน
อาจริเยน วนฺทิต กิมารภนฺเตน อาจริเยน สสทฺธมฺมคณุตฺตมนฺติ
ปท วุตฺตนฺติ อนุโยค ปริหริตุมาห ตเทวนฺตฺยาทึ ฯ เอว
เหตุผลสตฺตูปการสมฺปทาวเสนาติอาทินา วุตฺตนเยน ติวิธา...
ปุพฺพงฺคม พุทฺธรตน วนฺทิตฺวา อิทานิ...ปณาม อารภนฺโต อาจริโย
สสทฺธมฺมคณุตฺตมนฺติ วจนมาหาติ โยชนา ฯ
ตโย วิธา ปการา ยาส อวตฺถาน ตา ติวิธา ตคฺคุโณ ฯ
ติวิธา จ ตา อวตฺถา จาติ ติวิธาวตฺถา ฯ เหตุผลสตฺตูปการ-
สมฺปทา จ สุฏุ สงฺคเหตพฺพา ปริจฺฉินฺทิตพฺพาติ สงฺคหิตา ยา
โถมนา ปณฺฑิเตน สุฏุ...ตพฺพา อิติ ตสฺมา สา โถมนา
สงฺคหิตา ฯ สสทฺโธ ธาตุวิเสสโก ฯ คห คหเณ ภาวกมฺเมสุ
ต ยถาคมมิกาโร ฯ ติวิธาวตฺถาหิ สงฺคหิตา ปริจฺฉินฺนา ติวิธา-
วตฺถาสงฺคหิตา ฯ โถมิยเต โถมนา ฯ ติวิธาวตฺถาสงฺคหิตา จ สา
อภิ.๖๔
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 129
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 129

โถมนา จาติ ติวิธา...โถมนา ฯ ปุพฺพ คจฺฉตีติ ปุพฺพงฺคมา ยา

โถมนา ปุพพฺ  คจฺฉติ ปวตฺตติ อิติ ตสฺมา สา โถมนา
ปุพฺพงฺคมา ฯ ปุพฺพสทฺทุปปโท คมุ คติมฺหิ อิตถฺ ิยมติยโว วาติ อ
อิตฺถิยมโต อาปจฺจโย นิคฺคหิตฺจาติ พินฺทาคโม วคฺคนฺต วา
วคฺเค ฯ ติวิธาวตฺถาสงฺคหิตโถมนา ปุพฺพงฺคมา อสฺสาติ ติวิธา...
ปุพฺพงฺคม อสฺส พุทฺธรตนสฺส ติวิธาวตฺถาสงฺคหิตโถมนา
ปุพฺพงฺคมา อิติ ตสฺมา ต พุทฺธรตน ติวิธา...ปุพฺพงฺคม ฯ
อสฺสาติ โถมนาติ ปเท สมฺปทาน ฯ จตุตฺถีอตคฺคุโณ ฯ พุทฺโธ
เอว รตน พุทฺธรตน ฯ เสสานิ จ ตานิ รตนานิ จาติ เสส-
รตนานิ ฯ อปสทฺโท พุทธฺ รตน อเปกฺขติ ฯ ปณมน ปณาโม ฯ
อารภิสฺสติ กริสฺสตีติ อารภนฺโต อาจริโย ฯ
ตนฺติ พุทฺธรตนนฺติ วิเสสน ฯ เอวนฺติ ติวิธาติ ปเท ตติยา-
วิเสสน ฯ ติวิ...คมนฺติ พุทฺธรตนนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
พุทฺธรตนนฺติ วนฺทิตฺวาติ ปเท กมฺม ฯ วนฺทิตฺวาติ อาหาติ ปเท
ปุพฺพกาลกิริยา ฯ อิทานีติ อาหาติ ปเท กาลสตฺตมี ฯ เสส...
นมฺปติ ปณามนฺติ ปเท สมฺปทาน ฯ ปณามนฺติ อารภนฺโตติ ปเท
กมฺม ฯ อารภนฺโตติ อาจริโยติ ปทสฺส วิเสสน ฯ อาจริโยติ
อาหาติ ปเท กตฺตา ฯ สส...ตมนฺตีติ อาหาติ ปเท อาธาโร
กมฺม วา ฯ อาหาติ กตฺตุวาจก อาขฺยาตปท ฯ
[๔๙] นนุ จ สส...ตมนฺติ ปทสฺส พาหิรตฺถสมาสตฺตา
อภิ.๖๕
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 130
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 130

ธมฺมสงฺฆา อปฺปธานา ธมฺมสงฺฆาน อภิวาเทตพฺพภาโว เกน

วิฺายตีติ โจทน ปริหรนฺโต อาห คุณิภูตานมฺป หีติอาทึ ฯ หิ สจฺจ
คุณิภูตานมฺป อฺปทสฺส ปธานตฺตา อฺปทตฺเถ อปฺปธาน-
ภูตานมฺป วิเสสนภูตานมฺป ธมฺมสงฺฆาน อภิวาเทตพฺพภาโว สหโยเคน
สหสทฺเทน โยเคน สมฺพนฺเธน ปณฺฑิเตน วิฺายตีติ โยชนา ฯ
คุณิยเต วิเสสิยเต เอเตหีติ คุณา วิเสสิตพฺโพ ภควา
เอเตหิ ธมฺมสงฺเฆหิ อาจริเยน คุณิยเต วิเสสิยเต อิติ ตสฺมา
เต ธมฺมสงฺฆา คุณา ฯ คุณ อปฺปธานภาเว สพฺพโต ณฺวุ-
ตฺวาวี วาติ อ ฯ คุณา ภูตาติ คุณิภูตา เย ธมฺมสงฺฆา คุณา
อปฺปธานา ภูตา อิติ ตสฺมา เต ธมฺมสงฺฆา คุณิภูตา วิเสส-
นุตฺตรปโท กมฺมธารโย ฯ ยถารหมิวณฺณาคโม ภกเรสูติ
สทฺทนีติสุตฺเตน ภูธาตุมฺหิ ปเร นามิกปทโต อิการาคโม ฯ อาจริยา
ปน ยทนุปปนฺนา นิปาตนา สิชฺฌนฺตตี ิ สุตฺเตน อิการาคโม โหติ
กฺวจาทิมชฺฌูติอาทินา ปุน รสฺสตฺตกรณนฺติ วทนฺติ ฯ อปสทฺโท
ครหตฺโถ ฯ หิสทฺโท ทฬฺหีกรณตฺโถ ฯ ธมฺโม จ สงฺโฆ จ
ธมฺมสงฺฆา ฯ อภิวนฺทนิยาติ อภิวาเทตพฺพา เย ธมฺมสงฺฆา
อาจริเยน อภิวนฺทนิยา อิติ ตสฺมา เต ธมฺมสงฺฆา อภิ-
วาเทตพฺพา ฯ อภิปุพฺโพ วท วนฺทเท ภาวกมฺเมสุ ตพฺพานิยา
ยถาคมมิกาโร กวฺจิ ธาตูติอาทินา อิสฺเส ฯ อภิวาเทตพฺพาน ภาโว
ลภิ...ภาโว ฯ ยุชฺชน สมฺพชฺฌน โยโค ฯ ยุช โยเค ภาเว
จ ณโลปวุฑฒ ฺ ิ กคา จชาน ฯ
อภิ.๖๕
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 131
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 131

[๕๐] ตเทว คุณิภูตานนฺติอาทิวจน อุปมาย สมตฺเถติ

ยถาจฺจาทินา ฯ สปุตฺตทาโร อาคโตติ วจเน ชเนน วุตฺเต
ปุตฺตทารสฺสาป อาคมน สหโยเคน อฺเน ชเนน วิฺายติ ยถา
เอว ธมฺมสงฺฆาน อภิวาเทตพฺพภาโว สหโยเคน ปณฺฑิเตน
วิฺายตีติ โยชนา ฯ
ยถาติ อุปมาตฺเถ นิปาโต ฯ ปุตฺโต จ ทาโร จ
ปุตฺตทารา ฯ สห ปุตฺตทาเรน วตฺตมาโนติ สปุตฺตทาโร โย ปุริโส
ปุตฺตทาเรน สห วตฺตมาโน อิติ ตสฺมา โส ปุรโิ ส สปุตฺต-
ทาโร ฯ ตคฺคุณสวิฺาณอฺปทตฺถสมาสตฺตา ตุลฺยมภินฺนมฺป
อาคมนนฺติ ปุตฺตทาโรป อาคโตติ ปติยเต ฯ ปุตโฺ ต จ ทาโร
จ ปุตฺตทาโร ฯ อปสทฺเทน น เกวล ปตาว อาคโตติ าเปติ ฯ
อาคมิยเต อาคมน ฯ อาปุพฺโพ คมุ คติมฺหิ นนฺทาทีหิ ยุ ฯ
คุณิ...นมฺปติ ธมฺมสงฺฆานนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ ธมฺม-
สงฺฆานนฺติ ภาโวติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ อภิ...ภาโวติ วิฺายตีติ
ปเท กมฺม ฯ สหโยเคนาติ วิฺายตีติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
วิฺายตีติ กมฺมวาจก อาขฺยาตปท ฯ ยถาสทฺโท อุปมาโชตโก ฯ
สปุ...คโตตีติ ปท วจเนติ ปทสฺส สรูป ฯ วจเนติ ภาวสตฺตมี ฯ
วุตฺเตติ ตุลฺยาธิกรณสตฺตมี ฯ ปุตฺตทารสฺสาปติ อาคมนนฺติ ปเท
สมฺพนฺโธ ฯ อาคมนนฺติ วิฺายตีติ ปเท กมฺม ฯ อิติสทฺโท
สมาปนฺโน ฯ
อภิ.๖๕
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 132
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 132

[๕๑] สสทฺธมฺมคณุตฺตมนฺติ ปเท อวยวตฺถ าเปนฺโต

ตตฺถาติอาทิมาห จ ตตฺถ เตสุ สสทฺธมฺมคณุตฺตเมสุ โย สภาโว
อตฺตาน ธมฺมสงฺขาต อตฺตาน ธาเรนฺเต จตูสุ อปาเยสุ
วฏฏทุกฺเขสุ ฯ อปตมาเน กตฺวา สตฺเต ธาเรติ อิติ ตสฺมา โส
สภาโว ธมฺโม นามาติ โยชนา ฯ
ตตฺถาติ นิทฺธารเณ สตฺตมี ฯ ธมฺโมติ นิทฺธารณิย ฯ เตน
สารตฺถวิลาสินิย ตตฺถาติ นิทฺธารเณ สตฺตมีติ วุตฺต ฯ อตฺตานนฺติ
ธมฺม ทสฺเสติ ฯ อทตีติ อตฺตา โย สภาโว ยถานุสิฏ
ปฏิปชฺชมานาน สตฺตาน สสารทุกฺข อทติ ภกฺขติ หึสติ อิติ ตสฺมา
โส สภาโว อตฺตา ทสวิโธ ธมฺโม ฯ อท ภกฺขเน ฯ ภกฺขน
หึสน ฯ ฉทาทีหิ ตตฺรณาติ ต กฺวจิ ธาตูติอาทินา ธาตฺวนฺตสฺส
โต นเย สิ สฺยา จ ฯ ธาเรนฺเตติ อตฺตนิ เปนฺเต
ปวตฺเตนฺเต อุปฺปาเทนฺเต ฯ ธาเรนฺตีติ ธาเรนฺตา เย สตฺตา
ธมฺม ธาเรนฺติ อตฺตนิ เปนฺติ อิติ ตสฺมา เต สตฺตา
ธาเรนฺตา ฯ ธร ธารเณ วตฺตมาเน มานนฺตา จุราทิโต เณณยา
การิตานณฺโณ โลป นเย ฯ จตูสูติ นิรยเปตติรจฺฉานอสุรกาย-
สงฺขาเตสุ ฯ ปยน วทฺธน ปาโย วุทฺธิ ฯ เป วุทฺธิย ภาเว จ
การิตา...โลป เต อาวายา การิเต ฯ นตฺถิ ปาโย วุทฺธิ เอตฺถาติ
อปาโย ปาโย วุทฺธิ เอตฺถ โอกาเส นตฺถิ อิติ ตสฺมา โส
โอกาโส อปาโย อตคฺคุโณ ฯ อยน วทฺธน อโย ฯ อยธาตุ
อภิ.๖๕
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 133
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 133

วุทฺธิย สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี วาติ อ ฯ อยโต วุทฺธิโต สุขโต วา

อเปโตติ อปาโย ฯ วตฺตนฺตีติ วฏฏา เย ธมฺมา วตฺตนฺติ อิติ
ตสฺมา เต ธมฺมา วฏฏา ฯ กิเลสวฏฏกมฺมวฏฏวิปากวฏฏวเสน
ตโย วฏฏา ฯ วตฺต วตฺตเน ฉทาทีหิ ตตฺรณาติ ต นเย โท
ธสฺส จาติ จสทฺเทน ตทฺวยสฺส ฏทฺวย ฯ ทุกฺเขน ขมิตพฺพานิ
ทุกฺขานิ วฏเฏสุ ทุกฺขานิ วฏฏทุกฺขานิ ฯ จสทฺโท อปาเยสุ จ
วฏฏทุกฺเขสุ จาติ โยเชตพฺโพ ฯ น ปตนฺตีติ อปตมานา เย
สตฺตา น ปตนฺติ อิติ ตสฺมา เต สตฺตา อปตมานา ฯ
นสทฺทุปปโท ปต ปตเน ธาตฺวนฺตสฺส อโลโป วตฺตมาเน มานนฺตา
อตฺตนฺนสฺส ตปฺปุริเส ฯ กตฺวาติ กร กรเณ ปุพฺพกาเล...ตฺวา
วา รกาโร จาติ ธาตฺวนฺตสฺส โลโป ฯ ธาเรตีติ ธร ธารเณ
ติ ภูวาทิโต อ โลปฺเจตฺตมกาโรติ อปจฺจยสฺส เอ นเย ฯ
[๕๒] นนุ จ วิคฺคห กตฺตุกาเมนาจริเยน ธาเรตีติ ธมฺโมติ
เอตฺตกเมว วจน วตฺตพฺพ น อตฺตาน...กตฺวาติ วจน วตฺตพฺพ
ตฺจ กิมตฺถ วุตฺตนฺติ โจทนา ฯ สจฺจ อย ปน ธมฺโม เอว
กตฺวา สตฺเต ธาเรตีติ าปนตฺถ ต วุตฺตนฺติ วิสชฺชน ฯ เอว
โหตุ ธาเรนฺเตติ ปท กสฺมา วุตฺตนฺติ ปุจฺฉา ฯ กตฺวาติ ปทสฺส
กมฺมาเปกฺขตฺตา ธาเรนฺเตติ ปท วุตฺต ฯ ธาเรนฺเตติ อิมินา ปเทน
อธาเรนฺเต สตฺเต นิวตฺเตติ ฯ ธาเรนฺเตติ ปทสฺส กมฺมาเปกฺขตฺตา
อตฺตานนฺติ ปท ปกฺขิตฺต ฯ อตฺตานนฺติ อิมินา ปการาทิวตฺถุ
อภิ.๖๕
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 134
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 134

นิวตฺเตติ ฯ กสฺมา ปน อปตมาเนติ ปท ปกฺขิตฺตนฺติ ฯ

อปตมาเนติ ปท ธาเรนฺเตติ ปทสฺส วิกติกมฺมภาวฺจ าปนตฺถ
ปกฺขิตฺต ฯ อการิตกรธาตุสฺส หิ ทฺวิกมฺมภาโว ลพฺภติ สเจ เช
สจฺจ ภณสิ อทาสึ ต กโรมีติ ปโยเค ทฺวิกมฺมภาโว วิย ฯ
อปตมาเนติ ปทสฺส อาธาราเปกฺขตฺตา อปาเยสุ วฏฏทุกฺเขสุ จาติ
ปททฺวย ปกฺขิตฺต ฯ อิมนิ า ปททฺวเยน อปาตาทีนิ นิวตฺเตติ ฯ
กสฺมา ปน จตูสูติ ปกฺขิตฺตนฺติ ฯ มนุสฺสโลโก เทวโลก อุปนิธาย
ปริยายโต อปาโย เทวโลโกป พฺรหฺมโลก อุปนิธาย อปาโย
พฺรหฺมโลกาป นิพฺพาน อุปนิธาย อปายา นาม เอว ปริยายโต
สพฺเพป วฏฏทุกฺขา อปายา ตสฺมา วฏฏทุกฺเข นิวตฺเตตุ จตูสูติ
ปท ปกฺขิตฺต ฯ กสฺมา อปาเยสุ วฏฏทุกฺเขสุ จาติ ปททฺวย
ปกฺขิตฺต นนุ เอกเมว ปท ปกฺขิปตพฺพนฺติ ฯ อย ปน ทสวิโธ
ธมฺโม อปาเยสุ อปตมาเน สตฺเต ธาเรตีติ าปนตฺถ อปาเยสูติ
ปท ปกฺขิตฺต วฏฏทุกฺเขสูติ อิท ปน ปท โสตาปตฺติมคฺโค
สตฺต ภเว เปตฺวา อฏมภวาทีสุ วฏฏทุกฺเข อปตมาเน ธาเรติ
โส จ มคฺโค ทฺวิติจตุปฺจฉ ภเว เปตฺวา ตติยภวาทีสุ
วฏฏทุกฺเข อปตมาเน ธาเรติ สกทาคามิมคฺโค เทฺว ภเว เปตฺวา
ตติยภวาทีสุ วฏฏทุกฺเข อปตมาเน ธาเรติ อนาคามิมคฺโค
เอกภว เปตฺวา ทุติยภวาทีสุ วฏฏทุกฺเข อปตมาเน ธาเรติ
อรหตฺตมคฺโค สพฺพภเวสุ วฏฏทุกฺเข อปตมาเน ธาเรติ ผลนิพฺพาน-
อภิ.๖๕
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 135
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 135

ปริยตฺติธมฺมา ปน วฏฏทุกฺเข อปตมาเน ธาเรนฺตีติ วิเสสสฺส

าปนตฺถ ปกฺขิตฺต ฯ เตน สารตฺถทีปนิย ยถานุสิฏ ปฏิปชฺชมาเน
จตูสุ อปาเยสุ อปตมาเน ธาเรตีติ ธมฺโม ฯ
เย เกจิ พุทฺธ สรณ คตาเส
น เต คมิสฺสนฺติ อปายภูมึ
ปหาย มานุส เทห เทวกาย ปริปูเรสฺสนฺตีติ ๑

วุตฺต ฯ สสารทุกฺเข วา อปตมาเน กตฺวา ธาเรตีติ ธมฺโม

มคฺคผลุปฺปตฺติยา สตฺตกฺขตฺตุปรมาทิวเสน สสารสฺส ปริจฺฉินฺนตฺตาติ
มหาสามินามเกน สารีปตุ ฺตตฺเถเรน วุตฺต ฯ สจฺจสงฺเขปฏีกายมฺป
มคฺคผลุปฺปตฺติยา สตฺตกฺขตฺตุปรมตาทิวเสน สสารสฺส ปริจฺฉินนฺ ตฺตา
ธมฺมนฺติ ยถานุสิฏ ปฏิปชฺชมาเน จตูสุ อปาเยสุ วฏฏทุกฺเขสุ จ
๒

อปตมาเน กตฺวา ธาเรตีติ ธมฺโมติ วาจิสฺสรนามกาจริเยน วุตฺต ฯ

กตฺวาติ ปท ปกติวิกติกมฺม ปากฏ กโรติ ฯ ยถา หิ อาทสึ ต
กโรมิ อุปราชมหาราช กโรมีติ อิท านนฺตรทานวเสน วุตฺต
เอว อปตมาเน กตฺวาติ อิท อปตนกรณวเสน วุตฺตนฺติ ฯ กิฺจาป
สตฺเตติ อิท นตฺถิ ตถาป สตฺเตติ ปท อาหริตฺวา กตฺวาติ ปทโต
ปรสฺมึ ปกฺขิปตพฺพนฺติ ฯ เตน นฺยาสฏีกาย ยถานุสิฏ ปฏิปชฺช-
มาเน จตูสุ อปาเยสุ อปตมาเน กตฺวา สตฺเต ธาเรตีติ ธมฺโมติ
วชิรพุทฺธาจริเยน วุตฺต ฯ อิมสฺมึ ปน ธมฺมสทฺทสฺส วจนตฺถาธิกาเร
๑. ส. สคาถ. ๑๕/๓๗ ฯ ๒. กิมิท ฯ อติเรก มฺเ ฯ
อภิ.๖๕
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 136
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 136

กิฺจิ อสทิส วจน ปกฺขิปนฺติ อาจริยา อเนน หิ สุมงฺคลาจริเยน

อภิธมฺมาวตารฏีกาย อธิคตมคฺเค สจฺฉิกตนิโรเธ ยถานุสิฏ
ปฏิปชฺชมาเน จ อปายทุกฺเขสุ เจว วฏฏทุกฺเขสุ จ อปตมาเน กตฺวา
ธาเรตีติ ธมฺโมติ วจน วุตฺต ฯ ตตฺถ ปเทสุ อธิคตมคฺเคติ อิมินา
มคฺคฏเ ทสฺเสติ สจฺฉิกตนิโรเธติ อิมนิ า ผลฏเ ยถานุ-
สิฏ...เน จาติ อิมินา ปุถุชชฺ นกลฺยาเณ ทสฺเสติ ฯ ธมฺมปาลา-
จริเยน ปน อภิธมฺมานุฏีกาย ยถานุสฏิ  ปฏิปชฺชมาเน อปาเยสุ
อปตมาเน ธาเรตีติ ธมฺโมติ วุตฺต ฯ เอกนฺตทุกฺขตฺตา จตุราปาโย
อปาโย นาม ฯ มนุสฺสา ปน เทวโลก อุปนิธาย ปริยายโต อปาโย
เทวโลกาป พฺรหฺมโลก อุปนิธาย อปายา พฺรหฺมโลกาป
นิพฺพาน อุปนิธาย อปายา นาม เอว ปริยายโต สพฺเพป
วฏฏทุกฺขา อปายา ตสฺมา อปาเยสูติ วุตฺต น วฏฏทุกฺเขสูติ ฯ
เกจิ ปน ปริยายตฺตาธิการตฺตา อปาเยสูติ เอว วุตฺตนฺติ วทนฺติ ฯ
ต อยุตฺต ฯ ปริยตฺติป หิ สพฺเพสุ อปาเยสุ อปตมาเน ธาเรติ ฯ
เตน ฉตฺตวิมานวณฺณนาย ปริยตฺติป หิ สรเณสุ จ สีเลสุ จ
ปติฏาปนมตฺตายป ยาถาวปฏิปตฺติยา อปายทุกฺขปาตโต ธาเรติ-
เอวาติ ธมฺมปาลาจริเยน วุตฺต ฯ โมคฺคลฺลานปฺจิกาย ปน
อตฺตาน ธาเรนฺเต อปาเย วฏฏทุกฺเข จ อปตมาเน ธาเรตีติ ธมฺโม
โส นววิโธ จตุมคฺคผลนิพฺพานวเสน ทสวิโธ วา สทฺธึ ปริยตฺตึ-
ธมฺเมน ตมฺมูลกตฺตา ปฏิเวธสทฺธมฺมสฺส โสป หิ วฏฏทุกฺเข
อภิ.๖๕
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 137
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 137

อปตมาเน ธาเรติ นามาติ วุตฺต ฯ พุทฺธนยาคตฺเถเรน ปน วินยตฺถ-

มฺชุสาย กงฺขาวิตรณีฏีกาย ธาเรตีติ ธมฺโม อย หิ ยถานุสิฏ 
ปฏิปชฺชมาเน อปายทุกฺเข สสารทุกฺเข จ อปตมาเน ธาเรตีติ
วุตฺต ฯ เนตฺติฏีกาย ปน ยถานุสิฏ ปฏิปชฺชมาเน อปายโต
สสารโต จ อปตมาเน ธาเรตีติ ธมฺโมติ วุตฺต ฯ
[๕๓] ธาเรตีติ วุตฺต ธารณมตฺถโต อปายาทินิพฺพตฺตก-
กิเลสวิทฺธสน ตฺจ ยถานุรูปกิเลสสมุจฺฉินฺทนตปฺปฏิปฺปสฺสทฺธิ-
อาลมฺพนภาเวน โหตีติ มนสิกตฺวา จตุ...นววิโธติ อาห ฯ
ปริยตฺติป ติณฺณมฺป เตสมธิคตเหตุตาย ธมฺโมเยว นามาติ มนสิกตฺวา
ปริยตฺติยาติอาทิ วุตฺต ฯ อถวา ฯ ราควิราคมเนฺชมโสกนฺต-ิ
อาทึ ฉตฺตวิมาเน วุตฺต วจน นิสฺสาย ปริยตฺติยาติอาทิมาห ฯ
เตน อภิธมฺมาวตารฏีกาย อธิคตมคฺเค สจฺฉิกตนิโรเธ ยถานุสิฏ 
ปฏิปชฺชมาเน อปายทุกฺเขสุ เจว วฏฏทุกฺเขสุ จ อปตมาเน
กตฺวา ธาเรตีติ ธมฺโม ฯ โส จตุนฺน อริยมคฺคาน จตุนฺนฺจ
สามฺผลาน นิพฺพานสฺส ปริยตฺติธมฺมสฺส วเสน ทสวิโธ ฯ
วุตฺตฺเหต ฉตฺตวิมาเน
ราควิราคมเนฺชมโสก
ธมฺมมสงฺขตมปฺปฏิกูล
มธุรมิม ปคุณ สุวิภตฺต
ธมฺมมิม สรณตฺถมุเปหีติ ฯ
๑

๑. ขุ. วิ. ๒๖/๙๔ ฯ

อภิ.๖๕
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 138

อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 138

เอตฺถ หิ กามราคาทิเภโท สพฺโพ ราโค วิรชฺชติ เอเตนาติ
ราควิราโคติ มคฺโค กถิโต น เอชาสงฺขาตาย ตณฺหาย อนฺโต-
นิชฺฌานลกฺขณสฺส จ โสกสฺส ตทุปฺปตฺติยั สพฺพโส ปริกฺขีณตฺตา
อเนชมโสกนฺติ ผล กถิต ฯ เกนจิ ปจฺจเยน อสงฺขตตฺตา
ธมฺมสงฺขตนฺติ นิพฺาน วุตฺต ฯ อวิโรธทีปนโต ปน อตฺถพฺยฺชนรส-
สมฺปนฺนตฺตา ยาว ปคุณวิภาวนโต สุฏุ วิภตฺตตฺตา จ อปฺปฏิกุลนฺต-ิ
อาทินา สพฺโพป ปริยตฺติธมฺโม กถิโตติ วุตฺต ฯ หิ สจฺจ เอตฺถ
คาถาปเทสุ กาเม ----ราโค เอเตน ธมฺเมน วิรชฺชติ อิติ ตสฺมา
โส ธมฺโม ราควิราโค อิติ ปเทน ภควตา กถิดต เอชา----
โสกสฺส ตทุปฺปตฺติย ตสฺส ผลสฺส อุปฺปตฺติย สพฺพโส----โสกนฺติ
ปเท ผล กถิต เรนจิ--- ตนฺติ ปเทน นิพฺพาน ภควตา วุตฺต
อวิโรธ----สมฺปนฺนตฺตา ยาว---- วินโต เอกนฺเตน ปคุณสฺส วิภาวนโต
ปกาสนโต สุฏถ วิภชิตตฺตา อปฺปฏิกุลนฺติอาทินา ปเทน สพฺโพป
ปริยตฺติธมฺโม ภควตา กถิโตติ โยชนา ฯ
เถตฺถาติ นิทฺธารณ ฯ จสทฺโท ตณฺหาย จ โสกสฺส จาติ
โยเชตพฺโพ ฯ ตทุปฺปตฺตยนฺติ ปริกฺขณ ี ตฺตาติ ปเท ภาวสตฺตมี ฯ
ปจฺจเยนาติ อสงฺขตตฺตาติ ปเท กตฺตา ฯ อวิ----ภตฺตตฺตา จาติ
จตุปฺปท กถิโตติ ปเท เหตุ ฯ มคฺคา จ ผลานิ จ มคฺคผลานิ
จตฺตาริ มคฺคผลานิ จตุมคฺคผลานิ จตุมคฺคผลานิ จ นิพฺพานฺจาติ
จตุมคฺคผลนิพฺพานานิ ฯ วสน เภทน วโส จตุมคฺคผล-

อภิ. ๖๕
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 139
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 139

นิพฺพานาน วโส จตุ...วโส ฯ นว วิธา ปการา อสฺส ธมฺมสฺสาติ

นววิโธ ตคฺคุโณ ฯ โสตาทโย มคฺคา จตฺตาโร ตมฺผลานิ จ
จตฺตาริ อถ นิพฺพาน ธมฺมา โลกุตฺตรา นว ฯ ปริยตฺตีติ
เตปฏก ฯ ทส วิธา ปการา อสฺสาติ ทสวิโธ ฯ จตุ...วเสนาติ
นววิโธติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ นววิโธ ทสวิโธติ ปททฺวย ธมฺโมติ
ปทสฺส วิเสสน ฯ วาสทฺโท วิกปฺปตฺโถ ฯ ธมฺโมติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
[๕๔] ธาเรตีติ วุตฺต ธารณ สรูปโต ทสฺเสนฺโต
ธารณฺจตฺยาทิมาห ฯ เอตสฺส ธมฺมสฺส ธารณฺจ ปน ธารณ
นาม อปายาทินิพฺพตฺตกกิเลสวิทฺธสน ฯ
ธาริยเต ธารณ ฯ ธร ธารเณ นนฺทาทีหิ ยูติ ภาเว ยุ
อนกา ยุณฺวูน อฺเสุ จ รหาทิโต โน ณ ฯ จสทฺโท
วากฺยารมฺโภ ฯ ปนสทฺโท วจนาลงฺกาโร วาจาสิลิฏตฺถ ปกฺขิตฺโต ฯ
อปายา อาทิ เยส วฏฏทุกฺขาน เต อปายาทโย ตคฺคุโณ ฯ
อปายาทีสุ สตฺเต นิพฺพตฺตาเปสฺสนฺตีติ อปายาทินิพฺพตฺตกา เย
กิเลสา สตฺเต อปายาทีสุ นิพฺพตฺตาเปสฺสนฺติ อิติ ตสฺมา เต
กิเลสา อปายาทินิพฺพตฺตกา ฯ นิสทฺโท ธาตฺวตฺถพาธโก ฯ วตุ
คติย ฯ คติ อุปฺปตฺติ ฯ สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี วาติ ณฺวุ ธาตูหิ
เณ...เหตฺวตฺเถติ มชฺเฌ ณาเป กฺวจิ ธาตฺวาทินา ณาเปปจฺจย-
โลโป อนกา ยุณฺวูน นเย ปรเทฺวภาโว าเน โท ธสฺส จาติ
จสทฺเทน วทฺวยสฺส พทฺวย ปร...าเน ฯ กิลิสฺสนฺติ เอเตหีติ
อภิ.๖๕
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 140
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 140

กิเลสา สตฺตา เอเตหิ ธมฺเมหิ กิลิสฺสนฺติ อุปตาเปนฺติ อิติ

ตสฺมา เต ธมฺมา กิเลสา ฯ กิลิส อุปตาเป สพฺพโต
ณฺวุตฺวาวี วาติ อ กฺวจาทิมชฺฌุตฺตราทินา มชฺเฌ วุฑฺฒิ ฯ
อปายาทินิพฺพตฺตกา จ เต กิเลสา จาติ อปา...กิเลสา
วิเสสนปุพฺพปโท ฯ วิทธฺ สิยเต วิทฺธสน ฯ วิสทฺโท ธาตุวิเสสโก ฯ
ธส ธสเน นนฺทาทีหิ ยุ ฯ อปายาทินิพฺพตฺตกฺกิเลสาน วิทฺธสน
อปา...สน ฯ
ธารณฺจาติ ลิงฺคตฺโถ ฯ เอตสฺสาติ ธารณนฺติ ปเท กิริยา-
สมฺพนฺโธ ฯ อปา...สนนฺติ ธารณนฺติ ปทสฺส สรูปวิเสสน ฯ
[๕๕] กิเลสวิทฺธสน เอตฺถ าเน ธารณ นามาติ กตฺวา
มคฺคนิพฺพานาน ต กิเลสวิทฺธสน นิปปฺ ริยายโต ลพฺภติ ผลปริ-
ยตฺตีน ต กิเลสวิทฺธสน ปริยายโต ลพฺภตีติ าเปนฺโต ตนฺต-ิ
อาทิมาห ฯ อริยมคฺคสฺส กิเลสสมุจฺเฉทกภาวโต กิเลสวิทฺธสน
นิพฺพานสฺส จ อารมฺมณภาเวน อารมฺมณาธิปติภาเวน ตสฺส
อริยมคฺคสฺส ตทตฺถสิทธิเหตุตาย จ ตสฺส กิเลสวิทฺธสนสงฺขาตสฺส
อตฺถสฺส สิทธฺ ิยา เหตุตาย กิเลสวิทฺธสน อิติ เอว อุภินฺนมฺป
อริยมคฺคนิพฺพานาน ต กิเลสวิทฺธสน นิปฺปริยายโต ลพฺภติ ปณฺฑิเตน
ายติ ผลสฺส ปน กิเลสาน มคฺเคน สมุจฺฉินฺนกิเลสาน
ปฏิปฺปสฺสมฺภนเหตุตาย วเสน ปฏิปปฺ สฺสมฺภนกิจฺเจน มคฺคานุคุณปฺ-
ปวตฺติโต มคฺคสฺส อนุกุลปฺปวตฺตนโต กิเลสวิทฺธสน ปริยตฺติยา
อภิ.๖๕
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 141
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 141

ปริยตฺติธมฺมสฺส ตทธิคมเหตุตาย เตส มคฺคผลนิพฺพานาน

อธิคมสฺส เหตุตาย กิเลสวิทฺธสน อิติ เอว อุภินนฺ มฺป ผลปริยตฺตีน
ต กิเลสวิทฺธสน ปริยายโต ลพฺภติ อิติ ปณฺฑิเตน ทฏพฺพนฺติ
โยชนา ฯ
อริโย จ โส มคฺโค จาติ อริยมคฺโค ฯ กิเลเส สมุจ-ฺ
ฉินฺทตีติ กิเลสสมุจฺเฉทโก โย อริยมคฺโค กิเลเส สมุจฺฉินฺทติ
อิติ ตสฺมา โส อริยมคฺโค กิเล...ทโก ฯ สอุปุพฺโพ ฉิทิ
เทฺวธากรเณ สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี วาติ ณฺวุ การิ...พนฺโธ อนกา
ยุณฺวูน อสโยคา...ริเต วคฺเค โฆ...ปมา ฯ กิเลสสมุจฺ-
เฉทกสฺส ภาโว กิเลส...ภาโว ฯ นิพพฺ านสฺส จาติ จสทฺโท
วตฺตพฺพนฺตรสมุจฺจโย ฯ กึ ปน วตฺตพฺพนฺตรนฺติ ฯ นิพฺพานสฺส
กิเลสวิทฺธสนาปน วตฺตพฺพนฺตร นาม ฯ อารมฺมณสฺส ภาโว
อารมฺมณภาโว ฯ โส กิเลสวิทฺธสนสงฺขาโต อตฺโถ กิจฺจ
ตทตฺโถ ฯ สิชฺฌน สิทฺธิ ตทตฺถสฺส สิทฺธิ ตทตฺถสิทฺธิ ตทตฺถ-
สิทฺธิยา เหตุ ตทตฺถสิทฺธเิ หตุ ตทตฺถสิทฺธิเหตุโน ภาโว ตทตฺถ-
สิทฺธิเหตุตา ฯ จสทฺโท น เกวล มคฺคสฺส กิเลสสมุจฺเฉทกภาโว
กิเลสวิทฺธสน นามาติ าเปติ ฯ ตทตฺถสิทฺธิเหตุตายาติ นิปฺปริ-
ยายโต จสทฺทวิรหิเตน ปาเน ภวิตพฺพ ฯ กสฺมา ฯ อภิ-
ธมฺมาวตารฏีกาย ทุติยจสทฺทสฺส อวุตฺตตฺตา ฯ อตฺถคฺคหเณ ปน สติ
ตทตฺถสิทฺธิเหตุตาย จาติ ปทสฺส ปรสฺมึ อิติ อุภินฺนนฺติ ปท
อภิ.๖๕
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 142
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 142

ปกฺขิปตพฺพ ฯ กสฺมา ฯ ปรโต อุภินฺนมฺปติ วกฺขมานตฺตา อภิ-

ธมฺมาวตารฏีกาย ตทตฺถสิทฺธิเหตุตายาติ อุภินฺนมฺปติ วุตฺตตฺตา จ ฯ
สภาวโต ปริยายน ปริวตฺตน ปริยาโย อุชกุ  อปฺปวตฺตีติ อตฺโถ ฯ
ปริปุพฺโพ อย คติย ฯ คติ ปวตฺติ ฯ ภาเว จาติ โณ
ณโลปวุฑฺฒิ ยวมทาทินา มชฺเฌ ยาคโม ฯ น ปริยาโย นิปฺปริยาโย
อุชุก ปวตฺตีติ อตฺโถ ฯ ลพฺภตีติ ายติ ฯ ผลสฺสาติ
อริยผลสฺส ฯ ปนสทฺโท วิเสสตฺโถ ฯ ปฏิปฺปสฺสมฺภาปยเต ปฏิปฺปสฺ-
สมฺภน วสน วโส กิจฺจ ปฏิปฺปสฺสมฺภนเมว วโส ปฏิ...
วโส ฯ มคฺคสฺส อนุคุณ อนุกลุ  มคฺคานุคุณ ฯ ปวตฺตน ปวตฺติ
มคฺคานุคุเณน ปวตฺติ มคฺคานุคุณปฺปวตฺติ ฯ ปริยตฺติยา จาติ
จสทฺโท วตฺตพฺพนฺตรสมุจฺจโย ฯ เกสุจิ โปฏเกสุ จสทฺโท นตฺถิ ฯ
ปริยตฺติยา จาติ จสทฺทสหิต ปท ยุตฺตเมว ฯ กสฺมา ฯ
อภิธมฺมาวตารฏีกาย ปริยตฺติธมฺมสฺส จ ตทธิคมเหตุตายาติ ทสฺสน-
โต ฯ อธิคมน อธิคโม เตส มคฺคผลนิพฺพานาน อธิคโม
ตทธิคโม ตทธิคมสฺส เหตุ ตทธิคมเหตุ ฯ เหตูติ อุปนิสฺสย-
ปจฺจโย ฯ ตทธิคมเหตุโน ภาโว ตทธิคมเหตุตา ฯ อปสทฺโท
อวยวาเปกฺโข ฯ สภาวโต ปริยายน ปริวตฺตน ปริยาโย อุชุก
อปฺปวตฺติ ฯ ปริยายโตติ ปทสฺส ปรสฺมึ ปท ลพฺภตีติ
ปกฺขิปตพฺพ ฯ
ตนฺติ ปท ลพฺภตีติ ปททฺวเย กมฺม ฯ อริยมคฺคสฺสาติ กิเลส
อภิ.๖๕
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 143
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 143

วิทฺธสนนฺติ ปเท กิริยาสมฺพนฺโธ ฯ กิเล...วโตติ กิเลสวิทฺธสนนฺติ

เอตฺถ วิทฺธสนนฺติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ นิพฺพานสฺสาติ กิเลส-
วิทฺธสนนฺติ ปเท กิริยาสมฺพนฺโธ ตท...ตายาติ ปเทป ภาวสมฺ-
พนฺโธ ฯ อาร...เวนาติ เหตูติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ ตสฺสาติ
ตทตฺถาติ กิจฺจสมฺพนฺโธ ฯ ตท...ตายาติ กิเลสวิทฺธสนนฺติ เอตฺถ
วิทฺธสนนฺติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ อิตตี ิ อุภินฺนนฺติ ปทสฺส สรูป ฯ
อุภินฺนนฺติ กิเลสวิทฺธสนนฺติ ปเท กิรยิ าสมฺพนฺโธ ฯ กิเล...สนนฺติ
ลพฺภตีติ ปเท กมฺม ฯ นิปฺป...ยโตติ ลพฺภตีติ ปเท ตติยา-
วิเสสน ฯ ลพฺภตีติ กมฺมวาจก อาขฺยาตปท ฯ ผลสฺสาติ กิเลสวิทฺธ-
สนนฺติ ปเท กิริยาสมฺพนฺโธ ปวตฺติโตติ ปเท กิริยาสมฺพนฺโธ ฯ
กิเลสานนฺติ ปฏิปฺปสฺสมฺภนาติ ปเท กมฺม ฯ ปฏิ...เสนาติ ปวตฺติ-
โตติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ มคฺคา...ติโตติ กิเลสวิทฺธสนนฺติ ปเท
ตติยาวิเสสน ฯ ปริยตฺติยา จาติ กิเลสวิทฺธสนนฺติ ปเท กิริยา-
สมฺพนฺโธ เหตุตายาติ ปเทป ภาวสมฺพนฺโธ ฯ ตท...ตายาติ
กิเลสวิทฺธสนนฺติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ กิเลสวิทธฺ สนนฺติ ลิงคฺ ตฺโถ ฯ
อิตีติ อุภินฺนมฺปติ ปทสฺส สรูป ฯ อุภินฺนมฺปติ กิเลสวิทฺธสนนฺติ ปเท
กิริยาสมฺพนฺโธ ฯ กิเล...สนนฺติ ลพฺภตีติ อชฺฌาหตปเท กมฺม ฯ
ปริยายโตติ ลพฺภตีติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ อิตีติ ทฏพฺพนฺติ
ปเท อากาโร ฯ ทฏพฺพนฺติ กมฺมวาจก ฯ
[๕๖] สต...คลาน ธมฺโม วา สนฺโต สวิชฺชมาโน ธมฺโม
อภิ.๖๕
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 144
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 144

ติตฺถิยปริกปฺปโต ติตฺถิเยหิ วิตกฺกิโต อตฺตา วิย ปรมตฺถโต

อวิชฺชมาโน ธมฺโม น วา สฺวากฺขาต...คโต สนฺโต ปสฏโ ธมฺโม
พาหิรกธมฺโม วิย เอกนฺเตน นินฺทิโต ธมฺโม น อิติ ตสฺมา
สทฺธมฺโมติ โยชนา ฯ
สนฺตสทฺทสฺส อจฺจิตวิชฺชมานปสฏาทิอตฺถสฺส วาจกตฺตา สตนฺ-
ติมสฺส วิวรณ สปฺปุริสานนฺติ ฯ ปาเปหิ สมนฺตีติ สนฺตา เย
ปุคฺคลา ปาเปหิ สมนฺติ อิติ ตสฺมา เต ปุคฺคลา สนฺตา ฯ
สนฺตสทฺทโต ฉฏีวจน ฯ เสเสสุ นตุว นมฺหิ ต วา ฯ สมนฺตีติ
สนฺตา ฯ ปุ นิรย ริสนฺติ หึสนฺตีติ ปุริสา เย ปุคฺคลา ปุ...
หึสนฺติ อิติ ตสฺมา เต ปุคฺคลา ปุริสา ฯ ปุสทฺทุปปโท ริส
หึสาย สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี วาติ อ ฯ สนฺตา จ เต ปุริสา จาติ
สปฺปุริสา ฯ สนฺตสทฺท...เตติ จสทฺเทน สนฺตสฺส โส ฯ
สปฺปุริสา ปุถุชชฺ นาป อตฺถิ ตสฺมา อริยปุคฺคลาติ วิวรติ ฯ
กิเลเสหิ อารกาติ อริยา ฯ ยทาทินา อารกสทฺทสฺส อริยาเทโส ฯ
อริยา จ เต ปุคฺคลา จาติ อริยปุคฺคลา ฯ จสทฺเทน สนฺตสฺส
โส ฯ สนฺโตติมสฺส วิวรณ สวิชฺชมาโนติ ฯ วาสทฺโท วิกปฺปตฺโถ ฯ
เตน ปมนเย สนฺตสทฺโท สชฺชนติถวาจโก ทุติเย
วิชฺชมานตฺถวาจโก ฯ สวิชฺชตีติ สวิชฺชมาโน โย ธมฺโม สวิชฺชติ
อิติ ตสฺมา โส ธมฺโม สวิชฺชมาโน ฯ สปุพฺโพ วิท สตฺตาย
วตฺตมาเน มานนฺตา ทิวาทิโต โย ยถากตฺตริ จาติ ธาตฺวนฺเตน
อภิ.๖๕
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 145
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 145

สห ยสฺส โช ทฺวิตฺต ฯ สสทฺโท ธาตฺวตฺถวิเสสโก ฯ ตรนฺติ

อุปฺปลวนฺติ เอตฺถาติ ติตฺถ สตฺตา เอตฺถ เอตาสุ ทฺวาสฏิยา
ทิฏีสุ ตรนฺติ อุปฺปลวนฺติ อุมฺมุชชฺ นิมฺมุชฺช กโรนฺติ อิติ ตสฺมา
ตา ทิฏิโย ติตฺถ ฯ ตร อุปฺปลวเน ตตฺถาทโยติ สุตฺเตน
ถปจฺจโย อสฺส อิตฺตฺจ ทฺวิตฺต ฯ ติตฺถ เอเตสมตฺถีติ
ติตฺถิกา ติตฺถ เอเตส สตฺตาน อตฺถิ อิติ ตสฺมา เต สตฺตา
ิติตฺถิกา ฯ ทณฺฑาทิโต อิกอี ฯ ติตฺถกิ า เอว ติตฺถิยา ฯ ยทา-
ทินา กสฺส โย ฯ ปริกปฺปยตีติ ปริกปฺปโต โย อตฺตา
ติตฺถิเยหิ ปริกปฺปยติ วิตกฺกิยติ อิติ ตสฺมา โส อตฺตา
ปริกปฺปโต ฯ ปริปุพโฺ พ กปฺป วิตกฺกเน ภาวกมฺเมสุ ต ยถาคม-
มิกาโร ฯ ติตฺถิเยหิ ปริกปฺปโตติ ติตฺถิยปริกปฺปโ ต ฯ ปรโม
อวิปรีโต อตฺโถ สภาโว ปรมตฺโถ ฯ น วิชชฺ มาโน อวิชชฺ มาโน ฯ
สนฺโตติ ปทสฺส วิวรณ ปสฏโติ ฯ สสิยติ ปสสิยตีติ สนฺโต
โย ธมฺโม ปณฺฑิเตหิ...สสิยติ อิติ ตสฺมา โส ธมฺโม สนฺโต ฯ
วาสทฺโท วิกปฺปตฺโถ ฯ ปสสิยตีติ ปสฏโ โย ธมฺโม
ปณฺฑิเตน ปสสิยติ อิติ ตสฺมา โส ธมฺโม ปสฏโ ฯ สนฺตสทฺโท
ปสฏวาจโก ฯ สุฏุ อาขฺยายตีติ สฺวากฺขาโต โย ธมฺโม
ภควตา สุฏ ุ อาขฺยายติ อิติ ตสฺมา โส ธมฺโม สฺวากฺขาโต ฯ
สุอาปุพฺโพ ขฺยา กถเน ภาวกมฺเมสุ ต วโมทุทนฺตาน ฯ
สฺวากฺขาตสฺส ธมฺมสฺส ภาโว สฺวากฺขาตตา สฺวากฺขาตตา อาทิ
อภิ.๖๕
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 146
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 146

เยส สนฺทิฏ ิกตาทิคุณาน เต สฺวากฺขาตตาทโย สฺวากฺขาตตาทโย

จ เต คุณา จาติ สฺวากฺขาตตาทิคุณา ฯ ยุชฺชน โยโค
สฺวากฺขาตตาทิคุเณหิ โยโค สฺวากฺขา...โยโค ฯ พาหิเร ปวตฺโต
พาหิรโก ตทฺธิตวิคฺคโห ฯ สพฺพโต โกติ สุตฺเต สพฺพโต คหเณน
กาคโม ฯ พาหิรโก จ โส ธมฺโม จาติ พาหิรกธมฺโม ฯ
นินฺทิตพฺโพติ นินฺทิโต โย ธมฺโม นินฺทิตพฺโพ อิติ ตสฺมา โส
ธมฺโม นินฺทโิ ต ฯ นิท กุจฺฉาย กุจฺฉา ครหา ภาวกมฺเมสุ ต
เตสุ วุฑฺฒาทินา พินฺทาคโม วคฺคนฺต วา วคฺเค ยถาคมมิกาโร ฯ
เอกนฺเตน นินฺทิโต เอกนฺตนินฺทิโต ตติยาตปฺปุริโส ฯ
สต...ลานนฺติ ธมฺโมติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ สนฺโต ส...
โนติ ธมฺโมติ ปทสฺส วิเสสน ฯ ธมฺโมติ ลิงฺคตฺโถ ฯ นาติ
อวิชฺชมาโนติ ปเท ปฏิเสโธ ฯ ติตถฺ ิ...ปโตติ อตฺตาติ ปทสฺส
วิเสสน ฯ อตฺตาติ ลิงฺคตฺโถ ฯ วิยสทฺโท อุปมาโชตโก ฯ
ปรมตฺถโตติ อวิชฺชมาโนติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ อวิชฺชมาโนติ
ธมฺโมติ ปทสฺส วิเสสน ฯ ธมฺโมติ ลิงฺคตฺโถ ฯ สนฺโต ปสฏโติ
ธมฺโมติ ปทสฺส วิเสสน ฯ สฺวาขฺยาต...คโตติ ปสฏโติ ปเท
เหตุ ฯ ธมฺโมติ ลิงฺคตฺโถ ฯ นาติ เอกนฺตนินฺทิโตติ ปเท
ปฏิเสโธ ฯ พาหิรกธมฺโมติ ลิงฺคตฺโถ ฯ วิยสทฺโท อุปมาโชตโก ฯ
เอกนฺตนินฺทิโตติ ธมฺโมติ ปทสฺส วิเสสน ฯ ธมฺโมติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
อิตีติ สทฺธมฺโมติ ปเท เหตุ ฯ สทฺธมฺโมติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
อภิ.๖๕
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 147
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 147

สต ธมฺโม สทฺธมฺโม ฉฏีตปฺปุริโส ฯ สนฺโต

สวิชฺชมาโน ธมฺโม สทฺธมฺโม กมฺมธารโย ฯ สนฺโต วา
ปสฏโ ธมฺโม สทฺธมฺโม กมฺมธารโย ฯ
[๕๗] โส คโณ อริยปุคฺคลาน สมุหภาวโต คโณ จ
สุปฏิปนฺนาทิคุณวิเสสโยคโต อุตฺตโม จ วา ยถาวุตฺตคุณวเสน
สุปฏิปนฺนตาทิวุตฺตปฺปการคุณสมฺพชฺฌเนน คณาน เทวมนุสฺสาน
สมุหาน อุตฺตโม คโณ คเณสุ เทวมนุสฺสาน สมุเหสุ อุตฺตโม
คโณ อิติ ตสฺมา คณุตฺตโมติ โยชนา ฯ
เอโก เทฺวติอาทินา คเณตพฺโพติ คโณ โย อริยปุคฺคล-
สมุโห ปณฺฑิเตน เอโก...ตพฺโพ อิติ ตสฺมา โส อริยปุคฺคล-
สมุโห คโณ ฯ กิฺจาป เอโส คณสทฺโท สมุหตฺถวาจโก
ตถาป อุตฺตมสนฺนิทาน ตฺตา อริยปุคฺคลสมุเห วตฺตติ ฯ คณ
๑

สงฺขาเน สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี วาติ อ ฯ กมฺมธารยวากฺเย จตสทฺทา

คุณคุณีน สมานตฺถ าเปตุ อาจริเยน ปกฺขิตฺตา ฯ ภวน
ภาโว วิชฺชมานกิริยา สมุหสฺส ภาโว สมุหภาโว ฯ ปฏิปชฺชตีติ
ปฏิปนฺโน โย สงฺโฆ ปฏิ... อิติ ตสฺมา โส สงฺโฆ
ปฏิปนฺโน ฯ ปฏิปุพฺโพ ปท คติย พุธคมาทิตฺเถ กตฺตริ ภิทาทิโต
อินฺนอนฺนีณา วา ฯ สุฏ ุ ปฏิปนฺโน สุปฏิปนฺโน สุปฏิปนฺนสฺส
ภาโว สุปฏิปนฺนตา สุปฏิปนฺนตา อาทิ เยส คุณาน เต สุปฏิ-
ปนฺนตาทโย ฯ อาทิสทฺเทน อุชุปฏิปนฺนาทโย คุณา คหิตา ฯ คุณา
๑. กิมิท ฯ อุตฺตมสนฺนิธานตฺตาติ มฺเ ฯ
อภิ.๖๕
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 148
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 148

จ เต วิเสสา จาติ คุณวิเสสา วิเสสนุตฺตรปโท กมฺมธารโย ฯ

สุปฏิปนฺนตาทโย จ เต คุณวิเสสา จาติ สุปฏิ...เสสา ฯ ยุชชฺ น
สมฺพชฺฌน โยโค สุปฏิปนฺนตาทิวิเสเสหิ โยโค สุปฏิ...โยโค ฯ
คณานฺนติ เอตฺถ ทุติยาปฺจมีนฺจาติ สุตฺเตสุ ปฺจมฺยตฺเถเยว
ฉฏี น นิทธฺ ารเณ ฯ กสฺมา ฯ นิทธฺ ารเณ ฉฏิยา สมาสสฺส
ปฏิสิทฺธตฺตา ฯ รูปสิทฺธิโมคฺคลฺลานสทฺทสารตฺถชาลินีตฺยาทีสุ หิ
สทฺทตฺเถสุ นิทฺธารเณ ฉฏีสมาส ปฏิเสเธนฺติ อาจริยา ฯ พุทฺธ-
๑

วสฏกถายมฺป ทิปทุตฺตโมติ ทฺวิปทาน อุตฺตโม ทิปทุตฺตโม เอตฺถ

ปน นิทฺธารณลกฺขณสฺส อภาวโต ฉฏีสมาสสฺส ปฏิเสโธ นตฺถิ
นิทฺธารณลกฺขณาย ฉฏิยา สมาโส ปฏิสิทฺโธติ พุทฺธทตฺตาจริเยน
วุตฺต ฯ ทิปทานนฺติ ทิปเทหีติ อตฺโถ ฯ คเณสูติ เอตฺถ
ปฺจมฺยตฺเถ จาติ สุตฺเตน สตฺตมี โอกาเส สตฺตมีติ วา อาธาเร
ุภุมฺม ย โลเก อคฺคปุคฺคโลติ ปโยเค สตฺตมี วิย ฯ
วาสทฺโท วิกปฺปตฺโถ ฯ ทิพฺพนฺติ กามคุณาทีหิ กีฬนฺตีติ เทวา เย
ปุคฺคลา ฯ ทิว กีฬาย วิสรุ...โต ณ ฯ มนุโน อปจฺจ
ปุตฺตา มนุสฺสา ฯ มนุโต อุสฺสุสเกติ สุตฺเตน อุสฺโส ยทาทินา
วา ฯ อถวา ฯ มโน อุสโฺ ส อุสฺสนฺโน เอเตส ชนานนฺติ
มนุสฺสา พหุพฺพิหิ ฯ หิตาหิต มนนฺติ ชานนฺตีติ มนุสฺสา เย
ปุคฺคลา ฯ มนุ โพธเน ฯ มนุปุรสุณาทีหิ อุสฺสนุสิสาติ
อุสฺโส ฯ เทวา จ มนุสสฺ า จ เทวมนุสฺสา ฯ สมุเหสูติ ปท
๑. สทฺทสตฺเถสูติ ภเวยฺย ฯ
อภิ.๖๕
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 149
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 149

คเณสูติ ปทสฺส วิวรณ ฯ ปกาโร วุตฺโต เอเตส คุณานนฺติ

ยถาวุตฺตา ยถาวุตฺตา จ เต คุณา จาติ ยถาวุตฺตคุณา ฯ
วสน สมฺพชิฌน วโส ยถาวุตฺตคุณาน วโส ยถา...วโส ฯ
คโณ จาติ โสติ ปทสฺส วิเสสน ฯ โสติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
อริยปุคฺคลานนฺติ สมุหภาวโตติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ สมุ...วโตติ
คโณติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ อุตฺตโม จาติ โสติ ปทสฺส
วิเสสน ฯ สุปฏิ...โยคโตติ อุตฺตโมติ ตติยาวิเสสน ฯ คณานนฺติ
อุตฺตโมติ ปเท อปาทาน ฯ คเณสุ สมุเหสูติ ปททฺวย อุตฺตโมติ
ปเท อปาทาน ทุติยนเย อุตฺตโมติ ปเท อาธาโร ฯ โลเก
อคฺคปุคฺคโลติ เอตฺถ โลเกติ ปท อคฺคปุคฺคโลติ ปเท อาธาโร ฯ
เทวมนุสฺสานนฺติ สมุเหสูติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ อุตฺตโมติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
คโณ จ โส อุตฺตโม จาติ คณุตฺตโม วิเสสนุตฺตรปท-
กมฺมธารโย ฯ คณาน อุตฺตโม คณุตฺตโม ฉฏีตปฺปุริโส ฯ
คเณสุ อุตฺตโม คณุตฺตโม สตฺตมีตปฺปุริโส ฯ
[๕๘] โย ภควา สทฺธมฺเมน จ คณุตฺตเมน จ สห
วตฺตเต อิติ ตสฺมา โส ภควา สสทฺธมฺมคณุตฺตโมติ โยชนา ฯ
ยสฺมา ปน สหสทฺโท อสฺสตวาจกตฺตา ลิงฺค โชเตตุ น
๑

สกฺโกติ ตสฺมา อตฺถคฺคหเณ สติ ลิงฺคสฺสาวิกรณตฺถ ยตสทฺทา

โยเชตพฺพา ฯ จสทฺโท สทฺธมฺเมน จ คณุตฺตเมน จาติ
โยเชตพฺโพ ฯ สสทฺธ...โมติ เอตฺถ ยทาทินา สหสฺส โส ฯ
๑. สหตฺถวาจกตฺตาติ มฺเ สหาทโย จตฺตาโร สหตฺถาติ อฺตฺถ วุตฺตตฺตา ฯ
อภิ.๖๕
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 150
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 150

สหสทฺเทน โยโค สมฺพนฺโธ กิริยาคุณทพฺพสมวาเย วตฺตติ ฯ อิธ ปน

สหสทฺเทน สมฺพนฺโธ กิริยาสมวาเย วตฺตติ ฯ ตคฺคุณสวิฺาณ-
พหุพฺพิหิ ฯ
โยติ วตฺตเตติ ปเท กตฺตา ฯ สหาติ วตฺตเตติ ปเท กิริยา-
สมวาโย กิรยิ าวิเสสน วา ฯ สทฺธ...น จาติ ปททฺวย สหาติ
ปเท สหโยคตติยา ฯ อิตตี ิ สสทฺธ...ตโมติ ปเท นามลาภเหตุ ฯ
โสติ ลิงฺคตฺโถ ฯ สสทฺธ...ตโมติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
สห สทฺธมฺเมนาตฺยาทิลหุกนเย ฯ สทฺธมฺโม จ คณุตฺตโม จ
สทฺธมฺมคณุตฺตมา อิตริตรโยโค ฯ สห สทฺธมฺมคณุตฺตเมหิ
วตฺตเต โย ภควา โส สสทฺธมฺมคณุตฺตโมติ เอว ครุกนโย
กาตพฺโพ ฯ กมฺมวจนิจฺฉาย สติ ต สสทฺธมฺมคณุตฺตมนฺติ วจน
อาจริเยน วุตฺต ฯ
อภิวาทิยาติ อภิปุพฺโพ วาท วนฺทเน ปุพฺพกาเลติอาทินา
ตฺวา สพฺเพหิ ตูนาทีน โย ยถาคมมิกาโร ฯ อภิวาทิยาติ ปน ฯ
อภิสทฺทสฺส วิเสสวาจกตฺตา วิเสสโตติ วุตฺต ฯ วิเสสิยเต
อติสิยเต วิเสโส ฯ วิปพุ ฺโพ สิส อติสเย สพฺเพ...วาติ อ กฺวจิ
โตติ ตติยตฺเถ โต ฯ วนฺท วนฺทเน ตฺวา ยถาคมมิกาโร ฯ
[๕๙] วิเสสโตติ ปทสฺสาธิปฺปาย ทสฺเสนฺโต ภยาทิมาห ฯ
ภิยเต ภย ฯ ภิ ภเย สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี วาติ อ อฺเสุ จ
อิสฺเส เอ อย ฯ ลภน ลาโภ ฯ ลภ ลาเภ ภาเว จาติ โณ ฯ
อภิ.๖๕
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 151
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 151

กุลติ เอเตนาติ กุล ชโน เอเตน วเสน อฺมฺ กุลติ

สนฺตาเนติ อิติ ตสฺมา โส วโส กุล นาม ฯ กุล สนฺตาเน
สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี วาติ อ ฯ อาจรณ อาจารา กุเล จรณกิริยา ฯ
จร จรเณ ภาเว จ ฯ ภย จ ลาโภ จ กุล จ อาจาโร จ
ภย...จารา ภยลาภกุลาจารา อาทโย เยส โคตฺตาทีน เต
โคตฺตาทโย ภย...จาราทโย ฯ วิรหน วิรโห ฯ วิปุพฺโพ รห จาเค
สพฺพ...วี วาติ อ ฯ ภยลาภกุลาจาราทีหิ วิรโห ภย...วิรโห ฯ
อาทร กรณ สกฺกจฺจ ฯ สอิติ นิปาโต อาทเร วตฺตเต ฯ
สปุพฺโพ กร กรเณ ภาวกมฺเมสุ ต ปจฺจยา ทนิฏา นิปาตนา
สิชฺฌนฺตีติ สุตฺเตน ธาตฺวนฺเตน สห ตปจฺจยสฺส จฺจาเทโส
สิวิภตฺติ ปรเทฺวภาโว าเน กสฺส ทฺวติ ฺต ฯ อาทเรนาติ อิท
สกฺกจฺจนฺติ ปทสฺส อธิปปฺ ายวเสน วิวรณ วิสม จนฺทิมสุริยา
ปริหรนฺตีติ เอตฺถ วิสมนฺติ วิสมานากาเรนาติ วิวรณ วิย ฯ
อาทรณ อาทโร ฯ อาปุพฺโพ ทร อาทเร ฯ อาสทฺโท ธาตฺ-
วตฺถวิเสสโก ฯ สพฺพโต...วี วาติ อ ฯ อายนฺติ เอเตนาติ อาโย
ธมฺมา เอเตน วิฺตฺติสงฺขาเตน ธมฺเมน การณภูเตน อายนฺติ
อุปฺปชฺชนฺติ อิติ ตสฺมา โส ธมฺโม อาโย วิฺตฺติ ฯ อิ
คติย ฯ คติ ปวตฺติ ฯ วิสรุชปทาทิโต ณ อสโยคา...การิเต
อิสฺเส เต อาวายา การิเต ฯ กุจฺฉิโต อาโย กาโย ฯ อิธ
กายสทฺโท กายวิฺตฺติวาจโก ฯ วจนฺติ เอตายาติ วจี สตฺตา
อภิ.๖๖
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 152
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 152

เอตาย วิฺตฺติยา วจนฺติ อิติ ตสฺมา สา วิฺตฺติ วจี ฯ

วจ วิฺตฺติย วาจาย อิตฺถิยมติยโว วาติ อ นทาทิโต วา อี ฯ
๑

มนุเตติ มโน ย ธมฺมชาต อารมฺมณ มนุเต ชานาติ อิติ

ตสฺมา ต ธมฺมชาต มโน ฯ มนุ โพธเน สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี
วาติ อ ฯ กาโย จ วจี จ มโน จ กายวจีมนานิ ฯ ทฺวารนฺติ
สวรนฺติ เอเตนาติ ทฺวาร สตฺตา กายวจนจิตฺตานิ เอเตน
ธมฺมชาเตน ทฺวารนฺติ สวรนฺติ อิติ ตสฺมา ต ธมฺมชาต ทฺวาร ฯ
ทฺวาเร สวรเณ ฯ สวรณ รกฺขน ฯ วิสรุชปทาทิโต ณ ฯ
กายวจีมนานิ เอว ทฺวารานิ กายวจีมโนทฺวารานิ ฯ เอเตสโม โลเปติ
สุตฺเตน มนสทฺเท อการสฺโส ฯ กายวจิ อิติ รสฺสมฺป อตฺถิ ฯ
กฺวจาทิมชฺฌูติ อาทินา มชฺเฌ รสฺโส ฯ ทฺวารสทฺทสฺส ทฺวนฺทวฺ โต
วิรตฺตา กายทฺวาร วจีทฺวาร มโนทฺวารนฺติ โยเชตพฺพ ฯ
ตตฺถ กายทฺวารนฺติ กายวิฺตฺติ ฯ สา หิ โจปนกายภาวโต
กมฺมาน ปวตฺติมุขภาวโต จ กายทฺวารนฺติ วุจฺจติ ฯ กา ปน กาย-
วิฺตฺตีติ ปุจฺฉา ฯ อภิกฺกมาทิปฺปวตฺตกจิตฺตชสมุฏานวาโยธาตุ-
สหชรูปกายสนฺถมฺภนสนฺธารณจลนสฺส ปจฺจยาการวิกาโร กาย-
วิฺตฺติ นาม ฯ วจีทฺวารนฺติ วจีวิฺตฺติ ฯ สา หิ โจปนภาวโต
กมฺมาน ปวตฺติมุขภาวโต จ วจีทฺวารนฺติ วุจฺจติ ฯ กา
ปน วจีวิฺตฺตีติ ฯ วจีเภทปฺปวตฺตกจิตฺตสมุฏานปวียาตุยา
อุปาทินฺนฆฏนสฺส ปจฺจยาการวิกาโร วจีวิฺตฺติ นาม ฯ มโน-
๑. วจ วิยตฺติย วาจยนฺติ สทฺทนีติ ฯ
อภิ.๖๖
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 153
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 153

ทฺวารนฺติ สพฺพเจตนาสมฺปยุตฺต จิตฺต วุจฺจติ วิเสสโต

กุสลากุสล ฯ ต หิ สหชาตาน กายวาจงฺคโจปน อสมฺปาปุณิตฺวา
ปวตฺตาน สุทฺธมโนกมฺมาน ปวตฺติโอกาสทานโต ทฺวารนฺติ ฯ ตตฺถ
อฏิสุ กามาวจรกุสลจิตฺเตสุ โสมนสฺสสหคต าณสมฺปยุตฺต
อุเปกฺขาสหคต าณสมฺปยุตฺต จ อสงฺขาริกสสงฺขาริกวเสน จตุจิตฺต
อิธ มโนทฺวารนฺติ อธิปฺเปต ฯ อปจ โสมนสฺสสหคตาณสมฺปยุตฺต
อิธาธิปฺเปต น สพฺพ ต จิตฺต ฯ อฺตรกายกมฺมสฺส
ปวตฺติมุขภูต กายทฺวาร วจีกมฺมสฺส ปวตฺติมุขภูต วจีทฺวาร นาม
มนาน ทฺวาร มโนทฺวารนฺติป วุตฺต ฯ
ภย...เหนาติ สกฺกจฺจนฺติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ สกฺกจฺจนฺติ
วนฺทิตฺวาติ ปเท กิริยาวิเสสน ฯ อาทเรนาติ วนฺทิตฺวาติ ปเท
กิริยาวิเสสน ฯ กาย...เรหีติ วนฺทิตฺวา ปเท กรณ ฯ
วนฺทิตฺวาติ ปุพฺพกาลกิริยา ฯ อิตีติ อตฺโถติ ปเท สรูป ฯ อตฺโถติ
ลิงฺคตฺโถ ฯ
ภย...วิรเหนาติ เอตฺถ ภเยน วนฺทนา นาม สเจ เม
อวนฺทิยมาโน อนตฺถ เม กริสฺสตีติ วนฺทนา ฯ ลาเภน วนฺทนา
นาม ลาภสกฺการาทึ อาสึสมาเนน กริยมานา วนฺทนา ฯ กุเลน
วนฺทนา นาม กุลวา อยนฺติ วนฺทนา ฯ อาจาเรน วนฺทนา
นาม คิหิกาเล กตาจารวตฺต อารพฺภ วนฺทนา ฯ โคตฺตาทีนิป
เอวเมว ทฏพฺพานิ ฯ กาย...วนฺทิตวฺ าติ เอตฺถายมฺป อธิปฺปาโย ฯ
อภิ.๖๖
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 154
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 154

พุ ุทฺธาทิคุณารมฺมณาน กามาวจรกุสลานมฺตรสมงฺคี กายวิฺตฺตึ

สมุฏาเปตฺวา วนฺทนฺโต อาจริโย กายทฺวาเรน วนฺทติ นาม ฯ
พุทฺธาทิคุณารมฺมณาน กามาวจรกุสลานมฺตรสมงฺคี วจีวิฺตฺตึ
สมุฏาเปตฺวา วนฺทนฺโต วจีทฺวาเรน วนฺทติ นาม ฯ พุทฺธาทิคุณาน
กามาวจรกุสลานมฺตรสมงฺคี อุภยวิฺตฺติโย อสมุฏาเปตฺวา
วนฺทนฺโต กามาวจรกุสลสงฺขาเตน มโนทฺวาเรน วนฺทติ นาม ฯ
ภาสธาตุ วิยตฺติย วาจาย เจว ทิตฺติมฺหิ จ วตฺตติ ฯ
ภวิสฺสนฺติสสวิภตฺติ อตฺตโนปทตฺตา สาธนตฺตย วทติ ตสฺมา ภาส
วิยตฺติย วาจายเมว วตฺตติ ฯ สสวิภตฺติ กตฺตุวาจกาติ าเปนฺโต
ภาสิสฺสนฺติ เปตฺวา กเถสฺสามีติ วิวรติ ฯ เกจิ ปน กาลาติปตฺติ-
สงฺก นิวตฺเตตุ วุตฺตนฺติ วทนฺติ ฯ ตนฺน ยุชฺชติ ฯ กสฺมา ฯ
กาลาติปตฺติยา กิริยาย อจฺจนฺตานุปฺปตฺติฏาเน สมฺภวโต ฯ ภาส
วิยตฺติย วาจาย ภวิสฺสนฺติสส อิการาคโม อสพฺพธาตุกมฺหิ ฯ
กถ กถเน ภวิสฺสนฺติสสามิ อิการาคโม ฯ
[๖๐] สมฺมติโต นิพพฺ ตฺติตปรมตฺถภาเวน อภิวิสิฏา
กุสลาทโย ธมฺมา เอตฺถ ปกรเณ วุตฺตา อิติ เอว อาทินา
วิคฺคเหน ปกรณ อภิธมฺโม นามาติ โยชนา ฯ
นิพฺพตฺติยิตฺถาติ นิพฺพตฺติโต โย ปรมตฺโถ ภควตา
สมฺมติโต นิพฺพตฺติยิตฺถ อิติ ตสฺมา โส ปรมตฺโถ นิพฺพตฺติโต
กมฺมสาธน ฯ นิปุพฺโพ วฏ วตฺตเน ฯ นิสทฺโท ธาตฺวตฺถพาธโก ฯ
อภิ.๖๖
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 155
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 155

ภาวกมฺเมสุ ต ยถาคมมิกาโร ปรเทฺวภาโว าเน วสฺส ฏสฺส

จ ทฺวิตฺต โท ธสฺส จาติ จสทฺเทน วทฺวยสฺส พทฺวย ฏทฺวยสฺส
ตทฺวยฺจ ฯ ปรโม อวิปรีโต อตฺโถ ปรมตฺโถ นิพฺพตฺติโต
จ โส ปรมตฺโถ จาติ นิพฺพตฺติตปรมตฺโถ ฯ ภวนฺติ พุทฺธิสทฺทา
เอตสฺมา นิมิตฺตโตติ ภาโว คุโณ นิพฺพตฺติตปรมตฺถสฺส ภาโว
นิพฺพตฺติตปรมตฺถภาโว ฯ วิสิฏาติ อภิสทฺทสฺส อเนกตฺถวาจกตฺตา
วุตฺต ฯ วิเสสิยนฺเตติ วิสิฏา เย ธมฺมา ภควตา สมฺมติโต
วิเสสิยนฺเต อิติ ตสฺมา เต ธมฺมา วิสฏิ า กมฺมสาธน ฯ
วิปุพฺโพ สิส อติสเย ภาวกมฺเมสุ ต สาทิสนฺตปุจฺฉภฺชหสาที-
หิฏโ ธาตฺวนฺเตน สห ตปจฺจยสฺส ฏาเทโส ฯ อาทิสทฺเทน
อติเรโก อธิโก วา ธมฺโม อภิธมฺโม วุทฺธิมนฺโต ธมฺมา วุตฺตา
เอตฺถาติ อภิธมฺโม สลกฺขณา อารมฺมณาทีหิ สลฺลกฺขิตพฺพา
ธมฺมา วุตฺตา เอตฺถาติ อภิธมฺโม ปูชติ า ปูชารหา ธมฺมา วุตฺตา
เอตฺถาติ อภิธมฺโม ปริจฺฉินฺนา สภาวปริจฺฉินฺนา ธมฺมา วุตฺตา
เอตฺถาติ อภิธมฺโม อธิกา วิสิฏา ธมฺมา เอตฺถาติ อภิธมฺโมติ
เอว วิคฺคหา คหิตา ฯ
นิพฺพตฺติ...ภาเวนาติ วิสิฏาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
อภิวิสิฏาติ ธมฺมาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ ธมฺมาติ วุตฺตาติ ปเท
กมฺม ฯ เอตฺถาติ วุตฺตาติ ปเท อาธาโร ฯ อิตีติ อาทินาติ ปทสฺส
สรูป ฯ อาทินาติ อภิธมฺโมติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ ปกรณนฺติ
สฺี ฯ อภิธมฺโมติ สฺา ฯ
อภิ.๖๖
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 156
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 156

นิพฺพตฺติต...ธมฺมา เอตฺถ ปกรเณ วุตฺตาติ อภิธมฺโม

ตคฺคุโณ สตฺตมีพหุพฺพิหิ ฯ ธมฺมา สงฺคยฺหนฺติ เอตฺถาติ ธมฺมสงฺ-
คณิ กุสลาทโย ธมฺมา ภควตา เอตฺถ ปกรเณ สงฺคยฺหนฺติ
อิติ ตสฺมา ต ปกรณ ธมฺมสงฺคณิ ฯ สปุพฺโพ คห คหเณ
กตฺตุกรณปฺปเทเสสุ จ อนกา ยุณฺวูน กฺวจิ ธาตูติอาทินา
หการโลโป รหาทิโต โน ณ นทาทิโต วา อี ฯ ธมฺมสงฺคณิ อาทิ
ยสฺส ปกรณสฺส ต ปกรณ ธมฺมสงฺคณิอาทิ ตคฺคุโณ
พหุพฺพิหิ ฯ กฺวจาทิมชฺฌูติ อาทินา อีการสฺส รสฺสตฺต ฯ สตฺต
ปกรณานิ สตฺตปฺปกรณ สงฺขฺยาปุพฺโพ ทิคุ ทิคุสเฺ สกตฺต ฯ
ปฏิยติ สทฺทยิ ติ อตฺโถ เอเตนาติ ปฏก อตฺโถ ภควตา เอเตน
สทฺเทน ปฏยิ ติ สทฺทิยติ กถิยติ อิติ ตสฺมา โส สทฺโท ปฏก ฯ
ปฏ สทฺทสงฺฆาเตสุ วชาทีหิ ปพฺพชาทโย นิปจฺจนฺเตติ กปจฺจโย ฯ
อภิธมฺโม จ โส ปฏกฺจาติ อภิธมฺมปฏก วิเสสนปุพฺพปโท ฯ
ธมฺม...รณนฺติ ปททฺวย อภิ...กนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
อภิ...กนฺติ ลิงฺคตฺโก ฯ
ตตฺถ ตสฺมึ อภิธมฺเม ภควตา วุตฺตา จิตฺตาทโย อตฺถา
อภิธมฺมตฺถา ฯ วุตฺตาติ ปท ตตฺถ วุตฺตาติ ทุติยคาถาย
อเปกฺขิตฺวา ปกฺขิตฺต ฯ
ตตฺถาติ วุตฺตาติ ปเท อาธาโร ฯ วุตฺตาติ อตฺถาติ ปทสฺส
วิเสสน ฯ อตฺถาติ ลิงฺคตฺโถ ฯ อภิธมฺมตฺถาติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
อภิ.๖๖
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 157
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 157

อภิธมฺเม วุตฺตา อตฺถา อภิธมฺมตฺถา มชฺเฌโลปสตฺตมี-

ตปฺปุริโส ฯ เต อภิธมฺมตฺถา อาจริเยน เอตฺถ ปกรเณ
สงฺคยฺหนฺติ สงฺขิปยนฺติ อิติ ตสฺมา ต ปกรณ อภิ...สงฺคห วา
เต อภิธมฺมตฺถา อาจริเยน เอเตน ปกรเณน สงฺคยฺหนฺติ อิติ
ตสฺมา ต ปกรณ อภิ...สงฺคห ฯ
เตติ สงฺคยฺหนฺตีติ ปเท วุตฺตกมฺม ฯ อาจริเยนาติ
สงฺคยฺหนฺตีติ ปเท กตฺตา ฯ เอตฺถาติ สงฺคยฺหนฺตีติ ปเท อาธาโร ฯ
เอเตนาติ สงฺคยฺหนฺตีติ ปเท กรณ ฯ อิตีติ อภิ...คหนฺติ ปเท
เหตุ ฯ วาสทฺโท วิกปฺปตฺโถ ฯ ปกรณนฺติ สฺี ฯ อภิ...
คหนฺติ สฺา ฯ
อภิธมฺมตฺถา สงฺคยฺหนฺติ เอตฺถาติ อภิธมฺมตฺถสงฺคห
อธิกรณสาธน ฯ อภิธมฺมตฺถา สงฺคยฺหนฺติ เอเตนาติ อภิ...สงฺคห
กรณสาธน ฯ สปุพฺโพ คห สงฺขิปเน ฯ สสทฺโท สงฺขเมว วตฺตติ ๑

ตสฺมา คห สงฺขิปเน วตฺตตีติ วตฺตุ วฏฏติ ฯ สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี

วาติ อ ฯ
[๖๑] ทุติยคาถายานุสนฺธึ กเถนฺโต เอวนฺตฺยาทิมาห ฯ เอว
อิมาย ปมคาถาย ตาว ปม ยถา...วิธาย กตฺวา อิทานิ...
ปกรณ อาจริเยน ปฏปยติ เต อภิธมฺมตฺเถ ตาว ปม
สงฺเขปโต อุทฺทิสนฺโต อาจริโย อาห ตตฺถ วุตฺตาติอาทึ ฯ
เอวนฺติ อิมาย ปมคาถาย ฯ อธิปฺปยติ อิจฺฉิยตีติ
๑. สงฺเขเปวาติ ภเวยฺย ฯ
อภิ.๖๖
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 158
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 158

อธิปฺเปต ย ย อธิปฺเปต ยถาธิปฺเปต ฯ ยถาสทฺโท วิจฺฉาวาจโก ฯ

อนุรูป วา อธิปฺเปต ยถาธิปฺเปต ฯ ปโยชิยตีติ ปโยชน ย
ผล การเณน ปโยชิยติ ปวตฺติยติ อิติ ตสฺมา ต ผล ปโยชน ฯ
ยถาธิปฺเปตฺจ ต ปโยชนฺจาติ ยถา...ชน ยถาธิปฺเปตปโยชนสฺส
นิมิตฺต การณ ยถา...นิมติ ฺต ฯ รตนตฺตยปณาโม อาทิ
ยสฺส อภิเธยฺยาทิกสฺส โส รตน...ทิโก ฯ กฺวจิ สมาสนฺตคอิจฺจาทินา
กปจฺจโย ฯ วิธายาติ วิปุพฺโพ ธา กรเณ ปุพฺพกาเลติ-
อาทินา ตฺวา สพฺเพหิ ตูนาทีน โย ฯ สงฺคหิยเต สงฺคยฺหน ฯ
วสน สมฺพชฺฌน วโส ฯ สงฺคณฺหนวเสนาติป ฯ ปฏปยตีติ
ปปุพฺโพ ป ปเน เตวิภตฺติ ภาวกมฺเมสุ โย วา อตฺตโนปทานิ
ปรสฺสปทตฺต ฯ สงฺขิปน สงฺเขโป ฯ อุทฺทิสิยตีติ อุทฺทิสนฺโต
อาจริโย ฯ ตตฺถ วุตฺตา อิติ อาทิ ยสฺส วจนสฺส ต ตตฺถ
วุตฺตาติ อาทิ ฯ
เอวนฺติ วิธายาติ ปเท กรณ ฯ ตาวาติ วิธายาติ ปเท
กิริยาวิเสสน ฯ ยถา...มิตตฺ นฺติ รตน...มาทิกนฺติ ปทสฺส
วิเสสน ฯ รตน...มาทิกนฺติ วิธายาติ ปเท กมฺม ฯ วิธายาติ
อาหาติ ปเท ปุพฺพกาลกิรยิ า ฯ อิทานีติ อาหาติปเท กาลสตฺตมี ฯ
เยสนฺติ อภิ...ถานนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ อภิ...ถานนฺติ สงฺคยฺหนาติ
ปเท กมฺม ฯ สงฺคยฺหนวเสนาติ ปฏปยตีติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
อิทนฺติ ปกรณนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ ปกรณนฺติ ปฏปยตีติ
อภิ.๖๖
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 159
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 159

ปเท กมฺม ฯ อาจริเยนาติ ปฏปยตีติ ปเท กตฺตา ฯ ปฏ-

ปยตีติ กมฺมวาจก อาขฺยาตปท ฯ เตติ อุทฺทิสนฺโตติ ปเท กมฺม ฯ
ตาวาติ อุทฺทิสนฺโตติ ปเท กิริยาวิเสสน ฯ สงฺเขปโตติ
อุทฺทิสนฺโตติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ อุทฺทิสนฺโตติ อาจริโยติ ปทสฺส
วิเสสน ฯ อาจริโยติ อาหาติ ปเท กตฺตา ฯ ตตฺถ วุตฺตาติ-
อาทีติ อาหาติ ปเท อากาโร ฯ
[๖๒] จตุธา สพฺพถาติ ปททฺวยสฺส วุตฺตตฺตา คาถาย
ทุวิฺาตตฺถตฺตา คาถาย อตฺถโยชน กโรนฺโต ตตฺถ ตสฺมินฺต-ิ
อาทิมาห ฯ ตตฺถาติ เอตฺถ ตสทฺโท ปกฺกนฺตวิสยตฺตา ปุพฺเพ วุตฺต
อภิธมฺมปท ปจฺจาสมติ ตสฺมา ตสฺมึ อภิธมฺเมติ วุตฺต ฯ นนุ
จ อภิธมฺมตฺถสงฺคหนฺติ ปท สมาสปท โหติ กสฺมา สมาสปเท
เอกเทโสป กตฺตุภูเตน ตสทฺเทน ปจฺจามสิยตีติ ปุจฺฉา ฯ สจฺจ
วุตฺตอธิปฺปายานุโรธินี สทฺทปฺปวตฺติ ตสฺมา สมาสปเท เอกเทโสป
ตสทฺเทน ปจฺจามสิยตีติ ฯ ตฺจ อภิธมฺเมติ ปจฺจามสน
วุตฺตาติ ปท อเปกฺขิตฺวา วุตฺต ฯ วุตฺตาติ ปท หิ อาธาราเปกฺ-
ขนฺติ ฯ ปุราณฏีกาย ปน ตสฺมึ อภิธมฺมตฺถสงฺคเหติ วุตฺต ฯ ต
น ยุตฺต ฯ วุตฺตาติ ปท หิ อาธาราเปกฺข ฯ น จ อาสนฺน ปท
วชฺเชตฺวา คาถาย อวิชชฺ มาเน อาหเฏ ิตาติ ทูรปเท อาธารภาโว
น ยุชฺชติ ฯ สพฺพถาติมสฺส วิวรณ กุส... น จาติ อตฺโถ
วุตฺโต ฯ
อภิ.๖๖
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 160
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 160

สพฺเพน ปกาเรน สพฺพถา ฯ สามฺสฺส อภิธมฺมสฺส เภทโก

กุสลาทิวิเสโส ปกาโร ฯ กุสลาทิวเสนาติ ธมฺมสงฺคณึ สนฺธาย
วุตฺต ฯ อิท หิ ปท ธมฺมสงฺคณิยา มาติกาย อตฺถภูเต ติกทุเกหิ
สงฺคหิเต กุสลาทิเก ธมฺเม สนฺธาย วุตฺต ฯ กุสลา อาทโย
เยส อกุสลาทีน เต กุสลาทโย ตคฺคุโณ ฯ อาทิสทฺเทน ธมฺม-
สงฺคณิมาติกาย วิสุ อตฺถภูตาน มริยาทกุสลาน อารมฺมณปริยนฺตาน
ธมฺมาน คหณ ฯ มริยาทตฺโถ เหตฺถ อาทิสทฺโท อกฺขราปาทโย
เอกจตฺตาฬีสนฺติ สุตฺเต วิย ฯ เตน มูลฏีกาย เยฺย-
ธมฺเมสุ สพฺเพสูติ เอเตน สนฺตาเรตพฺพาน สตฺตาน อภิฺเยฺย-
ปริฺเยฺยปฺปหาตพฺพสจฺฉิกาตพฺเพ ขนฺธายตนธาตุสจฺจินฺทฺริยปฏิจฺจ-
สมุปฺปาทสติปฏานาทิเภเท จ กุสลาทิเภเท จ สพฺพธมฺเม ทสฺเสตีติ
วตฺต ฯ วิมลพุทฺธิตฺเถโร ปน ปการตฺโถ เหตฺถ อาทิสทฺโท น
มริยาทตฺโถ โน เจ กุสลาทีหีติ วุตฺเตเยว สมตฺต ภเวยฺยาติ
วทติ ฯ ตฺเจ ยุตฺต คเหตพฺพ ฯ วสน เภทน วโส กุสลาทีน
วโส เภโท กุส...วโส ฯ ขนฺธาทิวเสนาติ วิภงฺคาทิปฺปกรณ
สนฺธาย วุตฺต ฯ อิท หิ ปท สุตฺตนฺเต ขนฺธาทิวเสน วุตฺเต
วิภงฺเค สุตฺตนฺตภาชนิยาทิวเสน วิภตฺเต เตเยว กุสลาทิเก ธมฺเม
เจว สงฺคหาสงฺคหาทิวเสน สมยวิมุตตฺ าทิวเสน ปนปาปนาทิวเสน
กุสลมูลาทิวเสน ติกปฏานาทิวเสน จ วุตฺเต ขนฺธาทิธมฺเม จ
สนฺธาย วุตฺต ฯ ขนฺธา อาทโย เยส อายตนาทีน ธมฺมาน เต
อภิ.๖๖
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 161
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 161

ขนฺธาทโย จ อาทิสทฺเทน ฉสุ ปกรเณสุ วุตฺตาน อายตนธาตุ-

สมุจฺฉินฺทิยาทีน คหณ ฯ เอตฺถาป อาทิสทฺโท มริยาทตฺโถว ฯ
ขนฺธาทีน วโส ขนฺธาทิวโส ฯ จสทฺโท วุตฺตสมุจฺจยตฺโถ ฯ
ปรมตฺถโตติ ปทสฺส วิวรณ สมฺมุตึ...วเสนาติ ฯ ปรมตฺถโต
ปรมตฺเถนาติ เอตฺตกเมว วตฺตพฺพ สมฺมุตึ เปตฺวา นิพฺพตฺติต
อิติ วจน กิมตฺถ ปกฺขิตตฺ นฺติ ฯ คาถาย ตตฺถ อภิธมฺมา
สพฺพถา ภควตา วุตฺตาติ วจนสฺส วุตฺตตฺตา ปุคฺคลปฺตฺติย
ปฺตฺติยาป ภควตา วุตฺตตฺตา ปฺตฺติ ปรมตฺถโตติ เอตฺถ ปเท
เอกเทสวเสน คเหตพฺพาติ กสฺสจิ สงฺกา สิยา ต นิวตฺตนตฺถ
สมฺมุตึ เปตฺวา นิพฺพตฺติต อิติ วจน ปกฺขิตฺตนฺติ ฯ สมฺมา
มุนิยตีติ สมฺมุติ ยา ปฺตฺติ สมฺมา ปณฺฑิเตน มุนิยติ ายติ
อิติ ตสฺมา สา ปฺตฺติ สมฺมุติ อิตฺถีปุริสมฺจปรถาทิกา
อุปาทาทิปฺตฺติภูตา อตฺถปฺตฺติ ฯ สปุพฺโพ มุน าเณ
อิตฺถิยมติยโว วาติ ติ คมขนหนรมาทีนมนฺโตติ นการโลโป
วคฺคนฺต วา วคฺเค ฯ สมฺมา มุนาติ เอตายาติ วา สมฺมุติ วา
ปณฺฑิโต อตฺถ เอตาย ปฺตฺติยา สมฺมา มุนาติ ชานาติ อิติ
ตสฺมา สา ปฺตฺติ สมฺมุติ สทฺทตฺถทฺวยาพทฺธสงฺเกตเยฺยากาเรน
อุปลกฺขิตา อตฺถสทฺทวินิสฺสฏา นามปฺตฺติ ฯ นิวฏฏยิตฺถาติ
นิพฺพตฺติโต โย ปรมตฺโถ อาจริเยน สมฺมุติโต นิวฏฏยิตฺถ
อุปฺปาฏยิตฺถ อิติ ตสฺมา โส ปรมตฺโถ นิพฺพตฺติโต ฯ
อภิ.๖๖
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 162
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 162

นิพฺพตฺติตสทฺโท จาย อุปฺปาฏยิตฺถวาจโก นิพฺพตฺตพีช ผลนฺติ

ปโยเค นิพพฺ ตฺตสทฺโท วิย ฯ นิพฺพตฺติโต เอว ปรมตฺโถ
นิพฺพตฺติตปรมตฺโถ ฯ วสน สมฺพชฺฌน วโส นิพฺพตฺติตปรมตฺถสฺส
วโส สมฺพนฺโธ นิพฺพตฺติต...วโส ฯ นิพฺพตฺติตปรมตฺเถนาติ อวตฺวา
วสสทฺโท กิมตฺถ ปกฺขิตโฺ ตติ ปุจฺฉา ฯ ปรมตฺถโตติ เอตฺถ
ปรมตฺโถ นาม อภิธมฺมตฺโถ จตุธาติ เอตฺถาป จตฺตาโร อาการา
นาม อภิธมฺมตฺโถเยว ยสฺมา ปรมตฺถโตติ ปท จตุธาติ ปเทน
สทฺธึ สมฺพนฺธิตุ นารหติ ตสฺมา เภทกรณตฺถ วสสทฺโท
อาจริเยน ปกฺขิตฺโตติ วิสชฺชน ฯ ปรมตฺถโตติ เอตฺถ ปเท
กฺวจิ โตติ โยควิภาเคน ตติยตฺเถ โต ฯ
จิตฺตนฺติ วจเน วุตฺเต จิตฺตกมฺมปฺตฺติอาทีสุป สงฺกา
สิยา ตสฺมา วิฺาณกฺขนฺโธติ วิวรติ ฯ ตถาเหส จิตฺตสทฺโท
จรณ นาม จิตฺตนฺติ อาทีสุ จิตฺตกมฺเม อาคโต จิตฺโต
๑

คหปตีติ อาทีสุ ปฺตฺติย นาห ภิกฺขเว อฺ เอก ธมฺม

๒

สมนุปสฺสามิ เอว จิตฺตนฺติ อาทีสุ นานาปฺปการสงฺขาเต วิจิตฺเต

๓

อาคโต ฯ ตสฺมา ตสงฺกานิวตฺตนตฺถ วิฺาณกฺขนฺโธติ วิวรติ ฯ

วิฺาณนฺติ วตฺตพฺพ ขนฺธสทฺโท กสฺมา ปกฺขิตฺโตติ ปุจฺฉา ฯ
อตีตานาคตาทีสุ เอกาทสสุ ราสีสุ วิภตฺตวิฺาณคูคหณสฺส
๑. อฏสาลินี ๑๓๖ ฯ ๒. ส. สฬายตน. ๑๘/๓๓๔ฯ ๓. องฺ. เอก. ๒๐/๕ ฯ
อภิ.๖๖
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 163
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 163

าปนตฺถ ขนฺธสทฺโท ปกฺขิตฺโตติ วิสชฺชน ฯ วิฺาณฺจ ต

ขนฺโธ จาติ วิฺาณกฺขนฺโธ วิฺาณราสิ วิฺาณโกฏาโสติ
อตฺโถ ฯ ขนฺธสทฺโท หิ ราสตฺโถ โกฏาสตฺโถ ฯ
เจตสิกนฺติ วุตฺเต เวทนาทีสุ เอเกกสฺมิมฺป สงฺกา สิยา ตสฺมา
เวทนาทิกฺขนฺธตฺตยนฺติ วิวรติ ฯ เวทนา อาทิ เยส สฺาสงฺขาราน
เต เวทนาทโย เวทนาทโย จ เต ขนฺธา จาติ เวทนา-
ทิกฺขนฺธา ฯ ติณฺณ สมุโห ตย เวทนาทิกฺขนฺธาน ตย เวทนา-
ทิกฺขนฺธตฺตย ฯ
รูปนฺติ วุตฺเต ปยรูปสาตรูเปป วณฺณายตนาน เอเกกสฺมึ
อวยเว สงฺกา สิยา ตสฺมา ภูตุ...รูปกฺขนฺโธติ วิวรติ ฯ
รูปกฺขนฺโธติ วจน วตฺตพฺพ ภูตุ...ภินฺโนติ ปท กสฺมา ปกฺขิตฺตนฺติ ฯ
สพฺพนฺติเมน ภูตุปาทาย รูปกฺขนฺโธติ าปนตฺถ ภูตุ...กินโฺ นติ วิเสสน
ปกฺขิตฺตนฺติ ฯ อุปาทิยติ ภูเต นิสฺสยตีติ อุปาทาย ย รูป ภูเต
อุปาทิยติ นิสฺสยติ อิติ ตสฺมา ต รูป อุปาทาย ฯ อุปอาปุพฺโพ
ทา ทาเน วตฺตติ ฯ ตฺจ อุปสคฺคทฺวย ธาตฺวตฺถ วาเรติ ตสฺมา
ทา นิสฺสเย วตฺตติ ฯ วิสรุชปาทิโต ณ การิตานณฺโณ โลป
อาการนฺตานมาโยติ อาการสฺส อาโย สิวิภตฺติ สึ นเย ฯ
ภูตฺจ อุปาทายฺจ ภูตุปาทายานิ ภิชน เภโท ภูตุปาทายาน
เภโท ภูตุปาทายเภโท ภูตุปาทายเภเทน ภินฺโน ภูตุ...ภินฺโน ฯ
รูป จ ต ขนฺโธ จาติ รูปกฺขนฺโธ รูปราสิ รูปโกฏาโส ฯ
อภิ.๖๖
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 164
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 164

นิพฺพานนฺติ วุตฺเต อรหตฺตปริฬาหูปสเมสุป สงฺกา สิยา

ตสฺมา มคฺค...ธมฺโมติ วิวรติ ฯ เอโส หิ นิพฺพานสจฺฉิกิริยา
จาติ อาทีสุ อรหตฺตผเล อาคโต ทิฏธมฺมนิพฺพานวาทาติ อาทีสุ
ปริฬาหูปสเม อาคโต ตสฺมา มคฺค...ธมฺโมติ วิวรติ ฯ ทิฏ...
วาทาติ ปจฺจกฺเข อตฺตโน อตฺตภาเวเยว ยถารห ปฺจกามคุณ-
ปริโภเคน ทุกฺขูปสม วทนฺติ ติตฺถิยาติ อตฺโถ ฯ สงฺขตธมฺโมติ
วจน วตฺตพฺพ กสฺมา มคฺค...ภูโตติ วิเสสน ปกฺขิตฺตนฺติ ฯ
ปรวาทิโน ปน นิพฺพาน นาม เอโก ธมฺโม ปรมตฺถโต นตฺถิ
ติตฺถิยาน อตฺตา วิย สสวิสาณ วิย จ อนุปลพฺภโตติ อาการาทโย
อสงฺขตาติ วทนฺติ ตสฺมา สงฺขตสมฺมุติ ธมฺมวิปรีโต กิเลสาน
สมุจฺเฉทปฺปสฺสทฺธิกราน มคฺคผลานมาลมฺพนภูโต นิพฺพาน นาม
เอโก ธมฺโม อตฺถีติ เอว เอกนฺตนิพฺพานารมฺมเณหิ อารมฺมณิก-
ภูเตหิ มคฺคผเลหิ อารมฺมณภูตสฺส นิพฺพานสฺส นิยมตฺถ มคฺค...
ภูโตติ วิเสสน ปกฺขิตฺตนฺติ ฯ มคฺโค จ ผลฺจ มคฺคผลานิ ฯ
อาคนฺตฺวา ลมฺพนฺติ เอตฺถาติ อาลมฺพน จิตฺตเจตสิกา เอตฺถ
นิพฺพาเน อาคนฺตฺวา อารมฺมณกรณวเสน ลมฺพนฺติ อิติ ตสฺมา
ต นิพฺพาน อาลมฺพน ฯ อาปุพฺโพ ลพิ อวสสเน ฯ อวสสน
อวลมฺพน ฯ กตฺตุกรณปฺปเทเสสุ จาติ ยุ อนกา ยุณฺวูน กฺวจิ
ธาตูติ อาทินา มชฺเฌ นิคฺคหิตาคโม วคฺคนฺต วา วคฺเค นเย ฯ
อาลมฺพน เอว ภูโต อาลมฺพนภูโต อาลมฺพณภูโตติป ฯ รหา-
อภิ.๖๖
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 165
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 165

ทื ิโต โน ณ ฯ กสฺมา ปน อสงฺขโตติ อวตฺวา อสงฺขตธมฺโมติ

วุตฺตนฺติ ฯ อสงฺขตา ธมฺมาติ ปาลิทสฺสนโต อสงฺขตธมฺโมติ วุตฺต ฯ
น สงฺขโต อสงฺขโต ฯ อกาโร อฺตฺโถ ฯ อสงฺขโต จ โส
ธมฺโม จาติ อสงฺขตธมฺโม ฯ
อิตีติ ปท เอวนฺติ ปเทน ตุลฺยาธิกรณ ฯ คาถาย อิตีติ
ปทสฺส วิวรณ เอวนฺติ ฯ อิติสทฺโท นิทสฺสเน วตฺตติ ฯ
จตุธาติ ปทสฺส วิวรณ จตูหากาเรหีติ ฯ ฏีกาจริเยน วิภาเค ธา
จาติ สุตฺต นิสฺสาย จตุธาติ ปทสฺส จตูหิ วิภาเคหีติ อตฺเถ
วตฺตพฺเพ อธิปฺปายวเสน จตูหากาเรหีติ อตฺโถ วุตโฺ ต ฯ
อภิธมฺมตฺถาน หิ จตุธา วิภชน วิภาโค นาม โส จ วิภาโค
อิธากาโรติ อธิปฺเปโต ฯ เอวฺจ วจเน สติ วิภาเคหีติ อวตฺวา
กิมตฺถ อากาเรหีติ วุตฺตนฺติ ปุจฺฉา ฯ สจฺจ อภิธมฺเม ปน
อภิธมฺมตฺถา สพฺพปฺปกาเรน ภควตา วุตฺตา ตตฺถาป เต
อภิธมฺมตฺถา จตูหากาเรหิ ิตาติ เอว ิตาการาปนตฺถ อากาเรหีติ
วุตฺต ฯ จตูหิ วิภาเคหิ จตุธา วิภาเค ธา จ ฯ อากาเรหีติ
ปกาเรหิ ฯ อาการสทฺโท เหตฺถ ปการตฺถวาจโก ทฺวตฺตึสาการาติ
ปโยเค วิย ฯ อากโรนฺตตี ิ อาการา เย อตฺถา อากโรนฺติ
อฺมฺโต วิเสสน ปวตฺตนฺติ อิติ ตสฺมา เต อตฺถา
อาการา นาม ฯ อาปุพฺโพ กร กรเณ วิสรุชปทาทิโต ณ ฯ
คาถาย ปน อวิชฺชมาน ิตาติ ปท กึ ปท อเปกฺขิตฺวา ปกฺขิตฺตนฺติ
อภิ.๖๖
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 166
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 166

ปุจฺฉา ฯ ิตาติ ปท สพฺพถาติ ปท อเปกฺขิตฺวา ปกฺขิตฺต ฯ

สพฺพถาติ ปท หิ วุตฺตาติ ปเทน สมฺพชฺฌติ ฯ เอว สพฺพถาติ
ปทสฺส วุตฺตาติ ปเทน สทฺธึ สมฺพชฺฌเน สติ จตุธาติ ปท
เยนเกนจิ ปเทน สทฺธึ สมฺพนฺธิตพฺพ นตฺถิ ฯ ยทิ ปนานุรุทฺธาจริโย
สพฺพถาติ ปท ปกฺขิเปยฺย จตุธาติ ปท วุตฺตาติ ปเท ตติยา-
วิเสสน ภเวยฺย อเนนาจริเยน ปรมตฺถวินิจฺฉเย วุตฺต เทสยีติ
ปเท ตติยาวิเสสภูต จตุธาติ ปท วิย ฯ วุตฺต หิ ตตฺถ
จิตฺต เจตสิก รูป นิพฺพานนฺติ นรุตฺตโร
จตุธา เทสยิ ธมฺเม จตุสจฺจปฺปกาสเนติ ฯ
อีทิส ปน คาถาย จตุธา สพฺพถาติ ปททฺวย ปกฺขิตฺต ตสฺมา
ิตาติ ปท สพฺพถาติ ปท อเปกฺขิตฺวา ปกฺขิตฺตนฺติ เวทิตพฺพ ฯ
กสฺมา ปน จตูหากาเรหิ โหนฺตีติ ปาเสโส น ปกฺขิตฺโตติ ฯ
โส โหนฺตีติ ปาเสโส สมฺพนฺธาภาวา น ปกฺขิตฺโต ฯ
อภิธมฺมตฺถา สพฺพปฺปกาเรน ภควตา วุตฺตา ตถาป เต อภิธมฺมตฺถา
อภิธมฺเม จตูหากาเรหิ ิตาติ อธิปฺปาโย อิธาธิปฺเปโต ฯ อิมนิ า
อธิปฺปาเยน สมฺพนฺธาภาวโต โหนฺตตี ิ ปาเสโส น ปกฺขิตฺโต ฯ
ปติฏหึสูติ ิตา เย อตฺถา อภิธมฺเม ปติฏหึสุ อิติ ตสฺมา
เต อตฺถา ิตา ฯ า คตินิวุตฺติมฺหิ อตีเต ตตวนฺตุตาวีติ โส
ยถาคมมิกาโรติ อิอาคโม เตสุ วุฑฺฒาทินา การสฺส ถาเทโส ฯ ๑

๑. ิตสทฺโท เยภุยฺเยน มุทฺธชวเสน ปกรเณสุ ทิสฺสติ กิมตฺถ อย อาเทโส กโต ฯ

อภิ.๖๖
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 167
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 167

ยุชฺชน ปทาน อฺมฺสมฺพชฺฌน โยชนา

ตตฺถ ตสฺมินฺติ อภิธมฺเมติ ปทสฺส วิเสสน ฯ อภิธมฺเมติ
วุตฺตาติ ปเท อาธาโร ิตาติ ปเทป ฯ สพฺพถา กุส...เสน
จาติ ปททฺวย วุตฺตาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ วุตฺตาติ อภิ-
ธมฺมตฺถาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ อภิธมฺมตฺถาติ ิตาติ ปเท กตฺตา ฯ
ปรมตฺถโต...มตฺถวเสนาติ จตุธาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ สมฺมตินฺติ
เปตฺวาติ ปเท กมฺม ฯ เปตฺวาติ นิพฺพตฺติตาติ ปเท พฺยตฺตยโยโค
วิเสสน วา ฯ จิตฺต...ตยนฺติ จตุปฺปท ลิงฺคตฺโถ ฯ รูป
รูปกฺขนฺโธติ ลิงฺคตฺโถ ฯ ภูตุ...ภินฺโนติ รูปกฺขนฺโธติ ปทสฺส
วิเสสน ฯ นิพฺพาน อสงฺขตธมฺโมติ ลิงฺคตฺโถ ฯ มคฺคผลานนฺติ
อาลมฺพนาติ ปเท สมฺปทาน ฯ อาลมฺพนภูโตติ อสงฺขตธมฺโมติ
ปทสฺส วิเสสน ฯ อิติ เอวนฺติ จตุธาติ ปเท สรูปนิทสฺสน ฯ
จตู...เรหีติ ิตาติ ปเท ตติยาววิเสสน ฯ จตูหีติ อากาเรหีติ
ปทสฺส วิเสสน ฯ ิตาติ กตฺตุวาจก กิตปท ฯ อิตีติ โยชนาติ
ปเท นิทสฺสน ฯ โยชนาติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
[๖๓] ตสฺส คาถาย อวยวตฺถ าเปนฺโต ตตฺถาติ อาทิมาห ฯ
ตตฺถ ตสฺส ทุติยคาถาย วิคฺคโห เอว ปณฺฑิเตน กาตพฺโพ ฯ
ปรมตฺถโตติ เอตฺถ วิคฺคห กตฺตุกาเมนาจริเยน อภิธมฺมตฺถาน
อวิปรีตสภาวต สนฺธาย ปรโม...อตฺโถติ กมฺมธารโย กโต ฯ
ปรโม อตฺโถติ เอตฺตกเมว วตฺตพฺพ อาจริโย กิมตฺถ อุตฺตโมติ
อภิ.๖๖
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 168
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 168

วิวรติ ฯ อย ปรมสทฺโท ปรม สีม พนฺธติ ทสาหปรม

อติเรกจีวร ธาเรตพฺพนฺติ อาทีสุ ปมาณวาจโกป ทิสฺสติ ตสฺมา
๑

ปมาณ นิวตฺเตตุ อุตฺตโมติ วิวรติ ฯ อุตฺตโมติ วุตฺเตป อกุสโล

ปรมตฺโถ นาม น โหตีติ โกจิ คณฺเหยฺย ตสฺมา จิตฺต
เจตสิกภาเวน วิปรีต น โหติ เจตสิกาทโย จิตฺตาทิภาเวน วิปรีตา
น โหนฺตีติ าปนตฺถ อวิปรีโตติ ปุน วิวรติ ฯ อตฺโถติ
จิตฺตาทิสภาโว ฯ สภาววาจโก หิ อตฺถสทฺโท ฯ อริยตีติ อตฺโถ
โย สภาโว ปณฺฑิเตน อวิปรีตภาเวน อริยติ ายติ อิติ ตสฺมา
โส สภาโว อตฺโถ ฯ อร คติมฺหิ สมาทีหิ ถมาติ ถปจฺจโย
กฺวจิ ธาตูติอาทินา ธาตฺวนฺตโลโป วคฺเค โฆสาติอาทินา ทฺวิตฺต ฯ
คาถาย อภิธมฺมตฺถา ภควตา วุตฺตาติ วจนสฺส วุตฺตตฺตา
อภิธมฺมตฺถา สพฺพฺุตาณสฺส โคจราติ มนสิกตฺวา ปรมสฺส
วา...โคจโรติ ฉฏีตปฺปุริโส อาจริเยน กโต ฯ วา ปรมสฺส
อุตฺต...โคจโร อิติ ตสฺมา ปรมตฺโถ ฯ าณสฺสาติ เอตฺถ
สพฺพฺุตาณเมว อธิปฺเปต ฯ กสฺมา ฯ คาถาย ตตฺถ วุตฺตา
อภิธมฺมตฺถาติ วจนสฺส วุตฺตตฺตา ฯ อตฺถสทฺทสฺส อเนกตฺถตฺตา
โคจโรติ วิวรติ ฯ อตฺถสทฺโท หิ โคจรปริยาโยป ทิสฺสติ
อฺตฺถสฺเสว เหตุตาติ ปโยเค วิย ฯ อสติ เอตฺถาติ อตฺโถ
สพฺพฺุตาณ เอตฺถ สภาเว อสติ ปวตฺตติ อิติ ตสฺมา โส
๑. วิ มหาวิภงฺเค. ๓/๒ ฯ
อภิ.๖๒
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 169
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 169

สภาโว อตฺโถ ฯ อส ภูวิ สุวุสานมุวุสานมโต โถ จาติ อสสฺส

อตอิจฺจาเทโส อนฺเต ถปจฺจโย นเย ฯ คจฺฉตีติ โค ย
สพฺพฺุตาณ สพฺพธมฺเม อปฺปฏิหต หุตฺวา คจฺฉติ ปวตฺตติ
อิติ ตสฺมา ต สพฺพฺุตาณ โค นาม ฯ
โค โคเณ จินฺทรฺ ิเย ภูมฺย วจเน เจว พุทฺธิย
อาทิจฺเจ รสฺมิย เจว ปานิเยป ปวตฺตเตติ
หิ สทฺทนีติ ฯ คมุ สมฺปค ติมฺหิ วชาทีหิ ปพฺพชาทโย นิปจฺจนฺเตติ
โรปจฺจโย รมฺหิ รนฺโต ราทิโนติ ธาตฺวนฺเตน สห
รการโลโป ปุพฺพมโธ สรโลโป นเย สิ โส ฯ โค จรติ
เอตฺถาติ โคจโร สพฺพฺุตาณสงฺขาโต โค เอตฺถ สภาเว
จรติ ปวตฺตติ อิติ ตสฺมา โส สภาโว โคจโร จิตตฺ าทิ ฯ
นนุ จ สพฺพฺุตาณสฺส สพฺพธมฺมกตฺตา ปฺตฺติยาป ปร-
มตฺถภาโว อาปชฺชตีติ ปุจฺฉา ฯ นาปชฺชติ นิรฬุ ฺหตฺตา ฯ
นิรุฬฺโห หิ เอส ปรมตฺถสทฺโท จิตฺตาทีสุ จตูสุ อตฺเถสุเยว มยุราทิ-
สทฺโท วิย สกุณวิเสสาทีสุ เอวมฺป าณสฺส ปรมตฺถภาโว
นาปชฺชติ ตปฺปุริสตฺตาติ ฯ าณสฺส ปรมตฺถภาโว อาปชฺชติ ฯ
กสฺมา ฯ สพฺพฺุตาณสฺส จตุพฺพิธตฺตา ฯ จตูสุ มหากิรยิ า-
าณสมฺปยุตฺเตสุ าณ สพฺพฺุตาณนฺติ หิ วุตฺต ฯ ตสฺมึ
จตุพฺพิเธ าเณ เอก าณ เอกสฺส าณสฺส อารมฺมณ โหติ
ตสฺมา าณสฺส ปรมตฺถภาโว อาปชฺชตีติ ฯ วิมลพุทฺธิตฺเถโร
อภิ.๖๖
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 170
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 170

ปน รุฬฺหิสทฺทภาวโตติ วทติ ฯ ตฺเจ ยุตฺต คเหตพฺพ ฯ

ตตฺถาติ ปท กาตพฺโพติ ปเท อาธาโร ฯ ปรโม...รีโตติ
อตฺโถติ ปทสฺส วิเสสน ฯ อตฺโถติ ลิงฺคตฺโถ ฯ ปรมสฺส อุตฺต-
มสฺสาติ าณสฺสาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ วาสทฺโท วิกปฺปตฺโถ ฯ
าณสฺสาติ โคจโรติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ อตฺโถ โคจโรติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
อิตีติ ปรมตฺโถติ ปเท เหตุ ปรมตฺโถติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
[๖๔] จิตฺตโต อฺโ กตฺตา นตฺถิ จิตฺตเมว กตฺตาติ
าปนตฺถ จินฺเตตีติ จิตฺตนฺติ วุตฺต ฯ ย ธมฺมชาต จินฺเตติ อิติ
ตสฺมา ต ธมฺมชาต จิตฺต ฯ
จินฺเตตีติ จินต จินฺตาย ติวิภตฺติ จุราทิโต เณณยา
การิตานณฺโณ โลป นเย ฯ จินฺต จินฺตาย ฉทาทีหิ ตตฺรณ
นิคฺคหิต สโยคาทิโน นสฺส นิคฺคหิต พฺยฺชเน จาติ สุตฺเตน
นิคฺคหิตสฺส โลโป นเย สิ สึ ฯ
[๖๕] จินฺเตตีติ ปทสฺส อตฺถ าเปนฺโต อารมฺมณ...อตฺโถติ
อาห ฯ วิฺาณ อารมฺมณ กิจฺจโต วิสิฏ วิสยคฺคหณ
าเปตุ วิชานาตีติ วุตฺต ฯ อารมฺมณ วิชานาตีติ วจน สาธเกน
สาเธนฺโต อาห ยถาตฺยาทึ ฯ อาจริโย ยถากึ อาห อฏกถาจริโย
วิสย...จิตฺต อิติ วจน อาห ฯ
วิสิโนตีติ วิสย ย อารมฺมณ อารมฺมณิก อตฺตนิ วิสิโนติ
พนฺธติ อิติ ตสฺมา ต อารมฺมณ วิสย ฯ วิปุพฺโพ สิ พนฺธเน
อภิ.๖๖
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 171
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 171

สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี วาติ อ อฺเสุ จ ฯ วิฺายเต วิชานน

วิสยสฺส วิชานน วิสยวิชานน ฯ ลกฺขิยติ เตนาติ ลกฺขณ จิตฺต
ปณฺฑิเตน เตน วิสยวิชานเนน ลกฺขิยติ อิติ ตสฺมา ต
วิสยวิชานน ลกฺขณ ฯ วิสยวิชานนลกฺขณ อสฺส จิตฺตสฺสาติ
วิสย...ลกฺขณ ฯ
วิสย...ลกฺขณนฺติ ปท จิตฺตนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ จิตฺตนฺติ
ลิงฺคตฺโถ ฯ อิตีติ วจนนฺติ ปทสฺส สรูป ฯ วจนนฺติ อาหาติ
ปเท กมฺม ฯ
[๖๖] กสฺมา ปน อาจริโย วิสยวิชานนนฺติ เอว อารมฺมเณน
จิตฺต อุปลกฺเขติ นนุ อารมฺมณเมว น จิตฺตปฺปวตฺติยา ปจฺจโย
นิสฺสยสมนนฺตราทโย วินา ปจฺจโยเยวาติ โจทน ปริหรนฺโต อาห
สติปติอาทึ ฯ หิ สจฺจ นิสฺสย...เย สติป อารมฺมเณน วินา
จิตฺต น อุปปฺ ชฺชติ อิติ ตสฺมา จิตฺตสฺส ตลกฺขณตา
วิสยวิชานนลกฺขณตา อาจริเยน วุตฺตา ฯ
ปสทฺโท อรุจิสูจโก ฯ หิสทฺโท ทฬฺหี ฯ นิสฺสโย จ
สมนนฺตโร จ นิสฺสยสมนนฺตโร สมาหารทฺวนฺทฺโว ฯ นิสฺสยสมนนฺตโร
อาทิ ยสฺส โส นิสฺส...อาทิ ฯ อาทิสทฺเทน อุปนิสฺสยปุรชาตา-
เสวนอินฺทฺริยวิปฺปยุตฺตอตฺถิอวิคตาน คหณ ฯ นิสสฺ ยสมนนฺตราทิ จ
โส ปจฺจโย จาติ นิสฺสย...ปจฺจโย ฯ กสฺมา ปน นิสฺสยสม-
นนฺตราทิปจฺจเยติ วจน อุปฺปฏิปาฏิยา วุตฺต นนุ ต วจน
อภิ.๖๖
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 172
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 172

สมนนฺตราทินิสฺสยาทิปจฺจเยติ เอว ปจฺจยาน ปฏิปาฏิยา วตฺตพฺพนฺติ

ปุจฺฉา ฯ สจฺจ ยถา ปน อารมฺมณ จิตฺตสฺส อารมฺมณปุเร-
ชาตปจฺจโย เอว สวตฺถูน สตฺตนฺน วิฺาณธาตูน นิสฺสยปจฺจโย
ตสฺมา อารมฺมเณน สทิสานิ ปุเรชาตานิ จกฺขาทีนิ ปฺจ วตฺถนู ิ
อเปกฺขิตฺวา นิสฺสยปจฺจโย ปม วุตฺโต ฯ กสฺมา ปน อนนฺตร
อวตฺวา สมนนฺตรปจฺจโย วุตฺโตติ ปุจฺฉา ฯ สจฺจ สมนนฺตโร
ปน นิสฺสยปจฺจเยน อาสนฺโน ตสฺมา อนนฺตร อวตฺวา
สมนนฺตโร วุตฺโต ฯ เทฺว ปจฺจยา หิ อฺมฺสทิสาเยว ตสฺมา
สมนนฺตโร วุตฺโต อนนฺตโรป วุตฺโต ฯ ยทิ ปน สมนนฺตโร
วาจาสิลิฏตฺถ วุตฺโตติ โกจิ วเทยฺย นิสฺสยานนฺตราทิปจฺจเยติ
วตฺตพฺพ สิยา ฯ ปรมตฺถมฺชุสายนฺตุ สมนนฺตราทีติ ปาสฺส
ทสฺสนโต นิสฺสยสมนนฺตราทีติ ปาโ ปมาทเลโขติ โกจิ วเทยฺย ฯ
ต น ยุตฺต ฯ กสฺมา ฯ นิสฺสยสมนนฺตราทีติ ปาสฺส สงฺเขป-
ฏีกาปรมตฺถวินิจฺฉยฏีกาสุป ทสฺสนโต ฯ อิท าน อติวิย สุขุม ฯ
นิสฺสยาทีติ อาทิสทฺเทน อาลมฺพนุปนิสฺสยปุเรชาตอินฺทฺริยวิปฺปยุตฺต-
อตฺถิวิคตาน คหณ ฯ สมนนฺตราทีติ อาทิสทฺเทน อนนฺตรุปนิสฺ-
สยาเสเวนนานาขณิกกมฺมนตฺถิวิคตาน คหณ ฯ ต วิสยวิชานน
ลกฺขณ อสฺส จิตฺตสฺสาติ ตลกฺขณ ตลกฺขณสฺส ภาโว
ตลกฺขณตา ฯ
สติปติ ตุลฺยาธิกรณสตฺตมี ฯ นิสฺส...เยติ ภาวสตฺตมี ฯ
อภิ.๖๖
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 173
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 173

นาติ อุปฺปชฺชตีติ ปเท ปฏิเสโธ ฯ วินาติ อุปฺปชฺชตีติ ปเท

ตติยาวิเสสน ฯ อารมฺมเณนาติ วินาติ ปเท อปาทาน ฯ จิตฺตนฺติ
อุปฺปชฺชตีติ ปเท กตฺตา ฯ อุปฺปชฺชตีติ กตฺตุวาจก ฯ อิตีติ
วุตฺตาติ ปเท เหตุ ฯ ตสฺสาติ ตลกฺขณตาติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ
ตลกฺขณตาติ วุตฺตาติ ปเท กมฺม ฯ วุตตฺ าติ กมฺมวาจก ฯ
อรูปภเว ปวตฺต จิตฺต เกนจิ นิยตปุเรชาตาทินา ปจฺจเยน วินา
อุปฺปชฺชติ อารมฺมเณน ปน วินา จิตฺต น อุปฺปชฺชติ ตสฺมา
ตสฺส วิสยวิชานนลกฺขณา วุตฺตาตฺยาธิปฺปาโย ฯ
[๖๗] วิสยวิชานนลกฺขณนฺติ ปทสฺส ปกฺขิปเน ปโยชน
ฌาเปนฺโต เตนาติ อาทิมาห ฯ เตน วิสยวิชานนลกฺขณนฺติ ปเทน
นิราลมฺพนวาทิมต อาจริเยน ปฏิกฺขิตตฺ  ฯ
อาลมฺพนฺติ ต นิสฺสาย ปวตฺตนฺตีติ อาลมฺพน จิตฺตเจตสิกา
ต นิสฺสาย อาลมฺพนฺติ ปวตฺตนฺติ อิท ตสฺมา ต อาลมฺพน ฯ
นตฺถิ อาลมฺพน เอตสฺสาติ นิราลมฺพน อาลมฺพน อาลมฺพนคฺคหณ
เอตสฺส จิตฺตสฺส นตฺถิ อิติ ตสฺมา ต จิตฺต นิราลมฺพน ฯ
ินิราลมฺพน อิติ วทนฺติ สีเลนาติ นิราลมฺพนวาทิโน เย ปรวาที
จิตฺต นิราลมฺพน อิติ วจน สีเลน วทนฺติ อิติ ตสฺมา เต
ปรวาที นิรา...วาทิโน ฯ นิราลมฺพนวาทีน มต นิรา...มต ฯ
ปฏิกฺขิปยิตฺถาติ ปฏิกฺขิตฺต ย มต อาจริเยน ปฏิกขฺ ิปยิตฺถ
อิติ ตสฺมา ต มต ปฏิกฺขติ ฺต ฯ
อภิ.๖๖
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 174
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 174

เตนาติ ปฏิกฺขิตฺตนฺติ ปเท กรณ ฯ นิรา...มตนฺติ โหตีติ

ปเท กตฺตา ฯ ปฏิกฺขิตฺตนฺติ นิรา...มตนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
โหตีติ กตฺตุวาจก ฯ
จิตฺต นาม อารมฺมณ น คณฺหาตีติ ปรวาทีน มต ต
วิสยวิชานนลกฺขณนฺติ อิมินา ปเทน อารมฺมณชานนทีปนโต
ปฏิกฺขิตฺตนฺตยาธิปฺปาโย ฯ
[๖๘] จินฺเตตีติ จิตฺตนฺติ อิมินา วจนตฺเถน จิตฺตเมว
อารมฺมณ วิชานาตีติ วจน าปต ตสมฺปยุตฺตา ปน เจตสิกา
อารมฺมณ ชานนฺตีติ น วิฺาปต เจตสิกา ปน ชานนฺติ
ตถาป เต เจตสิกา กรณภูเตน จิตฺเตน อารมฺมณ ชานนฺตีติ
มนสิกตฺวา จินฺเตนฺติ วาติ อาทิมาห ฯ วา สมฺปยุตฺตธมฺมา กรณภูเตน
เอเตน ธมฺมชาเตน จินฺเตนฺติ อารมฺมณ ชานนฺติ อิติ ตสฺมา ต
ธมฺมชาต จิตฺต ฯ
กโรนฺติ เอเตนาติ กรณ สมฺปยุตตฺ ธมฺมา เอเตน จิตฺเตน
กโรนฺติ อารมฺมณชานน นิปฺผาเทนฺติ อิติ ตสฺมา ต จิตฺต กรณ ฯ
กรณฺจ ต ภูตฺจาติ กรณภูต ฯ สมฺปยุตฺตา จ เต ธมฺมา
จาติ สมฺปยุตฺตธมฺมา ฯ
วาติ วิกปฺโป ฯ เอเตนาติ จินฺเตนฺตีติ ปเท กรณ ฯ
กรณภูเตนาติ เอเตนาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ สมฺปยุตฺตธมฺมาติ
จินฺเตนฺตีติ ปเท กตฺตา ฯ จินฺเตนฺตีติ กตฺตุวาจก ฯ อิตีติ
จิตฺตนฺติ ปเท เหตุ ฯ จิตฺตนฺติ สฺา ฯ
อภิ.๖๖
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 175
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 175

[๖๙] จิตฺตสฺส ปรสฺส วสวตฺตินิวารณตฺถ อารมฺมณสฺส

วิชานนมตฺต จิตฺต นามาติ าเปนฺโต อถวาตฺยาทิมาห ฯ อถวา
อปโร นโย ฯ จินฺตนมตฺต อารมฺมณวิชานน อุปลทฺธิ เอว จิตฺต
นาม ฯ
อถวาติ นิปาตสมุทาโย ฯ จินฺติยเต จินฺตน ภาวสาธน
อสปทวิคฺคโห ฯ จินฺตน เอว มตฺต จินฺตนมตฺต ฯ มตฺตสทฺโท
จิตฺตสฺส กรณภาว นิวตฺเตติ ฯ อถวา ฯ มิยเต มตฺต ภาว-
สาธน ฯ มา ปริมาเณ ฉทาทีหิ ตตฺรณ ทฺวิตฺตรสฺสตฺตานิ ฯ
จินฺตนฺจ ต มตฺตฺจาติ จินฺตนมตฺต ฯ จินฺตนมตฺตนฺติ วิคฺคโห ฯ
จินฺตนมตฺตนฺติ สฺี ฯ จิตฺตนฺติ สฺา ฯ
[๗๐] จินฺตน จินฺตนกิริยา สา จ จิตฺตสฺส อตฺตโน
ปจฺจเยหิ ปวตฺติมตฺตเมวาติ าเปนฺโต อาห ยถาตฺยาทิ ฯ หิ
สจฺจ ยทิท โย อย สภาวธมฺโม นาม ตสฺส สภาวธมฺมสฺส
เอสา วิชานนาทิกิริยา ยถาปจฺจย ปจฺจยานุรูป ปวตฺติมตฺตเมว ฯ
เอต ปฏิจฺจ เอตสฺมา เอตีติ ปจฺจโย ผล เอต การณ
ปฏิจฺจ เอตสฺมา การณโต เอติ ปวตฺตติ อิติ ตสฺมา ต การณ
ปจฺจโย ฯ ปจฺจยสฺส อนุรูป ยถาปจฺจย ฯ หิสทฺโท ทฬฺหี ฯ
ปวตฺตน ปวตฺติ ฯ มิยเต มตฺต ฯ ปวตฺติ เอว มตฺต
ปวตฺติมตฺต ฯ มตฺตสทฺโท กตฺตาทิภาว นิวตฺเตติ ฯ เอวสทฺโท
สนฺนิฏานตฺโถ ฯ ยทิทนฺติ ปทสฺส ตสฺสาติ นิยมน ฯ ยทิทนฺติ
อภิ.๖๖
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 176
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 176

ลิงฺควิปลฺลาโส ย อิทนฺติ เฉโท โย อยนฺติ อตฺโถ ฯ ภวน

ภาโว ลกฺขณมีติ สฺิโต นมนรุปปฺ นกกฺขฬผุสนาทิวิชฺชมานากาโร ฯ
สห ภาเวน วตฺตตีติ สภาโว โย ธมฺโม ภาเวน ลกฺขเณน
สห วตฺตติ อิติ ตสฺมา โส ธมฺโม สภาโว ตคฺคุโณ ฯ
สภาโว จ โส ธมฺโม จาติ สภาวธมฺโม ฯ
ยถาปจฺจยนฺติ ปวตฺตีติ ปเท กิรยิ าวิเสสน ฯ ตสฺสาติ
กิริยาติ สมฺพนฺโธ ฯ วิชา...ริยาติ ลิงฺคตฺโถ ฯ เอสา ปวตฺติ-
มตฺตเมวาติ ปททฺวย วิชา...ริยาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ ยทิทนฺติ
สภาวธมฺโมติ ปทสฺส วิเสสน ฯ สภาวธมฺโมติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
[๗๑] ลทฺธคุณ าเปติ เอวฺจ กตฺวาติ อาทินา ฯ
เอวฺจ กตฺวา ปจฺจยานุรูปปฺปวตฺติมตฺตเมว ธมฺโม นามาติ เอว
มนสิกรณโต สพฺเพสมฺป...ยโต ปณฺฑเิ ตน ลพฺภติ ฯ
อปสทฺโท อวยวาเปกฺโข ฯ ปรมา อตฺถา ปรมตฺถา
ปรมตฺถา จ เต ธมฺมา จาติ ปรมตฺถธมฺมา ฯ ภวน ภาโว กิรยิ า ฯ
สาเธนฺติ เยนาติ สาธน นรา เยน สภาเวน รุปฺปตฺตึ สาเธนฺติ
๑

อิติ ตสฺมา โส สภาโว สาธน ฯ ภาโว เอว สาธน ภาวสาธน ฯ

เอวสทฺโท กตฺตุกรณสาธน นิวตฺเตติ ฯ
เอวฺจาติ กตฺวาติ ปเท กมฺม ฯ กตฺวาติ ลพฺภตีติ ปเท
เหตุ ฯ สพฺเพสมฺปติ ปร...มานนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ ปร...
มานนฺติ ลพฺภตีติ ปเท สมฺปทาน ฯ ภาวสาธนเมวาติ ลพฺภตีติ
๑. กิมิท ฯ รูปนิปตฺตึ รูปนิปฺผตฺตินฺติ วา มฺเ ฯ
อภิ.๖๖
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 177
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 177

ปเท กมฺม ฯ นิปฺป...ยโตติ ลพฺภตีติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ

ลพฺภตีติ กมฺมวาจก ฯ
[๗๒] กตฺตุกรณสาธนวเสน นิพฺพจน กีทิสนฺติ มนสิกตฺวา
อาห กตฺตุตฺยาทึ ฯ จินฺเตตีติ จิตฺตนฺติอาทิ วุตฺต กตฺตุกรณ...
ปริยายกถา ปริยาเยน กถน อิติ ปณฺฑิเตน ทฏพฺพ ฯ
กตฺตา จ กรณฺจ กตฺตุกรณ กตฺตุกรณสฺส วโส
สมฺพชฺฌน กตฺตุกรณวโส ฯ ปนสทฺโท วิเสสตฺโถ ฯ วุจฺจติ
อเนนาติ วจฺน อตฺโถ อเนน สทฺเทน วุจฺจติ ปณฺฑิเตน อิติ
ตสฺมา โส สทฺโท วจน วิคฺคโห ฯ นีหริตฺวา วจน นิพฺพจน ฯ
อตฺถ กเถตีติ กถา ย วจน อตฺถ กเถติ อิติ ตสฺมา ต วจน
กถา ฯ ปริยาเยน กถา ปริยายกถา ฯ
กตฺตุ...เสนาติ นิพฺพจนนฺติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ นิพฺพจนนฺติ
ทฏพฺพนฺติ ปเท กมฺม ฯ อิตีติ ทฏพฺพนฺติ ปเท อากาโร ฯ
ทฏพฺพนฺติ กมฺมวาจก ฯ
[๗๓] ปริยายกถาติ วจน ทฬฺห กโรนฺโต สกตฺยาทิมาห ฯ
หิ สจฺจ สกสกกิจฺเจสุ อตฺตโน อตฺตโน กิจฺเจสุ ธมฺมาน
อตฺตปฺปธานตาสมาโรปเนน อตฺตโน ปธานตาวจเนน กตฺตุภาโว
ตทนุกุลภาเวน ตสฺส กตฺตุโน อนุกลุ ภาเวน สห...มุเห กตฺตุภาว-
สมาโรปเนน กตฺตุภาวสฺส วจเนน ปณฺฑิเตน ปฏิปาเทตพฺพธมฺมสฺส
กรณตฺตฺจ ปริยายโตว ปณฺฑิเตน ลพฺภตีติ โยชนา ฯ
อภิ.๖๗
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 178
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 178

สโก จ สโก จ สกสกานิ ฯ ตโต สฺมิมีติ เอตฺถ ตโตติ

โยควิภาเคน อตฺตสฺส สกาเทโส ฯ กตฺตพฺพานิ กิจฺจานิ
สกสกาน กิจฺจานิ สกสกกิจฺจานิ ฯ หิสทฺโท ทฬฺหี ฯ กตฺตุสงฺขา-
ตสฺส ปธานสฺส ธมฺมสฺส ภาโว ปธานตา กตฺตุสงฺขาตสฺส
อตฺตโน ปธานตา อตฺตปฺปธานตา ฯ อถวา ฯ อตฺตา ปธาโน เยส
เต อตฺตปฺปธานา กตฺตุสงฺขาโต อตฺตา เยส ธมฺมาน ปธาโน เต
ธมฺมา อตฺตปฺปธานา กตฺตุโต อฺเ ธมฺมา อตฺตปฺปธานาน
ภาโว อตฺตปฺปธานตา ฯ สมาโรปยเต อุปจริยเต สมาโรปน
ภาวสาธน ฯ สมาโรปนนฺติ วจนนฺตฺยาธิปฺปาโย ฯ อตฺตปฺปธานตาย
สมาโรปน อตฺต...โรปน ฯ กิริย กโรติ นิปฺผาเทตีติ กตฺตา ฯ
ภวนฺติ พุทฺธิสทฺทา เอตสฺมา นิมิตฺตโตติ ภาโว ฯ ตสฺส
กตฺตุโน อนุกุโล ธมฺโม ตทนุกุโล ตทนุกุลสฺส ภาโว ตทนุกลุ -
ภาโว ฯ สห ชายนฺตีติ สหชาตา เย ธมฺมา กรณภูเตน
จิตฺตาทิธมฺเมน สห ชายนฺติ อิติ สมฺมา เต ธมฺมา สหชาตา
ผสฺสาทโย ฯ สหชาตา จ เต ธมฺมา จาติ สหชาตธมฺมา
สหชาตธมฺมาน สมุโห สหชาตธมฺมสมุโห ฯ กตฺตุภาวสฺส สมาโรปน
วจน กตฺตุภาวสมาโรปน ฯ ปฏิปทิยตีติ ปฏิปาเทตพฺโพ โย
ธมฺโม ปณฺฑเิ ตน ปฏิปาทิยติ นิปฺผาทิยติ อิติ ตสฺมา โส
ธมฺโม ปฏิปาเทตพฺโพ ฯ ปฏิปาเทตพฺโพ จ โส ธมฺโม จาติ
ปฏิ...ธมฺโม ฯ กโรติ เตนาติ กรณ เตน ธมฺเมน กิริย
อภิ.๖๗
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 179
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 179

กโรติ นิปฺผาเทติ อิติ ตสฺมา โส ธมฺโม กรณ นาม ฯ

กรณสฺส ภาโว กรณตฺต ฯ จสทฺโท กตฺตุภาโว จ กรณตฺตฺจาติ
โยเชตพฺโพ ฯ เอวสทฺโท นิปฺปริยาย นิวตฺเตติ ฯ
สก...เจสูติ กตฺตุภาโวติ ปเท อาธาโร สมาโรปเนนาติ
ปเทป ฯ ธมฺมานนฺติ ภาโวติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ อตฺ...ปเนนาติ
ภาโวติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ กตฺตุภาโวติ ลพฺภตีติ ปเท กมฺม ฯ
ตท...ภาเวนาติ สมาโรปเนนาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ สห...
มูเหติ สมาโรปเนนาติ ปเท อาธาโร ฯ กตฺตุ...ปเนนาติ
ปฏิปาเทตพฺพาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ ปณฺฑิเตนาติ ปฏิปาเทตพฺพาติ
ปเท กตฺตา ฯ ปฏิ...ธมฺมสฺสาติ กรณตฺตนฺติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ
กรณตฺตนฺติ ลพฺภตีติ ปเท กมฺม ฯ ปริยายโตวาติ ลพฺภตีติ
ปเท ตติยาวิเสสน ฯ ลพฺภตีติ กมฺมวาจก ฯ
[๗๔] ยทิ ปน กตฺตุกรณวเสน นิพฺพจน ปริยายกถน กตฺตุ-
กรณภาเวน นิทสฺสน กิมตฺถิยนฺติ โจทน สนฺธายาห ตถาตฺยาทึ ฯ
ตถานิทสฺสน ปน เตน กตฺตุกรณภาเวน ธมฺมสฺส ปกาสน ธมฺม...
อภาวปริทีปนปฺปโยชน อิติ ปณฺฑิเตน เวทิตพฺพ ฯ
นิทสฺสยิ เต ปกาสิยเต นิทสฺสน ภาวสาธน ฯ เตน
นิทสฺสน ฯ ปนสทฺโท วิเสสตฺโถ ฯ ภวน ภาโว ลกฺขณมีติ
สฺิโต วิชานนาทิอากาโร ฯ สนฺโต ภาโว สภาโว ธมฺมสฺส
สภาโว ธมฺมสภาโว ธมฺมสภาวโต วินิมุตฺโต ธมฺม...มุตฺโต ฯ
อภิ.๖๗
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 180
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 180
กตฺตาทิ ยสฺส กรณสฺส ต กตฺตาทิ ฯ น ภาโว อภาโว
นตฺถิตา ฯ อภาวสฺส ปริทีปน อภา...ปน อภาวปริทีปน อตฺโถ
ปโยชน ยสฺส นิทสฺสนสฺส ต อภาว...ปนตฺถ ฯ
ตถานิทสฺสนนฺติ เวทิตพฺพนฺติ ปเท กมฺม ฯ ธมฺม...มุตฺตสฺสาติ
กตฺตาทิโนติ ปทสฺส วิเสสน ฯ กตฺตาทิโนติ อภาวาติ ปเท
สมฺพนฺโธ ฯ อภา...นตฺถนฺตีติ เวทิตพฺพนฺติ ปเท อากาโร ฯ
เวทิตพฺพนฺติ กมฺมวาจก ฯ
[๗๕] อาจริยา ปน จิตฺตสฺส อตฺถมฺป วิตฺถาเรนตีติ
าเปนฺโต อาห วิจิตฺตตฺยาทึ ฯ วิจิตฺตกรณาทิโตป จิตฺตสทฺทสฺส
อตฺถ อฏสาลินิย ปปฺเจนฺติ อฏกถาจริยา ฯ
กรณิย กรณ ภาวสาธน ฯ วิจตฺตาน นานปฺปการาน
จิตฺตกมฺมาทีน กรณ วิจติ ฺตกรณ วิจิตฺตกรณ อาทิ ยสฺส
อตฺตโน จิตฺตาทิกสฺส อตฺถสฺส โส วิจิตฺตกรณาทิ ฯ อปสทฺโท
กตฺตุกรณภาวสงฺขาเต ตโย อตฺเถ อเปกฺขติ ฯ จิตฺต อิติ สทฺโท
จิตฺตสทฺโท ฯ ปปฺเจนฺตีติ ยสฺมา วา จิตฺตนฺติ สพฺพจิตฺตสาธารโณ
เอสสทฺโท ตสฺมา ยเทตฺถ โลกิยกุสลากุสลมหากิริยาจิตฺต ต
ชวนวีถิวเสน อตฺตโน สนฺตาน จิโนตีติ จิตฺตนฺติอาทินา นเยน
วิตฺถาเรนฺติ ฯ
วิจิ...โตปติ ปปฺเจนฺตีติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ จิตฺตสทฺ-
ทสฺสาติ อตฺถนฺติ สมฺพนฺโธ ฯ อตฺถนฺติ ปปฺเจนฺตีติ ปเท กมฺม ฯ
อภิ.๖๗
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 181
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 181

[๗๖] อย วิตฺถาริกสฺส อตฺถสฺส สงฺคาหิกาติ าเปนฺโต

อยนฺติอาทิมาห ฯ เอตฺถ จิตฺตสฺส อตฺถกถนาธิกาเร อย ปน
สงฺคโห วิตฺถาริกสฺส อตฺถสฺส สงฺคาหโก ฯ
อยนฺติ สงฺคโหติ ปทสฺส วิเสสน ฯ ปนสทฺโท วิเสสตฺโถ ฯ
เอตฺถาติ สงฺคโหติ ปเท อาธาโร ฯ สงฺคโหติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
[๗๗] วิฺาณ วิจิตฺตกรณา วิจิตฺตจิตฺตกมฺมาทีน กรณโต
จิตฺต นาม วา วิฺาณ อตฺตโน จิตฺตตาย จิตฺต นาม ย
วิฺาณ กมฺมกิเลเสหิ จิตฺต ตสฺมา ต วิฺาณ จิตฺต นาม
วา ย วิฺาณ จิตฺต กมฺมาทีหิ สฺิต อตฺตภาว ตายติ
รกฺขติ อิติ ตสฺมา ต วิฺาณ จิตฺต นาม ตถา วา ย
วิฺาณ อตฺตสนฺตาน จิโนติ อิติ ตสฺมา ต วิาณ จิตฺต
นาม วา ย วิฺาณ วิจิตฺตารมฺมณ อิติ ตสฺมา ต
วิฺาณ จิตฺต นามาติ โยชนา ฯ
วิจิตฺต กโรตีติ วิจิตฺตกรณ ย จิตฺต วิจิตฺต นานปฺปการ
จิตฺตกมฺมาทิเภท สิปฺปชาต กโรติ อิติ ตสฺมา ต จิตฺต
วิจิตฺตกรณ ฯ วิจิตฺตสฺส วา กรณนฺติ วิจิตฺตกรณ วา ย
จิตฺต วิจิตฺตสฺส กมฺมาทิเภทสฺส สิปปฺ ชาตสฺส กรณ อิติ ตสฺมา
ต จิตฺต วิจิตฺตกรณ ฯ กาเมชวาสโวฏพฺพา อภิาทฺวยเมว
๑

จาติ สวิฺตฺติกานิ พตฺตึสจิตฺตานิ ฯ กิตนฺตทุติยาตปฺปุริโส ฯ

วิจิตฺตสทฺทุปปโท กร กรเณ กตฺตุกรณปฺปเทเสสุ จาติ กตฺตริ
๑. กาเม ชวา สโวฏพฺพาติ มฺเ ฯ
อภิ.๖๗
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 182
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 182

ยุ ฯ วิจิตฺต กรณมสฺสาติ วา วิจิตฺตกรณ วา อสฺส จิตฺตสฺส

วิจิตฺต กรณ อิติ ตสฺมา ต วิจิตฺตกรณ ฯ สพฺพเมว จิตฺต
อาวชฺชนาทิอฺมฺวิสทสกิริยาวนฺตตาย วิจิตฺตกรณ นาม ฯ
ตคฺคุณพหุพฺพิหิ ฯ จิตฺตนฺติ เอตฺถ เตสุ วุฑฺฒีติอาทินา กรณนฺติ
อุตฺตรปทโลป วิสทฺทโลปฺจ กตฺวา จิตฺตปริยาเยน วิจิตฺตสทฺเทน
วิคฺคโห ทฏพฺโพ ฯ จิตฺตนฺติ เอตฺถ จ อาทิอุตฺตรปทโลปตปฺ-
ปุริสพหุพฺพิหิ ฯ
อาทิมชฺฌุตฺตรานมฺป ปทาน โลปโตป วา
ทตฺโต อสฺสรโถ รูป- มิจฺจาทิ จ ยถากฺกมมีติ
หิ วุตฺต ฯ อถวา ฯ วิจิตฺตกรณาติ ปท วิจิตฺตภาวสฺส าปก-
เหตุนิทสฺสน ตสฺมา วิจิตฺตกมฺมาทีน กรณโต จิตฺตนฺติ อตฺโถ ฯ
กริยเต กรณ วิจิตฺตาน กรณ วิจิตฺตกรณ ฯ จิตฺเตติ วิจิตฺเตติ
วิจิตฺต กริยติ เอเตนาติ วิจิตฺต ยกิฺจิ โลเก วิจิตฺต จิตฺตชาต
สพฺพสฺส จิตฺเตเนว กรณโต ชโน เอเตน วิฺาเณน จิตฺเตติ
วิจิตฺเตติ วิจิตฺต กริยติ อิติ ตสฺมา ต วิฺาณ จิตฺต
นาม ฯ วิจิธาตุ วิจิตฺเต วตฺตติ ฯ ฉทาทีหิ ตตฺรณาติ สุตฺเตน
ตปจฺจโย ฯ อิท จิตฺตธาตุวเสน นิพฺพจน จิตฺตกรณตาย จิตฺตนฺติ
อฏกถาวจเนน สเมติ ฯ
อตฺตนา ชาติภูมิสมฺปโยคาทิวเสน วิจิตฺตตาย จิตฺตนฺติ
าเปนฺโต อาห อตฺตโน จิตฺตตาย วาติ ฯ จิตฺตสฺส ภูมิสมฺปโย-
อภิ.๖๗
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 183
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 183

คาทิวเสน วิจิตฺตสฺส วิฺาณสฺส ภาโว จิตฺตตา ฯ จิตฺตตาย

จิตฺต ฯ อิท ปาฏิปทิกวเสน นิพฺพจน ฯ กุสลากุสลาพฺยากต ฯ
วิกปฺปตฺโถ วาสทฺโท อตฺตโน าเนเยว ิโต ฯ จิยตีติ จิตฺต
ย วิปาก กมฺมกิเลเสหิ จิยติ นิพฺพตฺติยติ อิติ ตสฺมา ต วิปาก
จิตฺต ฯ กมฺมฺจ กิเลโส จ กมฺมกิเลโส ฯ กมฺมกิเลเสหิ จิตฺตนฺติ
จิตฺต ย วิปาก กมฺม...จิตฺต อิติ ตสฺมา ต วิปาก จิตฺต ฯ
จิ จเย ฉทาทีหิ ตตฺรณ ปรเทฺวภาโว าเน ฯ จิตฺต ตายตีติ
จิตฺต ย วิฺาณ จิตฺตกมฺมาทีหิ สุจิตฺต ต อตฺตภาว ตายติ
อิติ ตสฺมา ต วิฺาณ จิตฺต นาม โลกิยกุสลากุสลาพฺยากต
จิตฺต ฯ จิตฺตสทฺทุปปโท ตา ปาลเน ฉทาทินา ต ฯ
วาสทฺโท อตฺตโน าเน ิโต ฯ ตถาสทฺโท วาสทฺทตฺเถ วตฺตติ ฯ
อตฺตสนฺตานนฺติ สกสนฺตาน ชวนสนฺตาน ฯ อตฺตโน สนฺตาโน
อตฺตสนฺตาโน ฯ อตฺตโน สนฺตาน จิโนตีติ จิตฺต ย วิฺาณ
อตฺตโน สนฺตาน ชวนสนฺตาน ปคุณพลภาวกรเณน จิโนติ อิติ
ตสฺมา ต วิฺาณ จิตฺต เสสาวชฺชนก ชวนจิตฺต ฯ อถวา ฯ
ย วิฺาณ อนนฺตราทิปจฺจยวเสน อพฺโพจฺฉินฺนปฺปวตฺติกรเณน
อตฺตสนฺตาน วิฺาณสงฺขาตจิตฺตสฺส สนฺตาน จิโนติ อิติ ตสฺมา
ต วิฺาณ จิตฺต สพฺพเมต จิตฺต ฯ จิ จเย ต ฯ วิจิตฺต
อารมฺมณ อสฺส จิตฺตสฺสาติ วิจิตฺตารมฺมณ สพฺพ จิตฺต
อตคฺคุโณ ฯ วาสทฺโท านปฺปยุตฺโต ฯ จาติป อตฺถิ ฯ จสทฺโท
อภิ.๖๗
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 184
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 184

วาสทฺทตฺโถ ฯ วิจิตฺต อารมฺมณสฺสาติ จิตฺต อตคฺคุโณ

วิอารมฺมณสทฺทโลโป ฯ
วิฺาณนฺติ สฺี ฯ วิจิตฺตกรณาติ จิตฺตนฺติ ปเท
าปกเหตุ ฯ จิตฺตนฺติ สฺา ฯ อตฺตโนติ จิตฺตตายาติ
สมฺพนฺโธ ฯ จิตฺตตายาติ จิตฺตนฺติ ปเท เหตุ ฯ วาสทฺโท
วิกปฺปตฺโถ ฯ จิตฺตนฺติ กมฺมวาจก กิตปท ฯ กมฺมกิเลเสหีติ
จิตฺตนฺติ ปเท กตฺตา ฯ จิตฺตนฺติ ตายตีติ ปเท กมฺม ฯ ตายตีติ
กตฺตุวาจก อาขฺยาตปท ฯ วา ตถาติ เทฺว สทฺทา วิกปฺปา ฯ
จิโนตีติ กตฺตุวาจก ฯ อตฺตสนฺตานนฺติ จิโนตีติ ปเท กมฺม ฯ
วิจิตฺตารมฺมณนฺติ วิฺาณนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ อิตีติ จิตฺตนฺติ
ปเท เหตุ ฯ จสทฺโท วิกปฺปตฺโถ ฯ อิตีติ สทฺโท อยนฺติ ปทสฺส
สรูป ฯ
[๗๙] ธมฺมชาต ตทายตฺตวุตฺติตาย เจตสิ จิตฺเต ภว ชาต
อิติ ตสฺมา ต ธมฺมชาต เจตสิก ฯ เจตสีติ เจตสทฺทโต สฺมึวิภตฺติ ฯ
มโนคณาทิโต สฺมึนานมิอาติ สฺมึวจนสฺส อิ ส สเร วาคโม ฯ
ภวติ ชายตีติ ภว ธมฺมชาต ฯ เตน จิตฺเตน อายตฺตา
ปฏิพทฺธา ตทายตฺตา วตฺตน วุตฺติ ตทายตฺตา วุตฺติ อสฺส
เจตสิกสฺสาติ ตทายตฺตวุตฺติ ตคฺคุโณ ฯ ตทายตฺตวุตฺติโน ภาโว
ตทายตฺตวุตฺติตา ฯ เจตสิ ภวนฺติ วุตฺเตเยว สิทฺเธ สติ กสฺมา
ตทายตฺตวุตฺติตายาติ วิเสสน ปกฺขิตฺตนฺติ ปุจฺฉา ฯ สจฺจ เจตสิ
อภิ.๖๗
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 185
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 185

ภวนฺติ เอตฺตเก วุตฺเต กึ พฺยาปนวเสน จิตฺเต ภว อุทาหุ

วฑฺฒนาทิวเสน จิตฺเต ภวนฺติ สงฺกา สิยา ตสฺมา ตทายตฺตวุตฺติยาติ
วิเสสน ปกฺขิตฺตนฺติ ฯ ตมธิเตติอาทินา เจตสทฺทโต ณิโก
เตสฺณฺโณ โลป ส สเร วาคโม ฯ
เจตสีติ ภวนฺติ ปเท เวสยิกาธาโร ฯ ภวนฺติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
ตทา...ตายาติ ภวนฺติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ อิตีติ เจตสิกนฺติ
ปเท เหตุ ฯ เจตสิกนฺติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
[๗๙] เจตสิก จิตฺต วชฺเชตฺวา กทาจิ อุปฺปชฺเชยฺยาติ กสฺสจิ
สงฺกา สิยา ตสฺมา ตทายตฺตวุตฺติตายาติ วจน ทฬฺห กโรนฺโต
อาห น หีติ อาทึ ฯ หิ สจฺจ เจตสิก จิตฺเตน วินา อาร...
มตฺถ น โหติ ฯ กสฺมา ฯ จิตฺเต อสติ เจตสิกสฺส สพฺเพน
สพฺพ สพฺพปฺปกาเรน อนุปฺปชฺชนโต ฯ จิตฺตมฺปน กีทิสนฺติ ปุจฺฉ
สนฺธายาห จิตฺตมฺปนาติอาทึ ฯ จิตฺตมฺปน เกนจิ เจตสิเกน
วิตกฺกาทิเจตสิเกน วินาป...ปวตฺตติ อิติ ตสฺมา ตเมว...วุตฺติก
นาม ฯ
หิสทฺโท ทฬฺหีกรณ ฯ อารมฺมณสฺส คหณ อารมฺมณคฺคหณ
อารมฺมณคฺคหเณ สมตฺถ อาร...มตฺถ ฯ น อุปฺปชฺชน
อนุปฺปชฺชน ฯ ปนสทฺโท วิเสสตฺโถ ฯ อปสทฺโท น เกวล
เจตสิเกน สเหว จิตฺต อารมฺมเณ ปวตฺตตีติ าเปติ ฯ
เอวสทฺโท จิตฺต นิวตฺเตติ ฯ
อภิ.๖๗
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 186
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 186

นาติ ปฏิเสโธ ฯ ตนฺติ โหตีติ ปเท กตฺตา ฯ จิตฺเตนาติ

วินาติ ปเท อปาทาน ฯ ทูรนฺติ...กตฺตูสุ จาติ สุตฺเต จสทฺเทน
จิตฺตสทฺทโต อปาทานตฺเถ ตติยา โหติ ฯ วินาติ คหณสมตฺถนฺติ
ปเท วิเสสน ฯ อาร...สมตฺถนฺติ ตนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
อสตีติ จิตฺเตติ ปเท ตุลฺยาธิกรณสตฺตมี ฯ จิตฺเตติ อนุปฺปชฺชนโตติ
ปเท ภาวสตฺตมี ฯ สพฺเพน สพฺพนฺติ รุฬฺหิสทฺโท ฯ สพฺเพน
สพฺพนฺติ อนุปฺปชฺชนโตติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ อนุ...นโตติ น
โหตีติ ปเท าปกเหตุ ฯ จิตฺตนฺติ ปวตฺตตีติ กตฺตา ฯ เกนจีติ
เจตสิเกนาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ เจตสิเกนาติ วินาปติ ปเท
อปาทาน ฯ วินาปติ ปวตฺตตีติ ปเท วิเสสน ฯ อารมฺมเณติ
ปวตฺตตีติ ปเท อาธาโร ฯ ปวตฺตตีติ กตฺตุวาจก อาขฺยาตปท ฯ
อิตีติ นามาติ ปเท เหตุ ฯ ตเมวาติ สฺี ฯ ตทา...นามาติ
สฺา ฯ
[๘๐] เจตสิก ตทายตฺตวุตฺติกนฺติ อตฺตนา วุตฺตวจน ปาลิยา
สาเธนฺโต เตนาตฺยาทิมาห ฯ เตน ตสฺมา เจตสิกสฺส
จิตฺตายตฺตวุตฺติตฺตา ภควา มโนปุพฺพงฺคมา ธมฺมาติ วจน อาห ฯ
มโนปุพฺพงฺคมา มเนน ปมคามินา หุตฺวา สมนฺนาคตา ฯ
ธมฺมา นิสฺสตฺตสภาวา ฯ อุปฺปาทปจฺจยฏเน มโน ปุพฺพงฺคโม
เอเตส ธมฺมานนฺติ มโนปุพฺพงฺคมา ฯ น หิ เต เจตสิกา มเน
อนุปฺปชฺชนฺเต อุปฺปชฺชิตุ สกฺโกนฺติ ฯ มโน ปน เอกจฺเจสุ
อภิ.๖๗
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 187
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 187

เจตสิเกสุ อนุปฺปชฺชนฺเตสุป อุปฺปชฺชติเยว ฯ ธมฺมาติ ตโย อรูปโน

ขนฺธา ฯ
เตนาติ อาหาติ ปเท เหตุ ฯ อาหาติ กตฺตุวาจาก อาขฺยาต-
ปท ฯ ภควาติ อาหาติ ปเท กตฺตา ฯ มโนปุพฺพงฺคมาติ ธมฺมาติ
ปทสฺส วิเสสน ฯ ธมฺมาติ ลิงฺคตฺโถ ฯ อิตีติ วจนนฺติ ปทสฺส
สรูป ฯ วจนนฺติ อาหาติ ปเท กมฺม ฯ
[๘๑] ตทายตฺตวุตฺติตายาติ ปทสฺส ปกฺขิปเน ปโยชน
าเปนฺโต อาห เอเตนาตฺยาทิ ฯ เอเตน ตทายตฺตวุตฺติตายาติ
ปเทน สุขาทีน...วิปฺปฏิปตฺติโยป วิรุทฺธปฺปฏิปตฺติโย อาจริเยน
ปฏิกฺขิตฺตา ฯ
สุข อาทิ เยส ทุกฺขาทีน เต สุขาทโย ฯ อาทิสทฺเทน
ทุกฺขุเปกฺขาน คหณ ฯ นตฺถิ เจตนา เอเตส สุขาทีนนฺติ อเจตนา
อตคฺคุณจตุตฺถี ฯ อเจตนาน สุขาทีน ภาโว อเจตนตฺต นิจฺจาน
สุขาทีน ภาโว นิจฺจตฺต อเจตนตฺตฺจ นิจฺจตฺตฺจ อเจตนตฺต-
นิจฺจตฺต อเจตนตฺตนิจฺจตฺต อาทิ เยส สุขตฺตาทีน เต อเจ...
ทโย ฯ อาทิสทฺเทน สุขตฺตสุภตฺตาทีน คหณ ฯ ปฏิปชฺชิยนฺตีติ
ปฏิปตฺติโย เย อเจตนตฺตาทโย พาลชเนหิ ปฏิปชฺชิยนฺติ
คหณวเสน ปาปุณิยนฺติ อิติ ตสฺมา เต อเจตนตฺตาทโย
ปฏิปตฺติโย ฯ ปฏิปุพฺโพ ปท คติมฺหิ อิตฺถิยมติยโว วาติ ติ
ภุชาทีนมนฺโต โน ทฺวิ จ ฯ วิรุทฺธา ปฏิปตฺติโย วิปฺปฏิปตฺติโย
อภิ.๖๗
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 188
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 188

กมฺมธารโย ฯ ปสทฺโท น เกวล นิราลมฺพนวาทิมต ปฏิกฺขิตตฺ 

อถโข วิปฺปฏิปตฺติโยป ปฏิกฺขิตฺตาติ าเปติ ฯ ปฏิกฺขิปยึสูติ
ปฏิกฺขิตฺตา ยา วิปตฺติโย อาจริเยน ปฏิกฺขิปยึสุ อิติ ตสฺมา
ตา วิปตฺติโย ปฏิกฺขิตฺตา กมฺมสาธน ฯ
เอเตนาติ ปฏิกฺขิตฺตาติ ปเท กรณ ฯ สุขาทีนนฺติ อเจ...
ทโยติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ อเจ...ทโยติ วิปฺ...ติโยติ ปทสฺส
วิเสสน ฯ วิปฺ...ติโยติ ปฏิกฺขิตฺตาติ ปเท กมฺม ฯ ปฏิกฺขิตฺตาติ
กมฺมวาจก ฯ
[๘๒] อปรมฺป ยุตตฺ  นย าเปนฺโต เจตสิตฺยาทิมาห ฯ
ย ปุน ปุริมวิกปฺเป อาธาราเธยฺยาน ปุพฺพาปรภาเว โทส ทิสวฺ า
๑

เจตสิตฺยาทิ อารทฺธนฺติ วจน วิมลพุทธฺ ิตฺเถเรน วุตฺต ต น

ยุชฺชติ ฯ กสฺมา ฯ ตสฺส โทสสฺส ตทายตฺตวุตฺติตายาติ ปเทน
อปนีตตฺตา ฯ ปุริมวิกปฺเป หิ ตทายตฺตวุตฺติตายาติ วิเสสเน
อปกฺขิตฺเต โส โทโส อาปชฺชติ ตฺจ วิเสสน ปกฺขิตฺต ตสฺมา
โทโส นาปชฺชติ ฯ กิฺจิ วจน วตฺตพฺพ อตฺถิ ฯ อเนเนวาจริเยน
อิมิสฺส ฏีกาย วุตฺโต ปุรมิ วิกปฺโป อภิธมฺมาวตารฏีกาย ปจฺฉา
วุตฺโต ฯ อิธ ปจฺฉิมวิกปฺโป ตตฺถ ปม วุตฺโต ฯ ตตฺถ หิ
อวิปฺปโยคภาเวน เจตสิ จิตฺเต นิยุตฺต ตตฺถ วา ภว ตทายตฺต-
วุตฺติตายาติ เจตสิกนฺติ วุตฺต ฯ ตสฺมา โส โทโส นาปชฺชติ ฯ
วา อปโร นโย ฯ อวิปฺปโยคภาเวน เจตสิ นิยุตฺต ธมฺมชาต
๑. อาธาราธาริยานนฺติ มฺเ ฯ
อภิ.๖๗
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 189
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 189

เจตสิก ฯ จินฺเตตีติ เจต ย ธมฺมชาต จินฺเตติ อารมฺมณ

วิชานาติ อิติ ตสฺมา ต ธมฺมชาต เจต จิตฺต ฯ จิติ จินฺตาย
สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี วาติ อ อฺเสุ จ อิสฺเส ฯ เจตสีติ
เจตสทฺทโต สฺมึ มโนคณาทิโต สฺมึนานมิอาติ สมึโน อิ ส สเร
วาคโม ฯ นิยุชฺชตีติ นิยตุ ฺต ย เวทนาทิกฺขนฺธตฺตย นิยชุ ฺชติ
อิติ ตสฺมา ต เวทนาทิกฺขนฺธตฺตย นิยตุ ฺต ฯ นิปุพโฺ พ ยุช โยเค
ฉทาทีหิ ตตฺรณาติ สุตฺเตน ต ภุชาทีนมนฺโต โน ทฺวิ จ ฯ
เจตสิกนฺติ ตมธิเตตฺยาทินา เจตสทฺทโต ณิโก เตสณฺโณ โลป
ส สเร วาคโม ฯ
[๘๓] รูปนฺติ ปทสฺส กตฺตุกมฺมสาธนาน สาธารณ วิคฺคห
าเปนฺโต รุปฺปตีติ รูปนฺติ วิคฺคห อาห ฯ ย ธมฺมชาต
สีตุณฺหาทิวิโรธิปจฺจเยหิ เหตุภูเตหิ รุปฺปติ วิการ อาปชฺชติ อิติ
ตสฺมา ต ธมฺมชาต รูป กตฺตุสาธน ฯ รุปฺปติ รุป รุปฺปเน ฯ
รุปฺปน วิการาปตฺติ ฯ ติวิภตฺติ ทิวาทิโต โย ยถากตฺตริ จาติ
สธาตฺวนฺตสฺส ยการสฺส ปาเทโส ปรเทฺวภาโว าเน ฯ อถวา ฯ
ย ธมฺมชาต สีตุณฺหาทิวิโรธิปจฺจเยหิ กตฺตุภูเตหิ รุปฺปติ วิการ
อาปาทิยติ อิติ ตสฺมา ต ธมฺมชาต รูป กมฺมสาธน ฯ
รุปฺปตีติ รุปธาตุ เตวิภตฺติ ภาวกมฺเมสุ โย ปุพฺพรูปฺจาติ
ยการสฺส ปาเทโส นเย อตฺตโนปทานิ ปรสฺสปทตฺต ฯ รูปนฺติ
รุป รุปฺปเน สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี วาติ กตฺตริ กมฺมนิ จ อ กฺวจิ
ธาตูติอาทินา อุสฺส ทีฆตฺต ฯ
อภิ.๖๗
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 190
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 190

ปมนเย สีตุ...เยหีติ รุปฺปตีติ ปเท เหตุ ฯ รุปฺปตีติ

กตฺตุวาจก กมฺมกตฺตุวาจก วา ฯ ทุติยนเย สีตุ...เยหีติ รุปฺปตีติ
ปเท กตฺตา ฯ รุปฺปตีติ กมฺมวาจก ฯ
[๘๔] รุปฺปตีติ ปทสฺส กตฺตุกมฺสาธนวเสน อตฺถ าเปตุ
สีตุณฺหาทิจฺจาทิมาห ฯ รูป สีตุณฺหา...หิ วิการ วิสทิส อาปชฺชติ
วา รูป สีตุ...หิ วิการ อาปาทิยติ อิติ รุปฺปตีติ ปทสฺส
อตฺโถ ฯ สีตฺจ อุณฺหฺจ สีตุณฺห สีตุณฺห อาทิ เยส ชิคจฺฉาทีน
เต สีตุณฺหาทโย ฯ อาทิสทฺเทน ชิคจฺฉาปปาสาทีน คหณ ฯ
วิรุชฺฌนฺตีติ วิโรธิโน เย ปจฺจยา วิรุชฺฌนฺติ อิติ ตสฺมา เต
ปจฺจยา วิโรธิโน ฯ วิปพุ ฺโพ รุธิ อาวรเณ มุนาทีหิ จิ ฯ
วิโรธิโน จ เต ปจฺจยา จาติ วิโรธิปจฺจยา สีตุณฺหาทโย จ เต
วิโรธิปจฺจยา จาติ สีตุ...ปจฺจยา ฯ วิกรณ วิกาโร ฯ
อาปชฺชตีติ อาปุพฺโพ ปท คติมฺหิ ติ ทิวาทิโต โย ยถากตฺตริ จ
ทฺวิตฺต ฯ อาปาทิยตีติ อาปุพฺโพ ปท เต ภาวกมฺเมสุ โย
อิวณฺณาคโม วาติ อิ อฺเสุ จ อสฺส อา ฯ วาสทฺโท
วิกปฺปตฺโถ ฯ อภิธมฺมาวตารฏีกายมฺป รุปฺปตีติ สีตุณฺหาทีหิ
วิการมาปชฺชติ อาปาทิยตีติ วา อตฺโถติ วุตฺต ฯ
สีตุ...วิการนฺติ อาปชฺชตีติ ปเท เหตุ ฯ เหตฺวตฺเถ จาติ
๑

สุตฺเตน ตติยา ฯ สีตุ...เยหีติ อาปาทิยตีติ ปเท กตฺตา ฯ

กตฺตริ จาติ ตติยา ฯ วิการนฺติ อาปชฺชติ อาปาทิยตีติ ปททฺวเย
๑. สีตู...เยหีติ อาปชฺชตีติ ปเท เหตูติ ภเวยฺย ฯ
อภิ.๖๗
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 191
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 191

กมฺม ฯ อาปชฺชตีติ กตฺตุวาจก ฯ อาปาทิยตีติ กมฺมวาจก ฯ

อิตีติ อตฺโถติ ปทสฺส สรูป ฯ อตฺโถติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
[๘๕] สีตุณฺหาทิ...ทยตีติ วุตฺตวจน ปาลิยา สาเธนฺโต
เตนาหตฺยาทิมาห ฯ เตน ตสฺมา ภควา อาห สีเตนป รุปฺปติ
อุเณฺหนป รุปฺปตีติอาทิ ฯ รูป สีเตน...รุปฺปตีติ เอตฺถ
อิติสทฺทมตฺตสฺส อภาวโต อาหสทฺโท อิติสทฺเทน สห สมฺพนฺธ น
ลภติ อิติ อาหาติ ฯ ตถา อาหสทฺโท อาทิสทฺทสฺส อุปโยควเสน
อวุตฺตตฺตา อาทิสทฺเทน สห สมฺพนฺธ น ลภติ อิติอาทิมาหาติ ฯ
ตสฺมา เตนาห ภควาติ ปท วิจฺฉินฺทิตฺวา สีเตนป...อาทีติ
อุจฺจาเรตพฺพ ฯ ปสทฺโท อฺมฺาเปกฺโข ฯ อาทิสทฺเทน
ชิฆจฺฉายป รุปฺปติ ฑสมกสวาตาตปสิรึสปฺปสมฺผสฺเสนาป รุปปฺ ตีติ-
อาทึ สงฺคณฺหาติ ฯ
เตนาติ อาหาติ ปเท เหตุ ฯ ภควาติ อาหาติ ปเท กตฺตา ฯ
อาหาติ กตฺตุวาจก ฯ สีเตน...อาทีติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
[๘๖] ปาลิย รุปฺปตีติ วจเน รุปฺปนสรูป าเปนฺโต
รุปฺปนฺเจตฺถาติ อาทิมาห ฯ สีตาหิวิโรธิปจฺจยสมวาเย สีตาทิวิโรธิ-
ปจฺจยาน สามคฺคิย สติ วิสทิสุปฺปตฺติเยว ปาลิย วุตฺเต เอตฺถ
รุปฺปตีติ วจเน รุปฺปนฺจ นามาติ โยชนา ฯ
รุปยเต รุปฺปน ภาวสาธน ฯ จสทฺโท วากฺยารมฺโภ ฯ
สีต อาทิ เยส เต สีตาทโย วิโรธิโน จ เต ปจฺจยา จาติ
อภิ.๖๗
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 192
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 192

วิโรธิปจฺจยา สีตาทโย จ เต วิโรธิปจฺจยา จาติ สีตา...จยา ฯ

สห อว อยน ปวตฺตน สมวาโย สีตาทิวิโรธิปจฺจยาน สมวาโย
สีตาทิ...วาโย ฯ อุปฺปชฺชน อุปฺปตฺติ วิสทิสา อุปฺปตฺติ
วิสทิสุปฺปตฺติ ปุริมุปฺปนฺนรูปสนฺตติ วิย อหุตฺวา ปจฺฉา อุปฺปชฺช-
มานาน วิสทิสุปฺปตฺติ ฯ เอวสทฺโท ปริณาม นิวตฺเตติ ฯ
รุปฺปนนฺติ สฺา ฯ เอตฺถาติ รุปฺปนนฺติ ปเท อาธาโร ฯ
สีตา...วาเยติ ภาวสตฺตมี ฯ สตีติ อุปปฺ ชฺชตีติ ปท ลกฺขณ-
กิริยา ฯ วิส...ติเยวาติ สฺี ฯ
[๘๗] รุปฺปนฺเจตฺถ...เยวาติ วจนสฺส วุตฺตตฺตา โจทน
สมุฏเปตฺวา วิสชฺเชนฺโต อาจริโย ยทิตฺยาทิมาห ฯ เอว
สีตาทิวิโรธิปจฺจยสมวาเย สติ วิสทิสุปฺปตฺติ ยทิ รุปฺปน นาม
อรูปธมฺมานมฺป รูปโวหาโร รูปนฺติ สมฺา อาปชฺชติ อิติ
โจทนา ฯ
เอวสทฺโท นิทสฺสนตฺโถ ฯ ปสทฺโท น เกวล รูปธมฺมาน
รูปสมฺา อาปชฺชตีติ าเปติ ฯ รูป อิติ โวหาโร
อาปชฺชติ ฯ กสฺมา ฯ อรูปธมฺมานมฺป วิโรธิปจฺจยสมวาเย
วิสทิสุปฺปตฺติยา ลพฺภนโต ฯ
ยทีติ ปริกปฺโป ฯ เอวนฺติ นิทสฺสโน ฯ อรู...นมฺปติ
โวหาโรติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ รูปโวหาโรติ อาปชฺชตีติ ปเท
กตฺตา ฯ อิตตี ิ โจทนาติ ปทสฺส สรูป ฯ
อภิ.๖๗
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 193
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 193

[๘๘] อรูปธมฺมาน รูปโวหาโร นาปชฺชติ ฯ กสฺมา ฯ

สีตาทิ...นสฺส ปณฺฑิเตหิ อธิปฺเปตตฺตา ฯ สุตฺเต สีตาทีน
สทฺทาน คหณ ปกฺขิปน สีตาทิคฺคหณ ฯ สมตฺถสฺส สีตาทิคฺคหณสฺส
ภาโว สามตฺถิย สีตาทิ...มตฺถิย ฯ อติสเยน วิภูต ปากฏ
วิภูตตร ฯ วิเสเส ตรมิยิสฺสกิยิฏาติ ตรปจฺจโย ฯ เอวสทฺโท
อวิภูตรุปฺปน นิวตฺเตติ ฯ อธิปฺปยติ อิจฺฉิยตีติ อธิปฺเปต รุปฺปน
อธิปฺเปตสฺส ภาโว อธิปฺเปตตฺต ฯ
สีตาทิ...ยโตติ อธิปฺเปตตฺตาติ ปเท เหตุ ฯ วิภู...เสวาติ
รุปฺปนสฺสาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ รุปฺปนสฺสาติ อธิปฺเปตตฺตาติ ปเท
สมฺพนฺโธ ฯ อธิปฺเปตตฺตาติ นาปชฺชตีติ ปเท เหตุ ฯ
[๘๙] สีตาทิ...ตฺตาติ วุตฺตวจน พฺยติเรเกน ทฬฺห กโรนฺโต
อิตรถา หีติ อาทิมาห ฯ หิ สจฺจ อิตรถา วิภูตตรรุปฺปนโต
อิตรสฺมึ อวิภูตรุปฺปเน อธิปฺเปเต สติ รุปฺปตีติ อวิเสสวจเนเนว
รุปฺปติ อิติ สามฺวจเนเนว วิภูตรุปฺปน ปริยตฺต สมตฺต สิทฺธ
อิติ ตสฺมา สมตฺตภาวโต สีตาทิคฺคหเณน สีตาทิสทฺทาน คหเณน
กึ ปโยชน ฯ
หิสทฺโท ทฬฺหี ฯ สามฺฺจ ต วจนฺจาติ สามฺวจน
รุปฺปติ อิติ สามฺวจน ฯ เอวสทฺโท สีตาทิคฺคหณ
นิวตฺเตติ ฯ
อิตรถาติ สตีติ ปเท ภาววนฺต ฯ สตีติ ปริยตฺตนฺติ ปเท
อภิ.๖๘
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 194
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 194

ลกฺขณกิริยา ฯ รุปฺ...เนวาติ ปริยตฺตนฺติ ปเท กรณ ฯ ปริ-

ยตฺตนฺติ กตฺตุวาจก กิริยาปท ฯ อิตีติ กินฺติ ปเท เหตุ ฯ กินตฺ ิ
ลิงฺคตฺโถ ฯ สีตาทิคฺคหเณนาติ กินฺติ ปเท สหาทิโยคตติยา ฯ
[๙๐] สุตฺเต สีตาทิคฺคหณ อิมสฺสตฺถสฺส าปนปฺปโยชนนฺติ
าเปนฺโต ตมฺปนาติอาทิมาห ฯ ตมฺปน สีตาทิคฺคหณ
สีตาทินา ผุฏสฺส รูปสฺส รูปฺปน วิภูตตร ตสฺมา ตเทว ต เอว
รุปฺปน ปณฺฑิเตหิ เอตฺถ รุปฺปตีติ วจเน อธิปฺเปต อิติ เอว
าปนตฺถ าปนปฺปโยชน ฯ
ปนสทฺโท วิเสสตฺโถ ฯ สีต อาทิ ยสฺส ปจฺจยสฺส โส
สีตาทิ ฯ ผุสิยตีติ ผุฏ รูป ฯ เอวสทฺโท อวิภูตรุปฺปน
นิวตฺเตติ ฯ าปน อตฺโถ ปโยชน ยสฺส สีตาทิคฺคหณสฺส ต
าปนตฺถ ฯ
ตนฺติ ลิงฺคตฺโถ ฯ สีตาทินาติ ผุฏสฺสาติ ปเท กตฺตา ฯ
ผุฏสฺสาติ รุปฺปนนฺติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ รุปฺปนนฺติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
วิภูตตรนฺติ รุปฺปนนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ ตสฺมาติ อธิปฺเปตนฺติ
ปเท เหตุ ฯ ตเทวาติ อธิปฺเปตนฺติ ปเท กมฺม ฯ เอตฺถาติ
อธิปฺเปตนฺติ ปเท อาธาโร ฯ อธิปฺเปตนฺติ กมฺมวาจก ฯ อิตีติ
าปนาติ ปเท นิทสฺสโน ฯ าปนตฺถนฺติ ตนฺติ ปทสฺส
วิเสสน ฯ
[๙๑] ภุมฺมนฺตเร โจเทตุ ยทิตฺยาทิ อารทฺธ ฯ เอว
อภิ.๖๘
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 195
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 195

วิภูตตรรุปฺปเน คหิเต ยทิ สติ พฺรหฺมโลเก รูปโวหาโร กถ

สิยา ฯ หิ สจฺจ อุปฆาตกา พฺรหฺมาน สรีรสฺส วิเหสกา
สีตาทโย ตตฺถ รูปโลเก น อตฺถิ อิติ โจทนา ฯ
น หีติอาทิ โจทกสฺส อาโภคทสฺสน ฯ หิสทฺโท ทฬฺหี ฯ
อุปฆาตนฺตีติ อุปฆาตกา เย สีตาทโย สรีร อุปฆาเตนฺติ
วิหึสนฺตึ อิติ ตสฺมา เต สีตาทโย อุปฆาตกา ฯ
ยทีติ สตีติ ปเท ปริกปฺโป ฯ เอวนฺติ สตีติ ปเท
ลกฺขณวนฺต ฯ กถนฺติ ปุจฺฉา ฯ พฺรหฺมโลเกติ สิยาติ ปเท
อาธาโร ฯ รูปโวหาโรติ สิยาติ ปเท กตฺตา ฯ นาติ อตฺถีติ ปเท
ปฏิเสโธ ฯ ตตฺถาติ อตฺถีติ ปเท อาธาโร ฯ อุปฆาตกาติ
สีตาทโยติ ปทสฺส วิเสสน ฯ สีตาทโยติ อตฺถตี ิ ปเท กตฺตา ฯ
อตฺถีติ กตฺตุวาจก นิปาตปท ฯ อิตีติ โจทนาติ ปทสฺส สรูป ฯ
[๙๒] กิฺจาปติอาทิ วิสชฺชน ฯ อุปฆาตกา วิเหสกา
สีตาทิผสฺสวิเสสา กิฺจาป นตฺถิ อนุคฺคาหกา ปน อนุคฺคณฺหกา
อุปตฺถมฺภกา สีตาทโย อตฺถิ ตสฺมา อนุคฺคาหกาน อตฺถิภาวโต
ตวเสน เตส อนุคฺคาหกาน ปฏิพทฺเธน เอตฺถ พฺรหฺมโลเก รุปปฺ น
สมฺภวติ ฯ
กิฺจาปติ เอโก นิปาโต วิเสสาภิธานนิมิตฺเต อุปคมเน
ทฏพฺโพ ฯ อนุคฺคณฺหนฺตีติ อนุคฺคาหกา เย สีตาทโย สรีร
อนุคฺคณฺหนฺติ อุปตฺถมฺเภนฺติ อิติ ตสฺมา เต สีตาทโย
อภิ.๖๘
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 196
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 196

อนุคฺคาหกา ฯ พฺรหฺมาน หิ อุตุชรูป อกฺขายติ ฯ ปนสทฺโท

วิเสสาภิธานารมฺโภ ฯ เตส อนุคฺคาหกาน วโส ปฏิพทฺโธ ตวโส
ปุพฺเพ นิคฺคหิตาคโม ฯ
กิฺจาปติ นตฺถีติ ปเท อุปคมนิปาโต ฯ อุปฆาตกาติ
นตฺถีติ ปเท กตฺตา ฯ นตฺถีติ กตฺตุวาจก นิปาตปท ฯ อนุคฺคาห-
กาติ อตฺถีติ ปเท กตฺตา ฯ อตฺถีติ กตฺตุวาจก นิปาตปท ฯ
ตสฺมาติ สมฺภวตีติ ปเท เหตุ ฯ ตวเสนาติ สมฺภวตีติ ปเท
ตติยาวิเสสน ฯ เอตฺถาติ สมฺภวตีติ ปเท อาธาโร ฯ รุปฺปนนฺติ
สมฺภวตีติ ปเท กตฺตา ฯ สมฺภวตีติ กตฺตุวาจก ฯ อิติสทฺโท
สมาปนฺโน ฯ
[๙๓] อปรมฺป ยุตฺต วิสชฺชนนย าเปนฺโต อถวาติ-
อาทิมาห ฯ อถวา ฯ ตส...นโต อรุปปฺ นสฺสป ตสฺส รุปฺปน-
สภาวสฺส อนติวตฺตนโต ตตฺถ พฺรหฺมโลเก รูปโวหาโร
รูปสมฺา โหติ ฯ
อถวาติ อภินฺนนิปาโต ฯ ภวน ภาโว รุปฺปนกิริยา ฯ
อตฺตโน ภาโว สภาโว รุปฺปนสงฺขาโต อตฺตโน ภาโว ฯ โส
สภาโว ตสภาโว ปุพฺเพ พินฺทาคโม ฯ ตสภาวสฺส อนติวตฺตน
ตส...วตฺตน ฯ รูป อิติ โวหาโร รูปโวหาโร ฯ
ตสภา...ตนโตติ โหตีติ ปเท าปกเหตุ ฯ ตตฺถาติ โหตีติ
ปเท อาธาโร ฯ รูปโวหาโรติ โหตีติ ปเท กตฺตา ฯ อิติสทฺโท
สมาปนฺโน ฯ
อภิ.๖๘
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 197
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 197

ยถา อทุทฺเธป ขีร ตสภาวานติวตฺตนโต ทุทธฺ นฺติ วุจฺจติ

เอว อรุปฺปมานสฺสป รุปปฺ นสภาวานติวตฺตนโต รูปสมฺา
โหติตฺยาธิปฺปาโย ฯ เทฺว ปุริมปจฺฉิมวิกปฺปา ยุตฺตาว ฯ กสฺมา ฯ
อเนเนวาจริเยน อภิธมฺมาวตารฏีกาย ปริวตฺเตตฺวา วุตฺตาน ทฺวนิ ฺน
วิกปฺปาน ทสฺสนโต ฯ อิมสฺส หิ ฏีกาย ปุริมวิกปฺโป ตตฺถ
ปจฺฉา วุตฺโต อิธ ปจฺฉิมวิกปฺโป ปม วุตฺโต ฯ ตตฺถ หิ
ยทิ เอว กถ พฺรหฺมโลเก รูปสมฺา น ตตฺถ อุปฆาตโก
สีตาทิผสฺสวิเสโส ลพฺภตีติ ฯ สจฺจ ตถาป ตสภาวานติ-
วตฺตนโต ฯ อรุปฺปมานสฺสป หิ รุปฺปนสภาวานติวตฺตนโต รูปสมฺา
โหติ ยถา อทุทฺเธป ขีร ตสภาวานติวตฺตนโต ทุทธฺ นติ วุจฺจติ ฯ
อถวา ฯ กิฺจาป ตตฺถ อุปฆาตโก สีตาทิผสฺสวิเสโส นตฺถิ
อนุคฺคาหโก ปน อตฺถิ ฯ ตถาหิ พฺรหฺมาน อุตุชรูป อกฺขายติ
ตสฺมา อตฺเถว ตตฺถ รุปปฺ นนฺติ น โกจิ ตตฺถ รูปสมฺาย
วิพนฺโธติ วุตฺต ฯ
[๙๔] คณฺฑภิรุกชนานุคฺคหตฺถ อลนฺตฺยาทิ วุตฺต ฯ
อติปปฺเจน อฺเน ปกาเรน รูปสทฺทสฺส อตฺถสฺส อติวิตฺถาเร
อล อยุตฺต ฯ
อลสทฺโท ปฏิกฺเขเป วตฺตติ ยถา อล เม รชฺเชนาติ ฯ
ปปฺจิยเต ปปฺโจ ภาวสาธน ฯ ปปุพฺโพ ปจิ วิตฺถาเร
สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี วาติ อ กฺวจิ ธาตูติอาทินา พินฺทาคโม
วคฺคนฺต วา วคฺเค ฯ พหุโก ปปฺโจ อติปปฺโจ ฯ
อภิ.๖๘
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 198
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 198

อลนฺติ ลิงฺคตฺโถ ฯ อติปปฺเจนาติ อลนฺติ ปเท สหาทิ-

โยคตติยา ฯ อลมติปปฺเจนาติ อิมินา วจเนน รุปปฺ ยตีติ รูป
สย วิชชฺ มานเมว อตฺตโน สนฺตาน วิการมาปาทิยตีติ อตฺโถ ฯ
อิมินา วิคฺคเหน วิโรธิปจฺจยสฺส สนฺนิปาเต วิชฺชมานสฺเสว โย
อตฺตโน สนฺตาเน วิสทิสุปฺปตฺติเหตุภาโว ต รุปฺปนนฺติ ทีปต
โหติ ฯ อิมสฺมึ ปกฺเข อรูปสฺส สมฺาปสงฺโค เอว นตฺถิ
นิรุทฺธเมว หิ ต อนนฺตราทิปจฺจเยหิ อรูป อุปฺปาเทติ น วิชชฺ -
มานนฺติ ฯ ฆฏเนน วิการาปตฺติย รูปสทฺทสฺส วุฑฺฒิ ตสฺมา
อรูปธมฺมาน ฆฏนาภาวโต น เตสุ รูปสมฺาติ เกจิ ฯ ปฏิฆโต ฯ
รูปนฺติ อปเร ฯ เตส มเตน กิฺจาป สปฺปฏิฆรูปานเมว
รูปสมฺาปสงฺโค อถโข อวยวโวหาเรน สมุทาโยป โวหารริยตีติ
สพฺพเมว รูป รูปสมฺ ลพฺภตีติ เอตฺตกเมว วจน าเปติ ฯ
[๙๕] ภวาภว ขุทฺทกมหนฺต ภว วินนโต...นิกฺขนฺต
วิสโยควเสน นิสฺสฏ ธมฺมชาต วา ราคคฺคิอาทิโก เอเตน
อสงฺขตวตฺถุนา นิพฺพาติ วูปสมติ อิติ ตสฺมา ต อสงฺขตวตฺถุ
นิพฺพาน ฯ
ภวนฺติ ชายนฺติ เอตฺถ สตฺตา นามรูปธมฺมา จาติ ภาโว
สตฺตา นามรูปธมฺมา จ เอตฺถ โอกาเส ภวนฺติ ชายนฺติ อิติ
ตสฺมา โส โอกาโส ภาโว ขุทฺทกภโว ฯ ภุ ชนเน สพฺพโต
ณฺวุตฺตวาวี วาติ อ อฺเสุ จ อุสฺส โอ โอ อว สเร ฯ มหนฺโต
อภิ.๖๘
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 199
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 199

ภโว อภโว ฯ วุฑฺฒตฺโถ หิ อกาโร ทิสฺสติ ผลาผล อเสขา

ธมฺมาติอาทีสุ วิย ฯ ภโว จ อภโว จ ภวาภโว ฯ วินิยเต
สพฺพิยเต วินน ภาวสาธน ฯ วุ สิพฺพเน นนฺทาทีหิ ยุ อนกา
ยุณฺวูน กิยาทิโต นาติ มชฺเฌ นาปจฺจโย กฺวจิ ธาตูติอาทินา
สุสฺสิ ฯ วิธาตุ สิพฺพเน วา ฯ เลส ปุพฺพว ฯ วินธาตุ สิพฺพเน
วา นนฺทาทีหิ ยุ ฯ วุวิวินธาตูน สวรณตนสนฺตานเวนาทีน
วาจกตฺตา สสิพฺพนโตติ วิวรติ ฯ สสิวิยเต สสิพฺพน ฯ สปุพฺโพ
สิวุ สิพฺพเน ยุ ยุสฺส อโน วสฺส ทฺวติ ฺต โท ธสฺส จาติ
จสทฺเทน วทฺวยสฺส พทฺวย ฯ วินตีติ วาน ยา ตณฺหา วินติ
สุคติทุคฺคติวเสน มหนฺต ภว อปราปรภวาย สิพฺพติ ตุนฺนกรณ
วิย กโรติ อิติ ตสฺมา สา ตณฺหา วาน ฯ วุ วิธาตุ วา
สสิพฺพเน กตฺตุกรณปฺปเทเสสุ จ เย อนกา ยุณฺวูน กฺวจิ
ธาตูติอาทินา อการสฺส ทีฆตฺต ฯ วาน อิติ สงฺขาตา วานสงฺขาตา ฯ
ตสติ ปาปมิจฺฉติ เอตายาติ ตณฺหา สตฺโต ปาป เอตาย
ธมฺมชาติยา ตสติ อิจฺฉติ อิติ ตสฺมา สา ธมฺมชาติ ตณฺหา ฯ
ตสตีติ วา ตณฺหา ยา ธมฺมชาติ ตสติ อารมฺมณ ปปาสติ
อิติ ตสฺมา สา ธมฺมชาติ ตณฺหา ฯ ตส ปปาสาย วชาทีหิ
ปพฺพชาทโย นิปจฺจนฺเตติ วา ตณฺหาทโยติ วา สุตฺเตน หปจฺจโย
สสฺส ณตฺตฺจ อิตฺถิยมโต อาปจฺจโย ฯ นิกฺขมตีติ นิกฺขนฺต
ย ธมฺมชาต นิกฺขมติ อิติ ตสฺมา ต ธมฺมชาต นิกขฺ นฺต ฯ
อภิ.๖๘
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 200
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 200

นิปุพฺโพ กมุ ปทวิกฺเขเป ฯ นิสทฺโท ธาตฺวตฺถพาธโก ฯ

พุธคมาทิตฺเถ กตฺตริ ปกฺกมาทีหิ นโต จาติ ตปจฺจยสฺส นฺตาเทโส
ธาตฺวนฺตโลโป จ โท ธสฺส จาติ สุตฺเต จสทฺเทน กสฺส ขตฺต
วคฺเค โฆสาทินา ทฺวิตฺต ฯ วานโต นิกฺขนฺต นิพฺพาน อมาทิปร-
ตปฺปุริโส ฯ นิพฺพาตีติ นิปุพฺโพ วา คติพนฺธเน ฯ นิสทฺโท
๑

ธาตฺวตฺถพาธโก ฯ วา วูปสเมตฺยาธิปฺปาโย ฯ ติวภิ ตฺติ ภูวาทิโต

อ โลปฺเจตฺตมกาโร ปรเทฺวภาโว าเน โท ธสฺส จาติ สุตฺเต
จสทฺเทน วทฺวยสฺส พทฺวย ฯ ราโค เอว อคฺคิ ราคคฺคิ ราคคฺคิ
อาทิ ยสฺส อคฺคิสฺส โส ราคคฺคิอาทิโก ตคฺคุโณ ฯ กวจิ
สมาสนฺตาทินา โก ฯ อาทิสทฺเทน โทสโมหาทีน คหณ ฯ
นิพฺพาติ วา เอเตนาติ นิพฺพาน กรณสาธน ฯ
ภวาภวนฺติ วิน...พนโตติ ปเท กมฺม ฯ วิน...นโตติ
วานาติ ปเท เหตุ ฯ วานสงฺขาตายาติ ตณฺหายาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
ตณฺหายาติ นิกฺขนฺตนฺติ ปเท อปาทาน ฯ นิกฺขนฺตนฺติ ธมฺมชาตนฺติ
ปทสฺส วิเสสน ฯ ธมฺมชาตนฺติ สฺี ฯ นิพฺพาตีติ กตฺตุวาจก ฯ
วาสทฺโท วิกปฺปตฺโถ ฯ เอเตนาติ นิพฺพาตีติ ปเท กรณ ฯ
ราค...ทิโกติ นิพฺพาตีติ ปเท กตฺตา ฯ อิตีติ นิพพฺ านนฺติ ปเท
เหตุ ฯ นิพพฺ านนฺติ สฺา ฯ
[๙๖] เอว ตตฺถ วุตฺตาติอาทิคาถาย อตฺถวณฺณน กตฺวา
อิทานิ นิทฺเทสวณฺณน กาตุกาโม อาจริโย อิทานิตฺยาทิมาห ฯ
๑. วา คติคนฺถเนสูติป ฯ
อภิ.๖๘
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 201
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 201

วิภาควนฺตาน ธมฺมาน สภาววิภาวน สภาวสฺส ปกาสน วิภาเคน

วิภาค วินา วชฺเชตฺวา ยสฺมา น โหติ ตสฺมา ยถาอุทฺทิฏาน
อุทฺทิฏปฺปการาน อภิธมฺมตฺถาน อุทฺเทสกฺกเมน วิภาค วิภชน
ทสฺเสตุ จิตฺต ตาว ปม ภูมิ...นิทฺทิสติ ุ อิทานิ อารภนฺโต
อาจริโย อาห ตตฺถ...อาทีติ โยชนา ฯ
วิภชน วิภาโค ธมฺมาน ภูมชาตฺยาทินา วิภชนกิริยา ฯ
ภช ปุถุกรเณ ภาเว จาติ ณ ณโลปวุฑฺฒิ กคา จชาน ฯ
วิภาโค เอเตสมตฺถีติ วิภาควนฺตา วิภาโค วิภชน เอเตส
ธมฺมาน อตฺถิ อิติ ตสฺมา เต ธมฺมา วิภาควนฺตา ฯ เอเตสนฺติ
อตฺถีติ ปเท สมฺปทาน ฯ คุณาทิโต วนฺตุ ฯ ภวน ภาโว ฯ อตฺตโน
ภาโว สภาโว กามาวจรภาวาทิกา กุสลภาวาทิกา จ อตฺตโน
ปกติ อิตฺยตฺโถ ฯ วิภาวิยเต ปกาสิยเต วิภาวน ภาวสาธน ฯ
สภาวสฺส วิภาวน สภาววิภาวน ฯ วิภชน วิภาโค ฯ ปกาโร
อุทฺทิฏโ เยส เต ยถาอุทฺทิฏา เยส ธมฺมาน จิตฺตนฺตฺยาทิโก
ปกาโร วิเสโส อาจริเยน อุทฺทิฏโ  เต ธมฺมา ยถาอุท-
ทิฏา ตคฺคุโณ ฯ อภิธมฺเม วุตฺตา อตฺถา อภิธมฺมตฺถา ฯ
อุทฺเทสสฺส กโม อุทฺเทสกฺกโม จิตฺต เจตสิก รูป นิพฺพานนฺติ
เอว ทุทฺเทสสฺส ปฏิปาฏิตฺยตฺโถ ฯ วิภชน วิภาโค ฯ ภูมีติ
กามรปารูปโลกุตฺตรภูมิวเสน จตุพฺพิธา ภูมิ ฯ ภวนฺติ เอตฺถาติ
ภูมิ สตฺตา ธมฺมา จ เอตฺถ าเน อวตฺถายฺจ ภวนฺติ
อภิ.๖๘
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 202
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 202

ปวตฺตนฺติ อิติ ตสฺมา าน อวตฺถา จ ภูมิ นาม าน

อวตฺถา จ ฯ อวตฺถาป หิ อวตฺถานวนฺตาน ปวตฺติฏาน วิย
คยฺหติ ฯ เอว หิ เนส สุขคฺคหณ โหติ ฯ อวตฺถา เจตฺถ
ธมฺมาน กามตณฺหาทีหิ ปริจฺฉินฺนาปริจฺฉินฺนภาโว ฯ ตตฺถ ปุรมิ า
ติสฺโส ภูมิโยบ อุภยวเสน เวทิตพฺพา อิตรา อวตฺถาวเสเนว ฯ
น หิ โลกุตตฺ รธมฺมา กามภวาทิโต อฺ านมุปลพฺภนฺตีติ ฯ
ภู สตฺตาย กาเล วตฺตมานาตีเต ณฺวาทโยติ มิปจฺจโย ฯ ภวนฺติ
เอตฺถ วิสทิสาป สทิสาการาติ ชาติ กุสลาทโย ธมฺมา วิสทิสาป
สทิสาการา เอตฺถ อากาเร ภวนฺติ ปวตฺตนฺติ อิติ ตสฺมา
โส อากาโร ชาติ สมานากาโร ฯ กุสลากุสลวิปากกิริยาวเสน
จตุพฺพิธา ชาติ ฯ ชน ชนเน อิตฺถิยมติยโว วาติ ติ คมขน-
หนรมาทีนมนฺโตติ ธาตฺวนฺตโลโป กฺวจิ ธาตูติอาทินา อการสฺส
ทีฆตฺต ฯ โสมนสฺสาทีหิ สมจิตฺตสฺส เอกุปฺปาทาทีหิ ปกาเรหิ
ยุชฺชน สมฺปโยโค ฯ โสมนสฺสุเปกฺขาทิฏิสมฺปโยโค ปฏิฆสมฺ-
ปโยโค าณสมฺปโยโคติ เอว เตสุ เตสุ จิตฺเตสุ สมฺปโยโค
อากาโร ฯ ภูมิ จ ชาติ จ สมฺปโยโค จ ภูมิ...โยโค ฯ
ภูมิสมฺปโยคาทโย เยส สงฺขาราทีน เต ภูมิ...โยคาทโย ฯ
อาทิสทฺเทน สงฺขารชฺฌานาลมฺพนมคฺคาน คหณ ฯ กสฺมา ฯ
ปรโต เอว ตาว จิตฺต ภูมิชาติสมฺปโยคสงฺขารชฺฌานาลมฺพนมคฺค-
เภเทนาติ วกฺขมานวจนสฺส ทสฺสนโต ฯ วสน สมฺพชฺฌน วโส
ภูมิชาติสมฺปโยคาทีน วโส ภูมิ...วโส ฯ
อภิ.๖๘
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 203
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 203

ตตฺถ จิตฺต ตาว ภูมิวเสน วิภชิตฺวาติ อิท ตฺตถ จิตฺต

ตาว จตุพฺพิธ...โลกุตฺตรฺเจติ อิท นิทฺเทส สนฺธายาห
ชาติสมฺปโยคสงฺขารวเสนาติ อิท ตตฺถ กตมนฺตยฺ าทิก กามาวจรจิตฺต-
นิทฺเทส ชาติสมฺปโยคชฺฌานวเสนาติ อิท รูปาวจรจิตฺตนิทฺเทส
ชาติสมฺปโยคาลมฺพนวเสนาติ อิท อรูปาวจรจิตฺตนิทฺเทส ชาติสมฺ-
ปโยคมคฺควเสนาติ อิท โลกุตฺตรจิตฺตนิทฺเทส สนฺธายาหาติ
ทฏพฺพ ฯ นิรวเสสโต ทสฺสนตฺถ นิทฺทิสิตุ ฯ อารภิสฺสตีติ
อารภนฺโต อาจริโย ฯ ตตฺถ จิตฺต ตาว อิติ วจน อาทิ ยสฺส
วจนสฺส ต ตตฺถ จิตฺต ตาวาติอาทิ ตคฺคุณพหุพฺพิหิ ฯ
อิทานีติ อารภนฺโต อาหาติ ปททฺวเย กาลสตฺตมี ฯ
ยสฺมาติ น โหตีติ ปเท กิริยาปรามสนเหตุ ฯ วิภาควนฺตานนฺติ
ธมฺมานนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ ธมฺมานนฺติ สภาวาติ ปเท
สมฺพนฺโธ ฯ สภา...วนนฺติ น โหตีติ ปเท กตฺตา ฯ วิภาเคนาติ
วินาติ ปเท กมฺม อปาทาน วา ฯ วินาติ น โหตีติ ปเท
วิเสสน ฯ นาติ ปฏิเสโธ ฯ โหตีติ กตฺตุวาจก ฯ ตสฺมาติ
ทสฺเสตุนฺติ ปท าปกเหตุ ฯ ยถา...านนฺติ อภิ...ถานนฺติ ปทสฺส
วิเสสน ฯ อภิ...ถานนฺติ วิภาคนฺติ ปเท กมฺม ฯ อุทฺเท...
เมนาติ วิภาคนฺติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ วิภาคนฺติ ทสฺเสตุนฺติ
ปเท กมฺม ฯ ทสฺเสตุนฺติ นิทฺทิสิตุนฺติ ปเท ตทตฺถสมฺปทาน ฯ
จิตฺตนฺติ วิภชิตฺวาติ ปเท กมฺม ฯ ตาวาติ วิภชิตฺวาติ ปเท
อภิ.๖๘
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 204
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 204

กิริยาวิเสสน ฯ ภูมิ...เสนาติ วิภชิตฺวาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ

วิภชิตฺวาติ นิทฺทิสิตุนฺติ ปเท สมานกาลกิริยา ฯ นิทฺทิสิตุนฺติ
อารภนฺโตติ ปเท สมฺปทาน ฯ อารภนฺโตติ อาจริโยติ ปทสฺส
วิเสสน ฯ อาจริโยติ อาหาติ ปเท กตฺตา ฯ อาหาติ กตฺตุวาจก ฯ
ตตฺถ...อาทีติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
[๙๗] ตาวสทฺโท ปมกมวคฺคพฺภนฺตราเปกฺขนานุชานน-
สงฺขาเตสุ จตูสุ อตฺเถสุ วตฺตติ อิธ ปน ตาวสทฺโท ปมตฺเถ
วตฺตตีติ าเปนฺโต อาห ตาวสทฺโทติอาทึ ฯ ตาวสทฺโท ปมนฺติ
เอตสฺส สทฺทสฺส อตฺเถ วตฺตติ ฯ ตาว อิติ สทฺโท
ตาวสทฺโท ฯ
ตาวสทฺโทติ วตฺตตีติ ปเท กตฺตา ฯ ปมนฺติ เอตสฺสาติ
ปทสฺส สรูป เอตสฺสาติ อตฺเถติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ อตฺเถติ
วตฺตตีติ ปเท อาธาโร ฯ
[๙๘] นนุ ตาวสทฺโท จตุพฺพิธ โหตีติ เอตฺถ โหตีติ
ปเทน สมฺพชฺเฌยฺย เอว ตาวสทฺทสฺส โหตีติ ปเทน สมฺพนฺเธ
สติ ตาวสทฺโท กิมตฺถวาจโกเยว ภเวยฺย น ปมตฺถวาจโก
ตตฺถ จิตฺต ตาวาติ เอตฺถ ปน อตฺโถ กึ ภเวยฺยาติ มนสิกตฺวา
อาห ยถา...เหตฺถตฺโถติ ฯ หิ สจฺจ ยถา...ธมฺมตฺเถสุ ปม
จิตฺต มยา นิทฺทิสิยติ อิติ อย เอตฺถ ตตฺถ จิตฺต ตาวาติ
นิทฺเทเส อตฺโถ ฯ
อภิ.๖๘
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 205
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 205

ยถา...สูติ อิท ตตฺถาติ ปเทน ปจฺจามฏสฺส อตฺถสฺส

าปก ฯ กสฺมา ปน วุจฺจเตติ กิริยาปท อปกฺขิปต ฺวา
นิทฺทิสิยตีติ กิริยาปท ปกฺขิตฺตนฺติ ปุจฺฉา ฯ ตตฺถ จิตฺต ตาวาติ
วจนสฺส นทฺเทสภาวโต นิทฺเทสานุรูปตฺถ นิทฺทิสยิ ตีติ กิริยาปท
ปกฺขิตฺตนฺติ วิสชฺชน ฯ กสฺมา ปน ตตฺถ จิตฺต ตาวาติ เอตฺถ
วจเน อวิชฺชมาน นิทฺทิสยิ ตีติ กิริยาปท ฏีกาจริเยน ปกฺขิตฺตนฺติ
ปุจฺฉา ฯ สจฺจ นิทฺทิสิยตีติ ปท นตฺถิ อตฺถคฺคหเณ ปน
นิทฺทิสิยตีติ กิริยาปเท ปกฺขิตฺเต ปมตฺถวาจโก ตาวสทฺโท
จตุพฺพิธ โหตีติ เอตฺถ วจเน โหตีติ ปเทน สมฺพชฺเฌยฺย เอว
สมฺพชฺฌเน สติ ตตฺถ จิตฺต กามาวจร...โลกุตฺตรฺจ อิติ เอว
จตุพฺพิธ ตาว ปม โหตีติ อตฺโถ ภเวยฺย โส อตฺโถ น
ยุชฺชติ กสฺมา ปจฺฉา จตุพฺพิธจิตฺตโต อเนกวิธจิตฺตสฺสาภาวโต
ยทิ ปน กมวาจโก ตาวสทฺโท อธิปฺเปโต ตตฺถ จิตฺต กามา...
รฺจ อิติ จตุพฺพิธ ตาว กเมน โหตีติ อตฺโถ ภเวยฺย โสป
อตฺโถ น ยุชชฺ ติ จิตฺต หิ ภูมิกฺกเมน จตุพฺพิธ โหติ ตาวสทฺโท
จ เจตสิกาทินิทฺทิสนโต ปม จิตฺตสฺส นิทฺทิสน สนฺธาย ปกฺขิตฺโต
ตสฺมา กมวาจโกป ตาวสทฺโท น ยุชชฺ ตีติ ฯ
ยถา...จตูสูติ ปททฺวย อภิธมฺมตฺเถสูติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
อภิ...เถสูติ นิทฺธารณ ฯ ปมนฺติ นิทฺทิสิยตีติ ปเท กิริยา
วิเสสน ฯ จิตฺตนฺติ นิทฺทิสิยตีติ ปเท วุตฺตกมฺม ฯ นิทฺทิสิยตีติ
อภิ.๖๘
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 206
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 206

กมฺมวาจก ฯ อิตีติ อยนฺติ ปทสฺส สรูป ฯ อยนฺติ อตฺโถติ

ปทสฺส วิเสสน ฯ หิสทฺโท ทฬฺหีกรณ ฯ เอตฺถาติ อตฺโถติ
ปเท วิสยาธาโร ฯ อตฺโถติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
[๙๙] จตุพฺพิธนฺติ ปทสฺส พหุพพฺ ิหิภาวเยว าเปนฺโต
จตฺตาโรตฺยาทิมาห ฯ อสฺส จิตฺตสฺส วิธา ปการา จตฺตาโร
อิติ ตสฺมา ต จิตฺต จตุพฺพิธ อตคฺคุณพหุพฺพิหิ ฯ
วิธสทฺโท มานโกฏาเสสุป วตฺตติ ตสฺมา เต นิวตฺเตตุ
วิธา ปการาติ วุตฺต ฯ นานปฺปกาเร อวยเว ธาเรนฺตีติ วิธา
เย ปการา นานปฺป...ธาเรนฺติ อิติ ตสฺมา เต ปการา วิธา ฯ
วิปุพฺโพ ธา ธารเณ สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี วาติ อ ฯ
จตฺตาโรติ วิธาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ วิธา ปการาติ
ลิงฺคตฺโถ ฯ อสฺสาติ ปการาติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ อิตีติ จตุพฺพิธนฺติ
ปเท เหตุ ฯ จตุพฺพิธนฺติ จิตฺตนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
ตตฺถ...โลกุตฺตรฺเจติ เอตฺถาย โยชนา ตตฺถ เตสุ
ยถาอุทฺทิฏเสุ จตูสุ อภิธมฺมตฺเถสุ ตาว ปม จิตฺต มยา
นิทฺทิสิยติ จิตฺต กามาวจร...โลกุตฺตรฺจ อิติ เอว จตุพฺพิธ
โหตีติ ฯ
[๑๐๐] กสฺมา ปน กามาวจร...โลกุตฺตรฺเจติ เอว
อนุกฺกเมน จิตฺตาน นิทฺเทโส กโตติ เหตุปุจฺฉ อนฺธายาห
ยสฺมาตฺยาทึ ฯ จตุภูมิกา เอเต ธมฺมา ยสฺมา ปน อนุปุพฺพปฺปณีตา
อภิ.๖๘
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 207
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 207

ตสฺมา หีน...เมน เตส จิตฺตาน นิทฺเทโส อาจริเยน กโตติ

โยชนา ฯ
ปนสทฺโท วิเสสตฺโถ ฯ จตูสุ ภูมีสุ ปวตฺตา จตุภูมิกา ฯ
ุปุพฺพาน ธมฺมาน อนุ อนุปุพฺพ อพฺยยีภาวสมาโส ฯ อุกฺกฏภาว
นีตา คตา ปณีตา ฯ โท ธสฺส จาติ จสทฺเทน นสฺส โณ ฯ
อนุปุพฺเพน ปณีตา อนุปุพฺพปฺปณีตา ฯ อติสเยน อุกฺกฏา อธิกา
อุกฺกฏโตป อติสเยน อุกฺกฏา อุกฺกฏตรา อุกฺกฏตรโตป
อติสเยน อุกฺกฏา อุกฺกฏตรตมา ฯ วิเสเส ตรตมิยิสฺสกิยิฏาติ
อติสเย ตรปจฺจโย ตโต อธิเก ตมปจฺจโย ฯ หีนา จ
อุกฺกฏา จ อุกฺกฏตรา จ อุกฺกฏตรตมา จ หีนกุ ฺกฏอุกฺกฏ-
ตรตมา ฯ เตสุ วุฑฺฒีติอาทินา ตรตมาน ปจฺจยภาวโต สุอุจฺจาร-
ณตฺถ อนฺเต อุกฺกฏสทฺทโลโป ฯ หีนุกฺกฏอุกฺกฏตรตมาน
อนุกฺกโม หีนุ...กโม ฯ
ยสฺมาติ อนุ...ปณีตาติ ปเท เหตุ ฯ เอเต จตุภูมิกา
อนุ...ณีตาติ ปทตฺตย ธมฺมาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ ธมฺมาติ
ลิงฺคตฺโถ ฯ ตสฺมาติ กโตติ ปเท เหตุ ฯ หีนุ...เมนาติ กโตติ
ปเท ตติยาวิเสสน ฯ เตสนฺติ นิทฺเทโสติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ
นิทฺเทโสติ กโตติ ปเท กมฺม ฯ กโตติ กมฺมวาจก ฯ
[๑๐๑] อวยวตฺถ ทสฺเสนฺโต อาห ตตฺถตฺยาทึ ฯ ตตฺถ
กามาวจรนฺติอาทิปเท วิคฺคโห เอว ปณฺฑิเตน กาตพฺโพ ฯ
อภิ.๖๘
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 208
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 208

โย วตฺถุกาม กาเมติ ปฏเติ อิติ ตสฺมา โส ธมฺโม กาโม ฯ

กาโมติ นิจฺจ ปุลิงฺโค ฯ กมุ อิจฺฉาย วิสรุชปทาทิโต
ณ การิตานณฺโณ โลป อสโยคานฺตสฺส วุฑฺฒิ การิเต ฯ
อยฺตฺถ มาโรป จนฺโทป กาโม นาม อตฺถิ ตสฺมา กามตณฺหาติ
๑

วุตฺต ฯ กามา ตณฺหา กามตณฺหา ฯ กาเม วา ปวตฺตา ตณฺหา

กามตณฺหา ฯ กามาวจรธมฺมวิสยตณฺหาเยต อธิวจน ฯ
ตตฺถาติ กาตพฺโพติ ปเท อาธาโร ฯ โย ธมฺโมติ
กาเมตีติ ปเท กตฺตา ฯ กาเมตีติ กตฺตุวาจก ฯ อิตีติ กาโมติ
ปเท เหตุ ฯ กาโมติ สฺา ฯ กามตณฺหาติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
[๑๐๒] สา กามตณฺหา เอตฺถ จตุปฺาสจิตฺเตน อาลมฺพ...
วเสน อารมฺมณกรณวเสน อวจรติ ปวตฺตติ อิติ ตสฺมา ต
จิตฺต กามาวจร นาม ฯ
วาจกมเปกฺขิตฺวา โสติ วตฺตพฺพ เอว โสติ วจเน วุตฺเต
สติ สามฺ ภเวยฺย ตสฺมา วาจกมเปกฺขิตฺวา สาติ วุตฺต ฯ
อาคนฺตฺวา ลมฺพนฺติ เอตฺถาติ อาลมฺพน จิตฺตเจตสิกา ตณฺหา
วา เอตฺถ จิตฺเต อาคนฺตฺวา ลมฺพนฺติ อิติ ตสฺมา ต จิตฺต
อาลมฺพน ฯ อาปุพฺโพ ลพิ อวสสเน ฯ อวสสน อวลมฺพน ฯ
กตฺตุกรณปฺปเทเสสุ จ อนกา ยุณฺวูน เตสุ วุฑฺฒีติอาทินา
พินฺทาคโม วคฺคนฺต วา วคฺเค ฯ อาลมฺพณ อิติป รหาทิโต โน ณ ฯ
ตณฺหาย กริยเต กรณ ภาวสาธน ฯ ตณฺหายาติ กริยเตติ
๑. ฉนฺโทปติ ภเวยฺย ฯ
อภิ.๖๘
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 209
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 209

ปเท กตฺตา ฯ อาลมฺพนสฺส กรณ อาลมฺพนกรณ ฯ

อาลมฺพนสฺสาติ กรณนฺติ ปเท กมฺม ฯ วสน สมฺพชฺฌน วโส
อาลมฺพนกรณสฺส วโส อาลมฺพนกรณวโส ฯ อาลมฺพนกรณวเสนาติ
อิมินา วิเสสนปเทน สมฺปโยควเสน อาลมฺพิตพฺพธมฺมวเสน วิปาก-
ทานวเสนาติ ตีณิ วิเสสนานิ นิวตฺเตติ ฯ สมฺปโยควเสน หิ
อวจรณ คหเณ ตณฺหาย อสมฺปยุตฺตาน อฏ โลภมูลานิ เปตฺวา
เสสาน ฉจตฺตาฬีสกามาวจรจิตฺตาน สงฺคโห น สิยา ฯ
อาลมฺพิตพฺพธมฺมวเสน อวจรณ คหเณ อนารมฺมณาน ทฺวิปฺจ-
วิฺาณมโนธาตุตฺตยสงฺขาตาน เตรสจิตฺตาน สงฺคโห น สิยา ฯ
อาลมฺพิตพฺพธมฺมวเสนาติ กามาวจรจิตฺเตหิ อาลมฺพิตพฺพตณฺหาวเสน ฯ
นตฺถิ ตณฺห อาลมฺพน เอเตส จิตฺตานนฺติ อนารมฺมณานิ ฯ
วิปากทานวเสน อวจรณ คหเณ ทฺวาทสากุสลอฏมหากุสลเอกา-
ทสกิริยาจิตฺตาน สงฺคโห น สิยา ฯ ตสฺมา อาลมฺพนกรณวเสนาติ
อิท วิเสสน สพฺพกามาวจรจิตฺตาน สงฺคณฺหณตฺถ ปกฺขิตฺต ฯ
อารมฺมณกรณวเสนาติป อตฺถิ ฯ
สาติ อวจรตีติ ปเท กตฺตา ฯ เอตฺถาติ อวจรตีติ ปเท
เวสยิกาธาโร ฯ อวจรตีติ กตฺตุวาจก ฯ อาลมฺพน...เสนาติ
อวจรตีติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ อิตีติ กามาวจรนฺติ ปเท เหตุ ฯ
กามาวจรนฺติ สฺา ฯ
[๑๐๓] เอว กามสทฺทสฺส กตฺตุวเสน อตฺถ ทสฺเสตฺวา
อภิ.๖๘
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 210
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 210

อิทานิ กมฺมวเสน อตฺถ ทสฺเสนฺโต อาห กามิยติตฺยาทึ ฯ วา

โย กามภโว กามตณฺหาย กามิยติ ปฏิยติ อิติ ตสฺมา โส
กามภโว กาโม ฯ
กามิยตีติ กมฺมวาจก อาขฺยาตปท ฯ อิตีติ กาโมติ ปเท
เหตุ ฯ กาโมติ สฺา ฯ
[๑๐๔] เตภูมิกวฏฏกาโฒ นาม อตฺถิ ตสฺมา เอกา...ภโวติ
วุตฺต ฯ เอเกน อธิกา ทส เอกาทส เอกาทส วิธา ปการา
เอตสฺส ภวสฺสาติ เอกาทสวิโธ ฯ กาเมตีติ กาโม กามตณฺหา ฯ
กาโม ภวติ เอตฺถ ปเทเสติ กามภโว จตุราปายมนุสฺสฉกามา-
วจรวเสน เอกาทสกามภูมิ ฯ ย จิตฺต ตสฺมึ เอกาทสวิเธ กามภเว
เยภุยฺเยน อวจรติ ปวตฺตติ อิติ ตสฺมา ต จิตฺต กามาวจร ฯ
เอกา...วิโธติ กามภโวติ ปทสฺส วิเสสน ฯ กามภโวติ
ลิงฺคตฺโถ ฯ ตสฺมินฺติ อวจรตีติ ปเท อาธาโร ฯ เยภุยฺเยนาติ
อวจรตีติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ อวจรตีติ กตฺตุวาจก ฯ อิตีติ
กามาวจรนฺติ ปเท เหตุ ฯ กามาวจรนฺติ สฺา ฯ
[๑๐๕] น ตสฺมึ อวจรตีติ กามาวจรนฺติ เอตฺตกเมว
วตฺตพฺพ กสฺมา เยภุยฺเยน อวจรตีติ วุตฺตนฺติ โจทน สนฺธายาห
เยภุยฺเยนาติอาทึ ฯ หิ สจฺจ เยภุยฺเยน จรณสฺส อธิปฺเปตตฺตา...
อิมสฺส จิตฺตสฺส กามาวจรภาโว กามาวจรสฺา อุปปนฺโน
ยุตฺโต โหติ ฯ
อภิ.๖๘
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 211
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 211

จริยเต ปวตฺติยเต จรณ ฯ หิสทฺโท ทฬฺหีกรณ ฯ

อธิปฺปยตีติ อธิปฺเปต อธิปฺเปตสฺส จรณสฺส ภาโว อธิปฺเปตตฺต ฯ
รูปภโว จ อรูปภโว จ รูปารูปภโว ฯ ปวตฺตีติ ปวตฺต
จิตฺต ฯ อปสทฺโท กามภว สมฺปณฺเฑติ ฯ กามาวจร อิติ ภาโว
นาม กามาวจรภาโว ฯ อุปปชฺชตีติ อุปปนฺโน ฯ อุปปุพฺโพ
ปท คติมฺหิ พุธคมาทิตฺเถ กตฺตริ ภิทาทิโต อินฺนอนฺนอีณา
วาติ ปจฺจยสฺส อนฺโน ธาตฺวนฺตสฺส โลโป จ ฯ อิธ ปน
อุปสทฺโท ยุตฺตวาจโก ฯ ธาตุ อุปสคฺคานุวตฺตโก ตสฺมา ยุตฺโตติ
วุตฺต ฯ
เยภุยฺเยนาติ จรณสฺสาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ จรณสฺสาติ
ิอธิปฺเปตตฺตาติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ หิ ทฬฺหี ฯ อธิปฺเปตตฺตาติ
อุปปนฺโนติ ปเท เหตุ ฯ รูปา...ภเวติ ปวตฺตสฺสาติ ปเท
อาธาโร ฯ ปวตฺตสฺสาปติ อิมสฺสาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ อิมสฺสาติ
กามา...ภาโวติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ กามา...ภาโวติ โหตีติ ปเท
ปกติกตฺตา ฯ อุปปนฺโนติ โหตีติ ปเท วิกติกตฺตา ฯ โหตีติ
กตฺตุวาจก ฯ
[๑๐๖] ภูมิมุขฺยโต กามาวจโร นาม จิตฺต อุปจารโต
กามาวจรนฺติ เอว อปร นย ทสฺเสนฺโต กามภโวตฺยาทิมาห ฯ
วา กาโม กามตณฺหา เอตฺถ เอกาทสวิเธ กามภเว อวจรติ
ปวตฺตติ อิติ ตสฺมา กามภโวเยว กามาวจรโร ฯ กาโม ภวติ
อภิ.๖๙
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 212
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 212

เอตฺถาติ กามภโว ฯ ยาคโม สุอุจฺจารณตฺถ ปกฺขิตฺโต ฯ

เอวสทฺโท จิตฺต นิวตฺเตติ ฯ
กามภโวเยวาติ สฺี ฯ วาสทฺโท วิกปฺปตฺโถ ฯ กาโมติ
อวจรตีติ ปเท กตฺตา ฯ เอตฺถาติ อวจรตีติ ปเท อาธาโร ฯ
อวจรตีติ กตฺตุวาจก ฯ อิตีติ กามาวจโรติ ปเท เหตุ ฯ
กามาวจโรติ สฺา ฯ
[๑๐๗] อิมสฺมึ นเย ภโว กามาวจโร นาม จิตฺต ปน
กถนฺติ โจทน สนฺธายาห ตตฺถตฺยาทึ ฯ อุทาหรณ ทสฺเสนฺโต
อาห มฺจาตฺยาทึ ฯ ตตฺถ กามาวจรภเว ปวตฺตมฺป จิตฺต
นิสฺสิเต จิตฺเต นิสฺสยโวหาเรน นิสฺสยนามวเสน กามาวจร นาม
มฺจา...อาทีสุ ปโยเคสุ นิสฺสิเตสุ ชเนสุ นิสฺสยโวหาเรน มฺจา
นาม มฺจฏา ชนา วิยาติ โยชนา ฯ
อปสทฺโท น เกวล กามภโว กามาวจโร นามาติ าเปติ ฯ
นิสฺสยตีติ นิสฺสิต ย จิตฺต ภว นิสฺสยติ อิติ ตสฺมา
ต จิตฺต นิสสฺ ิต ฯ นิปุพโฺ พ สิ เสวาย พุธคมาทิตฺเถ กตฺตริ
ยถาคมมิกาโร ปร...าเน ฯ นิสฺสยติ ตนฺติ นิสฺสโย จิตฺต
ต ภว นิสฺสยติ อิติ ตสฺมา โส ภโว นิสฺสโย อวุตฺตกตฺตุ-
สาธน ฯ นิปุพฺโพ สิ เสวาย สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี วาติ อ
อฺเสุ จ อิสฺเส เอ อย ฯ โวหาริยติ เอเตนาติ โวหาร ภโว
ปณฺฑิเตน เอเตน นาเมน โวหาริยติ กถิยติ อิติ ตสฺมา ต นาม
อภิ.๖๙
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 213
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 213

โวหาร ฯ วิโอปุพฺโพ หร กถเน วิสรุชปทาทิโต ณ ณโลปวุฑฺฒิ ฯ

นิสฺสยสฺส โวหาโร นิสสฺ ยโวหาโร ฯ มฺจา มฺจฏา
ชนา อุกฺกฏึ อุจฺจาสทฺท กโรนฺติ ฯ มฺเจนฺติ ปุคฺคล
ธาเรนฺตีติ มฺจา เย กุลรี ปาทาทโย มฺจา ปุคฺคล มฺเจนฺติ
ธาเรนฺติ อิติ ตสฺมา เต กุลีรปาทาทโย มฺจา นาม ฯ มจิ
ธารเณ สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี วาติ อ เตสุ วุฑฺฒีติอาทินา ปุพฺเพ
นิคฺคหิตาคโม วคฺคนฺต ฯ อิธ มฺจสทฺโท มฺจฏชนวาจโก
อธิปฺเปโต ฯ กสิยเตติ กฏิ โย สทฺโท ชเนน กสิยเต
อุจฺจาริยเต อิติ ตสฺมา โส สทฺโท กฏิ ฯ กส พฺยตฺตสทฺเท
ภาวกมฺเมสุ ต อิติ กมฺเม โต สาทิสนฺตปุจฺฉภฺชหสาทีหิฏโติ
ธาตฺวนฺเตน สห ตการสฺส ฏาเทโส นทาทิโต วา อี กฺวจาทิ-
มชฺฌุตฺยาทินา ปุน รสฺโส ฯ อุจฺจา กฏิ อุกกฺ ฏิ ฯ อุกฺกฏีติ
สทฺโท อิธ เจว อภิธมฺมาวตารฏีกาสุ จ อเนกโปตฺถเกสุ ทิสฺสติ ฯ
อุกฺกุฏีติป กิฺจิ อตฺถิ ฯ อุปุพฺโพ กุส สทฺเท ฯ เสส ปุพฺพ ว ฯ
อาทิสทฺเทน คามา โฆสนฺตีติอาทีน คหณ ฯ
ตตฺถาติ ปวตฺตมฺปติ ปเท อาธาโร ฯ ปวตฺตมฺปติ จิตฺตนฺติ
ปทสฺส วิเสสน ฯ จิตฺตนฺติ สฺี ฯ นิสฺสิเตติ โวหาเรนาติ ปเท
อาธาโร ฯ นิสฺส...เรนาติ กามาวจรนฺติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
กามาวจรนฺติ สฺา ฯ มฺจา...ทีสูติ มฺจา นามาติ ปเท
อาธาโร ฯ วิยาติ อุปมาโชตโก ฯ อิติสทฺโท สมาปนฺโน ฯ
อภิ.๖๙
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 214
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 214

[๑๐๘] คณฺฑภีรุกชนานุคฺคหตฺถ อล...กถายาติ วุตฺต ฯ

๑

อติวิสารณิยา อติวิยวิตฺถารณิยา กถาย อล อยุตฺต ฯ

อลสทฺโท ปฏิกฺเขเป วตฺตติ ฯ อติวิย วิสารยิตพฺพาติ
อติวิสารณี ยา กถา มยา อติวิย วิสารยิตพฺพา อิติ ตสฺมา
สา กถา อติวิสารณี ฯ อติวิปุพฺโพ สร วิสรเณ ฯ วิสรณ
วิตฺถารณ ฯ กตฺตุกรณปฺปเทเสสุ จ อนกา ยุณฺวูน นเย นทา-
ทิโต วา อี ฯ อติวิสาริณิยาติป อตฺถิ ฯ เตสุ วุฑฺฒีติอาทินา
วุฑฺฒิ อการสฺสิ จ ฯ อติวิสารณิยาติ อิธาภาโว ว วิเสโส ฯ
กเถตพฺพาติ กถา ยา วาจา มยา กเถตพฺพา อิติ ตสฺมา
สา วาจา กถา ฯ
อติวิสารณิยา กถายาติ อิมินา วจเนน อฏสาลินิย วุตฺต
ยสฺมึ ปน ปเทเส ทุวิโธ เจโส กาโม ปวตฺติวเสน อวจรติ
โส...อปจ กามภวสงฺขาเต กาเม ปฏิสนฺธึ อวจาเรตีติ กามา-
วจรนฺติ วจน าเปติ ฯ ตฺจ วจน อตฺถิเกหิ อิธาหริตฺวา
วตฺตพฺพ มย ปน วณฺณยิสฺส สมาเสนาติ วุตฺตตฺตา น
วทามาตฺยาธิปฺปาโย ฯ
[๑๐๙] โสตูน ยถาวุตฺตตฺถสฺส สุขาวธารณตฺถ ยถาวุตฺตตฺถ-
สงฺคห กโรนฺโต อาห โหติตฺยาทึ ฯ กาโม...ภเว อิติ เอว
ยถาวุตฺตตฺถสฺส สงฺคโห เอตฺถ กามาวจรสทฺทตฺถวณฺณนาธิกาเร
โหติ จ ฯ กาโม เอตฺถ จิตฺเต อวจรติ อิติ ตสฺมา ต จิตฺต
๑. สณฺหภีรุก...อิติ มฺเ ฯ
อภิ.๖๙
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 215
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 215

กามาวจร ภเว วา ย จิตฺต กาเม ภเว อวจรติ อิติ

ตสฺมา ต จิตฺต กามาวจร ภเว จิตฺต านุปจารโตป านสฺส
อุปจารโตป อุปจรเณน กามาวจร นาม ภเวติ โยชนาฯ
โหติ เจตฺถาติ เอตฺถ สงฺคโหติ ปาเสโส ปกฺขิปตพฺโพ ฯ
เอว ปกฺขิปน เหฏา อย ปเนตฺถ สงฺคโหติ วจเนน สเมติ ฯ
จสทฺโท วคฺคพฺภนฺตราภิธาเน วตฺตติ ฯ กาโม อวจรติ อิติ
เอตฺถาติ เฉโท ฯ ปุพฺโพ วา ปโร อสฺสรูปา มชฺเฌ ปุพฺพมโธ
สรา สเร โลป นเย ฯ กาเม อวจรติ อิตีติ เฉโท ฯ วาสทฺโท
วิกปฺโป ฯ ติฏนฺติ เอตฺถาติ าน ชนา เอตฺถ อาสเน
ติฏนฺติ อิติ ตสฺมา ต อาสน าน ฯ า คตินิวุตฺติมฺหิ
กตฺตุกรณปฺปเทเสสุ จ อนกา ยุณฺวูน เตสุ วุฑฺฒีติอาทินา
การสฺส ถกาโร ปรอการโลโป จ ฯ อุปจริยเต ปวตฺติยเต
อุปจาโร ภาวสาธน ฯ านสฺส ชนสงฺขาเต านมฺหิ อุปจาโร
ปวตฺตน านุปจาโร ฯ านุปจารโตติ านมฺหิ านสฺส
อุปจรเณน ตสฺส นามวเสนาติ อตฺโถ ฯ วาสทฺโท วิกปฺปตฺโถ ฯ
อปสทฺโท านุปจารโตปติ โยเชตพฺโพ ฯ อปสทฺโท อเปกฺขตฺโถ ฯ
เตน น เกวล จิตฺต มุขฺยโต กามาวจร นามาติ าเปติ ฯ
สงฺคโหติ โหตีติ ปเท กตฺตา ฯ โหตีติ กตฺตุวาจก ฯ
เอตฺถาติ โหตีติ ปเท อาธาโร ฯ กาโมติ อวจรตีติ ปเท
อภิ.๖๙
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 216
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 216

กตฺตา ฯ อวจรตีติ กตฺตุวาจก ฯ อิตีติ กามาวจรนฺติ ปเท เหตุ ฯ

เอตฺถาติ อวจรตีติ ปเท อาธาโร ฯ กาเมติ อวจรตีติ ปเท
อาธาโร ฯ อวจรตีติ กตฺตุวาจก ฯ อิตีติ กามาวจรนฺติ ปเท
เหตุ ฯ านุ...โตปติ กามาวจรนฺติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ ตนฺติ
ภเวติ ปเท ปกติกตฺตา ฯ กามาวจรนฺติ ภเวติ ปเท วิกติกตฺตา ฯ
ภเวติ กตฺตุวาจก ฯ อิตีติ สงฺคโหติ ปทสฺส สรูปนิทสฺสน ฯ
[๑๑๐] ยถาวุตฺตมตฺถ รูปารูปาวจเรสุ อติทิสฺสนฺโต อาห
รูปาตฺยาทึ ฯ รูปารูปาวจเรสุป...รห ปณฺฑิเตน ทฏพฺโพ ฯ
รูปาวจรฺจ อรูปาวจรฺจ รูปาวจรานิ จิตฺตานิ ฯ
อปสทฺโท กามาวจร อเปกฺขติ ฯ นิยตีติ นโย โย อตฺโถ
ปณฺฑิเตน นิยติ ายติ อิติ ตสฺมา โส อตฺโถ นโย ฯ นิ
นเย สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี วาติ อ อฺเสุ จ อิสฺเส เอ อย ฯ
อรหสฺส อนติกฺกมน ยถารห อพฺยยีภาโว ฯ ปสฺสติ พฺโพติ
ทฏพฺโพ โย นโย ปณฺฑิเตน ปสฺสิตพฺโพ อิติ ตสฺมา โส
นโย ทฏพฺโพ ฯ
รูปา...เรสุปติ ทฏพฺโพติ ปเท อาธาโร ฯ โส นโยติ
ทฏพฺโพติ ปเท กมฺม ฯ ยถารหนฺติ ทฏพฺโพติ ปเท กิริยา-
วิเสสน ฯ ทฏพฺโพติ กมฺมวาจก ฯ
รูปา...ทฏพฺโพติ วจเนน อิมมตฺถ าเปติ สีตาทินา
รูปยตีติ รูป ฯ รูป เอตฺถ ภเว อตฺถีติ รูป รูปภโว ฯ
อภิ.๖๙
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 217
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 217

สทฺทาทิโต ณ ฯ รูเป ปวตฺตา ตณฺหา รูป อุตฺตรปทโลป-

ตปฺปุริโส ฯ รูป เอตฺถ อวจรติ อาลมฺพนกรณวเสนาติ รูปาวจร ฯ
รูป รูปตณฺหา เอตฺถ ปณฺณรสจิตฺเต อาลมฺพ...วเสน อวจรติ
อิติ ตสฺมา ต จิตฺต รูปาวจร ฯ รูปฺจ โส ภโว จาติ วา
รูป อุตฺตรปทโลปกมฺมธารโย ฯ รูเป เยภุยฺเยน อวจรตีติ
รูปาวจร ฯ เยภุยฺเยน จรณสฺส หิ อธิปฺเปตตฺตา กามภเว
ปวตฺตสฺสป อิมสฺส รูปาวจรภาโว อุปปนฺโน โหติ ฯ รูปภโวเยว
วา รูป เอตฺถ อวจรตีติ รูปาวจโร ฯ ตตฺถ ปวตฺตมฺป จิตฺต
นิสฺสิเต นิสฺสยโวหาเรน ปูปาวจร มฺจา อุกฺกฏึ กโรนฺตีติ-
อาทีสุ วิยาติ ฯ โหติ เจตฺถ สงฺคโห
รูปวจรตีเตตฺถ รูเปวจรตีติ ฯ
านูปจารโต วาป ต รูปาวจร ภเวติ ฯ
นตฺถิ รูป เอตฺถาติ อรูป อรูปภโว พหุพฺพิหิ ฯ อรูเป
ปวตฺตา ตณฺหา อรูป อุตฺตรปทโลปตปฺปุริโส ฯ อรูป เอตฺถ
อวจรติ อาลมฺพนกรณวเสนาติ อรูปาวจร ฯ อรูป อรูปตณฺหา
เอตฺถ ทฺวาทสจิตฺเต อาลมฺพ...วเสน อวจรติ อิติ ตสฺมา ต
จิตฺต อรูปาวจร ฯ อรูปฺจ โส ภโว จาติ อรูป อุตฺตรปท-
โลปกมฺมธารโย ฯ อรูเป เยภุยฺเยน อวจรตีติ อรูปาวจร ฯ
เยภุยฺเยน จรณสฺส หิ อธิปฺเปตตฺตา รูปกามภเว ปวตฺตสฺสาป
อิมสฺส อรูปาวจรภาโว อุปปนฺโน โหติ ฯ อรูปภโวเยว วา
อภิ.๖๙
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 218
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 218

อรูป เอตฺถ อวจรตีติ อรูปาวจโร ฯ ตตฺถ ปวตฺตมฺป จิตฺต

นิสฺสิเต นิสฺสยโวหาเรน อรูปาวจร มฺจา อุกฺกฏึ กโรนฺตตี ิ-
อาทีสุ วิยาติ ฯ โหติ เจตฺถ
อรูปวจรตีเตตฺถ อรูเปวจรตีติ วา
านูปจารโต วาป ต อรูปาวจร ภเวติ ฯ
[๑๑๑] ย จิตฺต อุปาทา...กโต อนาสวภาเวน อุตฺตรติ
อติกฺกมติ อิติ ตสฺมา ต จิตฺต โลกุตตฺ ร ฯ
ภุส อาทิยนฺตีติ อุปาทานา เย ธมฺมา ภุส ทฬฺหคฺคาห
อาทิยนฺติ คณฺหนฺติ อิติ ตสฺมา เต ธมฺมา อุปาทานา ฯ อุปสทฺโท
ทฬฺหตฺโถ ฯ อาปุพฺโพ ทา คหเณ กตฺตุกรณปฺปเทเสสุ จ อนกา
ยุณฺวูน ฯ อุปาทานาน โคจรภูตา ขนฺธา อุปาทานกฺขนฺธา
มชฺเฒโลปจตุตฺถีตปฺปุริโส ฯ อุปาทานกฺขนฺธา อิติ สงฺขาตา กถิตา
อุปาทานกฺขนฺธสงฺขาตา ฯ ลุชชฺ นฺตีติ โลกา เย โลกิยธมฺมา
ลุชชฺ นฺติ ปลุชฺชนฺติ อิติ ตสฺมา เต ธมฺมา โลกา ฯ ลุจ อทสฺสเน
สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี วาติ ณฺวุปจฺจโย ณโลปวุฑฺฒิ จ กคา จชาน ฯ
ปจฺจยายตฺตวุตฺติตาย มคฺคผลธมฺมานมฺป สติป ลุชชฺ นปลุชฺชนตฺเถ
โลกิยธมฺมานเยว โลโกติ อธิปฺเปตตฺตา นตฺถิ โลกตฺตาปชฺชน ฯ
ตถาหิ เต โลกุตฺตราติ วุตฺตา ฯ อุปาทานกฺขนฺธสงฺขาตา จ เต
โลกา จาติ อุปา...โลกา ฯ กสฺมา ปน โลกโตติ อวตฺวา
อุปาทานกฺขนฺธสงฺขาต อิติ วิเสสน ปกฺขิตฺตนฺติ ฯ โลกสฺส สงฺขาร-
อภิ.๖๙
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 219
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 219

โลกาทิวเสน อเนกวิธตฺตา โลก สรูปโต าเปตุ อุปาทานกฺขนฺธ-

สงฺขาตาติ วิเสสน ปกฺขิตตฺ  ฯ มคฺคจิตฺตปฺปวตฺติกฺขณ สนฺธาย
อุตฺตรตีติ ปจฺจุปปนฺนวจน วุตฺต ฯมคฺคจิตฺต อิมินา คุเณเนว
อุตฺตรตีติ าเปตุ อนาสวภาเวนาติ วุตฺต ฯ อา สมนฺตโต
สวนฺตีติ อาสวา เย ธมฺมา อา สมนฺตโต สวนฺติ สนฺทนฺติ
ปวตฺตนฺติ อิติ ตสฺมา เต ธมฺมา อาสวา ฯ อาปุพฺโพ สุ คติมหฺ ิ
สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี วาติ อปจฺจโย อฺเสุ จ อุสฺโส โอ อว
สเร ฯ อตฺตานมารมฺมณ กตฺวา ปวตฺตมานา นตฺถิ อาสวา
เอเตส ธมฺมานนฺติ อนาสวา ฯ ภวนฺติ พุทฺธิสทฺทา เอตสฺมา
นิมิตฺตโตติ ภาโว คุโณ อนาสวาน ภาโว อนาสวภาโว ฯ
โลกโต อุตฺตรตีติ โลกุตฺตรนฺติ วิคฺคโห ฯ อุตฺตรนฺติ อุปุพฺโพ ตร
ตรเณ สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี วาติ ปจฺจุปฺปนฺเน อ ฯ สรูป าเปนฺโต
มคฺคจิตฺตนฺติ อาห ฯ มคฺเคน สมฺปยุตฺต จิตฺต มคฺคจิตฺต ฯ
อุปา...กโตติ อุตฺตรตีติ ปเท อปาทาน ฯ อุตตฺ รตีติ
กตฺตุวาจก ฯ อนา...เวนาติ อุตฺตรตีติ ปเท วิเสสนตติยา ฯ
อิตีติ โลกุตตฺ รนฺติ ปเท เหตุ ฯ โลกุตตฺ รนฺติ สฺา ฯ
มคฺคจิตฺตนฺติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
[๑๑๒] ผลจิตฺต กถนฺติ มนสิกตฺวา อาห ผลจิตฺตนฺติ-
อาทึ ฯ ผลจิตฺต ปน ตโต โลกโต อุตฺติณฺณ อิติ ตสฺมา
ผลจิตฺต โลกุตฺตร ฯ
อภิ.๖๙
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 220
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 220

ผลตีติ ผล ย จิตฺต ผลติ นิปฺผชฺชติ อิติ ตสฺมา ต

จิตฺต ผล ฯ ผล นิปฺผตฺติย สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี วาติ อ ฯ
ผลฺจ ต จิตฺตฺจาติ ผลจิตฺต ฯ ปนสทฺโท วิเสสตฺโถ ฯ
อุตฺตรติ อุตฺติณฺณ ย ผล อุตฺตริ อิติ ตสฺมา ต ผล
อุตฺติณฺณ ฯ อุปุพฺโพ ตร ตรเณ พุธคมาทิตฺเถ กตฺตริ ตราทีหิ
อิณฺโณติ ตปจฺจยสฺส อิณฺโณ ธาตฺวนฺตโลโป จ นเย ตสฺส
ทฺวิตฺต ฯ โลกโต อุตฺติณฺณนฺติ โลกุตฺตร ฯ อุปุพโฺ พ ตร
ตรเณ สพฺพโต...วาติ อตีเต อ ฯ
ผลจิตฺตนฺติ อุตฺติณฺณนฺติ ปเท กตฺตา ฯ ตโตติ อุตฺติณฺณนฺติ
ปเท อปาทาน อุตฺติณฺณนฺติ กตฺตุวาจก ฯ อิตีติ โลกุตฺตรนฺติ
ปเท เหตุ ฯ โลกุตฺตรนฺติ สฺา ฯ
[๑๑๓] อุตฺตรสทฺทสฺส อธิกตฺถวาจกภาเว คยฺหมาเน มคฺค-
ผลนิพฺพาน โลกุตฺตร นามาติ าเปนฺโต อาห อุภยมฺปตฺยาทึ ฯ
วา ปโร นโย ฯ นิพฺพาเนน สห อุภยมฺป มคฺคผล โลกโต
อุปาทานกฺขนฺธสงฺขาตโลกโต ยถาวุตฺตคุณวเสเนว อุตฺตร อธิก
วิสิฏตร อิติ ตสฺมา มคฺคผลนิพฺพาน โลกุตฺตร ฯ
ปสทฺโท อวยวาเปกฺโข ฯ สนฺตรุตฺตรปรมนฺเตน ภิกฺขุนาตฺยาทีสุ ๑

อุตฺตรสทฺโท อุตฺตราสงฺคาทีนมฺป วาจโก ตสฺมา อธิกนฺติ วิวรติ ฯ

วิเสโส๒ วุตฺโต ยถาวุตฺโต ยถาวุตฺโต คุโณ ยถาวุตฺตคุโณ
๑. วิ. มหาวิภงฺค. ๒/๔๑ ฯ ๒. วิเสเสนาติ ยุตฺตตร ฯ
อภิ.๖๙
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 221
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 221

อนาสวภาวสงฺขาโต คุโณ ฯ วสน สมฺพชฺฌน วโส ยถาวุตฺตคุณสฺส

วโส ยถา...วโส ฯ เอวสทฺโท น อยฺตรคุณวเสน อธิกนฺติ
าเปติ ฯ
อุภยมฺปต ิ ลิงฺคตฺโถ ฯ วาสทฺโท วิกปฺปตฺโถ ฯ สหาติ
อุภยมฺปติ ปทสฺส วิเสสน ฯ นิพฺพาเนนาติ สหาติ ปเท สหโยคตติยา ฯ
โลกโตติ อุตฺตรนฺติ ปเท อปาทาน ฯ อุตฺต...ธิกนฺติ อุภยมฺปติ
ปทสฺส วิเสสน ฯ ยถา...เนวาติ อุตฺตรนฺติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
อิตีติ โลกุตตฺ รนฺติ ปเท เหตุ ฯ มคฺคผลนิพฺพานนฺติ สฺี ฯ
โลกุตฺตรนฺติ สฺา ฯ
[๑๑๔] นนุ อิเมสุ จตุจิตฺเตสุ กามาวจรจิตฺต กุสลากุสล-
วิปากกิริยาเภเทน จตุพฺพิธ โหติ เตสุ กุสลจิตฺตว ปม
วตฺตพฺพ เอวมวตฺวา กสฺมา อาจริโย อกุสลาเหตุเกเยว ปม
ทสฺเสติ เตสุ อกุสลาเหตุเกสุ กสฺมา โลภสหคตจิตฺเตเยว ปม
ทสฺเสติ อาจริโย โลภสหคตจิตฺตานนฺตร เกน การเณน โทสมูล
ทสฺเสติ โทสมูลานนฺตร เกน การเณน โมหมูล ทสฺเสตีติ
โจทน ปริหริตุกามาห อิเมสุ ปนาตฺยาทึ ฯ อิเมสุ ปน จตูสุ
จิตฺเตสุ กามาวจรจิตฺตสฺส...ภาเวป สติ ปาปาเหตุกวชฺชาน...
ปาปาเหตุเกเยว จิตฺเต ปม ทสฺเสนฺโต อาจริโย เตสุ จ
ปาปาเหตุเกสุ ภเวสุ คหิตปฏิสนฺธิกสฺส สตฺตสฺส อาทิโต อาทิมฺหิ
วีถิ...เตเยว โลภสหคตจิตฺเต ปม ทสฺเสตฺวา ตทนนฺตร โลภ-
อภิ.๖๙
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 222
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 222

สหคตจิตฺตุปฺปาทานนฺตร ทฺวิเหตุกภาวสามฺเน ทฺวิเหตุกภาเวน

สมานภาเวน โทมนสฺสสหคตจิตฺเต ตทนนฺตร โทมนสฺสสหคตานนฺตร
เอกเหตุเก จ จิตฺเต ทสฺเสต โสมนสฺสสหคตนฺติ อาทินา นเยน
โลภมูล ตาว ปม เวทนา...ทสฺเสตีติ โยชนาฯ
ปนสทฺโท ปกฺขนฺตรตฺโถ ฯ กุสลฺจ อกุสลฺจ วิปากฺจ
กิริยา จ กุสลา...กิริยานิ ภิชฺชน เภโท กุสลากุสลวิปาก-
กิริยาน เภโท กุสล...เภโท ฯ จตฺตาโร วิธา ปการา อสฺส
จิตฺตสฺสาติ จตุพฺพิธ จตุพฺพิธสฺส ภาโว จตุพฺพิธภาโว ฯ
อปสทฺโท โจทกสฺส อรุจิสูจโน ฯ ปาปานิ จ อเหตุกานิ จ
ปาปาเหตุกานิ ฯ ปาปาเหตุกานิ วชฺเชนฺตีติ ปาปาเหตุกวชฺชานิ
จิตฺตานิ ฯ เอกูนสฏิยาติ โลกุตฺตรส อฏวิธเภท สนฺธาย วุตฺต ฯ
เอกนวุติยา วาติ จตฺตาฬีสวิธเภท สนฺธาย วุตฺต ฯ เอเกน อูนา สฏี
เอกูนสฏี ฯ เอเกน อธิกา นวุติ เอกนวุติ ฯ เอกู...ติยาติ
ปททฺวย นิจฺจมิตฺถีลิงฺโค ฯ วาสทฺโท วิกปฺปตฺโถ น สมุจฺจยตฺโถ ฯ
โสภณ อิติ นาม โสภณนาม ฯ โวหาริยเต โวหาโร ภาว-
สาธน ฯ โวหารสฺส กถนสฺส กรณ โวหารกรณ ฯ วกฺขมาโน
นโย วกฺขมานนโย ฯ ปาปานิ จ อเหตุกานิ จ ปาปาเหตุกานิ ฯ
ยาคโม สุอุจฺจารณตฺถ ปกฺขิตฺโต ฯ เอวสทฺโท เสสจิตฺตานิ
นิวตฺเตติ ฯ ทสฺเสตีติ ทสฺเสนฺโต อาจริโย ฯ จสทฺโท วากฺยารมฺโภ ฯ
คหิตา ปฏิสนฺธิ เยน สตฺเตน โส คหิตปฏิสนฺธิโก ฯ อาทิโตติ
อภิ.๖๙
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 223
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 223

เอตฺถ กฺวจิ โตติ โยควิภาเคน สตฺตมตฺเถ โต ฯ วิยนฺติ คจฺฉนฺติ

เอตายาติ วีถิ จิตฺตานิ เอตาย อาวลิยา วิยนฺติ คจฺฉนฺติ
ปวตฺตนฺติ อิติ ตสฺมา สา อาวลิ วีถิ จิตฺตปรมฺปรา ฯ วิ
คมเน วชาทีหิ ปพฺพชาทโย นิปจฺจนฺเตติ ถิปจฺจโย ฯ วีถิยา
อุปลกฺขิต จิตฺต วีถิจิตฺต วสน สมฺพชฺฌน วโส วีถิจิตฺตสฺส
วโส วีถิจิตฺตวโส ฯ โลภสหคตา จ เต จิตฺตุปฺปาทา จาติ โลภ...
ปาทา ฯ เอวสทฺโท เสสากุสลจิตฺตานิ นิวตฺเตติ ฯ สมฺภวน
สมฺภโว ฯ
กถมฺปน ภเวสุ คหิตปฏิสนฺธิกสฺส สตฺตสฺส อาทิมฺหิ วีถ-ิ
จิตฺตวเสน โลภสหคตจิตฺต สมฺภวตีติ วจน วิฺายตีติ ปุจฺฉา ฯ
ธมฺมยมเก ปฺจโวกาเร อกุสลาน ธมฺมาน ภงฺคกฺขเณ เตส
อกุสลา จ ธมฺมา นิรุชฌ ฺ นฺติ อพฺยากตา จ ธมฺมา นิรุชฌฺ นฺตีติ๑
วจนโต ปฏิสนฺธิจิตฺต ปม อุปฺปชฺชติ ตทนนฺตร ทฺวาทส
อตีตภวงฺคานิ เอก ภวงฺคจลน เอโก ภวงฺคุปจฺเฉโท จ อนุกฺกเมน
อุปฺปชฺชิตฺวา นิรุชฌฺ นฺติ ตทนนฺตร มโนทฺวาราวชฺชน อุปฺปชฺชติ
ตทนนฺตร โลภสหคตจิตฺต สตฺตกฺขตฺตุ อุปฺปชฺชตีติ เอว ปฏิสนฺธิโต
สตฺตรสม โลภสหคตจิตฺต อุปฺปชฺชตีติ วิฺายตีติ ฯ ปฺจ-
โวกาเร อกุสลาน ธมฺมาน ภงฺคกฺขเณ เตส อกุสลา จ ธมฺมา
นิรุชฺฌนฺติ อพฺยากตา จ ธมฺมา นิรุชฌ ฺ นฺตีติ วจเนน ปฏิสนฺธโิ ต
๑

๑. อภิ.ยมก. ๓๙/๗๔ ฯ
อภิ.๖๙
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 224
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 224

โสฬสม ตโต ปรมฺป วา ภวนิกนฺติจิตฺต โหติ น ตโต

โอริมนฺติ วิฺายตีติ มูลฏีกา ฯ
เตเยวาติ ยาคโม สุอุจฺจารณตฺถ ปกฺขิตฺโต ฯ เอวสทฺโท
เสสากุลลจิตฺตุปฺปาเท นิวตฺเตติ ฯ เตส อนนฺตร ตทนนฺตร ฯ
ตทนนฺตรนฺติ เอตฺถ ตติยาสตฺตมีนฺจาติ สุตฺเตน กาเล ทุติยา ฯ
เทฺว เหตู เอเตส จิตฺตานนฺติ ทฺวิเหตุกา ทฺวิเหตุกาน ภาโว
ทฺวิเหตุกภาโว สมานาน จิตฺตาน ภาโว สามฺ ทฺวเหตุก-
ภาเวน สามฺ ทฺวิเหตุก...มฺ ฯ โทมนสฺเสน สหคตานิ
โทม...คตานิ ฯ เตส อนนฺตร ตทนนฺตร ฯ เอโก เหตุ เอเตส
จิตฺตานนฺติ เอกเหตุกานิ ฯ จสทฺโท โทมน...คเต จ เอกเหตุเก
จาติ โยเชตพฺโพ ฯ ทสฺสนตฺถ ทสฺเสตุ ฯ โสมนสฺสสหคตนฺติ
วจน อาทิ ยสฺส วจนสฺส ต โสม...อาทิ ฯ เวทนา จ ทิฏิ
จ สงฺขาโร จ เวทนาทิฏิสงฺขารา ภิชฺชน เภโท เวทนา-
ทิฏิสงฺขาราน เภโท เวท...เภโท ฯ
อิเมสูติ จตูสูติ ปทสฺส วิเสสน ฯ จตูสูติ นิทฺธารณ ฯ
กามาวจรจิตฺตสฺสาติ ภาเวปติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ กุส...เภเทนาติ
จตุพฺพิธาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ จตุ...ภาเวปติ สตีติ ปเท
ลกฺขณวนฺต ฯ สตีติ ทสฺเสนฺโตติ ปเท ลกฺขณกิรยิ า ฯ ปาปา...
ยา วาติ ปทตฺตย จิตฺตานนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ จิตฺตานนฺติ
โวหาราติ ปเท กมฺม ฯ โสภ...เมนาติ โวหาราติ ปเท ตติยา...
อภิ.๖๙
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 225
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 225

วิเสสน ฯ โวหา...ณตฺถนฺติ อนุรูปโตติ ปเท สมฺปทาน ฯ

ปาปา...เอวนฺติ วกฺขมานาติ ปเท นิทสฺสน ฯ วกฺข...ยสฺสาติ
อนุรูปโตติ ปเท สมฺปทาน อนุรูปโตติ ทสฺเสนฺโตติ ปเท
ตติยาวิเสสน ฯ ปาปา...เยวาติ ทสฺเสนฺโตติ ปเท กมฺม ฯ
ปมนฺติ ทสฺเสนฺโตติ ปเท กิริยาวิเสสน ฯ ทสฺเสนฺโตติ อาจริโยติ
ปทสฺส วิเสสน ฯ อาจริโยติ ทสฺเสตีติ ปเท กตฺตา ฯ เตสุ
จาติ นิทฺธารณ ฯ โลภ...ทานนฺติ นิทฺธารณิย ฯ ภเวสูติ คหิตาติ
ปเท อาธาโร ฯ คหิ...กสฺสาติ สตฺตสฺสาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
สตฺตสฺสาติ สมฺภวโตติ ปเท สมฺปทาน ฯ อาทิโตติ สมฺภวโตติ
ปเท อาธาโร ฯ วีถิจิตฺตวเสนาติ สมฺภวโตติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
โลภ...นเมวาติ สมฺภวโตติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ สมฺภวโตติ
ทสฺเสตฺวาติ ปเท เหตุ ฯ เตเยวาติ ทสฺเสตฺวาติ ปเท กมฺม ฯ
ปมนฺติ ทสฺเสตฺวาติ ปเท กิริยาวิเสสน ฯ ทสฺเสตฺวาติ
ทสฺเสตุนฺติ ปเท ปุพฺพกาลกิริยา ฯ ตทนนฺตรนฺติ ทสฺเสตุนฺติ ปเท
กาลสตฺตมี ฯ ทฺวิเหตุ...มฺเนาติ ทสฺเสตุนฺติ ปเท
ตติยาวิเสสน ฯ โทม...คเตติ ทสฺเสตุนฺติ ปเท กมฺม ฯ ตทนนฺตรนฺติ
ทสฺเสตุนฺติ ปเท กาลสตฺตมี ฯ เอก...เก จาติ ทสฺเสตุนฺติ ปเท
กมฺม ฯ ทสฺเสตุนฺติ ทสฺเสตีติ ปเท สมฺปทาน ฯ โสมน...อาทินาติ
ทสฺเสตีติ ปเท กรณ ฯ โลภมูลนฺติ วิภชิตฺวา ทสฺเสตีติ
ปททฺวเย กมฺม ฯ ตาวาติ วิภชิตฺวาติ ปเท กิริยาวิเสสน ฯ
อภิ.๖๙
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 226
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 226

เวท...เทนาติ อฏธาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ อฏธาติ วิภชิตฺวาติ

ปเท ตติยาวิเสสน ฯ วิภชิตฺวาติ ทสฺเสตีติ ปเท ปุพฺพกาล-
กิริยา ฯ ทสฺเสตีติ กตฺตุวาจก ฯ
[๑๑๕] อวยวตฺถ วิวรนฺโต อาห ตตฺถตฺยาทึ ฯ ตตฺถ
ตสฺมึ โสมนสฺสสหคตนฺติอาทิวจเน อตฺโถ เวทิตพฺโพ ฯ สุนทฺ ร
มโน สุมโน วา ต สุนฺทร มโน เอตสฺส ปุคฺคลสฺส อตฺถิ
อิติ ตสฺมา โส สุมโน ฯ
สุนฺทร มโนติ กมฺมธารโย ฯ สุนฺทรนฺติ นปุสกลิงฺค ฯ มโนติ
ปุลิงฺค ฯ มนสทฺโท หิ ปุมนปุสกลิงฺควเสน ทฺวิลิงฺโค ฯ มโนติ
ปุลิงฺค ฯ มนนฺติ นปุสก ฯ นนุ มโนติ ปท อเปกฺขิตฺวา
สุนฺทโรติ วตฺตพฺพ กสฺมา เอวมวตฺวา สุนฺทรนฺติ วุตฺตนฺติ ฯ
สจฺจ ฯ สุนทฺ รนฺติ ปท นปุสกลิงฺค มโนติ ปุลิงฺเคน สมานาธิกรณ
โหตีติ วิฺาปนตฺถ สุนทฺ ร มโนติ วุตฺตนฺติ ฯ น หิ อยมาจริโย
สุนฺทรนฺติ สมานาธิกาณปเทน มโนติ ปทสฺส นปุสกลิงฺคตฺถ-
วิฺาปนตฺถ สุนฺทร มโนติ สทฺทุทฺธรณ กริ อถโข มโนคเณ
ปวตฺตปุลิงฺคาน ปโยเค นปุสกลิงฺคาภาเวนป สมานาธิกรณปทานิ
กตฺถจิ โหนฺตีติ ทสฺสนตฺถ กริ ฯ ต วา เอตสฺส อตฺถีติ
พหุพฺพิหิสมาโส ทฏพฺโพ ตสทฺทสฺส สุนฺทร มโนติ เอว
วากฺยปทาเปกฺขตฺตา ฯ ตสทฺโท หิ สุนฺทร มโนติ วากฺยเมว
ปจฺจามสติ ฯ นนุ มโนติ ปท อเปกฺขิตฺวา โสติ ปท วตฺตพฺพ
อภิ.๗๐
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 227
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 227

กสฺมา เอวมวตฺวา ตนฺติ ปท วุตฺตนฺติ ฯ สจฺจ ฯ โสติ ปเท วุตฺเต

ตสทฺโท ปุลงิ ฺคตฺตา มโนติ ปทเมว ปรามเสยฺย น สุนฺทรนฺติ ปท
ตนฺติ ปน ปเท วุตฺเต ตสทฺโท นปุสกตฺตา สุนฺทร มโนติ
วากฺยเมว ปจฺจามสติ ตสฺมา ตนฺติ วุตฺตนฺติ ฯ อตฺถิสทฺโท
พหุพฺพิหิสมาเส กิมตฺถ ปกฺขิตฺโตติ ปุจฺฉา ฯ เอตสฺสาติ ปทสฺส
สมฺปทานภาวาปนตฺถ อตฺถิสทฺโท ปกฺขิตฺโตติ วิสชฺชน ฯ อตฺถิสทฺโท
พหุพฺพิหิสมาเสน ปกฺขิปตพฺโพติ นิยมวจน กตฺถจิ นตฺถิ ฯ เตน
อคฺควสาจริเยน พฺรหฺมสฺส วณฺโณ วิย วณฺโณ เอตสฺสา
อตฺถีติ พฺรหฺมวณฺณีติ วุตฺต ฯ กสฺมา ปรโต ต วา เอตสฺสาติ
ทุมโนติ เอตฺถ วจเน อตฺถิสทฺโท น ปกฺขิตฺโตติ ฯ อตฺถิสทฺทสฺส
อิธ ปกฺขิตฺตตฺตา ตตฺถ อตฺถิสทฺโท น ปกฺขิตฺโตติ ฯ เกจิ ปน
อตฺถีติ วุตฺตตฺตา ตสทฺเทน สุมโนติ สมาสปท ปจฺจามฏ
ตสฺมา ต วา เอตสฺส อตฺถีติ ตทฺธิตนฺติ วทนฺติ ฯ ตนฺน ยุชฺชติ ฯ
กสฺมา ฯ ตสทฺเทน สุมโนติ สมาสปทสฺส อปจฺจามฏตฺตา ฯ ยทิ
ปน อาจริโย สุนฺทร มโน สุมโนติ วเทยฺย ตสทฺโท สุมโนติ
สมาสปท ปจฺจามเสยฺย น จ ต วุตฺต ปรสฺมึ อาจริโย
สุมโน จิตฺตนฺติ สมาสปท วกฺขติ ตสฺมา ตทฺธิตนฺติ เกจิวจน
น ยุชฺชติ ฯ ทฺวีสุ วิกปฺเปสุ ลภิตพฺพสรูป าเปนฺโต อาห
จิตฺตนฺตฺยาทึ ฯ จิตฺต วา ตสมงฺคิปุคฺคโล ฯ สมาคมน สมงฺโค
เตน สุมเนน สมงฺโค ตสมงฺโค ปุพฺเพ พินฺทาคโม ฯ ตสมงฺโค
อภิ.๗๐
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 228
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 228

เอตสฺส ปุคฺคลสฺส อตฺถตี ิ ตสมงฺคี ฯ ทณฺฑาทิโต อิก อี ฯ

ตสมงฺคี จ โส ปุคฺคโล จาติ ตสมงฺคิปุคฺคโล ฯ กฺวจาทิมชฺฌุ-
ตฺยาทินา มชฺเฌ รสฺโส ฯ วาสทฺโท ต วาติ วจนานุรูปตฺถ
ปกฺขิตฺโต ฯ
ตตฺถาติ เวทิตพฺโพติ ปเท อาธาโร ฯ สุนฺทรนฺติ มโนติ
ปทสฺส วิเสสน ฯ มโนติ ลิงฺคตฺโถ ฯ ตนฺติ อตฺถีติ ปเท
กตฺตา ฯ วาสทฺโท วิกปฺปตฺโถ ฯ เอตสฺสาติ อตฺถีติ ปเท สมฺปทาน ฯ
อตฺถีติ กตฺตุวาจก อาขฺยาตปท ฯ อิตีติ สุมโนติ ปเท เหตุ ฯ
สุมโนติ ลิงฺคตฺโถ ฯ จิตฺต...ปุคฺคโลติ จ ปททฺวย ลิงฺคตฺโถ ฯ
วาสทฺโท วิกปฺปตฺโถ ฯ
[๑๑๖] สุนฺทร มโน สุมโน สุนทฺ ร มโน วา เอตสฺส
อตฺถีติ สุมโนติ วิคฺคโห ฯ ตสฺมึ สุมเน จิตฺเต ปุคฺคเล วา
อภิธานพุทฺธีน ปวตฺติเหตุตาย ตสฺส สุมนสฺส จิตฺตสฺส วา ภาโว
อิติ ตสฺมา โสมนสฺสนฺติ สมฺพนฺโธ ฯ
ภวนฺติ เอตสฺมาติ ภาโว อภิธานพุทฺธิโย เอตสฺมา เหตุโต
ภวนฺติ ปวตฺตนฺติ อิติ ตสฺมา โส เหตุ ภาโว นาม สุข-
เวทนาสงฺขาต ทพฺพ ฯ อภิธิยติ เอเตนาติ อภิธาน จิตฺตปุคฺคล-
สงฺขาโต อตฺโถ อาจริเยน เอเตน สทฺเทน อภิธิยติ ภาสิยติ
อิติ ตสฺมา โส สทฺโท อภิธาน นาม ฯ จิตฺตสฺส เจว ปุคฺคลสฺส
จ วาจโก สุมนสทฺโท ฯ อภิปุพฺโพ ธา ภาสเน กตฺตุกรณปฺปเทเสสุ
อภิ.๗๐
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 229
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 229

จ ฯ พุชฺฌน พุทฺธิ จิตฺตสฺส เจว ปุคคฺ ลสฺส จ

สุมโนติ ชานนาณ ฯ อภิธานฺจ พุทฺธิ จ อภิธานพุทฺธิโย ฯ
ปวตฺตน ปวตฺติ ฯ หิโนติ เอเตนาติ เหตุ อภิธานพุทฺธิทฺวย
เอเตน ธมฺเมน หิโนติ ปวตฺตติ อิติ ตสฺมาโส ธมฺโม เหตุ
สุขเวทนา ฯ ปวตฺติยา เหตุ ปวตฺติเหตุ ปวตฺติเหตุโน ภาโว
ปวตฺติเหตุตา สุขเวทนาย สุนฺทรสงฺขาโต คุโณ ฯ ตสฺมึ...
ตายาติ อิท วจน ภาโวติ ปทสฺส อตฺถ วิฺาปนตฺถ ปกฺขิตฺต ฯ
สุมนสฺส ภาโว โสมนสฺสนฺติ วิคฺคโห ฯ ตสฺมึ อภิธานพุทฺธีน
ปวตฺติเหตุตาย ภาโวติ วจนสฺส สามฺเน วุตฺตตฺตา เจว
ภาวสทฺเทน สทฺทปฺปวตตินิมิตฺตภูตสฺส นามชาติทพฺพกิริยาคุณสฺส
วาจกตฺตา จ อย ผสฺสาทิโก ธมฺโม นามชาตฺยาทิ จ ภาโวติ
เอตฺถ ปเท ลภิตพฺโพ น ปากโฏ ตสฺมา สรูป าเปนฺโต อาห
มานสิกาตฺยาทึ ฯ มานสิ...นาย เอต โสมนสฺสนฺติ วจน อธิวจน
นาม ฯ มนสิ ปวตฺตา มานสิกา มานสิกา จ สุขเวทนา จาติ
มาน...ทนา ฯ
ตสฺสาติ ภาโวติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ ภาโวติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
ตสฺมินฺติ ปวตฺตีติ ปเท อาธาโร ฯ อภิ...ธีนนฺติ ปวตฺตีติ ปเท
สมฺพนฺโธ ฯ ปว...ตายาติ ภาโวติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ อิตีติ
โสมนสฺสนฺติ ปเท สภาวเหตุ ฯ โสมนสฺสนฺติ ลิงฺคตฺโถ ฯ มาน...
ทนายาติ อธิวจนนฺติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ เอตนฺติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
อธิวจนนฺติ เอตนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
อภิ.๗๐
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 230
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 230

[๑๑๗] จิตฺต เตน โสมนสฺเสน สห เอกุปฺปาทาทิภาว คต

อิติ ตสฺมา จิตฺต โสมนสฺสสหคต ฯ
สหคตสทฺทสฺส ตพฺภาวโอกิณฺณาทิเนกตฺถตฺตา สสฏนฺติ
วิวรติ ฯ อุปปฺ ชฺชน อุปฺปาโท เอโก สมาโน อุปปฺ าโท เอกุปปฺ าโท
เอกุปฺปาโท อาทิ เยส เอกนิโรธาทีน เต เอกุปฺปาทาทโย ฯ วสน
สมฺพชฺฌน วโส เอกุปฺปาทาทีน วโส เอกุ...วโส ฯ สสชฺชตีติ
สสฏ ย จิตฺต สสชฺชติ อิติ ตสฺมา ต จิตฺต สสฏ ฯ
สปุพฺโพ สช วิสตฺเต พุธคมาทิตฺเถ กตฺตริ สาทิสนฺตปุจฺฉภฺช-
หสาทีหิฏโติ ตสฺส ธาตฺวนฺเตน สห ฏโ ฯ ส หสทฺโท
สทฺธิมตฺถวาจโก คตสทฺโท ปตฺยตฺถวาจโกติ าเปนฺโต อาห
เตนาตฺยาทึ ฯ ภวน ภาโว วิชชฺ มานตา เอกุปฺปาทาทีน ภาโว
เอกุ...ภาโว ฯ คจฺฉติ ปาปุณาตีติ คต ย จิตฺต ฯ ปมนเย
สหคตนฺติ เอก ปท ทุติเย สหาติ เอก คตนฺติ เอกนฺติ อย
วิเสโส ฯ โสมนสฺเสน สหคต เอกุปฺปาทาทิวเสน สสฏนฺติ
โสมนสฺสสหคต โสมนสฺเสน สห เอกุปฺปาทาทิภาว คตนฺติ
โสมนสฺสสหคตนฺติ วิคฺคโห ฯ
เตนาติ สหคตนฺติ ปเท สหโยคตติยา ฯ สหคต สสฏนฺติ
จิตฺตนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ เอกุ...เสนาติ สสฏนฺติ ปเท
ตติยาวิเสสน ฯ เตนาติ สหาติ ปทสฺส สหโยคตติยา ฯ สหาติ
คตนฺติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ เอกุ...ภาวนฺติ คตนฺติ ปเท กมฺม ฯ
อภิ.๗๐
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 231
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 231

คตนฺติ กตฺตุวาจก ฯ อิตตี ิ โสม...คตนฺติ ปเท เหตุ ฯ

วาสทฺโท วิกปฺปตฺโถ ฯ โสม...คตนฺติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
[๑๑๘] ยา ธมฺมชาติ อารมฺมณ มิจฺฉา อภูต วิตถ
มิจฺฉาวเสน วา ปสฺสติ อิติ ตสฺมา สา ธมฺมชาติ ทิฏิ ฯ
มิจฺฉาติ นิปาโต ฯ อ นาวิภตฺติ วา สพฺพาสมิจฺจาทินา
โลโป ฯ ทิส เปกฺขเน อิตฺถิยมติยโว วาติ ติ สาสทิสโต ตสฺส
ริฏโ จาติ จสทฺเทน ติสฺส ริฏิ รมฺหิ รนฺโต ราทิโน ปุพพฺ มโธ
สรโลโป นเย ฯ
มิจฺฉาติ ปสฺสตีติ ปเท กิริยาวิเสสน ตติยาวิเสสน วา ฯ
ปสฺสตีติ กตฺตุวาจก ฯ อิตีติ ทิฏีติ ปเท สภาวเหตุ ฯ ทิฏีติ
สฺา ฯ
[๑๑๙] นนุ จ ทิฏิสทฺโท สามฺวจโน กสฺมา
มิจฺฉาทสฺสนเมว อิธ าเน ทิฏีติ วุจฺจตีติ อนุโยค มนสิกตฺวา
อาห สามฺวจนสฺสาปตฺยาทึ ฯ หิ สจฺจ สามฺวจนสฺสาป
สูติยา สมานสทฺทสฺสาป อตฺถปฺปกรณาทินา วิเสสวิสยตา
วิเสสวิสยภาโว โหติ อิติ ปริภาสโต อิธ อิมสฺมึ อกุสลาธิกาเร
มิจฺฉาทสฺสนเมว ทิฏิ อิติ วุจฺจติ อาจริเยนาติ โยชนา ฯ
สเมตีติ สมาโน โย สทฺโท สูติยา สเมติ อิติ ตสฺมา
โส สทฺโท สมาโน ฯ สมาโน เอว สามฺ ฯ วุจฺจติ อตฺโถ
เอเตนาติ วจน อตฺโถ อาจริเยน เอเตน สทฺเทน วุจฺจติ อิติ
อภิ.๗๐
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 232
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 232

ตสฺมา โส สทฺโท วจน ฯ สามฺ วจน สามฺวจน ฯ

อปสทฺโท ครหตฺโถ ฯ หิสทฺโท ทฬฺหีกรณ ฯ อริยตีติ อตฺโถ
โย อภิเธยฺโย ปณฺฑิเตน อริยติ ายติ อิติ ตสฺมา โส
อภิเธยฺโย อตฺโถ ฯ ปกริยติ เอตฺถาติ ปกรณ อตฺโถ ปณฺฑิเตน
เอตฺถ าเน ปกริยติ กถิยติ อิติ ตสฺมา ต าน ปกรณ ฯ
ปปุพฺโพ กร กถเน กตฺตุ...สุ จ ฯ อตฺโถ จ ปกรณฺจ
อตฺถปฺปกรณ อตฺถปฺปกรณ อาทิ เยส ลิงฺคาทีน เต อตฺถปฺ-
ปกรณาทโย ฯ อาทิสทฺเทน ลิงฺคโอชตฺ ยเทสกาลสทฺทนฺตราทีน
๑

คหณ ฯ
ตตฺถ อตฺถาทีสุ อตฺโถ ยถา สีโห คายตีติ วุตฺเต
เอวนฺนามโก ปุรโิ สติ อตฺโถ วิฺายติ สีโห นงฺคุฏ จาเลตีติ
วุตฺเต ปน มิคราชาติ วิฺายติ เอว อตฺถวเสน สูติยา
สมานสทฺทาน อตฺถวิเสสโชตน ภวติ ฯ สงฺคาเม ตฺวา
สินฺธวมาเนหีติ วุตฺเต อสฺโสติ วิฺายติ โรคิสาลาย ปน
สินฺธวมาเนหีติ วุตฺเต ลวณนฺติ วิฺายติ เอว ปกรณวเสน
สมานสูติกาน อตฺถวิเสสโชตน ภวติ ฯ
สีโห คายติ นงฺคุฏ สีโห จาเลติ ปาเก
สีโห จ มานวสีโห อตฺถโต ายเต พุโธ
ทานสาลายเก ตฺวา สงฺคาเม จ ยถากฺกม
อสฺเส อาเนหีติ วุตฺเต ทลิทฺโท อสฺโสติ ายตีติ
๑. กิมิท ฯ
อภิ.๗๐
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 233
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 233

สทฺทสารตฺถชาลินี ฯ อิธ ปน อิธาติ วุตฺตตฺตา อกุสลาธิกาโร

ปกรณนฺติ อธิปฺเปโต ฯ สีโห ภิกฺขเว มิคราชา สายณฺหสมย
อาสยา นิกฺขมตีติ วุตฺเต มิคาธิโป เกสรสีโหติ วิฺายติ สีโห
สมณุทฺเทโส สีโห เสนาปตีติ จ วุตฺเต สีโห นาม สามเณโร
สีโห นาม เสนาปตีติ วิฺายติ ฯ เอว สทฺทนฺตราภิสมฺพนธวเสน
สมานสูติกาน อตฺถวิเสสโชตน ภวติ ฯ รมณิยา วต โภนฺโต
โทสินา รตฺตีติอาทีสุ โทสปคมภาโวป รมณิยสทฺเทน ายตีติ ฯ
อิธ ปน โลภสหคตจิตฺตานีติ สทฺทนฺตราภิสมฺพนฺธวเสนาป
มิจฺฉาทสฺสน ทิฏีติ วุจฺจติ ฯ
วิเสสตีติ วิเสโส โย อตฺโถ วิเสสติ อติสเยติ อิติ
ตสฺมา โส อตฺโถ วิเสโส ฯ วิปุพฺโพ ลิส อติสเย สพฺพโต
ณฺวุตฺวาวี วาติ อ อฺเสุ จ อิสฺเส ฯ วิสยติ เอตฺถาติ
วิสโย สทฺโท เอตฺถ อตฺเถ วิสยติ ปวตฺตติ อิติ ตสฺมา โส
อตฺโถ วิสโย ฯ วิปุพฺโพ สิ คติย ฯ คติ ปวตฺติ ฯ วิสโย
อตฺโถ วิสโย เทโส เอตสฺส สามฺวจนสฺสาติ วิเสสวิสโย
สมานสูติกสทฺโท วิเสสวิยสฺส ภาโว วิเส...ยตา ฯ มิจฺฉา
วิตถ ทสฺสน มิจฺฉาวเสน วา ทสฺสน มิจฺฉาทสฺสน ฯ เอวสทฺโท
สมฺมาทสฺสน นิวตฺเตติ ฯ
สาม...นสฺสาปติ วิสยตาติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ อตฺถ...
ทินาติ วิสยตาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ วิเส...ยตาติ โหตีติ
อภิ.๗๐
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 234
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 234

ปเท กตฺตา ฯ โหตีติ กตฺตุวาจก ฯ อิตีติ วุจฺจตีติ ปเท เหตุ ฯ

อิธาติ วุจฺจตีติ ปเท อาธาโร ฯ มิจฺฉา...เมวาติ วุจฺจตีติ ปเท
กมฺม ฯ ทิฏ ีติ วุจฺจตีติ ปเท อากาโร ฯ วุจฺจตีติ กมฺมวาจก ฯ
[๑๒๐] คตสทฺโท สกตฺเถว วตฺตตีติ าเปนฺโต อาห
ทิฏิเยวาตฺยาทึ ฯ ทิฏิเยว ทิฏิคต ฯ กสฺมา ฯ สงฺขาร...
อาทีสุ ปโยเคสุ วิย คตสทฺทสฺส...วุตฺติตฺตา ฯ
ยาคโม สุอุจฺจารณตฺถ ปกฺขิตฺโต ฯ เอวสทฺโท คตสทฺทสฺส
ิวิสุ อตฺถ นิวตฺเตติ ฯ ทิฏิเยว ทิฏิคต ปริกปฺปตทฺธิตวิคฺคโห
น กมฺมธารโย ฯ ยทนุปปนฺนา นิปาตนา สิชฺฌนฺตีติ สุตฺเตน
ทิฏิสทฺทโต ปรสฺมึ คตสทฺโท วาจาสิลิฏตฺถ นิปตติ ฯ สทฺทนีติย
หิ วาจาสิลิฏตฺถ อนฺตคตาทีนิ ปตนฺติ ปรนฺเต สุตฺตนฺโต
กมฺมนฺโต วจนนฺต พฺรหฺมชาลสุตฺตนฺต คูถคต มุตฺตคต ทิสตา
เทวตา อิทปฺปจฺจยตาติ อคฺควสาจริเยน วุตฺต ฯ สงฺขริยตีติ
สงฺขาโร โย ธมฺโม ปจฺจเยหิ สงฺขริยติ สงฺคมฺม กริยติ อิติ ตสฺมา
โส ธมฺโม สงฺขาโร สงฺขาโร เอว สงฺขารคต ฯ ติมนฺติ
สตฺตา เอเตนาติ ตโม สตฺตา เอเตน อนฺธกาเรน ติมนฺติ อิติ
ตสฺมา โส อนฺธกาโร ตโม ฯ ติม ตมเน สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี
วาติ อ เตสุ วุฑฺฒีติอาทินา อิสฺส อ ฯ ตโม เอว ตมคต ฯ
อาทิสทฺเทน อากาสคต คูถคตนฺตฺยาทีน คหณ ฯ คต อิติ สทฺโท
คตสทฺโท ฯ ภวติ เอตฺถาติ ภาโว คตสทฺโท เอตฺถ ทิฏิ-
อภิ.๗๐
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 235
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 235

สทฺทสฺส อตฺเถ ภวติ ปวตฺตติ อิติ ตสฺมา โส อตฺโถ ภาโว ฯ

ภาโว ปทตฺเถ สตฺตายมธิปฺปายกิริยาสุ จาติ อภิธานปฺปทีปกา ฯ
ตสฺส ทิฏิสทฺทสฺส ภาโว อตฺโถ ตพฺภาโว ฯ วตฺตน วุตฺติ ฯ
ตพฺภาเวน วุตฺติ อสฺส คตสทฺทสฺสาติ ตพฺภาววุตฺติ ตพฺภาเว
วตฺตตีติ วา คพฺภาววุตฺติ คตสทฺโท ตพฺภาววุตฺติสฺส ภาโว
ตพฺภาววุตฺติตฺต ฯ
ทิฏิเยวาติ ลิงฺคตฺโถ ฯ ทิฏิคตนฺติ ลิงฺคตฺโถ ฯ สงฺขา...
อาทีสุติ อาธาโร ฯ วิยาติ อุปมาโชตโก ฯ คตสทฺทสฺสาติ
ตพฺภาววุตฺติตฺตาติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ ตพฺภา...ติตฺตาติ ทิฏิคตนฺติ
ปเท าปกเหตุ ฯ
[๑๒๑] คตสทฺโท อนฺโตคธวาจโก กตฺตุสาธโน ปวตฺติวาจโก
ภาวสาธโนติ าเปนฺโต อาห ทฺวาสฏีตฺยาทึ ฯ วา ทฺวาสฏิยา
ทิฏีสุ คต อนฺโตคธ มิจฺฉาทสฺสน วา วิปริเยสคฺคาหิกาย
ทิฏิยา คมนมตฺต ปวตฺติ เอว เอตฺถ ทิฏิย คนฺตพฺโพ
พุชฺฌิตพฺโพ อตฺตาทิโก โกจิ วตฺถุสงฺขาโต ธมฺโม น อตฺถิ อิติ
ตสฺมา ทิฏิคต ฯ
ทฺวาสฏิยาติ นิจฺจมิตฺถีลิงฺโค เอกวจนนฺโต ฯ ทฺวาสฏิยาติ
จตฺตาโร สสฺสตวาทา จตฺตาโร เอกจฺจสสฺสติกา จตฺตาโร อนฺตา-
นนฺติกา จตฺตาโร อมราวิกฺเขปกา เทฺว อธิจฺจสมุปฺปตฺติกา โสฬส
สฺิวาทา อฏ อสฺิวาทา อฏ เนวสฺีนาสฺิวาทา
อภิ.๗๐
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 236
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 236

สตฺต อุจฺเฉทวาทา ปฺจ ทิฏบธมฺมนิพฺพานวาทาติ ทฺวาสฏี ฯ

คตนฺติ ปทสฺส วิวรณ อนฺโตคธนฺติ ฯ คจฺฉติ ปวตฺตีติ คต
มิจฺฉาทสฺสน ฯ อนฺโต โอคธติ ปวิสตีติ อนฺโตคธ ย อตฺตาทิ-
ทฬฺหคฺคหณ อนฺโต...สติ อิติ ตสฺมา ต ทฬฺหคฺคหณ อนฺโต-
คธ ฯ คมิยเต ปวตฺติยเต คมน ภาวสาธน ฯ คมน เอว
คมนมตฺต ฯ มตฺตสทฺโท เอวสทฺทตฺเถว วตฺตติ ฯ น เอตฺถ-
ตฺยาทิ มตฺตสทฺทสฺส ผล ฯ คมิตพฺโพ พุชฺฌิตพฺโพติ คนฺตพฺโพ
โย อตฺตาทิ ฯ คนฺธพฺโพติป ฯ โสเยวตฺโถ ฯ โท ธสฺส จาติ
จสทฺเทน ตสฺส โธ ฯ ปุริโมเยว ยุชฺชติ ฯ อตฺตา อาทิ ยสฺส
อตฺตนิยาทิสฺส โส อตฺตาทิโก ฯ อาทิสทฺเทน อตฺตนิยาทีน คหณ ฯ
กฺวจิ สมาสาทินา สมาสนฺเต กปจฺจโย ฯ
ทฺวาสฏิยาติ ทิฏีสูติ ปทสฺส วิเสสน ฯ วาสทฺโท
วิกปฺปตฺโถ ฯ ทิฏีสูติ คตนฺติ ปเท อาธาโร ฯ คต...คธนฺติ
อตฺตาทิทฬฺหคฺคหณนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ ทิฏิยาติ คมนาติ ปเท
สมฺพนฺโธ ฯ คมนมตฺตนฺติ ลิงฺคตฺโถ ฯ นาติ อตฺถตี ิ ปเท
ปฏิเสโธ ฯ เอตฺถาติ คนฺตพฺโพติ ปเท อาธาโร อตฺถีติ ปเทป ฯ
คนฺต...ทิโกติ ปททฺวย โกจีติ ปทสฺส วิเสสน ฯ โกจีติ อตฺถตี ิ
ปเท กตฺตา ฯ อตฺถีติ กตฺตุวาจก ฯ อิตีติ ทิฏิคตนฺติ ปเท
เหตุ ฯ ทิฏิคตนฺติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
ทิฏิเยว ทิฏิคต ตทฺธิต ฯ ทฺวาสฏิยา วา ทิฏีสุ คต
อภิ.๗๐
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 237
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 237

ทิฏิคต สตฺตมีตปฺปุริโส ฯ ทิฏิยา วา คตเมว ทิฏิคต

ฉฏีตปฺปุริโส ฯ
[๑๒๒] สรูป าเปนฺโต อาห อิทเมวาตฺยาทึ อิทเมว
วจน สจฺจ อฺ โมฆ อิติ เอว ปวตฺโต อตฺต...เวโส
อตฺตตฺตนิยาทีน ทฬฺหคฺคหณ ฯ
อตฺตโน อิท อตฺตนิย อตฺตา จ อตฺตนิยฺจ อตฺตตฺตนิย
อตฺตตฺตนิย อาทิ เยส นิจฺจธุวาทีน เต อตฺตตฺตนิยาทโย ฯ
อภินิวิสน ทฬฺหคฺคหณ อภินิเวโส อตฺตตฺตนิยาทีน อภินิเวโส
อตฺต...เวโส ฯ
อิทเมวาติ ลิงฺคตฺโถ ฯ สจฺจนฺติ อิทเมวาติ ปทสฺส
วิเสสน ฯ โมฆนฺติ อฺนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ อฺนฺติ
ลิงฺคตฺโถ ฯ อิตีติ ปวตฺโตติ ปเท อากาโร ฯ ปวตฺโตติ อตฺต...
เวโสติ ปทสฺส วิเสสน ฯ อตฺต...เวโสติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
[๑๒๓] เตน ทิฏิคเตน สม เอกุ...ยุตฺต จิตฺต อิติ
ตสฺมา ทิฏิ...ยุตฺต ฯ
สมนฺติ สสทฺทตฺโถ ฯ เอโก อุปปฺ าโท เอกุปปฺ าโท
เอกุปฺปาโท อาทิ เยส เอกนิโรธาทีน เต เอกุปฺปาทาทโย ฯ ปกาเรหีติ
ปสทฺทตฺโถ ฯ ปกโรนฺตตี ิ ปการา เย วิเสสา ปกโรนฺติ
สามฺโต ภิชฺชนฺติ อิติ ตสฺมา เต วิเสสา ปการา ฯ
เตนาติ สมนฺติ ปเท สหโยคตติยา ฯ สมนฺติ ยุตฺตนฺติ
อภิ.๗๐
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 238
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 238

ปเท กิริยาวิเสสน ฯ เอกุ...ทีหีติ ปกาเรหีติ ปทสฺส สรูป ฯ

ปกาเรหีติ ยุตฺตนฺติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ ยุตฺตนฺติ กตฺตุวาจก
กิตปท ฯ อิตีติ ทิฏิ...ยุตฺตนฺติ ปเท สภาวเหตุ ฯ ทิฏิ...
ยุตฺตนฺติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
[๑๒๔] ทิฏิคเตน สม ปกาเรหิ ยุตฺต ทิฏ ิ...ยุตฺต
วิคฺคโห ฯ โย ปุพฺพปฺปโยโค จิตฺต ติกฺข...วิเสเสน สงฺขโรติ
สชฺเชติ วา ต จิตฺต เอเตน ปุพฺพปฺปโยเคน กตฺตุภูเตน
วุตฺตนเยน สงฺขริยติ สชฺชยิ ติ อิติ ตสฺมา โส ปุพพฺ ปฺปโยโค
สงฺขาโร ฯ
สงฺขโรตีติ ปทสฺส วิวรณ สชฺเชตีติ ฯ สปุพฺโพ กร
กรเณ ติวิภตฺติ ตนาทิโต โอยิราติ โอ กฺวจิ ธาตูติอาทินา
กรสฺส ขโร อฺเสุ จ วุฑฺฒิ ฯ ติกขฺ สฺส จิตฺตสฺส ภาโว
ติกฺขภาโว ติกฺขภาโว อิติ สงฺขาโต กถิโต ติกฺขภาวสงฺขาโต ฯ
มณฺฑนฺจ ต วิเสโส จาติ มณฺฑนวิเสโส ติกฺขภาวสงฺขาโต จ
โส มณฺฑนวิเสโส จาติ ติกฺข...วิเสโส ฯ วุตฺโต จ โส นโย
จาติ วุตฺตนโย ติกฺข...วิเสโส ฯ สปุพฺโพ กร วิสรุชปทาทิโต
ณ การิตานณฺโณ โลป ปุรสมุปปรีหิ กโรติสฺส ขขรา วา
ตปจฺจเยสุ จ อสโยคา...ริเต ฯ
สงฺขโรติ สชฺเชตีติ กตฺตุวาจก ฯ จิตฺตนฺติ สชฺเชตีติ ปเท
กมฺม ฯ ติกขฺ ...เสนาติ สชฺเชตีติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
อภิ.๗๐
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 239
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 239

สงฺขริยติ สชฺชิยตีติ กมฺมวาจก ฯ วาสทฺโท วิกปฺปตฺโถ ฯ ตนฺติ

สชฺชิยตีติ ปเท กมฺม ฯ เอเตนาติ สชฺชิยตีติ ปท วุตฺตกตฺตา ฯ
วุตฺตนเยนาติ สชฺชิยตีติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ อิตตี ิ สงฺขาโรติ
ปเท สภาวเหตุ ฯ สงฺขาโรติ สฺา ฯ
สงฺขาโรติ จิตฺต ติกขฺ ภาว...สชฺเชตีติ สงฺขาโรติ กตฺตุสาธน
สงฺขริยติ...สงฺขาโรติ อวุตฺตกตฺตุสาธน ฯ ยทิ ปน วา
อปโร นโย ปุคฺคเลน ต จิตฺต เอเตน ปุพฺพปฺปโยเคน วุตฺตนเยน
สงฺขริยติ สชฺชิยติ อิติ ตสฺมา โส ปุพฺพปฺปโยโค สงฺขาโร
ปุคฺคเลนาติ สชฺชิยตีติ ปเท กตฺตา เอเตนาติ สชฺชยิ ตีติ
ปเท กรณนฺติ อตฺถ คณฺเหยฺย กรณสาธน ยุตฺต ฯ
ตนฺนิพฺพตฺติโตติ ปน วุตตฺ ตฺตา อวุตฺตกตฺตุสาธนเมว ยุตฺตตร ฯ
[๑๒๕] สรูป าเปนฺโต อาห ตตฺถตฺยาทึ ฯ ตตฺถ ตตฺถ
กิจฺเจ กตฺตพฺพกมฺเม สสีทมานสฺส ปุคฺคลสฺส จิตฺตสฺส วา อนุ...
วเสน อนุรูป พลสฺส ปทานวเสน อตฺตโน วา ปเรส วา
ปวตฺตปุพฺพปฺปโยโค ฯ
กตฺตพฺพนฺติ กิจฺจ ย กมฺม ปุคคฺ เลน กตฺตพฺพ อิติ
ตสฺมา ต กมฺม กิจฺจ ฯ สสีทตีติ สสีทมาโน ปุคคฺ โล ฯ
สสีทตีติ สสีทมาน จิตฺต ฯ อนุรูปพลสฺส ปทาน อนุรูปพลปฺ-
ปทาน ฯ วสน สมฺพชฺฌน วโส อนุพลปฺปทานสฺส วโส
อนุ...วโส อุสฺสาหชนนวโสตฺยตฺโถ ฯ เทฺว วาสทฺทา
อภิ.๗๐
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 240
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 240

สมุจฺจยา ฯ ปโยเชติ เอเตนาติ ปโยโค ปุคฺคโล ปุคฺคล ตสฺมึ

ตสฺมึ กมฺเม เอเตน ปโยเชติ อิติ ตสฺมา โส ธมฺโม ปโยโค
วายาโม ฯ ปโยชน อาณาปน ปโยโค อาณตฺติ ปุพฺโพ
ปโยโค ปุพฺพปฺปโยโค ปวตฺโต ปุพฺพปฺปโยโค ปวตฺตปุพฺพปฺ-
ปโยโค ฯ อุสฺสาหชนนวเสน ตีสุ ทฺวาเรสุ ปวตฺโต มิจฺฉาวายาโม
สมฺมาวายาโม จ อตฺตโน ปวตฺตปุพฺพปฺปโยโค นาม ฯ อุสฺสาห-
ชนนวเสน ปเรส กายวจีทฺวาเรสุ ปวตฺตา อาณตฺติ ปเรส ปวตฺต-
ปุพฺพปฺปโยโค นาม ฯ
ตตฺถ ตตฺถาติ กิจฺเจติ ปทสฺส วิเสสน ฯ กิจฺเจติ สสี...
นสฺสาติ ปเท อาธาโร ฯ สสี...นสฺสาติ ทานาติ ปเท
สมฺปทาน ฯ อนุ...เสนาติ ปวตฺตาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
อตฺต...ส วาติ ปททฺวย ปโยโคติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ ปวตฺต...
โยโคติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
[๑๒๖] อิธ ปน เตน ปุพฺพปฺปโยเคน นิพฺพตฺติโต จิตฺตสฺส
ติกฺขภาโว สงฺขาโร นามาติ าเปนฺโต อาห โส ปนจฺจาทึ ฯ
โส ปน ปุพพฺ ปฺปโยโค อตฺตโน ปุพฺพ...ปวตฺตติ อิติ ตสฺมา
ตนฺนิพฺพตฺติโต เตน ปุพพฺ ปฺปโยเคน นิพฺพตฺติโต จิตฺตสฺส...วิเสโสว
อิธ อิมสฺสึ จิตฺตสฺส ปริจฺเฉทวิสเย สงฺขาโร นาม ฯ
ปนสทฺโท วิเสสตฺโถ ฯ ปุพฺโพ ภาโค ปุพฺพภาโค ปุพฺพ-
กาโล ปุพฺพภาเคน ปวตฺโต ปุพฺพ...วตฺโต ฯ สนฺตน ปพนฺธน
อภิ.๗๐
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 241
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 241

สนฺตาโน จิตฺตสฺส สนฺตาโน จิตฺตสนฺตาโน ปุพฺพภาคปฺปวตฺโต

จ โส จิตฺตสนฺตาโน จาติ ปุพฺพ...สนฺตาโน ฯ เจวาติ สมุจฺจยตฺโถ
เอโก นิปาโต ฯ ปเรส สนฺตาโน ปรสนฺตาโน ฯ จสทฺโท
สมุจฺจโย ฯ วายามทฺวยสงฺขาโต โส ปุพฺพปฺปโยโค อตฺต...สนฺตาเน
ปวตฺตติ ฯ อาณตฺติสงฺขาโต ปุพฺพปฺปโยโค ปรสนฺตาเน
ปวตฺตติ ฯ นิพฺพตฺติยตีติ นิพฺพตฺติโต โย วิเสโส เตน ปุพฺพปฺ-
ปโยเคน นิพฺพตฺติยติ อิติ ตสฺมา โส วิเสโส นิพพฺ ตฺติโต ฯ
ปุพฺพปฺปโยเคนาติ นิพฺพตฺติยตีติ ปเท กตฺตา ฯ เตน ปุพฺพปฺ-
ปโยเคน นิพฺพตฺติโต ตนฺนิพฺพตฺติโต ฯ เตนาติ นิพฺพตฺติโตติ ปเท
กตฺตา ฯ ติกขฺ สฺส ภาโว ติกฺขภาโว ติกฺขภาโว อิติ สงฺขาโต
ติกฺข...ขาโต ฯ เอวสทฺโท ปุพฺพปฺปโยค นิวตฺเตติ ฯ
โสติ ปวตฺตตีติ ปเท กตฺตา ฯ อตฺตโนติ จิตฺตสนฺตาเนติ
ปเท สมฺพนฺโธ ฯ ปุพฺพ...เน จาติ ปททฺวย ปวตฺตตีติ ปเท
อาธาโร ฯ ปวตฺตตีติ กตฺตุวาจก ฯ อิตีติ สงฺขาโรติ ปเท เหตุ ฯ
ตนฺนิพฺพตฺติโต ติกฺข...โตติ ปททฺวย วิเสโสติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
จิตฺตสฺสาติ ติกฺขภาโวติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ วิเสโสวาติ สฺี ฯ
อิธาติ สงฺขาโรติ ปเท อาธาโร ฯ สงฺขาโรติ สฺา ฯ
[๑๒๗] โส สงฺขาโร ยสฺส จิตฺตสฺส นตฺถิ ต จิตฺต
อสงฺขาร ตเทว อสงฺขาร เอว อสงฺขาริก ฯ
นตฺถิ สงฺขาโร ยสฺสาติ วตฺตพฺเพ เอวมวตฺตา โส ยสฺส
อภิ.๗๐
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 242
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 242

นตฺถีติ วุตฺต ฯ ต ยสฺสาติ ปทสฺส นตฺถีติ ปเท สมฺปทานภาว-

วิฺาปนตฺถ ฯ สงฺขาโร ยสฺส นตฺถิ ต อสงฺขาร อตคฺคุณ-
พหุพฺพิหิ ฯ เอวสทฺโท ณิกปจฺจโย สกตฺเถ วตฺตตีติ าเปติ ฯ
อสงฺขาร เอว อสงฺขาริก ฯ
โสติ นตฺถีติ ปเท กตฺตา ฯ ยสฺสาติ นตฺถีติ ปเท สมฺปทาน ฯ
นตฺถีติ กตฺตวุ าจก นิปาตปท ฯ ตนฺติ สฺี ฯ อสงฺขารนฺติ
สฺา ฯ ตเทวาติ สฺี ฯ อสงฺขาริกนฺติ สฺา ฯ
[๑๒๘] สงฺขาเรน สหิต สห อิต วตฺตมาน จิตฺต
สสงฺขาริก ฯ
สงฺขาเรน...ริกนฺติ ลหุกนโย ทสฺสิโต ฯ สห สงฺขาเรน
อิต ปวตฺตมาน สสงฺขาร ตคฺคุโณ ฯ สสงฺขาร เอว
สสงฺขาริกนฺติ วิคฺคโห ฯ
สสงฺขเรนาติ สหาติ ปเท สหโยคตติยา ฯ สหิตนฺติ สฺี ฯ
สสงฺขาริกนฺติ สฺา ฯ
[๑๒๙] สาธกมาห ตถาหิตฺยาทึ ฯ ตถาหิ สจฺจ ฯ
อถวา ฯ ตถาหิ เตเนว การเณน อาจริยา วทนฺติ ปุพฺพ...กาทิตา
อิติ ฯ ปุพฺพ...ภูโต ปุพฺพปฺปโยคโต ปวตฺโต จิตฺตสมฺภวี จิตฺเต
สมฺภโว วิเสโส สงฺขาโร นาม ตวเสน ตสฺส สงฺขารสฺส
สมฺพชฺฌเนน เอตฺถ เอตสฺมึ วิสเย อสงฺขาริกาทิตา โหตีติ
สมฺพนฺโธ ฯ
อภิ.๗๐
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 243
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 243

ปมนเย ตถาหีติ ทฬฺหีกรณตฺเถ เอโก นิปาโต ทุติเย

ตถาสทฺโท กรณวาจโก หิสทฺโท เอวสทฺทตฺโถ ตสฺมา เตเนว
การเณนาติ อตฺโถ ทฏพฺโพ ฯ ปุพพฺ ปฺปโยคโต สมฺภูโต ปุพฺพ...
ภูโต ฯ จิตฺเต สมฺภวตีติ จิตฺตสมฺภวี ฯ ตสฺสีลาทีสุ ณีตฺวาวี จาติ
จสทฺเทน ณี ฯ วสน สมฺพชฺฌน วโส ตสฺส สงฺขารสฺส วโส
ตวโส ปุพฺเพ พินฺทาคโม ฯ อสงฺขาริก อาทิ ยสฺส สสงฺขาริกสฺส
ต อสงฺขาริกาทิ อสงฺขาริกาทิโน ภาโว อสงฺ...ทิตา ฯ
ปมนเย ตถาหีติ นิปาโต ทุติยนเย ตถาหีติ วทนฺตีติ ปเท
เหตุ ฯ อาจริยาติ วทนฺตีติ ปเท กตฺตา ฯ วทนฺตีติ กตฺต-ุ
วาจก ฯ ปุพพฺ ...ภูโต จิตฺตสมฺภวีติ ปททฺวย วิเสโสติ ปทสฺส
วิเสสน ฯ วิเสโสติ สฺี ฯ สงฺขาโรติ สฺา ฯ ตวเสนาติ
โหตีติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ เอตฺถาติ โหตีติ ปเท อาธาโร ฯ
โหตีติ กตฺตุวาจก ฯ อสงฺ...ทิตาโต โหตีติ ปเท กตฺตา ฯ
[๑๓๐] อฺมฺป นย าเปนฺโต อาห อถวาตฺยาทึ ฯ
อถวา อปโร นโย ฯ สสงฺขาริก อสงฺขาริกนฺติ เอต จ ปท เกวล
สงฺขารสฺส ภาวาภาว วิชฺชมานาวิชฺชมานต สนฺธาย อนุรุทฺธาจริเยน
วุตฺต ตสฺส สงฺขารสฺส สห...ภาวโต จิตฺเตน สห ปวตฺติยา
วิชฺชมานาวิชฺชมานโต น วุตฺต อิติ ตสฺมา สงฺขารสฺส ภาวาภาว
สนฺธาย ปททฺวยสฺส วุตฺตตฺตา ภินฺนสนฺตานปฺปวตฺติโนป สงฺขารสฺส
อิทมตฺถิตาย ตวเสน ตสฺส สงฺขารสฺส วเสน สมฺพชฺฌเนน
อภิ.๗๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 244
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 244

สมตฺถเนน วา นิพฺพตฺต จิตฺต สงฺขาโร อสฺส จิตฺตสฺส อตฺถิ

อิติ ตสฺมา สสงฺขาริก นาม สโลม...ทีสุ ปโยเคสุ วิย สห-
สทฺทสฺส...นโตติ สมฺพนฺโธ ฯ
อถวาติ วุตฺเต ปุพฺพนยปริจฺจาโค นโยว คมฺยเตติ วจนโต
ปุริมนเย สงฺขารสฺส จิตฺเตน สหปฺปวตฺติภาวาภาโว วุตฺโต ปจฺฉิม-
นเย สงฺขารสฺส ภาวาภาโว วุตฺโต ฯ สสงฺขาริกนฺติ ปท ภาว
สนฺธาย ปม วุตฺต ฯ สมุจฺจยตฺโถ จสทฺโท สสงฺขาริกนฺติ จ
อสงฺขาริกนฺติ จาติ โยเชตพฺโพ ฯ สงฺขารสฺสาติ ปุพฺพปุปโยค-
สงฺขาตสฺส สงฺขารสฺส ฯ ภวน ภาโว อตฺถิตา น ภาโว อภาโว
นตฺถิตา ภาโว จ อภาโว ฯ ภาวาภาโว ฯ สห ปวตฺตน
สหปฺปวตฺติ ฯ สวิชฺชตีติ สนฺโต โย สภาโว สวิชฺชติ อิติ
ตสฺมา โส สภาโว สนฺโต ภวน ภาโว สนฺโต สวิชฺชมาโน
ภาโว สพฺภาโว ฯ สนฺตสทฺทสฺส โส เภ โพ จนฺเตติ สนฺตสทฺทสฺส
โส ฯ ภาโว อภาโว สพฺภาโว จ อภาโว จ สพฺภาวาภาโว
สหปฺปวตฺติยา สพฺภาวาภาโว สหปฺปวตฺติสพฺภาวาภาโว ฯ ภินฺโน
สนฺตาโน ภินฺนสนฺตาโน อตฺตโน สนฺตานโต ภินฺโน ปเรส
สนฺตาโน ฯ ภินฺนสนฺตาเน ปวตฺตตีติ ภินฺนสนฺตานปฺปวตฺติ
สงฺขาโร ฯ สมฺปณฺฑนตฺเถน อปสทฺเทน น เกวล อตฺตสนฺตานปฺ-
ปวตฺติโน สงฺขารสฺส อิทมตฺถิกตาติ าเปติ ฯ สงฺขารสฺสาติ
อาณตฺติสงฺขาตสฺส สงฺขารสฺส ฯ อิม จิตฺต อตฺโถ ผล
อภิ.๗๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 245
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 245

อิทมตฺโถ กมฺมธารโย ฯ ยทนุปปนฺนา...สิชฺฌนฺตีติ วา อิมสฺสทิ นฺติ

สุตฺเตน อิมสทฺทสฺส อิทมาเทโส มทา สเร ฯ อิทมตฺโถ
อสฺส สงฺขารสฺส อตฺถีติ อิทมตฺถิ ฯ ทณฺฑาทิโต อิก อี ฯ
อิทมตฺถิโน ภาโว อิทมตฺถิตา ฯ ณฺยตฺตตา ภาเว ตุ ฯ วสน
สมฺพชฺฌน วโส ตสฺส สงฺขารสฺส วโส ตวโส พินฺทาคโม ฯ
นนุ จ สสงฺขาริกนฺติ เอตฺถ สหสทฺทสฺส สาโทโส โหติ ตสฺมา
สห สงฺขาเรนาติ วตฺตพฺพ เอวมวตฺวา กสฺมา สงฺขาโร อสฺส
อตฺถีติ วุตฺตนฺติ มนสิกตฺวา สโลม...ทีปนโตติ เหตุ ปกฺขิตฺโต ฯ
โลโม อสฺส สตฺตสฺส อตฺถีติ สโลมโก วิชฺชมานโลมโก ฯ
ปกฺโข อสฺส สตฺตสฺส อตฺถีติ สปกฺขโก ฯ ยทาทินา สหสฺส โส
กฺวจิ สมาสนฺตคตาอิจฺจาทินา อนฺเต กปจฺจโย ฯ อาทิสทฺเทน
สธโนตฺยาทีน คหณ ฯ สห อิติ สทฺโท สหสทฺโท ฯ วิชชฺ มาโน
อตฺโถ วิชฺชมานตฺโถ วิชชฺ มานตฺถสฺส ปริทีปน วิชชฺ ...ปริทีปน ฯ
สสงฺขา...ริกนฺติ จาติ ปททฺวย เอตนฺติ ปทสฺส สรูป ฯ
เอตนฺติ วุตฺตนฺติ ปเท กมฺม ฯ เกวลนฺติ สนฺธายาติ ปเท กิริยา-
วิเสสน ฯ สงฺขารสฺสาติ ภาวาภาวนฺติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ ภาวา-
ภาวนฺติ สนฺธายาติ ปเท กมฺม ฯ สนฺธายาติ วุตฺตนฺติ ปเท ปุพฺพ-
กาลกิริยา ฯ วุตฺตนฺติ กมฺมวาจก กิตปท ฯ นาติ วุตฺตนฺติ ปเท
ปฏิเสโธ ฯ ตสฺสาติ ปวตฺตีติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ สห...ภาวโตติ
น วุตฺตนฺติ ปเท เหตุ ฯ อิตีติ อิทมตฺถิตายาติ ปเท าปกเหตุ ฯ
อภิ.๗๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 246
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 246

ภินฺน...โนปติ สงฺขารสฺสาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ สงฺขารสฺสาติ

อิทมตฺถิตายาติ ปเท ภาวสมฺพนฺโธ ฯ อิทมตฺถิตายาติ นิพฺพตฺตนฺติ
ปเท าปกเหตุ ฯ ตวเสนาติ นิพฺพตฺตนฺติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
นิพฺพตฺตนฺติ จิตฺตนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ จิตฺตนฺติ สสงฺขาริกนฺติ
ปเท สฺี ฯ สงฺขาโรติ อตฺถีติ ปเท กตฺตา ฯ อสฺสาติ
อตฺถีติ ปเท สมฺปทาน ฯ อตฺถีติ กตฺตวุ าจก นิปาตปท ฯ อิตีติ
สสงฺขาริกนฺติ ปเท สภาวเหตุ ฯ สโล...ทีสูติ สหสทฺโทติ ปเท
อาธาโร ฯ วิยาติ อุปมาโชตโก ฯ สหสทฺทสฺสาติ ปริทีปนโตติ
ปเท กิริยาสมฺพนฺโธ ฯ วิชฺช...ปนโตติ สสงฺขาริกนฺติ ปเท
าปกเหตุ ฯ
วิมลพุทธฺ ิตฺเถเรน ปน อฺมฺป วิกปฺป ทสฺเสตุ ภินฺน-
สนฺตานปฺปวตฺติโนปตฺยาทิมาหาติ วุตฺต ฯ ต วิรุชฌฺ ติ ฯ กสฺมา ฯ
ภินฺนสนฺตานาตฺยาทิวจนสฺส อถวาตฺยาทิวจนต อนฺนยตฺตา ฯ
เอโกเยว หิ นโย ฯ อปสทฺโท ปฺเหติ วจนมฺป วิรุชฺฌติ ฯ
กสฺมา ฯ อปสทฺทสฺส ปฺหสฺส อวาจกตฺตา ฯ สมฺปณฺฑนตฺโถ
หิ อปสทฺโท ฯ อิทมตฺถติ ายาติ ปจฺจยภาววิชฺชมานตายาติ วจนมฺป
วิรุชฺฌติ ฯ กสฺมา ฯ ปจฺจยภาวาติ อิมสฺส วจนสฺส อิทนฺติ ปทสฺส
อนนุรูปตฺตา ฯ อริยวเสน ปน อิทมตฺถิตายาติ เอตสฺส จ
อิติอตฺเถนาติ เหตุปทสฺส หิเตน สสงฺขาริกนฺติ อิมินา ปเทน
สมฺพนฺโธติ วุตฺต ฯ ต วิรุชฺฌติ ฯ กสฺมา ฯ สสงฺขาริกนฺติ เอตฺถ
อภิ.๗๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 247
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 247

เหตุภูตสฺส สงฺขาโร อสฺส อตฺถีติ เอตฺถ อิติสทฺทสฺส วิชชฺ มานตฺตา ฯ

สหปฺปวตติสพฺภาวาภาวโตติ เอตฺถ อุปโยคตฺเถ โตปจฺจโยติ วจนมฺป
วิรุชฺฌติ ฯ สหปฺปวตฺติสพฺภาวาภาวนฺติ วตฺตพฺพ ฯ เหตฺวตฺเถ จ
โตปจฺจโย วตฺตติ ฯ อิมสฺมึ ปจฺฉิมจิตฺเต อตฺถิ วิชฺชตีติ
อิทมตฺถีติ วจนมฺป วิรุชฌฺ ติ ฯ อิทอตฺถิตายาติ วตฺตพฺพ ฯ
[๑๓๑] ตพฺพิปรีตมฺปน ตโต สสงฺขาริกโต วิปรีต อฺ
จิตฺต ตทภาวโต ตสฺส สงฺขารสฺส อภาวโต วุตฺตนเยน
อสงฺขาริก นาม ฯ
ตโต สสงฺขาริกโต วิปรีต อฺ ตพฺพิปรีต ฯ ปนสทฺโท
วิเสสตฺโถ ฯ ตสฺส สงฺขารสฺส อภาโว ตทภาโว ฯ วุตฺโต นโย
วุตฺตนโย ฯ สงฺขาโร ยสฺส นตฺถิ ต อสงฺขาร ตเทว
อสงฺขาริกนฺติ วุตฺตนโยตฺยตฺโถ ฯ
ตพฺพิปรีตนฺติ สฺี ฯ ตทภาวโตติ อสงฺขาริกนฺติ ปเท
เหตุ ฯ วุตฺตนเยนาติ อสงฺขาริกนฺติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
อสงฺขาริกนฺติ สฺา ฯ
วิคฺคโห ปน เอว กาตพฺโพ สงฺขาโร ยสฺส อตฺถีติ
สสงฺขาร ตคฺคุโณ ฯ สสงฺขาร เอว สสงฺขาริก ฯ สกตฺเถ
ิณิโก ฯ สงฺขาโร ยสฺส นตฺถิ ต อสงฺขาร อตคฺคุโณ ฯ
อสงฺขาร เอว อสงฺขาริก ฯ
[๑๓๒] ทิฏิคเตน วิปฺปยุตฺต วิสสฏ จิตฺต อิติ ตสฺมา
อภิ.๗๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 248
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 248

ทิฏิ...ยุตฺต ฯ วิวิธปฺปกาเรหิ ยุตฺตนฺติ อตฺถสฺส นิวตฺตนตฺถ

วิสสฏินฺติ วิวรติ ฯ
ทิฏิคเตนาติ วิปฺป...สฏนฺติ ปเท วิปฺปโยคตติยา ฯ
วิสสฏนฺติ จิตฺตนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ อิตีติ ทิฏ ี...ยุตฺตนฺติ ปเท
สภาวเหตุ ฯ ทิฏิ...ยุตฺตนฺติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
[๑๓๓] ยา เวทนา อุปปตฺติโต ยุตฺติโต อิกฺขติ อารมฺมณ-
รส อนุภวติ เวทิยมานาป มชฺฌตฺตาการสณฺิติยา มชฺฌ-
สภาวสงฺขาตากาเรน สณฺิติยา อนุภวติ อิติ ตสฺมา สา เวทนา
อุเปกฺขาติ โยชนา ฯ
อุปสทฺทสฺส สมีปปุ มาทีน อตฺถาน วาจกตฺตา อุปปตฺติโตติ
วิวรติ ฯ อุปปตฺติสทฺทสฺส สคฺค โลก อุปปชฺชติตฺยาทีสุ ๑

อุปปชฺชมานาทิกสฺสาป วาจกตฺตา ยุตฺติโตติ วิวรติ ฯ อุปปชฺชน

อุปปตฺติ ฯ อุปปุพฺโพ ปท คติมฺหิ ฯ อุปสทฺโท ธาตุวิเสสโก ฯ
ิอิตฺถิยมติยโว วา คุปาทีนฺจาติ ธาตฺวนฺตโลโป ทฺวิตฺตฺจ กฺวจิ
โตติ โยควิภาเคน ตติยตฺเถ โต ฯ ยุชชฺ น ยุตฺติ ฯ ยุช โยเค
ติ ภุชาทีนมนฺโต โน ทฺวิ จ ฯ อิกฺขติสทฺทสฺส ทสฺสนกาทีนมฺป
วาจกตฺตา นอุภวตีติ วิวรติ ฯ อิกฺข อนุภวเน ติวิภตฺติ ภูวาทิโต
อ ฯ อนุปุพฺโพ ภู อนุภวเน ติ ภูวาทิโต อ อฺเสุ จ
โอ อว สเร ฯ มชฺฌตฺตเวทนา เกน ยุตฺติโต อารมฺมณรส อนุภวตีติ
๑. องฺ. สตฺตก.๒๓/๘๓ ฯ
อภิ.๗๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 249
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 249

ปุจฺฉา ฯ อิฏเ  อนิฏเ จ อารมฺมเณ ปกฺขปาตสฺส อภาเวน

ยุตฺติโต อนุภวตีติ วิสชฺชน ฯ อุปปตฺติโต ยุตฺติโต อิกฺขติ
อนุภวติ อุเปกฺขาติ เอตฺตกเมว วตฺตพฺพ เวทิยมานาป มชฺฌตฺตา-
การสณฺิติยาติ วจน น ปกฺขิปตพฺพ ต กิมตฺถ ปกฺขิตฺตนฺติ ฯ
สจฺจ กิฺจาป มชฺฌตฺตเวทนา อารมฺมณรส อนุภวติ ตถาป
มชฺฌตฺตากาเรน อนุภวตีติ าปนตฺถ เวท...ติยาติ วจน
ปกฺขิตฺตนฺติ ฯ เวทิ...ติยาติ วจนสฺส ปกฺขิปเน อาโภโค ทุชฺชาโน ฯ
เวทิยตีติ เวทิยมานา ยา เวทนา อารมฺมณรส เวทิยติ
อนุภวติ อิติ ตสฺมา สา เวทนา เวทิยมานา ฯ วิท อนุภวเน
วตฺตมาเน มานนฺตาติ มาโน ทิวาทิโต โยติ โย ยถาคม-
มิกาโรติ อิ อฺเสุ จาติ อิสฺเส อิตถฺ ิยมโต อาปจฺจโยติ อา ฯ
มชฺฌตฺตเวทนา ยุตฺติโต อนุภวติ กึ มชฺฌตฺตากาเรน อนุภวตีติ
ครหตฺโถ อปสทฺโท ฯ สุขทุกฺขาการาน มชฺเฌ ิโต อตฺตา สภาโว
มชฺฌตฺตา มชฺฌตฺตา เอว อากาโร มชฺฌตฺตากาโร ฯ สนฺนฏิ าน ๑

ปวตฺตน๒ สณฺิติ มชฺฌตฺตากาเรน สณฺิติ มชฺฌ...สณฺิติ ฯ

เวทิ...ติยาติ อิมินา กิฺจาป มชฺฌตฺตเวทนา อารมฺมณรส
อนุภวติ ตถาป มชฺฌสภาวากาเรน อนุภวติ น อิฏเ อนิฏเ
จารมฺมเณ ปกฺขปาตากาเรน อนุภวตีติ าเปติ ฯ อุปปุพฺโพ อิกฺข
อนุภวเน อิตฺถิยมติยโว วาติ อ ปุน อา ฯ
อุปปตฺติโตติ อิกฺข...วตีติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ ยา
๑. สนฺติฏน สณฺหนนฺติ วา ภเวยฺย ฯ ๒. อปฺปวตฺตนนฺติ มฺเ ฯ
อภิ.๗๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 250
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 250

เวทนาติ อิกฺขตีติ ปเท กตฺตา ฯ อิกฺข...วตีติ กตฺตุวาจก อาขฺยาต-

ปท ฯ เวทิยมานาปติ อนุภวตีติ ปเท กตฺตา ฯ มชฺฌ...
สณฺิติยาติ อนุภวตีติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ อตีติ อุเปกฺขาติ
ปเท เหตุ ฯ อุเปกฺขาติ สฺา ฯ
[๑๓๔] อุปปตฺติโต อิกฺขตีติ อุเปกฺขาติ วิคฺคโห ฯ ปรมตฺถ-
วินิจฺฉยกีกายมฺป อิฏเ อนิฏเ อารมฺมเณ ปกฺขปาตาภาเวน
อุปปตฺติโต ยุตฺติโต อิกฺขติ อนุภวติ เวทิยมานาป มชฺฌตฺตาการ-
สณฺิตตายาติ อุเปกฺขาติ วุตฺต ฯ วา อปโร นโย ฯ สุขทุกขาน
อุเปตา...วน อิติ ตสฺมา อุเปกฺขา ฯ
สุขฺจ ทุกฺขฺจ สุขทุกฺขานิ ฯ อุปสทฺทสฺส อตฺถ าเปตุ
อุเปตาติ วุตฺต ฯ อุเปตาสทฺทสฺส อุปคมนสฺสาป วาจกตฺตา
ยุตฺตาติ วิวรติ ฯ ยุตฺตาสทฺทสฺส โยชนสฺสาป วาจกตฺตา อวิรุทฺธาติ
วิวรติ ฯ อิกขฺ าสทฺทสฺส ภาววาจกตฺต าเปตุ อนุภวนนฺติ
วิวรติ ฯ อุปคมน อุเปตา ฯ อุปปุพฺโพ อิ คติย ภาวกมฺเมสุ ต
อิติ ภาเว โต อฺเสุ จาติ อิสฺเส ปุน อา ฯ ยุชฺชน
ยุตฺตา ฯ ยุช ต อา ฯ อวิรุชฺฌน อวิรทุ ฺธา ฯ อิกฺขน อิกฺขา
อิตฺถิยมติยโว วาติ อ ปุน อา ฯ อนุภวิยเต อนุภวน ภู
นนฺทาทีหิ ยุ อน...ณฺวูน ฯ
สุขทุกฺขานนฺติ อุเป...รุทฺธาติ ปเท สมฺปทาน ฯ อุเป...
รุทฺธาติ อิกฺขาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ อิกฺขา...วนนฺติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
อภิ.๗๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 251
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 251

อิตีติ อุเปกฺขาติ ปเท เหตุ อุเปกฺขาติ ลิงฺคตฺโถ ฯ

[๑๓๕] สุขทุกฺขาน...อวิรุทฺธา อิกฺขาติ วจนเมว
สมตฺเถนฺโต สุขทุกฺขาตฺยาทิมาห ฯ หิ สจฺจ สุขทุกฺขาวิโรธิตาย
เอสา อุเปกฺขา เตส สุขทุกฺขาน อนนฺตรมฺป ปวตฺตติ ฯ
สุขฺจ ทุกฺขฺจ สุขทุกฺขานิ ฯ วิรุชฺฌตีติ วิโรธิ ยา
เวทนา อฺมฺ วิรุชฺฌติ อิติ ตสฺมา สา เวทนา วิโรธิ
สุขทุกฺข ฯ วิปุพฺโพ รุธิ อาวรเณ มุนาทีหิ จิ อฺเสุ จ
อุสฺโส ฯ น วิโรธิ อวิโรธิ อุเปกฺขา ฯ สุขทุกฺขาน อวิโรธิ
สุข...โรธิ สุขทุกฺขาวิโรธิยา ภาโว สุข...ธิตา ฯ หิสทฺโท
ทฬฺหีกรณ ฯ น อนฺตร พฺยวธาน อนนฺตร ฯ ปสทฺโท น เกวล
อุเปกฺขา อุเปกฺขาย อนนฺตร ปวตฺตตีติ าเปติ ฯ
สุข...ตายาติ ปวตฺตตีติ ปเท าปกเหตุ ฯ เอสาติ ปวตฺตตีติ
ปเท กตฺตา ฯ เตสนฺติ อนนฺตรนฺติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ
อนนฺตรมฺปติ ปวตฺตตีติ ปเท กาลสตฺตมี ฯ ปวตฺตตีติ กตฺตุวาจก ฯ
อภิธมฺมาวตารฏีกาย ปน อยฺจ อตฺโถ โลภสหคตาทิ-
จิตฺตสมฺปยุตฺตเวทนายป ลพฺภติ ปุรโิ ม ปน น ตถา น หิ
โลภสหคตาทีน อุปปตฺติโต อิกฺขน นตฺถีติ วุตฺต ฯ
[๑๓๖] อุเป....คต อิติ อิท ปท วุตฺตนยเมว ฯ
อุเปกฺขาย สหคต เอกุปฺปาทาทิวเสน สสฏ อุเปกฺขาย สห
อภิ.๗๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 252
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 252

เอกุปฺปาทาทิภาว คตนฺติ อุเปกฺขาสหคตนฺติ อิท วิคฺคห สนฺธาย

วุตฺตนยเมวาติ วุตฺต ฯ วุตฺโต นโย ยสฺส ปทสฺส ต วุตฺตนย ฯ
เอวสทฺโท อฺ นย นิวตฺเตติ ฯ
อุเป...คตนฺติ อิทนฺติ ปทสฺส สรูป ฯ อิทนฺติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
วุตฺต...เมวาติ อิทนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
[๑๓๗] นนุ จ อิมสฺมึ จิตฺเต โสมนสฺสาทีหิ อฺเป
ผสฺสาทโย สมฺปยุตฺตธมฺมา อตฺถิ ตสฺมา ตสฺส สหคตาทิภาโว
วตฺตพฺโพ กสฺมา เอวมวตฺวา โสมนสฺสสหคตาทิภาโวว วุตฺโตติ
โจทน สมุฏ หนฺโต อาห กสฺมาตฺยาทึ ฯ เอตฺถ เอตสฺมึ จิตฺเต
อฺเสุป...ภาโวว อาจริเยน วุตฺโต อิติ โจทนา ฯ
ปนสทฺโท วจนาลงฺกาโร ฯ อฺเสูติ โสมนสฺสุเปกฺขาทิฏีหิ
อฺเสุ ฯ ปสทฺโท น เกวล โสมนสฺสาทโย อตฺถีติ
าเปติ ฯ ผสฺสาทีสุ...ธมฺเมสูติ เอตฺถ เวทนาวชฺชิตา ผสฺสาทโย
สตฺต สพฺพจิตฺตสาธารณา ฉ ปกิณฺณา โมโห อหิริก
อโนตฺตปฺป อุทฺธจฺจนฺติ จตฺตาโร อกุสลสาธารณา โลโภ มาโน
ถีนมิทฺธนฺติ อิเม วีสติเยว เจตสิกา คเหตพฺพา ฯ กสฺมา ฯ
เอตฺถาติ ปทสฺส วุตฺตตฺตา ฯ โสมนสฺสสหคต อาทิ เยส อุเปกฺขา-
สหคตาทีน เต โสมนสฺสสหคตาทโย ฯ อาทิสทฺเทน อุเปกฺขาสห-
คตทิฏิสหคตาสงฺขาริกาน คหณ ฯ โสมนสฺสสหคตาทีน ภาโว
โสมนสฺสสหคตาทิภาโว ฯ เอวสทฺโท ผสฺสสหคตาทิภาว นิวตฺเตติ ฯ
อภิ.๗๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 253
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 253

กสฺมาติ วุตฺโตติ ปเท เหตุปุจฺฉา ฯ เอตฺถาติ วิชฺชมาเนสูติ

ปเท อาธาโร วุตฺโตติ ปเทป ฯ อฺเ...ทีสูติ ปททฺวย
สมฺป...เมสูติ ปทสฺส วิเสสน ฯ สมฺป...เมสูติ ภาวสตฺตมี ฯ
วิชฺชมาเนสูติ ตุลฺยาธิกรณสตฺตมี ฯ โสม...ภาโวติ วุตฺโตติ ปเท
กมฺม ฯ วุตฺโตติ กมฺมวาจก ฯ อิตีติ โจทนาติ ปทสฺส สรูป ฯ
[๑๓๘] โสมนสฺสตฺยาทิ ปริหาโร ฯ โสมนสฺสาทีนเมว
อสาธารณภาวโต โสมนสฺสาทิภาโว อาจริเยน วุตฺโตติ โยชนา ฯ
โสมนสฺส อาทิ เยส เต โสมนสฺสาทโย ฯ อาทิสทฺเทน
ทิฏีนฺเจว อสงฺขาริกภาวสฺส จ คหณ ฯ เอวสทฺโท ผสฺสาทโย
นิวตฺเตติ ฯ อสาธารณาน ภาโว อสา...ภาโว ฯ
โสม...นเมวาติ ภาวโตติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ อสา...
วโตติ วุตฺโตติ ปเท เหตุ ฯ
[๑๓๙] ตเทวาสาธารณภาว สาเธตุ ผสฺสาทโยติอาทิมาห หิ
สจฺจ ผสฺสาทโย เกจิ เจตสิกา สพฺพจิตฺตสาธารณา ฯ เกจิ
เจตสิกา กุสลาทิสาธารณา โมหาทโย จ สพฺพา...รณา อิติ
ตสฺมา เตหิ ผสฺสาทีหิ จิตฺต วิเสเสตุ อาจริเยน น สกฺกา ฯ
โสมน...กตฺถจิ จิตฺเต น โหนฺติ อิติ ตสฺมา ตวเสน เตส
โสมนสฺสาทีน ปฏิพทฺเธน จิตฺตสฺส วิเสโส ปากโฏวาติ โยชนา ฯ
ผสฺโส อาทิ เยส เต ผสฺสาทโย ฯ หิสทฺโท ทฬฺหี ฯ
เกจีติ เวทนาวชฺชิตา ผสฺสาทโย ฉ สพฺพจิตฺตสาธารณา ฯ สพฺพ-
อภิ.๗๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 254
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 254

จิตฺตาน สาธารณา สพฺพ...รณา ฯ เกจีติ วิตกฺกาทโย ฉ

ปกิณฺณกา ฯ น โสภณเจตสิกา คเหตพฺพา ฯ กสฺมา ฯ อกุสลาธิ-
การตฺตา ฯ กุสล อาทิ เยส ตานิ กุสลาทีนิ ฯ อาทิสทฺเทน
อกุสลาพฺยากตาน คหณ ฯ กุสลาทีน จิตฺตาน สาธารณา กุส...
รณา ฯ วิตกฺกาทโย ฉ ปกิณฺณกา กุสลาทีน ยถารห สาธารณา
น สพฺพกุสลาทีน ฯ โมโห อาทิ เยส เต โมหาทโย ฯ
อาทิสทฺเทน อหิริกาโนตฺตปฺปุทฺธจฺจาน คหณ ฯ อฏานปฺปยุตฺโต
จสทฺโท สพฺพ...รณา จ สพฺพา...ณา จาติ โยเชตพฺโพ ฯ
สพฺพากุสลาน สาธารณา สพฺพา...รณา ฯ
โสมนสฺสาทโย ปน กีทิสาติ ปุจฺฉ สนฺธายาห โสมนสฺ-
สาตฺยาทึ ฯ ปนสทฺโท วิเสสตฺโถ ฯ เอวสทฺโท สนฺนิฏานตฺโถ
อปากโฏติ าเปติ ฯ เตส โสมนสฺสาทีน วโส ตวโส
นิคฺคหิตาคโม ฯ
ผสฺสาทโย เกจิ สพฺพ...รณาติ ปทตฺตย เจตสิกาติ ปทสฺส
วิเสสนทท ฯ เจตสิกาติ ลิงฺคตฺโถ ฯ เกจิ กุส...รณาติ ปททฺวย
เจตสิกาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ โมหา...รณาติ ปททฺวย เจตสิกาติ
ปทสฺส วิเสสนฯ อิตีติ น สกฺกาติ ปเท เหตุ ฯ นาติ
สกฺกาติ ปเท ปฏิเสโธ ฯ เตหีติ วิเสเสตุนติ ปเท วิเสสนตติยาฯ
สกฺกาติ ภาววาจกฯ จิตฺตนฺติ วิเสเสตุนฺติ ปเท กมฺมฯ
วิเสเสตุนฺติ น สกฺกาติ ปเท สมฺปาน ฯ อาจริเยนาติ น สกฺกาติ
อภิ.๗๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 255
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 255

ปเท อวุตฺตกตฺตา ฯ โสม...ทโยติ โหนฺตีติ ปเท กตฺตา ฯ

กตฺถจีติ จิตฺเตติ ปทสฺส วิเสสน ฯ จิตฺเตติ โหนฺตีติ ปเท
อาธาโร ฯ โหนฺตีติ กตฺตุวาจก ฯ กตฺถจีติ จิตฺเตติ ปทสฺส
วิเสสน ฯ นาติ โหนฺตีติ ปเท ปฏิเสโธ ฯ โหนฺตตี ิ กตฺตุวาจก ฯ
อิตีติ ปากโฏติ ปเท เหตุ ฯ ปากโฏวาติ วิเสโสติ ปทสฺส
วิเสสน ฯ ตวเสนาติ วิเสโสติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ จิตฺตสฺสาติ
วิเสโสติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ วิเสโสติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
โสมนสฺสาทโย...น โหนฺตีติ เอตฺถ โสมนสฺส กตฺถจิ
โสมนสฺสสหคเต จตุจิตฺเต โหติ กตฺถจิ อุเปกฺขาสหคเต จิตฺเต น
โหติ อุเปกฺขา กตฺถจิ อุเปกฺขาสหคเต จิตฺเต โหติ กตฺถจิ
โสมนสฺสสหคเต จิตฺเต น โหติ ทิฏ ิ กตฺถจิ ทิฏิสมฺปยุตฺเต
จิตฺเต โหติ กตฺถจิ ทิฏิวิปฺปยุตฺเต จิตฺเต น โหติ สงฺขาโร
กตฺถจิ สสงฺขาริเก จิตฺเต โหติ กตฺถจิ อสงฺขาริกจิตฺเต น
โหตีติ อธิปปฺ าโย ยถารห เวทิตพฺโพ ฯ
[๑๔๐] การณปุจฺฉ วิสชฺเชนฺโต อาจริโย อาห กสฺมา-
ตฺยาทึ ฯ กสฺมา ปน เอเต โสมนสฺสาทโย กตฺถจิ โหนฺติ กตฺถจิ
น โหนฺติ อิติ ปุจฺฉา ฯ
กสฺมาติ เหตุปุจฺฉา ฯ ปนสทฺโท วจนาลงฺกาโร ฯ เอเตติ
โหนฺตีติ ปเท กตฺตา ฯ กตฺถจีติ โหนฺตีติ ปเท อาธาโร ฯ
โหนฺตีติ กตฺตุวาจก ฯ กตฺถจีติ โหนฺตีติ ปเท อาธาโร ฯ นาติ
อภิ.๗๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 256
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 256

ปฏิเสโธ ฯ อิตีติ ปุจฺฉาติ ปทสฺส สรูป ฯ ปุจฺฉาติ ลิงฺคตฺโถ ฯ

[๑๔๑] การณสฺส สนฺนิหิตาสนฺนิหิตภาวโต สหิตาสหิต-
ภาวโต สมฺปตฺตาสมฺปตฺตภาวโต วา เอเต โสมนสฺสาทโย กตฺถจิ
โหนฺติ กตฺถจิ น โหนฺตตี ิ สมฺพนฺโธ ฯ
กโรตีติ การณ โย เหตุ กโรติ ผล ชเนติ อิติ
ตสฺมา โส เหตุ การณ ฯ กร กตฺตุ...สุ จาติ ยุ อฺเสุ จ
อสฺส อา อนกา ยุณฺวูน รหาทิโต โน ณ ฯ สห นิธาตีติ
สนฺนิหิต ย การณ ตทายตฺตวุตฺติตาย โสมนสฺสาทีหิ สห นิธาติ
ปติฏาติ อิติ ตสฺมา ต การณ สนฺนหิ ิต ฯ สนฺนหิ ิตสทฺโท
สหนิธานวาจโก ฯ เตน โมหวิจฺฌแทนิย มคฺคาณสพฺพฺุต-
าณสงฺขาตโพธิยา สนฺนิหิตภาเวน พุทฺโธติ วุตฺต ฯ สสทฺโท
สหตฺถวาจโก ฯ นิสทฺโ? ธาตฺวตฺถพาธโก เอโส นิธิ สุนิหิโตตฺยาทีสุ ๑

วิย ฯ ธา ปติฏาย พุธคมาทิตฺเถ กตฺตริ ยถาคมมิกาโร

กฺวจิ ธาตูติอาทินา ธสฺส โห ฯ สห น นิธาตีติ อสนฺนิหิต
ย การณ โสมนสฺสาทีหิ สห น นิธาติ น ปติฏาติ อิติ
ตสฺมา ต การณ อสนฺนหิ ิต อยุตฺตตฺถสมาโส ฯ ทุติยนเย
เอว วิคฺคโห สนฺนิธาตีติ สนฺนิหิต ย การณ โสมนสฺสาทีน
ลพฺภมานวเสน สนฺนิธาติ สมาคจฺฉติ ปาปุณาติ อิติ ตสฺมา
ต การณ สนฺนิหิต สมฺปตฺตการณ ฯ สนฺนิหิตสทฺโท สมฺปตฺต-
สทฺทปริยาโย ฯ น สนฺนิหิต อสนฺนิหิต อสมฺปตฺตการณนฺติ
๑. ขุ. ขุ. ๒๕/๑๒ ฯ
อภิ.๗๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 257
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 257

อตฺโถ ฯ เตน โมคฺคลฺลานปฺจิกาย อสนฺนิหิเตติ อสมฺปตฺเตติ

วุตฺต ฯ สนฺนิหิตฺจ อสนฺนิหิตฺจ สนฺนิ...หิต สนฺนิหิตาสนฺนิ-
หิตสฺส ภาโว สนฺนิ...ภาโว ฯ
การณสฺสาติ ภาวโตติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ สนฺนิ...วโตติ
โหนฺติ น โหนฺตีติ ปททฺวเย าปกเหตุ ฯ
การณ...วโตติ เอตฺถายมธิปฺปาโย โสมนสฺสาทโย การณสฺส
สนฺนิหิตภาวโต กตฺถจิ จิตฺเต โหนฺติ โสมนสฺสาทโย การณสฺส
อสนฺนิหิตภาวโต กตฺถจิ น โหนฺตีติ ฯ ยถากฺกม โยชนา เตสุ
โสมนสฺสาทีสุ โสมนสฺส อิฏารมฺมณาทีน ติณฺณ การณาน
อตฺตโน สมฺปตฺตภาวโต ลภนโต อิมสฺมึ โสมนสฺสสหคเต จตุจิตฺเต
โหติ อิฏารมฺมณาทิการณสฺส อสมฺปตฺตภาวโต อุเปกฺขาสหคเต
จตุจิตฺเต น โหติ อุเปกฺขา อิฏมชฺฌตฺตารมฺมณาทิการณสฺส
อตฺตโน ลภนโต อุเปกฺขาจิตฺเต โหติ ตสฺส การณสฺส อลภนโต
โสมนสฺสจิตฺเต น โหติ ทิฏิ จ ทิฏ ิวิปนฺนปุคฺคลเสวนสสฺส-
ตุจฺเฉทาสยตาสงฺขาตสฺส การณสฺส อตฺตโน ลภนโต ทิฏิสมฺปยุตฺเต
จิตฺเต โหติ ตสฺส การณสฺส อลภนโต ทิฏิวิปฺปยุตฺเต จิตฺเต
น โหติ พลวอุตุอาทีสุ ปน สนฺเตสุ อสงฺขาริกภาโว โหติ
อพลวอุตุอาทีสุ สนฺเตสุ อสงฺขาริกภาโว น โหตีติ ฯ การณสฺส
สนฺนิหิตาสนฺนิหิตภาโว โหตีติ อิท ปน วจน ทุชฺชาน เหฏา
การณสฺส สามฺเน วุตฺตตฺตา ฯ
อภิ.๗๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 258
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 258

[๑๔๒] สรูป ปุจฺฉนฺโต ปุจฺฉโก อาห กิมปฺ นาตฺยาทึ ฯ

กึ ปน เนส โสมนสฺสาทีน การณ อิติ ปุจฺฉา ฯ
กินฺติ ปุจฺฉา ฯ ปนสทฺโท วิเสสตฺโถ ฯ เนสนฺติ การณนฺติ
ปเท สมฺพนฺโธ ฯ การณนฺติ ลิงฺคตฺโถ ฯ อิตีติ ปุจฺฉาติ ปทสฺส
สรูป ฯ ปุจฉฺ าติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
[๑๔๓] วุจฺจเตติ ปริหาโร มยา วุจฺจเต ฯ สภาวโตตฺยาทิ
วิตฺถาโร ฯ หิ สจฺจ สภาวโต อารมฺมณสงฺขาตสฺส อตฺตโน
ปกติโต ปริกปฺปโต วา สตฺตาน วิปลฺลาสสฺชานนโต อิฏารมฺมณ
โสมนสฺส...วตา จ อิธ อิมสฺมึ อกุสลาธิกาเร โสมนสฺสสฺส
การณ อิฏมชฺฌ...วตา จ อุเปกฺขาย การณ ทิฏิ...ยตา จ
ทิฏิยา การณ พลว...ภาวสฺส การณ อิติ ตสฺมา อตฺตโน
อนุรูปการณสฺส สมฺพชฺฌเนน เนส โสมนสฺสาทีน อุปฺปชฺชนโต
กตฺถจิ จิตฺเตเยว สมฺภโว อิติ ตสฺมา เอเตหิ โสมนสฺสาทีหิ
จิตฺตสฺส วิเสโส ปฺาเปตุ วิฺาเปตุ สกฺกา อาจริเยนาติ
สมฺพนฺโธ ฯ
ภวน ภาโว อตฺตโน ภาโว สภาโว อตฺตโน ปกติ-
ิอิจฺเจวตฺโถ ฯ ปริกปฺปน อนิฏสฺส อิฏนฺติ วิปลฺลาสสฺชานน
ปริกปฺโป ฯ วาสทฺโท สภาวโต วา ปริกปฺปโต วาติ
โยเชตพฺโพ ฯ หิสทฺโท วิตฺถาโร ฯ อิจฺฉิตพฺพนฺติ อิฏ อิจฺฉิตพฺพ
ปริเยสิตพฺพนฺติ วา อิฏ รูปาทิอารมฺมณ ฯ อิส ปริเยสเน ฯ
อภิ.๗๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 259
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 259

อิ ิฏฺจ ต อารมฺมณฺจาติ อิฏารมฺมณ ฯ โสมนสฺเสน

สมฺปยุตฺตา โสมนสฺสา อุตฺตรโลปตติยาตปฺปุริโส ฯ โสมนสฺสา
ปฏิสนฺธิ ยสฺส ปุคฺคลสฺส โส โสมนสฺสปฏิสนฺธิโก ฯ กฺวจิ
สมาสนฺตคตานมการนฺโตติ กปจฺจโย โสมนสฺสปฏิสนฺธิกสฺส ภาโว
โสม...กตา ฯ คจฺฉติ อคาธภาเวน ปวตฺตตีติ คมฺภิโร สภาโว ฯ
คมุ คติมฺหิ รฺชุทาทีหีติอาทินา อิรปจฺจโย กฺวจิ ธาตูติอาทินา
มชฺเฌ ภการาคโม ฯ คมฺภิโร สภาโว คมฺภิรสภาโว คมฺภิรปกติ
นตฺถิ คมฺภิรสภาโว ยสฺส โส อคมฺภิรสภาโว อคมฺภิรสภาวสฺส
ภาโว อค...วตา ฯ คมฺภีโรติป ทีฆปาโ ฯ กฺวจาทิมชฺฌาทินา
มชฺเฌ ทีโฆ ฯ จสทฺโท อิฏารมฺมณฺจ โสม...กตา จ
อค...ตา จาติ โยเชตพฺโพ ฯ อิธาติ อิมินา วจเนน กุสลาธิกาเร
โสมนสฺสสฺส การณ นิวตฺเตติ ฯ
สภา...โต วาติ ปททฺวย อิฏาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
อิฏารมฺม...ตา จาติ ปทตฺตย ลิงฺคตฺโถ ฯ อิธาติ โสมนสฺสสฺสาติ
อาธาโร ฯ โสมนสฺสสฺสาติ การณนฺติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ การณนฺติ
ลิงฺคตฺโถ ฯ
[๑๔๔] อิฏสฺส มชฺเฌ ิโต อตฺตา ปกติ ยสฺส
อารมฺมณสฺส ต มชฺฌตฺต อิฏฺจ ต มชฺฌตฺตฺจาติ อิฏมชฺฌตฺต
อิฏมชฺฌตฺตเมว อารมฺมณ อิฏ...รมฺมณ ฯ อุเปกฺขาย
สมฺปยุตฺตา อุเปกฺขา ตปฺปุริโส ฯ อุเปกฺขา ปฏิสนฺธิ ยสฺส โส
อภิ.๗๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 260
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 260

อุเปกฺขาปฏิสนฺธิโก อุเปกฺขาปฏิสนฺธิกสฺส ภาโว อุเป...กตา ฯ

คมฺภิโร สภาโว ปกติ ยสฺส โส คมฺภริ สภาโว คมฺภิรสภาวสฺส
ภาโว คมฺภิ...วตา ฯ
จสทฺโท สมุจฺจโย ฯ อิฏ...ตา จาติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
อุเปกฺขายาติ การณนฺติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ
[๑๔๕] วิปชฺชีติ วิปนฺนา ยา ทิฏ ิ วิปชฺชิ วินสฺสิ อิติ
ตสฺมา สา ทิฏิ วิปนฺนา ฯ วิปุพฺโพ ปท คติย วิสทฺโท
ธาตฺวตฺถพาธโก ตสฺมา วินาเส วตฺตติ ฯ อตีเต ตตวนฺตุตาวีติ ต
ภิทาทิโต อินฺนอนฺนอีณา วาติ ตสฺส อนฺโน ธาตฺวนฺตโลโป จ ฯ
ทิฏิ วิปนฺนา วินฏา ยสฺส โส ทิฏ ิวิปนฺโน ทิฏิวิปนฺโน
จ โส ปุคฺคโล จาติ ทิฏิ...คโล เสวน ภชน เสวนา ทิฏิ-
วิปนฺนปุคฺคลสฺส เสวนา ทิฏิ...วนา ฯ สสฺสตีติ สสฺสโต อตฺตา
จ โลโก จ ฯ สส สาตจฺเจ กาเล วตฺตมานาตีเต ณฺวาทโยติ
ตปจฺจโย วาทีหิ โตติ โมคฺคลฺลานสุตฺเตน วา โต ฯ อุจฺฉิชฺชตีติ
อุจฺเฉโท อตฺตา จ โลโก จ ฯ สสฺสโต จ อุจฺเฉโท จ
สสฺสตุจฺเฉทา ฯ อาสยนฺติ เอตฺถาติ อาสโย สตฺตา เอตฺถ ทิฏิย
อาสยนฺติ อิติ ตสฺมา อย ทิฏิ อาสโย ฯ อาสทฺโท ธาตฺวตฺถ-
พาธโก ตสฺมา สิ นิสฺสเย วตฺตติ ฯ สพฺพโตตฺยาทินา อ ฯ
อตฺตโลกา สสฺสตุจฺเฉทา อิติ ปวตฺโต อาสโย ทิฏิ ยสฺส โส
สสฺสตุจฺเฉทาสโย สสฺสตุจฺเฉทาสยสฺส ภาโว สสฺส...ยตา ฯ
อภิ.๗๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 261
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 261

จสทฺโท สมุจฺจโย ฯ ทิฏิ...สยตา จาติ ปททฺวย ลิงฺคตฺโถ ฯ

ทิฏิยาติ การณนฺติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ
[๑๔๖] พลติ อพล อภิภวตีติ พล ย ธมฺมชาต ฯ พล
อภิภวเน สพฺพโต...วาติ อ ฯ พล เอเตส อุตุอาทีนมตฺถีติ
พลวานิ อุตุ จ โภชนฺจ อุตุโภชนานิ พลวานิ จ ตานิ
อุตุโภชนานิ จาติ พล...นานิ พลวอุตุโภชนานิ อาทโย เยส
อาวาสาทีน เต พลว...นาทโย ฯ พลวสทฺโท จ สปฺปายปริยาโย ฯ
ปนสทฺโท วิเสสตฺโถ ฯ เอตฺถ จ ปนสทฺโท กสฺมา ปกฺขิตฺโตติ
ปุจฺฉา ฯ ปุพฺเพ วุตฺตา โสมนสฺสุเปกฺขาทิฏิโย ธมฺมาเยว
อสงฺขาริกภาโว ปน น ธมฺโม ตสฺมา เอตฺถ าเน ปนสทฺโท
ปกฺขิตฺโต ฯ ผล ปฏิจฺจ เอนฺติ ปวตฺตนฺตีติ ปจฺจยา ฯ
ปติปุพฺโพ อิ คติย สพฺพโต...วาติ อ อฺเสุ จ ฯ
อสงฺขาริกสฺส ภาโว อสงฺ...ภาโว ฯ อิตีติ ปท ตสฺมาติ ปเทน
สมานตฺถ น ภินฺนตฺถ ฯ อตฺตโนติ โสมนสฺสาทิสงฺขาตสฺส
อตฺตโน ฯ อนุรูป การณ อนุรูปการณ วสน สมฺพชฺฌน วโส
อนุรูปการณสฺส วโส อนุรู...วโส ฯ อุปฺปชฺชิยเต อุปฺปชฺชน
ภาวสาธน ฯ ยาคโม สุอุจฺจารณตฺถ ปกฺขิตฺโต ฯ เอวสทฺโท น
สพฺพตฺถ โลภจิตฺเต อุปฺปชฺชตีติ าเปติ ฯ สมฺภวน อุปฺปชฺชน
สมฺภโว ฯ ปฺาปนตฺถ ชานาปนตฺถ ปฺาเปตุ ฯ
พล...ทโยติ ปจฺจยาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ ปจฺจยาติ
อภิ.๗๒
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 262
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 262

ลิงฺคตฺโถ ฯ อสงฺ...วสฺสาติ การณนฺติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ อิติ

ตสฺมาติ อุปฺปชฺชนโตติ ปเท เหตุ ฯ อตฺตโนติ อนุรูปาติ ปเท
สมฺปทาน ฯ อนุ...เสนาติ อุปฺปชฺชนโตติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
เนสนฺติ อุปฺปชฺชนโตติ ปเท กิริยาสมฺพนฺโธ ฯ อุปฺปชฺชนโตติ
สมฺภโวติ ปเท เหตุ ฯ กตฺถจีติ จิตฺเตติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
จิตฺเตเยวาติ สมฺภโวติ ปเท อาธาโร ฯ สมฺภโวติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
อิตีติ สกฺกาติ ปเท เหตุ ฯ สกฺกาติ กมฺมวาจก ฯ เอเตหีติ
ปฺาเปตุนฺติ ปเท กรณ ฯ จิตฺตสฺสาติ วิเสโสติ ปเท
สมฺพนฺโธ ฯ วิเสโสติ สกฺกาติ ปเท กมฺม ฯ ปฺาเปตุนฺติ
สกฺกาติ ปเท สมฺปทาน ฯ อิติสทฺโท สมาปนฺโน ฯ
[๑๔๗] โสมนสฺสาทีนเมว อสาธารณโตตฺยาทิก อตฺตนา วุตฺตวจน
สาเธนฺโต อาห เอวฺจาตฺยาทึ ฯ เอวฺจ กตฺวา อสาธารณโต
วุตฺตภาวสฺส มนสิกรณโต เนส จิตฺตาน โมหเหตุกภาเว สติป
โลภ...นิคมเน อาจริเยน วุตฺโตติ โยชนา ฯ
จสทฺโท วากฺยารมฺโภ ฯ กตฺวาติ เหตฺวตฺเถ ตฺวา วตฺตติ ฯ
สติ เนส ทฺวเิ หตุกภาเว กสฺมา อิมานิ จิตฺตานิ โลเภเนว นิยเมตีติ
โจทน สนฺธายาห สติป...ภาเวติ ฯ ปสทฺโท โจทกสฺส
อรุจิสูจโน ฯ โมโห เหตุ เอเตส จิตฺตานนฺติ โมหเหตุกานิ
โมหเหตุกาน ภาโว โมห...ภาโว ฯ โลภสหคตาน จิตฺตาน ภาโว
โลภ...ภาโว ฯ เอวสทฺโท โมหสหคตภาว นิวตฺเตติ ฯ นิคมิยติ
อภิ.๗๒
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 263
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 263

เอตฺถาติ นิคมน ยถาวุตฺตตฺโถ เอตฺถ วจเน อาจริเยน นิคมิยติ

ปุน กถิยติ อิติ ตสฺมา ต วจน นิคมน อิมานิ อฏป
โลภสหคตจิตฺตานิ นามาติ วจน ฯ นิสทฺโท ธาตฺวตฺถพาธโก ฯ
คมุ คติมฺหิ กตฺตุกรณปฺปเทเสสุ จ อนกา ยุณฺวูน ฯ
เอวฺจาติ กตฺวาติ ปเท กมฺม ฯ กตฺวาติ วุตฺตาติ ปเท
เหตุ ฯ เนสนฺติ ภาเว ภาโวติ ปททฺวเย สมฺพนฺโธ ฯ สติปติ
วุตฺโตติ ปเท ภาวลกฺขณ ฯ โมห...ภาเวติ ภาววนฺต ฯ
โลภ...ภาโวติ วุตฺโตติ ปเท กมฺม ฯ นิคมเนติ วุตฺโตติ ปเท
อาธาโร ฯ วุตฺโตติ กมฺมวาจก ฯ
[๑๔๘] โลภมูลจิตฺตาน ปวตฺติอาการ าเปตุ อิเมสนฺตฺยาทิ
วุตฺต ฯ อฏนฺนมฺป อิเมส ปน จิตฺตาน อย อุปปฺ ตฺติกฺกโม
ปณฺฑิเตน เวทิตพฺโพ ฯ
ปนสทฺโท ปกฺขนฺตโร อปสทฺโท วุตฺตสมฺปณฺฑนตฺโถ ตสฺมา
อปสทฺโท น ทฺวินฺน น จตุนฺน น ปฺจนฺน อถโข อฏนฺนมฺปติ
าเปติ ฯ อยนฺติ วกฺขมานนิทสฺสน ฯ อุปฺปชฺชน อุปฺปตฺติ
อุปฺปตฺติยา กโม ปฏิปาฏิ อุปฺปตฺติกฺกโม ฯ
อิเมสนฺติ อุปฺปตฺตีติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ อฏนฺนมฺปติ
อิเมสนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ อยนฺติ อุปฺปตฺติกฺกโมติ ปทสฺส
วิเสสน ฯ อุปฺปตฺติกฺกโมติ เวทิตพฺโพติ ปเท กมฺม ฯ เวทิตพฺโพติ
กมฺมวาจก ฯ
อภิ.๗๒
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 264
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 264

[๑๔๙] ยทา หีติอาทินา วิตฺถาโร ฯ หิ สจฺจ ยทา ยสฺมึ

กาเล กาเมสุ อาทีนโว โทโส นตฺถิ อิติอาทินา นเยน มิจฺฉาทิฏึ
ปุรกฺขิตฺวา หฏตุฏโ ปุคฺคโล สภาวติกฺเขเนว อนุสฺสาหิเตน
กาเม วา ปริภุฺชติ ทิฏิมงฺคลาทีนิ วา สารโต ปจฺเจติ ตทา
ปม อกุสลจิตฺต อุปฺปชฺชตีติ โยชนา ฯ
หิสทฺโท วิตฺถารโชตโก ฯ กมิยนฺติ ปฏิยนฺติ สตฺเตหีติ
กามา กามคุณา ฯ อติวิย ทิยน กปณ อาทิน ฯ กปณนฺติ
กรุณายิตพฺพ ภาวสาธน ฯ อาปุพฺโพ ทิ กปเณ กาเล
วตฺตมานาตีเต ณฺวาทโยติ ณุปจฺจโย ฯ อาทิน อติวิย กปณ วาติ
ปวตฺตตีติ อาทีนโว กปณมนุสฺโส ฯ อาทีนสทฺทุปปโท วา
คติย สพฺพโต...วาติ อ ฯ อาทีนโว วิยาติ อาทีนโว โทโส
ปริกปฺปตทฺธิต ฯ มิจฺฉาทิฏินฺติ อุจฺเฉททิฏิอาทิมิจฺฉาทิฏึ ฯ
ตาย หิ วิปลฺลตฺถจิตฺตา เอตฺตาวตา โกธวิสโย ยาว อินฺทฺริย-
โคจโรติ ปรโลก ปฏิกฺขิปตฺวา นตฺถิ กาเม อาทีนโวติ คณฺหนฺติ ฯ
อาทิสทฺเทน เอส ปณฺโฑ จิตฺตโต เทวยาโน เยน ยาติ
ปุตฺตวนฺโต วิโสกา ต ปสฺสนฺติ ปสโว ปกฺขิโน จ เตน เต
มาตริป มิถนุ  จรนฺตีติอาทินา นเยน ปุตฺตมุขทสฺสน สคฺคโมกฺข-
มคฺโคติ เอวมาทิก มิจฺฉาทิฏึ สงฺคณฺหาตีติ อภิธมฺมาวตารฏีกา ฯ
ปุรกฺขิตฺวาติ สหชาต ปุพฺพงฺคม กตฺวา ฯ ปุรสทฺทปุ ปโท กร
กรเณ ปุพฺพกาเล...ตฺวา วา ปุรสมุปปริหีติอาทินา กรสฺส
อภิ.๗๒
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 265
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 265

ขโร ยถาคมมิกาโร วคฺเค...ปมา ฯ หสีติ หฏโ ชโน ฯ

หส ปติมฺหิ ฯ ตุสีติ ตุฏโ  ฯ ตุส ปติมฺหิ อตีเต ตตวนฺตุตาวี
สาทิสนฺตปุจฺฉภฺชหสาทีหิฏโติ ธาตฺวนฺเตน สห ตสฺส ฏโ ฯ
หฏโ จ โส ตุฏโ  จาติ หฏตุฏโ  อติตุฏโ ฯ กาเม
วาติ วาสทฺโท อนิยมตฺโถ ฯ เตน พฺราหฺมณาน สุวณฺณา-
หรณเมว อทินฺนาทาเน สาวชฺช อิตร อนวชฺช ครูน อตฺตโน
ชีวิตสฺส วิวาหสฺส จ อตฺถาย มุสาวาโท อนวชฺโช อิตโร
สาวชฺโช ครุอาทีน อตฺถาย เปสุฺาหรณ อนวชฺช อิตร สาวชฺช
ภารตยุทฺธสีตาหรณาทิกถา ปาปวูปสมาย โหตีติ เอวมาทิเก
มิจฺฉาคาเห สงฺคณฺหาตีติ อภิธมฺมาวตารฏีกา ฯ ทิฏิมงฺคลาทีนีติ ๑

ทิฏิสุตมุตมงฺคลานิ ฯ ทสฺสน ทิฏิ ฯ มงฺคนฺติ สตฺตา เอเตน

การเณน อิทฺธึ วุฑฺฒิฺจ ปาปุณนฺตีติ มงฺคล ฯ มงฺค มงฺคเล
ปฏาทีหฺยล ฯ ทิฏิ เอว มงฺคล ทิฏิมงฺคล ทิฏมงฺคลนฺติป
ทิฏิมงฺคล อาทิ เยส สุตมุตาน ตานิ ทิฏิมงฺคลาทีนิ ฯ ทุติโย
วาสทฺโท ปริภุฺชติ วา ปจฺเจติ วาติ โยเชตพฺโพ ฯ สารโต
ปจฺเจตีติ วุฑฺฒิยา ปุพฺพนิมิตฺตภาเวน อคฺคเหตฺวา อิทเมว
วุฑฺฒิการณนฺติ เอว สารวเสน คณฺหาติ ฯ ปติปุพฺโพ อิ คติย ฯ
สภาวติกฺเขเนวาติ โลภสฺส มิจฺฉาภินิเวสสฺส วา วเสน สรเสเนว
ติกฺขเณเนว น กุรุเรน ฯ ภวน ภาโว อตฺตโน ภาโว ปกติ
๑. ทิฏมงฺคลาทีนีติ ฏีกาปาโ ฯ
อภิ.๗๒
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 266
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 266

สภาโว ฯ เตชตีติ ติกฺข จิตฺต ฯ ติช ทิสามเน ทิสามน ติกฺขณ ๑

สภาเวน ติกฺข สภาวติกฺข ฯ เอวสทฺโท มนฺท นิวตฺเตติ ฯ

อนุสฺสาหิเตนาติ อตฺตนา ปเรน วา อนุสฺสาหิเตน ฯ ปมนฺติ
เทสนากฺกเมน อิธ นิทฺทฏิ กฺกเมน วา ปม ฯ เอตฺถ จ นตฺถิ...
ปุรกฺขิตฺวา...ทิฏิมงฺคลาทีนิ สารโต ปจฺเจตีติ เอตฺตาวตา ปมจิตฺตสฺส
ทิฏิสมฺปยุตฺตภาวมาห หฏตุฏโติ อิมินา โสมนสฺสสหคตภาว
สภาว...หิเตนาติ อิมินา อสงฺขาริกภาวนฺติ ทฏพฺพ ฯ
ยทาติ ปริภุฺชติ ปจฺเจตีติ ปททฺวเย กาลสตฺตมี ฯนตฺถีติ
กตฺตุวาจก ฯ กาเมสูติ อาทีนโวติ ปเท อาธาโว ฯ อาทีนโวติ
นตฺถีติ ปเท กตฺตา ฯ อิตอิ าทินาติ นเยนาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
นเยนาติ ปุรกฺขิตฺวาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ มิจฺฉาทิฏินฺติ
ปุรกฺขิตฺวาติ ปเท กมฺม ฯ ปุรกฺขิตฺวาติ ปริภุฺชติ ปจฺเจตีติ
ปททฺวเย ปุพฺพกาลกิริยา ฯ หฏตุฏโ ติ ปุคฺคโลติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
กาเมติ ปริภุฺชตีติ ปเท กมฺม ฯ ทิฏ ิมงฺคลาทีนีติ ปจฺเจตีติ
ปเท กมฺม ฯ สารโตติ ปจฺเจตีติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ ปจฺเจตีติ
กตฺตุวาจก ฯ สภา...หิเตนาติ ปททฺวย จิตฺเตนาติ ปทสฺส
วิเสสน ฯ จิตฺเตนาติ ปริภุฺชติ ปจฺเจตีติ ปททฺวเย กรณ ฯ
ตทาติ อุปฺปชฺชตีติ ปเท กาลสตฺตมี ฯ ปมนฺติ ฯ อกุ...จิตฺตนฺติ
ปทสฺส วิเสสน ฯ อกุ...จิตฺตนฺติ อุปฺปชฺชตีติ ปเท กตฺตา ฯ
อุปฺปชฺชตีติ กตฺตุวาจก ฯ
๑. ติช นิสาเน นิสาน ติกฺขตาติ สทฺทนีติ ฯ
อภิ.๗๒
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 267
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 267

[๑๕๐] ยทา...ทุติยนฺติ เอตฺถ ยทา ปน นตฺถิ กาเมสุ...

หฏตุฏโ มนฺเทน สมุสฺสาหิเตน จิตฺเตน กาเม วา ปริภุฺชติ
ทิฏิมงฺคลาทีนิ วา สารโต ปจฺเจติ ตทา ทุติย อกุสลจิตฺต
อุปฺปชฺชตีติ โยชนา ฯ
ปนสทฺโท วิเสสตฺโถ ฯ มนฺเทนาติ ทนฺเธน อติกฺขิเณน ฯ
มนฺทติ อติกฺขิณภาว คจฺฉตีติ มนฺท จิตฺต ฯ มทิ คติมฺหิ สพฺพโต
ณฺวุตฺวาวี วาติ อ นิคฺคหิตฺจ ฯ ตาทิสมฺปน อตฺตโน วา ปรสฺส
วา สมุสฺสาหเนน ปวตฺตตีติ อาห สมุสฺสาหิเตนาติ ฯ
ยทาติ กาลสตฺตมี ฯ มนฺเท...หิเตนาติ ปททฺวย จิตฺเตนาติ
ปทสฺส วิเสสน ฯ จิตฺเตนาติ กรณ ฯ ตทาติ กาลสตฺตมี ฯ
ทุติยนฺติ วิเสสน ฯ
[๑๕๑] ยทา ปน มิจฺฉาทิฏึ...หฏตุฏโ ปุคฺคโล
สภาว...จิตฺเตน เมถุน วา...หรติ ตทา ตติย อกุสลจิตฺต
อุปฺปชฺชตีติ โยชนา ฯ
ปนสทฺโท วิเสสตฺโถ ฯ อปุรกฺขิตฺวาติ ปุพฺพงฺคม อกตฺวา ฯ
น ปุรกฺขิตฺวา อปุรกฺขิตฺวา ตปฺปุริโส ฯ เกวล หฏตุฏโติ
มิจฺฉาทิฏิยา อสมฺมิสฺส อติตุฏโ ฯ เกวน ปวตฺตน เกวล
อสมฺมิสฺสกิริยา ฯ เกว ชนเน วชาทีหิ ปพฺพชาทโย นิปจฺจนฺเตติ
อโล ฯ มิเถติ สงฺคเมตีติ มิถุน ปุมิตฺถียุคล ฯ มิถ สงฺคเม
กาเล วตฺตมานาตีเต ณฺวาทโยติ อุนปจฺจโย กฺวจิ ธาตติอาทินา
อภิ.๗๒
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 268
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 268

กโลโป ฯ มิถุนสฺส อย อชฺฌาจาโร เมถุโน ฯ สทฺทาทิโต

ณ ฯ วาสทฺทา วิกปฺปตฺถา กิริยาปทสฺส ปรสฺมึ โยเชตพฺพา ฯ
เสวตีติ สิวุ เสวาย ติ อ ฯ สมฺมา ปชฺชนฺติ วุฑฺฒิภาว
คจฺฉนฺติ สตฺตา เอตาย ธนาทิชาติยาติ สมฺปตฺติ ฯ สปุพฺโพ ปท
คติมฺหิ อิตฺถิยมติยโว วาติ ติ คุปาทีนฺจาติ ธาตฺวนฺตโลโป
ทฺวิตฺตฺจ ฯ ปรสฺส สมฺปตฺติ ปรสมฺปตฺติ ฯ อภิชฺฌายตีติ อภิมุข
จินฺเตติ ฯ ภณฺฑิตพฺพนฺติ ภณฺฑ ย ธน ชเนหิ ภณฺฑิตพฺพ
สเวลฺลิตพฺพ อิติ ตสฺมา ต ภรฺฑ ฯ ภฑิ ภณฺฑตฺเถ
กฑฺยาทีหิโก กฺวจิ ธาตูติอาทินา กโลโป นิคฺคหิตาคโม จ ฯ
ปรสฺส ภณฺฑ ปรภณฺฑ ฯ วาสทฺเทน ตถาปวตฺตนกมุสาวาทาทีนมฺป
คหณ ฯ
ยทาติ กาลสตฺตมี ฯ มิจฺฉาทิฏินฺติ อปุรกฺขิตวฺ าติ ปเท
กมฺม ฯ อปุรกฺขิตฺวาติ ปุพฺพกาลกิริยา ฯ เกวลนฺติ หฏตุฏโติ
ปเท กิริยาวิเสสน ฯ เมถุนนฺติ เสวตีติ ปเท กมฺม ฯ ปรสมฺ-
ปตฺตินฺติ อภิชฺฌายตีติ ปเท กมฺม ฯ ปรภณฺฑนฺติ หรตีติ ปเท
กมฺม ฯ เสวติ อภิชฺฌายติ หรตีติ กิรยิ าปทตฺตย กตฺตุวาจก ฯ
สภาว...หิเตนาติ ปททฺวย จิตฺเตนาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ จิตฺเตนาติ
เสวติ อภิชฺฌายติ หรตีติ ปทตฺตเย กรณ ฯ ตทาติ กาลสตฺตมี ฯ
ตติยนฺติ วิเสสน ฯ
[๑๕๒] ยทา...จตุตฺถนฺติ เอตฺถ ยทา ปน มิจฺฉาทิฏึ
อภิ.๗๒
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 269
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 269

อปุรกฺขิตฺวา เกวล หฏตุฏโ มนฺเทน สมุสฺสาหิเตน จิตฺเตน

เมถุน วา เสวติ ปรสมฺปตฺตึ วา อภิชฌ ฺ ายติ ปรภณฺฑ วา หรติ
ตทา จตุตฺถ อกุสลจิตฺต อุปฺปชฺชตีติ โยชนา ฯ ยทา ปน
กามาน วา...จตูสุ วิกปฺเปสุ วาเรสุ โสมนสฺสรหิตา ปุคฺคลา
โหนฺติ ตทา...อุปฺปชฺชตีติ โยชนา ฯ
ปนสทฺโท วิเสสตฺโถ ฯ กามานนฺติ อนุภุยฺยมานาน กาม-
คุณาน ฯ วาสทฺเทน ปรสนฺตกสฺส อยถาธิปฺเปตตาย ย ลทฺธ
ต คเหตพฺพนฺติ คหณาทิก สงฺคณฺหาตีติ อภิธมฺมาวตารฏีกา ฯ
อสมฺปชฺชน อสมฺปตฺติ ฯ อาคมฺมาติ ปฏิจฺจ นิสฺสาย ฯ อฺเสนฺติ
กามาน สมฺปตฺติโต อฺเส ฯ วาสทฺโท อาคมฺม วา อภาเวน
วาติ โยเชตพฺโพ ฯ โสมนสฺสเหตูนนฺติ ยถาวุตฺตาน อิฏารมฺมณาทีน ฯ
โสมนสฺสสฺส เหตุ โสมนสฺสเหตุ ฯ ภวน ภาโว น ภาโว
อภาโว ฯ จตูสุ วิกปฺเปสูติ จตูสุ อุเปกฺขาสหคตจิตฺตาน อุปฺปตฺติยา
วาเรสุ ฯ วิวธิ า กปฺปยนฺติ ปริจฺฉิชฺชยิ นฺตีติ วิกปฺปา จตุนฺน
ุอุเปกฺขาสหคตาน อุปฺปตฺติยา วารา ฯ โสมนสฺสโต รหิตา
โสมนสฺสรหิตา ปุคฺคลา ฯ
ยทาติ กาลสตฺตมี ฯ กามานนฺติ อสมฺปตฺตินฺติ ปเท
สมฺพนฺโธ ฯ อสมฺปตฺตินฺติ อาคมฺมาติ ปเท กมฺม ฯ อาคมฺมาติ
รหิตาติ ปเท ปุพฺพกาลกิริยา ฯ อฺเสนฺติ โสม...ตูนนฺติ
ปทสฺส วิเสสน ฯ โสมนสฺสเหตูนนฺติ อภาเวนาติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ
อภิ.๗๒
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 270
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 270

อภาเวนาติ รหิตาติ ปเท วิเสสนเหตุ ฯ จตูสูติ วิกปฺเปสูติ ปทสฺส

วิเสสน ฯ วิกปฺเปสูติ รหิตาติ ปเท อาธาโร ฯ รหิตาติ
ปุคฺคลาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ โหนฺตตี ิ กตฺตุวาจก ฯ ตทาติ
กาลสตฺตมี ฯ เสสานิ จตฺตารีติ ปททฺวย อุเป...คตานีติ ปทสฺส
วิเสสน ฯ อุเป...ตานีติ อุปฺปชชนฺตีติ ปเท กตฺตา ฯ อิตีติ ปท
เหฏาวุตฺตสฺส อยนฺติ ปทสฺส สรูป ฯ
[๑๕๓] นิปาตภูตสฺส ปสทฺทสฺส อเนกตฺถตฺตา ปสทฺทตฺถ
าเปนฺโต อาห อฏปติอาทึ ฯ อฏปติ ปเท ปสทฺโท
สมฺปณฺฑนตฺโถ ฯ ปสทฺโทติ อิมินา อฏปติ เอตฺถ อฏ อปติ
ปทจฺเฉโท น กาตพฺโพติ าเปติ ฯ กสฺมา ฯ อุปริ สพฺพสฺมึ
นิคมเน วุจฺจมานสฺส ปสทฺทสฺส ทสฺสนโต ฯ สมฺปณฺฑน อตฺถสฺส
ราสิกรณ สมฺปณฺฑน ฯ สปุพฺโพ ปฑิ สงฺฆาเต นนฺทาทีหิ ยุ
อนกา ยุณฺวูน กฺวจิ ธาตูติอาทินา พินฺทาคโม วคฺคนฺต วา วคฺเค ฯ
สมฺปณฺฑน อตฺโถ ยสฺส ปสทฺทสฺส โส สมฺปณฑ ฺ นตฺโถ ฯ
อฏปติ ปเทติ ปท ปสทฺโทติ ปเท อาธาโร ฯ ปสทฺโทติ
ลิงฺคตฺโถ ฯ สมฺปณฺฑนตฺโถติ ปสทฺโทติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
[๑๕๔] อิธ ปสทฺโท อวุตตสมฺปณฺฑนตฺโถติ าเปนฺโต
อาห เตนาตฺยาทึ ฯ เตน ปสทฺเทน วกฺข...เถสุ เนส โลภ-
สหคตจิตฺตาน ลพฺภ...สงฺคณฺหาติ อาจริโยติ โยชนา ฯ
วกฺขมานนเยนาติ ปฺจมปริจฺเฉเท กาเมสุ มิจฺฉาจาโร
อภิ.๗๒
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 271
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 271

อภิชฺฌา มิจฺฉาทิฏิ จ โลภมูเลน เสสานิ จตฺตาริป ทฺวีหิ มูเลหิ

สมฺภวนฺตีติ เอว วกฺขมานนเยน ฯ วกฺขยิสฺสตีติ วกฺขมาโน ฯ
นยน สทฺทสฺส ปวตฺตน นโย วกฺขมาโน จ โส นโย จาติ
วกฺขมานนโย ฯ อกุสลา จ เต กมฺมปถา จาติ อกุส...ปถา ฯ
ลพฺภ...รูปโตติ ลพฺภมานาน อทินฺนาทานกาเมสุมิจฺฉาจารมุสาวาท-
ปสุณาวาจาสมฺผปฺปลาปอภิชฺฌามิจฺฉาทิฏิสงฺขาตาน กมฺมปถาน
อนุรูปโต ฯ ลพฺภมานา จ เต กมฺมปถา จาติ ลพฺภ...ปถา
ลพฺภมานกมฺมปถาน อนุรูป ลพฺภ...รูป ฯ ปวตฺตน ปวตฺติ ภิชฺชน
เภโท ปวตฺติยา เภโท ปวตฺติเภโท ฯ สตฺตาน อายุ กลยติ
เขเปติ ทิวเส ทิวเส อปฺป กโรตีติ กาโล อตีตาทิปุพฺพณฺหา-
ทิกาโล ฯ กล เขเป วิสรุชปทาทิโต ณ ฯ ทิสฺสติ อย
กามภูมิ อย รูปภูมีติอาทินา นานปฺปการโต ปฺายตีติ เทโส
กามภวาทิเทโส ฯ ทิส ปกาเส สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี วาติ อ
อฺเสุ จ ฯ สนฺตาน ปพนฺธน สนฺตาโน สตฺตาน สนฺตาโน ฯ
สปุพฺโพ ตนุ วิตฺถาเร สพฺพโต...วาติ อ ฯ อา ภุโส รมนฺติ
เอตฺถ รูปาทิเก สตฺตาติ อารมฺมณ ฯ อาปุพฺโพ รมุ รมเณ
กตฺตุกรณปฺปเทเสสุ จ อนกา ยุณฺวูน รหาทิโต โน ณ ทฺวิตฺต ฯ
กาโล จ เทโส จ สนฺตาโน จ อารมฺมณฺจ กาล...รมฺมณานิ
กาลเทสสนฺตานารมฺมณานิ อาทีนิ เยส เต กาล...รมฺมณาทโย ฯ
อาทิสทฺเทน อธิปติทฺวาราทีน คหณ ฯ ภิชชฺ น เภโท กาล...
อภิ.๗๒
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 272
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 272

รมฺมณาทีน เภโท กาล...เภโท ปวตฺติเภโท จ กาลเทส-

สนฺตานารมฺมณาทิเภโท จ ปวตฺติเภทกาล...ทิเภโท ฯ น เอโก อเนโก
อเนโก วิโธ ปกาโร เยส จิตฺตาน ตานิ อเนกวิธานิ อเนกวิธาน
ภาโว อเนกวิธตฺต ฯ ปสทฺเทน น เกวล เวทนาทิฏิสงฺขาร-
เภโทติ าเปติ ฯ
เตนาติ สงฺคณฺหาตีติ ปเท กรณ ฯ วกฺข...เยนาติ
ลพฺภมานาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ อกุ...ปเถสูติ นิทฺธารณ ฯ
เนสนฺติ ลพฺภมานาติ ปเท สมฺปทาน อเนกวิธตฺตนฺติ ปเทป
สมฺพนฺโธ ฯ ลพฺภ...รูปโตติ ปวตฺตตีติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
ปว...เภเทนาติ อเนกาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ อเนก...ตมฺปติ
สงฺคณฺหาตีติ ปเท กมฺม ฯ สงฺคณฺหาตีติ กตฺตุวาจก ฯ
[๑๕๕] อนุปุพฺพปทสฺเสว วจนตฺถ ทสฺเสนโต อาห ทุฏ ุ-
ตฺยาทึ ฯ ทุฏุ อโสภณ มโน วา ต ทุฏุ มโน เอตสฺส
ปุคฺคลสฺส อตฺถิ อิติ ตสฺมา ทุมโน พหุพฺพิหิ ฯ อถวา ฯ ต
ทุมน เอตสฺส อตฺถีติ ทุมโนติ อสฺสตฺถิตทฺธิต สทฺทาทิโต ณ ฯ
ตสฺส ทุมนสฺส ภาโว โทมนสฺส ฯ เอต โทมนสฺสนฺติ วจน
มาน...ทนาย อธิวจน ฯ เตน โทมนสฺเสน สหคต จิตฺต อิติ
ตสฺมา โทมน...คต ฯ ทุฏุ มโนตฺยาทิ เหฏา วุตฺตนเยน
เวทิตพฺพ ฯ ทุฏูติ มโนติ ปทสฺส วิเสสน ฯ าติ ปวตฺตติ
อสุนฺทรภาเวนาติ ทุฏุ อโสภณจิตฺต ฯ ทุปุพฺโพ า คตินิวุตฺติย
อภิ.๗๒
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 273
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 273

กาเล วตฺตมานาตีเต ณฺวาทฺโยติ อุปจฺจโย ฯ ทุฏ มโนติป ฯ

ินิคฺคหิตาคโมว วิเสโส ฯ มนสิ ปวตฺตา มานสิกา ทุกฺขา จ สา
เวทนา จาติ ทุกฺขเวทนา มานสิกา จ สา ทุกฺขเวทนา จาติ
มาน...ทนา ฯ การณ อธิการ กตฺวา วุจฺจติ อตฺโถ เอเตน
สทฺเทนาติ อธิวจน ฯ โย ธมฺโม อารมฺมเณ ปฏิหฺติ อิติ
ตสฺมา โส ธมฺโม ปฏิโฆ ฯ ปติปุพฺโพ หน หึสาคตีสุ
สหนฺาย วา โรโฆติ รปจฺจโย หนสฺส โฆ จ รมฺหิ รนฺโต ราทิโน
กฺวจิ ปฏิ ปติสฺสาติ ปติสฺส ปฏิ ฯ
อารมฺมเณติ ปฏิหฺตีติ ปเท อาธาโร ฯ ปฏิหฺตีติ
กตฺตุวาจก ฯ อิตีติ เหตุ ฯ ปฏิโฆติ สฺา ฯ
โทโสว ลพฺภติ น สตฺตาทีติ าเปตุ โทโสติ วุตฺต ฯ
อารมฺมเณ ทุสฺสตีติ โทโส ฯ ทุส อปติมฺหิ สพฺพโต...วาติ อ ฯ
[๑๕๖] นนุ เจโส นิพฺยาปารธมฺโม กถ ปฏิหฺตีติ
อนฺโยค สนฺธายาห จณฺฑิกฺกาตฺยาทึ ฯ หิ สจฺจ เอโส โทโส
จณฺฑิกฺกาสภาวตาย อาร...ปวตฺตาติ ฯ
จณฺฑตีติ จณฺโฑ ชโน ฯ จฑิ จณฺฑตฺเถ กฑฺยาทีหิ โก
กโลโป พินฺทาคโม ฯ จณฺฑสฺส ภาโว จณฺฑิกฺก ณฺยตฺตตา-
ภาเว ตูติ ตุสทฺเทน ณิกปจฺจโย กฺวจิ ธาตูติอาทินา ณการโลโป
ปร...าเนติ กสฺส ทฺวิตฺต ฯ ภวน ภาโว สวิชฺชมาโน ภาโว
สภาโว จณฺฑิกฺก สภาโว ลกฺขณ ยสฺส โทสสฺส โส จณฺฑิกกฺ -
อภิ.๗๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 274
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 274

สภาโว จณฺฑิกฺกสภาวสฺส ภาโว จณฺฑิกฺก...วตา ฯ หิสทฺโท

ทฬฺหี ฯ ปฏิหฺตีติ ปฏิหนนฺโต ฯ
จณฺฑิ...ตายาติ ปฏิหนนฺโตติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
เอโสติ ปวตฺตตีติ ปเท กตฺตา ฯ อารมฺมเณติ ปฏิหนนฺโตติ ปเท
อาธาโร ฯ ปฏิ...วิยาติ เอโสติ ปทสฺส วิเสสน ฯ ปวตฺตตีติ
กตฺตุวาจก ฯ
[๑๕๗] นนุ จ โทสมูล เวทนาวเสน อภินฺน โทมนสฺสสห-
คตเมว กิมตฺถ โทมนสฺสคฺคหณนฺติ โจทน สนฺธายาห
โทมนสฺสาตฺยาทึ ฯ โทมนสฺสสหคตสฺส...อเภเทป สติ อสาธา...
โทมนสฺสคฺคหณนฺติ โยชนา ฯ
โทมนสฺเสน สหคต โทมน...คต ฯ วสน สมฺพชฺฌน
วโส เวทนาย วโส เวทนาวโส ฯ ภิชฺชน เภโท น เภโท
อเภโท ฯ อปสทฺโท โจทกสฺส อาโภคสูจโน ฯ สม อาธาริยนฺติ
ตสฺมินฺติ สาธารโณ ธมฺมา ตสฺมึ ธมฺเม สม สมาน อาธาริยนฺติ
ปติฏหนฺติ อิติ ตสฺมา โส ธมฺโม สาธารโณ ฯ
สมสทฺทุปปโท อาปุพฺโพ ธร ธารเณ กตฺตุ...สุ จ ยุ กฺวจิ
ธาตูติอาทินา สมสทฺทสฺส สาเทโส ฯ อฺเส จิตฺตาน น
สาธารโณ อสาธารโณ โทมนสฺส อสาธารโณ จ โส ธมฺโม
จาติ อสา...ธมฺโม อสาธารณธมฺมสฺส วโส อสา...วโส ฯ
อุปลกฺขิยเต อุปลกฺขณ ฯ โทมนสฺสสฺส คหณ โทม...หณ ฯ
อภิ.๗๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 275
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 275

โทม...คตสฺสาติ อเภเทติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ เวท...

เสนาติ อเภเทติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ อเภเทปติ สตีติ ปเท
ลกฺขณวนฺต ฯ อสา...วเสนาติ อุป...ณตฺถนฺติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
จิตฺตสฺสาติ อุป...ณตฺถนฺติ ปเท กมฺม ฯ อุป...ณตฺถนฺติ
คหณนฺติ ปเท สมฺปทาน ฯ โทม...หณนฺติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
[๑๕๘] นนุ ปฏิโฆ โทสมูเลเยว ปวตฺตติ ตสฺมา
โทมนสฺสสหคตภาเว วุตฺเต ปฏิฆสมฺปยุตฺตภาโวป วิฺายติ เอว
สติ ปฏิฆสมฺปยุตฺตภาโว กิมตฺถ วุตฺโตติ โจทน สนฺธายาห
ปฏิฆาตฺยาทึ ฯ ปฏิฆ...อุภินฺน โทมนสฺสปฏิฆาน เอกนฺต...นตฺถ
อาจริเยน วุตฺโต อิติ ปณฺฑิเตน ทฏพฺพนฺติ โยชนา ฯ
ปฏิเฆน สมฺปยุตฺต ปฏิ...ยุตฺต ปฏิฆสมฺปยุตฺตสฺส ภาโว
ปฏิ...ภาโว ฯ ปนสทฺโท วิเสสตฺโถ ฯ เอกนฺต สห จรนฺติ
ปวตฺตนฺติ สีเลนาติ เอกนฺตสหจาริโน ฯ จร ตสฺสลี าทีสุ ณีตฺวาวี
วาติ ณี ฯ เอกนฺตสหจารีน ภาโว เอก...ริตา เอกนฺตสหจาริตาย
ทสฺสน เอก...ทสฺสน ฯ
ปฏิ...ภาโวติ วุตฺโตติ ปเท กมฺม ฯ อุภินฺนนฺติ จาริตาติ
ปเท ภาวสมฺพนฺโธ ฯ เอกนฺต...นตฺถนฺติ วุตฺโตติ ปเท สมฺปทาน ฯ
วุตฺโตติ กมฺมวาจก ฯ อิตีติ ทฏพฺพนฺติ ปเท นิทสฺสน ฯ
ทฏพฺพนฺติ ภาววาจก ฯ
[๑๕๙] อุภินฺน เอกนฺตสหจาริตาทสฺสนตฺถนฺติ วุตฺตตฺตา โก
อภิ.๗๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 276
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 276

ทฺวินฺน วิเสโสติ ปุจฺฉ สนฺธาย ทฺวินฺน วิเสส าเปนฺโต อาห

โทมนสฺสนฺตฺยาทึ ฯ เอตฺถ โทมนสฺสปฏิเฆสุ โทมนสฺสฺจ
อนิฏารมฺม...ธมฺโม อิติ อย เอเตส โทมนสฺสปฏิฆาน วิเสโสติ
โยชนา ฯ
จสทฺโท วากฺยารมฺโก ฯ อนิฏ  อารมฺมณ อนิฏารมฺมณ
อนิฏารมฺมณสฺส อนุภวน อนิ...วน อนิฏารมฺมณานุภวน
ลกฺขณ ยสฺส โทมนสฺสสฺส โส อนิ...ลกฺขโณ ฯ เวทนากฺขนฺเธ
ปริยาปนฺโน อนฺโตคโธ เวท...ปนฺโน ฯ จณฺฑิกฺกสภาโว ลกฺขณ
ยสฺส โส จณฺฑิกฺกสภาโว ฯ สงฺขารกฺขนฺเธสุ ปริยาปนฺโน
สงฺขา...ปนฺโน ฯ
โสมนสฺสนฺติ ลิงฺคตฺโถ ฯ เอตฺถาติ นิทฺธารณ ฯ อนิฏา...
เอโกติ ปทตฺตย ธมฺโมติ ปทสฺส วิเสสน ฯ ธมฺโมติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
อิตีติ อยนฺติ ปทสฺส สรูป ฯ ภยนฺติ วิเสโสติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
เอเตสนฺติ วิเสโสติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ วิเสโสติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
[๑๖๐] อยเมเตส วิเสโสติ วุตฺตตฺตา โทมนสฺสปฏิฆาน
อุปฺปตฺติการณมฺป วิเสโสติ กสฺสจิ สงฺกา สิยา ตนฺนิวตฺตนตฺถ
ทฺวินฺน อุปฺปตฺติการณ น วิเสโสติ าเปนฺโต อาห เอตฺถ
จาตฺยาทึ ฯ เอตฺถ จ เอเตสุ โทมนสฺสปฏิเฆสุ ยกิฺจิ...การณฺจ
โหติ อิติ ปณฺฑิเตน ทฏพฺพนฺติ โยชนา ฯ
จสทฺโท วากฺยารมฺโภ ฯ นววิธอาฆาตวตฺถูนีติ นววิธานิ
อภิ.๗๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 277
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 277

พลวโกปสฺส การณานิ ฯ อนตฺถ เม อจริ จรติ จริสฺสตีติ

อาฆาต ชเนติ ปยสฺส เม อนตฺถ อจริ จรติ จริสฺสตีติ
อาฆาต ชเนติ อปฺปยสฺส เม อมนาปสฺส อตฺถ อจริ จรติ
จริสฺสตีติ อาฆาต ชเนตีติ อยเมตฺถ สรูป ฯ นว วิธา ปการา
เอเตส วตฺถูนนฺติ นววิธานิ ฯ อาหนน พลวโกปน อาฆาโต ฯ
วสติ เอเตสูติ วตฺถูนิ อนิฏผล เอเตสุ การเณสุ วสติ ปติฏ าติ
อิติ ตสฺมา ตานิ การณานิ วตฺถูนิ ฯ อาฆาตสฺส วตฺถูนิ อาฆาต-
วตฺถูนิ นววิธานิ จ ตานิ อาฆาตวตฺถูนิ จาติ นว...วตฺถูนิ ฯ
จสทฺโท อนิฏารมฺมณฺจ นว...วตฺถนู ิ จาติ โยเชตพฺโพ ฯ
โทมนสฺสสฺส การณ โทม...การณ ฯ ปฏิฆสฺส การณ ปฏิ...
รณ ฯ จสทฺโท โทม...การณฺจ ปฏิ...นฺจาติ
โยเชตพฺโพ ฯ
เอตฺถาติ นิทฺธารณ ฯ โทม...นฺจาติ เอตฺถ โทมนสฺส-
ปฏิฆาติ นิทธฺ ารณิย ฯ ยกิฺจีติ อนิฏารมฺมณนฺติ ปทสฺส
วิเสสน ฯ อนฏ...วตฺถูนิ จาติ ปททฺวย โหตีติ ปเท ปกติกตฺตา ฯ
โทมน...ณฺจาติ ปททฺวย โหตีติ ปเท วิกติกตฺตา ฯ อิตีติ
ทฏพฺพนฺติ ปเท นิทสฺสน ฯ
[๑๖๑] ทฺวินฺน จิตฺตาน อุปฺปตฺตึ าเปนฺโต อาห ทฺวินฺ-
นนฺตฺยาหึ ฯ ทฺวินฺน ปน...อุปปตฺติ ปณฺฑิเตน เวทิตพฺพา ฯ
ปนสทฺโท วิเสสตฺโถ ฯ ปาณสฺส อตีว อติกฺกมิตฺวา วา
อภิ.๗๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 278
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 278

ปาตน ปาณาติปาโต ฯ อาทิสทฺเทน อทินฺนาทานมุสาวาทเปสุฺ-

ผรุสสมฺผปฺปลาปพฺยาปาทาน คหณ ฯ ติกฺข...กาเลติ ติกฺข-
มนฺทปฺปวตฺติกาเล ฯ ติกขฺ ฺจ มนฺทฺจ ติกฺขมนฺท ปวตฺตน ปวตฺติ
ติกฺขมนฺทสฺส ปวตฺติ ติกขฺ ...วตฺติ ติกขฺ มนฺทปฺปวตฺติยา กาโล
ติกฺข...กาโล ฯ อุปฺปชฺชน อุปฺปตฺติ ฯ
ทฺวินฺน เนสนฺติ จิตฺตานนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ จิตฺตานนฺติ
ปวตฺติ อุปฺปตฺตีติ ปททฺวเย สมฺพนฺโธ ฯ ปาณา...ทีสูติ ปวตฺตีติ
ปเท อาธาโร ฯ ติกฺข...กาเลติ อุปฺปตฺตีติ ปเท อาธาโร ฯ
อุปฺปตฺตีติ เวทิตพฺพาติ ปเท กมฺม ฯ เวทิตพฺพาติ กมฺมวาจก ฯ
[๑๖๓] อิธ ปสทฺทสฺสตฺโถ เหฏา วุตฺตนยานุคเมน
ทฏพฺโพติ าเปนฺโต อาห เอตฺถาติอาทึ ฯ เอตฺถาป...สาเรน
ปณฺฑิเตน ทฏพฺโพ ฯ
อปสทฺโท เหฏา วุตฺตนิคมน อเปกฺขติ ฯ อนุสรณ
อนุคมน อนุสาโร ฯ วกฺขมานตฺยาทิกสฺส วุตฺตนยสฺส อนุสาโร วุตฺต...
สาโร ฯ เอตฺถาป...ทฏพฺโพติ เอตฺถาปติ ปสทฺโท สมฺปณฺฑ-
นตฺโถ ฯ เตน วกฺขมานนเยน อกุสลกมฺมปเถสุ เนส ลพฺภ-
มานกมฺมปถานุรูปโต ปวตฺตเภทกาลเทสสนฺตานารมฺมณาทิเภเทน
อเนกวิธตฺตมฺป สงฺคณฺหาติตฺยาธิปฺปาโย ฯ
[๑๖๓] สภาว ธมฺมสภาว วิจินนฺโต ปุคฺคโล ตาย
ธมฺมชาติยา กิจฺฉติ กิลมติ อิติ ตสฺมา สา ธมฺมชาติ วิจิกิจฺฉา ฯ
อภิ.๗๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 279
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 279

ภวน ภาโว สวิชฺชมาโน ภาโว สภาโว ธมฺมาน

นมนรุปฺปนกกฺขฬผุสฺสนาทิวิชฺชมานากาโร ฯ วิจินาตีติ วิจินนฺโต โย
ปุคฺคโล วิจินาติ วีมสติ อิติ ตสฺมา โส ปุคฺคโล วิจินนฺโต ฯ
วิปุพฺโพ จิ วีมสาย วตฺตมาเน มานนฺตา กิยาทิโต นา ฯ
วิจินนฺโตติ อิมินา วิจิสทฺทสฺส อตฺถมาห ฯ ตาย กิจฺฉตีติ อิมินา
กิจฺฉาสทฺทสฺส กรณสาธนตฺตมาห ฯ กิจฺฉตีติ กิต กิลมเน ติ
ติชคุปกิตมาเนหิ ขฉสา วาติ ฉ พฺยฺชนนฺตสฺส โจ ฉปจฺจเยสุ จาติ
ตสฺส โจ ฯ กิจฺฉติสทฺทสฺส นิวาสโรคาปนยนาติอเนกตฺถวาจกตฺตา
กิลมตีติ วิวรติ ฯ กิลม กิลมเน เต ภูวาทิโต อ ฯ วิจินนฺต-
สทฺทุปปโท กิต กิลมเน อิตฺถิยมติยโว วาติ อ ติชคุปาทินา
ฉ พฺยฺชนนฺตสฺสาติอาทินา ตสฺส โจ อิตฺถิยมโต อาปจฺจโย ฯ
วิจินนฺตกิจฺฉาติ วตฺตพฺเพ สรา สเร โลปนฺติ สุตฺเต
เอกวจนสทฺเทน นการนการสโยคตการสฺส โลโป เตสุ วุฑฺฒตี ิอาทินา
วา นนฺตสทฺททฺวยสฺส โลโป ฯ
สภาวนฺติ วิจินนฺโตติ ปเท กมฺม ฯ วิจินนฺโตติ กิจฺฉตีติ
ปเท กตฺตา ฯ ตายาติ กิจฺฉตีติ ปเท กรณ ฯ กิลมตีติ กตฺตุ-
วาจก ฯ อิตตี ิ วิจิกิจฺฉาติ ปเท เหตุ ฯ วิจิกิจฺฉาติ สฺา ฯ
กิจฺฉติ ตาย กิลมตีติ กิจฺฉา กรณสาธน ฯ วิจินนฺตสฺส
กิจฺฉา วิจิกิจฺฉา ฉฏีตปฺปุริโส ฯ
[๑๖๔] อฺมฺป ยุตฺตนย ทสฺเสนฺโต อาห อถวาตฺยาทึ ฯ
อภิ.๗๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 280
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 280

จิกิจฺฉิตุ ทุกฺกรตาย จิกิจฺฉา...โร อิมิสฺสา ธมฺมชาติยา

วิคตา อิติ ตสฺมา สา ธมฺมชาติ วิจิกิจฺฉา ฯ
จิกิจฺฉิตุนฺติ กงฺขปฺปหานวเสน ติกิจฺฉิตุ ฯ ทุกฺเขน กริยตีติ
ทุกฺกรา ยา กงฺขา โลกิยาเณน กตฺตุภูเตน กิจฺฉิตุ ทุกฺเขน
กริยติ อิติ ตสฺมา สา กงฺขา ทุกฺกรา ฯ ทุกฺกราย ภาโว
ทุกฺกรตา ฯ วิอุปสคฺคสฺส วิเสสาทิอเนกตฺถวาจกตฺตา วิคตาติ วิวรติ ฯ
วิคมีติ วิคตา ฯ าณเมว จิกิจฺฉานติกิจฺฉานกิริยาติ าเปนฺโต
าณปฏิกาโรติ วิวรติ ฯ กงฺขาสงฺขาตโรคสฺส ติกิจฺฉน จิกิจฺฉา
ภาวสาธน ฯ ปฏิกรณ ติกิจฺฉน ปฏิกาโร าณเมว ปฏิกาโร
าณปฏิกาโร ฯ าณนฺติ โลกิยาณเมวาธิปฺเปต น โลกุตตฺ ร-
าณ ฯ อิมสิ ฺสาติ อิมินา อฺปทตฺถ าเปติ ฯ วิปุพฺโพ
กิต ปฏิกรเณ อิตฺถิยมติยโว วาติ อ ติชคุปาทินา ฉ
กฺวจาทิวณฺณานเมกสราน เทฺวภาโวติ ทฺวิตฺต กวคฺคสฺส จวคฺโค
พฺยชนนฺตสฺสาติอาทินา ตสฺส โจ นเย ปุน อา ฯ
จิกิจฺฉิตุนฺติ ทุกฺกรตายาติ ปเท สมฺปทาน ทุกฺกรตายาติ
วิคตาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ วิคตาติ กตฺตุวาจก กิตปท ฯ
จิกิจฺฉา...กาโรติ วิคตาติ ปเท กตฺตา ฯ อิมิสฺสาติ วิคตาติ
ปเท สมฺปทาน ฯ อิตีติ เหตุ ฯ วิจิกจิ ฺฉาติ สฺา ฯ
วิคตา จิกิจฺฉา อิมิสฺสาติ วิจิกิจฺฉา อตคฺคุโณ ฯ วิ อิติ
เอกปท จิกิจฺฉา อิติ เอกปท ฯ จิกิจฺฉิตุ...อิมิสฺสาติ เอตฺถ
อภิ.๗๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 281
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 281

ติกิจฺฉิตุ ทุกฺเขน กาตพฺพตฺตา าณปฏิกาโร อิมิสสฺ า วิคโต น

สพฺพถา จิกิจฺฉาย อภาวโต าณปฏิกาโร อิมิสฺสา กงฺขาย
วิคโต กงฺขา หิ มคฺเคน ปหาตพฺพาตฺยาธิปฺปาโย ฯ
ตาย วิจกิ ิจฺฉาย สมฺปยุตฺต วิจิ...ยุตฺต ฯ อุทฺธตสฺสาติ
อุทฺธ ธุนาติ กมฺปตีติ อุทฺธต จิตฺต อุทฺธโต วา ปุคฺคโล ฯ
อุปุพฺโพ ธุ กมฺเปน พุธคมาทิตฺเถ กตฺตริ ฯ
[๑๖๕] นนุ อุทฺธจจ สพฺพากุสลสาธารณ กสฺมา อิทเมว
อุทฺธจฺเจน วิเสเสตฺวา วุตฺต อุทฺธจฺจสมฺปยุตฺตนฺติ โจทน ปริหรนฺโต
อุทฺธจฺจสฺสาตฺยาทิมาห ฯ อุทฺธจฺจสฺส สพฺพา...เวป สติ อุทฺธจฺจ
อิธ อิมสฺสึ จิตฺเต สมฺปยุตฺต...ปวตฺตติ อิติ ตสฺมา อิทเมว
จิตฺต เตน อุทฺธจฺเจน วิเสเสตฺวา อาจริเยน วุตฺตนฺติ โยชนา ฯ
สพฺพากุสลาน สาธารณ สพฺพา...รณ สพฺพากุ...รณสฺส
ภาโว สพฺพา...ภาโว ฯ อปสทฺโท โจทกาโภคทสฺสโน ฯ
สมฺปยุตฺตธมฺเมสูติ อุทฺธจฺจวชฺชิเตสุ จุทฺทสสุ สมฺปยุตฺตธมฺเมสุ ฯ
เอวสทฺโท อฺ อกุสลจิตฺต นิวตฺเตติ ฯ
อุทฺธจฺจสฺสาติ ภาเวติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ สพฺพา...ภาเวปติ
สตีติ ปเท ภาวสตฺตมี ฯ สตีติ ปวตฺตตีติ ปเท ลกฺขณกิริยา ฯ
อิธาติ สมฺป...เมสูติ ปเท อาธาโร ฯ สมฺป...เมสูติ ปธานนฺติ
ปเท อาธาโร ฯ ปธานนฺติ อุทฺธจฺจนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
หุตฺวาติ ปวตฺตตีติ ปเท สมานกาลกิริยา ฯ ปวตฺตตีติ กตฺตุวาจก ฯ
อภิ.๗๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 282
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 282

อิตีติ วิเสเสตฺวาติ ปเท เหตุ ฯ อิทเมวาติ วุตฺตนฺติ ปเท กมฺม ฯ

เตนาติ วิเสเสตฺวาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ วิเสเสตฺวาติ วุตฺตนฺติ
ปเท ปุพฺพกาลกิริยา ฯ วุตฺตนฺติ กมฺมวาจก ฯ
[๑๖๖] กสฺมา ปเนตฺถ อุทฺธจฺจ ปธานนฺติ ปุจฺฉา ฯ
โลภโทสวิจิกิจฺฉานมภาวโต ฯ โลภจิตฺเตสุ หิ โลภทิฏิมานานิ
ปธานานิ โทสจิตฺเต ปฏิฆ ปธาน วิจิกิจฺฉาสหคเต เอวฺจาตฺยาทึ ฯ
เอวฺจ กตฺวา อุทฺธจฺจสฺส อนฺตมานเส ปธานตฺต มนสิกรณโต
ธมฺมุทฺเทส...วเสน ภควตา วุตฺต อิธ ปน อนฺตมานเส
อุทฺธจฺจ อุปฺปชฺชติ อิติ เอว สรูเปเนว อุทฺธจฺจ ภควตา เทสิตนฺติ
โยชนา ฯ
จสทฺโท วากฺยารมฺโภ ฯ ผสฺสาทโย ธมฺมา อุทฺทิสิยนฺติ
เอเตน ธมฺเมน ภควตาติ ธมฺมุทฺเทโส ผสฺโส โหติ เวทนา
โหตีติ สทฺโท ฯ อตฺถ ปาติ รกฺขตีติ ปาลิ ฯ ปาโต ลีติ
สุตฺเตน ลิ ฯ ธมฺมุทฺเทโส เอว ปาลิ ธมฺมุทฺเทสปาลิ ฯ เยวาปน
อิติ กิยตีติ เยวาปนก เยวาปน อิติ ย นาม ภควตา กิยติ
กถิยติ อิติ ตสฺมา ต นาม เยวาปนก ฯ เยวาปนสทฺทุปปโท
เก สทฺเท สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี วาติ อ ฯ วสน สมฺพชฺฌน วโส
เยวาปนกสฺส วโส เยวา...วโส ฯ ปนสทฺโท วิเสสตฺโถ ฯ นนุ
ปาลิย อุทฺธจฺจ โหตีติ วุตตฺ  น อุทฺธจฺจ อุปฺปชฺชตีติ กสฺมา
อภิ.๗๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 283
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 283

อุทฺธจฺจ อุปฺปชฺชตีติ วุตตฺ นฺติ ฯ อุปปฺ ชฺชติสทฺทสฺส โหติสทฺเทน

สมานตฺถตฺตา เอว วุตฺต ฯ เอวสทฺโท สรูปาทสฺสน นิวตฺเตติ ฯ
เอวฺจาติ กตฺวาติ ปเท กมฺม ฯ กตฺวาติ วุตฺตนฺติ ปเท
เหตุ ฯ ธมฺม.ุ ..ลิยนฺติ วุตฺตนฺติ ปเท อาธาโร ฯ เสสา...เลสูติ
วุตฺตนฺติ ปเท อาธาโร ฯ อุทฺธจฺจนฺติ วุตฺตนฺติ ปเท กมฺม ฯ
เยวาป...วเสนาติ วุตฺตนฺติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ อิธาติ เทสิตนฺติ
ปเท อาธาโร ฯ อุปฺปชฺชตีติ สรูเปเนวาติ ปเท นิทสฺสน ฯ
สรู...เนวาติ เทสิตนฺติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
[๑๖๗] สพฺพากุสล...เทสิตนฺติ วุตฺตตฺถสฺส สงฺคหคาถา
เอตฺถ เอตสฺมึ อุทฺธจฺจสฺส สรูเปน กถนาธิกาเร โหนฺติ ฯ
จสทฺโท วากฺยารมฺโภ ฯ สพฺพากุสลยุตฺตมฺป อุทฺธจฺจ อนฺตมานเส
พลว อิติ ตสฺมา พลวตฺตา ตเยว อนฺตมานส อุทฺธจฺจโยคโต
อุทฺธจฺจโยเคน อนุรุทฺธาจริเยน อุทฺธจฺจสมฺปยุตฺต อิติ วุตฺต ฯ หิ
สจฺจ เตเนว ปธานการเณเนว มุนินฺเทน เยวาปนกนามโต
เสเสสุ อกุสเลสุ วตฺวา เอตฺเถว อนฺตมานเส ต อุทฺธจฺจ เทสิตนฺติ
สมฺพนฺโธ ฯ
สพฺพากุสเลหิ ยุตฺต สพฺพา...ยุตฺต ฯ อปสทฺโท อรุจ-ิ
ทีปโน ฯ อนฺต มานส อนฺตมานส ฯ พล เอตสฺส อุทฺธจฺจสฺส
อตฺถีติ พลว ฯ เอวสทฺโท เสสากุสล นิวตฺเตติ ฯ ยุชชฺ น โยโค
อุทฺธจฺเจน โยโค อุทฺธจฺจโยโค ฯ เอวสทฺโท อฺ การณ
อภิ.๗๔
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 284
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 284

นิวตฺเตติ ฯ หิสทฺโท ทฬฺหี ฯ มุนาตีติ มุนิ ฯ มุน าเณ

มุนาทีหิ จิ ฯ อินฺทติ ปเรสุ อิสฺสริย ปาปุณาตีติ อินฺโท โย
ภควา ฯ อิทิ ปรมิสฺสริเย กฑฺยาทีหิ โก กฺวจิ ธาตูติอาทินา
พินฺทาคโม กโลโป จ ฯ มุนิ จ โส อินฺโท จาติ มุนินฺโท ฯ
เยวาปนก อิติ นาม เยวา...นาม ฯ เอวสทฺโท เสสากุสล
นิวตฺเตติ ฯ
สพฺพา...ยุตฺตมฺปติ อุทฺธจฺจนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ อุทฺธจฺจนฺติ
ลิงฺคตฺโถ ฯ อนฺตมานเสติ พลวนฺติ ปเท อาธาโร ฯ
พลวนฺติ อุทธฺ จฺจนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ อิตีติ วุตตฺ นฺติ ปเท
เหตุ ฯ ตเยวาติ วุตฺตนฺติ ปเท กมฺม ฯ อุทฺธ...คโตติ
วุตฺตนฺติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ เตเนวาติ วตฺวา เทสิตนฺติ
ปทฺทฺวเย เหตุ ฯ มุนินฺเทนาติ เทสิตนฺติ ปเท กตฺตา ฯ เยวา...
นามโตติ วตฺวาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ วตฺวาติ เทสิตนฺติ ปเท
ปุพฺพกาลกิริยา ฯ เสเสสูติ วตฺวาติ ปเท อาธาโร ฯ เอตฺเถวาติ
เทสิตนฺติ ปเท อาธาโร ฯ ตนฺติ เทสิตนฺติ ปเท กมฺม ฯ
สรูเปนาติ เทสิตนฺติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ อิตีติ สงฺคหคาถาติ
ปทสฺส สรูป ฯ
[๑๖๘] นนุ เทฺว จิตฺตานิ อิฏานิฏมชฺฌตฺตารมฺมณานิ
ตณฺหนฺติ ตสฺมา เทฺว จิตฺตานิ อิฏานิฏมชฺฌตฺตารมฺมณานุรูปโต
โสมนสฺสโทมนสฺสุเปกฺขาสหคตานิ ภเวยฺยุ กสฺมา อุเปกฺขา-
อภิ.๗๔
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 285
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 285

สหคตาเนวาติ โจทน มนสิกตฺวา อาห อิมานิตฺยาทึ ฯ อิมานิ

ปน เทฺว จิตตฺ านิ มูลนฺตรวิรหโต โมหมูลโต อฺมูลวิรหโต
อติ...ตาเนว ปวตฺตนฺติ ฯ
ปนสทฺโท วิเสสตฺโถ ฯ มูลยฺจ ต อนฺตรฺจาติ มูลนฺตร
โมหมูลโต อฺ โลภโทสมูล ฯ วิรหน วิรโห ฯ วิปพฺโพ รห
จาเค สพฺพโต...วาติ อ ฯ มูลนฺตรโต วิรโห มูลนฺตรวิรโห ฯ
อารมฺมเณ อติสย สมฺมุยหฺ นฺตีติ อติสมฺมุฬฺหานิ ยานิ จิตฺตานิ ฯ
อติสมฺมุฬฺหาน ภาโว อติสมฺมุฬหตา ฯ สมนฺตโต สปฺปยเต
คจฺฉิยเต สสปฺปน ภาวสาธน ฯ สปุพฺโพ สปฺป คติมฺหิ
นนฺทาทีหิ ยุ ฯ วิกฺขิปยเต วิกฺขิปน ฯ สสปฺปนฺจ วิกฺขิปนฺจ
สสปฺปนวิกฺขิปน กิจฺจ ฯ วสน สมฺพชฺฌน วโส สสปฺป...ปนสฺส
วโส สสปฺป...วโส สสปฺป...วเสน ปวตฺตน สสปฺป...
ปวตฺต ฯ วิจกิ ิจฺฉา จ อุทฺธจฺจฺจ วิจิกิจฺฉุทฺธจฺจ สสปฺป...
ปวตฺตฺจ ต วิจิกิจฺฉุทฺธจฺจฺจาติ สสปฺป...ธจฺจ ฯ สมายุชฺชน
สมาโยโค สสปฺปนวิกฺขิปนวสปฺปวตฺตวิจิกิจฺฉุทฺธจฺเจน สมาโยโค
สสปฺปน...สมาโยโค ฯ จลนฺติ กมฺปนฺตีติ จฺจลานิ ยานิ
จิตฺตานิ ฯ จล กมฺปเน สพฺพโต...วาติ อ กฺวจาทิวณฺณานเมกสฺ-
สราน เทฺวภาโวติ ทฺวิตฺต กฺวจิ ธาตูติอาทินา พินฺทาคโม
วคฺคนฺต วา วคฺเค ฯ จฺจลาน ภาโว จฺจลตา ฯ จสทฺโท
อติสมฺมุฬฺหตาย จ จฺจลตาย จาติ โยเชตพฺโพ ฯ สพฺเพน ปกาเรน
อภิ.๗๔
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 286
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 286

สพฺพถา ฯ อปสทฺโท อวยว อเปกฺขติ ฯ กิฺจิโปตฺถเก สพพตฺถา-

ปติป อตฺถิ ฯ สพฺเพสุป อิฏานิฏมชฺฌตฺตารมฺมเณสูติ อตฺโถ ฯ
รชิยเต รชน ทุสฺสิยเต ทุสฺสน กิจฺจ รชนฺจ ทุสสฺ นฺจ
รชนทุสฺสนานิ รชนทุสฺสเนหิ รหิตานิ รช...ตานิ ฯ เอวสทฺโท
โสมนสฺสโทมนสฺสสหคตภาว นิวตฺเตติ ฯ
อิมานิ เทฺวติ ปททฺวย จิตฺตานีติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
จิตฺตานีติ ปวตฺตนฺตีติ ปเท ปกติกตฺตา ฯ มูล...รหโตติ อติ...
ตายาติ ปเท เหตุ ฯ อติ...ตายาติ รหิตานีติ ปเท เหตุ ฯ
สสปฺป...มาโยเคนาติ จฺจลตาย จาติ ปเท เหตุ ฯ จฺจ...
ตายาติ รหิตานีติ ปเท เหตุ ฯ สพฺพถาปติ รหิตานีติ ปเท ตติยา-
วิเสสน ฯ สพฺพตฺถาปติ รชนทุสฺสนาติ ปเท อาธาโร ฯ รช...
หิตานีติ จิตฺตานีติ ปทสฺส วิเสสน ฯ อุเป...ตาเนวาติ
ปวตฺตนฺตีติ ปเท วิกติกตฺตา ฯ
[๑๖๙] รชนทุสฺสนรหิตตฺตา โสมนสฺสโทมนสฺสานิ มา
โหนฺตุ สงฺขารเภโท ปน กถนฺติ อาห ตโตตฺยาทึ ฯ ตโตเยว
จ ตสฺมา เอว อติสมฺมุฬหฺ จฺจลภาวโต สภาว...เภโทป เนส
ทฺวินฺน จิตฺตาน นตฺถีติ โยชนา ฯ
ตโตเยวาติ ตสฺมา อติสมฺมุฬฺหภาวโต เจว จฺจลภาวโต
จ ฯ อติสมฺมุฬฺหตา จฺจลตาติ ปททฺวย หิ อุเปกฺขาสหคตภาวสฺส
การณ ฯ ตสทฺโท ต การณ ปรามสติ ฯ เอวสทฺโท อฺ
อภิ.๗๔
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 287
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 287

การณ นิวตฺเตติ ฯ จสทฺโท วากฺยารมฺโภ ฯ ภวน ภาโว

อตฺตโน ภาโว สภาโว อตฺตโน ปกติ ฯ สภาเวน ติกฺข
สภาวติกฺข สภาวติกฺขสฺส ภาโว สภาวติกฺขตา ฯ อุสฺสาหยตีติ
อุสฺสาเหตพฺพ ย จิตฺต ปุคฺคเลน อุสฺสาหยติ อิติ ตสฺมา ต
จิตฺต อุสฺสาเหตพฺพ อุสฺสาเหตพฺพสฺส ภาโว อุสฺสาเหตพฺพตา ฯ
จสทฺโท สภา...ตาย จ อุสฺสา...ตาย จาติ โยเชตพฺโพ ฯ
ภวน ภาโว น ภาโว อภาโว ฯ ภิชชฺ น เภโท สงฺขารสฺส
เภโท สงฺขารเภโท ฯ อปสทฺโท น เกวล เวทนาเภโท เนส
นตฺถีติ าเปติ ฯ
ตโตเยว จาติ อภาวโตติ ปเท เหตุ ฯ สภา...ตพฺพตาย
จาติ ปททฺวย อภาวโตติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ อภาวโตติ นตฺถตี ิ
ปเท เหตุ ฯ สงฺขา...โทปติ นตฺถีติ ปเท กตฺตา ฯ เนสนฺติ
นตฺถีติ ปเท สมฺปทาน ฯ นตฺถีติ กตฺตุวาจก ฯ
[๑๗๐] สงฺคหคาถา เอตฺถ าเน โหนฺติ จ ฯ มุฬฺหตฺตา
เจว สสปฺปวิกฺเขปา จ เอกเหตุก จิตฺตทฺวย โสเปกฺข จิตฺตทฺวย
สพฺพทา สงฺขารเภทโต โน จ ภินฺน ฯ หิ สจฺจ สสปฺปมานสฺส
วิกฺขิปนฺตสฺส ตสฺส จิตฺตทฺวยสฺส สภาเวน ติกฺขตา อุสฺสาหนิยตา
สพฺพทา น อตฺถีติ สมฺพนฺโธ ฯ
อารมฺมเณ มุยฺหนฺตีติ มุฬฺหานิ เทฺว จิตฺตานิ ฯ มุฬฺหาน
ภาโว มุฬฺหตฺต ฯ เจวาติ สมุจฺจยตฺโถ นิปาตสมุทาโย ฯ
อภิ.๗๔
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 288
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 288

สสปฺปน วิสรณ สสปฺโป วิกฺขิปน วิกฺเขโป สสปฺโป จ วิกฺเขโป

จ สสปฺปวิกฺเขปา ฯ สสปฺปวิกฺเขปาติ อิท อธิปฺปายวเสน
จฺจลตาติ ปทสฺส ปริยาโย ฯ จสทฺโท านปฺปยุตฺโต สมุจฺจโย ฯ
เอโก เหตุ ยสฺส จิตฺตทฺวยสฺส ต เอกเหตุก ฯ กฺวจิ สมาสนฺต-
คตานมการนฺโต ฯ สห อุเปกฺขาย วตฺตตีติ โสเปกฺข ฯ ยทาทินา
สหสฺส โส หโลโป วา ฯ ยทิ จสทฺโท สกฏาเน ิโต ตทา
โส อวธารณตฺโถ ตสฺมา โน จาติ โน เอว ภินฺนนฺติ อตฺโถ ฯ
ยทิ จสทฺโท อฏานปฺปยุตฺโต ตทา โส สงฺขารเภทโต จาติ
โยเชตพฺโพ ฯ สมฺปณฺฑนตฺโถ จสทฺโท สงฺขารเภโทปติ เอตฺถ
อปสทฺเทน สมาโน ฯ ตสฺมา จสทฺโท น เกวล จิตฺตทฺวย
เวทนาเภทโต โน ภินฺนนฺติ าเปติ ฯ สงฺขารสฺส เภโท สงฺขารเภโท ฯ
มุฬฺห...เขปา จาติ ปททฺวย โสเปกฺขนฺติ ปเท เหตุ ฯ
เอกเหตุก โสเปกฺขนฺติ ปททฺวย จิตฺตทฺวยนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
สพฺพทาติ ภินฺนนฺติ ปเท กาลสตฺตมี ฯ โนติ ภินนฺ นฺติ ปเท
ปฏิเสโธ ฯ ภินฺนนฺติ กตฺตุวาจก ฯ สงฺขา...ทโตติ ภินฺนนฺติ
ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
[๑๗๑] กสฺมา สงฺขารเภโท เนส นตฺถีติ อาห น
หิจฺจาทึ ฯ หิสทฺโท ทฬฺหี ฯ อตฺตโน ภาโว สภาโว ฯ ติกฺขตา
อุสฺสา...ตาติ เฉโท ฯ ติกขฺ สฺส จิตฺตสฺส ภาโว ติกฺขตา ฯ
อุสฺสาหยตีติ อุสฺสาหนีย จิตฺต ฯ อุปพุ ฺโพ สห สหเน ภาว-
อภิ.๗๔
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 289
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 289

กมฺเมสุ ตพฺพานียา อฺเสุ จ ฯ อุสฺสาหนียสฺส ภาโว อุสฺสา...

ยตา ฯ สสปฺปตีติ สสปฺปมาน จิตฺตทฺวย ฯ สปุพฺโพ สปฺป
วตฺตมาเน มานนฺตา ฯ วิกฺขิปตีติ วิกฺขิปน จิตฺตทฺวย ฯ
นาติ อตฺถีติ ปเท ปฏิเสโธ ฯ ตสฺสาติ น อตฺถีติ ปเท
สมฺปทาน สภาเวนาติ ติกฺขตาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ ติกฺข...
ยตาติ ปททฺวย น อตฺถีติ ปเท กตฺตา ฯ อตฺถีติ กตฺตุวาจก ฯ
สสปฺป...ตสฺสาติ ปททฺวย ตสฺสาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ สพฺพทาติ
น อตฺถีติ ปเท กาลสตฺตมี ฯ อิตีติ สงฺคหคาถาติ ปทสฺส
สรูป ฯ
[๑๗๒] ยานิ จิตฺตานิ มูลนฺตรวิรหโต โมเหน อติสเยน
มุยฺหนฺติ สมฺมุยฺหนฺติ อิติ ตสฺมา ตานิ จิตฺตานิ โมมูหานิ ฯ
มุยฺหน โมโห ฯ โมเหนาติมสฺส อธิปฺปายวเสน วิวรณ อติสเยนาติ ฯ
มุยฺหนฺตีติมสฺส วิวรณ สมฺมุยฺหนฺตีติ ฯ มุห เวจิตฺเต มุห มุจฺฉาย
วตฺตติ ตสฺมา ธาตุวิเสสนตฺถ สสทโท ปกฺขิตฺโต ฯ มูลนฺตรโต
วิรโห มูล...รโห ฯ โมหสทฺทุปปโท มุห เวจิตฺเต วิสรุช-
ปทาทิโต ณ กฺวจิ ธาตูติอาทินา หการโลโป มชฺฌทีโฆ จ ฯ
โมเหนาติ มุยฺหนฺตีติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ อติสเยนาติ
สมฺมุยหนฺตีติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ สมฺมุยฺหนฺตีติ กตฺตุวาจก ฯ
มูล...รหโตติ สมฺมุยฺหนฺตตี ิ ปเท เหตุ ฯ อิตีติ เหตุ ฯ
โมมูหานีติ สฺา ฯ
อภิ.๗๔
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 290
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 290

[๑๗๓] อิจฺเจวนฺติอาทิวจนสฺส นิคมนภาว าเปนฺโต อาห

อิจฺเจวนฺติอาทิตฺยาทึ ฯ อิจฺเจวนฺติอาทิวจน ยถา...คมน ฯ
ปกาโร วุตฺโต เยส จิตฺตาน ตานิ ยถาวุตฺตานิ ฯ ทฺวีหิ
อธิกา ทส ทฺวาทส ทฺวาทส จ ตานิ อกุสลานิ จาติ ทฺวาทสา-
กุสลานิ ทฺวาทสากุสลานิ เอว จิตฺตานิ ทฺวาทส...จิตฺตานิ ฯ
นิคมิยนฺติ ปุน กถิยนฺติ เอตฺถ วจเน จิตฺตานีติ นิคมน ฯ
อวยวตฺถ าเปนฺโต อาห ตตฺถาตฺยาทึ ฯ ตตฺถ เตสุ
อิจฺเจวนฺติ อาทิสทฺเทสุ ตตฺถ วา ตสฺมึ นิคมเน อิติสทฺโท...
นิทสฺสนตฺโถ ฯ
อิติ อิติ สทฺโท อิติสทฺโท ฯ วุจฺจติ อตฺโถ เอเตน
สทฺเทนาติ วจน วจีตพฺโพ สทฺเทนาติ วจนีโย วจนฺจ วจนีโย จ
วจนวจนียา วจนวจนียาน สมุทาโย วจ...ทาโย วจนวจนีย-
สมุทายสฺส นิทสฺสน วจ...ทสฺสน วจนวจนียสมุทายนิทสฺสน
อตฺโถ อสฺส อิติสทฺทสฺสาติ วจ...นตฺโถ ฯ เอว อิติ สทฺโท
เอวสทฺโท ฯ วจนฺจ วจนีโย จ วจนวจนียา วจนวจนียาน
ปฏิปาฏิ วจ...ปาฏิ วจนวจนียปฏิปาฏิยา สนฺทสฺสน วจ...สน
วจนวจนียปฏิปาฏิสนฺทสฺสน อตฺโถ อสฺส เอวสทฺทสฺสาติ วจ...
นตฺโถ ฯ
อิจฺเจวนฺติ ปทสฺส ภินฺนนิปาตภาว ทสฺเสตฺวา อิทานิ
นิปาตสมุทายภาว ทสฺเสนฺโต อาห นิปาตาตฺยาทึ ฯ วา เอส เอโส
อภิ.๗๔
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 291
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 291

อิจฺเจวนฺติ นิปาตสมุทาโย วจน...รมฺเภ วจนวจนียาน ปุน

กถนกรเณ วตฺตติ ฯ
ปทานมาทิมชฺฌาวสาเนสุ นิปตนฺตีติ นิปาตา นิปาตาน
สมุทาโย นิปา...ทาโย ฯ วจนฺจ วจนีโยจ วจนวจนียา ฯ
นิคมิยเต ปุน กถิยเต นิคมน ภาวสาธน ฯ วจนวจนียาน นิคมน
วจ...มน อารมฺภน กรณ อารมฺโภ วจนวจนียนิคมนสฺส
อารมฺโภ กรณ วจน...รมฺโภ ฯ วจน...รมฺโภติป อตฺถิ ฯ
วจนวจนียนิคมนสฺส อารมฺโภ กรณ ยสฺส นิปาตสมุทายสฺส โส
วจน...รมฺโภ ฯ ปุริโมเยว ปาโ ยุตฺโต ฯ
อิจฺเจวนฺติอาทีติ ลิงฺคตฺโถ ฯ ยถาวุตฺตานนฺติ ทฺวาท...
ตานนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ ทฺวาท...ตานนฺติ นิคมนนฺติ ปเท
กมฺม ฯ นิคมนนฺติ อิจฺเจ...อาทีติ ปทสฺส วิเสสน ฯ ตตฺถาติ
นิทฺธารณ ฯ ทุติยนเย ตตฺถาติ อาธาโร ฯ อิติสทฺโทติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
วจ...สนตฺโถติ อิติสทฺโทติ ปทสฺส วิเสสน ฯ เอวสทฺโทติ
ลิงฺคตฺโถ ฯ วจ...สนตฺโถติ เอวสทฺโทติ ปทสฺส วิเสสน ฯ นิปาต...
ทาโยติ วตฺตีติ ปเท กตฺตา ฯ เอโสติ นิปาต...ทาโยติ ปทสฺส
วิเสสน ฯ วจ...รมฺเภติ วตฺตตีติ ปเท อาธาโร ฯ
[๑๗๔] อิจฺเจวนฺติอาทิวจนสฺส อตฺถ าเปนฺโต อิจฺเจว...
วุตฺตานีติ อตฺโถติ อาห ฯ อิจฺเจว ยถา...นิฏิตานิ วา
อาจริเยน สงฺคเหตฺวา อตฺตานิ...วุตฺตานิ อิติ อตฺโถติ โยชนา ฯ
อภิ.๗๔
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 292
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 292

อิจฺเจวนฺติมสฺส วิวรณ ยถาวุตฺตนเยนาติ ฯ ปกาโร วุตฺโต

ยสฺส โส ยถาวุตฺโต ฯ นียติ ายติ อตฺโถ เอเตนาติ นโย
ยถาวุตฺโต จ โส นโย จาติ ยถาวุตฺตนโย ฯ สพฺเพน อากาเรน
สพฺพถา ฯ สพฺพถาปติมสฺส วิวรณ โสม...อากาเรนาติ ฯ
โสมนสฺสฺจ อุเปกฺขา จ ทิฏิ จ โสมนสฺสุเปกฺขาทิฏิโย
สมฺปยุชชน สมฺปโยโค โสมนสฺสุเปกฺขาทิฏีหิ สมฺปโยโค โสม...
โยโค โสม...โยโค อาทิ ยสฺส สงฺขารสฺส โส โสม...
โยคาทิ ตคฺคุโณ ฯ อาทิสทฺเทน สงฺขารสฺเสว คหณ ฯ
ปฏิเฆน สมฺปโยโค ปฏิฆสมฺปโยโค ปฏิ...โยโค อาทิ ยสฺส โส
ปฏิ...คาทิ ตคฺคุโณ ฯ อาทิสทฺเทน สงฺขารสฺเสว คหณ ฯ
วิจิกิจฺฉา จ อุทฺธจฺจฺจ วิจิกิจฺฉุทฺธจฺจ สมฺปยุชชฺ น สมฺปโยโค
วิจิกิจฺฉุทฺธจฺเจน สมฺปโยโค วิจิ...โยโค ฯ อิตีติ เอว ฯ
สมฺปโยโค อาทิ ยสฺส โส สมฺปโยคาทิ ฯ อาทิสทฺเทน สงฺขารสฺเสว
คหณ ฯ อากรณ สามฺสฺส เภทก อากาโร ฯ ทฺวาทสาติ
เอก ปท ฯ ส นิฏ อชฺชึสุ คจฺฉึสูติ สมตฺตานิ จิตฺตานิ ฯ
สอุปสคฺโค นิฏานวาจโก ฯ อช คติมฺหิ พุธคมาทิตฺเถ กตฺตริ
ภุชาทีนมนฺโต โน ทฺวิ จ ฯ สมตฺตานีติมสฺส วิวรณ ปรินิฏิตานีติ ฯ
ปริ สมนฺตโต อวสาเนน ติฏนฺตีติ ปรินิฏิตานิ ฯ สสทฺทสฺส
วิวรณ สงฺคเหตฺวาติ ฯ อตฺตานีติมสฺส ธาตฺวตฺถวเสน วิวรณ
คหิตานีติ ฯ อาทิยึสุ คณฺหึสูติ อตฺตานิ จิตฺตานิ กมฺมสาธน ฯ
อภิ.๗๔
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 293
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 293

อท คหเณ พุธ...กตฺตริ คุปาทีนฺจ ฯ คหิตานีติมสฺส

๑

อธิปฺปายวเสน วิวรณ วุตฺตานีติ ฯ

อิจฺเจว...เยนาติ สมตฺตานีติ ปเท วิเสสนกรณ ฯ สพฺพถาป
สพฺเพนป...ทินาติ ปททฺวย อากาเรนาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
โสม...โยเคนาติ ปทตฺตย อิตีติ ปทสฺส สรูป ฯ อิตีติ สพฺเพนาติ
ปทสฺส สรูป ฯ อากาเรนาติ สมตฺตานีติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
ทฺวาทสาติ อกุ...ตานีติ ปทสฺส วิเสสน ฯ อกุ...ตานีติ
สมตฺตานีติ ปเท กตฺตา อตฺตานิ...วุตฺตานีติ ปเท กมฺม ฯ
ปริ...ตานีติ กตฺตุวาจก ฯ สงฺคเหตฺวาติ อตฺตานีติ ปเท ปุพฺพ-
กาลกิริยา ฯ อตฺตานิ...วุตฺตานีติ กมฺมวาจก ฯ อิตตี ิ อตฺโถติ
ปทสฺส สรูป ฯ อตฺโถติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
[๑๗๕] อกุสลสทฺทสฺส อตฺถ าเปนฺโต อาห ตตฺถาติ-
อาทึ ฯ ตตฺถ ตสฺมึ อกุสลจิตฺตานีติ ปเท อตฺโถ เวทิตพฺโพ ฯ
กุสลปฏิปกฺขานิ จิตฺตานิ อกุสลานิ นาม มิตฺตปฏิปกฺโข ชโน
อมิตฺโต วิย ฯ
กุสลปฏิปกฺขานีติ อิมินา อกาโร ปฏิปกฺขตฺเถ วตฺตติ น
อฺตฺเถ นาป อภาเวติ าเปติ ฯ กุสลาน ปฏิปกฺขานิ
กุสล...ปกฺขานิ ฯ น กุสลานิ อกุสลานิ กุสลปฏิปกฺขานิตฺยา-
ธิปฺปาโย ฯ กมฺมธารยตปฺปุริโส ฯ กุสลปฏิปกฺขานิ กิมิวาติ อาห
มิตฺตตฺยาทึ ฯ มิตฺตาน ปฏิปกฺโข มิตฺ...โข ฯ น มิตฺโต อมิตโฺ ต ฯ
๑. อาปุพฺโพ ทา คหเณติ ภเวยฺย ฯ
อภิ.๗๕
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 294
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 294

ตตฺถาติ เวทิตพฺโพติ ปเท อาธาโร ฯ กุส...ขานีติ สฺี ฯ

อมิตฺโตติ สฺา ฯ วิยสทฺโท อุปมาโชตโก ฯ
[๑๗๖] กุสลปฏิปกฺขานิ...อมิตฺโต วิยาติ วุตฺตตฺตา อกุสลา
ปหายกา กุสลา ปหาตพฺพา เต อุโภป อฺมฺ วิทฺธสกา
ปหายกาติ กสฺสจิ สงฺกา สิยา ตนฺนิวตฺตนตฺถ ปฏิปกฺขาตฺยาทิมาห ฯ
ปฏิปกฺขภาโว...เวน ปณฺฑิเตน เวทิตพฺโพ ฯ
ปฏิปกฺขาน กุสลากุสลาน ภาโว ปฏิ...ภาโว ฯ จสทฺโท
วากฺยารมฺโภ ฯ ยถากฺกมนฺติ กุสลา ปหายกา อกุสลา ปหาตพฺพาติ
าเปติ ฯ กมสฺส อนุรูป ยถากฺกม ฯ อกุสล ปชหนฺตีติ
ปหายกา ฯ ปชหิยนฺตีติ ปหาตพฺพา ฯ ปหายกา จ ปหาตพฺพา
จ ปหา...ตพฺพา ปหา...ตพฺพาน ภาโว ปหา...ภาโว ฯ
ปฏิ...ภาโวติ เวทิตพฺโพติ ปเท กมฺม ฯ กุส...ลานนฺติ
ภาเวนาติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ ยถากฺกมนฺติ เวทิตพฺโพติ ปเท กิรยิ า-
วิเสสน ฯ ปหา...ภาเวนาติ เวทิตพฺโพติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
เวทิตพฺโพติ กมฺมวาจก ฯ
[๑๗๗] อฏธาติ อย คาถา สงฺคหคาถาติ าเปนฺโต อาห
อฏธาตฺยาทึ ฯ อฏธาติอาทิวจน สงฺคหคาถา นาม ฯ
วุตฺตตฺถาน สงฺคหณ สงฺคโห ฯ คิยติ กถิยตีติ คาถา
ยา สทฺทชาติ ฯ เค สทฺเท สมาทีหิ ถมาติ ถ กฺวจิ ธาตูติ-
อาทินา เอการสฺส อา ฯ สงฺคเหน วุตฺตตฺถาน สงฺขิปเนน วุตฺตา
คาถา สงฺคหคาถา ฯ
อภิ.๗๕
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 295
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 295

[๑๗๘] คาถายตฺถ าเปนฺโต อาห โลโภตฺยาทึ ฯ โส

โลโภ จ สุปปฺ ...มูล จ ต โลภมูล เอเตส จิตฺตาน อตฺถิ
อิติ ตสฺมา โลภ...สิยุ ตถา โทส...ทฺวธิ า สิยุ โมห...เยว
เอเตส จิตฺตาน มูล อิติ ตสฺมา โมห...เทฺว จ สิยุ อิติ
เอว อกุสลา ทฺวาทส สิยุ อิติ อตฺโถติ โยชนา ฯ
ลุพฺภนฺติ เตนาติ โลโภ สตฺตา เตน ธมฺมเน ลุพฺภนฺติ
อารมฺมเณ คิชฺฌนฺติ อิติ ตสฺมา โส ธมฺโม โลโภ ฯ ลุภ
คิทฺธิมฺหิ วิสรุชปทาทิโต ณ ฯ โลโภ จ โส มูลฺจาติ เทฺว
จสทฺทา เจว ตกาโร จ โลภมูลสทฺทาน ตุลฺยาธิกรณภาวปฺปสิทฺธตฺถ
ปกฺขิตฺตา ฯ สุฏุ ปติฏหนฺตีติ สุปติฏิตา สมฺปยุตฺตธมฺมา
สุปติฏิตาน ภาโว สุ...โว ฯ สาธิยเต สาธน สุปติฏิตภาวสฺส
สาธน สุป...ธน ฯ มูลยติ เอเตนาติ มูล รุกโฺ ข เอเตน
มูเลน มูลยติ ปติฏาติ อิติ ตสฺมา ต มูล มูล นาม ฯ
มูล ปติฏาย สพฺพโต...วาติ อ ฯ มูเลน สทิโส มูลสทิโส
มูลสทิสสฺส ภาโว มูล...สตฺต ฯ มูลมิวาติ มูล ปริกปฺป-
ตทฺธิต ฯ โลโภ จ...มูลฺจาติ อิมินา โลโภ จ โส มูลฺจาติ
โลภมูลนฺติ กมฺมธารยสมาส าเปติ ฯ ต เอเตสนฺติ
อิมินา โลภมูล เอเตส อตฺถีติ โลภมูลานีติ อสฺสตฺถิตทฺธิต
าเปติ ฯ จิตฺตานีติ ปธานปท ปกฺขิตตฺ  ฯ เวทนา อาทิ เยส
ทิฏิสงฺขาราน เต เวทนาทโย ฯ อาทิสทฺเทน ทิฏ ิสงฺขาราน
อภิ.๗๕
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 296
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 296

คหณ ฯ เวทนาทีน เภโท เวทนาทิเภโท ฯ อฏหิ ปกาเรหิ

อฏธา ฯ ตถาติ ปเทน โทโส จ โส สุปติฏิตภาวสาธเนน
มูลสทิสตฺตา มูลฺจ ต เอเตสนฺติ โทสมูลานิ จิตฺตานิ สงฺขาร-
เภทโต ทฺวิธา สิยุนฺติ อติทิสติ ฯ โทโส จ โส มูลฺจาติ
โทสมูล โทสมูล เอเตส จิตฺตาน อตฺถีติ โทสมูลานีติ วิคฺคโห ฯ
สงฺขารสฺส เภโท สงฺขารเภโท ฯ ทฺวหี ิ ปกาเรหิ ทฺวิธา ฯ
โมหมูลานีติมสฺส วิวรณ สุทฺโธ...สงฺขาตานีติ ฯ สุทฺโธติ ปท
โมหสฺส โลภโทเสหิ อสมฺมิสฺสภาวาปนตฺถ ปกฺขิตฺต ฯ เอว-
สทฺโท โลภโทส นิวตฺเตตฺวา โมหสฺส มูลภาว นิยเมติ ฯ โมห-
มูลานิ อิติ สงฺขาตานิ กถิตานิ โมห...ตานิ ฯ โมหมูลานีติ
วตฺตพฺพ กสฺมา สงฺขาตสทฺโท ปกฺขิตฺโตติ ฯ เอเตสนฺตีติ เอตฺถ
อิติสทฺทสฺส อาการตฺถภาวาปนตฺถ สงฺขาตสทฺโท ปกฺขิตฺโต ฯ
เหฏา อิติสทฺโท เหตฺวตฺโถ ฯ โมโห เอว มูล เอเตส
จิตฺตานนฺติ โมหมูลานิ พหุพฺพิหิ ฯ จิตฺตานีติ ปธานปท
ปกฺขิตฺต ฯ สมฺปโยคสฺส เภโท สมฺปโยคเภโท ฯ วิจิกิจฺฉุทฺธจฺจวเสน
สมฺปโยโค ทฺวิธา ภินฺโน ฯ โทสมูลานิ จาติ เอตฺถ อฏานปฺ-
ปยุตฺโต จสทฺโทติ มนสิกตฺวา อาห เจติ ฯ โส สมฺปณฺฑนตฺโถ
จสทฺโท น เกวล โทสมูลานิ เทฺว อถโข โมหมูลานิ เทฺวติ
สมฺปณฺเฑติ ฯ โมหมูลานิ จาติ เอตฺถาป จสทฺโท น เกวล
โมหมูลานิ เทฺว อถโข โทสมูลานิ เทฺวติ สมฺปณฺเฑติ ฯ คาถาย
อภิ.๗๕
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 297
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 297

อฏธา ทฺวิธา เทฺวติ วุตฺเต ภคฺครีติโทโส อาปชฺชตีติ ฯ

นาปชฺชติ ฉนฺทานุรกฺขนวเสน วุตฺตตฺตา ฯ ทฺวิธาติ วตฺตพฺเพ ต
สงฺขารเภทาภาวโต น วุตฺตนฺติ เกจิ วทนฺติ ฯ ตนฺน ยุตฺต
สมฺปโยคเภทโตป ทฺวิธา สมฺภวโต ฯ
โลโภติ มูลนฺติ ปเท สฺี ฯ โสติ โลโภติ ปทสฺส
วิเสสน ฯ สุปฺป...ธเนนาติ สทิสาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ มูล...
สตฺตาติ มูลนฺติ ปเท เหตุ ฯ มูลนฺติ สฺา ฯ ตนฺติ อตฺถีติ
ปเท กตฺตา ฯ เอเตสนฺติ อตฺถีติ ปเท สมฺปทาน ฯ อิตีติ
โลภมูลานีติ ปเท เหตุ ฯ โลภมูลานีติ จิตฺตานีติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
จิตฺตานีติ สิยุนฺติ ปเท กตฺตา ฯ เวท...ทโตติ อฏธาติ ปเท
ตติยาวิเสสน ฯ อฏธาติ สิยุนฺติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ สิยุนฺติ
กตฺตุวาจก ฯ ตถาสทฺโท นิปาโต ฯ โทสมูลานีติ จิตฺตานีติ
ปทสฺส วิเสสน ฯ สุทฺโธติ โมโหติ ปทสฺส วิเสสน ฯ โมโหเอวาติ
ลิงฺคตฺโถ ฯ มูลนฺติ โมโหติ ปทสฺส วิเสสน ฯ เอเตสนฺติ
มูลนฺติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ อิตีติ สงฺขาตาติ ปเท อากาโร ฯ
จิตฺตานีติ สิยุนฺติ ปเท ปกติกตฺตา ฯ สมฺป...ทโตติ เทฺวติ ปเท
ตติยาวิเสสน ฯ เทฺวติ สิยุนฺติ ปเท วิกติกตฺตา ฯ อิตีติ ทฺวาทสาติ
ปทสฺส สรูป ฯ อกุสลาติ สิยุนฺติ ปเท ปกติกตฺตา ฯ ทฺวาทสาติ
สิยุนฺติ ปเท วิกติกตฺตา ฯ สิยุนฺติ กตฺตุวาจก ฯ อิตีติ อตฺโถติ
ปทสฺส สรูป ฯ อตฺโถติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
อภิ.๗๕
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 298
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 298

วณฺณิยนฺติ วิตฺถาริยนฺติ เอตาย สทฺทชาติยาติ วณฺณนา ฯ

วณฺณ วิตฺถาเร ยุ ฯ อกุสลาน วณฺณนา อกุสลวณฺณนา ฯ
อวสาเนน ติฏตีติ นิฏิตา ฯ นิสทฺโท อวสานวาจโก ฯ า
คตินิวุตฺติมฺหิ พุธคมาทิตฺเถ กตฺตริ ยถาคมมิกาโร ฯ
อกุสลโยชนา นิฏิตา
[๑๗๙] เอว โสมนสฺสสหคตนฺติอาทินา มูลเภทโต ติวธิ มฺป...
ินิทฺทิสนฺโต อาจริโย เตส อเหตุกจิตฺตาน อกุสลวิปากาทิวเสน
ติวิธภาเวป สติ อกุสล...วิฺาณนฺติ อาทิวจน อาห ฯ
มูลเภทโตติ โลภโทสโมหมูลาน เภทโต ฯ มูลาน เภโท
มูลเภโท ฯ ตโย วิธา ปการา ยสฺส อกุสลฺล ต ติวิธ ฯ
ปสทฺโท โจทกาโภคทีปโน ฯ สมฺปโยโค อาทิ ยสฺส สงฺขารสฺส
โส สมฺปโยคาทิ ฯ สมฺปโยโค นาม เวทนาทิฏิสมฺปโยโค ฯ
อาทิสทฺเทน สงฺขารสฺเสว คหณ ฯ สมฺปโยคาทีน เภโท สมฺป...
เภโท ฯ ทฺวาทสหิ ปกาเรหิ ทฺวาทสธา ฯ นตฺถิ เอเตส เหตูติ
อเหตุกานิ อเหตุกานิ เอว จิตฺตานิ อเห...ตานิ ฯ นิทฺทิสิยตีติ
นิทฺทิสนฺโต อาจริโย ฯ นนุ ธมฺมสงฺคณิย อเหตุกจิตฺตานิ กุสล-
วิปากากุสลวิปากกิริยาวเสน ติวิธา อนุกฺกเมน วุตตฺ านิ ตสฺมา
กุสลวิปาก ปม วตฺตพฺด เอวมวตฺวา กสฺมา อกุสลวิปาก ปม
วุตฺตนฺติ โจทน สนฺธายาห เตส...วิปาเกเยวาติ ฯ กุสลวิปาโก
อาทิ เยส จิตฺตาน ตานิ กุสลวิปากาทีนิ ฯ อาทิสทฺเทน อกุสล-
อภิ.๗๕
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 299
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 299

วิปากกิริยาน คหณ ฯ กุสลวิปากาทีน วโส กสุ...วโส ฯ ตโย

วิธา เตส จิตฺตาน ตานิ ติวิธานิ ติวิธาน ภาโว ติวิธภาโว ฯ
อปสทฺโท โจทกาโภคทีปโน ฯ อกุสลาน อนนฺตร อกุ...นนฺตร ฯ
ยาคโม สุอุจฺจารณตฺถ ปกฺขิตฺโต ฯ เอวสทฺโท กุสลวิปากกิริยานิ
นิวตฺเตติ ฯ จกฺขุ อาทิ เยส โสตาทีน ตานิ จกฺขาทีนิ ฯ นิสฺสยนฺติ
ตานีติ นิสฺสยานิ จิตฺตเจตสิกา ตานิ จกฺขาทีนิ นิสฺสยนฺติ
อิติ ตสฺมา ตานิ จกฺขาทีนิ นิสฺสยานิ ฯ นิปุพฺโพ สิ เสวาย
สพฺพโต...วาติ อ อฺเสุ จ ฯ จกฺขฺวาทีนิ จ ตานิ นิสฺสยานิ
จาติ จกฺขฺวาทินิสฺสยานิ ฯ อาทิสทฺเทน โสตฆานชิวฺหากายาน คหณ ฯ
สมฺปฏิจฺฉิยเต สมฺปฏิจฺฉนฺน สมฺปฏิจฺฉนฺน อาทิ ยสฺส กิจฺจสฺส
ต สมฺปฏิจฺฉนฺนาทิ ฯ อาทิสทฺเทน สนฺตีรณสฺส คหณ ฯ
สมฺปฏิจฺฉนฺนาทิ จ ต กิจฺจฺจาติ สมฺป...กิจฺจ สมฺปฏิจฺฉนฺนาทิ-
กิจฺจสฺส เภโท สมฺป...เภโท ฯ สตฺตหิ ปกาเรหิ สตฺตธา ฯ
วิภชนตฺถ วิภชิตุ ฯ อุเป...อาทิ ยสฺส วจนสฺส ต อุเป...
อาทิ ฯ
เอวนฺติ วิภชิตฺวาติ ปเท กรณ วิเสสน วา ฯ มูลเภทโตติ
ติวิธมฺปติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ ติวิธมฺปติ อกุสลนฺติ ปทสฺส
วิเสสน ฯ อกุสลนฺติ วิภชิตฺวาติ ปเท กมฺม ฯ สมฺป...เภทโตติ
ทฺวาทสธาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ ทฺวาทสหธาติ วิภชิตฺวาติ ปเท
ตติยาวิเสสน ฯ วิภชิตฺวาติ อาหาติ ปเท ปุพฺพกาลกิริยา ฯ
อภิ.๗๕
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 300
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 300

อิทานีติ นิทฺทิสนฺโตติ ปเท กาลสตฺตมี ฯ อเหตุกจิตฺตานีติ

นิทฺทิสนฺโตติ ปเท กมฺม ฯ นิทฺทิสนฺโตติ อาจริโยติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
เตสนฺติ ภาเวปติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ อกุส...วเสนาติ ติวิธาติ ปเท
ตติยาวิเสสน ฯ ติวิธ...เวปติ สตีติ ปเท ลกฺขณวนฺต ฯ สตีติ
วิภชิตุนฺติ ปเท ลกฺขณกิรยิ า ฯ อกุ...ตรนฺติ วิภชิตนุ ฺติ ปเท
กาลสตฺตมี ฯ อกุส...เยวาติ วิภชิตุนฺติ ปเท กมฺม ฯ จกฺขา...
เภเทนาติ สตฺตธาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ สตฺตธาติ วิภชิตฺนฺติ
ปเท ตติยาวิเสสน ฯ วิภชิตุนฺติ อาหาติ ปเท สมฺปทาน ฯ
อุเป...อาทินฺติ อาหาติ ปเท กมฺม ฯ อาหาติ กตฺตุวาจก ฯ
[๑๘๐] อวยวตฺถ ทสฺเสนฺโต อาห ตตฺถาตฺยาทึ ฯ ตตฺถ
จกฺขุวิฺาณนฺติอาทิวจเน วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพ ฯ ย ธมฺมชาต
วิฺาณาธิฏิต หุตฺวา จกฺขุวิฺาณสฺส อธิฏิต นิสฺสย หุตฺวา
สมวิสม รูป าน วา จกฺขติ อาจิกฺขนฺต วิย อภิพฺพยตฺตวทนฺต ๑

วิย โหติ อิติ ตสฺมา ต ธมฺมชาต จกฺขุ ฯ

จกฺขติสทฺทสฺส วิยตฺติวาจาทิอเนกตฺถสฺส วาจกตฺตา
อาจิกฺขนฺตนฺติ วิวรติ ฯ วิฺาณสฺส นิสฺสยเมว จกฺขุ อาจิกฺขติ น
วิฺาณสฺส อนิสฺสยนฺติ าปนตฺถ วิฺาณาธิฏิตนฺติ ปกฺขิตฺต ฯ
อธิฏาติ เอตสฺมินฺติ อธิฏิต วิฺาณ เอตสฺมึ จกฺขุมฺหิ
อธิฏาติ นิสฺสยติ อิติ ตสฺมา ต จกฺขุ อธิฏิต ฯ อธิปุพฺโพ
า คตินิวุตฺติมฺหิ ภาวกมฺเมสุ ต อิติ โยควิภาเคน อธิกรเณ
๑. อภิพยฺ ตฺต วทนฺตนฺติ ภเวยฺย ฯ
อภิ.๗๕
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 301
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 301

โต ฯ วิฺาณสฺส อธิฏ ิต วิฺาณาธิฏิต ฯ อธิฏานกิริยา-

อาจิกฺขนกิริยาทฺวย สมกาลเมว โหตีติ าปนตฺถ หุตฺวาติ
ปกฺขิตฺต ฯ อาจิกฺขนฺตสทฺทสฺส สกมฺมตฺตา สมวิสมนฺติ ปกฺขติ ฺต ฯ
วิยสทฺโท สพฺยาปารภาว นิวตฺเตติ ฯ กสฺมา ฯ จกฺขุสฺส
อพฺยาปารตฺตา ฯ อาจิกฺขนฺต วิยาติ ปท สิทฺธิกริ ิยาปท อเปกฺขติ
ตสฺมา โหตีติ ปท ปกฺขติ ฺต ฯ จกฺข วิยตฺติย วาจาย กาเล
วตฺตมานาตีเต ณฺวาทโยติ ณุ ฯ
ตตฺถาติ เวทิตพฺโพ ปเท อาธาโร ฯ จกฺขติ โหตีติ ปททฺวย
กตฺตุวาจก ฯ วิฺา...ิตนฺติ ธมฺมชาตนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
หุตฺวาติ อาจิกฺขนฺตนฺติ ปเท สมานกาลกิริยา ฯ สมวิสมนฺติ
อาจิกฺขนฺตนฺติ ปเท กมฺม ฯ อาจิ...วิยาติ ธมฺมชาตนฺติ ปทสฺส
วิเสสน ฯ อิตีติ เหตุ ฯ จกฺขูติ สฺา ฯ
[๑๘๑] อถวา ฯ ย ธมฺมชาต รูป จกฺขติ อสฺสาเทนฺต
วิย โหติ อิติ ตสฺมา ต ธมฺมชาต จกฺขุ ฯ อิธาป วิฺาณา-
ธิฏิต หุตฺวาติ ปท อาหริตฺวา โยเชตพฺพ ฯ จกฺข อสฺสาทเน
ณุ ฯ จกฺขติสทฺทสฺส อสฺสาทนตฺถ ตปโยเคน สาเธนฺโต อาห
จกฺขตีติ หิตฺยาทึ ฯ หิ สจฺจ จกฺขติ อิติ อย สทฺโท ชโน
มธุ จกฺขติ อสฺสาเทติ พฺยฺชน มจฺฉมสาทึ จกฺขติ อิติอาทีสุ
ปโยเคสุ วิย อสฺสาทนตฺโถ โหติ ฯ
อภิ.๗๕
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 302
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 302

หิสทฺโท พฬฺหี ฯ มฺตีติ มธุ ย ธมฺมชาต ชเนน

มฺติ ายติ อิติ ตสฺมา ต ธมฺมชาต มธุ มธุกเรหิ กต
รส ฯ มนุ าเณ กาล วตฺตมานาตีเต ณฺวาทโยติ อุ กฺวจิ
ธาตูติอาทินา นสฺส โธ ฯ วิเสเสน อชฺชนฺติ อสฺสาทภาว คจฺฉนฺติ
เอตฺถ มจฺฉมสาทิมฺหิ ชนาติ พฺยฺชน ฯ วิปุพฺโพ อช คติย
กตฺตุ...สุ จ อนกา ยุณฺวูน นิคฺคหิตฺจาติ มชฺเฌ พินฺทาคโม
วคฺคนฺตึ อิวณฺโณ ยนฺนวา โท ธสฺส จาติ จสทฺเทน วสฺส โพ
นเย ฯ อสฺสาทิยเต อสฺสาทน ภาวสาธน ฯ อาปุพฺโพ สท
สาทเน นนฺทาทีหิ ยุ อฺเสุ จ นเย สสฺส ทฺวติ ฺต รสฺส ฯ
อสฺสาทน อตฺโถ ยสฺส จกฺขติสทฺทสฺส โส อสฺสาทนตฺโถ ฯ
จกฺขตีติ สทฺโทติ ปทสฺส สรูป ฯ อยนฺติ สทฺโทติ ปทสฺส
วิเสสน ฯ สทฺโทติ โหตีติ ปเท ปกติกตฺตา ฯ มธุ...ทีสูติ
จกฺขติสทฺโทติ ปเท อาธาโร ฯ วิยาติ อุปมาโชตโก ฯ
อสฺสาทนตฺโถติ โหตีติ ปเท วิกติกตฺตา ฯ
[๑๘๒] จกฺขุสฺส รูปสฺสาทนภาว ปาลิยา สาเธนฺโต อาห
เตนาตฺยาทึ ฯ เตน จกฺขสุ ฺส รูปสฺสาทนภาวโต ภควา อาห
จกฺขุ...อาทิวจน ฯ
มาคนฺทิยาติ ต พฺราหฺมณ นาเมน อาลปติ ฯ รูปสฺมึ
อาราม รูปาราม ฯ อิตรทฺวย ตสฺส เววจน ฯ รูเป รต
รูปรต ฯ รูเป สมฺมุทิต สมฺมา อุทิต รูปสมฺมุทิต ฯ
๑

๑. รูเปน จกฺขุ อาโมทิต สมฺโมทิตนฺติ รูปสมฺมุทิตนฺติ มาคณฺฑิยสุตฺตวณฺณนา ฯ

อภิ.๗๕
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 303
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 303

เตนาติ อาหาติ ปเท เหตุ ฯ ภควาติ อาหาติ ปเท

กตฺตา ฯ จกฺขุ...อาทีติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
[๑๘๓] อาจริโย อตฺตนา โจทน สมุฏาเปตฺวา วิสชฺเชนฺโต
อาห ยทิตฺยาทึ ฯ เอว จกฺขุสทฺโท อสฺสาทวาจาโก ยทิ สิยา
โสต...อสฺสาทน อตฺถิ อิติ ตสฺมา เตสมฺป โสตาทีนมฺป
จกฺขุ...ปชฺชติ อิติ โจทนา ฯ
โสต โข...ทิต อิติ อาทิ ยสฺส ต โสต...ทิตนฺติอาทิ ฯ
โสต...อาทิ จ ต วจนฺจาติ โสต...อาทิวจน ฯ โสต อาทิ
เยส ฆานาทีน ตานิ โสตาทีนิ ฯ อปสทฺโท น เกวล จกฺขุ-
รูปสฺสาทกนฺติ าเปติ ฯ สทฺโท อาทิ เยส เต สทฺทาทโย ฯ
อสฺสาทิยเต อสฺสาทน ฯ สทฺทาทีนิ อสฺสาทน สทฺทาทิอสฺสาทน ฯ
ปสทฺโท จกฺขุ อเปกฺขติ ฯ จกฺขุ อิติ สทฺโท จกฺขสุ ทฺโท ฯ
อภิธาตพฺโพติ อภิเธยฺโย อตฺโถ จกฺขุสทฺเทน อภิธาตพฺโพ อิติ
ตสฺมา โส อตฺโถ อภิเธยฺโย ฯ จกฺขุสทฺเทน อภิเธยฺโย จกฺขุ...
เธยฺโย จกฺขสุ ทฺทาภิเธยฺยสฺส ภาโว จกฺขุ...ยตา ฯ
ยทีติ ปริกปฺโป ฯ เอวนฺติ สิยาติ ปเท กตฺตา ฯ โสต
โข...วจนโตติ อตฺถีติ ปเท เหตุ ฯ โสตาทีนมฺปติ อสฺสาทนนฺติ
ปเท สมฺพนฺโธ ฯ สทฺทาทิ...ทนนฺติ อตฺถีติ ปเท กตฺตา ฯ
อิตีติ อาปชฺชตีติ ปเท เหตุ ฯ เตสมฺปติ จกฺขุสทฺทาภิเธยฺยตาติ
ปเท สมฺพนฺโธ ฯ จกฺขุ...ยตาติ อาปชฺชตีติ ปเท กตฺตา ฯ
อิตีติ โจทนาติ ปทสฺส สรูป ฯ
อภิ.๗๕
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 304
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 304

[๑๘๔] นาปชฺชตีติ วิสชฺชน ฯ โสตทีน จกฺขุสทฺทาภิเธยฺยตา

น อาปชฺชติ ฯ กสฺมา ฯ จกฺขุสทฺทสฺส จกฺขุปฺปสาเทเยว
นิรุฑฺฒตฺตา นิรุฬฺหตฺตา ปสิทฺธตฺตา ฯ
นิรฬุ ฺหตีติ นิรุฑฺโฒ โย จกฺขุสทฺโท จกฺขุปฺปสาเท นิรุฬฺหติ
อิติ ตสฺมา โส จกฺขุสทฺโท นิรุฑโฺ ฒ ฯ นิรุฑโฺ ฒ อิติ ปท
สกฺกฏภาสาโต นย คเหตฺวา วุตฺต ฯ นิปุพฺโพ รุห ชนเน
พุธ...ตริ ธฒภเหหิ ธฒา จ ตสฺส โฒ โฑ ฒกาเรติ หสฺส
โฑ นเย ฯ นิรุฑฺฒสฺส ภาโว นิรุฑฒ ฺ ตฺต ฯ นิรฑ
ุ ฺฒตฺตาติ
นาปชฺชตีติ ปเท าปกเหตุ ฯ
[๑๘๕] ตเมวตฺถ อุปมาย ปากฏ กโรนฺโต นิรุฑฺโฒ-
ตฺยาทิมาห ฯ หิ สจฺจ เอส เอโส จกฺขุสทฺโท ทฏ...เทเยว
นิรุฑฺโฒ สกุณวิเสสาทีสุ นิรุฑฺฒา มยุราทิสทฺทา วิยาติ โยชนา ฯ
นิรฬุ ฺหตีติ นิรุฑโฒ ฯ หิสทฺโท ปากฏกรณตฺโถ ฯ จกฺขุ
อิติ สทฺโท จกฺขุสทฺโท ฯ ทสฺสนตฺถ ทฏุ ฯ ทฏุ กาเมตีติ
ทฏุกาโม โย ปุคฺคโล ทฏุ...อิติ ตสฺมา โส ปุคฺคโล
ทฏุกาโม ทฏุกามสฺส ภาโว ทฏุกามตา รูปตณฺหา ฯ นิเทติ
ผลนฺติ นิทาน ทฏุกามตา นิทาน อุปนิสฺสโย ยสฺส กมฺมสฺส ต
ทฏุ...นิทาน พหุพฺพิหิ ฯ ทฏุกามตานิทาน เอว กมฺม ทฏุ...
กมฺม ทฏุกามตานิทานกมฺมโต ชาตา ทฏุ...กมฺมชา ทฏุ...
กมฺมชา เอว ภูตา ทฏุ...ภูตา ปสาทน ปสาโท ทฏุกาม...
อภิ.๗๖
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 305
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 305

ภูตาน ปสาโท ทฏุ...สาโท ทฏุกาม...ปสาโท ลกฺขณ-

มสฺสาติ ทฏุ...ลกฺขณ ทฏุ...ภูตปฺปสาเทน หุตฺวา ลกฺขิยตีติ
วา ทฏุกามตานิทานกมฺมชภูตปฺปสาทลกฺขณ ฯ ภูตานิ ปสีทนฺติ
เอเตน ธมฺมชาเตนาติ ปสาโท จกฺขุ เอว ปสาโท จกฺขุปฺปสาโท ฯ
เอวสทฺโท โสตาทโย นิวตฺเตติ ฯ มยุโร อิติ สทฺโท อาทิ เยส
สทฺทาน เต มยุราทโย มยุราทโย จ เต สทฺทา จาติ
มยุราทิสทฺทา ฯ อาทิสทฺเทน มหิสปงฺกชาทีน คหณ ฯ สกฺโกตีติ
สกุโณ โย ปกฺขี สกฺโกติ อิติ ตสฺมา โส ปกฺขี สกุโณ ฯ
สก สามตฺถยิ  วชาทีหิ ปพฺพชาทโย นิปจฺจนฺเตติอาทินา
กุนปจฺจโย กฺวจิ ธาตูติอาทินา กโลโป โท ธสฺส จาติ จสทฺเทน
นสฺส โณ ฯ สกุโณ จ โส วิเสโส จาติ สกุณวิเสโส ฯ
สกุณวิเสสา อาทิ เยส สตฺตวิเสสาทีน เต สกุณวิเสสาทโย ฯ
อาทิสทฺเทน มหิสาทีนฺเจว ปงฺกชาทีนฺจ คหณ ฯ
นิรุฑโฺ ฒติ กตฺตุวาจก กิตปท ฯ เอสาติ จกฺขุสทฺโทติ
ปทสฺส วิเสสน ฯ จกฺขุสทฺโทติ นิรฑ ุ ฺโฒติ ปเท กตฺตา ฯ
ทฏุ...ลกฺขเณติ จกฺขุ...เยวาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ จกฺขุ...
เยวาติ นิรุฑฺโฒติ ปเท อาธาโร ฯ มยุราทิสทฺโทติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
วิยาติ อุปมาโชตโก ฯ สกุ...สาทีสูติ นิรุฑฺโฒติ ปเท
อาธาโร ฯ
อภิ.๗๖
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 306
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 306

มหิย รวตีติ มยุรา ฯ กาม อฺเป สตฺตา มหิย รวนฺติ

ตถาป มยุรสทฺโท รุฬฺหิสทฺทตฺตา โมเรเยว วตฺตติ น อฺเสุ
เอว อิธาปติ อธิปฺปาโย ฯ
[๑๘๖] น เกวล จกฺขุปฺปสาโท จกฺขุ อถโข านฺยุปจาเรน
ภมุกฏิปริจฺฉินฺโน มสปณฺโฑป จกฺขูติ วุจฺจตีติ าเปนฺโต
จกขุตฺยาทิมาห ฯ จกฺขุสห...ปณโฺ ฑป จกฺขุ อิติ ปณฺฑิเตน
วุจฺจติ ฯ
วตฺตน ปวตฺตน วุตฺติ จกฺขุนา สห วุตฺติ จกฺขุสหวุตฺติ ฯ
ปนสทฺโท วิเสสตฺโถ ฯ ภมติ จลตีติ ภมุโก นยโนปริฏาน ฯ
ภม จลเน กาเล วตฺตมานาตีเต ณฺวาทโยติ อุกปจฺจโย ฯ อสิยตีติ
อฏิ ย ธมฺมชาต สตฺเตหิ อสิยติ ขิปยติ อิติ ตสฺมา ต
ธมฺมชาต อฏิ ฯ อส เขเปน วชาทีหีติอาทินา ิปจฺจโย
กฺวจิ ธาตูติอาทินา ธาตฺวนฺตสฺส สการสฺส โลโป ฯ ภมุกสฺส
อฏิ ภมุกฏิ ฯ ปริจฺฉิชฺชิยตีติ ปริจฺฉินฺโน ภมุกฏินา ปริจฺฉินฺโน
ภมุ...ฉินฺโน ฯ มฺเตติ มส ปสิต ฯ มนุ าเณ
วชาทีหิ..จนฺเต สปจฺจโย กฺวจิ ธาตุ...คมา จ นสฺส นิคฺคคหิต ฯ
ปณฺฑติ ฆนภาว คจฺฉตีติ ปณฺโฑ โย สภาโว ฯ ปฑ
ปณฺฑตฺเถ กฑฺยาทีหิ โก กฺวจิ ธาตฺวาทินา พินฺทาคโม กโลโป จ
วคฺคนฺต วา วคฺเค ฯ มสสฺส ปณฺโฑ มสปณฺโฑ ฯ อปสทฺเทน
น เกวล จกฺขุปฺปสาโท จกฺขูติ าเปติ ฯ
อภิ.๗๖
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 307
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 307

จกฺขุ...ติยาติ วุจฺจตีติ ปเท วิเสสนตติยา ฯ ภมุ...

ฉินฺโนติ มสปณฺโฑปติ ปทสฺส วิเสสน ฯ มสปณฺโฑปติ วุจฺจตีติ
ปเท กมฺม ฯ จกฺขูตีติ วุจฺจตีติ ปเท อากาโร ฯ วุจฺจตีติ
กมฺมวาจก ฯ
[๑๘๗] จกฺขูติ สทฺโท อสฺสาทนตฺโถ โหตุ อฏกถาย
วิภาเวตีติ วจน กึ มนสิกตฺซา วุตฺตนฺติ ปุจฺฉ สนฺธายาห อฏ-
กถาตฺยาทึ ฯ อฏกถาย ปน ธาตูน อเนกตฺถตฺตา จกฺขติ...
สมฺภวติ อิติ มนสิกตฺวา จกฺขติ...จกฺขูติ วจน อาจริเยน วุตฺตนฺติ
โยชนา ฯ
อตฺโถ กถิยติ เอตาย สทฺทชาติยาติ อฏกถา วิภงฺคฏ-
กถา ฯ โท ธสฺส จาติ จสทฺเทน ถสฺส โ ฯ ปนสทฺโท วิเสสตฺโถ ฯ
น เอโก อเนโก อเนโก อตฺโถ เยส ธาตูน เต อเนกตฺถา
อเนกตฺถาน ภาโว อเนกตฺถตฺต ฯ อตฺถ ธาเรนฺตีติ ธาตุ
เย สทฺทคณา ฯ จกฺขตีติ สทฺโท อนุกรณสทฺโท ฯ จกฺขสทฺทโต
ยทาทินา ติปจฺจโย ฯ จกฺขติ อิติ สทฺโท จกฺขติสทฺโท ฯ วิภาวยเตติ
วิภาวน วิภาวน ปกาสน อตฺโถ ยสฺส จกฺขติสทฺทสฺส
โส วิภาวนตฺโถ วิภาวนตฺถสฺส ภาโว วิภาวนตฺถตา ฯ
ปสทฺเทน น เกวล จกฺขติสทฺโท อสฺสาทนตฺโถติ าเปติ ฯ
ย ธมฺมชาต รูป จกฺขติ วิภาเวติ อิติ ตสฺมา ต ธมฺมชาต
จกฺขุ ฯ จกฺข วิภาวเน ณุ ฯ
อภิ.๗๖
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 308
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 308

อฏกถายนฺติ วุตฺตนฺติ ปเท อาธาโร ฯ อเนกตฺถตฺตาติ

สมฺภวตีติ ปเท เหตุ ฯ ธาตูนนฺติ อเนกตฺถตาติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ
จกฺข...ทสฺสาติ วิภา...ถตาติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ วิภา...ตาปติ
สมฺภวตีติ ปเท กตฺตา ฯ อิตีติ กตฺวาติ ปเท อากาโร ฯ
กตฺวาติ วุตฺตนฺติ ปเท ปุพฺพกาลกิริยา ฯ จกฺขติ... จกฺขูติ วจนนฺติ
ปทสฺส สรูป ฯ วจนนฺติ วุตฺตนฺติ ปเท กมฺม ฯ
[๑๘๘] โปฏเกสุ ปน วุจฺจตีติ อตฺถิ ฯ ต น ยุชฺชติ ฯ
วุตฺตนฺติ ปน ยุชฺชติ ฯ จกฺขุสฺมึ วิฺาณ กสฺมา ตนฺนิสฺสิตตฺตา
ตสฺมึ จกฺขุสฺมึ นิสฺสิตตฺตา อิติ ตสฺมา จกฺขุวิฺาณ ฯ
จกฺขุสฺมึ วิฺาณนฺติ วุตฺเต อาธาราเธยฺยภาว อาปชฺเชยฺยาติ
ตนฺนิสฺสิตตฺตาติ วุตฺต ฯ นิสฺสิยตีติ นิสฺสิต วิฺาณ ฯ ตสฺมึ
จกฺขุสฺมึ นิสฺสิต ตนฺนิสฺสิต ปุพฺเพ พินฺทาคโม ฯ ตนฺนิสฺสิตสฺส
ภาโว ตนฺนิสฺสิตตฺต ฯ
จกฺขุสฺมินฺติ วิฺาณนฺติ ปเท อาธาโร ฯ วิฺาณนฺติ
ลิงฺคตฺโถ ฯ จกฺขุนิสฺสิต วิฺาณ จกฺขุวฺาณนฺติ วิคฺคโห ฯ
ตนฺนิสฺสิตตฺตาติ จกฺขุวิฺาณนฺติ ปเท เหตุ ฯ อิตีติ จกฺขุ-
วิฺาณนฺติ ปเท เหตุ ฯ จกฺขุวิฺาณนฺติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
[๑๘๙] จกฺขุสฺมึ...ตตฺตาติ วจน อฏกถาวจเนน ทฬฺห
กโรนฺโต อาห ตถาตฺยาทึ ฯ ตถาหิ สจฺจ เอต จกฺขุวิฺาณ
จกฺขุ...ลกฺขณ อิติ วจน อฏสาลินิย อาจริเยน วุตฺต ฯ
อภิ.๗๖
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 309
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 309

ตถาหีติ ทฬฺหีกรณตฺเถ นิปาโต ฯ จกฺขุสฺมึ สนฺนิสฺสิต

จกฺขุสนฺนิสฺสิต รูปสฺส วิชานน รูปวิชานน จกฺขุสนฺนิสฺสิต หุตฺวา
รูปวิชานน จกฺขุ...นน จกฺขุสนฺนิสฺสิตรูปวิชานน ลกฺขณเมตสฺส
วิฺาณสฺสาติ จกฺขุสนฺนิสฺสิตรูปวิชานนลกฺขณ ฯ
เอตนฺติ ลิงฺคตฺโถ ฯ จกฺขุ...ลกฺขณนฺติ เอตนฺติ ปทสฺส
วิเสสน ฯ อิตีติ วจนนฺติ วิเสสนรูป ฯ
[๑๙๐] เอว วุตฺตนเยว โสต...รห วิคฺคหาทิก ปณฺฑิเตน
ทฏพฺพ ฯ โสตวิฺาณ อาทิ เยส วิฺาณาน ตานิ
โสตวิฺาณาทีนิ ฯ อาทิสทฺเทน ฆานชิวฺหากายวิฺาณาน คหณ ฯ
ปสทฺเทน น เกวล จกฺขุวิฺาเณ วิคฺคหาทิก ทฏพฺพนฺติ
าเปติ ฯ อรหสฺส อนติกฺกมน ยถารห ฯ
เอวนฺติ ทฏพฺพนฺติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ โสต...ทีสุปติ
ทฏพฺพนฺติ ปเท อาธาโร ฯ ยถารหนฺติ ทฏพฺพนฺติ ปเท
กิริยาวิเสสน ฯ ทฏพฺพนฺติ กมฺมวาจก ฯ
[๑๙๑] เอวนฺตฺยาทินา โสตสฺมึ วิฺาณ ตนฺนิสฺสิตตฺตาติ
โสตวิฺาณ ตถาเหต โสตสนฺนิสฺสิตสทฺทวิชานนลกฺขณนฺติ
วุตฺตนฺตฺยาทิก ทฏพฺพนฺตฺยาธิปฺปาโย เวทิตพฺโพ ฯ ตถาติ อิมนิ า
ปเทน โสตวิฺาณาทีน อุเป...ภาว อติทิสฺสติ อาจริโย ฯ
อุเปกฺขาสหคตาน ภาโว อุเป...ภาโว ฯ
ตถาตีติ อิมินา ปทสฺส สรูป ฯ อิมินาติ อติทิสฺสตีติ ปเท
กรณ ฯ อุเปกฺขา...ภาวนฺติ อติทิสฺสตีติ ปเท กมฺม ฯ
อภิ.๗๖
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 310
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 310

[๑๙๒] ย ธมฺมชาต ต วิฺา...หุตฺวา วิฺาณสฺส

อธิฏิต นิสสฺ ย หุตฺวา สุณาติ อิติ ตสฺมา ต ธมฺมชาต
โสตวิฺาณาธิฏิต ฯ สุ สวเน พุธคมาทิตฺเถ กตฺตริ
อฺเสุ จ อุสฺโส ฯ ย ธมฺมชาต ฆายติ... อิติ ตสฺมา ต
ธมฺมชาต ฆาน ฯ ฆายติ คนฺโธปาทานนฺติ วุตฺตตฺตา คนฺโธ-
ปาทานนฺติ อิท ฆายตีติ ปทสฺส วิวรณ ฯ คนฺธสฺส อุปาทาน
คหณ คนฺโธปาทาน ฯ กรภูธาตุ สพฺพธาตฺวตฺถพฺยาปติ กโรตีติ
ปกฺขิตฺต ฯ
[๑๙๓] อิธ ชีวิตสทฺโท ผลุปจาเรน รสวาจโกติ าเปนฺโต
อาห ชีวิตตฺยาทึ ฯ ชีวิตนิมิตฺต ชีวิตการณ รโส อชฺโฌหรณรโส
ชีวิต นาม ฯ ยา ธมฺมชาติ ตสฺมึ ชีวิเต นินฺนตาย ต ชีวิต
อวฺหยติ อวฺหยนฺตมิว โหติ อิติ ตสฺมา สา ธมฺมชาติ นิรุตฺต-ิ
นเยน ชิวฺหา อิติ วุตฺตาติ โยชนา ฯ
ชีวนฺติ ปวตฺตนฺติ เอตฺถ ธมฺมาติ ชีวิต ฯ ภาวกมฺเมสุ ต
อิติ สุตฺเต ต อิติ โยควิภาเคน อธิกรเณ ต ฯ ชีวติ สฺส นิมิตฺต
ชีวิตนิมิตฺต ฯ รสนฺติ อสฺสาเทนฺติ ต สตฺตาติ รโส ฯ รส
อสฺสาทเน สพฺพโต...วาติ อ ฯ รโส ผลุปจาเรน ชีวิต นาม
เสมฺโห คุโฬติ ปโยเค วิย ฯ นินฺนตีติ นินฺนา ชิวฺหา นินฺนาย
ภาโว นินฺนตา ฯ นีหริตฺวา อุจฺจเตติ นิรุตฺติ โย ปฺจวิโธ
วณฺณาคมาทิโก ปณฺฑิเตน นีหริตฺวา อุจฺจเต อิติ ตสฺมา โส
อภิ.๗๖
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 311
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 311

วณฺณาคมาทิโก นิรุตฺติ ฯ นิปุพฺโพ อุจ วิยตฺติย วาจาย

อิตฺถิย...วาติ ติ คุปาทีนฺจ จกาลโลโป ทฺวิตฺต ยว...
คมา ฯ นียติ ายติ ลกฺขิยติ เอเตน วจเนน รูปสิทฺธิอาทิโกติ
นโย นิรุตฺติย อาคโต นโย นิรุตฺตินโย ฯ
ชีวิ...มิตตฺ นฺติ รโสติ ปทสฺส วิเสสน ฯ รโสติ สฺี ฯ
ชีวิตนฺติ สฺา ฯ ตนฺติ อวฺหยตีติ ปเท กมฺม ฯ ตสฺมินฺติ
นินฺนาติ ปเท อาธาโร ฯ นินฺนตายาติ อวฺหยตีติ ปเท ตติยา-
วิเสสน ฯ อิตีติ ชิวฺหาติ ปเท เหตุ ฯ นิรุตฺตนเยนาติ วุตฺตาติ
ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
[๑๙๔] ชีวิต อวฺหยตีติ ชิวฺหา ฯ ชีวิตสทฺทุปปโท อาปุพโฺ พ
วฺห อวฺหเณ อวฺหณ ปกฺโกสน ฯ อิตถฺ ิย...วาติ อ ฯ ชีวิต-
อาวฺหาติ วตฺตพฺเพ เตสุ วุฑฺฒีติอาทินา นิรุตฺตินเยน วิตอากา-
รตฺตยสฺส โลป กตฺวา ชิวฺหาติ วุตฺต ฯ กุจฺฉิ...าน อิติ
ตสฺมา กาโย ฯ กุนิปาตสฺส อเนกตฺถตฺตา กุจฺฉิตานนฺติ วุตฺต ฯ
กุจฺฉิตพฺพา ครหิตพฺพา ปณฺฑิเตหีติ กุจฺฉิตา ฯ กุส อกฺโกเส
ภาวกมฺเมสุ ต ฯ ปาปธมฺมา อิธ กุจฺฉิตาติ อธิปฺเปตา น
เกสาทิมลาติ กตฺวา ปาปธมฺมานนฺติ วุตฺต ฯ อายนฺติ อุปฺปชฺชนฺติ
เอตฺถ กายินฺทฺริเย ปาปธมฺมาติ อาโย ฯ อย คติมหฺ ิ วิสรุชปทา-
ทิโต ณ ณโลปวุฑฺฒิ ฯ อายสทฺทสฺส อุปฺปชฺชติ อาทิอตฺถสฺสาป
๑

วาจกตฺตา ปวตฺติฏานนฺติ วิวรติ ฯ ปวตฺตน ปวตฺติ ฯ ติฏนฺติ

เอตฺถ ปาปธมฺมาติ าน ปวตฺติยา าน ปวตฺติฏาน ฯ
๑. อุปฺปตฺติ...อิติ ภเวยฺย ฯ
อภิ.๗๖
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 312
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 312

กุจฺฉิตานนฺติ ปาปธมฺมานนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ ปาป-

ธมฺมานนฺติ ปวตฺตีติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ อาโย...านนฺติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
อิตีติ กาโยติ ปเท เหตุ ฯ
[๑๙๕] กุจฺฉิตาน อาโย กาโย ฉฏีตปฺปุริโส ฯ นนุ
จ กายินฺทฺริย ปาปธมฺมาน เอกนฺต ปวตฺติฏาน น โหติ กสฺมา
กายินฺทฺริย ปาปธมฺมาน ปวตฺติฏานนฺติ วุตฺตนฺติ โจทน สนฺธายาห
กายินฺทฺริยนฺตฺยาทึ ฯ หิ สจฺจ กรยินทฺ ฺริย โผฏพฺพ...ปาปธมฺมาน
วิเสสการณ อิติ ตสฺมา เตส ปาปธมฺมาน ปวตฺติฏาน วิย
กายินฺทฺริย คยฺหติ ปณฺฑิเตนาติ โยชนา ฯ
กาโย เอว อินฺทฺริย กายินฺทฺริย ฯ หิสทฺโท ทฬฺหี ฯ
ผุสิยตีติ โผฏพฺพ อารมฺมณ ฯ คหิยเต คหณ ภาวสาธน ฯ
โผฏพฺพสฺส คหณ โผฏพฺพคฺคหณ ฯ ภวน ภาโว อตฺตโน
ภาโว สภาโว อตฺตโน ปกติ ฯ โผฏพฺพคฺคหณ สภาโว อสฺส
กายินฺทฺริยสฺสาติ โผฏพฺพคฺคหณสภาว โผฏพฺพคฺคหณสภาวสฺส
ภาโว โผฏ...วตฺต ฯ อสฺสาทน อสฺสาโท ตสฺส โผฏพฺพสฺส
อสฺสาโท ตทสฺสาโท ฯ วสน สมฺพชฺฌน วโส ตทสฺสาทสฺส
วโส ตทสฺสาทวโส ตทสฺสาทวเสน ปวตฺตา ตทสฺสาทวสปฺปวตฺตา ฯ
โส กายปฺปสาโท มูล เอเตส ปาปธมฺมานนฺติ ตมฺมูลิกา ฯ
จสทฺโท ฯ ตท...นฺจ ตมฺมู...นฺจาติ โยเชตพฺโพ ฯ วิเสโส
จ ต การณฺจาติ วิเสสการณ ฯ
อภิ.๗๖
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 313
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 313

กายินฺทรฺ ิยนฺติ ลิงฺคตฺโถ ฯ โผฏ...ภาวตฺตาติ วิเส...

รณนฺติ ปเท เหตุ ฯ ตท...กานฺจาติ ปททฺวย ปาปธมฺมานนฺติ
ปทสฺส วิเสสน ฯ ปาปธมฺมานนฺติ การณนฺติ ปเท สมฺปทาน ฯ
วิเส...รณนฺติ กายินฺทฺริยนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ อิตตี ิ คยฺหตีติ
ปเท เหตุ ฯ เตสนฺติ ปวตฺตีติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ ปวตฺ...วิยาติ
กายินฺทฺริยนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ กายินฺทฺริยนฺติ คยฺหตีติ ปเท
กมฺม ฯ คยฺหตีติ กมฺมวาจก ฯ
กิฺจาป กายินฺทฺริย ปาปกมฺมาน ปวตฺติฏาน น โหติ
ตถาป กายินทฺ ฺริย ปาปธมฺมาน วิเสสการณตฺตา ปาปธมฺมาน
ปวตฺติฏาน วิย คยฺหติ ตสฺมา ปาปธมฺมาน ปวตฺติฏานนฺติ
วุตฺตนฺตฺยาธิปฺปาโย ฯ
[๑๙๖] อฺมฺป นย าเปนฺโต อาห สสมฺภาราตฺยาทึ ฯ
วา สสมฺภารกาโย กุจฺฉิ...อาโย ปวตฺติฏาน อิติ ตสฺมา
กาโย ฯ
สมฺภริยติ เอเตหีติ สมฺภารา กาโย เอเตหิ วณฺณ-
คนฺธาทีหิ อวยเวหิ สมฺภริยติ อุปตฺถมฺภิยติ อิติ ตสฺมา เต
อวยวา สมฺภารา ฯ เอเตหีติ สมฺภริยตีติ ปเท กตฺตา ฯ สปุพฺโพ
ภร อุปตฺถมฺภเน วิสรุ...หิโต ณ ฯ สห สมฺภาเรหิ ปวตฺตตีติ
สสมฺภาโร กาโย สสมฺภาโร เอว กาโย สสมฺภารกาโย ฯ
เก สยฺนตีติ เกสา เย มุทธฺ ชา เก สิรสฺมึ สยนฺติ ปวตฺตนฺติ
อภิ.๗๖
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 314
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 314

อิติ ตสฺมา เต มุทฺธชา เกสา สตฺตมีอลุตฺตสมาโส ฯ เก-

สทฺทุปปโท สิ ปวตฺติย สพฺพโต...วาติ อ ฯ เกสา อาทิ เยส
โลมาทีน เต เกสาทโย ฯ อาทิสทฺเทน โลมาทีน เอกตฺตึสาการาน
คหณ ฯ อายนฺติ อุปฺปชฺชนฺติ เอตฺถ สสมฺภารกาเย เกสาทโยติ
อาโย ฯ
สสมฺภารกาโยติ ลิงฺคตฺโถ ฯ กุจฉฺ ิตานนฺติ เกสาทีนนฺติ
ปทสฺส วิเสสน ฯ เกสาทีนนฺติ อาโยติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ
อาโยติ สสมฺภารกาโยติ ปทสฺส วิเสสน ฯ อิตีติ เหตุ ฯ
[๑๙๗] ปสาทกาโย ปน กถนฺติ มนสิกตฺวา อาห
ตนฺตฺยาทึ ฯ ตส...ตา ปน เตน สสมฺภารกาเยน สหปฺปวตฺติภาวโต ฯ
ปสาทกาโยป ตถา กาโยติ วุจฺจติ ปณฺฑิเตน ฯ
เตน สสมฺภารกาเยน สห จรติ ปวตฺตตีติ ตสหจริโต
ปุพฺเพ พินฺทาคโม ฯ ตสหจริตสฺส ภาโว ตสหจริตตฺต ฯ เอเตน
ปเทน ปสาทกาโย านุปจาเรน กาโย นาม มฺจา อุกฺกฏึ
กโรนฺตีติ ปโยเค วิยาติ าเปติ ฯ ปนสทฺโท วิเสสตฺโถ ฯ
ปสาโท เอว กาโย ปสาทกาโย ฯ ปสทฺโท สสมฺภารกาย
อเปกฺขติ ฯ
ตสห...ตตฺตาติ วุจฺจตีติ ปเท เหตุ ฯ ปสาทกาโยปติ
วุจฺจตีติ ปเท กมฺม ฯ ตถาติ วุจฺจตีติ ปเท อากาโร ฯ วุจฺจตีติ
กมฺมวาจก ฯ
อภิ.๗๖
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 315
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 315

[๑๙๘] ย ธมฺมชาต กุจฺฉิต หุตฺวา กายิกสุข ขนติ วา

ย ธมฺมชาต ทุกฺขม อิติ ตสฺมา ต ธมฺมชาต ทุกฺข ฯ
ทุสทฺโท นิปาโต ฯ ตสฺสาเนกตฺถตฺตา กุจฺฉิตนฺติ วุตฺต ฯ
กุจฺฉิตนฺติ ปท กตฺตุโน วิเสสน น กายิกสุขนฺติ กมฺมสฺสาติ
าปนตฺถ หุตฺวาติ ปท ปกฺขิตฺต ฯ กาเย ปวตฺต กายิก
กายิกฺจ ต สุขฺจาติ กายิกสุข ฯ ขมิตพฺพนฺติ ขม ธมฺมชาต
ทุกเขน กสิเรน ขม ทุกขฺ ม ฯ
กุจฺฉิตนฺติ ธมฺมชาตนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ หุตฺวาติ ขนตีติ
ปเท สมานกาลกิริยา ฯ กายิกสุขนฺติ ขนตีติ ปเท กมฺม ฯ
ทุกฺขมนฺติ ธมฺมชาตนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ อิตตี ิ เหตุ ฯ ทุกฺขนฺติ
สฺา ฯ
ปมนเย กุจฺฉิต หุตฺวา ขนฺตีติ ทุกฺขนฺติ กมฺมธารโย ฯ
ทุปุพฺโพ ขนุ อวธารเณ กฺวิ จ ธาตฺวนฺตสฺส โลโป กฺวิมฺหิ
กฺวิโลโป จ ฯ ทุติเย ทุกเฺ ขน ขมนฺติ ทุกฺขนฺติ ตปฺปุริโส ฯ ทุปุพฺโพ
ขมุ สหเน กฺวิ จ ฯ เสส ปุพฺพว ฯ กฺวิ จ กมฺเมป อปฺปก
วตฺตติ ฯ
[๑๙๙] เอตสฺส ธมฺมชาตสฺส อกุสลกมฺเมน โอกาสทาน
ทุกฺกร สตฺเตหิ ทุกฺเขน กตฺตพฺพ อิติ ตสฺมา ต ธมฺมชาต
ทุกฺข อิติป วจน อปเร อาจริยา วทนฺติ ฯ
ทุสทฺโท ทุกฺกรตฺโถ ตสฺมา ทุกฺกรนฺติ วุตฺต ฯ ขสทฺโท
อภิ.๗๖
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 316
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 316

โอกาสทานตฺโถ ตสฺมา โอกาสทานนฺติ วุตฺต ฯ ทุกฺเขน

กตฺตพฺโพติ ทุกฺกโร โย วิสมาทิโอกาโส สตฺเตหิ ทุกฺเขน กสิเรน
กตฺตพฺโพ อิติ ตสฺมา โส วิสมาทิโอกาโส ทุกฺกโร ฯ ปวตฺติ-
วิปากทายเกน อกุสลกมฺเมน โอกาสสฺส ทาน โอกาสทาน ฯ
อกุสลกมฺเมนาติ ทานนฺติ ปเท ตติยากตฺตา ฯ ปสทฺเทน น
เกวล กุจฺฉิต หุตฺวาตฺยาทิก วจนตฺถ วทนฺตีติ าเปติ ฯ อปเรติ
อปเร อาจริยา น อฏกถาจริยา ฯ
ทุกฺกรนฺติ โอกาสาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ อกุสลกมฺเมนาติ
๑

ทานนฺติ ปเท ตติยากตฺตา ฯ โอกาสทานนฺติ ลิงฺคตฺโถ ฯ

เอตสฺสาติ ทานนฺติ ปเท สมฺปทาน ฯ อิตีติ ทุกฺขนฺติ ปเท เหตุ ฯ
อิตีติ วทนฺตีติ ปทสฺส สรูป ฯ อปเรติ วทนฺตีติ ปเท กตฺตา ฯ
ทุกฺกร โอกาสทาน เอตสฺสาติ พหุพฺพิหิ ฯ
[๒๐๐] ย จิตฺต ปฺจ...รมฺมณ ตทาการปฺปวตฺติยา
สมฺปฏิจฺฉติ คณฺหาติ อิติ ตสฺมา ต จิตฺต สมฺปฏิจฺฉนฺน ฯ อิท
จิตฺต จกฺขุวิฺาณาทีหิ คหิตเมว อารมฺมณ คณฺหาติ น
อภินวนฺติ าปนตฺถ ปฺจ...หิตนฺติ ปกฺขิตฺต ฯ ปฺจ จ ตานิ
วิฺาณานิ จาติ ปฺจวิฺาณานิ ปฺจวิฺาเณหิ คหิต
ปฺจ...หิต ฯ ธาตุสฺส สกมฺมตฺตา รูปา...รมฺมณนฺติ ปกฺขิตฺต ฯ
รูป อาทิ ยสฺส อารมฺมณสฺส ต รูปาทิ ฯ อาทิสทฺเทน สทฺทคนฺธ-
รสโผฏพฺพาน คหณ ฯ รูปาทิ จ ต อารมฺมณฺจาติ รูปา...
๑. โอกาสทานนฺติ ภเวยฺย ฯ
อภิ.๗๖
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 317
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 317

ณ ฯ อิท จิตฺต นิพฺยาปารตฺตา สมฺปฏิจฺฉนฺนาการปฺปวตฺติยา

สมฺปฏิจฺฉตีติ าปนตฺถ ตทา...ติยาติ ปกฺขิตฺต ฯ โส เอว
อากาโร ตทากาโร สมฺปฏิจฺฉนฺนากาโร ฯ ปวตฺตน ปวตฺติ
ตทากาเรน ปวตฺติ ตทาการปฺปวตฺติ ฯ สปฏิสทฺโท ธาตฺวตฺถ-
พาธโก ฯ สปฏิปุพฺโพ ฉิ คหเณ กตฺตุ...สุ จ อนกา ยุณฺวูน
นเย วคฺเค...ปมา ฯ สุอุจฺจารณตฺถ นการาคม กตฺวา
สมฺปฏิจฺฉนฺนนฺติป ปนฺติ จีวรเจตาปนฺน อุปกฺขตนฺติ ปโยเค วิย ฯ
นกาโร ปเนตฺถ อาคโม ฯ จีวรเจตาปนนฺติ ปนฺตีติ กงฺขา-
วิตรณฏีกา ฯ
ปฺจ...หิตนฺติ รูปา...รมฺมณนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ รูปา...
รมฺมณนฺติ สมฺปฏิจฺฉตีติ ปเท กมฺม ฯ ตทา...ติยาติ สมฺปฏิจฺฉตีติ
ปเท ตติยาวิเสสน ฯ อิตตี ิ เหตุ ฯ
[๒๐๑] ย จิตฺต ยถา...รูป รูปาทิอารมฺมณ สมฺมา ตีเรติ
วีมสติ อิติ ตสฺมา ต จิตฺต สนฺตีรณ ฯ
สสทฺทสฺส อเนกตฺถตฺตา สมฺมาติ วิวรติ ฯ ตีรธาตุสฺส
อโธคติอาทิอตฺถสฺส วาจกตฺตา วีมสตีติ วิวรติ ฯ อนุรูป
สมฺปฏิจฺฉนฺนจิตฺเตน สมฺปฏิจฺฉิต ยถาสมฺปฏิจฺฉิต ฯ สปุพฺโพ ตีร
วีมสาย กตฺตุ...สุ จ อนกา ยุณฺวูน รหาทิโต โน ณ ฯ
สมฺมาติ ตีเรตีติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ ยถา...ฉิตนฺติ
รูปนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ รูปนฺติ วีมสตีติ ปเท กมฺม ฯ
อภิ.๗๖
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 318
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 318

[๒๐๒] อฺมฺ...วิปากานิ ฯ วิสทฺทสฺส อเนกตฺถตฺตา

วิรุทฺธานนฺติ วิวรติ ฯ อฺมฺวิรุทฺธาว อิธาธิปฺเปตาติ
าปนตฺถ อฺมฺาติ ปกฺขิตฺต ฯ กุสลากุสลาวิรุทฺธาติ
อธิปฺเปตาติ าปนตฺถ กุส...ลานนฺติ ปกฺขิตฺต ฯ
อฺ...รุทฺธานนฺติ กุส...ลานนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
กุส...ลานนฺติ ปากานีติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ ปากานิ วิปากานีติ
ปททฺวย ลิงคฺ ตฺโถ ฯ
[๒๐๓] กมฺมชรูปานมฺป กมฺมนิพพฺ ตฺตตฺตา วิปากภาโว
อาปชฺเชยฺย ตสฺมา ตนฺนิวตฺตนตฺถ วิปกฺก...วจนนฺติ วุตฺต ฯ
วิปกฺขภาว วิปกฺกสภาว อาปนฺนาน อรูปธมฺมาน เอต วิปากานีติ
วจน อธิวจน นาม ฯ
วิปจฺจน วิปกฺก ฯ วิปุพฺโพ ปจ ปาเก ภาวกมฺเมสุ ต
อิติ ภเว ต สุสปจสกาทิโต กขกกา จาติ ตสฺส กฺกาเทโส
ธาตฺวนฺตโลโป จ ฯ ภวน ภาโว ฯ ภาวสทฺเทน สภาโว เอว
วุตฺโต ฯ วิปกฺก เอว ภาโว สภาโว วิปกฺกภาโว ฯ วิปกฺก-
ภาวมาปนฺนาน อรูปธมฺมานนฺติ ยถา สาลิพีชาทีน ผลานิ ตสทิสานิ
นิพฺพตฺตานิ วิปกฺกานิ นาม โหนฺติ วิปากนิรุตฺติฺจ ลภนฺติ น
มูลงฺกุรปตตขนฺธนาฬานิ เอว กุสลากุสลาน ผลานิ อรูปธมฺมภาเวน
สารมฺมณภาเวน สุกฺกกณฺหาทิภาเวน จ ตตสทิสานิ วิปกฺกภาวมา-
ปนฺนานีติ วิปากนิรุตฺตึ ลภนฺติ น รูปธมฺมา กมฺมนิพฺพตฺตาป
อภิ.๘๗
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 319
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 319

กมฺมาสทิสตฺตาติ ทสฺเสตุ วุตฺตนฺติ มูลฏีกา ฯ วิปกฺกภาวนฺตฺยาทินา

วิปากสทฺโท วิปกฺกปริยาโย น ผลปริยาโย ตสฺมา วิปากสทฺโท
อรูปธมฺเม นิรุฬฺหตฺตา อรูปธมฺมเมว วทติ น รูปนฺติ าเปติ ฯ
สติ ปน วิปากสทฺทสฺส ผลปริยายภาเว รูป น หิ นานาวิปาก
วิย ฯ วิสิฏานิ ปากานีติ กมฺมธารโยป กตฺตพฺโพ ฯ
วิปกฺกภาวนฺติ อาปนฺนานนฺติ ปเท กมฺม ฯ อาปนนานนฺติ
อรูปธมฺมานนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ อรูปธมฺมานนฺติ อธิวจนนฺติ
ปเท สมฺพนฺโธ ฯ เอตนฺติ ลิงฺคตฺโถ ฯ อธิวจนนฺติ เอตนฺติ
ปทสฺส วิเสสน ฯ
[๒๐๔] วิปกฺกาตฺยาทินา ลทฺธคุณ าเปนฺโต เอวฺจา-
ตฺยาทิมาห ฯ เอวฺจ วิปกฺกปริยายภูตสฺส วิปากสทฺทสฺส วิปกฺก-
สภาว อาปนฺนาน อรูปธมฺมาน อธิวจนภาว กตฺวา มนสิกรณโต
กุส...รูปาน วิปากโวหาโร วิปากานาม นตฺถิ ฯ
จสทฺโท วากฺยารมฺโภ ฯ กุสลากุสลานิ จ ตานิ กมฺมานิ
จาติ กุส...กมฺมานิ ฯ กุสลากุสลกมฺเมหิ สมุฏหนฺตีติ กุส...
สมุฏานานิ ฯ อปสทฺโท กมฺมชรูป กมฺมสมุฏานตฺตา วิปาก-
โวหาร ลเภยฺยาติ โจทกสฺส อรุจึ าเปติ ฯ กริยึสูติ กฏานิ
กมฺมานิ สตฺเตน กริยึสุ อิติ ตสฺมา กมฺมานิ กฏานิ ฯ โท
ธสฺส จาติ จสทฺเทน ตสฺส โฏ ฯ กฏานิ เอว กฏตฺต ฯ ณฺยตฺตตา
ภาเวน ตูติ ตุสทฺเทน สกตฺเถ ตฺตปจฺจโย ฯ กฏตฺตา
อภิ.๗๘
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 320
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 320

นิพฺพตฺตานิ รูปานิ กฏตฺตารูปานิ อลุตฺตสมาโส ฯ โวหาริยติ เอเตน

นาเมน รูปนฺติ โวหาโร ฯ วิอวปุพฺโพ หร กถเน วิสรุชปทา-
ทิโต ณ วิปาโก อิติ โวหาโร วิปา...หาโร ฯ
เอวฺจาติ กตฺวาติ ปเท กมฺม ฯ กตฺวาติ นตฺถีติ ปเท
เหตุ ฯ กุส...นานมฺปติ กฎ...ปานนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
กฏ...ปานนฺติ นตฺถีติ ปเท สมฺปทาน ฯ นตฺถีติ กตฺตุวาจก
นิปาตปท ฯ วิปากโวหาโรติ นตฺถีติ ปเท กตฺตา ฯ
[๒๐๕] อกุสลสฺสาตฺยาทินา กมฺมธารย นิวตฺเตติ ฯ
วิปากานิ จ ตานิ จิตฺตานิ จาติ วิปากจิตฺตานิ ฯ
อกุสลสฺสาติ วิปากาติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ วิปาก...จิตฺตานีติ
ปททฺวย ลิงคฺ ตฺโถ ฯ
[๒๐๖] ย ธมฺมชาต กายจิตฺต สุขยติ สุขาเปติ วา ย
ธมฺมชาต กายจิตฺตาพาธ สุฏุ ขนติ วา ย ธมฺมชาต สุเขน
อกสิเรน ขมิตพฺพ สหิตพฺพ สตฺเตหิ อิติ ตสฺมา ต ธมฺมชาต สุข ฯ
สุขตีติ สุข ตกฺกิริยาย ฯ ตกฺกริ ิยาติ สุขเวทนาย กิริยา ฯ
สุขนฺติ วุตฺต โหติ ฯ ธาตูหิ เณณยณาเปณาปยาการิตานิ
เหตฺวตฺเถติ ณโย การิตานณฺโณ โลป ติวิภตฺติ ฯ กาโย จ
จิตฺตฺจ กายจิตฺต ฯ กาโยติ รูปกาโย ฯ สุขยตีติ สุข
เหตุกตฺตุสาธน ฯ สุข ณโย สพฺพโต...วาติ อ กฺวจิ ธาตุ...
มา จ การิตโลโป ฯ กายจิตฺตนฺติ สุขยตีติ ปเท กมฺม ฯ
อภิ.๗๗
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 321
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 321

สุฏุ ขนตีติ สุข ฯ สุปุพฺโพ ขนุ อวธารเณ กฺวิ ฯ

เสส ปุพฺพว ฯ กาโย จ จิตฺตฺจ กายจิตฺต ฯ กาโยติ
รูปกาโย ฯ อา ภุโส พาธติ หึสตีติ อาพาโธ ฯ อาปุพฺโพ พาธ
หึสาย สพฺพโต...วาติ อ ฯ กายจิตฺตสฺส อาพาโธ กายจิตฺตา-
พาโธ ฯ กายจิตฺตาพาธนฺติ ขนตีติ ปเท กมฺม ฯ สุเขน
ขมิตพฺพนฺติ สุข ตติยาตปฺปุริโส ฯ สุปุพฺโพ ขมุ สหเน กฺวิ ฯ
[๒๐๗] เอตสฺส ธมฺมชาตสฺส สุกร โอกาสทาน อิติ
ตสฺมา ต ธมฺมชาต สุข อิติป วจน อปเร อาจริยา วทนฺติ ฯ
สุเขน กตฺตพฺโพติ สุกโร โอกาโส ฯ เอตสฺสาติ ทานนฺติ ปเท
สมฺปทาน ฯ
[๒๐๘] วิสมสขฺย โจเทตุ กสฺมา ปนตฺยาทิมาห ฯ
อกุส...เอกเมว อาจริเยน วุตฺต ยถา เอว อวตฺวา กุส...รณ
ทฺวิธา กสฺมา ปน อาจริเยน วุตฺต อิติ โจทนา ฯ
กสฺมา ปนาติ เหตุปุจฺฉา ฯ ปนสทฺโท วจนาลงฺกาโร ฯ
ยถาติ อุปมาโชตโก ฯ อกุ...สนฺตีรณนฺติ วุตฺตนฺติ ปเท กมฺม ฯ
เอกเมวาติ อกุส...ณนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ เอวนฺติ อุปเมยฺย ฯ
อวตฺวาติ วุตฺตนฺติ ปเท ปุพฺพกาลกิริยา ฯ กุส...สนฺตีรณนฺติ
วุตฺตนฺติ ปเท กมฺม ฯ ทฺวิธาติ วุตฺตนฺติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
อิตีติ โจทนาติ ปทสฺส สรูป ฯ
อภิ.๗๗
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 322
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 322

[๒๐๙] อิฏอิฏ...สมฺภวโต กุสลวิปากสนฺตีรณ ทฺวิธา

อาจริเยน วุตฺตนฺติ สมฺพนฺโธ ฯ
อิฏฺจ อิฏมชฺฌตฺตฺจ อิฏอิฏมชฺฌตฺต อิฏ-
อิฏมชฺฌตฺตฺจ ต อารมฺมณฺจาติ อิฏ...รมฺมณ อิฏ...
รมฺมณสฺส วโส สมฺพนฺโธ อิฏ...วโส ฯ ภิชชฺ น เภโท
เวทนาน เภโท เวทนาเภโท ฯ สมฺภวน ปวตฺตน สมฺภโว
เวทนาเภทสฺส สมฺภโว เวท...ภโว ฯ
อิฏ...เสนาติ เภทาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ เวทนา...
ภวโตติ วุตฺตนฺติ ปเท าปกเหตุ ฯ
[๒๑๐] ยทิ เอวนฺตฺยาทิ โจทนา ฯ เอว กุสลวิปากสนฺตีรเณ
อิฏอิฏมฌตฺตารมฺมณวเสน เวทนาเภทสมฺภโวติ วจน ยทิ สิยา
ตตฺถาป อกุสลวิปากสนฺตีรเณ อนิฏ า...เภเทน ภวิตพฺพ อิติ
โจทนา ฯ
อปสทฺโท กุสลวิปากสนฺตีรณ อเปกฺขติ ฯ อนิฏฺจ
อนิฏมชฺฌตฺตฺจ อนิ...ฌตฺต อนิฏานิฏมชฺฌตฺตฺจ ต
อารมฺมณฺจาติ อนิ...รมฺมณ อนิฏา...รมฺมณสฺส วโส
อนิ...วโส ฯ ภิชฺชน เภโท เวทนาย เภโท เวทนาเภโท ฯ
ภุยฺยเต ภวิตพฺพ ฯ
ยทีติ สิยาติ ปเท ปริกปฺโป ฯ เอวนฺติ สิยาติ ปเท
กตฺตา ฯ ตตฺถาปติ ภวิตพฺพนฺติ ปเท อาธาโร ฯ อนิ...วเสนาติ
อภิ.๗๗
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 323
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 323

เภเทนาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ เวท...เทนาติ ภวิตพฺพนฺติ ปเท

กตฺตา ฯ ภวิตพฺพนฺติ ภาววาจก ฯ อิตีติ โจทนาติ ปทสฺส
สรูป ฯ
[๒๑๑] นยิทเมวนฺตฺยาทิ ปริหาโร ฯ อิท อกุสลวิปาก-
สนฺตีรณ เอว ตถา น สิยา กสฺมา อนิฏารมฺมเณ...
อนุปฺปชฺชนโต ปฏิฆสฺส จ เอกนฺต อกุ...อสมฺภวโตติ โยชนา ฯ
สุอุจฺจารณตฺถ ยาคโม ปกฺขิตฺโต ฯ อิท เอวนฺติ เฉโท ฯ
ยถา กุสลวิปากสนฺตีรณ เวทนาเภเทน ทฺวิธา โหติ น เอว
อกุสลวิปากสนฺตีรณนฺตฺยาธิปฺปาโย ฯ อนิฏฺจ ต อารมฺมณฺจาติ
อนิฏารมฺมณ ฯ อุปฺปชฺเชยฺยาติ อุปฺปชฺชิตพฺพ โทมนสฺส ฯ
อุปุพฺโพ ปท คติมฺหิ ตพฺพานิยาติ โยควิภาเคน กตฺตริ ตพฺโพ
ทิวาทิโต โย ตสฺส จวคฺค...ตฺวนฺตสฺส ยถาคมมิกาโร
ปรเทฺวภาโว าเน ฯ อปสทฺโท านปฺปยุตฺโต สมฺภาวนตฺโถ น
สมฺปณฺฑตฺโถ ฯ น อุปฺปชฺชน อนุปปฺ ชฺชน ฯ
ยทิ โทมนสฺส ปฏิเฆน วินา อุปฺปชฺเชยฺย โทมนสฺส
ปฏิเฆน สห อุปฺปชฺชตูติ โจทน สนฺธายาห ปฏิฆสฺส จาติ-
อาทึ ฯ จสทฺโท อนุปฺปชฺชนโต จ อสมฺภวโต จาติ
โยเชตพฺโพ ฯ เอกนฺตนฺติ เฉโท ฯ ภวน ภาโว อตฺตโน ภาโว
สภาโว อตฺตโน ปกติ ฯ อกุสโล สภาโว เอตสฺส ปฏิฆสฺสาติ
อกุสลสภาโว ฯ น สมฺภวน ปวตฺตน อสมฺภโว ฯ
อภิ.๗๗
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 324
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 324

นาติ สิยาติ ปเท ปฏิเสโธ ฯ อิทนฺติ สิยาติ ปเท กตฺตา ฯ

เอวนฺติ อุปเมยฺย ฯ อนิฏารมฺมเณติ อุปฺป...พสฺสาปติ ปเท
อาธาโร ฯ อุปฺป...สาปติ โทมนสฺสสฺสาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
โทมนสฺสสฺสาติ อนุ...นโตติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ ปฏิเฆนาติ วินาติ
ปเท อปาทาน ฯ วินาติ อนุปฺปชฺชนโตติ ปเท วิเสสน ฯ อนุปฺ-
ปชฺชนโตติ น สิยาติ ปเท เหตุ ฯ ปฏิฆสฺส จาติ อสมฺภวโตติ
ปเท สมฺพนฺโธ ฯ เอกนฺตนฺติ สภาวาติ ปเท กิริยาวิเสสน ฯ
อกุ...วสฺสาติ ปฏิฆสฺสาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ อพฺยากเตสูติ
อสมฺภวโตติ ปเท อาธาโร ฯ อสมฺภวโตติ น สิยาติ ปเท
เหตุ ฯ
[๒๑๒] ปฏิฆ เอกนฺต อกุสลภาวมฺป อพฺยากเตสุ สมฺภวตูติ
โจทน มนสิกตฺวา อาห น หิจฺจาทึ ฯ หิ สจฺจ ภินฺนชาติโก
ธมฺโม ภินฺนชาติเกสุ ธมฺเมสุ น อุปลพฺภติ ตสฺมา อตฺตนา
สมานโยคกฺขมสฺส สทิสโยคานุรูปสฺส ปฏิฆสฺส อสมฺภวโต อภาวโต
อกุสลวิปาเกสุ โทมนสฺส น สมฺภวติ อิติ ตสฺมา ตสฺส
อกุสลวิปากสนฺตีรณสฺส ตสหคตตา โทมนสฺเสน สหคตตา
อาจริเยน น วุตฺตาติ โยชนา ฯ
หิสทฺโท ทฬฺหี ฯ ภินฺนชาติ เอตสฺส ปฏิฆสฺสาติ ภินฺน-
ชาติโก ฯ อตฺตนาติ โทมนสฺเสน ฯ สเมตีติ สมาโน โยโค ฯ
สม สทิสภาเว กตฺตุ...สุ จ อนกา ยุณฺวูน กฺวจิ ธาตูติอาทินา
อภิ.๗๗
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 325
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 325

มชฺเฌ ทีโฆ ฯ ยุชชฺ น โยโค สมาโน สทิโส โยโค สมาน-

โยโค ฯ สมานวจเนน อสทิสโยค นิวตฺเตติ ฯ ขมตีติ ขม
ปฏิฆ ฯ สมานโยเค ขม อนุรูป สมานโยคกฺขม ฯ สมฺภวน
สมฺภโว น สมฺภโว อสมฺภโว ฯ เตน โทมนสฺเสน สหคต
ตสหคต ปุพฺเพ พินฺทาคโม ฯ ตสหคตสฺส ภาโว ตสหคตตา ฯ
นาติ ปฏิเสโธ ฯ ภินฺนชาติโกติ ธมฺโมติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
ธมฺโมติ อุปลพฺภตีติ ปเท กมฺม ฯ ภินฺนชาติเกสูติ อุปลพฺภตีติ
ปเท อาธาโร ฯ อุปลพฺภตีติ กมฺมวาจก ฯ ตสฺมาติ อสมฺภวโตติ
ปเท เหตุ ฯ อกุ...เกสูติ น สมฺภวตีติ ปเท อาธาโร ฯ อิตีติ
น วุตฺตาติ ปเท เหตุ ฯ ตสฺสาติ ตสหคตตาติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ
ตส...ตตาติ น วุตฺตาติ ปเท กมฺม ฯ
[๒๑๓] อกุสลวิปากสนฺตีรณสฺส อุเปกฺขาสหคตภาเว อฺมฺป
เหตุ าเปนฺโต อาห อถวาตฺยาทึ ฯ อถวา อปโร นโย ฯ
พลวตา ปุริเสน พาธิยมาโน โกจิ ทุพฺพลปุริโส ตสฺส พลวโต
ปุริสสฺส ปฏิปฺผริตุ พาธิตุ อสกฺโกนฺโต อสมตฺโถ ตสฺมึ
พลวนฺตสฺมึ อุเปกฺขโกว โหติ ยถา เอวเมว อกุส...นตฺถิ
อิติ ตสฺมา สนฺตีรณ อุเปกฺขาสหคตเมวาติ โยชนา ฯ
พล เอตสฺส ปุริสสฺส อตฺถีติ พลวา ฯ พาธิยตีติ
พาธิยมาโน โย ทุพฺพลปุริโส พลวตา ปุริเสน พาธิยติ หึสติ อิติ ๑

ตสฺมา โส ปุริโส พาธิยมาโน ฯ พาธ หึสาย วตฺตมาเน

๑. หิสิยติ ฯ
อภิ.๗๗
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 326
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 326

มานนฺตา ภาวกมฺเมสุ โย ยถาคมมิกาโร ฯ นตฺถิ พล เอตสฺสาติ

ทุพฺพโล ทุพฺพโล จ โส ปุริโส จาติ ทุพฺพลปุริโส ฯ ปฏิป-ฺ
ผริตุนฺติ ปฏิปุพฺโพ ผร พาธเน ตเวตุ วาติ โยควิภาเคน ตุ
ยถา...กาโร ฯ อภิธมฺมาวตารฏีกายนฺตุ ปริปฺผริตุนฺติ อตฺถิ ฯ
น สกฺโกตีติ อสกฺโกนฺโต ฯ อุเปกฺขติ มชฺฌตฺตากาเรน อชฺฌ-ุ
เปกฺขตีติ อุเปกฺขโก ทุพพฺ ลปุริโส ฯ อุปปุพฺโพ อิกฺข ทสฺสเน
สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี วาติ ณฺวุ อนกา วุณฺวูน ฯ เอวสทฺโท หึสน
นิวตฺเตติ ฯ สมนฺตโต นตฺถิ พล เอเตส วิปากานนฺติ ปริทุพ-ฺ
พลานิ ปริทพุ ฺพลาน ภาโว ปริ...ภาโว ฯ ปสทฺโท โจทการุจ-ิ
สูจโน ฯ อุปฺปชฺชน อุปปฺ าโท โทมนสฺสสฺส อุปปฺ าโท โทม...
โท ฯ เอวสทฺโท โทมนสฺสสหคตภาว นิวตฺเตติ ฯ
ยถาติ อุปมาโชตโก ฯ โกจิ พา...โน อสกฺโกนฺโตติ
ปทตฺตตย ทุพฺพลปุริโสติ ปทสฺส วิเสสน ฯ พลวตาติ พาธิยมาโนติ
ปเท กตฺตา ฯ ทุพฺพลปุรโิ สติ โหตีติ ปเท กตฺตา ฯ ตสฺสาติ
ปฏิปฺผริตุนฺติ ปเท สมฺปทาน ฯ ปฏิปฺผริตุนฺติ อสกฺโกนฺโตติ ปเท
ตทตฺถสมฺปทาน ฯ ตสฺมินฺติ อุเปกฺขโกติ ปเท อาธาโร ฯ
อุเปกฺขโกวาติ โหตีติ ปเท ปกติกตฺตา ฯ เอวเมวาติ อุปเมยฺย ฯ
อกุ...ปากานนฺติ ภาวโตติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ ปริทุ...ภาวโตติ
นตฺถีติ ปเท เหตุ ฯ อนิ...มเณปติ อุปฺปาโทติ ปเท อาธาโร ฯ
โทมนสฺสุปฺปาโทติ นตฺถีติ ปเท กตฺตา ฯ อิตีติ อุเป...
อภิ.๗๗
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 327
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 327

ตเมวาติ ปเท เหตุ ฯ สนฺตีรณนฺติ ลิงฺคตฺโถ ฯ อุเป...ตเมวาติ

สนฺตีรณนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
[๒๑๔] กสฺมา จกฺขวุ ิฺาณาทีนิ จตฺตาริ อุเปกฺขาสห-
คตาเนว นนุ ตานิ อนิฏเ อิฏเ จ อารมฺมเณ ปวตฺตนฺตีติ
โจทน สนฺธายาห จกฺขุตฺยาทึ ฯ จกฺขุวิฺาณาทีนิ...อุเปกฺขา-
สหคตานิ ฯ
จกฺขุวิฺาณ อาทิ เยส ตานิ จกฺขุวิฺาณาทีนิ ฯ
ปนสทฺโท วิเสสตฺโถ ฯ อุภเยส วิปากานิ อุภยวิปากานิ ฯ
ปสทฺโท สนฺตีรณ อเปกฺขติ ฯ วตฺถสู ุ วตฺถูหิ วา อารมฺมณสฺส
ฆฏฏน วตฺถารมฺมณฆฏฏน ฯ นตฺถิ พล เอติสฺสา ฆฏฏนายาติ
ทุพฺพลา ทุพฺพลาย ภาโว ทุพฺพลภาโว ฯ ปจาติ ปสทฺโท
โจทการุจิสูจโน ฯ จสทฺโท สมุจฺจโย อนิฏเป จ อิฏเป จาติ
โยเชตพฺโพ ฯ
จกฺขุ...ทีนิ จตฺตารีติ ปททฺวย อุภ...ปากานีติ ปทสฺส
วิเสสน ฯ อุภ...กานิปติ ลิงฺคตฺโถ ฯ วตฺถา...ฏนายาติ
ภาวโตติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ ทุพฺพลภาวโตติ อุเป...ตานีติ ปเท
เหตุ ฯ อนิ...เป จาติ ปททฺวย อารมฺมเณติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
อารมฺมเณติ อุเป...ตานีติ ปเท อาธาโร ฯ อุเป...ตานีติ
อุภ...กานิปติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
[๒๑๕] วตฺถารมฺมณ น วิฺายเต กึ ตมีติ ปุจฺฉ
๑

สนฺธายาห เตส หิตฺยาทึ ฯ หิ สจฺจ จตุนฺนมฺป เตส

๑. กึ ตนฺตีติ ยุตฺตตร ฯ
อภิ.๗๘
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 328
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 328

วิฺาณาน วตฺถุ...ปาเนว อารมฺมณภูตานิป รูปาทีนิ ตถา

อุปาทารูปาเนวาติ สมฺพนฺโธ ฯ
หิสทฺโท ทฬฺหี ฯ อปสทฺโท อวยว อเปกฺขติ ฯ วตฺถูนิ
จ ตานิ ภูตานิ จาติ วตฺถภุ ูตานิ นิสฺสยภูตานิ ฯ จกฺขุ อาทิ
เยส ตานิ จกฺขฺวาทีนิ ฯ อาทิสทฺเทน โสตฆานชิวฺหาน คหณ ฯ
ภูตานิ อุปาทิยนฺติ นิสฺสยนฺตีติ อุปาทา อุปาทา จ ตานิ รูปานิ
จาติ อุปาทารูปานิ ฯ เอวสทฺโท ภูต นิวตฺเตติ ฯ ตถาสทฺโท
อนุกฑฺฒนฺโถ ฯ อารมฺมณานิ จ ตานิ ภูตานิ จาติ อาร...
ตานิ ฯ ปสทฺโท วตฺถุ อเปกฺขติ ฯ รูป อาทิ เยส ตานิ
รูปาทีนิ ฯ อาทิสทฺเทน สทฺทคนฺธรสาน คหณ ฯ
เตสนฺติ วตฺถูติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ จตุนฺนมฺปติ เตสนฺติ
ปทสฺส วิเสสน ฯ วตฺถภุ ูตานิ อุปา...ปาเนวาติ ปททฺวย
จกฺขฺวาทีนีติ ปทสฺส วิเสสน ฯ จกฺขฺวาทีนีติ ลิงฺคตฺโถ ฯ ตถาติ
นิปาโต ฯ อาร...นิปติ รูปาทีนีติ ปทสฺส วิเสสน ฯ รูปาทีนีติ
ลิงฺคตฺโถ ฯ
[๒๑๖] อุปาทารูเปน อุปาทารูปสฺส ฆฏฏน ทุพฺพลนฺติ
าเปนฺโต อาห อุปาทารูปเกน จาติอาทึ ฯ อุปาทา...ทุพฺพล
กิมิวาติ อาห ปจุปณฺฑเกนาตฺยาทึ ฯ ปจุ...ผุสน วิย ตสฺมา
ตานิ จกฺขุวิฺาณาทีนิ สพฺพตฺถาป สพฺพสฺมึ อนิฏเ อิฏเ จ
อารมฺมเณ อุเป...เนว ฯ
อภิ.๗๘
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 329
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 329

อุปาทารูป เอว อุปาทารูปก ฯ สพฺพโต โกติ สุตฺเต

สพฺพโตสทฺเทน สกตฺเถ โก ฯ จสทฺโท วากฺยารมฺโภ ฯ สงฺฆฏฏิยเต
สงฺฆฏฏน ฯ อติวิย นตฺถิ พล เอตสฺส สงฺฆฏฏนสฺสาติ
อติทุพฺพล ฯ ปจติ สงฺกุจตีติ ปจุ โย กปฺปาโส ฯ ปจ
กุจเน กาเล วตฺตมานาตีเต ณฺวาทโยติ ณุ ณโลโป ฆฏาทีน
วาติ สุตฺเต วาสทฺเทน วุฑฺฒิ ฯ ปณฺฑน สงฺฆฏฏน ปณฺโฑ ฯ
ปฑิ สงฺฆาเต กฑฺยาทีหิ โก กฺวจิ ธาตูติอาทินา พินฺทาคโม
กโลโป จ วคฺคนฺต วา วคฺเค ฯ ปจุโน ปณฺโฑ ปจุปณฺโฑ
ปจุปณฺโฑ เอว ปจุปณฺฑโก ฯ สกตฺเถ โก ฯ อปสทฺโท อวยว
อเปกฺขติ ฯ สพฺพถาปติ อตฺถิ ต น ยุชฺชติ ฯ ยทิ ปน
ถาปจฺจโย สตฺตมฺยตฺเถ วตฺตติ ต ยุชชฺ ติ ฯ เอวสทฺโท
สุขทุกฺขสหคตภาว นิวตฺเตติ ฯ
อุปา...ปเกนาติ สงฺฆฏฏนนฺติ ปเท กตฺตา ฯ อุปาทารูปสฺสาติ
สงฺฆฏฏนนฺติ ปเท กมฺม ฯ สงฺฆฏฏนนฺติ ลิงฺคตฺโถ ฯ อติทุพฺพลนฺติ
สงฺฆฏฏนนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ ปจุ...เกนาติ ผุสนนฺติ ปเท
กตฺตา ฯ ปจ.ุ ..กสฺสาติ ผุสนนฺติ ปเท กมฺม ฯ ผุสนนฺติ
ลิงฺคตฺโถ ฯ วิยสทฺโท อุปมาโชตโก ฯ ตสฺมาติ อุเป...เนวาติ
ปเท เหตุ ฯ ตานีติ ลิงฺคตฺโถ ฯ สพฺพตฺถาปติ อุเป...เนวาติ
ปเท อาธาโร ฯ อุเป...เนวาติ ตานีติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
อภิ.๗๘
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 330
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 330

[๒๑๗] กสฺมา กายวิฺาณทฺวย ทุกฺขสุขสหคตนฺติ

เหตุปุจฺฉ สนฺธายาห กายาตฺยาทึ ฯ กายวิฺาณสฺส...อารมฺมณ
อิติ ตสฺมา ต โผฏพฺพารมฺมณ กาย...ตมฺป กายปฺปสาท
อติกฺกมิตฺวา ตนฺนิสฺสเยสุ ตสฺส กายปฺปสาทสฺส นิสฺสเยสุ มหาภูเตสุ
ปฏิหฺติ ฯ
ปนสทฺโท วิเสสตฺโถ ฯ โผฏพฺพ อิติ สงฺขาต กถิต
โผฏพฺพสงฺขาต ฯ ภูตาน ตย ภูตตฺตย ฯ เอวสทฺโท อุปาทารูป
นิวตฺเตติ ฯ ปสทฺโท อรุจิสูจโน ฯ ตสฺส นิสฺสโย ตนฺนิสฺสโย ฯ
กาย...ณสฺสาติ อารมฺมณนฺติ ปเท สมฺปทาน ฯ โผฏ...
ขาต อารมฺมณนฺติ ปททฺวย ภูตา...เมวาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
ภูต...เมวาติ ลิงฺคตฺโถ ฯ อิตีติ อติกฺกมิตฺวาติ ปเท เหตุ ฯ
ตนฺติ อติกฺกมิตฺซา ปฏิหฺตีติ ปททฺวเย กตฺตา ฯ กายปฺปสาเทติ
สงฺฆฏฏิตมฺปติ ปเท อาธาโร ฯ สงฺฆฏฏิตมฺปติ ตนฺติ ปทสฺส
วิเสสน ฯ ตนฺติ อติกฺกมิตฺวาติ ปเท กมฺม ฯ อติกฺกมิตฺวาติ
ปฏิหฺตีติ ปเท ปุพฺพกาลกิริยา ฯ ตนฺนิสฺสเยสูติ มหาภูเตสูติ
ปทสฺส วิเสสน ฯ มหาภูเตสูติ ปฏิหฺตีติ ปเม อาธาโร ฯ
[๒๑๘] ภูเตหิ ภูตาน ฆฏฏน พลวนฺติ าเปนฺโต อาห
ภูตตฺยาทึ ฯ ภูตรูเปหิ...พลวตร กิมิวาติ อาห อธิตฺยาทึ ฯ
อธิกรณ...วตฺถารมฺมณฆฏฏนาย กายวตฺถุโผฏพฺพารมฺมณสฺส
ฆฏฏนาย พลว...สหคต ฯ
อภิ.๗๘
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 331
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 331

จสทฺโท วากฺยารมฺโภ ฯ อติสเยน พลว พลวตร ฯ

อธิกริยติ อาธาริยติ ปติฏ าติ เอตฺถ วตฺถุมฺหีติ อธิกรณี ฯ
อธิปุพฺโพ กร กรเณ กตฺตุ...สุ จ อนกา ยุณฺวูน รหาทิโต โน ณ
นทาทิดต วา อี ฯ อามสิยตีติ มตฺถก อุปริฏาน ฯ มส อามสเน
กฑฺยาทีหิ โก กฺวจิ ธาตูติอาทินา สสฺส ตโถ ฯ อธิกรณิยา
มตฺถก อธิกรณีมตฺถก ฯ กุฏติ หึสติ ปหรติ เอเตน อโยฆเนน
ชโนติ กูโฏ ฯ กุฏ หึสาย สพฺพโต...วาติ อ ฯ ปหรณ
ปหฏ ภาวสาธน ฯ ปหฏสฺส กาโล ปหฏกาโล ฯ อธิกรณิยา
คหณ อธิ...หณ ฯ วตฺถุ จ อารมฺมณฺจ วตฺถารมฺมณ
วตฺถารมฺมณสฺส ฆฏฏน วตฺถารมฺมณฆฏฏน ฯ พลวาน ภาโว
พลวภาโว ฯ
ภูตรูเปหีติ สงฺฆฏฏนนฺติ ปเท กตฺตา ฯ ภูตรูปานนฺติ
สงฺฆฏฏนนฺติ ปเท กมฺม ฯ สงฺฆฏฏนนฺติ ลิงฺคตฺโถ ฯ พลวตรนฺติ
สงฺฆฏฏนนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ อธิ...ถเกติ เปตฺวาติ ปเท
อาธาโร ฯ ปจุปณฺฑกนฺติ เปตฺวาติ ปเท กมฺม ฯ เปตฺวาติ
ปหฏาติ ปเท ปุพฺพกาลกิริยา ฯ กูเฏนาติ ปหฏาติ ปเท กรณ ฯ
ปหฏกาเลติ อติกฺกมิตฺวาติ ปเท กาลสตฺตมี ฯ กูฏสฺสาติ
คหณนฺติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ ปจุปณฺฑกนฺติ อติกฺกมิตฺวาติ ปเท
กมฺม ฯ อติกฺกมิตฺวาติ คหณนฺติ ปเท ปุพฺพกาลกิริยา ฯ อธิ...
หณนฺติ ลิงฺคตฺโถ ฯ วิยาติ อุปมาโชตโก ฯ ตสฺมาติ พลวภาวโตติ
อภิ.๗๘
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 332
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 332

ปเท เหตุ ฯ วตฺถา...ฏนายาติ ภาวโตติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ

พล...วโตติ สหคตนฺติ ปเท เหตุ ฯ กายวิฺาณนฺติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
ทุกฺข...คต สุข...คตนฺติ ปททฺวย กายวิฺาณนฺติ ปทสฺส
วิเสสน ฯ อนิฏเติ ทุกฺข...คตนฺติ ปเท อาธาโร ฯ อิฏเติ
สุข...คตนฺติ ปเท อาธาโร ฯ อิติสทฺโท สมาปนฺโน ฯ
[๒๑๙] กสฺมา สมฺปฏิจฺฉนฺนทฺวย อุเปกฺขาสหคต นนุ ต
อนิฏ อิฏ จ อารมฺมณ กโรติ ตสฺมา ทุกฺขสุขสหคเตน
ภวิตพฺพนฺติ โจทน สนฺธายาห สมฺปฏิจฺฉนฺนยุคลนฺตฺยาทึ ฯ
สมฺปฏิจฺฉนฺนยุคล...อนนฺตร อุปฺปชฺชติ อิติ ตสฺมา สมาน-
นิสฺสยโต จิตฺตโต อลทฺธา...รหิโต ปุริโส วิย นาติพลว สมฺปฏิจฺ-
ฉนฺนยุคล สพฺพถาป สพฺพากาเรนป วิสยรส อนุภวิตุ น สกฺโกติ
อิติ ตสฺมา สมฺปฏิจฺแนฺนยุคล สพฺพตฺถาป สพฺเพสุป อิฏาทิ-
อารมฺมเณสุ อุเปกฺขาสหคตเมวาติ โยชนา ฯ
สมฺปฏิจฺฉนฺนาน ยุคล สมฺป...คล ฯ ปนสทฺโท
วิเสสตฺโถ ฯ อตฺตนาติ สมฺปฏิจฺฉนฺนสงฺขาเตน อตฺตนา ฯ นิสฺสยนฺติ
เอเตสุ จกฺขฺวาทีสุ จกฺขุวิฺาณาทีนีติ นิสฺสยานิ น สมานานิ
อสมานานิ อสมานานิ นิสฺสยานิ เอเตส จกฺขุวิฺาณาทีนนฺติ
อสมานนิสฺสยานิ ฯ จกฺขุวิฺาณ อาทิ เยส ตานิ จกฺขุ-
วิฺาณาทีนิ ฯ สมฺปฏิจฺฉนฺนทฺวย หทยวตฺถุนิสฺสิต ฯ ปฺจ วิฺาณานิ
จกฺขฺวาทิวตฺถุนิสฺสิตานิ ฯ สมาโน หทยวตฺถุสงฺขาโต นิสฺสโย ยสฺส
อภิ.๗๘
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 333
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 333

จิตฺตสฺส ต สมานนิสฺสย ฯ ลภยิตฺถาติ ลทฺโธ น ลทฺโธ

อลทฺโธ อลทฺโธ อนนฺตรปจฺจโย เยน สมฺปฏิจฺฉนฺนทฺวเยน ต
อลทฺธานนฺตรปจฺจย อลทฺธานนฺตรปจฺจยสฺส ภาโว อลทฺธานนฺตร-
ปจฺจยตา ฯ ภชน เสวน ภาโค สมาโน ภาโค ยสฺส ปุริสสฺส
โส สภาโค ฯ อุปตฺถมฺภยิ ตีติ อุปตฺถมฺโภ ฯ ถภิ ถมฺเภ
สพฺพโต...วาติ อ กฺวจิ ธาตูติอาทินา พินฺทาคโม วคฺเค โฆสา ฯ
สภาโค อุปตฺถมฺโภ สภาคุปตฺถมโภ อุปตฺถมฺภสหาโย สภาคุ-
ปตฺถมฺภโต รหิโต สภา...รหิโต ฯ อติพล ยสฺส อตฺถีติ อติพลว
น อติพลว นาติพลว ฯ อปสทฺโท อวยวาการ อเปกฺขติ ฯ
รสิยติ อสฺสาทิยติ สตฺเตหีติ รโส ฯ รส อสฺสาทเน
สพฺพโต...วาติ อ ฯ วิสยสฺส รโส วิสยรโส ฯ อนุภวนตฺถ
อนุภวิตุ ฯ ปสทฺโท อวยว อเปกฺขติ ฯ เอวสทฺโท สุขทุกฺข-
สหคตภาว นิวตฺเตติ ฯ
สมฺปฏิจฺฉนฺนยุคลนฺติ อุปฺปชฺชติ น สกฺโกตีติ ปททฺวเย
กตฺตา ฯ อตฺตนาติ สมานาติ ปเท สหตฺถตติยา ฯ อส...ยานนฺติ
จกฺขุ...ทีนนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ จกฺขุ...ทีนนฺติ อนนฺตรนฺติ
ปเท สมฺพนฺโธ ฯ อนนฺตรนฺติ อุปฺปชฺชตีติ ปเท กาลสตฺตมี ฯ
อิตีติ อลทฺธาติ ปเท เหตุ ฯ สมา...ยโตติ อลทฺธาติ ปเท
อปาทาน ฯ อล...ตายาติ นาติพลวนฺติ ปเท เหตุ ฯ สภา...
หิโตติ ปุรโิ สติ ปทสฺส วิเสสน ฯ วิยสทฺโท อุปมาโชตโก ฯ
อภิ.๗๘
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 334
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 334

ปุริโสติ ลิงคฺ ตฺโถ ฯ นาติพลวนฺติ สมฺปฏิจฺฉนฺนยุคลนฺติ ปทสฺส

วิเสสน ฯ สพฺพถาปติ อนุภวิตุนฺติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
วิสยรสนฺติ อนุภวิตุนฺติ ปเท กมฺม ฯ อนุภวิตุนฺติ น สกฺโกตีติ ปเท
สมฺปทาน ฯ อิตีติ อุเป...เมวาติ ปเท เหตุ ฯ สพฺพตฺถาปติ
อุเป...เมวาติ ปเท อาธาโร ฯ อุเป...เมวาติ สมฺปฏิ...ยุคลนฺติ
ปทสฺส วิเสสน ฯ สมฺป...คลนฺติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
[๒๒๐] กุสลวิปากสนฺตีรณสฺส สุโขเปกฺขาสหคตภาเว เหตุ
าเปนฺโต วุตฺตวิปริยายโตตฺยาทิมาห ฯ วุตฺตวิปริยายโต...
สหคต ฯ
วิ ปริยายน ปริวตฺตน วิปริยาโย วุตฺตวจนโต วิปริยาโย
วุตฺต...ยาโย ฯ กุสลสฺส วิปาก กุสลวิปาก กุสลวิปากฺจ ต
สนฺตีรณฺจาติ กุส... รณ ฯ อิฏฺจ อิฏมชฺฌตฺตฺจ
อิฏอิฏมชฺฌตฺตานิ อิฏอิฏมชฺฌตฺตานิ จ ตานิ อารมฺมณานิ
จาติ อิฏ...ณานิ ฯ สุขฺจ อุเปกฺขา จ สุโขเปกฺขา
สุโขเปกฺขาหิ สหคต สุโข...คต ฯ
วุตฺต...ยายโตติ สุโข...คตนฺติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
กุส...รณนฺติ ลิงฺคตฺโถ ฯ อิฏ...มเณสูติ สหคตนฺติ ปเท
อาธาโร ฯ สุโข...คตนฺติ กุส...รณนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
อิติสทฺโท สมาปนฺโน ฯ
อภิ.๗๘
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 335
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 335

วุตฺต...คตนฺติ เอตฺถ สมานนิสฺสยโต ลทฺธานนฺตรปจฺจยตาย

อติพลว สนฺตีรณทฺวย สพฺพากาเรนป อารมฺมณรส อนุภวิตุ
สกฺโกติ ตสฺมา กุสล...สหคตนฺตฺยาธิปฺปาโย ฯ
[๒๒๑] ยทิ เอวนฺตฺยาทิ โจทนา ฯ เอว คตฺถคฺคหเณ ยทิ
สติ อาวชฺชน...กสฺมา อาจริโย วกฺขติ ตมฺป อาวชฺชนทฺวย
สมา...ปวตฺตติ นนุ อิติ โจทนา ฯ
เอวนฺติ สนฺตีรณทฺวย สมานนิสสฺ ยโต ลทฺธานนฺตรปจฺจยตาย
อติพลว อารมฺมณรส อนุภวิตุ สกฺโกติ ตสฺมา สนฺตีรณทฺวย
อิฏ...สหคตนฺติ เอว อตฺถคฺคหเณ ฯ อุเปกฺขาย สมฺปโยโค
อุเปกฺขาสมฺปโยโค ฯ นนุตฺยาทิ โจทกสฺส อาโภคทสฺสน ฯ
ปสทฺโท สมฺปณฺฑนตฺโถ ฯ เตน น เกวล สนฺตีรณทฺวย สมาน-
นิสฺสยานนฺตร ปวตฺตตีติ าเปติ ฯ สมาโน หทยวตฺถุนิสฺสโย
ยสฺส ภวงฺคจิตฺตสฺส ต สมานนิสฺสย สมานนิสฺสยสฺส อนนฺตร
สมา...นนฺตร ฯ
ยทีติ ปริกปฺโป ฯ เอวนฺติ สตีติ ปเท ลกฺขณกตฺตา ฯ
อาว...ยสฺสาติ สมฺปโยคนฺติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ อุเป...โยคนฺติ
วกฺขตีติ ปเท กมฺม ฯ กสฺมาติ เหตุปุจฺฉา ฯ วกฺขตีติ
กตฺตุวาจก ฯ นนูติ ปุจฺฉา ฯ ตมฺปติ ปวตฺตตีติ ปเท กตฺตา ฯ
สมาน...นนฺตรนฺติ ปวตฺตตีติ ปเท กาลสตฺตมี ฯ อิตีติ โจทนาติ
ปทสฺส สรูป ฯ
อภิ.๗๘
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 336
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 336

[๒๒๒] สจฺจนฺตฺยาทิ ปริหาโร ฯ อาวชฺชนทฺวย สมาน-

นิสฺสยานนฺตร ปวตฺตตีติ เอว ตว วจน สจฺจ ตตฺถ ปน เตสุ
ทฺวีสุ อาวชฺชเนสุ ปุริม ปฺจทฺวาราวชฺชน ปุพฺเพ เกนจิ จิตฺเตน
อคฺค...ปวตฺตติ ปจฺฉิมมฺป มโนทฺวาราวชฺชน วิสทิส...วเสน
ภวงฺคาวตฺตนวเสน พฺยาปารนฺตรสาเปกฺข อฺกิจฺจสาเปกฺข อิติ
ตสฺมา อาวชฺชนทฺวย สพฺพถาป สพฺพากาเรน วิสยรส อนุภวิตุ น
สกฺโกติ ตสฺมา อาวชฺชนทฺวย มชฺฌตฺตเวทนาสมฺปยุตฺตเมวาติ
โยชนา ฯ
ปนสทฺโท วิเสสตฺโถ ฯ เอวสทฺโท คหิต นิวตฺเตติ ฯ
เอโก วาโร เอกวาโร ฯ เอวสทฺโท อเนกวาร นิวตฺเตติ ฯ
ปสทฺโท สมฺปณฺฑนตฺโถ ฯ เตน น เกวล ปุริม ปุพฺเพ เกนจิ
อคฺคหิเตเยว อารมฺมเณ เอกวารเมว ปวตฺตติ อิทมฺป ปวตฺตตีติ
าเปติ ฯ วิคโต สทิโส ยสฺส จิตฺตสนฺตานสฺส โส วิสทิโส
จิตฺตสฺส สนฺตาโน จิตฺตสนฺตาโน วิสทิโส จ จิตฺตสนฺตาโน
จาติ วิส...ตาโน ฯ ปริอาวตฺตยเต ปราวตฺตน ภาวสาธน ฯ
วิสทิสจิตฺตสนฺตานสฺส ปราวตฺตน วิส...วตฺตน ฯ วสน สมฺพชฺฌน
วโส วิสทิสจิตฺตสนฺตานปราวตฺตนสฺส วโส วิส...วโส ฯ พฺยา-
ปาริยติ วามิยเตติ พฺยาปาร กิจฺจ ฯ วิอาปุพฺโพ ปร วายาเม
วิสรุชปทาทิโต ณ ฯ พฺยาปารฺจ ต อนฺตร อารมฺมเณ เอก-
วาร ปวตฺตนกิจฺจโต อฺฺจาติ พฺยาปารนฺตร ภวงฺคาวตฺตน-
อภิ.๗๘
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 337
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 337

กิจฺจ ฯ อเปกฺขน อเปกฺขา ฯ พฺยาปารนฺตรสฺส สห อเปกฺขาย

วตฺตตีติ พฺยาปารนฺตรสาเปกฺข ย จิตฺต พฺยาปา...วตฺตติ อิติ
ตสฺมา ต จิตฺต พฺยาปา...เปกฺข ฯ อิติ ตสฺมา อารมฺมเณ
เอกวาร ปวตฺตนโต พฺยาปารนฺตราเปกฺขนโต จ ฯ อารมฺมณาน
มชฺเฌ ิโต อตฺตา สภาโว เอตสฺสาติ มชฺฌตฺตา มชฺฌตฺตา
จ สา เวทนา จาติ มชฺฌตฺตเวทนา มชฺฌตฺตเวทนาย สมฺปยุตฺต
มชฺฌ...ยุตฺต ฯ เอวสทฺโท สุขสหคตภาว นิวตฺเตติ ฯ
สจฺจนฺติ อภฺยุปคมนิปาโต ฯ ตตฺถาติ นิทฺธารณ ฯ
ปุริมนฺติ ปวตฺตตีติ ปเท กตฺตา ฯ ปุพฺเพติ อคฺคหิเตติ ปเท
กาลสตฺตมี ฯ เกนจีติ อคฺคหิเตติ ปเท กตฺตา ฯ อคฺค...
เยวาติ อารมฺมเณติ ปทสฺส วิเสสน ฯ อารมฺมเณติ ปวตฺตตีติ
ปเท อาธาโร ฯ เอก...เมวาติ ปวตฺตตีติ ปเท กิรยิ าวิเสสน ฯ
ปจฺฉิมมฺปติ ลิงฺคตฺโถ ฯ วิสทิส...วเสนาติ อเปกฺขนฺติ ปเท
ตติยาวิเสสน ฯ พฺยาปาร...เปกฺขนฺติ ปจฺฉิมนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
อิตีติ สกฺโกตีติ ปเท เหตุ ฯ นาติ สกฺโกตีติ ปเท ปฏิเสโธ ฯ
สพฺพถาตฺยาทิ ปุพฺพว ฯ ตสฺมาติ สมฺปยุตตเมวาติ ปเท เหตุ ฯ
มชฺฌ...เมวาติ อาวชฺชนทฺวยนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ อิติสทฺโท
สมาปนฺโน ฯ
วิมลพุทธฺ ินา ปน พฺยาปารนฺตรสาเปกฺขนฺติ วีถิจิตฺตสนฺตาน
ปวตฺเตตีติ วุตฺต ฯ ต น ยุตฺต ฯ กสุมา ฯ วิสทิสจิตฺต-
อภิ.๗๘
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 338
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 338

สนฺตานปราวตฺตนวเสนาติ ปทสฺส อเปกฺขนฺติ ปเท วิเสสนภูตตฺตา ฯ

เอว หิ อตฺเถ สติ วิสทิส...วเสนาติ วิเสสน น ปกฺขิปตพฺพ ฯ
อริยวเสน ปน วิสทิส จิตฺตสนฺตาน วิสทิสจิตฺตสนฺตาน ชวน-
จิตฺตสนฺตาน ภวงฺคจิตฺตสนฺตาน จ ต ปรโต ปจฺฉโต อาวตฺเตติ
อนนฺตราทิปจฺจยวเสน นิพฺพตฺเตตีติ วิสทิสจิตฺตสนฺตานปราวตฺตนนฺติ
อตฺโถ เหตพฺโพติ วุตฺต ฯ ตมฺป น ยุตฺต ฯ กสฺมา ฯ
วิสทิส...ปราวตฺตนวเสนาติ วุตฺตตฺตา ฯ นิพฺพตฺเตตีติ หิ อตฺเถ
สติ วิสทิสจิตฺตสนฺตานนิพฺพตฺตนวเสนาติ วตฺตพฺพ น ปราวตฺตน-
วเสนาติ วตฺตพฺพ ฯ วิสทิส...ปราวตฺตนวเสนาติ อิทฺจ ปท
อภิธมฺมาวตารฏีกาย วุตฺเตน วิสทิสจิตฺตปฺปพนฺธสฺส นิพฺพตฺตนโตติ
ปเทน สเมติ วิปากปฺปพนฺธ วิจฺฉินฺทิตฺวาติ อิมินา ปน
อธิปฺปายวเสน สเมติ ฯ ย ปน วิสยรสานุภวนกิจฺจโต อนฺตร
อฺนฺติ อปาทาน วุตฺต ตมฺป น ยุตฺต ฯ กสฺมา ฯ
ปจฺฉิมมฺปติ เอตฺถ ปสทฺทสฺส เอกวาร ปวตฺตนกิจฺจสฺส อเปกฺขนโต ฯ
[๒๒๓] โหนฺติ เจตฺถาติ เอตฺถ อธิกาเร สงฺคหคาถา โหนฺติ ฯ
จสทฺโท วากฺยารมฺโภ ฯ วตฺาลมฺพสภาวาน ภูติกาน อุปาทารูปาน
ฆฏฏน ทุพพฺ ล หิ ยสฺมา อิติ ตสฺมา จกฺขฺวาทิจตุจิตฺต อุเปกฺข
กาย...นาย ตุ ปน พลวตฺตา กายิก วิฺาณ น มชฺฌเวทน
สมานนิสฺสโย อนนฺตรปจฺจโย สมฺปฏิจฺฉนฺนทฺวยสฺส ยสฺมา นตฺถิ
ตสฺมา ทุพพล สมฺปฏิจฺฉนฺน อาลมฺเพ สพฺพสฺมึ อารมฺมเณ
โสเปกฺขนฺติ โยชนา ฯ
อภิ.๗๙
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 339
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 339

วสนฺติ เอตฺถ จกฺขฺวาทีสุ ตทายตฺตวุตฺติตาย จิตฺตเจตสิกาติ

วตฺถูนิ ฯ อาลมฺพนฺติ เอตฺถ รูปาทีสูติ อาลมฺพานิ ฯ วตฺถูนิ จ
อาลมฺพานิ จ วตฺถาลมฺพานิ ฯ ภวน ภาโว อตฺตโน ภาโว
สภาโว อตฺตโน ปกติ อิจฺเจวตฺโถ ฯ วตฺถาลมฺพานิ สภาวานิ
เยส รูปาน ตานิ วตฺถาลมฺพสภาวานิ ฯ ภูเตสุ นิสฺสิตานิ
ภูติกานิ ฯ ตมธิเตติอาทินา ณิโก ฯ นตฺถิ พล เอตสฺส
ฆฏฏนสฺสาติ ทุพฺพล ฯ จกฺขุวิฺาณ อาทิ ยสฺส จิตฺตสฺส ต
จกฺขฺวาทิ ฯ คาถาพนฺธวเสน วิฺาณโลโป ฯ จตฺตาริ จิตฺตานิ
จตุจิตฺต ทิคุ ฯ จกฺขฺวาทิ เอว จตุจิตฺต จกฺขฺวาทิจตุจิตฺต ฯ
อุเปกฺขาย สมฺปยุตฺต อุเปกฺขก ฯ ณ ราคา...สุ จ สพฺพโต
โกติ สุตฺเต สพฺพโตสทฺเทน ตทฺธิตโต กาคโม ฯ กายสฺส นิสฺสยา
กายนิสฺสยา กายนิสฺสยภูตา จ โผฏพฺพภูตา จ กาย...ภูตา
เอกเทสสรูเปกเสโส ฯ ตุสทฺโท ปนสทฺทตฺโถ วิเสสตฺโถ ฯ พลวาย ภาโว
พลวตฺต ฯ กาเย นิสฺสิตา กายิก ฯ ตมธิเต...สุ จ ฯ สุขทุกฺขาน
มชฺเฌ ภวา มชฺฌา ฯ ณ ราคา...สุ จ ฯ มชฺฌา เวทนา
ยสฺส ต มชฺฌเวทน ฯ สมาโน นิสสฺ โย ยสฺส ปจฺจยสฺส โส
สมานนิสฺสโย ฯ อนนฺตโร จ โส ปจฺจโย จาติ อนนฺตร-
ปจฺจโย ฯ สห อุเปกฺขาย วตฺตตีติ โสเปกฺข ฯ ยทาทินา
สหสฺส โส ฯ
วตฺถา...ภาวานนฺติ ภูติกานนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ ภูติกานนฺติ
อภิ.๗๙
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 340
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 340

ฆฏฏนนฺติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ หีติ เหตุ ฯ ฆฏฏนนฺติ ลิงฺคตฺโถ ฯ

ทุพฺพลนฺติ ฆฏฏนนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ อิตีติ อุเปกฺขกนฺติ ปเท
เหตุ ฯ จกฺขวฺ า...จิตฺตนฺติ ลิงฺคตฺโถ ฯ อุเปกฺขกนฺติ จกฺขฺวา...
จิตฺตนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ กาย...ภูตานนฺติ ฆฏฏนายาติ ปเท
สมฺพนฺโธ ฯ ฆฏฏนายาติ พลวตฺตาติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ
พลวตฺตาติ มชฺฌเวทนนฺติ ปเท เหตุ ฯ วิฺาณนฺติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
กายิ...ทนนฺติ ปททฺวย วิฺาณนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ สมานนิสฺสโยติ
อน...จโยติ ปทสฺส วิเสสน ฯ ยสฺมาติ เหตุ ฯ อน...จโยติ
นตฺถีติ ปเท กตฺตา ฯ ตสฺมาติ โสเปกฺขนฺติ ปเท เหตุ ฯ
ทุพฺพล โสเปกฺขนฺติ ปททฺวย สมฺปฏิจฺฉนฺนนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
อาลมฺเพติ โสเปกฺขนฺติ ปเท อาธาโร ฯ สมฺปฏิจฺฉนฺนนฺติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
อิติสทฺโท สงฺคหคาถาติ ปทสฺส สรูป ฯ
[๒๒๔] กุสลวิปากาเหตุกจิตฺตานีติ เอตฺถ วิคคฺ ห าเปนฺโต
อาห กุสลสฺสาติอาทึ ฯ อิมานิ จิตฺตานิ กุสลสฺส...จิตฺตานิ
จ อิติ ตสฺมา อิมานิ จิตฺตานิ กุส...จิตฺตานิ นาม ฯ
สมฺป...รหโตติ อิมนิ า ชนกเหตุ นิวตฺเตติ ฯ วิรหน
วิรโห สมฺปยุตฺตเหตูหิ วิรโห สมฺป...รโห ฯ จสทฺโท
วิปากานิ จ อเหตุกจิตฺตานิ จาติ ทฺวย าเปติ ฯ
กุสลสฺสาติ วิปากานีติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ วิปากานิ อเห...
จิตฺตานีติ ปททฺวย อิมานิ จิตฺตานีติ ปทสฺส วิเสสน ฯ สมฺป...
อภิ.๗๙
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 341
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 341

รหโตติ อเหตุกาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ อิตีติ เหตุ ฯ อเห...

ตานีติ สฺา ฯ
กุสลสฺส วิปากานิ ปุสลวิปากานิ นตฺถิ เหตุ เอเตสุ
จิตฺตานนฺติ อเหตุกานิ อเหตุกานิ เอว จิตฺตานิ อเหตุกจิตฺตานิ
กุสลวิปากานิ จ ตานิ อเหตุกจิตฺตานิ จาติ กุส...จิตฺตานิ ฯ
[๒๒๕] นนุ จ กุสลวิปากาเหตุกานิ ชนกเหตุโต นิพฺพตฺตานิ
กถ ตานิ อเหตุกนาม ลภนฺตีติ อนุโยค สนฺธายาห นิพฺพตฺตกาติ-
อาทึ ฯ หิ สจฺจ นิพฺพ...เสน ชนกเหตุวเสน นิปฺผนฺนานิป เอตานิ
กุสลวิปากาเหตุกจิตฺตานิ สมฺป...วเสเนว อโลภาทิสมฺปยุตฺตเหตุวเสน
อเหตุกโวหาร อเหตุกนาม ลภนฺติ กสฺมา อิตรถา ชนกเหตุวเสน
มหาวิปาเกหิ อิเมส อเหตุกวิปากาน นานตฺตาสมฺภวโต วิเสสาภาวโตติ
โยชนา
นิพฺพตฺเตตีติ นิพฺพตฺตโก โย เหตุ วิปาก นิพฺพตฺเตติ
อิติ ตสฺมา โส เหตุ นิพพฺ ตฺตโก ฯ นิปุพฺโพ วตุ ชนเน ณฺวุ ฯ
หิโนติ ปวตฺตติ ผล เอเตน กุสลกมฺเมนาติ เหตุ อตฺตโน
ชนกกามาวจรกุสล ฯ นิพฺพตฺตโก จ โส เหตุ จาติ นิพฺพตฺตกเหตุ
วสน สมฺพชฺฌน วโส นิพฺพตฺตกเหตุโน วโส นิพฺพ...วโส ฯ
นิปฺปชฺชึสูติ นิปฺผนฺนานิ วิปากานิ ฯ ปสทฺโท อรุจิสูจโน ฯ
หิสทฺโท ทฬฺหี ฯ สมฺปยุตฺตเหตูน วโส สมฺป...วโส ฯ
เอวสทฺโท ชนกเหตุ นิวตฺเตติ ฯ อเหตุกา อิติ โวหาโร นาม
อภิ.๗๙
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 342
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 342

อเห...หาโร ฯ อิตเรน ปกาเรน อิตรถา ฯ ชนกเหตุวเสนาติ

วุตฺต โหติ ฯ โสมนสฺสสหคตาทิองฺคปาริปูริยา มหนฺตา ปูชติ า
วิปากา มหาวิปากา ฯ สมฺภวน สมฺภโว น สมฺภโว อสมฺภโว
นานตฺตสฺส อสมฺภโว นานตฺตาสมฺภโว ฯ
นิพฺพ...วเสนาติ นิปฺผนฺนานีติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
นิปฺผนฺนานิปติ เอตานีติ ปทสฺส วิเสสน ฯ เอตานีติ ลภนฺตีติ
ปเท กตฺตา ฯ สมฺป...เสนาวาติ ลภนฺตีติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
อเหตุกาโวหารนฺติ ลภนฺตีติ ปเท กมฺม ฯ อิตรถาติ อสมฺภวโตติ
ปเท ตติยาวิเสสน ฯ มหาวิปาเกหีติ นานตฺตาติ ปเท อปาทาน ฯ
อิเมสนฺติ นานตฺตาติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ นาน...วโตติ ลภนฺตีติ
ปเท าปกเหตุ ฯ
อิตรถา...วโตติ เอตฺถายมธิปฺปาโย ชนกเหตุวเสน สเหตุก-
นามลาเภ สติ อิมานิ วิปากานิ มหาวิปาเกหิ นานตฺตานิ นตฺถิ
กสฺมา ทฺวินนฺ  วิปากาน สเหตุกโวหาเรน สมานตฺตาติ ฯ
[๒๒๖] กึ ปเนตฺถาติอาทิ ปุจฺฉาปน ฯ เอตฺถ เอเตสุ
กุสลากุสลวิปาเกสุ อิธ กุสลวิปากนิคมเน อเหตุกคฺคหณ กต
ยถา เอว อกุสลวิปากนิคมเน อเหตุกคฺคหณ กึ ปน การณ
กสฺมา เหตุ อาจริเยน น กต อิติ ปุจฺฉาติ โยชนา ฯ
กึ การณนฺติ ปททฺวเย การณตฺเถ กึยเตหิ ปมาติ สุตฺเตน
ปมา ฯ ปนสทฺโท ปกฺขนฺตโร ฯ อกุสลวิปากาน นิคมน อกุ...
อภิ.๗๙
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 343
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 343

มน ฯ คหิยติ เอเตน สทฺทรูเปนาติ คหณ อเหตุโก อิติ

คหณ อเหตุกคฺคหณ ฯ
กินฺติ ปุจฺฉา ฯ เอตฺถาติ นิทฺธารณ ฯ อกุสลวิปากาติ
นิทฺธารณิย ฯ การณนฺติ น กตนฺติ ปเท เหตุ ฯ ยถาติ
อุปมา ฯ อิธาติ กตนฺติ ปเท อาธาโร ฯ เอวนฺติ อุปเมยฺย ฯ
อกุสล...คมเนติ น กตนฺติ ปเท อาธาโร ฯ อเหตุ...หณนฺติ
กตนฺติ ปเท กมฺม ฯ นาติ ปฏิเสโธ ฯ อิตีติ ปุจฉฺ าติ ปทสฺส
สรูป ฯ
[๒๒๗] พฺยภิจาราภาวโต อเหตุกภาเว วิรุทฺธปฺปวตฺตนาภาวโต
อเหตุกคฺคหณ อาจริเยน น กตนฺติ โยชนา ฯ
อภิมุข จรณ ปวตฺตน อภิจาโร ฯ จร คติมฺหิ ฯ คติ
ปวตฺตน ฯ ภาเว จาติ ณ ฯ วิรุทฺโธ อภิจาโร พฺยภิจาโร
วิรุชฺฌนกิริยา พฺยภิจารสฺส อภาโว พฺยภิจาราภาโว อเหตุก-
ภาเว วิรุชฺฌนาภาโว ฯ พฺยภิจา...วโตติ น กตนฺติ ปเท
าปกเหตุ ฯ
[๒๒๘] พฺยภิจาราภาวโต อเหตุกคฺคหณ น กตนฺติ วจน
ทฬฺห กโรนฺโต สติตฺยาทิมาห ฯ หิ สจฺจ สมฺภเว พยฺภิจาเร
จ สติ วิเสสน สาตฺถก สิยา ภวตีติ สมฺพนฺโธ ฯ
หิสทฺโท ทฬฺหี ฯ สมฺภวน สมฺภโว ยุตฺติ ฯ สมฺภว-
สทฺโท หิ ยุตฺตวาจโก สมฺภโว คหณสฺส การณนฺติอาทีสุ
อภิ.๗๘
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 344
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 344

วิย ฯ วิรชุ ฺฌน อภิจรณ ปวตฺตน พฺยภิจาโร ยสฺส กสฺสจิ

อตฺถสฺส คหเณ วิรุชฺฌนปฺปวตฺตนกิริยา ฯ สมฺภโว หิ พฺยภิจารสฺส
การณ ฯ พฺยภิจาโร ตุ สมฺภวสฺส ผล ฯ ตถาหิ ปุริโสติ
วุตฺเต อมหนฺตสฺสป คหณ สมฺภโว ฯ สติ สามฺเ อิจฺฉิตสฺส
มหนฺตปุริสสฺส คหณ พฺยภิจาโร ตสฺมา มหนฺตสทฺเทน ปุริส
วิเสเสติ ฯ อิธาป อุปริ นตฺถิ กทาจิ...พฺยภิจารโตติ วกฺขติ ฯ
จสทฺโท สมฺภเว จ พฺยภิจาเร จาติ โยเชตพฺโพ ฯ วิเสสยติ
พฺยวจฺฉิชฺชติ กุโตจิ กิฺจิ อเนนาติ วิเสสน กิฺจิ ควาทิก
อเนน นิมิตฺเตน กุโตจิ หตฺถิอสฺสาทิโต วิเสสยติ พฺยวจฺฉิชฺชติ
อิติ ตสฺมา ต ชาตฺยาทิก นิมิตฺต วิเสสน ฯ อสติ ภวติ ปวตฺตติ
ผลนฺติ อตฺโถ ปโยชน สห อตฺเถน วตฺตตีติ สาตฺถก ฯ
สิยาสทฺโท นิปาโต ตสฺมา ภวตีติ อตฺโถ ฯ สมฺภเว สติ วิเสสน
สาตฺถก สิยา พฺยภิจาเร สติ วิเสสน สาตฺถก สิยาตฺยาธิปฺ-
ปาโย ฯ ยตฺถ หิ สมฺภโว อตฺถิ ตตฺถ พฺยภิจาโร ฯ
กสฺมา ฯ ผลสฺส เหตุนา อวินาภาวโต ฯ ยตฺถ ตุ พฺยภิจาโร
อตฺถิ ตตฺถ สมฺภโว ฯ กสฺมา ฯ พฺยภิจารสฺส ตสฺส ผลตฺตา ฯ
เตน สทฺทตฺถเภทจินฺตาย สามฺตฺเถ หิเต วุตฺเต สาตฺถกว
วิเสสนนฺติ วุตฺต ฯ สุมงฺคลปฺปสาทนิย นาม ขุทฺทกสิกฺขาฏีกายนฺตุ
จสทฺทสหิตปาโป อตฺถิ จสทฺทรหิตปาโป ฯ วุตฺต หิ สมฺภเว
พฺยภิจาเร จ วิเสสน สาตฺถกมฺภวตีติ มชฺฌเทเสติ วิเสสน
อภิ.๗๙
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 345
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 345

อมชฺฌเทสมภิจรตีติ อมชฺฌเทเส คณงฺคณุปาหนา กปฺปตีติ

เวทิตพฺพนฺติ จ ฯ ปุคฺคลสทฺทมตฺเต ปยุตฺเต อตฺตโนป คหณสมฺภโว
สิยาติ พฺยภิจารตฺถ อฺสทฺทปฺปโยโค สติ สมฺภเว พฺยภิจาเร
วิเสสน สาตฺถก โหตีติ วาจิสฺสราจริเยน วุตฺต ฯ ว ิมลพุทฺธินา
ปน สมฺภเว สติ พฺยภิจาโร โหติ พฺยภิจาเร สติ วิเสสน
สาตฺถก สิยาติ สมฺพนฺโธติ วุตฺต ฯ ต อุปริ วกฺขมาน นตฺถิ
กทาจิป สเหตุกตาย สมฺภโวติ อเหตุกภาวาพฺยภิจารโตติ วจน
อเปกฺขิตฺวา วุตฺต ฯ ตถาป โส สมฺพนฺโธ พฺยภิจาเร จาติ เอตฺถ
จสทฺเทน อสมฺพนฺธตฺตา น ยุชฺชติ เอว หิ สมฺพนฺเธ สติ
จสทฺโท น ปกฺขิปตพฺโพ ฯ
[๒๒๙] กสฺมา ปน พฺยภิจาราภาวาติ ปุจฺฉ สนฺธายาห
อกุสลวิปากานนฺตฺยาทึ ฯ อกุสลวิปากาน...วิโรธโต จ กทาจิป
สเหตุกตาย สมฺภโว นตฺถิ อิติ ตสฺมา อเหตุก...รโต ตานิ
อกุสลวิปากานิ อเหตุกปเทน อาจริเยน น วิเสสิตพฺพานีติ โยชนา ฯ
ปนสทฺโท วิเสสตฺโถ ฯ โลโภ อาทิ เยส เต โลภาทโย ฯ
อาทิสทฺเทน โทสโมหาน คหณ ฯ วชฺเชตพฺโพติ วชฺโช โย
อกุสลธมฺโม ปณฺฑิเตหิ วชฺเชตพฺโพ ปริวชฺเชตพฺโพ อิติ ตสฺมา
โส อกุสลธมฺโม วชฺโช ตีหิ โลภาทีหิ อฺโ อหิริกาทิอกุสล-
ธมฺโม ฯ วชฺโช เอว อวชฺโช ฯ อ อิติ นิปาโต ตพฺภาเว
วตฺตติ อนวชฺชมริฏนฺติอาทีสุ วิย ฯ สห อวชฺเชน วตฺตนฺตีติ
อภิ.๗๙
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 346
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 346

สาวชฺชา โลภาทโย สาวชฺชา จ เต ธมฺม จาติ สาวชฺช-

ธมฺมา โลภาทโย จ เต สาวชฺชธมฺมา จาติ โลภา...ธมฺมา
โลภาทิสาวชฺชธมฺมาน วิปากานิ โลภ...กานิ โลภาทิ...ปากาน
ภาโว โลภา...ภาโว ฯ วิธนฺตีติ วิธุรา เย อโลภาทิธมฺมา
โลภาทิธมฺเม วิธนฺติ หึสนฺติ อิติ ตสฺมา เต ธมฺมา วิธุรา ฯ
วิธ เวธเน วิธาทีหฺยูโร ฯ เตส โลภาทิสาวชฺชธมฺมาน วิธุรา
ปฏิปกฺขา ตพฺพิธุรา เตหิ วา วิธรุ า นานตฺตา ตพฺพิธุรา ฯ
อโลโภ อาทิ เยส เต อโลภาทโย ฯ อาทิสทฺเทน อโทสาโมหาน
คหณ ฯ สมฺปยุชฺชน สมฺปโยโค น สยุชฺชน อสมฺพชฺฌน
อโยโค อสมฺปโยเคน อโยโค สมฺปโยคาโยโค ฯ สยนฺติ อตฺตนา ฯ
นตฺถิ อวชฺชา ราคาทโย เยส ธมฺมาน เต นิรวชฺชา สห
ภาเวน ลกฺขเณน วตฺตนฺตีติ สภาวา ธมฺมา นิรวชฺชา จ เต
สภาวา จาติ นิรวชฺชสภาวา อพฺยากตา จ เต นิรวชฺชสภาวา
จาติ อพฺยา...สภาวา วิเสสนปุพฺพปทกมฺมธารโย ฯ โลภาทโย
จ เต อกุสลธมฺมา จาติ โลภา...ธมฺมา โลภาทิอกุสลธมฺเมหิ
สมฺปโยโค โลภา...โยโค ฯ วิรชุ ฺฌน วิโรโธ โลภาทิอกุสล-
ธมฺมสมฺปโยเคน สห วิโรโธ โลภา...โรโธ ฯ จสทฺโท สมฺป...
คโต จ โลภา...ธโต จาติ โยเชตพฺโพ ฯ ปสทฺโท สมฺภาว-
นตฺโถ ฯ สพฺพกาเล โก วาโทตฺยาธิปฺปาโย ฯ สเหตุกาน ภาโว
สเหตุกตา ฯ สมฺภวน สมฺภโว ฯ อเหตุกาน ภาโว อเหตุกภาโว ฯ
อภิ.๗๙
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 347
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 347

อพฺยภิจรณ อพฺยภิจาโร อเหตุกภาวา อพฺยภิจาโร อเห...

จาโร ฯ อเหตุก อิติ ปท อเหตุกปท ฯ
อกุ...กานนฺติ สมฺภโวติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ โลภา...
ภาเวนาติ ตพฺพิธุเรหีติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ ตพฺพิธุเรหีติ
อโลภาทีหีติ ปทสฺส วิเสสน ฯ อโลภาทีหีติ สมฺปโยคาติ ปเท
สหโยคตติยา ฯ สมฺป...คโตติ นตฺถตี ิ ปเท เหตุ ฯ สยนฺติ
อพฺยากตาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ อพฺยา...ภาวานนฺติ วิโรธโตติ
ปเท สมฺพนฺโธ ฯ โลภาทิ...โรธโต จาติ นตฺถีติ ปเท เหตุ ฯ
กทาจิปติ สมฺภโวติ ปเท กาลสตฺตมี ฯ สเหตุกตายาติ สมฺภโวติ
ปเท ตติยาวิเสสน ฯ สมฺภโวติ นตฺถตี ิ ปเท กตฺตา ฯ อิตีติ
อพฺยภิจารโตติ ปเท เหตุ ฯ อเหตุ...จารโตติ น วิเสสิตพฺพานีติ
ปเท เหตุ ฯ นาติ ปฏิเสโธ ฯ ตานีติ วิเสสิตพฺพานีติ ปเท
กมฺม ฯ อเหตุกปเทนาติ วิเสสิตพฺพานีติ ปเท กรณ ฯ วิเสสิตพฺพานีติ
กมฺมวาจก ฯ อิติสทฺโท สมาปนฺโน ฯ
[๒๓๐] อิทานิ อเหตุกาธิกาเร อเหตุกวิสเย อเหตุ...
อาทิ วจน อาจริเยน วุตฺต ฯ
อเหตุกกฺริยาจิตฺตานิ อเหตุกสามฺเน อิธ าเน ทสฺสิตานิ
น อตฺตโน าเน ทสฺสิตานีติ าเปตุ อเหตุกาธิกาเรติ อาธารปท
ปกฺขิตฺต ฯ ปาลิย หิ สเหตุกกฺริยาจิตฺตานนฺตรสงฺขาโต วิสโย
อเหตุกกฺริยาจิตฺตาน วิสโย ฯ อธิกริยนฺติ เอตฺถาติ อธิกาโร
อภิ.๗๙
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 348
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 348

อเหตุกานิ เอตฺถ วิสเย อาจริเยน อธิกริยนฺติ อุจจฺ าริยนฺติ อิติ

ตสฺมา โส วิสโย อธิกาโร ฯ อเหตุกาน อธิกาโร วิสโย
อเห...กาโร ฯ นตฺถิ เหตุ เอเตสนฺติ อเหตุกานิ ฯ ผลทานา-
สมฺภวโต กรณมตฺต กฺรยิ า ฯ กฺริยา เอว จิตฺตานิ กฺริยาจิตฺตานิ
อเหตุกานิ จ ตานิ กฺริยาจิตฺตานิ จาติ อเห...จิตฺตานิ ฯ
ปสทฺโท น เกวล อเหตุกวิปากานิ ทสฺสิตานีติ สมฺปณฺเฑติ ฯ
กิจฺจเภทเทนาติ อาวชฺชนทฺวยชวนกิจฺจาน เภเทน ฯ ตีหิ ปกาเรหิ
ติธา ฯ
อิทานีติ วุตฺตนฺติ ปเท กาลสตฺตมี ฯ อเห...กาเรติ
ทสฺเสตุนฺติ ปเท อาธาโร ฯ อเห...จิตฺตานิปติ ทสฺเสตุนฺติ ปเท
กมฺม ฯ กิจฺจเภเทนาติ ติธาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ ติธาติ
ทสฺเสตุนฺติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ ทสฺเสตุนฺติ วุตฺตนฺติ ปเท
สมฺปทาน ฯ อุเปกฺขา...คตนฺติ อาทีติ วุตฺตนฺติ ปเท กมฺม ฯ
[๒๓๑] ย จิตฺต จกฺขฺวาทิ...ตตฺถ ฆฏิตารมฺมเณ อาโภค
อาภุชน กโรติ วา ย จิตฺต จิตฺตสนฺตาน สามฺจิตฺต-
สนฺตาน ภวงฺค...เมติ นินฺนาเมติ อิติ ตสฺมา ต จิตฺต ปฺจ-
ทฺวาราวชฺชน ฯ
จกฺขุ อาทิ ยสฺส ทฺวารสฺส ต จกฺขฺวาทิ ปฺจ ทฺวารานิ
ปฺจทฺวาร ทิคุสฺเสกตฺต จกฺขฺวาทิ จ ต ปฺจทฺวารฺจาติ
จกฺขฺวาทิปฺจทฺวาร ฯ อาปุพฺโพ วช มนสิกรณปริณมเนสุ
อภิ.๗๙
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 349
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 349

วุตฺตติ ฯ ตสฺมา อาโภค กโรตีติ วิวรติ ฯ จิตฺตสฺส สนฺตาโน

จิตฺตสนฺตาโน ฯ ภวงฺคสฺส วโส ภวงฺควโส ฯ ภวน ปวตฺตน
ภาโว วีถิจิตฺตสฺส ภาโว วีถิ...ภาโว ฯ อาวชฺเชตีติมสฺส
วิวรณ ปริณาเมตีติ ฯ
จกฺขฺวา...ทฺวาเรติ ฆฏฏิตนฺติ ปเท อาธาโร ฯ ฆฏฏิตนฺติ
อารมฺมณนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ อารมฺมณนฺติ อาวชฺเชตีติ ปเท
กมฺม ฯ ตตฺถาติ อาโภคนฺติ ปเท อาธาโร ฯ อาโภคนฺติ กโรตีติ
ปเท กมฺม ฯ จิตฺตสนฺตานนฺติ อทตฺวา ปริณาเมตีติ ปททฺวเย
กมฺม ฯ ภวงฺควเสนาติ ปวตฺติตุนฺติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ ปวตฺติ-
ตุนฺติ อทตฺวาติ ปเท สมฺปทาน ฯ อทตฺวาติ ปริณาเมตีติ ปเท
ปุพฺพกาลกิริยา ฯ วีถิจิตฺตภาวายาติ ปริณาเมตีติ ปเท ตทตฺถ-
สมฺปทาน ฯ อิตีติ เหตุ ฯ ปฺจ...ชนนฺติ สฺา ฯ ปมวิกปฺเป
สุทฺธกตฺตุสาธน ทุติเย เหตุกตฺตุสาธน ฯ
[๒๓๒] อเหตุกกฺริยาจิตฺต ปน ติวิธ กฺริยาเหตุกมโนธาตุ-
อุเปกฺขาสหคต อาวชฺชนจิตฺต กฺริยาเหตุกมโนวิฺาณธาตุโสม-
นสฺสสหคต หสิตุปฺปาทจิตฺต กฺริยาเหตุกมโนวิฺาณธาตุอุเปกฺขา-
สหคต โวฏพฺพนจิตฺตนฺติ เอว อนุกกฺ เมน ปาลิย วุตฺต อิธ
ปน อุปฺปฏิปาฏิยา วุตฺต ตสฺมา ลภิตพฺพสรูป าเปนฺโต
กฺริยาเหตุกมโนธาตุจิตฺตนฺติ อาห ฯ
อุปริป เอเสว นโย ฯ กรณ กฺรยิ า นตฺถิ เหตุ เอตสฺส
อภิ.๘๐
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 350
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 350

จิตฺตสฺสาติ อเหตุก กฺริยา เอว อเหตุก กฺริยาเหตุก มโน

เอว ธาตุ มโนธาตุ มโนธาตุ จ ต จิตฺตฺจาติ มโนธาตุจิตฺต
กฺริยาเหตุกฺจ ต มโนธาตุจิตฺตฺจาติ กฺร.ิ ..จิตฺต ฯ
[๒๓๓] อาวชฺชนสฺส มโนทฺวาราวชฺชนสฺส อน...ภวงฺคจิตฺต
มโนทฺวาร นาม ฯ กสฺมา ฯ วีถิจิตฺตาน ปวตฺติมุขภาวโต
ปวตฺติยา ทฺวารภาวโต ฯ ย จิตฺต ตสฺมึ มโนทฺวาเร ทิฏ...
วชฺเชติ วา ย จิตฺต วุตฺตนเยเนว จิตฺต...อิติ ตสฺมา ต
จิตฺต มโนทฺวาราวชฺชนนฺติ โยชนา ฯ
อนนฺตรปจฺจโย จ ต ภูตฺจาติ อน...ภูต ฯ ภวงฺค เอว
จิตฺต ภวงฺคจิตฺต ภวงฺคปริจฺเฉโท ฯ มนนฺติ ชานนฺตีติ มนานิ ฯ
ทฺวารนฺติ ปวตฺตนฺติ เอเตน จิตฺเตน วีถิจิตฺตานีติ ทฺวาร ฯ ทฺวาร
ปวตฺติมุขภาเว กฑฺยาทีหิ โก กฺวจิ ธาตูติอาทินา กโลโป ฯ
มนาน วีถิจิตฺตาน ทฺวาร มโนทฺวาร ฯ เอเตสโม โลเป อสฺโส ฯ
วีถิยา ปรมฺปราย ปวตฺตานิ จิตฺตานิ วีถิจิตฺตานิ ฯ ปวตฺตน
ปวตฺติ ฯ มุนาติ ปวตฺตึ พนฺธตีติ มุข จิตฺต ฯ มุ พนฺธเน
กาเล วตฺตมานาตีเต ณฺวาทฺโยติ ขปจฺจโย ฯ ปวตฺติยา มุข
ปวตฺติมุข ปวตฺติมุขสฺส ภาโว ปว... ภาโว ฯ ทฏพฺพนฺติ ทิฏ
ย ธมฺมชาต จกฺขุนา ทฏพฺพ อิติ ตสฺมา ต ธมฺมชาต ทิฏ
รูปายตน ฯ โสเตน โสตพฺพนฺติ สุต สทฺทายตน ฯ ฆานาทินา
มุนิตพฺพ คเหตพฺพนฺติ มุต คนฺธาทิตฺตย ฯ ทิฏฺจ สุตฺจ
อภิ.๘๐
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 351
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 351

มุตฺจ ทิฏสุตมุต ทิฏสุตมุต อาทิ ยสฺส วิฺาตสฺส ต

ทิฏ...มุตาทิ ฯ อาทิสทฺเทน วิฺาตสฺส คหณ ฯ มนสาเอว
วิชานิตพฺพนฺติ วิฺาต ธมฺมายตน ฯ วสน สมฺพชฺฌน วโส
ทิฏสุตมุตาทีน วโส ทิฏ...วโส ฯ วุตฺตนเยนาติ ภวงฺควเสน
ปวตฺติตุ อทตฺวา วีถิจิตฺตภาวายาติ อตฺโถ ฯ เอวสทฺโท
สนฺนิฏานตฺโถ ฯ
ตสฺมินตฺ ิ อาปาถนฺติ ปเท อาธาโร ฯ ทิฏ...วเสนาติ
อาปาถนฺติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ อาปาถ คตนฺติ ปททฺวย
อารมฺมณนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ อารมฺมณนฺติ อาวชฺเชตีติ ปเท
กมฺม ฯ วุตตฺ ...เนวาติ ปริณาเมตีติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
จิตฺตสนฺตานนฺติ ปริณาเมตีติ ปเท กมฺม ฯ อิตีติ เหตุ ฯ
[๒๓๔] มโน จ ต วิฺาณฺจาติ มโนวิฺาณ
มโนวิฺาณ เอว ธาตุ มโน...ธาตุ กฺริยาเหตุกา จ สา
มโนวิฺาณธาตุ จาติ กฺริ...ธาตุ อุเปกฺขาสหคตฺจ ต
จิตฺตฺจาติ อุเป...จิตฺต กฺริยาเหตุกมโนวิฺาณธาตุ จ ต
อุเปกฺขาสหคตจิตฺตฺจาติ กฺร.ิ ..จิตฺต ฯ
[๒๓๕] ย ปน จิตฺต โวฏพฺพนนฺติ อุปริ วกฺขติ
อิทฺเมว ต นาฺนฺติ าเปนฺโต อิทเมว จาติอาทิมาห ฯ
อิทเมว จ มโนทฺวาราวชฺชน ปฺจ...วตฺถเปติ นิยเมติ อิติ ตสฺมา
อิทเมว จิตฺต โวฏพฺพน อิติ อาจริเยน วุจฺจติ ฯ
อภิ.๘๐
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 352
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 352

เอวสทฺโท อฺ จิตฺต นิวตฺเตติ ฯ จสทฺโท วากฺยารมฺโภ ฯ

สมฺมา ตีรยิตฺถาติ สนฺตีรณ อารมฺมณ ฯ นนฺทาทีหิ ยูติ
กมฺเม ยุ ฯ ย ย สนฺตีรณ ยถาสนฺตรี ณ ฯ ววตฺถเปตีติ
วิอวปุพฺโพ โลป ปุพฺพมโธ นเย โท ธสฺส จาติ จสทฺเทน
สฺส ถตฺต วคฺเค...ปมา ฯ โวตฺถพฺพนนฺติ วิ อว ถปนนฺติ
เฉโท ฯ วิอวปุพฺโพ ป ปเน กตฺตุกรณปฺปเทเสสุ จ อนกา
ยุณฺวูน ปุพฺพมโธ สรา สเร โลป โอ อวสฺสาติ อวสฺส โอ
นเย ฯ จสทฺเทน สฺส ถตฺต ปสฺส วตฺต วคฺเค...ปมา
ปรเทฺวภาโว าเน วสฺส ทฺวิตฺต ฯ จสทฺเทน วการทฺวยสฺส
พการทฺวย กตฺวา โวตฺถพฺพนนฺติ วุตฺต ฯ โวฏพฺพนนฺติป
อตฺถิ ฯ สฺส ถภาโวว วิเสโส ฯ โวฏพฺพณนฺติป ฯ นสฺส
โณ ฯ น ยุตฺโต ฯ อฺตฺถ ตุ โวฏพฺพนฺติป อตฺถิ ฯ เตสุ
วุทฺธีติ อาทินา นการโลโป ฯ โวฏาปนนฺติป ฯ
อิทเมวาติ ววตฺถเปตีติ ปเท กตฺตา วุจฺจตีติ ปเท กมฺม ฯ
ปฺจทฺวาเรติ สนฺตีริตนฺติ ปเท อาธาโร ฯ สนฺตรี ติ นฺติ อาลมฺพนนฺติ
ปทสฺส วิเสสน ฯ อาลมฺพนนฺติ ววตฺถเปตีติ ปเท กมฺม ฯ
อิตีติ วุจฺจตีติ ปเท เหตุ ฯ โวฏพฺพนนฺตีติ วุจฺจตีติ ปเท
อากาโร ฯ วุจฺจตีติ กมฺมวาจก ฯ
อภิ.๘๐
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 353
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 353

[๒๓๖] ย จิตฺต หสิต อุปฺปาเทติ นิพฺพตฺเตติ อิติ ตสฺมา

ต จิตฺต หสิตุปฺปาท เหตุกตฺตุสาธน ฯ อฏกถายนฺตุ
หสิตุปฺปาทจิตฺตฺเจติ ปาโ ฯ ฏีกายนฺตุ จิตฺตสทฺท วชฺเชตฺวา
หสิตุปฺปาทสทฺทสฺเสว นิพฺพจน วุตฺต ฯ ขีณาสวาน ปธานสารุปฺป-
านาทิคเตสุ อโนฬาริการมฺมเณสุ ปหฏา...จิตฺต ฯ
ขีณา อาสวา เยส ปุคฺคลาน เต ขีณาสวา อตคฺ-
คุโณ ฯ อุฬน อุคฺคมน วิปุลคมน อุฬาร ฯ อุฬ อุคฺคเม
วชาทีหิ ปพฺพชาทโย นิปจฺจนฺเตติ อารปจฺจโย ฯ อุฬารภาเวน
ปวตฺตานิ โอฬาริกานิ ฯ ภาวปฺปธาโน อุฬารสทฺโท ฯ ตมธิเต...
กตฺเถสุ จ ฯ น โอฬาริกานิ อโนฬาริกานิ ฯ สเร อน ฯ อโนฬา-
ริกานิ จ ตานิ อารมฺมณานิ จาติ อโน...รมฺมณานิ ฯ ปหสน
ปหฏ ฯ ปปุพฺโพ หส ปติมฺหิ ภาวกมฺเมสุ ต สาทิสนฺต-
ปุจฺฉภฺชหสาทีหิฏโ กฺวจิ ธาตูติอาทินา นิคฺคหิตโลโป ฯ
อากรณ วิกรณ อากาโร ปหฏ เอว อากาโร ปหฏากาโร
ตุสนากาโร ฯ อาการสทฺโท ปหฏสทฺทสฺส ภาววาจกภาวปฺ-
ปกาสนตฺถ ปกฺขิตฺโต ฯ ปหฏากาโร เอว ปหฏาการมตฺต ฯ
มตฺตสทฺโท ปุถุชชฺ นเสขาน วิย หฏตุฏาการ นิวตฺเตติ ฯ
ปหฏาการมตฺต เหตุ เอตสฺส จิตฺตสฺสาติ ปห...เหตุก ฯ กฺรยิ า
จ สา อเหตุกา จาติ กฺรยิ าเหตุกา กฺริยาเหตุกา จ สา
มโนวิฺาณธาตุ จาติ กฺริยา...ธาตุ โสมนสฺสสหคตฺจ ต
อภิ.๘๐
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 354
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 354

จิตฺตฺจาติ โสม...จิตฺต กฺริยาเหตุกมโนวิฺาณธาตุ จ ต

โสมนสฺสสหคตจิตฺตฺจาติ กฺริ...จิตฺต ฯ ขีณาสวาน อโน...
เหตุกนฺติ อิมินา วจเนน หสิตุปฺปาท ปริหีนวิปลฺลาสตฺถาน
ขีณาสวาน สนฺตาเน อิฏารมฺมเณเยว อุปฺปชฺชนโต สพฺพถา
โสมนสฺสสหคตเมวาติ าเปติ ฯ
ขีณาสวานนฺติ ปหฏาการาติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ อโนฬา...
มเณสูต ปหฏาติ ปเท อาธาโร ฯ ปห...เหตุกนฺติ กฺร.ิ ..
ิจิตฺตนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ กฺริ...จิตฺตนฺติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
[๒๓๗] สพฺพถาปติ ปทสฺส อตฺโถ เหฏา สพฺพถาปติ
ปทสฺส อตฺโถ วิยาติ โกจิ คณฺเหยฺยาติ ตนฺนิวารณตฺถ สพฺพถา-
ตฺยาทิ วุตฺต ฯ อกุสลวิปาโก จ กุสลวิปาโก จ กฺริยา จ
อกุ...กฺริยานิ อกุสล...กฺริยาน เภโท อกุ...เภโท ฯ
อฏารสาติ สทฺโท คหณปริจฺเฉโท ฯ อเห...ตานีติ ปท
ปริ...ทสฺสน ฯ คณิยเต สงฺขฺยายเต คหณ ฯ คณ สงฺขฺยาเน
นนฺทาทีหิ ยุ ฯ คหณ ปริจฺฉิชฺชติ อเนน สทฺเทนาติ คหณปริจฺเฉท
สงฺขฺยาวาจโก ฯ ปริจฺจฉิชฺชิตพฺโพติ ปริจฺฉินฺโน ปริจฺฉินฺโน เอว
ธมฺโม ปริจฺฉินฺนธมฺโม ปริจฺฉินฺนธมฺมสฺส นิทสฺสน ปริ...ทสฺสน
สงฺเขยฺยวาจก ฯ อเหตุกาน วณฺณนา อเหตุกวณฺณนา ฯ
อเหตุกโยชนา นิฏิตา ฯ
อภิ.๘๐
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 355
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 355

[๒๓๘] คาถาย ปกฺขิปเน ปโยชน าเปนฺโต อาห

เอวนฺตฺยาทึ ฯ เอว วุตฺตนเยน ทฺวาท...ตพฺพินิมุตฺตาน เตหิ
ตึสจิตฺเตหิ วินิมุตฺตาน จิตฺตาน โสภณโวหาร โสภณนาม เปตุ
กรณตฺถ ปาปา...อาทิ วจน อาจริเยน วุตฺต ฯ
ทฺวาทส จ ตานิ อกุสลานิ จาติ ทฺวาทสากุสลานิ
อเหตุกานิ จ ตานิ อฏารส จาติ อเหตุกฏารส ทฺวาทสากุสลานิ
จ อเหตุกฏารส จ ทฺวาท...รส วสน สมฺพชฺฌน วโส
ทฺวาท...รสาน วโส ทฺวาทส...วโส ฯ สเมนฺตีติ สมานิ สมานิ
ตึส สมตึส สมตึส จ ตานิ จิตฺตานิ จาติ สมตึสจิตฺตานิ ฯ
จิตฺตานิ ตึเสว น โอนาธิกานีติ าเปตุ สมสทฺโท ปกฺขิตฺโต ฯ
เตหิ วินิมุตฺตานิ ตพฺพินิมุตฺตานิ ฯ โสภณ อิติ โวหาโร นาม
โสภณโวหาโร ฯ เปตุนฺติ กรณตฺถนฺตฺยาธิปฺปาโย ฯ
เอวนฺติ ทสฺเสตฺวาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ ทฺวาทสา...
วเสนาติ ตึสาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ สม...ตานีติ ทสฺเสตฺวาติ
ปเท กมฺม ฯ ทสฺเสตฺวาติ วุตฺตนฺติ ปเท ปุพฺพกาลกิริยา ฯ
อิทานีติ วุตฺตนฺติ ปเท กาลสตฺตมี ฯ ตพฺพินิมุตฺตานนฺติ โวหารนฺติ
ปเท สมฺพนฺโธ ฯ โสภ...หารนฺติ เปตุนฺติ ปเท กมฺม ฯ
เปตุนฺติ วุตฺตนฺติ ปเท สมฺปทาน ฯ ปาปา...ติ อาทีติ วุตฺตนฺติ
ปเท กมฺม ฯ วุตฺตนฺติ กมฺมวาจก ฯ
[๒๓๙] คาถาย อตฺถ วิวรนฺโต อาห อตฺตนาตฺยาทึ ฯ
อตฺตนา อธิสยิตสฺส ปุคฺคลสฺส อปายาทิทุกฺขปาปนโต อปายาทิ-
อภิ.๘๐
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 356
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 356

ทุกฺขสฺส ปาปนโต ปาเปหิ...ปริมาณานิ อถวา อฏ...กตฺวา

กรณโต เอกนวุติป จิตฺตานิ โสภณคุณาวหนโต ตเหตุกตฺตา
จ...โยคโต จ โสภณานิ อิติ ภควตา วุจฺจเร กถิยนฺติ ฯ
อตฺตนาติ อกุสลสงฺขาเตน อตฺตนา ฯ อธิสยิตฺถาติ อธิสยิโต
โย ปุคฺคโล อกุสเลน อธิสยิตฺ นิสฺสยิตฺถ อิติ ตสฺมา โส
ปุคฺคโล อธิสยิโต กมฺมสาธน ฯ อธิปุพฺโพ สิ เสวาย
ภาวกมฺเมสุ ต อฺเสุ จ ยถาคมมิกาโร เอ อย ฯ อยติ
ปวตฺตติ เอเตน ปุฺเน สุขนฺติ อโย ฯ อิ คติมฺหิ
สพฺพโต...วาติ อ อฺเสุ จ เอ อย ฯ ปุฺสมฺมตา
อยา อปคโต อปาโย อปาโย อาทิ ยสฺส วชฺชสฺส ต
อปายาทิ อปายาทีสุ ปวตฺต ทุกฺข อปายาทิทุกฺข ฯ ปาปยเต
ปาปน ภาวสาธน ฯ อปายาทิทุกฺขสฺส ปาปน อปา...ปน ฯ
อปายาทิทุกฺข ปาเปนฺตีติ ปาปานิ จิตฺตานิ ฯ เหตูหิ สมฺปโยโค
เหตุสมฺปโยโค เหตุสมฺปโยคสฺส อภาโว เหตุ...ภาโว ฯ
จสทฺโท ปาเปหิ จ อเหตุเกหิ จาติ โยเชตพฺโพ ฯ จตูหิ อธิกา
วีสติ จตุวีสติ จตุวีสติ จ ตานิ กามาวจรานิ จาติ จตุ...
จรานิ ปฺจหิ อธิกา ตึส ปฺจตฺตึส มหคฺคตานิ จ โลกุตฺตรานิ
จ มห...รานิ ปฺจตฺตึส จ ตานิ มหคฺคตโลกุตฺตรานิ
จาติ ปฺจ...รานิ จตุวีสติกามาวจรานิ จ ปฺจตฺตึสมหคฺคต-
โลกุตฺตรานิ จ จตุ...รานิ วสน สมฺพชฺฌน วโส จตุวีสติ...
อภิ.๘๐
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 357
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 357

โลกุตฺตราน วโส จตุ...วโส ฯ เอเกน อูนา สฏิ เอกูนสฏิ

เอกูนสฏิ ปริมาณ เยส ตานิ เอกูนสฏิปริมาณานิ ฯ เอกูน-
สฏบิสทฺทสฺส สงฺเขยฺยวาจกตฺต าเปตุ ปริมาณสทฺโท
ปกฺขิตฺโต ฯ อถาติ วาติ จ เทฺว นิปาตา อถวาติ สทฺทตฺเถ วตฺตนฺตีติ
าเปตุ อถวาติ ปเท ทฺวย เอกชฺฌ วุตฺต ฯ อฏ จ ตานิ
โลกุตฺตรานิ จาติ อฏโลกุตฺตรานิ ฯ ฌานานิ เอว องฺคานิ
ฌานงฺคานิ วิตกฺกาทีนิ ฌานงฺเคหิ โยโค ฌานงฺคโยโค ฌานงฺค-
โยคสฺส เภโท ฌาน...เภโท ฯ กตฺวาติ เอตฺถ ตูนตฺวาน-
ตฺวา วาติ โยควิภาเคน เหตฺวตฺเถ ตฺวา ฯ เอเกน อธิกา นวุติ
เอกนวุติ ฯ ปสทฺโท เอกูนสฏิจิตฺตานิ สมฺปณฺเฑติ ฯ เอกูน-
สฏีติ ปทโต ปรสฺมึ ิต จิตฺตานีติ ปท อาหริตฺวา เอกนวุติปติ
ปทโต ปรสฺมึ ปต โสภณคุณาวหนโตติ อิท ปท กุสลจิตฺตานิ
สนฺธาย ปกขิตฺต ฯ โสภตีติ โสภโณ ฯ สุภ โสภณตฺเถ กตฺตุ...
สุ จ ฯ คุฺเต ปกาสเต อตฺตโน อาธารนฺติ คุโณ รูป-
สมฺปตฺติอาทิโก ผลวิเสโส ฯ คุณ ปกาสเน สพฺพ...วาติ อ ฯ
โสภโณ เอว คุโณ โสภณคุโณ ฯ อาวหิยเต สตฺตสฺส ชนิยเต
อาวหน ภาวสาธน ฯ โสภณคุณสฺส อาวหน โสภ...หน ฯ
ตเหตุกตฺตาติ อิท วิปากานิ สนฺธาย ปกฺขิตฺต ฯ หิโนติ ปวตฺตติ
เอเตน ผลนฺติ เหตุ กุสล ตสฺมึ โสภณคุณาวหเน เหตุ เยส
ตานิ ตเหตุกานิ วิปากานิ ฯ ปุพฺเพ พินฺทาคโม ฯ ตเหตุกาน
อภิ.๘๐
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 358
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 358

ภาโว ตเหตุกตฺต ฯ จสทฺโท โสภ...นโต จ ตเหตุกตฺตา จาติ

โยเชตพฺโพ ฯ อโลภา...โยคโตติ อิท สพฺพโสภณจิตฺตานิ
สนฺธาย ปกฺขิตฺต ฯ อโลโภ อาทิ เยส เต อโลภาทโย ฯ
อาทิสทฺเทน อโทสาโมหาน คหณ ฯ นตฺถิ อวชฺช เยส เต
อนวชฺชา อนวชฺชา จ เต เหตู จาติ อนวชฺชเหตู อโลภาทโย
จ เต อนวชฺชเหตู จาติ อโล... เหตู อโลภาทิอนวชฺชเหตูหิ
สมฺปโยโค อโล...โยโค ฯ จสทฺโท สกฏาเน ิโต ฯ เกสุจิ
ปน โปตฺถเกสุ โสภณคุณาวหนโต ตเหตุกตฺตา จาติ ปาโ
นตฺถิ ฯ อโล...โยคโตติ เอตฺตกเมว อตฺถิ ฯ วิชชฺ มาโน ปน
ยุชฺชเตว ฯ กิสฺมิฺจิ โปตฺถเก โสภณ...เหตุกตฺตา ฯ อโล...
คโตติ เอกจสทฺทสหิโต ปาโ ฯ เอว สติ โส จสทฺโท
เหตุตฺตาย สมุจฺเจติ ฯ กิสฺมิฺจิ โปตฺถเก อโลภา...คโต จ
โสภณคุณาวหนโต ตเหตุกตฺตา จาติป ปาโ จ โส อปาโ
ปริวตฺเตตฺวา ิตปาโ ฯ วุจฺจเรติ อุจ วิยตฺติย วาจาย อนฺเต
ภาวกมฺเมสุ โย ตสฺส จ วคฺค...สธาตฺวนฺตสฺส ปรเทฺวภาโว าเน
กฺวจิ ธาตูติอาทินา อาทิมฺหิ วาคโม อนฺเตวิภตฺติยา เร จ ฯ
อุจฺธาตุสฺส อุสฺสคฺคาทิอตฺถ สฺสป วาจกตฺตา กถิยนฺตีติ วิวรติ ฯ
๑

อตฺตนาติ อธิสยิตสฺสาติ ปเท กตฺตา ฯ อธิสยิตสฺสาติ

ปาปนโตติ ปเท กมฺม ฯ อปายา...ปนโตติ ปาเปหีติ ปเท
เหตุ ฯ ปาเปหิ อเหตุเกหิ จาติ ปททฺวย มุตฺตานีติ ปเท
๑. กิมิท ฯ อุสฺสคฺโค หิ อุจธาตุสฺส อตฺโถ ฯ
อภิ.๘๐
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 359
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 359

อปาทาน ฯ เหตุ...ภาวโตติ อเหตุเกหีติ ปเท เหตุ ฯ มุตฺตานิ

เอกูน...มาณานิ เอกนวุติปติ ปทตฺตย จิตฺตานีติ ปทสฺส
วิเสสน ฯ จตุวี...วเสนาติ เอกูนสฏีติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
อถวาติ นิปาโต ฯ อฏ...ตรานีติ กตฺวาติ ปเท กมฺม ฯ
ฌาน...เภเทนาติ ปฺจธาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ ปจฺเจกนฺติ
กตฺวาติ ปเท กิริยาวิเสสน ฯ ปฺจธาติ กตฺวาติ ปเท
ตติยาวิเสสน ฯ กตฺวาติ เอกนวุตีติ ปเท เหตุ ฯ จิตฺตานีติ วุจฺจเรติ
ปเท กมฺม ฯ โสภณ...หนโต ตเหตุกตฺตา จ อโลภ...คโต
จาติ ปทตฺตย วุจฺจเรติ ปเท าปกเหตุ ฯ โสภณานีตีติ วุจฺจ...
ยนฺตีติ ปเท อากาโร ฯ วุจฺจ...ยนฺตีติ กมฺมวาจก ฯ
[๒๔๐] โสมนสฺสสหคตนฺติอาทิวจนสฺส อนุสนฺธึ าเปนฺโต
อาห อิทานิตฺยาทึ ฯ อิทานิ โสภเณสุ...เตสุป กามาวจเรสุ
อพฺยา...กุสล ตโต กุสลโต ตพฺพิปาก ตทนนฺตร ตสฺส วิปากสฺส
อนนฺตร ตเท...ปนฺน เตน วิปาเกน เอกภูมิย อนฺโตคธ กฺริยา-
จิตฺตฺจ ปจฺเจก...อาทิ วจน อาจริเยน วุตฺตนฺติ โยชนา ฯ
เอวสทฺโท รูปารูปาวจรโลกุตฺตรานิ นิวตฺเตติ ฯ อุทฺทิสิยสึ ูติ
อุทฺทิฏานิ กามาวจรานิ กมฺมสาธน ฯ อุทฺทิฏาน ภาโว
อุทฺทิฏตฺต ฯ ปสทฺโท น เกวล โสภเณสูติ สมฺปณฺเฑติ ฯ
กุสล ปุพฺพ เยส อพฺยากตาน เต กุสลปุพฺพกา ฯ กฺวจิ สมา-
สนฺตคตานมการนฺโตติ กาคโม ฯ กุสลปุพฺพกาน ภาโว กุส...
อภิ.๘๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 360
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 360

กตฺต ฯ ตสฺส วิปาโก ตพฺพิปาโก ฯ ตสฺส อนนฺตร ตทนนฺตร ฯ

เอกา ภูมิ เอกภูมิ เอกภูมิยา ปริยาปนฺน เอกภูมิปริยาปนฺน
เตน วิปาเกน เอกภูมิปริยาปนฺน ตเทกภูมิปริยาปนฺน ฯ กรณมตฺต
กฺริยา กฺริยา เอว จิตฺต กฺริยาจิตฺต ฯ จสทฺโท กามา...
สลฺจ ตพฺพิปากฺจ กฺริยาจิตฺตฺจาติ โยเชตพฺโพ ฯ เวทนา จ
าณฺจ สงฺขาโร จ เวท...ขารา เวทนาาณสงฺขาราน
เภโท เวท...เภโท ฯ
อิทานีติ วุตฺตนฺติ ปเท กาลสตฺตมี ฯ โสภเณสูติ
นิทฺธารณ ฯ กามา...เมวาติ อุทฺทิฏตฺตาติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ ปมนฺติ
อุทฺทิฏตฺตาติ ปเท กิริยาวิเสสน ฯ อุทฺทิฏตฺตาติ ทสฺเสตุนฺติ
ปเท สามฺเหตุ ฯ เตสุปติ นิทฺธารณ ฯ กามา...สลนฺติ
นิทฺธารณิย ฯ อพฺยากตานนฺติ กุส...กตฺตาติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ
กุส...กตฺตาติ ทสฺเสตุนฺติ ปเท วิเสสเหตุ ฯ ปมนฺติ ทสฺเสตุนฺติ
ปเท กิริยาวิเสสน ฯ กาม...สล ตพฺพิปาก กฺริยาจิตฺตฺจาติ
ปทตฺตย ทสฺเสตุนฺติ ปเท กมฺม ฯ ตโตติ ทสฺเสตุนฺติ ปเท
อปาทาน ฯ ตทนนฺตรนฺติ ทสฺเสตุนฺติ ปเท กาลสตฺตมี ฯ ตเท...
ปนฺนนฺติ กฺรยิ าจิตฺตนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ ปจฺเจกนฺติ ทสฺเสตุนฺติ
ปเท กิริยาวิเสสน ฯ เวท...เภเทนาติ อฏธาติ ปเท ตติยา-
วิเสสน ฯ อฏธาติ ทสฺเสตุนฺติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ ทสฺเสตุนฺติ
วุตฺตนฺติ ปเท สมฺปทาน ฯ โสมน...อาทีติ วุตฺตนฺติ ปเท กมฺม ฯ
อภิ.๘๐
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 361
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 361

[๒๔๑] อวยวตฺถ าเปนฺโต อาห ตตฺถาตฺยาทึ ฯ ตตฺถ

ตสฺมึ โสมนสฺสสหคตนฺติอาทิวจเน วิคฺคหาทโย เวทิตพฺพา ฯ ย
ธมฺมชาต ธมฺเม ยถาสภาว สภาวานุรูป ชานาติ ปฏิวิชฺฌติ อิติ
ตสฺมา ต ธมฺมชาต าณ ฯ
ภวน ภาโว อตฺตโน ภาโว สภาโว อตฺตโน ปกติ ฯ
ปฺตฺติปรมตฺถาน สภาวสฺส อนุรปู  ยถาสภาว ฯ ปฏิวิชฺฌตีติ
อิท ปท าณสฺส สฺาวิฺาณกิจฺจวิสิฏ วิสยคฺคหณ ทีเปตุ
วุตฺต ฯ ปฏิปุพฺโพ วิท าเณ ติ ทิวาทิโต โย ยถากตฺตริ จ
๑

วคฺเค โฆสา...ปมา ฯ ยถาสภาวนฺติ กิริยาวิเสสน ฯ

เสส โสมนสฺสสหคตนฺติอาทิวจน สุนฺทร มโน ต วา
เอตสฺส อตฺถีติ สุมโนตฺยาทินา วุตฺตนยเมว ฯ วุจฺจยิตฺถาติ วุตฺโต
วุตฺโต นโย ยสฺส วจนสฺส ต วุตฺตนย ฯ เอวสทฺโท
สนฺนิฏานตฺโถ ฯ
[๒๔๒] วุตฺตนยเมวาติ วุตฺเต อกุสเล วิย โสมนสฺสาทิ-
การณมฺป โกจิ อาสงฺเกยฺย ตสฺมา อิมสฺมึ กุสลาธิกาเร
โสมนสฺสาทีน การณ าเปนฺโต อาห เอตฺถตฺยาทึ ฯ เอตฺถ
จ เอตสฺมึ กุสลาธิกาเร พลว...เณหิ จิตฺตสฺส โสมนสฺสสหคตตา
ทฏพฺพา ปฺา...ยุตฺตตา ทฏพฺพา ตพฺพิปริยาเยน ตสฺส
โสมนสฺสสฺส วิปริยาเยน อุเปกฺขา...อสงฺขาริกตา ตพฺพิปริยาเยน
ตสฺส สปฺปายาทิกสฺส วิปริยาเยน จิตฺตสฺส สสงฺขาริกตา จ
ทฏพฺพา ปณฺฑิเตนาติ โยชนา ฯ
๑. ปฏิปุพฺโพ วิธ วิชฺฌเนติ ภเวยฺย ฯ
อภิ.๘๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 362
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 362

จสทฺโท วากฺยารมฺโภ ฯ พลวสทฺธาย โสมนสฺสสหคตตา

ทสฺสน...สมฺปตฺติยา โสมนสฺสสหคตตาติ โยชนา ฯ พล เอติสฺสา
อตฺถีติ พลวา สทฺทหน สทฺธา พลวา จ สา สทฺธา จาติ
พลวสทฺธา พหุลสทฺธา ฯ ปสฺสิยเต ทสฺสน สมฺปชฺชน สมฺปตฺติ
ทสฺสนสฺส สมฺปตฺติ ทสฺสนสมฺปตฺติ ทิฏิวิสุทฺธิ ฯ ปฏิจฺจ ผล
เอตสฺมา เอติ ปวตฺตตีติ ปจฺจโย อนฺนาทิวตฺถุ ปฏิคฺคณฺหาตีติ
ปฏิคฺคาหโก ปจฺจโย จ ปฏิคฺคาหโก จ ปจฺจยปฏิคฺคาหกา
ปจฺจย...กา อาทโย เยส เทสกาลมิตฺตาทีน เต ปจฺจยปฏิคฺคาห-
กาทโย ฯ อาทิสทฺเทน เทสกาลมิตฺตปริจาริกาน คหณ ฯ ปจฺจย-
ปฏิคฺคาหกาทีน สมฺปตฺติ ปจฺจย...สมฺปตฺติ ฯ ตตฺถ อนฺนาทิวตฺถุสฺส
ปณีตมนาปภาโว ธมฺเมน สเมน อุปฺปนฺนตา จ ปจฺจยสมฺปตฺติ ฯ
ปฏิคฺคาหกาน อคฺคทกฺขิเณยฺยภาโว ปฏิคฺคาหกสมฺปตฺติ ฯ สุลภ-
อนฺนปานาทิโก เทโส เทสสมฺปตฺติ ฯ ตาทิโส จ กาโล กาล-
สมฺปตฺติ ฯ มิตฺตสมฺปตฺติ กลฺยาณมิตฺตภาโว ฯ ปริจาริกสมฺปตฺติ
ปน อนาณตฺติยาป ตตกิจฺจสมฺปาทเน อปฺปมตฺตสฺส ปริจาริกชนสฺส
ปฏิลาโภ ฯ อิติ เอว อาทิ เยส การณาน ตานิ อิติเอวมาทีนิ ฯ
อาทิสทฺเทน อานิสสทสฺสาวิตา เอกาทส ปติสมฺโพชฺฌงฺคสฺส
การณานิ จ สงฺคยฺหติ ฯ ปติสมฺโพชฺฌงฺคการณานิ นาม พุทฺธา-
นุสฺสติ ธมฺมา... สงฺฆา... สีลา... จาคา ... เทวตา... อุปสมา-
นุสฺสติ ลูขปุคฺคลปริวชฺชน สินิทฺธปุคคฺ ลเสวนา ปาสาทนิยสุตฺตนฺต-
อภิ.๘๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 363
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 363

ปจฺจเวกฺขณา ตทธิมุตฺตตาติ ฯ อิฏารมฺมณ อคมฺภีรปกติตา

โสมนสฺสปฏิสนฺธิกตาติ อิท ปทตฺตย ปุพฺพสทิสตฺตา น วุตฺต ฯ
กโรนฺติ ผลนฺติ การณานิ ฯ โสมนสฺสสหคตสฺส ภาโว โสม...
ตตา ฯ ปฺ สวตฺเตตีติ ปฺาสวตฺตนิก ฯ วตฺตุ วตฺตเน
ตพฺพานียาติ โยควิภาเคน เหตุกตฺตฺวตฺเถ อนีโย ฯ กฺวจิ ธาตูติอาทินา
ยสฺส กาเทส อีสฺส รสฺสฺจ กตฺวา สวตฺตนิกนฺติ วุตฺต ฯ
ปฺาสวตฺตนิก เอว กมฺม ปฺา...กมฺม ปเรส ธมฺมทเสนาทิก
ปุฺกมฺม ฯ จิตฺต พฺยาพาธติ หึสตีติ พฺยาพาโธ โทมนสฺส-
พฺยาปาโท ฯ วิอาปุพฺโพ พาธ หึสาย สพฺพโต...วาติ อ ฯ
พฺยาพาโธ เอว พฺยาปชฺฌ ฯ ณฺยตฺตตา ภาเว ตูติ สุตฺเต ตุสทฺเทน
พฺยาพาธโต สกตฺเถ ณฺโย เตสณฺโณ โลป อวณฺโณ เย
โลปฺจ นเย ฯ ยวตนฺต...รตฺตนฺติ สุตเฺ ต การสทฺเทน ธฺยสฺส
โฌ เตสุ วุฑฒ ฺ ีติอาทินา พการสฺส โป วคฺเค โฆ ฯ นตฺถิ
พฺยาปชฺฌ ยสฺมึ โส อพฺยาปชฺโฌ ฯ โลกิยนฺติ ทิสฺสนฺติ เอตฺถ
ภเว สตฺตาติ โลโก ฯ โลก ทสฺสเน สพฺพโต...วาติ อ ฯ
อพฺยาปชฺโฌ จ โส โลโภ จาติ อพฺยาปชฺ...โลโก รูปภโว ฯ
อุปปชฺชน อุปปตฺติ อพฺยาปชฺฌโลเก อุปปตฺติ อพฺยา...ปตฺติ
รูปภวุปปตฺติ ฯ ปริปจน ปริปาโก อินฺทฺริยาน ปริปาโก
อินฺทฺริยปริปาโก ปฺาทสก สมฺปตฺตสฺส อินฺทฺรยิ ปริปจน ฯ
กิลิสฺสนฺติ สตฺตา เอเตหีติ กิเลสา ฯ ทูร ภวน ทูริภาโว ฯ
อภิ.๘๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 364
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 364

ยทาทินา ภูธาตุโต อิ ฯ กิเลสาน สมถวิปสฺสนาภาวนาหิ ทูริภาโว

กิเลสทูริภาโว ฯ จสทฺโท ปฺา...กมฺมโต จ อพฺยา...ติโต
จ อินฺทฺริ...กโต จ กิเล...โต จาติ โยเชตพฺโพ ฯ จสทฺโท
อเนกตฺถตฺตา ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺคสฺส สตฺต การณานิ
สมฺปณฺเฑติ ฯ เสยฺยถีท ปริปุจฺฉกตา วตฺถุวิสทกิรยิ า อินฺทฺริยสมตฺต-
ปฏิปาทนา ทุปฺปฺปุคฺคลปริวชฺชนา ปฺวนฺตปุคฺคลเสวนา
คมฺภีราณปริจยปจฺจเวกฺขณา ตทธิมุตฺตตาติ ฯ พุทฺธานุสฺสติ-
อาทโย ติเหตุกปฏิสนฺธิภาวฺจ สมฺปณฺเฑติ ฯ เตส ยถาวุตฺตาน
การณาน วิปริยาโย ตพฺพิปริยาโย ฯ ยถาวุตฺตาน พลวสทฺธาทีน
โสมนสฺสเหตูนมภาเวน มชฺฌตฺตารมฺมณคมฺภีรปกติตา อุเปฺขาปฏิ-
สนฺธิกตาทีหิ จ อุเปกฺขาสหคตตา ปฺาสวตฺตนิกกมฺมาทีน อภาเวน
าณวิปฺปยุตฺตตา ทฏพฺพาตฺยาธิปฺปาโย ฯ อุเปกฺขาสหคตสฺส ภาโว
อุเป...ตตา ฯ เจวาติ นิปาโต สกฏาเน ิโต ฯ าณ-
วิปฺปยุตฺตสฺส ภาโว าณ...ตตา ฯ จสทฺโท สกฏาเน ิโต ฯ
อาวสนฺติ เอตฺถ โอกาเส ชนาติ อาวาโส วิหาราทิ ฯ วส
นิวาเส สพฺพโต...วาติ อ ฯ สาธุ ปณีโต จ หุตฺวา อยติ
๑

ปวตฺตตีติ สปฺปาโย อนุกุโลตฺยตฺโถ ฯ สนฺตปปุพโฺ พ อิ คติย

สพฺพโต...วาติ อ อฺเสุ จ เอ อย สนฺตสทฺทสฺส...จนฺเตติ
สุตฺเต จสทฺเทน สนฺตสฺส โส ทฺวิตตฺ  ฯ อาวาโส จ โส
สปฺปาโย จาติ อาวา...ปาโย วิเสสนุตฺตโร ฯ อาวาสสปฺปาโย
๑. สนฺโตติ ภเวยฺย ฯ
อภิ.๘๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 365
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 365

อาทิ เยส อุตุอาทีน เต อาวา...ทโย ฯ อาทิสทฺเทน อุตุโภชน-

วตฺถเสนาสนาทีน คหณ ฯ วสน สมฺพชฺฌน วโส อาวา...
ทีน วโส อาวา...วโส ฯ กาโย จ จิตฺตฺจ กายจิตฺตานิ ฯ
กลฺเล ตตกิจฺจกรเณ ขมเน อนุกลุ ภาเว สมตฺถานิ กายจิตฺตานิ
กลฺลานิ ฯ กล ขมาย ปฏาทีหฺยล ฯ กลฺลาน ภาโว กลฺล-
ภาโว ฯ ปุพฺเพติ ปจฺจุปฺปนฺนภวโต ปุพฺเพ ฯ ทาน อาทิ เยส
ตานิ ทานาทีนิ ฯ อาทิสทฺเทน สีลภาวนาทีน นวนฺน ปุฺกิริยา-
วตฺถูน คหณ ฯ ปริจยน ปริจโย ฯ จิ จเย สพฺพโต...วาติ
อ ฯ กโต ปริจโย เยน ปุคฺคเลน โส กตปริจโย กตปริจยสฺส
ภาโว กตปริจยตา ฯ สา อาทิ เยส ตานิ กตปริจยตาทีนิ ฯ
อาทิสทฺเทน โพธิสตฺตาทีน ปุพฺพจริยานุสฺสรณาทีน คหณ ฯ
จสทฺโท กลฺลภาวโต จ กต...ทีหิ จาติ โยเชตพฺโพ ฯ
อสงฺขาริกสฺส ภาโว อสงฺขาริกตา ฯ ตโต อาวาสสปฺปายาทิโต
วิปริยาโย ตพฺพิปริยาโย ฯ สสงฺขาริกสฺส ภาโว สสงฺ...กตา ฯ
จสทฺโท อสงฺขาริกตา จ สสงฺขาริกตา จาติ โยเชตพฺโพ ฯ
เอตฺถาติ ทฏพฺพาติ ปเท อาธาโร ฯ พลว...ติยาติ
ปทตฺตย ทฏพฺพาติ อาหฏปเท ตติยาวิเสสน ฯ อิตีติ
เอวมาทีหีติ ปทสฺส สรูป ฯ เอวมาทีหีติ การเณหีติ ปทสฺส
วิเสสน ฯ การเณหีติ ทฏพฺพาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ โสม...
ตตาติ ทฏพฺพาติ ปเท กมฺม ฯ ปฺา...ทูริภาวโต จาติ
อภิ.๘๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 366
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 366

จตุปฺปท ทฏพฺพาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ าณ...ตตาติ

ทฏพฺพาติ ปเท กมฺม ฯ ตพฺพิ...เยนาติ ทฏพฺพาติ ปเท ตติยา-
วิเสสน ฯ อุเป...ตา จาติ ปททฺวย ทฏพฺพาติ ปเท กมฺม ฯ
อาวา...วเสนาติ กลฺลาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ กายจิตฺตานนฺติ
กลฺลาติ ปเท สมฺปทาน ฯ กลฺลภาวโต กต...ทีหิ จาติ ปททฺวย
ทฏพฺพาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ ปุพเฺ พติ ทานาติ ปเท กาล-
สตฺตมี ฯ ทานาทีสูติ กตาติ ปเท อาธาโร ฯ อสงฺ...กตา
สสงฺ...ตา จาติ ปททฺวย ทฏพฺพาติ ปเท กมฺม ฯ ตพฺพิ...
เยนาติ ทฏพฺพาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ ทฏพฺพาติ
กมฺมวาจก ฯ
[๒๔๓] อิทานิ อิเมส อฏนฺน กุสลจิตฺตาน ปาเฏกฺก
ปวตฺตาการวิเส าเปนฺโต อาห ตตฺถาตฺยาทึ ฯตตฺถ เตสฺ
อฎสุ กุสลจิตฺเตสุ ยทา ปน ยสฺมึ กาเล โย ชโน เทยฺย...
หฎปหฎโ อธกโสมนสฺโส อตฺถ.ิ ...อศสีทนฺโต ปเรหิ อนุสสฺ า-
หิโต หุตฺวา ทานาทีหิ.... ตทา อสฺส ชนสฺส ต จิตฺต....ริก
โหติ ฯ
ปนสทฺโท ปกฺขนฺตโร ฯ ทาตพฺโพติ เทยฺโย ฯ อริยติ
อุปลกฺขิยตีติ ธมฺโม ฯ เทยฺโย ธมฺโม เทยฺยธมฺโม อนฺนาทิ
ทสวิธ วตฺถุ ฯ ปฏิคฺคาหโก อาทิ เยส เทสกาลมิตฺตาทีน เต
ปฏิคฺคาหกาทโย ฯ เทยฺยธมฺโม จ ปฏิคฺคาหกาทโย จ เทยฺย...ทโย ฯ
อภิ.๘๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 367
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 367

สมฺปชฺชน สมฺปนฺนภาโว สมฺปตฺติ เทยฺยธมฺมปฏิคฺคาหกาทีน

สมฺปตฺติ เทยฺย...สมฺปตฺติ ฯ อฺ วา โสมนสฺสเหตุนฺติ
สทฺธาพหุลตาวิสุทฺธทิฏิตาทิเภท อฺ โสมนสฺสการณ วา ฯ
วาสทฺโท เทยฺย...สมฺปตฺตึ วา โส...ตุ วาติ โยเชตพฺโพ ฯ
โสมนสฺสสฺส เหตุ โสม...เหตุ ฯ อาคมฺมาติ อุปคมฺม ปฏิจฺจ ฯ
หฏปหฏโติ โสมนสฺสวเสน หฏโ เจว ปหฏโ จ ฯ หฏโ
จ โส ปหฏโ จาติ หฏปหฏโ อธิกโสมนสฺโส ชโน ฯ
อตฺถิ นิทฺนนฺติ ทินฺนสฺส ผล อตฺถิ ฯ อตฺถิ ทินฺน อิติ อาทิ
เตส อตฺถิ ยิฏนฺติอาทีน ตานิ อตฺถิ ทินฺนนฺติอาทีนิ ฯ
อาทิสทฺเทน อตฺถิ ยิฏ อตฺถิ หุต อตฺถิ สุกฏทุกกฺ ฏาน
ผลวิปาโก อตฺถิ อย โลโก อตฺถิ ปโร ลโก อตฺถิ มาตา
อตฺถิ ปตา อตฺถิ สตฺตา โอปปาติกา อตฺถิ โลเก สมณ-
พฺราหฺมณา สมฺมคฺคตา สมฺมาปฏิปนฺนา เย อิมฺจ โลก
ปรฺจ โลก สจฺฉิกตฺวา สย อภิฺาย อุปสมฺปชฺช วิหริสฺสนฺตีติ
๑

เอว นวนฺน สมฺมาทิฏิวตฺถูนฺเจว ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺคฏานิยา-

ทีนฺจ คหณ ฯ นยน ปวตฺตน สมฺพชฺฌน นโย อตฺถิ
ทินฺนนฺติอาทีน นโย วโส อตฺถิ ทินฺนนฺติอาทินโย ฯ ปวตฺตตีติ
ปวตฺตา อตฺถิ ทินฺนนฺติอาทินเยน ปวตฺตา อตฺถิ ทิ...ปวตฺตา ฯ
สมฺมา าเยน ปวตฺตา ทิฏิ สมฺมาทิฏิ ฯ ปุรกฺขิตฺวาติ
สหชาต ปุพฺพงฺคม กตฺวา ฯ น สสีทตีติ อสสีทนฺโต ฯ
๑. เยภุยฺเยน...สย อภิฺา สจฺฉิกตฺวา ปเวเทนฺตีติ ทิสสฺ ติ ฯ
อภิ.๘๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 368
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 368

น อุสฺสาหิโต อนุสฺสาหิโต ฯ เอตฺถ เทยฺยธมฺเม...หฏปหฏโติ

เอตฺตาวตา อิมสฺส โสมนสฺสสหคตภาวมาห สมฺมาทิฏึ
ปุรกฺขิตฺวาติ าณสมฺปยุตฺตภาว อสสีทนฺโต อนุสสฺ าหิโตติ
ปททฺวเยน อสงฺขาริกภาวมาห ฯ
ตตฺถาติ นิทฺธารณ ฯ ต จิตฺตนฺติ นิทฺธารณิย ฯ ยทาติ
กโรตีติ ปเท กาลสตฺตมี ฯ โย ชโนติ กโรตีติ ปเท กตฺตา ฯ
เทยฺย...ปตฺตึ โสมนสฺสเหตุนฺติ ปททฺวย อาคมฺมาติ ปเท กมฺม ฯ
อฺ วาติ โสม...เหตุนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ อาคมฺมาติ
หฏปหฏโติ ปเท ปุพพฺ กาลกิริยา ฯ หฏปหฏโ อส...
หิโตติ ปทตฺตย ชโนติ ปทสฺส วิเสสน ฯ อตฺถ.ิ ..วตฺตนฺติ
สมฺมาทิฏินฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ สมฺมาทิฏินฺติ ปุรกฺขิตฺวาติ
ปเท กมฺม ฯ ปุรกฺขิตฺวาติ อสสีทนฺโตติ ปเท ปุพพฺ กาลกิริยา ฯ
ปเรหีติ อนุสฺสาหิโตติ ปเท กตฺตา ฯ ทานาทีนิติ ปุฺานีติ
ปทสฺส วิเสสน ฯ ปุฺานีติ กโรตีติ ปเท กมฺม ฯ ตทาติ
โหตีติ ปเท กาลสตฺตมี ฯ อสฺสาติ จิตฺตนฺติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ
ตนฺติ จิตฺตนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ จิตฺตนฺติ โหตีติ ปเท ปกติ-
กตฺตา โสม...คตนฺติ ปท โหตีติ ปเท วิกติกตฺตา ฯ
[๒๔๔] ยทา ปน วุตฺตนเยเนว หฏตุฏโ ชโน สมฺมา-
ทิฏึ...สสีทมาโน วา ปเรหิ วา อุสสฺ าหิโต กโรติ ตทา
อสฺส ชนสฺส ตเทว...โหติ ฯ
อภิ.๘๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 369
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 369

ปนสทฺโท วิเสสตฺโถ ฯ วุตฺตนเยเนวาติ เทยฺยธมฺมปฏิคฺ-

คาหกาทิสมฺปตฺตึ อฺ วา โสมนสฺสเหตุ อาคมฺมาติ เอว
วุตฺตนเยน ฯ วุตฺโต นโย วุตฺตนโย ฯ เอวสทฺโท อฺ นย
นิวตฺเตติ ฯ อปสทฺโท อรุจิสูจโน ฯ มุจฺจยิตฺถาติ มุตฺโต ฯ มุจ
โมจเน ภาวกมฺเมสุ ต อิติ กมฺเม โต ภุชาทีนมนฺโต โน
ทฺวิ จ ฯ จชน จาโค มุตโฺ ต จาโค เยน โส มุตฺตจาโค
น มุตฺตจาโค อมุตฺตจาโค อทานสีโล ชโน อมุตฺตจาคสฺส
ภาโว อมุตฺตจาคตา สา อาทิ ยาส อนธิมุตฺตตาทีน ตา
อมุตฺตจาคตาทโย ฯ อาทิสทฺเทน สีลสมฺปทาทีสุ อนธิมุตฺตตาทีน
คหณ ฯ วสน สมฺพชฺฌน วโส อมุตฺตจาคตาทีน วโส
อมุตฺต...วโส ฯ สสีทตีติ สสีทมาโน ฯ สปุพฺโพ สิท
อวสีทเน วตฺตมาเน มานนฺตา ฯ วาสทฺโท สกฏาเน ิโต ฯ
ปเรหิ วาติ เอตฺถ วาสทฺโท อุสฺสาหิโต วาติ โยเชตพฺโพ ฯ
กโรติ ทานาทีนิ ปุฺานีติ สมฺพนฺโธ ฯ ตทา อสฺสาติ เฉโท ฯ
ตเทวาติ โสมนสฺสสหคตาทินา ตสทิสตาย วุตฺต ฯ โหติ ตสทิเสป
ตโวหาโร ยถา สาเยว ติตฺติ ตานิเยว โอสธานีติ ฯ สสีท-
มาโน อุสฺสาหิโตติ ปททฺวเยน สสงฺขาริกต ทสฺเสสิ ฯ เสส
วุตฺตนยเมว ฯ
ยทาติ กาลสตฺตมี ฯ วุตฺตนเยเนวาติ หฏตุฏโติ ปเท
ตติยาวิเสสน ฯ หฏตุฏโ  สสีทมาโน อุสฺสาหิโตติ ปทตฺตย
อภิ.๘๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 370
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 370

ชโนติ ปทสฺส วิเสสน ฯ สมฺมาทิฏ ินฺติ ปุรกฺขติ ฺวาติ ปเท

กมฺม ฯ ปุรกฺขิตฺวาปติ สสีทมาโนติ ปเท ปุพฺพกาลกิริยา ฯ
อมุ...เสนาติ สสีทมาโนติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ ปเรหีติ อุสฺสา-
หิโตติ ปเท กตฺตา ฯ ตทาติ กาลสตฺตมี ฯ อสฺสาติ จิตฺตนฺติ
ปเท สมฺพนฺโธ ฯ ตเทวาติ จิตฺตนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ จิตฺตนฺติ
โหตีติ ปเท ปกติกตฺตา ฯ สสงฺขาริกนฺติ วิกติกตฺตา ฯ
[๒๔๕] ยทา ปน าติ...วนฺทนฺติ วา ตทา เตส ตติย
จิตฺต อุปฺปชฺชติ ฯ
ปนสทฺโท วิเสสตฺโถ ฯ อย ชโน อมฺหาก พนฺธูติ
าตพฺโพติ าติ ฯ า อิติ ิต ฯ อิตฺถิยมติยโว วาติ ติ ฯ
กิเลสาทโย ชเนตีติ ชโน ปุคฺคโล าติ จ โส ชโน จาติ
าติชโน ฯ ปฏิปชฺชน อาจรณ ปฏิปตฺติ ภิกฺขุ ทิสฺวา เทยฺย-
ธมฺมปริจฺจชวนฺทนาทิ ฯ ปสฺสิยเต ทสฺสน ปฏิปตฺติยา ทสฺสน
ปฏิ...สน ฯ ปริจยน อนฺตีติ พาลา ฯ อสฺสสิตปสฺสสิตมตฺเตเนว
ชีวนฺติ น ปฺาชีวิเตนาติ อธิปฺปาโย ฯ พลนฺตีติมสฺส
วิวรณ อนนฺตีติ ฯ อน ปาณเน ปาณน สสน อนฺติ ภูวาทิโต
อ ฯ ทรนฺติ กีฬนวเสน ภูมึ วิลิขนฺตีติ ทารกา กุมารา ฯ
ทร วิทารเณ ณฺวุปจฺจโย วุฑฺฒิ อนกา ยุณฺวูน ฯ พาลา
จ เต ทารกา จาติ พาลทารกา ฯ เต ปน อิธ อตฺถิ ทินฺนนฺติ-
อภิ.๘๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 371
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 371

อาทินยปฺปวตฺตาย ทิฏิยา อภาเวน อสฺชาตพุทฺธิโน ทารกา ฯ

ปากฏวเสน เจตฺถ พาลทารกคฺคหณ ฯ สหสา กรณาทิกาเล ปน
อิตเรสมฺป าณวิปฺปยุตฺตจิตฺต โหตีติ ฯ โสมนสฺส ชาต
เอเตสนฺติ โสมนสฺสชาตา ฯ สหสาติ เวคสา สีฆ สีฆ ทาตุกามตา-
อุปฺปตฺติสมกาลเมวาติ อตฺโถ ฯ หตฺเถ คต ปวตฺต โภชนาทิก
หตฺถคต ฯ เอตฺถ จ ปฏิปตฺติทสฺสเนนาติ อิมินา ปเรส ปโยคา-
ภาวมาห ชาตปริจยาติ อตฺตโน ปโยคาภาว อุภเยนป อิมสฺส
อสงฺขาริกภาว ทีเปติ ฯ พาลทารกา สหสาติ จ อิเมหิ าณ-
วิปฺปยุตฺตภาวมาห ภิกฺขู...ชาตาติ โสมนสฺสสหคตภาว ฯ
อถวา ฯ ปฏิปตฺติ...ปริจยาติ อิมินา อสงฺขาริกภาว พาล-
ทารกา ภิกฺขู...ชาตาติ จ อิเมหิ าณวิปฺปยุตฺตโสมนสฺสสหคต-
ภาวานฺจ ทีปตตฺตา สหสาติ วจเนน ยถาวุตฺตเมว าณ-
วิปฺปยุตฺตอสงฺขาริกภาว ปกาเสติ ฯ เอว สติ ปฏิโลมโต
โสมนสฺสสหคตาภาโว ทสฺสิโต โหติ ฯ อนุโลมโต ปน ทสฺสเนน
โสมนสฺสชาตาติ อิมินา โสมนสฺสสหคตภาว สหสาคหเณน จ
าณวิปฺปยุตฺตาสงฺขาริกภาเว ทีเปติ ฯ ปฏิปตฺติ...ทิสฺวาติ
เอตฺตาวตา ปน โสมนสฺสสหคตาทิภาวสฺส การณ วุตฺตนฺติ
อภิธมฺมาวตารฏีกา ฯ
ยทาติ กาลสตฺตมี ฯ าติชนสฺสาติ ปฏิปตฺตีติ ปเท
สมฺพนฺโธ ฯ ปฏิ...เนนาติ ชาตาติ ปเท ตติยาวิเสสน เหตุ
อภิ.๘๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 372
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 372

วา ฯ ชาตปริจยาติ พาลทารกาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ พาลทารกาติ

ทิสฺวา ททนฺติ วา วนฺทนฺติ วาติ ปทตฺตเย กตฺตา ฯ ภิกฺขูติ
ทิสฺวาติ ปเท กมฺม ฯ ทิสฺวาติ ททนฺติ วา วนฺทนฺติ วาติ
ปททฺวเย ปุพฺพกาลกิริยา ฯ โสม...ชาตาติ พาลทารกาติ ปทสฺส
วิเสสน ฯ สหสาติ ททนฺติ วา วนฺทนฺติ วาติ ปททฺวเย
ตติยาวิเสสน ฯ ยกิฺจิเทวาติ หตฺถคตนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
หตฺถคตนฺติ ททนฺตีติ ปเท กมฺม ฯ ททนฺติ วา วนฺทนฺติ วาติ
ปททฺวย กตฺตุวาจก ฯ ตทาติ กาลสตฺตมี ฯ ตติยนฺติ จิตฺตนฺติ
ปทสฺส วิเสสน ฯ จิตฺตนฺติ อุปฺปชฺชตีติ ปเท กตฺตา ฯ
[๒๔๖] ยทา ปน เทถ วนฺทถ อิติ าตีหิ อุสฺสาหิตา
พาลทารกา เอว ตถา ปฏิปชฺชนฺติ กโรนฺติ ตทา จตุตฺถ จิตฺต
อุปฺปชฺชติ ฯ
ปนสทฺโท วิเสสตฺโถ ฯ ตุเมฺห เทถ วนฺทถ อิตีติ อุสฺสา-
หิตาติ ปเท อาธาโร ฯ าตีหีติ อุสฺสาหิตาติ ปเท กตฺตา ฯ
อุสฺสาหิตาติ พาลทารกาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ เอวสทฺโท
อปเทโส ฯ
[๒๔๗] ยทา ปน...อภาว อาคมฺม จตูสุ วิกปฺเปสุ วาเรสุ
โสมนสฺสรหิตา ชนา โหนฺติ...อุปฺปชฺชนฺติ ฯ
อฺเสนฺติ เทยฺย...ปตฺติโต อฺเส สทฺธาพหุลตาวิสุทฺธ-
ทิฏิตาอานิสสทสฺสาวิตาทีน ฯ วาสทฺโท อสมฺปตฺตึ วา อภาว
อภิ.๘๒
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 373
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 373

วาติ โยเชตพฺโพ ฯ โสมนสฺสสสฺส เหตุ โสม...เหตุ ฯ โสมนสฺสรหิตา

ปุคฺคลา โหนฺติ ปุฺ กโรนฺตาติ อธิปฺปาโย ฯ
อสมฺปตฺตึ อภาวนฺติ ปททฺวย อาคมฺมาติ ปเท กมฺม ฯ
อาคมฺมาติ รหิตาติ ปเท ปุพฺพกาลกิริยา ฯ อิติสทฺโท สมา-
ปนฺโน ฯ
[๒๔๘] อฏปติ ปเท ปสทฺเทน ทส...วเสน อฏกถาย
อาคตทสปุฺกิริยาทีน วเสน อเนกวิธตฺต สมฺปณฺเฑติ
อาจริโย ฯ
กตฺตพฺพาติ กิริยา ปุฺานิ จ ตานิ กิริยานิ จาติ
ปุฺกิริยานิ ทส จ า ปุฺกิริยา จาติ ทสปุฺกิริยา
ทส...ริยา อาทิ เยส โคจราทีน เต ทสปุฺกิริยาทโย ทส...ทีน
วโส ทส...วโส ฯ อเนโก วิโธ ปเภโท เยส จิตฺตาน ตานิ
อเนกวิธานิ อเนกวิธาน ภาโว อเนกวิธตฺต ฯ
อฏปติ ปเทติ ปสทฺเทนาติ ปเท อาธาโร ฯ ปสทฺเทนาติ
สมฺปณฺเฑตีติ ปเท กรณ ฯ ทส...เสนาติ อเนกาติ ปเท
ตติยาวิเสสน ฯ อเน...ธตฺตนฺติ สมฺปณฺเฑตีติ ปเท กมฺม ฯ
[๒๔๙] อตฺตโน วจน ปรวจเนน สาเธนฺโต ตถาหิ-
ตฺยาทิมาห ฯ ตถาหิ เตเนว การเณน สจฺจ วา กเมน...วิโทติ
วจน อาจริยา วทนฺติ ฯ กเมน ปุฺ...โต เจว อิมานิ จิตฺตานิ
นยโกวิโท คเณยฺย ฯ
อภิ.๘๒
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 374
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 374

ตถาหีติ กรณตฺเถ นิปาโต ฯ เตเนว ปุฺกิริยาทิเสน

อเนกวิธตฺตสฺส สมฺปณฺฑนกรณาติ อตฺโถ ฯ ทุติเย ทฬฺหีกรณตฺเถ
นิปาโต ฯ สจฺจนฺติ อตฺโถ ฯ เต อานิสสา วสนฺติ เอตฺถ
ปุฺเสูติ วตฺถูนิ ฯ วส นิวาเส หนาทีหิ ณุตโวติ ตุ กฺวจาทินา
สตการสฺส ตฺถาเทโส ฯ ปุฺานิ จ ตานิ วตฺถูนิ จาติ
ปุฺวตฺถูนิ ฯ โคจโร จ อธิปติ จ โคจราธิปติ ฯ จสทฺโท
ปุฺวตฺถูหิ จ โค...หิ จาติ โยเชตพฺโพ ฯ หีน อาทิ เยส
ตานิ หีนาทีนิ กมฺมฺจ หีนาทีนิ จ กมฺมหีนาทีนิ ฯ เจวาติ
นิปาตสมุทาโย สกฏาเน ิโต ฯ อฺตฺถ จาปติป อตฺถิ ฯ
นยน จิตฺตสฺส ปุฺกิริยาทิวเสน ปวตฺตน นโย คณนสงฺขาโต
นโย ฯ กุยฺยเต กถิยเต ชเนหีติ โก วาจาสงฺขาโต สทฺโท ฯ
กุ สทฺเท สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี วาติ อ ฯ กุ วาจ วิทติ ชานาตีติ
โกวิโท ฯ กุสทฺทุปปโท วิท ชานเน อปจฺจโย เตสุ วุฑฺฒีติ-
อาทินา อุสฺโส ฯ นเย โกวิโท เฉโก นยโกวิโท ฯ
กเมนาติ คเณยฺยาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ ปุฺ...โต
เจวาติ ปทตฺตย คเณยฺยาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ นยโกวิโทติ
คเณยฺยาติ ปเท กตฺตา ฯ อิตีติ วจนนฺติ ปทสฺส สรูป ฯ
[๒๕๐] ตมตฺถ วิตฺถาเรนฺโต อาห อิมานิตฺยาทึ ฯ หิ
สจฺจ อิมานิ อฏ จิตฺตานิ...ทส อิติ กตฺวา กรณโต
อสีติจิตฺตานิ โหนฺติ ตานิ จ อสีติจิตฺตานิ ฉสุ...สตานิ โหนฺติ
อภิ.๘๒
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 375
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 375

อธิปติ...ภาวโต ตานิ าณวิปฺปุตฺตานิ ติณฺณ...สตานิ ตถา...

นวสตานิ อิติ เอว อธิ...ฉสตานิ โหนฺติ ตานิ จิตฺตานิ กาย...
ตานิ จ จิตฺตานิ หีน...สหสฺสานิ โหนฺตีติ โยชนา ฯ
หิสทฺโท วิตฺถาโร ฯ ปูชผล ชเนนฺติ นิพฺพตฺเตนฺตีติ
ปุฺานิ ฯ ปูชสทฺทุปปโท ชน ชนเน วชาทีหีติอาทินา ยปจฺจโย
เตสุ วุฑฺฒีติอาทินา ชโลโป นยสฺส โ จ สฺส ทฺวิตฺต ฯ
อตฺตสนฺตาน ปุเนนฺติ โสเธนฺตีติ ปุฺานิ ฯ ปุ ปวเน ปวน
โสธน วชาทีหิ...นิปจฺจนฺเตติ โย นการาคโม จ เตสุ วุฑฺฒีติ-
อาทินา ยนสฺส โ ทฺวติ ฺต ฯ กตฺตพฺพาติ กิริยา ปุฺานิ
จ ตานิ กิริยานิ จาติ ปุฺกิริยานิ ปุฺกิริยานิ จ ตานิ
วตฺถูนิ จาติ ปุฺ...วตฺถนู ิ ทส จ ตานิ ปุฺกิริยาวตฺถูนิ
จาติ ทส...วตฺถูนิ ทสปุฺกิริยาวตฺถูน วโส เภโท ทส....
วโส ฯ ปวตฺติยเต ปวตฺตน ฯ อิติ กตฺวาติ เอว กรณโต ฯ
ปุพฺพกาเลติอาทิสุตฺเต วาสทฺเทน เหตฺวตฺเถ ตฺวา ฯ จสทฺโท
วิเสสตฺโถ ฯ ฉหิ คุณิตานิ ฉคุณิตานิ ฯ สห อสีติยา จิตฺเตหิ
วตฺตนฺตีติ สาสีติกานิ ฯ กฺวจิ สมาสนฺตาทินา กปจฺจโย ฯ
อิมานิ อฏาติ ปททฺวย จิตฺตานีติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
จิตฺตานีติ โหนฺตีติ ปเท ปกติกตฺตา ฯ ทส...วเสนาติ ปวตฺตนโตติ
ปเท ตติยาวิเสสน ฯ ปวตฺตนโตติ กตฺวาติ ปเท เหตุ ฯ
ปจฺเจกนฺติ กตฺวาติ ปเท กิริยาวิเสสน ฯ ทสทสาติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
อภิ.๘๒
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 376
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 376

อิตีติ กตฺวาติ ปเท อากาโร ฯ กตฺวาติ อสีตีติ ปเท เหตุ ฯ

อสีติจิตฺตานีติ โหนฺตีติ ปเท วิกติกตฺตา ฯ ตานีติ โหนฺตีติ
ปเท ปกติกตฺตา ฯ ฉสูติ อารมฺมเณสูติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
อารมฺมเณสูติ ปวตฺตนโตติ ปเท อาธาโร ฯ ปวตฺตนโตติ
ฉคุณิตานีติ ปเท เหตุ ฯ ปจฺเจกนฺติ ฉคุณิตานีติ ปเท กิริยา-
วิเสสน ฯ ฉคุณิตานีติ ตานีติ ปทสฺส วิเสสน ฯ สาสีติกานีติ
สตานีติ ปทสฺส วิเสสน ฯ จตฺตาริ สตานีติ โหนฺตีติ ปเท
วิกติกตฺตา ฯ
[๒๕๑] อธิปติเภเทน ปน คเณตพฺพาน าณ...ภาวโต ตานิ
จิตฺตานิ ติณฺณ... ตถา อธิปติเภเทน คเณตพฺพานิ าณ...โหนฺติ
ตานิ จิตฺตานิ กาย...หสฺสานิ โหนฺติ ฯ
อธิปตีน เภโท อธิปติเภโท ฯ ปนสทฺโท วิเสสตฺโถ ฯ
จตฺตาฬีสาย อธิก จตฺตาฬีสาธิก ฯ เทฺว สตานิ ทฺวสิ ต ฯ
จตฺตาฬีสาธิก ทฺวิสต จตฺตาฬีสาธิกทฺวิสต จตฺตาฬีสาธิกทฺวิสต
ปริมาณ เยส ตานิ จตฺตาฬีสาธิกทฺวิสตปริมาณานิ ฯ วีมสา
เอว อธิปติ วีมสาธิปติ วีมสาธิปตินา สมาโยโค วีม...โยโค
วีมสาธิปติสมาโยคสฺส อภาโว วีม...ภาโว ฯ ตานีติ จตฺตาฬี-
สาธิกทฺวิสตานิ าณวิปฺปยุตตจิตฺตานิ ฯ วเสนาติ เภเทน ฯ ตีหิ
คุณิตานิ ติคุณิตานิ ฯ วีสาย อธิกานิ วีสาธิกานิ ฯ ตถาติ ยถา
าณวิปฺปยุตฺตานิ อธิปติเภเทน คเณตพฺพานิ ตถา คเณตพฺพานีติ
อภิ.๘๒
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 377
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 377

อธิปฺปาโย ฯ จสทฺโท น เกวล าณวิปฺปยุตฺตานิ อธิปติวเสน

คุณิตานีติ าเปติ ฯ จตูหิ คุณิตานิ จตุคุณิตานิ ฯ สห สฏิยา
วตฺตนฺตีติ สสฏิกานิ ฯ ยทาทินา สหสฺส โส ฯ กฺวจิ สมาทินา
กปจฺจโย ฯ สห อสีติยา วตฺตนฺตีติ สาสีติกานิ ฯ จสทฺโท
สหสฺสฺจ ฉสตานิ จาติ โยเชตพฺโพ ฯ ตานีติ สหสฺส สาสีติกานิ
ฉสตานิ จิตฺตานิ ฯ กาโย จ วจี จ มโน จ กายวจีมนานิ
กายวจีมเนสุ ปวตฺตานิ กมฺมานิ กาย...กมฺมานิ กายวจีมโน-
กมฺมานิ อิติ สงฺขาตานิ กาย...ขาตานิ กายวจี...สงฺขาตานิ
กมฺมานิ กาย...กมฺมานิ กายวจี...กมฺมาน ติก กาย...ติก
กาย...ติกสฺส วโส กาย...วโส ฯ จตฺตาฬีสาย อธิกานิ
จตฺตาฬีสาธิกานิ ฯ ตานีติ จตฺตาฬีสาธิกานิ ปฺจสหสฺสานิ
จิตฺตานิ ฯ จสทฺโท วิเสสตฺโถ ฯ หีนฺจ มชฺฌมิ ฺจ ปณีตฺจ
หีนมชฺฌิมปฺปณีตานิ เตส เภโท หีน...เภโท ฯ วีสฺจ สตฺจ
วีสสต วีสสเตน อธิกานิ วีส...กานิ วีสสตาธิกานิ ปณฺณรส-
สหสฺสานิ วีสสตา...หสฺสานิ ฯ
อธิปติเภเทนาติ คเณตพฺพานนฺติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
คเณตพฺพานนฺติ าณ...ตานนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ าณ...
ตานนฺติ สมาโยคาติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ จตฺตา...านนฺติ าณ...
ตานนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ วีมสา...ภาวโตติ ติคุณิตานีติ ปเท
เหตุ ฯ ตานีติ ลิงฺคตฺโถ ฯ ติณฺณนฺติ อธิปตีนนฺติ ปทสฺส
อภิ.๘๒
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 378
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 378

วิเสสน ฯ อธิปตีนฺนติ วเสนาติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ วเสนาติ

ติคุณิตานีติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ ติคุ...ตานีติ ปทตฺตย ตานีติ
ปทสฺส วิเสสน ฯ ตถาติ นิปาโต ฯ าณสมฺปยุตฺตานีติ
ลิงฺคตฺโถ ฯ จตุนฺนนฺติ อธิปตีนนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ อธิปตีนนฺติ
วเสนาติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ วเสนาติ จตุ...ตานีติ ปเท ตติยา-
วิเสสน ฯ จตุ...ตานีติ ปท าณ...ตานีติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
อิติ เอวนฺติ สหสฺสนฺตฺยาทีน สรูป ฯ อธิ...เสนาติ สหสฺสนฺ-
ตฺยาทีสุ ตติยาวิเสสน ฯ สหสฺส ฉสตานีติ ปททฺวย โหนฺตีติ ปเท
กตฺตา ฯ สาสีติกานิ จาติ ฉสตานีติ ปทสฺส วิเสสน ฯ ตานีติ
โหนฺตีติ ปเท ปกติกตฺตา ฯ กาย...วเสนาติ ติคุณิตานีติ ปเท
ตติยาวิเสสน ฯ ติคุณิตานีติ ตานีติ ปทสฺส วิเสสน ฯ จตฺตา...
กานีติ ปฺจ...สานีติ ปทสฺส วิเสสน ฯ ปฺจ...สานีติ
โหนฺตีติ ปเท วิกติกตฺตา ฯ ตานิ จาติ โหนฺตีติ ปเท ปกติ-
กตฺตา ฯ หีน...เภทโตติ ติคุณิตานีติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
ติคุณิตานีติ ตานีติ ปทสฺส วิเสสน ฯ วีส...สหสฺสานีติ โหนฺตีติ
ปเท วิกติกตฺตา ฯ
[๒๕๒] กามาวจรกุสลจิตฺตานิ วีสสตาธิกปณฺณรสสหสฺสานีติ
อิท ตยา วุตตฺ  ฯ อาจริยพุทฺธทตฺตตฺเถเรน ปน สตฺตรสสหสฺสานิ
เทฺว สตานิ อสีติ จาติ วุตฺต ฯ ตยา วุตฺตวจเนน อสทิส ต วจน
กถ วุตฺนฺติ มนสิกตฺวา อาห ย ปนาติอาทึ ฯ สตฺตรส...
อภิ.๘๒
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 379
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 379

ทิเสติ ย ปน วจน อาจริยพุทฺธทตฺตตฺเถเรน อภิธมฺมาวตาเร

วุตฺต ต วจน อาจริเยน อธิ...วเสน วุตฺต อิติ ทฏพฺพ ฯ
กามาวจรปุฺานิ สตฺตรสสหสฺสานิ เทฺวสตานิ อสีติ จ ภวนฺติ
อิติ ปณฺฑิโต วินิทฺทิเส ฯ
ปนสทฺโท วิเสสตฺโถ ฯ พุทฺธทตฺโต อิติ เถโร พุทฺธทตฺตตฺ-
เถโร อาจริโย จ โส พุทธฺ ทตฺตตฺเถโร จาติ อาจริยพุทฺธทตฺตตฺ-
เถโร วิเสสนปุพฺพปโท ฯ จสทฺโท สมุจฺจโย ฯ คณนสฺส
ปริหานิ คณ...หานิ ฯ อนาทิยิตฺวาติ อคฺคเหตฺวา อคเณตฺวา ฯ
อาปุพฺโพ ทา คหเณ ตฺวา ทิวาทิโต โยติ โย กฺวจิ ธาตูติ-
อาทินา ธาตฺวนฺตสฺสิ เตสุ วุฑฺฒาทินา อิอาคโม ฯ น อาทิยิตฺวา
อนาทิยิตฺวา ฯ สเร อน ฯ อนาทยิตฺวาติป อตฺถิ ฯ ต น สุนทฺ ร ฯ
สวน สนฺทน คณนสฺส ปวตฺตน โสต ฯ ปตตีติ ปติตา
อธิปติคณนา คณนสฺส โสเต ปติตา โสตปติตา ฯ วสน
สมฺพชฺฌน วโส โสตปติตาย วโส โสต...วโส ฯ
ยนฺติ วจน วุตฺตนฺติ ปเท กมฺม ฯ อาจริ...เถเรนาติ
วุตฺตนฺติ ปเท กตฺตา ฯ สตฺต...ติ จาติ กามา...ปุฺานีติ
ปทสฺส วิเสสน ฯ กามา...านีติ ภวนฺตีติ ปเท กตฺตา ฯ
อิตีติ วินิทฺทิเสติ ปเท อากาโร ฯ อิตีติ ยนฺติ ปทสฺส สรูป ฯ
ตนฺติ วุตฺตนฺติ ปเท กมฺม ฯ อธิ...เสนาติ ปริหานินฺติ ปเท
ตติยาวิเสสน ฯ คณ...หานินฺติ อนาทิยิตฺวาติ ปเท กมฺม ฯ
อภิ.๘๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 380
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 380

อนาทิยิตฺวาติ วุตฺตนฺติ ปเท ปุพฺพกาลกิริยา ฯ โต...เสนาติ

วุตฺตนฺติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ อิตีติ ทฏพฺพนฺติ ปเท
อากาโร ฯ
[๒๕๓] อิมานิ อฏ จิตฺตานิ ทสปุฺกิริยาทิวเสน
วีสสตาธิกปณฺณรสสหสฺสานิ โหนฺตุ กาลเทสาทิเภเทน ปน
กติปฺปมาณานีติ อาห กาลาตฺยาทึ ฯ กาลเทสาทิเภเทน ปน เนส
กามาวจรกุสลาน เภโท อปฺปเมยฺโยว ปเมตุ อสกฺกุเณยฺโย เอว ฯ
กาโล จ เทโส จ กาลเทสา เต อาทิ เยส เต กาล-
เทสาทโย เตส เภโท กาล...เภโท ฯ กาโล อตีตาทิโก ฯ
เทโส อนนฺตจกฺกวาโฬ ฯ อาทิสทฺเทน สนฺตานาทิเภเท สงฺคณฺหาติ ฯ
ปนสทฺโท วิเสสตฺโถ ฯ ภิชฺชน เภโท ฯ ปเมตุ น อรหตีติ
อปฺปเมยฺโย ฯ เอวสทฺโท ปมาณ นิวตฺเตติ ฯ
กาล...เทนาติ เภโทติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ เนสนฺติ
เภโทติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ เภโทติ ลิงคฺ ตฺโถ ฯ อปฺปเมยฺโยวาติ
เภโทติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
[๒๕๔] กามาวจรกุสลจิตฺตานีติ ปเท วจนตฺถ ทสฺเสนฺโต
กุจฺฉิเตตฺยาทิมาห ฯ ยานิ จิตฺตานิ กุจฺฉิเต ปาปธมฺเม สลยนฺติ
กมฺเปนฺติ อิติ ตสฺมา ตานิ จิตฺตานิ กุสลานิ วา สลยนฺติ
หึเสนฺติ วิทฺธเสนฺติ อิติ ตสฺมา กุสลานิ วา สลยนฺติ อปคเมนฺติ
อิติ ตสฺมา ตานิ จิตฺตานิ กุสลานีติ โยชนา ฯ
อภิ.๘๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 381
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 381

กุ อิติ นิปาตสฺส กุจฺฉิตปาปกาทิอเนกตฺถสฺส วาจกตฺตา

กุจฺฉิเตติ วิวรติ ฯ กุจฺฉิตสทฺทสฺส อนิฏรูปสฺสาป วาจกตฺตา
ปาปธมฺเมติ ปธานปท ปกฺขิตฺต ฯ ยทา ปน กุสทฺโท ภูมิสทฺท-
วาจโก ตทา กุ อิติ สทฺโท กิตปท ภวติ ฯ อิธ ปน
กุสทฺโท กุจฺฉิเตติ วิวรณโต นิปาตปท ภวติ ฯ ทุฏ กุ กุจฺฉายนฺติ
รูปสิทฺธิ ฯ ทุฏ กุ อิจฺเจเต กุจฺฉิตตฺเถติ สทฺทนีติ ฯ กุ ปาเป-
สตฺถกุจฺฉเนติ อภิธานปฺปทีปกา ฯ กุจฺฉิตพฺพาติ กุจฺฉิตา เย
ปาปธมฺมา วิฺูหิ กุจฺฉิตพฺพา ครหิตพฺพา อิติ ตสฺมา เต
ปาปธมฺมา กุจฺฉิตา ฯ กุส ครหาย ภาวกมฺเมสุ ต กฺวจิ
ธาตูติอาทินา ธาตฺวนฺตสฺส จฺโฉ ยถาคมมิกาโร ฯ อปายาทิทุกฺข
ปาเปนฺตีติ ปาปา ปาปา จ เต ธมฺมา จาติ ปาปธมฺมา ฯ
สลยนฺติ...อปคเมนฺตีติ วา กุสลานีติ อิท นิพฺพจน เหตุกตฺตุวเสน
กถิต ฯ กมฺเปนฺติ หึเสนฺตึ อปคเมนฺตีติ ปทตฺตย สลยนฺตีติ
ปทสฺส อตฺถวิวรณ ฯ ตตฺถ ตีสุ ปเทสุ กมฺเปนฺตตี ิ ปท ตทงฺค-
วเสน ปาปธมฺเม ปชหนฺต กามาวจรกุสล สนฺธาย วิวรติ ฯ
หึเสนฺตีติ วิกฺขมฺภนวเสน ปาปธมฺเม ปชหนฺต มหคฺคตกุสล สนฺธาย
วิวรติ ฯ อปคเมนฺตีติ สมุจฺเฉทวเสน ปาปธมฺเม ปชหนฺต
โลกุตฺตรกุสล สนฺธาย วิวรติ ฯ วาสทฺโท วิกปฺปตฺโถ ฯ เตน
สลยนฺติ กมฺเปนฺตีติ กุสลานิ สลยนฺติ หีเสนฺตีติ วา กุสลานิ
สลยนฺติ อปคเมนฺตีติ วา กุสลานีติ วา อิท นิพฺพจน าปต ฯ
อภิ.๘๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 382
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 382

สลยนฺตีติ สล กมฺปนาทีสุ อนฺติวิภตฺติ ธาตูติ เณณยาติอาทินา

ณโย การิตานณฺโณโลป ฆฏาทีน วาติ สุตฺเต วาสทฺเทน
วุฑฺฒิ น โหติ นเย กฺวจิ ธาตูติอาทินา อนฺติยา อการโลโป ฯ
กมฺป กมฺปเน ธาตูหิ เณ...เหตฺวตฺเถติ เณ อนฺติ ฯ หึส
วิทฺธสเน อนฺติ เณ ฯ สลยนฺติ หึเสนฺตีติ อิท ปน นิพฺพจน
สุทฺธกตฺตุวเสนป เวทิตพฺพ ฯ หึเสนฺตีติ พาธนฺติ ฯ เตน สจฺจ-
สงฺเขปฏีกาทีสุ สลยติ หึเสตีติ กุสลนฺติ วุตฺต โหติ ฯ หึส
จุราทิโต เณณยา ฯ อปปุพฺโพ คมุ อปคมเน อปคมน
อปนยน อนฺติ ธาตูหีติอาทินา เณ ฯ กุสทฺทุปปโท สล
กมฺปนาทีสุ วตฺตติ ฯ สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี วาติ อ ฯ ปรมตฺถ-
สารมฺชุสาย ปน สลธาตุสฺส สวรณสฺสาป วาจกตฺตา กมฺเปนฺตีติ
วุตฺต กมฺปธาตุสฺส จลนสฺสาป วาจกตฺตา หึเสนฺตีติ วุตฺต
หึสธาตุสฺส วธสฺสาป วาจกตฺตา อปคเมนฺตีติ วุตฺตนฺติ เกจิ วทนฺติ ฯ
กมฺปธาตุสฺส ทุวิธตฺถตฺตา กมฺเปนฺติ หึสนฺติ กมฺเปนฺติ อปคเมนฺตีติ
อปเรติ วุตฺต ฯ ต น ยุตตฺ  ฯ กสฺมา ฯ อิธ วาสทฺทสฺส
อตฺถิภาวโต ฯ ยทิ ปน วาสทฺโท นตฺถิ โส อตฺโถ วตฺตพฺโพ ฯ
หีนมชฺฌิมปฺปณีตวเสน วุตฺตนฺติ อาจริยา กเถนฺติ ฯ เอตเมว หิ
ปมาณ ฯ กามาวจรกุสลาธิการตฺตาปติ จ วุตฺต ฯ ตมฺป น
ยุตฺต ฯ กสฺมา ฯ อิมสฺส นิพฺพจนสฺส สพฺพกุสลสาธารณตฺตา
เจว อุปริ กุสลสทฺทสฺส อฺสฺส นิพฺพจนสฺสาภาวโต จ ฯ สเจ
อภิ.๘๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 383
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 383

ปน อปเร เอว อธิปฺปาย คณฺเหยฺยุ กถ กมฺเปนฺตีติ อิท

สลยนฺตีติ ปทสฺส ธาตฺวตฺถวเสน อตฺถ วิวรติ สล กมฺปเนติ
หิ ธาตุ หึเสนฺติ อปคเมนฺตีติ ทฺวย กมฺเปนฺตีติ ปทสฺส อตฺถวิวรณ
ตตฺถ ทฺวีสุ หึสนฺตีติ อิท ตทงฺควิกฺขมฺภนวเสน ปาปธมฺเม ปชหนฺต
กามาวจรมหคฺคตกุสล สนฺธาย วุตฺต อปคเมนฺตีติ โลกุตฺตรกุสล
สนฺธาย วุตฺตนฺติ เอวฺจ กรเณ สติ กมฺปธาตุสฺส ทุวิธตฺตา
กมฺเปนฺติ หึเสนฺติ กมฺเปนฺติ อปคเมนฺตีติ เอว อปเรส วจน
ยุชฺชติ ฯ อริยวเสน ปน สลยนฺตีติ สลา กุจฺฉิเต สลา
กุสลาติ วุตฺต ฯ ต วิรุทฺธ ฯ กสฺมา ฯ สปทวิคฺคหสฺส
อิธายุตฺตตฺตา ฯ กุจฺฉิเต สลา กุสลาติ หิ นิพฺพจน สปท-
วิคฺคโห ฯ ฏีกายฺจ วุตฺต นิพฺพจน อสปทวิคฺคโห กุมฺภ
กโรตีติ กุมภฺ กาโรติ นิพฺพจน วิยาติ ฯ สลยนฺตีติอาทีสุ ปุริมสฺส
ปุริมสฺส ปจฺฉิม ปจฺฉิม อตฺถวจน กมฺเปนฺตีติ สลยนฺตีติ อิมสฺส
อตฺถวจน วิทฺธเสนฺตีติ อิท กมฺเปนฺตีติ อิมสฺส อปคเมนฺตีติ
วิทฺธเสนฺตีติ อิมสฺสาปติ วุตฺต ฯ ตมฺป วิรุทฺธ ฯ กสฺมา ฯ
วาสทฺทสฺส อตฺถิภาวโต ฯ วิทฺธเสนฺตีติ อิทฺจ หึเสนฺตีติ ปทสฺส
อตฺถ สนฺธาย วุตฺต สิยา ฯ
ยานิ จิตฺตานีติ สลยนฺติ...คเมนฺตีติ ปเทสุ เหตุกตฺตา ฯ
กุจฺฉิเตติ ปาปธมฺเมติ ปทสฺส วิเสสน ฯ ปาปธมฺเมติ สล...
คเมนฺตีติ ปเทสุ กมฺม ฯ อิตีติ สภาวเหตุ ฯ
อภิ.๘๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 384
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 384

[๒๕๕] สลธาตุวเสน กุสลสทฺทสฺส นิพฺพจน กเถตฺวา

อฺเสมฺป ธาตูน วเสน นิพฺพจน กเถนฺโต อถวาตฺยาทิมาห ฯ
อถวา ฯ ยานิ จิตฺตานิ กุจฺฉิตากาเรน...ธมฺเม ตทงฺคาทิวเสน
ลุนนฺติ ฉินฺทนฺติ อิติ ตสฺมา ตานิ จิตฺตานิ กุสลานิ ฯ อถวา ฯ
ยานิ จิตฺตานิ กุจฺฉิเต...กรณโต วา โอสาน...าเณน วา
สทฺธาทิธมฺมชาเตน วา สห...รห ลาตพฺพานิ ปวตฺเตตพฺพานิ
อิติ ตสฺมา ตานิ จิตฺตานิ กุสลานีติ โยชนา ฯ
กุจฺฉิเตนากาเรนาติ ราคาทิอสุจิสมฺปโยเคน นานาวิธทุกฺขเหตุ-
ตาย จ กุจฺฉิเตน อากาเรน ฯ กุจฺฉิโต อากาโร กุจฺฉิตากาโร ฯ
สนฺตาเนติ สตฺตสนฺตาเน ฯ สิธาตุสฺส พนฺธนวสนสยนาทิวาจกตฺตา
ปวตฺตนโตติ วิวรติ ฯ กุส อิติ สงฺขาตา กุสสงฺขาตา ฯ
กุสสทฺทสฺส กุสติณาทีนมฺป วาจกตฺตา ปาปธมฺเมติ ปกฺขิตฺต ฯ
ลุนนฺตีติมสฺส ธาตฺวตฺถวเสน อตฺถวิวรณ ฉินฺทนฺตตี ิ ฯ
ยานิ จิตฺตานีติ ลุนนฺตีติ ปเท สุทฺธกตฺตา ฯ กุจฺฉิ...เรนาติ
สย...นโตติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ สนฺตาเนติ สยนโต ปวตฺตนโตติ
ปเท อาธาโร ฯ สย...นโตติ กุสาติ ปเท เหตุ ฯ กุสสงฺขาเตติ
ปาปธมฺเมติ ปทสฺส วิเสสน ฯ ปาปธมฺเมติ ลุน...ทนฺตตี ิ ปเท
กมฺม ฯ อิตตี ิ เหตุ ฯ
กุจฺฉิตากาเรน สนฺตาเน สยนฺตีติ กุสา ปาปธมฺมา ฯ
กุสทฺทุปปโท สิ ปวตฺติย สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี วาติ อ ฯ กุเส
อภิ.๘๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 385
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 385

ลุนนฺติ ฉินฺทนฺตีติ กุสลานิ ฯ กุสสทฺทุปปโท ลุ เฉทเน อ ฯ

สายเต สาน ภาวสาธน ฯ สา ตนุกรเณ นนฺทาทีหิ ยุ อนกา
ยุณฺวูน กฺวจิ ธาตูติอาทินา อการสฺส โลโป ฯ สาธาตุสฺส
ปากสฺสาป วาจกตฺตา ตนุ...ณโต วาติ วิวรติ ฯ ตนิยเต ตนุ
ภาวสาธน ฯ ตนุ ตนุกรเณ วชาทีหีติอาทินา อุปจฺจโย ฯ
ตนุ กริยเต ตนุกรณ ฯ สาธาตุสฺส โอสานกรณสฺสาป วาจกตฺตา
โอสา...โต วาติ ปุน วิวรติ ฯ อวสายเต โอสาน ฯ อวปุพฺโพ
สา ตนุกรเณ นนฺทาทีหิ ยุ ยุสฺส อโน อการโลโป โอ
อวสฺส ฯ โอสาน กริยเต โอสานกรณ ภาวสาธน ฯ วาสทฺโท
อตฺถนฺตรวิกปฺปตฺโถ ฯ กุส อิติ สงฺขาต กุสสงฺขาต ฯ สทฺธา
อาทิ ยสฺส สติอาทิธมฺมสฺส โส สทฺธาทิ ฯ ธมฺโม เอว
ธมฺมชาต ฯ ชาตสทฺโท ตพฺภาเว วตฺตติ ฯ สทฺธาทิ เอว ธมฺมชาต
สทฺธาทธมฺมชาต ฯ วาสทฺโท วิกปฺปตฺโถ ฯ ลาตพฺพานีติ
อาทาตพฺพานิ ฯ ลา อาทาเนติ หิ ธาตุ ฯ ลาตพฺพานีติมสฺส
อธิปฺปายวเสน อตฺถวิวรณ ปวตฺเตตพฺพานีติ ฯ สหชาโต จ อุปนิสฺสโย
จ สหชาตอุปนิสฺสโย ฯ ภวนฺติ ปวตฺตนฺติ ธมฺมา เอเตน
พเลนาติ ภาโว ปจฺจยสตฺติ ฯ สหชาตอุปนิสฺสโย เอว ภาโว
สห...ภาโว ฯ อรหสฺส อนติกฺกมน ยถารห ฯ ปวตฺติยนฺตีติ
ปวตฺเตตพฺพา ฯ สหชาต...ตพฺพานีติ เอตฺถายมธิปฺปาโย ฯ
าเณน าณสมฺปยุตฺตานิ สหชาตภาเวน เจว อุปนิสฺสยภาเวน
อภิ.๘๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 386
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 386

จ สนฺตาเน ปวตฺเตตพฺพานิ ฯ าณวิปฺปยุตฺตานิ อุปนิสฺสยภาเวเนว

สนฺตาเน ปวตฺเตตพฺพานิ ฯ าณวิปฺปยุตฺตานมฺป หิ าณ
อุปนิสฺสโย โหติ หิตสุขเหตุภูตาย ปวตฺติยา ปฺวนฺตาน
ปฏิปตฺติภาวโต ฯ สทฺธาทิธมฺมชาเตน ปน เทฺวป กุสลานิ
สหชาตอุปนิสฺสยภาเวน ปวตฺเตตพฺพานีติ ฯ
กุจฺฉิเตติ ปาปธมฺเมติ ปทสฺส วิเสสน ฯ ปาปธมฺเมติ
กรณโตติ ปเท กมฺม ฯ สาน...ณโตติ กุสาติ ปเท เหตุ ฯ
กุส...เตนาติ าเณ...เตน วาติ ปททฺวยสฺส วิเสสน ฯ
าเณ...เตน วาติ ปททฺวย ลาตพฺพานิ ปวตฺเตตาพฺพานีติ ปเท
กตฺตา ฯ สห...เวนาติ ปว...พานีติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
ยถารหนฺติ กิริยาวิเสสน ฯ ปว...พานีติ กมฺมวาจก ฯ อิตีติ
กุสลานีติ ปเท เหตุ ฯ
กุจฺฉิเต ปาปธมฺเม สานติ ตนุ กโรติ โอสาน กโรตีติ
กุส าณ สทฺธาทิธมฺมชาต วา ฯ กุสทฺทุปปโท สา ตนุกรเณ
โอสานกรเณ วา อ ฯ กุเสน ลาตพฺพานิ ปวตฺเตตพฺพานีติ
กุสลานิ กมฺมสาธน ฯ สพฺพโต...วาติ อ ฯ
[๒๕๖] ตาเนว ยถาวุตฺตตฺเถน กามาวจรานิ จ จิตฺตานิ
จาติ ตานิ กุสลานิ เอว ยถาวุตฺตตฺเถน กามาวจรานิ จ จิตฺตานิ
จ อิติ ตสฺมา กามาวจรกุสลจิตฺตานิ ฯ
อภิ.๘๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 387
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 387

เอวสทฺโท กุสลานีติ ปทสฺส กามาวจรานิ จิตฺตานีติ ทฺวีหิ

ปเทหิ สมานตฺถตฺต าเปติ ฯ ยถาวุตฺตตฺเถนาติ กาเมตีติ
กาโม สา เอตฺถ อวจรติ อารมฺมณวเสนาติ กามาวจรนฺติ-
อาทิอตฺเถน เจว จินฺเตตีติ จิตฺตนฺติอาทิอตฺเถน จ ฯ ปกาโร
วุตฺโต ยสฺส โส ยถาวุตฺโต ยถาวุตฺโต จ โส อตฺโถ จาติ
ยถาวุตฺตตฺโถ ฯ เทฺว จสทฺทา วิสุ ปทตฺตย าเปนฺติ ฯ
ตาเนวาติ สฺา ฯ ยถา...เถนาติ กามา...ตานีติ
ปททฺวเย ตติยาวิเสสน ฯ กามา...ตานีติ ปททฺวย สฺี ฯ
อิตีติ เหตุ ฯ กามา...จิตฺตานีติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
กุสลานิ เอว จิตฺตานิ กุสลจิตฺตานิ กามาวจรานิ เอว
กุสลจิตฺตานิ กามา...จิตฺตานีติ วิคฺคโห ฯ
[๒๕๗] วิปากาน กุสเลหิ อสทิส เภท าเปนฺโต
ยถาตฺยาทิมาห ฯ ยถา ปน เอตานิ กุสลจิตฺตานิ ปุฺกิริยาวเสน
กมฺมทฺวารวเสน กมฺมวเสน อธิปติวเสน จ ปวตฺตนฺติ เอว
วิปากานิ น ปวตฺตนฺติ ฯ กสฺมา ฯ ทานา...อวุตฺติโต จ ฯ
ตสฺมา ตวเสน เตส ทานาทิวเสน อปฺปวตฺตนาทีน จตุนฺน วเสน
คหณ ปริหาเปตฺวา ยถารห คณนเภโท ปณฺฑิเตน โยเชตพฺโพติ
โยชนา ฯ
ยถาติ อุปมตฺเถ นิปาโต ฯ ปนสทฺโท วิเสสตฺโถ ฯ
ปุฺกิริยาน วโส ปุฺกิริยาวโส ฯ ปุฺกิริยวเสนาติ
อภิ.๘๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 388
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 388

รสฺสปทมฺป ฯ กมฺมทฺวารวเสนาติ กายวจีกมฺมสฺส ชนกวเสน ฯ

กาโยติ กายวิฺตฺติ ฯ กมฺมนฺติ ตสมุฏาปกา เจตนา ฯ
กาเยน กต กมฺม กายกมฺม ฯ กิฺจาป หิ กาโย กมฺมสฺส
จตุวีสติยา ปจฺจเยสุ น เกนจิ ปจฺจเยน ปจฺจโย โหติ ตถาป
ตสมุฏานสฺส ตสฺส ตพฺภาเวเยว กายกมฺมาทิโวหาโรติ ต เตน
กตนฺติ วุจฺจติ ฯ กายกมฺาสฺส ปวตฺตติฏานภูต ทฺวาร กายกมฺม-
ทฺวาร ฯ วจิยา กต กมฺม วจีกมฺม ฯ วจีกมฺมสฺส ปวตฺติฏาน-
ภูต ทฺวาร วจีกมฺมทฺวาร ฯ กมฺมทฺวารวเสนาติ เอตฺถ ปน
มโนกมฺมทฺวาร น คเหตพฺพ ฯ เอตานิ กุสลจิตฺตานีติ อิมินา หิ
จิตฺต คหิต ฯ มโนกมฺมทฺวาเร ปน สย มโนเยว สมาน ฯ
อตฺตนา สหคตเจตนา อนภิชฺฌาทิกมฺมาน ปวตฺติทฺวารภาเวน
มโนกมฺมทฺวารสงฺข ลภตีติ น ต จิตฺตสฺส อุปฺปตฺติทฺวารวเสน
คณฺหาติ ฯ น หิ สย อตฺตโต ปวตฺตตีติ อภิธมฺมาวตารฏีกา ฯ
ยทิ ปน มโนกมฺมทฺวารภาววเสนาติป อตฺโถ คหิโต ตถา
มโนกมฺมทฺวารมฺป คเหตพฺพ ตถาป วิฺตฺติสมุฏาปนาภาวโตติ
วจนโต น คหิต ฯ กริยตีติ กมฺม ฯ ทฺวารติ สวรติ เอเตนาติ
ทฺวาร ฯ ทฺวาร สวรเณ สวรณ รกฺขน อปจฺจโย ฯ
กมฺมสฺส ทฺวาร กมฺมทฺวาร กมฺมทฺวารสฺส วโส กมฺมทฺวาร-
วโส ฯ กมฺมวเสนาติ กายวจีมโนกมฺมวเสน ฯ กายวจีมโนกมฺมสฺส
อายูหนวเสนาติ อธิปฺปาโย ฯ กมฺมสฺส วโส กมฺมวโส ฯ อธิปตีน
อภิ.๘๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 389
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 389

วโส อธิปติวโส ฯ จสทฺโท ปุฺ...วเสน จ กมฺมทฺวารวเสน

จ กมฺมวเสน จ อธิ...เสน จาติ โยเชตพฺโพ ฯ ทานาทิตฺยาทิ
ยถากฺกมเหตุ ฯ ทานาทีน วโส สมฺพชฺฌน ทานาทิวโส ฯ
อปฺวตฺติยเต อปฺปวตฺตน ภาวสาธน ฯ สมุฏาปยเต สมุฏ-
าปน เหตุภาวสาธน ฯ วิฺตฺติยา สมุฏาปน วิฺ...ปน
วิฺตฺติสมุฏาปนสฺส อภาโว วิฺตฺติ...ภาโว ฯ อวิปาก-
สภาวโตติ อวิปากสภาวตฺตา ฯ วิปากุปฺปาทนสภาวาภาวโตติ
อธิปฺปาโย ฯ วิปจน วิปาโก ฯ อตฺตโน ภาโว สภาโว
อตฺตโน ปกติ ฯ วิปาโก เอว สภาโว วิปากสภาโว
วิปากุปฺปาทนสภาโว ฯ นตฺถิ วิปากสภาโว เอเตส วิปากจิตฺตานนฺติ
อวิปากสภาวานิ ฯ ตสฺมา วิปากสภาวตฺตาติ อตฺโถ ฯ ภาวปฺ-
ปธาโนย นิทฺเทโส อิทมฺป พุทฺเธ รตนนฺติ ปโยเค วิย ฯ
ฉนฺทา...อวุตฺติโตติ ฉนฺทาทีนิ จตฺตาริ ปุเร กตฺวา อปฺป-
วตฺตนโต ฯ สพฺเพสมฺป หิ เตภูมิกกุสลาน อฺโ อายูหนกาโล
อฺโ วิปจฺจนกาโล ตสฺมา น ตานิ อตฺตโน วิปาเกหิ อธิปตึ
คาหาเปตุ สกฺโกนฺตีติ น ฉนฺทาทีนิ ธุร กตฺวา ปวตฺตนฺติ ฯ
โลกุตฺตรกุสลา ปน อายูหนกาลสฺส วิปจฺจนกาลสฺส จ อนฺตรา-
ภาวโต อตฺตโน ฉนฺทาทีน พลสฺส อวูปสนฺตภาเวเยว วิปาก
นิพฺพตฺเตนฺตีติ อนนฺตรปจฺจยา หุตฺวา วิปาเกหิ อธิปตึ คาหาเปตุ
สกฺโกนฺตีติ อภิธมฺมาวตารฏีกา ฯ อวุตฺตน อวุตฺติ ฯ จสทฺโท
อภิ.๘๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 390
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 390

อปฺปวตฺตนโต จ วิฺตฺติ...ภาวโต จ อวิ...ภาวโต จ

อวุตฺติโต จาติ โยเชตพฺโพ ฯ ตสฺมาติ ทานาทิวเสน อปฺปวตฺตนาทิ-
การณโต ฯ เตส อปฺปวตฺตนาทีน วโส สมฺพชฺฌน ตวโส ฯ
ยถารหนฺติ อนุรูปสฺส อนติกฺกเมน ฯ อรหสฺส อนติกฺกมน
ยถารห ฯ คณนสฺส เภโท วิเสโส คณนเภโท ฯ ฉโคจรหีนา-
ทิตฺตยานุรูเปน คณนวิเสโส โยเชตพฺโพ ฯ กถ ฯ อฏ
มหาวิปากจิตฺตานิ ฉสุ โคจเรสุ ปวตฺตนโต ฉคุณิตานิ อฏ-
จตฺตาฬีสานิ โหนฺติ ตานิ หีนาทิวเสน ปวตฺตนโต ติคุณิตานิ
จตุจตฺตาฬีสาธิกสตานิ โหนฺติ ฯ
ยถาติ อุปมาโชตโก ฯ เอตานีติ ปวตฺตนฺตีติ ปเท กตฺตา ฯ
ปุฺ...น จาติ จตุปฺปท ปวตฺตนฺตีติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
นาติ ปฏิเสโธ ฯ เอวนฺติ อุปเมยฺยโชตโก ฯ วิปากานีติ
ปวตฺตนฺตีติ ปเท กตฺวา ฯ ทานาทิวเสนาติ อปฺปวตฺตนโตติ ปเท
ตติยาวิเสสน ฯ อปฺป...นโต...อวุตฺติโตติ จตุปฺปท น ปวตฺตนฺตีติ
ปเท าปกเหตุ ฯ ฉนฺทาทีนีติ ปุรกฺขิตฺวาติ ปเท กมฺม ฯ
ปุรกฺขิตฺวาติ อวุตฺติโตติ ปเท สมานกาลกิริยา ฯ ตสฺมาติ
ปริหาเปตฺวาติ ปเท เหตุ ฯ ตวเสนาติ ปริหาเปตฺวาติ ปเท
ตติยาวิเสสน ฯ ปริหาเปตฺวาติ โยเชตพฺโพติ ปเท ปุพฺพกาลกิริยา ฯ
ยถารหนฺติ โยเชตพฺโพติ ปเท กิริยาวิเสสน ฯ คณนเภโทติ
โยเชตพฺโพติ ปเท กมฺม ฯ
อภิ.๘๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 391
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 391

[๒๕๘] อิเมส วิปากาน โสมนสฺสุเปกฺขาสหิตภาเว เหตุ

าเปนฺโต อิมานิตฺยาทิมาห ฯ อิมานิป วิปากานิ อิฏ...เสน
ยถากฺกม กมานติกฺกเมน โสมนสสุเปกฺขาสหิตานิ โหนฺติ ฯ
ปสทฺโท น เกวล กุสลจิตฺตานิ อิฏ...สหิตานีติ
สมฺปณฺเฑติ ฯ อิฏฺจ อิฏมชฺฌตฺตฺจ อิฏอิฏมชฺฌตฺตานิ
อิฏอิฏชฺฌตฺตานิ เอว อารมฺมณานิ อิฏ...ณานิ อิฏ-
อิฏ...รมฺมณาน วโส สมฺพชฺฌน อิฏ...วโส ฯ กมสฺส
อนติกฺกมน ยถากฺกม ฯ โสมนสฺสฺจ อุเปกฺขา จ โสมนสฺสุเปกฺขา
โสมนสฺสุเปกฺขาหิ สหิตานิ โสม...ตานิ ฯ
อิมานิปติ โหนฺตีติ ปเท ปกติกตฺตา ฯ อิฏ...เสนาติ
สหิตานีติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ ยถากฺกมนฺติ สหิตานีติ ปเท
กิริยาวิเสสน ฯ โสม...ตานีติ โหนฺตีติ ปเท วิกติกตฺตา ฯ
[๒๕๙] าณสมฺปยุตฺตภาเวน เหตุ าเปนฺโต ปฏิสนฺธาทิ-
ตฺยาทิมาห ฯ อิมานิ วิปากานิ ปฏิสนฺธาทิวสปฺปวตฺติย ปฏิสนฺธาทิ-
วเสน ปวตฺติกาเล กมฺมสฺส...ภาวโต ตทาลมฺพนปฺปวตฺติย
ตทาลมฺพเนน ปวตฺติกาเล เยภุยฺเยน...รูปโต กทาจิ ตตฺถาป
ตทาลมฺพนปฺปวตฺติกาเล กมฺมา...โหนฺติ ฯ
ปฏิสนฺธิ อาทิ ยาส ตา ปฏิสนฺธาทโย ฯ อาทิสทฺเทน
ภวงฺคจุตีน คหณ ฯ ปฏิสนฺธาทีน วโส ปฏิ...วโส ปวตฺตน
ปวตฺติ ปฏิสนฺธาทิวเสน ปวตฺติ ปฏิ...วตฺติ ฯ กมฺมสฺสาติ
อภิ.๘๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 392
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 392

ปฏิสนฺธิทายกกมฺมสฺส ฯ พลวฺจ อพลวฺจ พลวาพลว พลวาพลวสฺส

ภาโว พล...ภาโว ฯ พลวาพลวภาวโตติ าณวิปฺปยุตฺตโต
าณสมฺปยุตฺต พลว สสงฺขาริกโต อสงฺขาริก พลว โสมนสฺส-
สหคตโต อุเปกฺขาสหคต พลว ฯ พลวาพลวนฺเตสุ พลวนฺตเมว
กมฺม ปฏิสนฺธาทิตฺตย เทติ ฯ ตทา าณสมฺปยุตฺตานิ
โหนฺติ ฯ อิเมสุ ปน อฏสุ วิฺาเณสุ โสมนสฺสสหคตโต
อุเปกฺขาสหคต พลวตร าณวิปฺปยุตฺตโต าณสมฺปยุตฺต
สสงฺขาริกโตป อสงฺขาริก พลวตร ฯ วิสทิส ปน เวทนาาณ-
โยควเสน พลว ทุพฺพลฺจ โหติ ฯ โสมนสฺสสหคตติเหตุก-
อสงฺขาริกโต หิ อุเปกฺขาสหคตติเหตุกสสงฺขาริก พลวตร
อุเปกฺขาสหคตทุเหตุกอสงฺขาริกโต โสมนสฺสสหคตติเหตุกอสงฺขาริก
พลวตร ฯ อิติ จตุตฺถจิตฺตโต ตติย จิตฺต พลวตร
ตโต อฏมจิตฺต ตโต สตฺตมจิตฺต ตโต ทุติยจิตฺต ตโต
ปมจิตฺต ตโต ฉฏมจิตฺต ตโต ปฺจมจิตฺตนฺติ เอวมิเมส
พลวตรภาโว เวทิตพฺโพติ อภิธมฺมาวตารฏีกา ฯ ตทาลมฺพเนน
ปวตฺติ ตทาลมฺพนปฺปวตฺติ ฯ ชวนสฺส อนุรูป ชวนานุรูป ฯ
อปสทฺโท น เกวล ปฏิสนฺธาทิวสปฺปวตฺติกาเลติ สมฺปณฺเฑติ ฯ
กมฺมานุรูปโตติ ปฏิสนฺธทิ ายกโต อฺสฺส ปวตฺติวิปากทายก-
กมฺมสฺส อนุรูเปน ฯ จสทฺโท พล...วโต จ ชว...ปโต จ
กมฺมา...ปโต จาติ โยเชตพฺโพ ฯ ทุตโิ ย จสทฺโท าณสมฺปยุตฺตานิ
จ าณ...นิ จาติ โยเชตพฺโพ ฯ
อภิ.๘๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 393
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 393

ปฏิ...ติยนฺติ โหนฺตตี ิ ปเท กาลสตฺตมี ฯ กมฺาสฺสาติ

ภาวโตติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ พล...วโต ชว...ปโต กมฺมา...
ปโต จาติ ปทตฺตย โหนฺตีติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ ตทา...
วตฺติย กทาจิ ตตฺถาปติ ปทตฺตย โหนฺตีติ ปเท กาลสตฺตมี ฯ
เยภุยฺเยนาติ อนุรูปโตติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ าณ...นิ จาติ
ปททฺวย โหนฺตีติ ปเท วิกติกตฺตา ฯ
[๒๖๐] สสงฺขาริกอสงฺขาริกภาเว เหตุ าเปนฺโต
ยถาตฺยาทิมาห ฯ อิมานิ จตฺตานิ ยถาปโยค วินา อนุรูป
อุสฺสาหนปฺปโยค วชฺเชตฺวา สมฺปโยคฺจ สหปฺปโยคฺจ
ยถาอุปฏิเตหิ กมฺมาทิปจฺจเยหิ กมฺมกมฺมนิมิตฺตคตินิมิตฺตสงฺขาเตหิ
ปจฺจเยหิ อุตุ...กานิ จ โหนฺติ ฯ
ปยุชฺชน อุสฺสาหน ปโยโค ฯ กมฺมาทิปจฺจยาน ปจฺจุปฏิตุ
อนุรูโป ปโยโค ยถาปโยค อพฺยยีภาโว ฯ ยถาปโยค วินาติ
กมฺมาทีน ปจฺจุปฏิตุ อนุรูป อตฺตนา ปเรหิ วา กต อุสฺสาหนปฺ-
ปโยค วชฺเชตฺวา ฯ ปโยเคน สห สมฺปโยค อุสฺสาหนปจฺจย-
โยเคน สหาติ อตฺโถ ฯ จสทฺโท วินา จ สมฺปโยคฺจาติ
โยเชตพฺโพ ฯ อุปฏหนฺตีติ อุปฏิตา กมฺมาทิปจฺจยา ฯ อนุรปู 
อุปฏิตา ยถาอุปฏิตา อปฺปโยคสฺส เจว สมฺปโยคสฺส จ
อนุรูป อาสนฺนมรณสฺส สตฺตสฺส อุปฏิตา ปากฏาติ อตฺโถ ฯ
กมฺม อาทิ เยส ปจฺจยาน เต กมฺมาทโย ฯ อาทิสทฺเทน
อภิ.๘๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 394
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 394

กมฺมนิมิตฺตคตินิมิตฺตาน คหณ ฯ กมฺมาทโย จ เต ปจฺจยา จาติ

กมฺมาทิปจฺจยา เตหิ อารมฺมณภูเตหิ กมฺมกมฺมนิมิตฺตคตินิมิตฺต-
สงฺขาเตหิ ปจฺจเยหีติ อตฺโถ ฯ ต ต สจฺจกิจฺจ อรติ วตฺเตตีติ
อุตุ ฯ อร วตฺตเน กาเล วตฺตมานาตีเต ณฺวาทโยติ ณุ กฺวจิ
ธาตูติอาทินา อรธาตุสฺส อุตุ ณโลโป น วุฑฺฒิ ฯ ภุฺชิตพฺพนฺติ
โภชน ฯ ภุช ปาณพฺยวหรเณ ยุ อโน ฯ กฺวจิ ธาตูติ-
อาทินา อุสฺโส ฯ อุตุ จ โภชนฺจ อุตุโภชน อุตโุ ภชน อาทิ
เยส อาวาสาทีน เต อุตุโภชนาทโย ฯ สปฺปาโย จ อสปฺปาโย
จ สปฺปา...ปายา อุตุโภชนาทโย จ เต สปฺปายาสปฺปายา จาติ
อุตุ...สปฺปายา อุตุโภช...ยาน วโส อุตุ...วโส ฯ จสทฺโท
กมฺมาทิปจฺจเยหิ จ อุตุ...เสน จาติ โยเชตพฺโพ ฯ เอตฺถ จ
ยถาปโยค...ปจฺจเยหีติ อิท ปฏิสนฺธิภวงฺคจุติโย สนฺธาย วุตฺต ฯ
อุตุ...วเสนาติ อิท ตทาลมฺพน สนฺธาย วุตฺต ฯ เตน อภิธมฺมา-
วตารฏีกาย พลวปจฺจเยหีติ ปโยเคน วินา นิปฺผนฺเนหิ อารมฺมณาทิ-
ปจฺจเยหิ ฯ อสงฺขาริกาทีสุ หิ เยน เกนจิ จิตฺเตน กมฺเม
อายูหิเต อสงฺขาเรน อปฺปโยเคน กมฺมกมฺมนิมิตฺตคตินิมตฺตปจฺจุ-
ปฏาเน ปฏิสนฺธิ อุปฺปชฺชมานา อสงฺขาริกา โหติ สสงฺขาเรน
สมฺปโยเคน กมฺมาทิปจฺจุปฏาเน สสงฺขาริกา ฯ ภวงฺคจุติโย ปน
ปฏิสนฺธิสทิสาว ฯ ตทาลมฺพนฺจ กุสลากุสลานิ วิย อสงฺขาริก
สสงฺขาริกฺจ ทฏพฺพนฺติ วุตฺต ฯ ตตฺถ อารมฺมณาทิปจฺจเยหีติ
อภิ.๘๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 395
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 395

เอตฺถ อาทิสทฺเทน อุตุโภชนาทิปจฺจยาน คหณ ฯ อภิธมฺมานุ-

ฏีกายฺจ ปโยเคนาติ อตฺตนา ปเรหิ วา กเตน อุสฺสาหปฺ-
ปโยเคนาติ วุตฺต ฯ อภิธมฺมาวตารฏีกายมฺป ทุติยตฺเถโร ปน
อสงฺขาริกาทีสุ เยน เกนจิ จิตฺเตน กมฺเม อายูหิเต อาสนฺนมรณสฺส
อตฺตโต ปเรส ปโยเคน วินา อสงฺขาเรน อปฺปโยเคน
กมฺมกมฺมนิมิตฺตคตินิมตฺตปจฺจุปฏาเน ปฏิสนฺธิ อุปฺปชฺชมานา
อสงฺขาริกา ยสฺส กสฺสจิ สสงฺขาเรน สมฺปโยเคน กมฺมาทิปจฺจุปฏาเน
สสงฺขาริกา ตถา ภวงฺคจุติโยติ ตทาลมฺพนฺจ ปณีตาปณีตอุตุ-
โภชนาทิปจฺจยวเสน อนนฺตรนิรุทฺธกุสลากุสลวเสน วา อสงฺขาร-
สสงฺขารนฺติ เอว ปจฺจยโต อสงฺขาริกาทิวิธานมาห ฯ ตสฺมา ตสฺส
มตทสฺสนตฺถ เยฺย ปจฺจยโต เจวาติ วุตฺต ฯ อิทเมว จปน
อาจริเยน ปสสนฺตีติ วุตฺต ฯ วิมลพุทฺธิตฺเถเรน ปน ยถาปโยค
ปโยคานุรูป วินา สมฺปโยค สหปฺปโยค วชฺเชตฺวา กมฺมาทิปจฺจเยหีติ
กมฺมาวิชฺชาตณฺหาปจฺจเยหิ จาติ วุตฺต ฯ ต อสมฺพนฺธตฺตา น
ยุตฺต ฯ เอว หิ อตฺถคฺคหเณ สติ สมฺปโยคนฺติ เอตฺถ สหสทฺโท
น วตฺตพฺโพ วินา ปโยคนฺติ ปน วตฺตพฺพ ฯ กิฺจาป ต
อตฺถคฺคหณ อสงฺขาริกสสงฺขาริกาน อุปฺปฏิปาฏิยา วุตฺต ตถาป
สา อุปฺปฏิปาฏิ น วิรชุ ฌฺ ติ ฯ กสฺมา ฯ ยถาลาเภน อตฺถสฺส
คหณสมฺภวโต ฯ กมฺมาวิชฺชาตณฺหา น คเหตพฺพา ฯ กสฺมา ฯ
ยถาปโยค...อุปฏิเตหีติ วจนโต ฯ วิปากาน หิ ชนกกุสลโต
อภิ.๘๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 396
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 396

อสงฺขาริกภาโว โหติ ฯ เตน อภิธมฺมาวตารฏีกาย ปุริมตฺเถโร

หิ ยถา มุเข จลิเต อาทาสตเล มุขนิมิตฺต จลติ เอวมสงฺขาริกสฺส
กุสลสฺส วิปาโก อสงฺขาริโก สสงฺขาริกสฺส สสงฺขาริโกติ
อาห ฯ ตสฺมา ตสฺส มตทสฺสนตฺถ อสงฺขาริก...ปุฺโตติ
วุตฺต ฯ อสงฺขาริกฺจ สสงฺขาริกฺจ อสงฺ...กานิ ฯ
ยถาปโยคนฺติ วินาติ ปเท กมฺม ฯ วินา สมฺปโยคฺจาติ
ปททฺวย อุปฏเตหีติ ปเท กิริยาวิเสสน ฯ ยถาอุปฏิเตหีติ
กมฺมา...เยหีติ ปทสฺส วิเสสน ฯ กมฺมา...เสน จาติ ปททฺวย
โหนฺตีติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ อสงฺ...กานีติ โหนฺตีติ ปเท
วิกติกตฺตา ฯ
[๒๖๑] กฺริยาจิตฺตาน โสมนสฺสสหคตาทิภาว อติทิสนฺโต
กฺริยาตฺยาทิมาห ฯ กฺริยาจิตฺตานมฺป...ทิตา ปณฺฑิเตน เวทิตพฺพา ฯ
ปสทฺโท น เกวล กุสลสฺส พลวสทฺธาทินา การเณน
โสมนสฺสสหคตาทิตา เวทิตพฺพาติ สมฺปณฺเฑติ ฯ กุสเลติ กุสล-
จิตฺเต ฯ วุตฺตนเยนาติ พลวสทฺธายาติอาทินา วุตฺตนเยน ฯ วุตฺโต
นโย วุตฺตนโย ฯ อรหสฺส อนติกฺกมน ยถารห ฯ โสมนสฺสสห-
คตาน ภาโว โสมนสฺสสหคตตา สา อาทิ เยส อุเปกฺขา-
สหคตาทีน ตา โสมนสฺสสหคตตาทโย โสมนสฺสสคหคตตาทีน ภาโว
โสมน...ทิตา ฯ ตาปจฺจเยน นาม วุจฺจติ ฯ กุสเล วุตฺตน-
เยน...เวทิตพฺพาติ เอตฺถายมธิปฺปาโย พลวสทฺธา ทสฺสนสมฺปตฺติ
อภิ.๘๔
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 397
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 397

อิ ฏารมฺมณ โสมนสฺสปฏิสนฺธิกตา อคมฺภีรปกติตา จาติ

เอวมาทีหิ การเณหิ โสมนสฺสสหคตตา โหติ ฯ ปจฺจยปฏิคฺคหกาทิ-
สมฺปตฺติป จิตฺตสฺส โสมนสฺสสหคตาย การณ ฯ เอตานิ หิ
จิตฺตานิ ยถารห ทานาทิวเสน ขีณาสวานเยว โหนฺติ ฯ
อิฏมชฺฌตฺตารมฺมณ อุเปกฺขาปฏิสนฺธิกตา คมฺภีรปกติตา จาติ
เอวมาทีหิ การเณหิ อุเปกฺขาสหคตตา โหติ ฯ วิมลพุทฺธิตฺเถเรน ปน
เสขปุถุชฺชนกาเล วิหิตานิ ทานาทีหิ ปุฺานิ ขีณาสวกาเล ตเถว
วิหิตานิ กิริยาภาวโต สทิสการณานิ โหนฺติ าณวิปฺปยุตฺเตน
ปน อฺาวิหิเตน จิตฺเตน ปคุณ คนฺถ สชฺฌายนฺตสฺส าณ-
วิปฺปยุตฺเตนป สชฺฌายน วิย อฺาวิหิเตน จิตฺเตน ปริจยวตฺตปฏิ-
วตฺตาทีนิ กโรนฺตาน ขีณาสวาน จิตฺต าณวิปฺปยุตฺต โหติ น
พาลทารกาน จิตฺต วิยาติ วุตฺต ฯ ต ยุตฺต ฯ อาวาสสปฺปายาทิ-
วเสนป กายจิตฺตาน กลฺลภาวโต อสงฺขาริกตา อาวาสสปฺปายาทิวเสน
สสงฺขาริกตา โหตีติ ฯ
กฺริยา...นมฺปติ โสม...ทิตาติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ กุสเลติ
วุตฺตาติ ปเท อาธาโร ฯ วุตฺตนเยนาติ เวทิตพฺพาติ ปเท ตติยา-
วิเสสน ฯ ยถารหนฺติ เวทิตพฺพาติ ปเท กิริยาวิเสสน ฯ โสม...
ทิตาติ เวทิตพฺพาติ ปเท กมฺม ฯ
[๒๖๒] สเหตุกคฺคหณ กุสลวิปากกฺริยาสงฺขาตสฺส ปทตฺ-
ตยสฺส ปุพฺพสฺมึ ิตตฺตา กุสลาเปกฺขมฺป วิเสสน สิยาติ โกจิ
อภิ.๘๔
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 398
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 398

คณฺเหยฺย ตสฺมา ต คหณ นิเสธนตฺถ สเหตุก...เอตฺถาติอาทิ

วุตฺต ฯ สเหตุก...เอตฺถ วจเน สเหตุกคฺคหณ...วิเสสน กสฺมา
กุส...กตฺตาติ โยชนา ฯ
คหิยเต ปกฺขิปยเต คหณ ภาวสาธน ฯ สเหตุกสฺส คหณ
สเหตุกคฺคหณ ฯ วิปาโก จ กิริยา จ วิปากกิริยา วิปากกิริย
อเปกฺขตีติ วิปากกิริยาเปกฺข ฯ สห เหตูติ วตฺตตีติ สเหตุก
เอกนฺเตน สเหตุก เอกนฺตสเหตุก เอกนฺตสเหตุกสฺส ภาโว
เอก...กตฺต ฯ
สเห...เอตฺถาติ คหณนฺติ ปเท อาธาโร ฯ สเห...หณนฺติ
ลิงฺคตฺโถ ฯ วิปา...เปกฺขนฺติ วิเสสนนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
วิเสสนนฺติ สเห...หณนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ กุสลสฺสาติ เอกนฺต...
กตฺตาติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ เอก...กตฺตาติ อเปกฺขนฺติ ปเท
าปกเหตุ ฯ
สเหตุกคฺคหณ กามาวจรวิปากกิริยาน สเหตุกาเหตุกวเสน
ทุพฺพิธตฺตา วิปากกิริยาน วิเสสน โหติ กุสลสฺส ปน เอกนฺเตน
สเหตุกตฺตา กุสลวิเสสน น โหติตฺยาธิปฺปาโย ฯ
[๒๖๓] ตยา วุตฺตา ยถาลาภโยชนา กตฺถจิ น โหตีติ
โกจิ วเทยฺยาติ มนสิกตฺวา สเหตุกคฺคหณ...กตฺตาติ อตฺตนา
วุตฺตวจน สามฺผลสุตฺเต วุตฺตวจเนน สาเธนฺโต โหติ
หิตฺยาทิมาห ฯ หิ สจฺจ ยถาลาภโยชนา โหติ ฯ สกฺขร...
อภิ.๘๔
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 399
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 399

อาทีสุ ปโยเคสุ สกฺขร...มจฺฉคุมพาเปกฺขาย มจฺฉสมุหาเปกฺเขน

จรณ ภควตา โยชิยตีติ โยชนา ฯ
หิสทฺโท ทฬฺหีกรณตฺโถ ฯ ลภิตพฺโพติ ลาโภ มจฺฉคุมพาทิ-
ลภิตพฺพสฺส จรณาทิอตฺโถ ฯ อนุรูปสฺส มจฺฉคุมฺพาทิอตฺถสฺส
ลาโภ ยถาลาโภ ฯ ยุฺชยิ เต โยชนา ภาวสาธน ฯยถาลาภสฺส
โยชนา ยถาลาภโยชนา ฯ สกฺขโรติ ขุทฺทกเสโล ฯ สรติ
คจฺฉติ วิการนฺติ สกฺขโร ฯ สร คติย กาเล วตฺตมานาตีเต
ณฺวาทโยติ ขโร กฺวจิ ธาตูติอาทินา ธาตฺวนฺตโลโป วคฺเค
ทฺวิตฺต ฯ กถลิโกติ ภินนฺ ฆฏาวยโว ฯ กถนฺติ เอตฺถ ทุกฺเข
นยนฺตีติ กถลิโก ฯ กถ กิจฺฉชีวเน ยทาทินา ลิกปจฺจโย ฯ
สกฺขโร จ กถลิโก จ สกฺขรกถลิก สมาหารทฺวนฺโทฺว ฯ ชเนหิ
มาเรตพฺโพติ มจฺโฉ อตฺตโน ธมฺมตาย วา มรตีติ มจฺโฉ ฯ
มร ปาณจาเค วชาทีหีติอาทินา โตยฺ ธาตฺวนฺตโลโป จ ฯ
ยวมิจฺจาทิสุตฺเต การสทฺเทน ตฺยสฺส โฉ ทฺวิตฺต ฯ คุมฺพติ
ฉาเทตีติ คุมฺโพ สมุโห ฯ คุพิ ฉาทเน สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี
วาติ อ กฺวจิ ธาตูติอาทินา นิคฺคหิตาคโม ฯ มจฺฉสฺส คุมฺโพ
มจฺฉคุมฺโพ มจฺฉคุมฺพนฺติป ฯ ต น สุนฺทร ฯ จรตีติ จรนฺต ฯ
ติฏตีติ ติฏนฺต ฯ ปสทฺทา สมุจฺจยา ฯ อยุชชฺ น อสมฺปชฺชน
อโยโค จรเณน อโยโค จรณาโยโค ฯ อเปกฺขน อเปกฺขา
มจฺฉคุมฺพสฺส อเปกฺขา มจฺฉคุมฺพาเปกฺขา ฯ ตติยา นา ฆโต
นาทีน ฯ จริยเต จรณ ฯ
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 400
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 400

ยถา...ชนาติ โหตีติ ปเท กตฺตา ฯ โหตีติ กตฺตุวาจก ฯ

สกฺข...อาทีสตู ิ โยชิยตีติ ปเท อาธาโร ฯ สกฺข...ลสฺสาติ
อโยโคติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ จร...คโตติ โยชิยตีติ ปเท เหตุ ฯ
มจฺฉ...ขายาติ โยชิยตีติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ จรณนฺติ โยชิยตีติ
ปเท กมฺม ฯ โยชิยตีติ กมฺมวาจก ฯ
[๒๖๔] ยสฺมา ปน โกจิ เวทนาาณสงฺขารเภเทนาติ
ปทสฺส จตุวีสตีติ อิมินา ปเทน สมฺพนฺธ กตฺวา ปุฺปากกฺริยา
เวทนา...เภเทน จตุวีสตีติ อตฺถ คณฺเหยฺย ตสฺมา คาถาย
อตฺถโยชน กโรนฺตา สเหตุกาตฺยาทิมาห ฯ สเหตุกกามาวจร...
จตุวีสติ ปณฺฑิเตน มตา อิติ โยชนา ฯ
คาถาย สเหตุกกามาวจร อิติ อฏหิ อธิกกฺขรปาโ ตโป
จ พฺรหฺมจิรยฺจาติ ปาโ วิย ฯ เตน ฏีกาย สเหตุกกามาวจร
อิติ วุตฺต ฯ อถวา ฯ โปฏเก สเหตุกามาวจร อิติ กการรหิโต
ปาโ อธิปฺเปโต ฯ กสทฺโท ฏีกาย ปกฺขิตฺโต ฯ สเหตูหิ
วตฺตนฺตีติ สเหตุกา ฯ ปุฺฺจ ปาโก จ กิริยา จ ปุฺ-
ปากกิริยา กามาวจรา จ เต ปุฺปากกิริยา จาติ กามา...
กิริยา สเหตุกา จ ตา ปุฺปากกิริยา จาติ สเหตุ...กิริยา ฯ
เวทนา จ าณฺจ สงฺขาโร จ เวทนาาณสงฺขารา เวทนา-
าณสงฺขาราน เภโท เวท...เภโท ฯ เวทนาน เภโท เวทนา-
เภโท ฯ เทฺว วิธา ปการา เยส ปุฺปากกิริยาน ตานิ ทุวิธานิ
อภิ.๘๔
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 401
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 401

ทุวิธาน ภาโว ทุวิธตฺต ฯ าณสฺส เภโท าณเภโท ฯ

จตุพฺพิธาน ภาโว จตุพฺพิธตฺต ฯ สงฺขารสฺส เภโท สงฺขารเภโท ฯ
อฏวิธาน ภาโว อฏวิธตฺต ฯ จสทฺโท เหตุตฺตย สมุจฺเจติ ฯ
สเห...กิริยาติ มตาติ ปเท กมฺม ฯ เวท...เทนาติ
สมฺปณฺเฑตฺวาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ ปจฺเจกนฺติ ทุวิธตฺตา
จ...ธตฺตา จ อฏวิธตฺตา จาติ ปทตฺตเย กิริยาวิเสสน ฯ เวท...
ทโตติ ทุวิธตฺตาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ ทุวิธตฺตา จตุพฺพิธตฺตา
อฏวิธตฺตาติ ปทตฺตย สมฺปณฺเฑตฺวาติ ปเท เหตุ ฯ ทุวิธตฺตา-
ตฺยาทีสุ ปุฺปากกิริยานนฺติ ภาวโยโค ปกฺขิปตพฺโพ ฯ าณ-
เภทโตติ จตุพฺพิธตฺตติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ สงฺขา...ทโตติ
อฏวิธตฺตาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ สมฺปณฺเฑตฺวาติ มตาติ ปเท
ปุพฺพกาลกิริยา ฯ จตุวีสตีติ มตาติ ปเท อากาโร ฯ มตาติ
กมฺมวาจก ฯ อิตีติ โยชนาติ ปทสฺส สรูป ฯ โชนาติ
ลิงฺคตฺโถ ฯ
[๒๖๕] โจทน ปติฏเปตฺวา วิสชฺเชนฺโต นนุตฺยาทิมาห ฯ
นนุ จ อิท วจน วิรุทฺธ เวทนาเภโท ตาว ปม ยุตฺโต กสฺมา
ตาส เวทนาน โสมนสฺสเุ ปกฺขาภาเวน ภินฺนสภาวตฺตา าณ...กถ
ยุตฺโต อิติ โจทนา ฯ
นนุ จาติ อจฺจนฺตวิโรธตฺเถ นิปาโต ฯ อตฺตโน ภาโว
สภาโว อตฺตโน ปกติ อตฺตโน ลกฺขณ ภินฺโน สภาโว
อภิ.๘๔
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 402
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 402

ยาส เวทนาน ตา ภินฺนสภาวา ภินฺนสภาวาน ภาโว ภินฺน-

สภาวตฺต ฯ ปนสทฺโท วิเสสตฺโถ ฯ
นนุ จาติ นิปาโต ฯ เวทนาเภโทติ ยุตฺโตติ ปเท กตฺตา ฯ
ตาวาติ ยุตฺโตติ ปเท กิรยิ าวิเสสน ฯ ยุตฺโตติ กตฺตุวาจก
กิตปท ฯ ตาสนฺติ ภินฺนสภาวตฺตาติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ ภินฺน...
วตฺตาติ ยุตฺโตติ ปเท เหตุ ฯ าณ...เภโทติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
กถนฺติ ปุจฺฉา ฯ อิตีติ โจทนาติ ปทสฺส สรูป ฯ
[๒๖๖] าณสงฺขารเภโท กถนฺติ าณสมฺปยุตฺเต าณ
อตฺถิ าณวิปฺปยุตฺเต ปน นตฺถิ สสงฺขาเรป สงฺขาโร อตฺถิ
อสงฺขาเร นตฺถีติ วุตฺต โหติ ฯ าณสงฺขารานนฺตฺยาทิ วิสชฺชน ฯ
าณสงฺขาราน ภาวาภาวกโตป ภาวาภาเวน กโต เภโท าณ-
สงฺขารกโตว าณสงฺขาเรหิ กโต เอว ยถา วสฺสกโต สุภิกโฺ ข
ทุพฺภิกฺโข ตถา อิติ ตสฺมา าณ...เภโท อิติ ตสฺมา เอตฺถ
าณสงฺขารเภท โกจิ วิโรโธ นตฺถีติ โยชนา ฯ
าณฺจ สงฺขาโร จ าณสงฺขารา ฯ ภวน ภาโว
วิชฺชมานากาโร น ภาโว อภาโว สุฺตา นตฺถิตา ภาโว
จ อภาโว จ ภาวาภาโว ภาวาภาเวน กโต ภาวาภาวกโต ฯ
ภาวาภาเวนาติ กโตติ ปเท กตฺตา ฯ ปสทฺโท สกฏาเน ิโต
โจทการุจิสูจโน ฯ าณสงฺขาเรหิ กโต าณ...กโต ฯ
าณสงฺขาเรหีติ กโตติ ปเท กตฺตา ฯ เอวสทฺโท น อกโตติ
อภิ.๘๔
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 403
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 403

าเปติ ฯ ยถาติ อุปมา ฯ วสฺเสน กโต วสฺสกโต ฯ วสฺเสนาติ

กโตติ ปเท กตฺตา ฯ ภิกขฺ ิตพฺโพติ ภิกฺโข โอทโน ฯ ภิกฺโขติ
ปุลิงฺคมฺป อตฺถิ ฯ สมฺปนฺโน ภิกโฺ ข สุภิกฺโข ฯ อสมฺปนฺโน
ภิกฺโข ทุพฺภกิ ฺโข ฯ าณสงฺขาเรหิ กโต า...กโต ฯ ภิชชฺ น
เภโท าณสงฺขาราน เภโท า...เภโท ฯ วิรชุ ฌ ฺ น
วิโรโธ ฯ
าณ...รานนฺติ ภาวาภาวาติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ ภาวา...
โตปติ เภโทติ ปทสฺส วิเสสน ฯ เภโทติ ลิงฺคตฺโถ ฯ าณ...
กโต วาติ เภโทติ ปทสฺส วิเสสน ฯ ยถาติ อุปมา ฯ วสฺสกโตติ
สุภิ...ภิกโฺ ขติ ปททฺวยสฺส วิเสสน ฯ สุภิ...ภิกโฺ ขติ ปททฺวย
ลิงฺคตฺโถ ฯ ตถาติ อุปเมยฺยโชตโก ฯ อิติ ตสฺมาติ าณ...เภโทติ
ปเท เหตุ ฯ าณ...กโตติ เภโทติ ปทสฺส วิเสสน ฯ เภโทติ
สฺี ฯ าณ...เภโทติ สฺา ฯ อิตีติ นาติ ปเท เหตุ ฯ
นาติ ปฏิเสโธ ฯ เอตฺถาติ วิโรโธติ ปเท อาธาโร น อตฺถีติ
ปเทป ฯ โกจีติ วิโรโธติ ปทสฺส วิเสสน ฯ วิโรโธติ น อตฺถตี ิ
ปเท กตฺตา ฯ อิติสทฺโท สมาปนฺโน ฯ
[๒๖๗] กาเมติ อย คาถา กามาวจรโสภณจิตฺตาเนว
สปฺปณฺเฑตฺวา น วุตฺตา สพฺพาเนว กามจิตฺตานิ สมฺปณฺเฑตฺวา
วุตฺตาติ าเปนฺโต อนุสนฺธึ ทสฺเสนฺโต อาห อิทานิตฺยาทึ ฯ
อิทานิ...ทสฺเสตุ าเปตุ กาเม...อาทิ วจน อาจริเยน วุตฺต ฯ
อภิ.๘๔
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 404
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 404

อิทานีติ วุตฺตนฺติ ปเท กาลสตฺตมี ฯ สพฺพานิปติ กามา...

ตานีติ ปทสฺส วิเสสน ฯ ปสทฺโท อวยวาเปกฺโข ฯ กามา...
ตานีติ สมฺปณฺเฑตฺวาติ ปเท กมฺม ฯ สมฺปณฺเฑตฺวาติ ทสฺเสตุนฺติ
ปเท ปุพฺพกาลกิริยา ฯ ทสฺเสตุนฺติ วุตฺตนฺติ ปเท สมฺปทาน ฯ
กาเม...อาทีติ วุตฺตนฺติ ปเท กมฺม ฯ
[๒๖๙] คาถาย อตฺถ าเปนฺโต อาห กาเมตฺยาทึ ฯ
กาเม ภเว...อิติ สพฺพถาป กุสลา...เภเทน จตุปฺาเสว
กาล...วิธภาเวป สติ อิติ อตฺโถ ฯ
กามิยตีติ กาโม ภาโว ฯ กามสทฺทสฺส ภาววาจกตฺต
าเปตุ ภเวติ ปกฺขิตฺต ฯ เตวีส ปากานีติมสฺส วิวรณ เตวีสติ
วิปากานีติ ฯ อกุสลาน เหฏา ปม วุตฺตตฺตา ทฺวาทส อกุสลานีติ
วจน ปม วุตฺต ฯ ปสทฺทตฺถสฺส วิฺาตพฺพตฺตา สพฺพถาปติ
เอตฺถ ปสทฺโท ปกฺขิตฺโต ฯ สพฺพถาปติมสฺส อธิปปฺ ายวเสน
วิวรณ อนฺโตคธเภเทนาติ ฯ อนฺโต โอคธติ ปวิสตีติ อนฺโตคโธ
กุสลาทีน เภโท ฯ อนฺโตคโธ จ โส เภโท จาติ อนฺโตคธเภโท ฯ
สพฺพวากฺยาน อวธารณผลตฺตา จตุปฺาสาติ ปเท เอวสทฺโท
ปกฺขิตฺโต ฯ เอวสทฺโท น อูน นาธิกนฺติ าเปติ ฯ
นนุ กาลาทิเภเทน ภินฺนานิ กามาวจรจิตฺตานิ จตุปฺาส-
จิตฺเตหิ อธิกานิ โหนฺติ ตสฺมา เอวสทฺโท น ปกฺขิปตพฺโพติ
โจทน สนฺธายาห กาลาตฺยาทึ ฯ กาโล จ ทฺวารฺจ สนฺตาโน
อภิ.๘๔
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 405
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 405

จ กาลทฺวารสนฺตานา เต อาทโย เยส เทสาทีน เต กาล....

ทโย กาล....ทีน เภโท กาล....เภโท ฯ น เอโก อเนโก
อเนโก วิโธ เยส กามาวจรจิตตาน ตานิ อเนกวิธานิ อเนกวิธาน
ภาโว อเนกวิธภาโว ฯ ปสทฺโท โจทกสฺส อรุจิสูจโน ฯ
กาเมติ ภเวติ ปทสฺส วิเสสน ฯ ภเวติ วิปากานิ ปุฺา-
ปุฺานิ กิริยาติ ปเทสุ อาธาโร ฯ สตฺตาติ อกุ...กานีติ
ปทสฺส วิเสสน ฯ อกุส...กานีติ ลิงฺคตฺโถ ฯ สเหตุ...ฬสาติ
ปททฺวย กุส...กานีติ ปทสฺส วิเสสน ฯ กุส...กานีติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
อิติ เอวนฺติ เตวีสตีติ ปทสฺส สรูป ฯ เตวีสตีติ วิปากานีติ
ปทสฺส วิเสสน ฯ วิปากานีติ ลิงฺคตฺโถ ฯ ทฺวาทสาติ อกุสลานีติ
ปทสฺส วิเสสน ฯ อกุสลานีติ ลิงฺคตฺโถ ฯ อฏาติ กุสลานีติ
ปทสฺส วิเสสน ฯ กุสลานีติ ลิงฺคตฺโถ ฯ อิตีติ วีสตีติ ปทสฺส
สรูป ฯ ปุฺาปุฺานีติ ลิงฺคตฺโถ ฯ วีสตีติ วิเสสน ฯ อเหตุกาติ
ลิงฺคตฺโถ ฯ ติสฺโสติ วิเสสน ฯ สเหตุกาติ ลิงฺคตฺโถ ฯ อฏาติ
วิเสสน ฯ อิตีติ สรูป ฯ เอกาทสาติ วิเสสน ฯ กิริยา จาติ
ลิงฺคตฺโถ ฯ อิตีติ จตุ...เสวาติ ปทสฺส สรูป ฯ สพฺพถาป
อนฺโต... เทนาติ ปททฺวย จตุ...เสวาติ ปทสฺส สรูป สพฺพถาป
กุส...ยานนฺติ อนฺโตติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ จตุ...วาติ กามาวจร-
จิตฺตานีติ ปทสฺส วิเสสน ฯ กาล...เทนาติ อเนกาติ ปเท
ตติยาวิเสสน ฯ อเน...เวปติ สตีติ ปเท ภาวสตฺตมี ฯ สตีติ
อภิ.๘๔
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 406
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 406

ตุลฺยาธิกรณสตฺตมี ฯ อิตีติ อตฺโถติ ปทสฺส สรูป ฯ อตฺโถติ

ลิงฺคตฺโถ ฯ กามาวจรสฺส วณฺณนา กามาวจรวณฺณนา ฯ
กามาวจรโยชนา นิฏิตา ฯ
[๒๖๙] เอว กามาวจรวณฺณน กตฺวา อิทานิ รูปาวจร-
วณฺณน กโรนฺโต อิทานิจฺจาทิมาห ฯ อิทานิ ตทนนฺตรุทฺ-
ทิฏสฺส รูปาวจรสฺส นิทฺเทสกฺกโม นิทฺเทสปฏิปาฏิ อนุปฺปตฺโต
อิติ ตสฺมา ตสฺส รูปาวจรสฺส ฌาน...อาทิวจน อาจริโย
อาห ฯ
ตสฺส กามาวจรสฺส อนนฺตร ตทนนฺตร ฯ อุทฺทิสิยิตฺถาติ
อุทฺทิฏ ฯ ตทนนฺตร อุทฺทิฏ ตทนนฺตรุทฺทิฏ เหฏา กามา-
วจร รูปาวจรนฺติ อุทฺทิฏ  ฯ นิทฺทิสน นิทฺเทโส นิทฺเทเสน
ปกาสนฺนติ อตฺโถ ภาวสาธน ฯ กมน กโม ปฏิปาฏิ
นิทฺเทสสฺส กโม นิทฺเทสกฺกโม ฯ อนุปฺปชฺชตีติ อนนุปฺปตฺโต
โย นิทฺเทสกฺกโม อาจริยสฺส อนุปฺปชฺชติ อิติ ตสฺมา โส
นิทฺเทสกฺกโม อนุปฺปตฺโต ฯ ฌานสฺส องฺคา อวยวา ฌานงฺคา ฯ
ยุชฺชน โยโค ฌานงฺเคหิ โยโค ฌานงฺคโยโค ฌานงฺคโยคสฺส
เภโท ฌาน...เภโท ฯ ปฺจหิ ปกาเรหิ ปฺจธา ฯ วิภชน
วิภาโค ฯ
อิทานีติ อนุปฺปตฺโตติ ปเท กาลสตฺตมี ฯ ตท...สฺสาติ
รูปา...รสฺสาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ รูปา...รสฺสาติ นิทฺเทสาติ
อภิ.๘๕
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 407
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 407

ปเท สพฺพนฺโธ ฯ นิทฺเทสกฺกโมติ อนุปฺปตฺโตติ ปเท กตฺตา ฯ

อนุปฺปตฺโตติ กตฺตุวาจก ฯ อิตีติ ทสฺเสตุนฺติ ปเท เหตุ ฯ
ตสฺสาติ วิภาคนฺติ ปเท กิริยาสมฺพนฺโธ ฯ ฌาน...เทนาติ
ปฺจธาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ ปฺจธาติ วิภาคนฺติ ปเท
ตติยาวิเสสน ฯ วิภาคนฺติ ทสฺเสตุนฺติ ปเท กมฺม ฯ ทสฺเสตุนฺติ
อาหาติ ปเท สมฺปทาน ฯ วิตกฺก...อาทินฺติ อาหาติ ปเท
กมฺม ฯ
[๒๗๐] อวยวตฺถ ทสฺเสนฺโต วิตกฺโก จาติอาทิมาห ฯ
วิตกฺโก จ วิจาโร จ...เอกคฺคตา จ อิติ อิเมหิ ธมฺเมหิ สหิต
จิตฺต วิตกฺก...สหิต ฯ วิตกฺโก จ...คตา จาติ วจเนน ทฺวนฺทฺว-
สมาส าเปติ ฯ อิเมหิ สหิตนฺติ อิมินา ตติยาตปฺปุริส
าเปติ ฯ
วิตกฺโก...คตา จาติ ปฺจปท ลิงฺคตฺโถ ฯ อิตตี ิ อิเมหีติ
ปทสฺส สรูป ฯ อิเมหีติ สหิตนฺติ ปเท สหโยคตติยา ฯ สหิตนฺติ
จิตฺตนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ วิตกฺก...สหิตนฺติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
วิตกฺโก จ วิจาโร จ ปติ จ สุขฺจ เอกคฺคตา จ วิตกฺก-
วิจารปติสุเขกคฺคตา วิตกฺกวิจารปติสุเขกคฺคตาหิ สหิต วิตกฺก...
สหิตนฺติ วิคฺคโห ฯ
[๒๗๑] วิตกฺกาทีน วิคฺคห าเปนฺโต ตตฺถตฺยาทิมาห ฯ
ตตฺถ เตสุ วิตกฺกาทีสุ โย ธมฺโม อารมฺมณ สมฺปยุตฺตธมฺเม
อภิ.๘๕
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 408
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 408

วิตกฺเกติ อภินิโรเปติ อิติ ตสฺมา โส ธมฺโม วิตกฺโก ฯ

ตกฺกธาตุสฺส อูหนรุกฺ ขสิเลสาทิสฺสป วาจกตฺตา วิตกฺเกตีติ
๑

ปทสฺสตฺถ อภินิโรเปตีติ วิวรติ ฯ

ตตฺถาติ นิทฺธารณ ฯ วิตกฺโกติ นิทฺธารณิย ฯ
อารมฺมณนฺติ อภิ...เปตีติ ปเท กมฺม ฯ วิตกฺเกตีติ วิปุพฺโพ
ตกฺก โรปเน จุราทิโต เณณยาติ เณ ฯ สมฺป...ธมฺเมติ
อภินิโรเปตีติ ปเท กมฺม ฯ รุป โรปเน เณ ฯ อิตตี ิ เหตุ ฯ
[๒๗๒] สมฺป...อภินิโรเปตีติ วุตฺตตฺตา วิตกฺก อตฺตโน
ลกฺขเณน ปากฏ กโรนฺโต อาห โสตฺยาทึ ฯ โส วิตกฺโก
สห...ขโณ ฯ
อตฺตนา สห ชายนฺตีติ สหชาตา ผสฺสาทิปฺจตฺตึสธมฺมา ฯ
อารมฺมณสฺส อภินิโรปน อาร...ปน อารมฺมณาภินิโรปน
ลกฺขณมสฺสาติ อาร...ลกฺขโณ ฯ
[๒๗๓] โส สห...ขโณติ วุตฺตมตฺถ โลกุปมาย สาเธนฺโต
ยถา หิตฺยาทิมาห ฯ หิ สจฺจ โกจิ คามวาสี ปุริโส ราชวลฺลภชน
รฺา สมฺพนฺธิน สมฺพนฺธวนฺต มิตฺต วา นิสฺสาย...ปวิสติ
ยถา เอว วิ...โรหติ ฯ
หิสทฺโท ทฬฺหี ฯ คาเม วสตีติ คามวาสี ฯ ตสฺสีลาทีสุ
ณีตฺวาวี วาติ จสทฺเทน ณี ฯ ราชติ ทิปฺปตีติ ราชา ฯ วลฺเลติ
สวรตีติ วลฺลโภ ปโย ฯ วลฺล สวรเณ กาเล วตฺตมานาตีเต
๑. กิมิท ฯ
อภิ.๘๕
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 409
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 409

ณฺวาทโยติ อภปจฺจโย ฯ รฺโ วลฺลโภ ราชวลฺลโภ ฯ รฺา

สมฺพชฺฌน ราชสมฺพนฺโธ ฯ สมฺพนฺโธ อสฺส มิตฺตสฺส อตฺถีติ
สมฺพนฺธี ฯ ทณฺฑาทิโต อิก อี ฯ สมฺพนฺธินนฺติ เอตฺถ กมฺมตฺเถ
ทุติยา ฯ อ นฺฌโต กตรสฺสาติ อวจนสฺส น ฯ มิชฺชติ
สินิหตีติ มิตฺโต สุหทโย ฯ มิท สิเนเห ฉทาทีหิ ตตฺรณีติ ต
ุภุชาทีนมนฺโต โน ทฺวิ จ ฯ วาสทฺโท ราชวลฺลภ วา สมฺพนฺธิน
มิตฺต วาติ โยเชตพฺโพ ฯ ทพฺพสมฺภาร คณฺหาตีติ เคห ฆร ฯ
คห อุปาทาเน สพฺพโต...วาติ อ ฯ คหสฺสุปถสฺเส วาติ อสฺเส ฯ
รฺโ เคห ราชเคห ฯ จิตฺตนฺติ ปธานนเยน วุตฺต ฯ
ยถาติ อุปมา ฯ โกจิ คามวาสีติ ปททฺวย ปุริโสติ ปทสฺส
วิเสสน ฯ ปุริโสติ ปวีสตีติ ปเท กตฺตา ฯ ราชวลฺลภ มิตฺต
วาติ ปททฺวย นิสฺสายาติ ปเท กมฺม ฯ สมฺพนฺธินนฺติ มิตฺตนฺติ
ปทสฺส วิเสสน ฯ นิสฺสายาติ ปวิสตีติ ปเท ปุพพฺ กาลกิริยา ฯ
๑

ราชเคหนฺติ ปวิสตีติ๑ ปเท กมฺม ฯ เอวนฺติ อุปเมยฺย ฯ วิตกฺกนฺติ

นิสฺสายาติ ปเท กมฺม ฯ นิสฺสายาติ อาโรหตีติ ปเท ปุพฺพกาล-
กิริยา ฯ จิตฺตนฺติ อาโรหตีติ ปเท กตฺตา ฯ อารมฺมณนฺติ
อาโรหตีติ ปเท กมฺม ฯ
[๒๗๔] โจทน ปติฏเปตฺวา วิสชฺเชนฺโต ยทิตฺยาทิมาห ฯ
เอว วิตกฺก นิสฺสาย จิตฺต อารมฺมณ อาโรหตีติ วจเน ยทิ สติ
อวิตกฺก จิตฺต อารมฺมณ กถ อาโรหติ อิติ โจทนา ฯ
๑. อนุปวิสตีติ ฏีกาปาโ ฯ
อภิ.๘๕
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 410
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 410

ยทีติ สตีติ ปเท ปริกปฺโป ฯ เอวนฺติ สตีติ ปเท

ลกฺขณวนฺต ฯ กถนฺติ ปุจฺฉา ฯ อวิตกฺกนฺติ จิตฺตนฺติ ปทสฺส
วิเสสน ฯ จิตฺตนฺติ อาโรหตีติ ปเท กตฺตา ฯ อารมฺมณนฺติ
อาโรหตีติ ปเท กมฺม ฯ อิตีติ โจทนาติ ปทสฺส สรูป ฯ
[๒๗๕] ตมฺป อวิตกฺกจิตฺต วิตกฺก...อภินิโรหตีติ ปสทฺโท
๑

น เกวล สวิตกฺก จิตฺต วิตกฺกพเลน อารมฺมณ อภินิโรหตีติ๑

าเปติ ฯ วิตกฺกสฺส พล วิตกฺกพล ฯ เอวสทฺโท น
อฺเนาติ าเปติ ฯ
ตมฺปติ อภิ...หตีติ ปเท กตฺตา ฯ วิต...เนวาติ
อภินิโรหตีติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
[๒๗๖] ตมฺปตฺยาทินา วุตฺตมตฺถ อุปมาย สาเธนฺโต
ยถาตฺยาทิมาห ฯ หิ สจฺจ โส ปุรโิ ส ปริจเยน เตน มิตฺเตน
วินาป...ปวิสติ ยถา เอว...อภินิโรหติ ฯ
หิสทฺโท ทฬฺหี ฯ โส ปุริโสติ คามวาสี ปุริโส ฯ
ปริจยน ปริจโย ปุริสสฺส ราชเคหปวิสเน จิรปริจยน ฯ
อปสทฺโท น เกวล มิตฺเตน สหาติ สมฺปณฺเฑติ ฯ อาสงฺกน
อาสงฺกา ฯ อาปุพฺโพ สกิ สงฺกาย อิตฺถิยมติยโว วาติ อ ปุน อา
นิคฺคหิตฺจ ฯ อาสงฺกาย อภาโว นิราสงฺกา ฯ นิราสงฺโกติป
อตฺถิ ฯ อภิธมฺมาวตารฏีกายมฺป นิราสงฺโกติป อตฺถิ ฯ นตฺถิ
อาสงฺกา เอตสฺส ปุริสสฺสาติ นิราสงฺโก ฯ ปริจยน ปริจโย
๑. อภิโรหตีติ ฏีกาปาโ ฯ
อภิ.๘๕
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 411
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 411

สนฺตาเน ปวตฺตจิตฺตภาวนา ฯ อปสทฺโท น เกวล วิตกฺเกน

สหาติ าเปติ ฯ
ยถาติ อุปมา ฯ โสติ ปุรโิ สติ ปทสฺส วิเสสน ฯ ปุรโิ สติ
ปวิสตีติ ปเท กตฺตา ฯ ปริจเยนาติ ปวิสตีติ ปเท เหตุ ฯ
เตนาติ วินาติ ปเท อปาทาน ฯ วินาปติ ปวิสตีติ ปเท วิเสสน ฯ
นิราสงฺกายาติ ปวิสตีติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ ราชเคหนฺติ ปวิสตีติ
ปเท กมฺม ฯ เอวนฺติ อุปเมยฺย ฯ ปริจเยนาติ อภินิโรหตีติ
ปเท เหตุ ฯ วิตกฺเกนาติ วินาติ ปเท อปาทาน ฯ วินาปติ
อภินิโรหตีติ ปเท วิเสสน ฯ อวิตกฺกนฺติ จิตฺตนฺติ ปทสฺส
วิเสสน ฯ จิตฺตนฺติ อภิ...หตีติ ปเท กตฺตา ฯ อารมฺมณนฺติ
อภิ...หตีติ ปเท กมฺม ฯ
[๒๗๗] ปริจเยน วิตกฺเกนาติ เอตฺถ วุตฺตปริจย สรูปโต
าเปนฺโต ปริจโยตฺยาทิมาห ฯ เอตฺถ เอตสฺมึ อธิกาเร ปริจโยติ
จ ปริจโย นาม สวิ...จิตฺตภาวนา จิตฺตวฑฺฒนา ฯ
อิติสทฺโท นามวาจโก ฯ จสทฺโท วากฺยารมฺโภ ฯ สห
วิตกฺเกน วตฺตีติ สวิตกฺก สวิตกฺกฺจ ต จิตฺตฺจาติ
สวิตกฺกจิตฺต ฯ ปวตฺตน ปวตฺติ ปวตฺติยา วโส สมฺพชฺฌน
ปวตฺติวโส ฯ นิพฺพตฺตติ ปวตฺตตีติ นิพฺพตฺตา ฯ ภาวิยเต
วฑฺฒิยเต ภาวนา จิตฺตสฺส ภาวนา วฑฺฒนา จิตฺตภาวนา ฯ
อภิ.๘๕
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 412
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 412

ปริจโยติ จาติ ลิงฺคตฺโถ ฯ เอตฺถาติ ปริจโยติ ปเท

อาธาโร ฯ สวิตกฺกจิตฺตสฺสาติ สนฺตาเนติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ
สนฺตาเนติ ปวตฺตตีติ ปเท อาธาโร ฯ อภิณฺหนฺติ ปวตฺตีติ
ปเท กิริยาวิเสสน ฯ ปวตฺติวเสนาติ นิพฺพตฺตาติ ปเท ตติยา-
วิเสสน ฯ นิพฺพตฺตาติ จิตฺตภาวนาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ จิตฺต-
ภาวนาติ ปริจโยติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
[๒๗๘] อฺ การณ าเปนฺโต อปเจตฺถาติอาทิมาห ฯ
อปจ อถวา เอตฺถ อวิตกฺกจิตฺเตสุ ปฺจวิฺาณ...อภิโรหนฺติ ฯ
อปจาติ นิปาโต อถวาติ สทฺทตฺเถ วตฺตติ ฯ กสฺมา ฯ
อภิธมฺมาวตารฏีกาย วุตฺตสฺส อถวาติ ปทสฺส ทสฺสนโต ฯ
เอตฺถาติ นิทฺธารณ ฯ ปฺจวิฺาณนฺติ นิทฺธารณิย ฯ ปสทฺโท
อรุจิสูจโน ฯ วตฺถุ จ อาลมฺพนฺจ วตฺถาลมฺพนานิ ฯ
สงฺฆฏิยเต สงฺฆฏน ฯ ฆฏ สงฺฆาเฏ นนฺทาทีหิ ยุ ฯ วตฺถาลมฺพนาน
สงฺฆฏน วตฺถา...ฏน วตฺถาลมฺพนสงฺฆฏนสฺส พล วตฺถา...พล ฯ
ทุติยชฺฌาน อาทิ เยส ตติยชฺฌานาทีน ตานิ ทุตยิ ชฺฌานาทีนิ ฯ
จสทฺโท ปฺจวิฺาณฺจ ทุติ...นิ จาติ โยเชตพฺโพ ฯ เหฏา
ปวตฺตา เหฏิมา ฯ ภาเวติ ปจฺฉิม จิตฺต วฑฺเฒตีติ ภาวนา
ปุริม จิตฺต ฯ เหฏิมา จ สา ภาวนา จาติ เหฏิมภาวนา
เหฏิมภาวนาย พล เหฏิ...พล ฯ กิฺจิโปตฺถเก เหฏิม-
เหฏิมาติ อตฺถิ ฯ ต อภิธมฺมาวตารฏีกาย น สเมติ ฯ
อภิ.๘๕
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 413
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 413

เอตฺถาติ นิทฺธารณ ฯ ปฺจวิฺาณ ทุติ...นิ จาติ ปททฺวย

อภิโรหนฺตีติ ปเท กตฺตา ฯ อวิตกฺกมฺปติ ปฺจวิฺาณนฺติ
ปทสฺส วิเสสน ฯ วตฺถา...เลน เหฏิ...เลนาติ ปททฺวย
อภิโรหนฺตีติ ปเท กรณ เหตุ วา ฯ
ทุติย...พเลนาติ ปมภาวนาพเลน ทุติย ทุตยิ ภาวนาพเลน
ตติย ฯ เสเสสุป เอเสว นโย ฯ
[๒๗๙] อารมฺมเณ เตน ธมฺเมน จิตฺต วิจรติ อนุวิจรติ
อิติ ตสฺมา โส ธมฺโม วิจาโร ฯ
อารมฺมเณติ วิจรตีติ ปเท อาธาโร ฯ เตนาติ วิจรตีติ
ปเท กรณ เหตุ วา ฯ จิตฺตนฺติ กตฺตา ฯ
วิจรติ เตนาติ วิจาโร ฯ โส วิจาโร อนุ...ขโณ ฯ
อนุมชฺชิยเต อนุมสิยเต ปริมชฺชยิ เต อนุมชฺชน ภาวสาธน ฯ
มชฺช อามสเน ยุ ฯ อารมฺมณสฺส อนุมชฺชน อาร...ชน
อารมฺมณานุมชฺชนมสฺส ลกฺขณนฺติ อารมฺมณานุมชฺชนลกฺขโณ ฯ
[๒๘๐] โส อารมฺมณา...ลกฺขโณติ วุตฺตวจน ปาลิยา
สาเธนฺโต ตถาเหสาตฺยาทิมาห ฯ ตถาหิ สจฺจ เอโส วิจาโร
อนุสนฺธานตา อิติ วิจารนิทฺเทเส ภควตา นิทฺทิฏโ  ฯ
ตถาหีติ ทฬฺหีกรณตฺเถ นิปาโต ฯ อารมฺมณ อนุคนฺตฺวา
สนฺธาติ ฆเฏติ อนุมชฺชนวเสนาติ อนุสนฺธาโน ฯ อนุสปุพฺโพ ธา
ฆฏเน กตฺตกุ รณปฺปเทเสุ จ ยุ ฯ อนุสนฺธาโน เอว
อนุสนฺธานตา ฯ ณฺยตฺตตา ภาเว ตูติ ตุสทฺเทน สกตฺเถ ตา ฯ
อภิ.๘๕
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 414
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 414

ตถาหีติ นิปาโต ฯ เอโสติ นิททฺ ิฏโติ ปเท กมฺม ฯ

อนุ...ตาตีติ นิทฺทิฏโติ ปเท อากาโร ฯ นิทฺทฏิ โ  กมฺมวาจก ฯ
[๒๘๑] วิตกฺกวิจาราน เอว อฺมฺ ภินฺนา ปากฏา น
โหนฺติ ตสฺมา เทฺว ธมฺเม อุปมาย ปากฏ ทสฺเสนฺโต เอตฺถ
จาติอาทิมาห ฯ เอตฺถ จ เอเตสุ วิตกฺวิจาเรสุ วิจารโต
โอฬาริกฏเน ตสฺเสว วิจารสฺส เอว ปุพฺพงฺคมฏเน จ ป...
วิย เจตโส จิตฺตสฺส ป...วิตกฺโก อนุรโว วิย อนุสฺจรณ
อนุปริคมน วิจาโรติ โยชนา ฯ
จสทฺโท วากฺยารมฺโภ ฯ โอฬาริกฏเนาติ อารมฺมณา-
ภินิโรปนฏเน โอฬาริกสภาเวน ฯ โอฬาริโก เอว อตฺโถ โอฬาริ-
กฏโ ฯ เอวสทฺโท อฺ ธมฺม นิวตฺเตติ ฯ ปุพพฺ งฺคมฏเนาติ
อารมฺมณาภินิโรปนฏเน ปุพฺพปฺปวตฺตนสภาเวน ฯ ปุพฺพ คมน
ปวตฺตน ปุพฺพงฺคโม ปุพฺพงฺคโม เอว อตฺโถ ปุพฺพงฺคมฏโ ฯ
จสทฺโท โอฬา...น จ ปุพฺพ...น จาติ โยเชตพฺโพ ฯ
ฆฑิตพฺโพ ฆฏเฏตพฺโพ ชเนหีติ ฆณฺโฑ อโยมยาทิฆณฺฑ ฯ
ฆฑิ ฆฏฏเน กฑฺยาทีหิ โก กฺวจิ ธาตูติอาทินา พินฺทาคโม
กโลโป จ วคฺคนฺต ฯ ฆโฏติป ฯ ฆฏเฏตพฺโพ ปริหริตพฺโพติ
ฆโฏ ฯ ฆฏิ ฆฏฏเน ฯ เสส ปุพฺพว ฯ อภิหนน อภิฆาโต ฯ
านุปจาเรน เจต วุตฺต ฯ ฆณฺฑสฺส อภิฆาโต ฆณฺฑาภิฆาโต ฯ
ปโม ฆณฺฑาภิฆาโต ปมฆณฺฑาภิฆาโต ฯ อารมฺมเณ อภินิปตน
อภิ.๘๕
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 415
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 415

อภินิปาโต ปโม อภินปิ าโต ปมาภินิปาโต ฯ ฆณฺโต รวติ

เอเตน สทฺเทนาติ ราโว ฯ รุ สทฺเท วิสรุชปทาทิโต ณ
ณโลปวุฑฺฒิ เต อาวายา การิเต ฯ ปมสทฺท อนุคโต ราโว
อนุราโว ฯ กิสฺมิฺจิ โปตฺถเก อนุรโวติป อตฺถิ ฯ รุ สทฺเท
สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี วาติ อ อฺเสุ จ ฯ อภิธมฺมาวตารฏีกายมฺป
อนุราโวติป อตฺถิ ฯ อนุสฺจิยเต อนุปริคมิยเต อนุสฺจรณ ฯ
เอตฺถาติ นิทฺธารณ ฯ วิจารโตติ โอฬาริกาติ ปเท
อปาทาน ฯ โอฬาริกฏเน ปุพฺพ...น จาติ ปททฺวย อภินิปาโตติ
ปเท ตติยาวิเสสน ฯ ตสฺเสวาติ ปุพฺพาติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ
ฆณฺฑาภิฆาโตติ ลิงฺคตฺโถ ฯ วิยาติ อุปมา ฯ เจตโสติ ปมาติ ๑

ปเท สมฺพนฺโธ ฯ ป...ปาโตติ วิตกฺโกติ ปทสฺส วิเสสน ฯ

วิตกฺโกติ ลิงฺคตฺโถ ฯ อนุรโวติ ลิงฺคตฺโถ ฯ วิยาติ อุปมา ฯ
อนุ...รณนฺติ วิจาโรติ ปทสฺส วิเสสน ฯ วิจาโรติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
[๒๘๒] วิตกฺกวิจาราน วิเสส าเปนฺโต อาห วิปฺผาร-
วาติอาทึ ฯ วิปฺผารวา จ...วิปฺผนฺทภูโต อากาเส...วิกฺเขโป
วิย คนฺธานุพนฺธเจตโส ภมรสฺส ปทุมา...ปาโต วิย จ สนฺต-
วุตฺติ...รณ วิย ปทุมาภิมุขปติตสฺส ภมรสฺส ปทุมสฺส อุปริ...มน
วิย จาติ โยชนา ฯ
วิปฺผรณ ปสารณ วิปฺผาโร ฯ วิปุพฺโพ ผร ผรเณ
ภาเว จ ฯ วิปฺผาโร อสฺส วิตกฺกสฺส อตฺถีติ วิปฺผารวา ฯ
๑. ปมาภินิปาโตติ ภเวยฺย ฯ
อภิ.๘๕
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 416
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 416

คุณาทิโต วนฺตุ ฯ จสทฺโท วากฺยารมฺโภ ฯ จิตฺตสฺส วิปฺผนฺทน-

ภูโตติ จิตฺตสฺส ปมุปฺปตฺติกาเล จิตฺตสฺส ปริปฺผนฺทนภูโต ฯ
ปริปฺผนฺทนภูโตติ อิท วิปฺผารวาติมสฺส อธิปฺปาโย ฯ วิปฺผนฺทตีติ
วิปฺผนฺโท วิตกฺโก ฯ ผนฺท จลเน สพฺพโต...วาติ อ ฯ
วิปฺผนฺโท ภูโต วิปฺผนฺทภูโต ฯ น กสฺสตีติ อากาโส ฯ อุทฺธ
ปตนตฺถ คมนตฺถ อุปฺปติตุ อุปฺปติตุ กาเมตีติ อุปฺปติตุกาโม ฯ
อากาเส คนฺตุ ปฏงฺคาทโย จ มาเรตุ สกฺโกตีติ สกุโณ ฯ สก
สตฺติย วรกรครทาริยมชฺชปถสกุโนติ กุโน กฺวจิ ธาตูติอาทินา
กโลโป นสฺส โณติ นสฺส โณ ฯ อากาเส ปกฺกมติ เอเตน
ปตฺเตนาติ ปกฺโข ฯ ปปุพฺโพ กมุ ปทวิกฺเขเป กาเล วตฺต-
มานาตีเต ณฺวาทโยติ ขปจฺจโย มุขาทโยติ วา กฺวจิ ธาตูติ-
อาทินา ธาตฺวนฺตโลโป สรโลโป...ปกติ ฯ วิกฺขปิ น วิกฺเขโป
ปกฺขสฺส วิกฺเขโป ปกฺขวิกฺเขโป ฯ อภิมุข ปตน อภิมุขปาโต
ปทุมสฺส อภิมุขปาโต ปทุมา...ปาโต ฯ จสทฺโท ปกฺข...ปาโต
วิย จ ปทุ...ปาโต วิย จาติ โยเชตพฺโพ ฯ คนฺเธน อนุพนฺธ
เจต ยสฺส ภมรสฺส โส คนฺธานุพนฺธเจโต ฯ ภมตีติ ภมโร
อลิ ฯ ภมาทิตฺวาโรติ อโร ฯ วตฺตน วุตฺติ สนฺตา วุตฺติ ยสฺส
วิจารสฺสโส สนฺตวุตฺติ ฯ อติปริปผนฺทตีติ อติปริปฺผนฺโท น
อติปริปฺผนฺโท นาติ...ผนฺโท นาติปริปฺผนฺโท ภูโต นาติ...
ภูโต ฯ อุปปฺ ติตฺถาติ อุปฺปติโต ฯ อุปุพฺโพ ปต ปตเน พุธ-
อภิ.๘๕
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 417
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 417

คมาทิตฺเถ กตฺตรีติ อตีเต โต ฯ ปกฺขสฺส ปสารณ ปกฺขปฺ-

ปสารณ ฯ ภาคสฺส อุปริ อุปริภาโค ฯ สมนฺตโต ภมิยเต
ปริพฺภมน ฯ จสทฺโท ปกฺข...วิย จ ปริ...วิย จาติ
โยเชตพฺโพ ฯ ปทุม อภิมุข ปทุมาภิมุข ปทุมาภิมุข ปตตีติ
ปทุมาภิมุขปติโต ฯ
วิปฺผารวา จ วิปฺผนฺทภูโตติ ปททฺวย วิตกฺโกติ ปทสฺส
วิเสสน ฯ วิตกฺโกติ ลิงฺคตฺโถ ฯ จิตฺตสฺสาติ วิปฺผนฺทนาติ ปเท
สมฺพนฺโธ ฯ อากาเสติ อุปฺปติตฺติ ปเท อาธาโร ฯ อุปฺป...
มสฺสาติ สกุณสฺสาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ สกุณสฺสาติ วิกฺเขโปติ
ปเท สมฺพนฺโธ ฯ ปกฺขวิกฺเขโปติ ลิงคฺ ตฺโถ ฯ วิยาติ อุปมา ฯ
ปทุ...ปาโตติ ลิงฺคตฺโถ ฯ วิยาติ อุปมา ฯ คนฺธา...ตโสติ
ภมรสฺสาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ ภมรสฺสาติ ปาโตติ ปเท
สมฺพนฺโธ ฯ สนฺตวุตฺติ นาติ...ภูโตติ ปททฺวย วิจาโรติ ปทสฺส
วิเสสน ฯ วิจาโรติ ลิงฺคตฺโถ ฯ จิตฺตสฺสาติ นาติปริปฺผนฺทาติ
ปเท สมฺพนฺโธ ฯ อากาเสติ อุปฺปติตสฺสาติ ปเท อาธาโร ฯ
อุปฺปติตสฺสาติ สกุณสฺสาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ สกุณสฺสาติ
ปสารณนฺติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ ปกฺข...รณนฺติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
วิยาติ อุปมา ฯ ปทุมา...ติตสฺสาติ ภมรสฺสาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
ภมรสฺสาติ ปริพฺภมนนฺติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ
อภิ.๘๖
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 418
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 418

[๒๘๓] ยา ธมฺมชาติ กายจิตฺต ปนยติ ตปฺเปติ วา

วฑฺเฒติ อิติ ตสฺมา สา ธมฺมชาติ ปติ ฯ
ปนยตีติ ปนธาตุ ตปฺปเน ธาตูหิ...เหตฺวตฺเถติ ณโย
ติวิภตฺติ ฯ กาโย จ จิตฺตฺจ กายจิตฺต ฯ ปนธาตุสฺส
ทุวิธตฺถตฺตา วุตฺต ตปฺเปติ วฑฺเฒตีติ วาติ ฯ ตป ปนเน
เณ ติ ปสฺส ทฺวิตฺต ฯ วฑฺฒ วฑฺฒเน เณ ติ ฯ วาสทฺโท
วิกปฺปตฺโถ ฯ ป ตปฺปนวฑฺฒเนสุ อิตฺถิยมติยโว วาติ ติ ฯ
อิการนฺโต ปธาตุ ฯ ปนธาตุ ปธาตุยา สทิโส ตสฺมา ปนธาตุ
วากฺเย ปกฺขิตฺโต ฯ สา ปติ สมฺป...ขณา ฯ สุฏุ ปยเต
ยุชฺชเต สมฺปโ ย ฯ สปุพฺโพ ป โยเค วชาทีหีอาทินา โย ฯ
อยน อารมฺมเณ คหณวเสน ปวตฺตน อยน ฯ อิ คติมฺหิ
นนฺทาทีหิ ยุ อฺเสุ จ ฯ สมฺปยโต กลฺลโต อยน อารมฺมณคฺ-
คหน ลกฺขณมสฺสา ปติยาติ สมฺปยายนลกฺขณา ฯ มชฺเฌ
ทีโฆ ฯ
[๒๘๔] สมฺปยา...ขณาติ ปทสฺสตฺถ าเปนฺโต อาห
อารมฺมณนฺตฺยาทึ ฯ อารมฺม...ขณาปตีติ อิท วจน วุตฺต โหติ ฯ
อารมฺมณนฺติ คหณนฺติ ปเท กมฺม ฯ สมฺปยาติ ปทสฺส
อธิปฺปายวเสน วิวรณ กลฺลโตติ ฯ กลฺลโตติ ขมโต ฯ
กลฺลโตติ คหณาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ คหณ ลกฺขณมสฺสาติ
คหณลกฺขณา ฯ
อภิ.๘๖
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 419
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 419

[๒๘๕] ย ธมฺมชาต ธมฺเม สมฺปยุตฺตธมฺเม สุขยติ สุขาเปติ

อิติ ตสฺมา ต ธมฺมชาต สุข ฯ ต สุข อิฏา...ขณ ฯ
อิฏสฺส อนุภวน อิฏานุภว อิฏานุภวน ลกฺขณ
อสฺส สุขสฺสาติ อิฏา...ขณ สุโภ...ราชา วิย ฯ ภุฺชิตพฺพนฺติ
โภชน ฯ รสนฺติ ต อสฺสาเทนฺติ สตฺตาติ รโส ฯ สุโภชนสฺส
รโส สุโภ...รโส ฯ สุโภชนรส อสฺสาเทตีติ สุโภ...ทโก ฯ
อาปุพฺโพ สท สาทเน สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี วาติ ณฺวุ อนกา
ยุณฺวูน วุฑฺฒิ รสฺส ฯ
สุโภ...ทโกติ ราชาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ ราชา ลิงฺคตฺโถ ฯ
วิยาติ อุปมา ฯ
[๒๘๖] ปติสุขาน วิเสส อุปมาย าเปนฺโต อาห ตตฺถ-
ตฺยาทึ ฯ ตตฺถ ปติสุเขสุ อารมฺมณ...ปากโฏ กนฺตารขินฺนสฺส
ชนสฺส วน...สเน ปติ วิย ยถาลทฺธสฺส อารมฺมณสฺส อนุ...
ปานาทีสุ สุข วิยาติ โยชนา ฯ
ปฏิลภน ปฏิลาโภ อารมฺมณสฺส ปฏิลาโภ อารมฺมณ-
ปฏิลาโภ ฯ สุข กโรติ อุปฺปาเทตีติ ก อุทก ฯ กร กรเณ
สพฺพโต...วาติ อ กฺวจิ ธาตูติอาทินา รโลโป ฯ ชเนหิ เกน
อุทเกน สทฺธึ ตริตพฺโพติ กนฺตาโร มคฺโค ฯ กสทฺทุปปโท ตร
ตรเณ วิสรุชปทาทิโต ณ ณโลปวุฑฺฒิ ฯ ขิชชฺ ิ กิลมีติ
ขินฺโน ฯ ขิท กิลมเน พุธคมาทิตฺเถ กตฺตรีติ อตีเต ต
อภิ.๘๖
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 420
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 420

ภิทาทิโต อินฺนอนฺอีณา วา ฯ กนฺตาเร ขินฺโน กนฺตารขินฺโน ฯ

วนยตีติ วน อคฺคสมฺปทาย สตฺตาน ภตฺตึ กโรตีติ อตฺโถ ฯ
วน สมฺภตฺติย สพฺพโต...วาติ อ ฯ วนเมว วนนฺต ฯ อนฺตสทฺโท
อนฺโต วาจาสิลิฏตฺถ ปกฺขิตฺโต ฯ อุทฺทติ ทฺรว กโรตีติ อุทก ฯ
อุทฺท กิเลทเน รฺชุทาทีหีติอาทินา กปจฺจโย กฺวจิ ธาตูติ-
อาทินา สโยคาทิโลโป มชฺเฌ อการาคโม จ ธาตฺวนฺตสฺส
อโลโป วา ฯ วนนฺเต อุทก วนนฺโตทก วนนฺโตทก อาทิ เยส
รุกฺขฉายาทีน เต วนนฺโตทกาทโย ฯ อาทิสทฺเทน รุกขฉายาทีน
คหณ ฯ วนนฺโตทกาทีน ทสฺสน วน...ทสฺสน ฯ ลภิยิตฺถาติ
ลทฺธ อารมฺมณ อนุรูป ลทฺธ ยถาลทฺธ ฯ ทิสฺสยิตฺถาติ
ทิฏ อนุรูป ทิฏ ยถาทิฏ ยถาทิฏ อุทก ยถาทิฏโทก ฯ
ปยเต ปาน ปาน อาทิ เยส นหานาทีน เต ปานาทโย ฯ
อาทิสทฺเทน นหานาทีน คหณ ฯ
ตตฺถาติ นิทฺธารณ ฯ อาร...ลาเภติ ปากโฏติ ปเท
อาธาโร สาสเน วสตีติ ปโยเค อาธาโร วิย ฯ ปติยาติ
วิเสโสติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ วิเสโสติ ปากโฏติ ปเท กตฺตา ฯ
กนฺตา...นสฺสาติ ปตีติ ปเท สมฺพนฺโธ ทสฺสเนติ ปเทป ฯ
วน...ทสฺสเนติ ปตีติ ปเท อาธาโร เหตุ วา ฯ วิยาติ
อุปมา ฯ ยถลทฺธสฺสาติ อนุภวเนติ ปเท กมฺม ฯ อนุภวเนติ
ปากโฏติ ปเท อาธาโร ฯ สุขสฺสาติ วิเสโสติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ
อภิ.๘๖
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 421
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 421

วิเสโสติ ปากโฏติ ปเท กตฺตา ฯ ปากโฏติ กตฺตุวาจก กิตปท ฯ

ยถา...กสฺสาติ ปานาติ ปเท กมฺม ฯ ปานาทีสูติ ปตีติ ปเท
อาธาโร ฯ วิยาติ อุปมา ฯ อิติสทฺโท สมาปนฺโน ฯ
[๒๘๗] นานาลมฺพน...ภาเวน เอก อิมสฺส จิตฺตสฺส อคฺค
อารมฺมณ อิติ ตสฺมา ต จิตฺต เอกคฺค ฯ
นาน อาลมฺพน นานาลมฺพน ฯ วิกฺขิปน วิกเฺ ขโป ฯ
นานาลมฺพเน วิกฺเขโป นานา...เขโป นานาลมฺพนวิกฺเขปสฺส
อภาโว นานา...ภาโว ฯ อคฺคสทฺโท อาทิโกฏิเสฏโกฏาสา-
รมฺมณาทีสุ อเนเกสุ อตฺเถสุ วตฺตติ ตสฺมา อิธ อคฺค นาม
อารมฺมณนฺติ าปนตฺถ อารมฺมณนฺติ วิเสสนปท ปุพฺเพ ปกฺขติ ฺต
น อคฺคนฺติ ปทสฺส อตฺถวิวรณตฺถ ปกฺขิตฺต ฯ ยทิ จิท ปท
วิวรณ สิยา อารมฺมณนฺติ ปท ปุพฺเพ น วตฺตพฺพ อคฺค
อารมฺมณนฺติ ปน วตฺตพฺพ ฯ อภิธมฺมาวตารฏีกายมฺป เอก
อารมฺมณ อคฺคเมตสฺสาติ เอกคฺค จิตฺตนฺติ อิทเมว นิพฺพจน
อเนนาจริเยน วุตฺต ฯ ปรมตฺถวินิจฺฉยฏีกาย ปน เอก อารมฺมณ
อคฺคเมตสฺสาติ เอกคฺค จิตฺตนฺติ จ อถวา เอก อทุติย
อคฺค อารมฺมณเมตสฺสาติ เอกคฺค จิตฺตนฺติ จ นิพฺพจน อฺา-
จริเยน วุตฺต ฯ ตสฺมา อารมฺมณ อคฺคนฺติ ปมาทเลขิต น
โหติ ฯ ยทิ จ อารมฺมณนฺติ อิท วิวรณ สิยา อถวาตฺยาทิ
น วตฺตพฺพ ฯ อชฺชติ อารมฺมณภาว คจฺฉตีติ อคฺค ฯ อช
อภิ.๘๖
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 422
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 422

คมเน กาเลตฺยาทินา คปจฺจโย กคา จชาน ฯ จิตฺตสฺเสกคฺคตาติ

ปาลิย วุตฺตตฺตา จิตฺตนฺติ วุตฺต ฯ ตสฺสาติ เอกคฺคสฺส ฯ
เอกจิตฺเต สพฺเพส เจตสิกาน เอการมฺมณตฺตา วา ตาปจฺจเยน
วุจฺจมานตฺถสฺส อปากฏตฺตา สมาธีติ วุตฺต ฯ
นานาล...ภาเวนาติ เอกนฺติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ เอก
อารมฺมณนฺติ ปททฺวย อคฺคนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ อคฺคนฺติ
ลิงฺคตฺโถ ฯ อิมสฺสาติ อคฺคนฺติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ อิตีติ เอกคฺคนฺติ
ปเท สภาวเหตุ ฯ เอกคฺค จิตฺตนฺติ ปทตฺตย ลิงคฺ ตฺโถ ฯ ตสฺสาติ
ภาโวติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ ภาโว...สมาธีติ ปทตฺตย ลิงฺคตฺโถ ฯ
[๒๘๘] โส สมาธิ อวิ...ขโณ ฯ วิกฺขิปน วิกฺเขโป น
วิกฺเขโป อวิกฺเขโป อวิกฺเขโป ลกฺขณ เอตสฺส สมาธิสฺสาติ
อวิกฺเขปลกฺขโณ ฯ โส อวิ...ขโณติ วุตฺตวจน ทฬฺห กโรนฺโต
อาห ตสฺสาตฺยาทึ ฯ หิ สจฺจ ตสฺส สมาธิสฺส วเสน พเลน
สมฺพชฺฌเนน วา สมฺปยุตตฺ  จิตฺต อวิกฺขิตฺต โหติ ฯ
หิสทฺโท ทฬฺหี ฯ วสน สมตฺถน สมฺพชฺฌน วา วโส ฯ
น วิกฺขิปตีติ อวิกฺขิตฺต ฯ
ตสฺสาติ วเสนาติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ วเสนาติ อวิกฺขิตฺตนฺติ
น วิกฺขิปตีติ อวิกฺขิตฺต ฯ
ตสฺสาติ วเสนาติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ วเสนาติ อวิกฺขิตฺตนฺติ
ปเท กรณ ตติยาวิเสสน วา ฯ สมฺปยุตฺตนฺติ จิตฺตนฺติ ปทสฺส
วิเสสน ฯ จิตฺตนฺติ โหตีติ ปเท ปกติกตฺตา ฯ อวิกฺขิตฺตนฺติ
โหตีติ ปเท วิกติกตฺตา ฯ
อภิ.๘๖
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 423
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 423

[๒๘๙] ธมฺมชาต เทสนา...ภูตตฺตา ปมฺจ นาม

อาลมฺพ....นโต จ ฌานฺจ นาม อิติ ตสฺมา ธมฺมชาต
ปมชฺฌาน ฯ
ปุติ อาทิมฺหิ ปติ ปวตฺตตีติ ปม ฌาน ฯ ปุ
วิตฺถาเร ฯ อิธ ปน ปวตฺติย วตฺตติ ฯ กสฺมา ฯ ธาตุสฺส
อเนกตฺถตฺตา ฯ เตนาห อาทิภูตตฺตาติ ฯ ปุสฺส ปุุปาโม วาติ
ปุสฺส ปาเทโส อมปจฺจโย จ ฯ เทสิยเต เทสนา ภาว-
สาธน ฯ ปมชฺฌานาทีน เทสนาย กโม เทสนากฺกโม ฯ ฌานาน
อุปฺปชฺชน อุปฺปตฺติ อุปฺปตฺติยา กโม อุปฺปตฺติกฺกโม ฯ
เจวจสทฺทา สมุจฺจยา ฯ อาทิยเต ปม คหิยเต อาทิ ภาวสาธน ฯ
อาปุพฺโพ ทา ทาเน อิตฺถิยมติยโว วา ภาเว อิ ฯ อาทิมฺหิ
ภวติ ปวตฺตตีติ อาทิภูต ฌาน อาทิภูตสฺส ภาโว อาทิภูตตฺต
กสิณาทิ ฯ อาลมฺพน ฌายตีติ ฌาน วิตกฺกาทิ ธมฺมชาต ฯ
เฌ จินฺตาย กตฺตุ...สุ จ ยุ อนกา ยุณฺวูน ฯ ปจฺจนิเก
ฌาเปตีติ วา ฌาน ฯ ฌา ทหเน ยุ ฯ ปุพฺพว ฯ เทฺว
จสทฺทา ตุลฺยตฺถปฺปสิทฺธตฺถ ปกฺขิตฺตา ฯ วาสทฺโท ปกฺขิตฺโต
อปกฺขิตฺโต จ ยุชชฺ เตว ฯ อุปคนฺตฺวา นิชฺฌายเต โอโลกยเต
จินฺตยเต จ อุปนิชฺฌาน ฯ เฌ จินฺตาย นนฺทาทีหิ ยุ ฯ
อาลมฺพนสฺส อุปนิชฌ ฺ าน อาลมฺพ...ฌาน ฯ ฌาปยเต ทหเต
ฌาปน ฯ ฌาป ทหเน ภาเว ยุ ฯ ปจฺจนิกาน ฌาปน
อภิ.๘๖
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 424
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 424

ปจฺจนิกชฺฌาปน ฯ จสทฺโท อาลมฺพ...ฌานโต จ ปจฺจ...นโต

จาติ โยเชตพฺโพ ฯ
ปม ฌานฺจาติ ปททฺวย ลิงฺคตฺโถ ฯ เทส...กมโต
จาติ ปททฺวย อาทิภูตตฺตาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ อาทิภูตตฺตาติ
ปมนฺติ ปเท เหตุ ฯ อาล...นโต จาติ ฌานนฺติ ปเท
เหตุ ฯ อิตีติ ปมชฺฌานนฺติ ปเท เหตุ ฯ ปมชฺฌานนฺติ
ิลิงฺคตฺโถ ฯ
[๒๙๐] ปมฺจ ฌานฺจาติ ปมชฺฌานนฺติ กมฺมธารโย ฯ
วาสทฺโท อปกฺขิตฺโตป ยุชฺชติ ฯ วิตกฺกาทีสุ เอเกกเมว ฌาน
น ปฺจกนฺติ โกจิ คณฺเหยฺยาติ มนสิกตฺวา ฌานสฺส สรูป
าเปนฺโต อาห วิตกฺกาตฺยาทึ ฯ
วิตกฺโก อาทิ เยส วิจาราทีน เต วิตกฺกาทโย ฯ ปฺจ
ปริมาณานิ เอตสฺส ฌานสฺสาติ ปฺจก ฯ ทฺวาทิโต โกเนกตฺเถสุ
จาติ กปจฺจโย ฯ วิตกฺกาทีน ปฺจก วิตกฺกาทิปฺจก ฯ
[๒๙๑] นนุ ฌานโวหาโร วิตกฺกาทีสุ เอเกกสฺมึเยว ฌานงฺเค
คเหตพฺโพ น สมุทาเย สมุทายสฺสาภาวาติ โจทน มนสิกตฺวา
อาห ฌานตฺยาทึ ฯ หิ สจฺจ ฌานงฺคสมุทาเยว ฌานโวหาโร
ฌานนฺติ โวหาโร เนมิ...โร วิย ฯ
ฌาน...เยวาติ ฌานงฺคสมุทาเย เอวาติ เฉโท ฯ องฺคิยติ
ายติ เอเตน สมุทาโยติ องฺค อวยโว ฯ อคิ คติย คติ
อภิ.๘๖
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 425
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 425

ชานน สพฺพโต...วาติ อ นิคฺคหิตฺจ ฯ ฌานสฺส องฺค

ฌานงฺค ฌางฺคสฺส สมุทาโย ฌาน...ทาโย ฯ เอวสทฺเทน
อวยเว ฌานโวหาโรติ าเปติ ฯ หิสทฺโท ทฬฺหี ฯ ฌาน
อิติ โวหารณ กถน ฌานโวหาโร ฯ นิยตีติ เนมิ จกฺกงฺค ฯ
นิ นเย กาเล วตฺตมานาตีเต ณฺวาทโยติ มิ อฺเสุ จ ฯ เนมิ
อาทิ เยส อราทิองฺคาน ตานิ เนมิอาทีนิ ฯ อาทิสทฺเทน อรนาภิ-
อาทีน คหณ ฯ เนมิอาทีนิ จ ตานิ องฺคานิ จาติ เนมิอาทิงฺคานิ
เนมิอาทิองฺคาน สมุทาโย เนมิ...ทาโย ฯ เอวสทฺเทน อวยเว
รถโวหาโรติ าเปติ ฯ รโถ อิติ โวหาโร รถโวหาโร ฯ
ฌาน...เยวาติ โวหาโรติ ปเท อาธาโร ฯ ฌานโวหาโรติ
ลิงฺคตฺโถ ฯ เนมิ...เยวาติ โวหาโรติ ปเท อาธาโร ฯ
รถโวหาโรติ ลิงฺคตฺโถ ฯ วิยาติ อุปมา ฯ
[๒๙๒] สาธกมาห ตถาหิตฺยาทึ ฯ ตถาหิ สจฺจ วิภงฺเค
ฌานนฺติ...จิตฺเตกคฺคตา อิติ วจน ภควตา วุตฺต ฯ
ตถาหีติ ทฬฺหีกรณตฺเถ นิปาโต ฯ วิภงฺเคติ วุตฺตนฺติ ปเท
อาธาโร ฯ ฌานนฺติ ฌาน นาม วิตกฺโก วิจาโร ปติ สุข
จิตฺตสฺเสกคฺคตา ฯ ฌานนฺตีติ เอตฺถ อิติสทฺโท นามวาจโก ฯ
อิตีติ วจนนฺติ ปทสฺส สรูป ฯ วจนนฺติ วุตฺตนฺติ ปเท
กมฺม ฯ ปมชฺฌาเนน...จิตฺตนฺติ มชฺเฌโลปตติยาตปฺปุริโส ฯ
อภิ.๘๖
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 426
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 426

[๒๙๓] โจทน ปติฏ าเปตฺวา วิสชฺเชนฺโต กสฺมาตฺยา-

ทิมาห ฯ อฺเสุป...เนสุ อิเมเยว ปฺจ ธมฺมา ภควตา
ฌานงฺควเสน กสฺมา ปน วุตฺตา อิติ โจทนา ฯ
ปนสทฺโท วจนาลงฺกาโร ฯ อฺเสุปติ ปฺจชฺฌานงฺคโต
อฺเสุป ฯ ปสทฺโท ปฺจ ธมฺเม อเปกฺขติ ฯ เอวสทฺโท
ผสฺสาทโย นิวตฺเตติ ฯ วสน สมฺพชฺฌน วโส ฌานงฺคสฺส
วโส ฌานงฺควโส ฯ
กสฺมาติ ปุจฺฉา ฯ อฺเ...ทีสูติ สมฺป...เมสูติ ปทสฺส
วิเสสน ฯ สมฺป...เมสูติ ภาวสตฺตมี ฯ วิชชฺ มาเนสูติ ตุลฺยาธิ-
กรณสตฺตมี ฯ อิเมเยวาติ วุตฺตาติ ปเท กมฺม ฯ ปฺจาติ
อิเมติ ปทสฺส วิเสสน ฯ ฌาน...เสนาติ วุตฺตาติ ปเท ตติยา-
วิเสสน ฯ อิตีติ โจทนาติ ปทสฺส สรูป ฯ
[๒๙๔] ปริหาโร มยา วุจฺจเต ฯ อุปนิ...ภาวโต จ
อิเมเยว ปฺจ ธมฺมา ฌานงฺควเสน วุตฺตาติ โยชนา ฯ
กสิณาทิอารมฺมณานิ อุปคนฺตฺวา นิชฺฌายเต อุปนิชฺฌาน
อุปนิชฺฌาน เอว กิจฺจ อุปนิชฺฌานกิจฺจ อุปนิชฺฌานกิจฺจ เอเตส
วิตกฺกาทีนมตฺถีติ อุปนิชฌฺ านกิจฺจวนฺโต อุปนิชฌ ฺ านกิจฺจวนฺตาน
ภาโว อุป...วนฺตตา ฯ กาเมตีติ กาโม ฯ ฉนฺทน ฉนฺโท ฯ
กาโม เอว ฉนฺโท กามจฺฉนฺโท กามจฺฉนฺโท อาทิ เยส
พฺยาปาทาทีน เต กามจฺฉนฺทาทโย ฯ อาทิสทฺเทน พฺยาปาท-
อภิ.๘๖
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 427
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 427

ถีนมิทฺธอุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจวิจิกิจฺฉาน คหณ ฯ อริยเต อกุฏลิ ภาเวน

ปวตฺติยเต อุชุ ภาวสาธน ฯ อร คติย วชาทีหิตฺยาทินา
ชุปจฺจโย อรสฺส อุ จ ฯ อุชุนา เอกนฺเตน ปฏิปกฺขา อุชุปฏิปกฺขา
อุชุปฏิปกฺขาน ภาโว อุช.ุ ..ภาโว วฯ จสทฺโท อุป...ตตาย จ
อชุ...วโต จาติ โยเชตพฺโพ ฯ
อุป...ตาย อุช.ุ ..ภาวโตติ ปททฺวย วุตฺตาติ ปเท เหตุ ฯ
กาม...ทีนนฺติ ปฏิปกฺขาติ ปเท สมฺปทาน ฯ
[๒๙๕] ตเมว วจน สมตฺเถนฺโต อาห วิตกฺโก หิตฺยาทึ ฯ
หิ สจฺจ วิตกฺโก อา...โรเปติ วิจาโร อนุปฺปพนฺเธติ ปติ จ
อสฺส จิตฺตสฺส ปนน ตปฺปน สุขฺจ อุปพฺรูหน วฑฺฒน กโรติ
อถ ตทาสฺส...ธมฺม น จิตฺต เอเตหิ วิตกฺกาทีหิ อภิ...เนหิ
อนุคฺคหิตา อุปตฺถมฺภิตา เอกคฺคตา...เปติ อิติ เอว เอเตสเมว
วิตกฺกาทีน อุปนิชฺฌานกิจฺจ อาเวณิก วิสุ ฯ
หิสทฺโท วิตฺถารโชตโก ฯ อนุปฺปพนฺเธตีติ อารมฺมเณ จิตฺต
อวิจฺฉินฺน วิย ปวตฺเตติ ฯ อฏานปฺปยุตฺโต จสทฺโท ปนนฺจาติ
โยเชตพฺโพ ฯ สุขฺจาติ จสทฺโท อุปพฺรูหนฺจาติ โยเชตพฺโพ ฯ
อถสทฺโท ตทาติ สทฺทตฺเถ วตฺตติ ฯ ตทาติ ตสฺมึ วิตกฺกาทีน
อตฺตโน อิจฺจกรณกาเลติ อตฺโถ ฯ อนุปฺปพนฺธาปยเต อวจฺฉนฺน
วิย ปวตฺตาปยเต อนุปฺปพนฺธน ฯ อภินิโรปนฺจ อนุปฺปพนฺธนฺจ
ปนนฺจ อุปพฺรูหนฺจ อภิ...หนานิ ฯ อนุคฺคหิยิตฺถ อุปตฺ-
อภิ.๘๗
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 428
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 428

ถมฺภิยิตฺถาติ อนุคฺคหิตา กมฺมสาธน ฯ สมฺมา อาธิยเต สมาธาน

สมาธาน เอว กิจฺจ สมาธานกิจฺจ ฯ อตฺตานฺติ เอกคฺคต
สนฺธาย วุตฺต ฯ อนุปฺปวตฺเตนฺตีติ อนุปฺปวตฺตาเปนฺตี ฯ วตุ ธาตูหิ
เณ...เหตฺวตฺเถติ ฌาเป วตฺตมาเน มานนฺตาติ อนฺโต นทาทิโต
วา อี ปุน รสฺโส ฯ เอโก อตฺตา สภาโว ยสฺส อารมฺมณสฺส
ต เอกตฺต เอกตฺตเมว อารมฺมณ เอกตฺตารมฺมณ ฯ จสทฺโท
สม จ สมฺมา จาติ โยเชตพฺโพ ฯ อาปุพฺโพ ธา ปเน ติ
ทิวาทิโต โย กฺวจิ ธาตูติอาทินา อาการสฺสิ ฯ สม...ธิยตีติ
วจนสฺส วิวรณ อินฺทฺรยิ า...เปตีติ ฯ สมาน อินฺทฺริยาน ภาโว
สมตา สทฺธาทีน อินฺทฺรยิ าน สมตา อินฺทฺริยสมตา วสน
สมฺพชฺฌน วโส อินฺทรฺ ิยสมตาย วโส อินฺทฺริย...วโส ฯ ปฏิปกฺขา
จ เต ธมฺมา จาติ ปฏิปกฺขธมฺมา กามจฺฉนฺทาทิธมฺมา ฯ
ทุกฺเขน คมน ปวตฺตน ทูร อนาสนฺน ฯ ทุ คติย วิทาทีหฺยูโรติ
อูรปจฺจโย ฯ ทูร ภวน ปวตฺตน ทูรภิ าโว ฯ ยทาทินา ทูรสทฺทโต
อิปจฺจโย ฯ ลิยนฺติ สงฺโกจ อาปชฺชนฺติ เอเตน ธมฺมชาเตน
สตฺตาติ ลีน ถีนมิทฺธ ฯ ลิ สิเลสเน อุนาทโยติ สุตฺเตน
นปจฺจโย ทีโฆ จ ฯ ลีนฺจ อุทฺธจฺจฺจ ลีนุทฺธจฺจ ลีนุท-ฺ
ธจฺจสฺส อภาโว ลีนุทฺธจฺจาภาโว ฯ จสทฺโท สม จ สมฺมา
จาติ โยเชตพฺโพ ฯ อาธิยตีติมสฺส วิวรณ เปตีติ ฯ ป
ปเน ติ จุราทิโต เณณยาติ เณ ฯ เอวสทฺโท ผสฺสาทโย
อภิ.๘๗
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 429
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 429

นิวตฺเตติ ฯ อวินา หุตฺวา ภวตีติ อาเวณิก ฯ ตมธิเตติอาทินา

ณิโก ฯ วุฑฒ ฺ าทิสรสฺส วาติอาทินา อาทิวุฑฺฒิ ฯ วุฑฺฒิคฺคหเณน
อุตฺตรวุฑฺฒิ ฯ
วิตกฺโกติ อภิ...เปตีติ ปเท เหตุกตฺตา ฯ อารมฺมเณติ
อภิ...เปตีติ ปเท อาธาโร ฯ จิตฺตนฺติ อภิ...เปตีติ ปเท
กมฺม ฯ วิจาโรติ อนุ...เธตีติ ปเท เหตุกตฺตา ฯ ปติ จาติ
กโรตีติ ปเท สุทฺธกตฺตา ฯ อสฺสาติ ปนน อุปพฺรหู นนฺติ ปททฺวเย
สมฺพนฺโธ ฯ ปนน อุปพฺรูหนนฺติ ปททฺวย กโรตีติ ปเท กมฺม ฯ
สุขฺจาติ กโรตีติ ปเท สุทฺธกตฺตา ฯ อถาติ อาธิยตีติ ปเท
กาลสตฺตมี ฯ นนฺติ อาธิยติ เปตีติ ปททฺวเย กมฺม อนุป-ฺ
ปวตฺตาเปนฺตีติ ปเทป กมฺม ฯ สส...ธมฺมนฺติ นนฺติ ปทสฺส
วิเสสน ฯ เอเตหีติ อนุคฺคหิตาติ ปเท ตติยากตฺตา ฯ อภินิ...
หเนหีติ อนุคฺคหิตาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ อนุคฺคหิตา อนุ...
เปนฺตีติ ปททฺวย เอกคฺคตาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ เอกคฺคตาติ
อาธิยติ เปตีติ ปททฺวเย สุทฺธกตฺตา ฯ สมา...เจนาติ อนุ...
เปนฺตีติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ อตฺตานฺติ อนุ...เปนฺตีติ ปเท
กมฺม ฯ เอก...มเณติ อาธิยตีติ ปเท อาธาโร ฯ สม สมฺมา
จาติ ปททฺวย อาธิยตีติ ปเท กิริยาวิเสสน ฯ อินทฺ ฺริย...เสนาติ
สมนฺติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ ปฏิ...มานนฺติ ภาเวนาติ ปเท
สมฺพนฺโธ ฯ ทูริภาเวนาติ อภาเวนาติ ปเท วิเสสนเหตุ ฯ ลีน.ุ ..
อภิ.๘๗
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 430
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 430

เวนาติ สมฺมาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ สมฺมา จาติ เปตีติ

ปเท ตติยาวิเสสน ฯ อิติ เอวนฺติ อุป...กิจฺจนฺติ ปทสฺส
สรูป ฯ เอเตสเมวาติ อุป...กิจฺจนฺติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ อุป...
กิจฺจนฺติ ลิงฺคตฺโถ ฯ อาเวณิกนฺติ อุป...กิจฺจนฺติ ปทสฺส
สรูปวิเสสน ฯ
[๒๙๖] กามจฺฉนฺทาทิอุชุปฏิปกฺขภาวโตติ วจน วิตฺถาเรนฺโต
กามจฺฉนฺทาทิตฺยาทิมาห ฯ กามจฺฉนฺทาทิปฏิปกฺขภาเว ปน อิเมส
ปฺจนฺน ธมฺมาน วิเสโส เวทิตพฺโพติ โยชนา ฯ
กามจฺฉนฺทานีน ปฏิปกฺขา กาม...ปกฺขา กามจฺฉนฺทาทิ-
ปฏิปกฺขาน ภาโว กาม...ภาโว ฯ ปนสทฺโท วิเสสตฺโถ ฯ
กาม...ภาเวติ วิเสโสติ ปเท อาธาโร ฯ
[๒๙๗] สมาธิ...ปกฺโข กสฺมา ราค...ภาวโต ฯ
รฺชนฺติ เอเตน โลเภน สตฺตาติ ราโค ฯ รูปาทโย
ปณิธิยนฺติ ปฏเนฺติ เอตาย ธมฺมชาติยา สตฺตาติ ปณิธิ ฯ
ปนิปุพฺโพ ธา ปเน อิตฺถิยมติยโว วาติ อิ โท ธสฺส จาติ
จสทฺเทน นสฺส โณ ฯ ราโค เอว ปณิธิ ราคปณิธิ วิรุทฺธา
ปจฺจนิกา วิปจฺจนิกา อุชุนา วิปจฺจนิกา อุช.ุ ..นิกา อุชุวิปจฺจนิกาน
ภาโว อุชุ...ภาโว ฯ
สมาธีติ ลิงฺคตฺโถ ฯ กามจฺฉนฺทสฺสาติ ปฏิปกฺโขติ ปเท
สมฺปทาน ฯ ปฏิปกฺโขติ สมาธีติ ปทสฺส วิเสสน ฯ ราค...
อภิ.๘๗
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 431
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 431

ธิยาติ วิปจฺจนิกาติ ปเท สมฺปทาน ฯ อุชุ...วโตติ ปฏิปกฺโขติ

ปเท เหตุ ฯ
[๒๙๘] ราค...ภาวโตติ วจน ทฬฺห กโรนฺโต อาห
กามาตฺยาทึ ฯ หิ สจฺจ กามจฺฉนฺทวเสน นานา...สมาธาน
เอกคฺคตาย เอกคฺคตาการณโต โหติ ฯ
วสน สมฺพชฺฌน วโส กามจฺฉนฺทสฺส วโส กาม...วโส ฯ
หิสทฺโท ทฬฺหี ฯ พหุปฺปการานิ อารมฺมณานิ นานารมฺมณานิ ฯ
นานาอิตฺยาย นิปาโต พหุปฺปกาเร วตฺตติ ฯ ปโลภิยติ คิทฺธยิ ติ
อลฺลิยตีติ ปโลภิต จิตฺต ฯ ปปุพฺโพ ลุภ คิทฺธิมฺหิ
ภาวกมฺเมสุ ต ฯ ปริ สมนฺตโต ภมตีติ ปริพฺภมนฺต ฯ ภมุ
อนวฏาเน อนฺโต ฯ สมฺมา อาธิยเต สมาธาน ฯ
กาม...เสนาติ ปริ...ตสฺสาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
นานา...เณหีติ ปโลภิตสฺสาติ ปเท กตฺตา ฯ ปโล...ตสฺสาติ
ปททฺวย จิตฺตสฺสาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ จิตฺตสฺสาติ สมาธานนฺติ
ปเท กิริยาสมฺพนฺโธ ฯ สมาธานนฺติ โหตีติ ปเท กตฺตา ฯ
เอก...ตายาติ โหตีติ ปเท เหตุ ฯ
[๒๙๙] ปติ พฺยาปาทสฺส ปฏิฆสฺส ปฏิปกฺขา ปามุชฺช-
สภาวตฺตา ฯ
พฺยาปาเทติ หิตสุข วินาเสตีติ พฺยาปาโท ฯ ปโมทตีติ
ปมุทิต จิตฺต ฯ มุท โมทเน พุธคมาทิตฺเถ กตฺตรีติ โต
อภิ.๘๗
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 432
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 432

ยถาคมมิกาโรติ อิ ฯ ปมุทิตสฺส จิตฺตสฺส ภาโว ปามุชฺช ปติ ฯ

เตสุ วุฑฺฒีติอาทินา ปสฺทฺทสฺส วุฑฒ ฺ ิ ฯ วุฑฺฒาทิสรสฺสาติอาทินา
วุฑฺฒิสฺส อนิจฺจตฺตา อุสฺส วุฑฺฒิ น โหติ ฯ อตฺตโน ภาโว
สภาโว อตฺตโน จิตฺตสฺส ปมุทิตภาวกรณสงฺขาตา ปกติ ฯ
ปามุชฺชสฺส สภาโว ปามุชฺชสภาโว ปามุชฺชสภาโว เอว
ปามุชฺชสภาวตฺต ฯ เตน อภิธมฺมาวตารฏีกาย พฺยาปาเทน
ฆฏฏิยมานสฺส จิตฺตสฺส ปมุทิตภาวกรณโต ปติเยว ปาโมชฺชนฺติ
วุจฺจติ ตสฺส ภาโว ตสฺมา ปาโมชฺชสภาวตฺตาติ อตฺโถติ วุตฺต ฯ
ปตีติ ลิงฺคตฺโถ ฯ พฺยาปาทสฺสาติ ปฏิปกฺขาติ ปเท
สมฺปทาน ฯ ปามุ...วตฺตาติ ปฏิปกฺขาติ ปเท เหตุ ฯ
[๓๐๐] วิตกฺโก ถีนมิทฺธสฺส ปฏิปกฺโข โยนิโส...สวิปฺผารปฺ-
ปวตฺติโต วิปฺผารสหปฺวตฺตนโต ฯ
ถีนฺจ มิทฺธฺจ ถีนมิทฺธ ฯ โยนิโสติ ปเถน อุปาเยน
กุสลธมฺมสฺส ปจฺจยภาเวนาติ อตฺโถ ฯ สงฺกปฺปยเต อุปหิยเต
สงฺกปฺปน วสน สมฺพชฺฌน วโส สงฺกปฺปนสฺส วโส สงฺกปฺปน-
วโส ฯ วิปฺผรณ วิปฺผาโร ฯ ปวตฺตน ปวตฺติ ฯ วิปฺผาเรน
สห ปวตฺติ สวิปฺผารปฺปวตฺติ ฯ
โยนิโสติ สงฺกปฺปนาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ สงฺกปฺปน-
วเสนาติ วิปฺผาราติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ สวิ...ติโตติ ปฏิปกฺขโต
ปเท เหตุ ฯ
อภิ.๘๗
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 433
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 433

[๓๐๑] สุข อวู...จสฺส ปฏิปกฺข วูป...วตฺตา ฯ

อวูปสมน อวูปสโม ฯ อนุตปฺปน พาธน อนุตาโป ฯ
อวูปสโม จ อนุตาโป จ อวู...ตาโป อวูปสมานุตาโป สภาโว
อสฺส อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจสฺสาติ อวู...สภาว ฯ อุทฺธจฺจฺจ กุกฺ-
กุจฺจฺจ อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจ ฯ วูปสมน วูปสนฺต ฯ วิอุปปุพฺโพ
สมุ อุปเม ภาวกมฺเมสุ ต ปกฺกมาทีหิ นฺโต ฯ พฺยาปาทคฺคินา
สนฺตาปยมานสฺส จิตฺตสฺส นิพฺพาปนวเสน สีเต สมตฺถน สีตล ฯ
สีต สีตตฺเถ ปฏาทีหฺยล ฯ วูปสนฺตฺจ สีตลฺจ วูปสนฺตสีตล
วูปสนฺตสีตล สภาโว อสฺส สุขสฺสาติ วูปสนฺตสีตลสภาว วูป...
วสฺส ภาโว วูป...วตฺต ฯ
อวูป...วสฺสาติ อุทฺธ...จสฺสาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ อุทฺธ...
จสฺสาติ ปฏิปกฺขนฺติ ปเท สมฺปทาน ฯ วูป...วตฺตาติ ปฏิ-
ปกฺขนฺติ ปเท เหตุ ฯ
[๓๐๒] วิจาโร...ฉาย ปฏิปกฺโข กสฺมา ปฺา...วตฺตา ฯ
อนุมชฺชยิ เต อนุมชฺชน อนุมชฺชนสฺส วโส อนุ...วโส ฯ
ปฺาย ปฏิรูโป สทิโส ปฺาปฏิรูโป ปฺาปฏิรูโป
สภาโว อสฺส วิจารสฺสาติ ปฺา...ภาโว ปฺา...ภาวสฺส
ภาโว ปฺา...ภาวตฺต ฯ
อารมฺมเณติ อนุมชฺชนาติ ปเท อาธาโร ฯ ปฺา...
ภาวตฺตาติ ปฏิปกฺโขติ ปเท เหตุ ฯ
อภิ.๘๗
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 434
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 434

[๓๐๓] เอวนฺติอาทิ นิคมน ฯ เอว อุป...อิเมเยว

ปฺจ ธมฺมา ฌานงฺคภาเวน ววตฺถิตา อสงฺกรโต ิตา ฯ
เอวนฺติ อุปนิชฺฌานกิจฺจปฏิปกฺขภาวาติ ปททฺวเย นิทสฺสน ฯ
อุป...ตาย อุชุ...ภาวโตติ ปททฺวย ววตฺถิตาติ ปเท เหตุ ฯ
จสทฺโท สมุจฺจโย ฯ อิเมเยวาติ ววตฺถิตาติ ปเท กตฺตา ฯ
ฌานงฺคภาเวนาติ ววตฺถิตาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
ฌานงฺค อิติ ภาโว นาม ฌานงฺคภาโว ฯ อสกรโต ิตา
ววตฺถิตา ฯ วิอวปุพฺโพ า คตินิวุตฺติมฺหิ พุธ...ตริ กฺวจิ
ธาตูติอาทินา สฺส ถตฺต วคฺเค โฆสา...ปมา ทฺวิตฺต
ปุพฺพมโธ สรา สเร โลป นเย ฯ อิติสทฺโท สมาปนฺโน ฯ
[๓๐๔] สาธกมาห ยถาหุตฺยาทินา ฯ ยถา กึ อาจริยา
อาหุ ฯ อุป...ิตา อิติ อาจริยา อาหุ ฯ อฺเสุ ผสฺสาทิธมฺเมสุ
สนฺเตสุป จ อุปนิ...ปกฺขโต ปฺเจว ธมฺมา ฌานสฺิตา ฯ
อุปนิชฌ
ฺ าน กิจฺจ เอเตส วิตกฺกาทีน เต อุปนิชฺฌานกิจฺจา
อุปนิชฺฌานกิจฺจาน ภาโว อุป...จตฺต ฯ กาโม อาทิ เยส
พฺยาปาทาทีน เต กามาทโย กามาทีน ปฏิปกฺขา กามาทิ-
ปฏิปกฺขา ฯ ปจาติ นิปาตสมุทาโย โจทกาโภคสูจโน ฯ เอวสทฺโท
ผสฺสาทโย นิวตฺเตติ ฯ สฺิตพฺพา ลกฺขิตพฺพาติ สฺิตา ฯ
สปุพฺโพ า สฺชานเน ภาวกมฺเมสุ ต ยถาคมมิกาโร ฯ
ฌาน อิติ สฺิตา ฌานสฺิตา ฯ
อภิ.๘๗
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 435
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 435

อุปนิ...ปกฺขโตติ ปททฺวย สฺิตาติ ปเท เหตุ ฯ

สนฺเตสุป จาติ สฺิตาติ ปเท ภาวลกฺขณ ฯ อฺเสูติ
ภาววนฺต ฯ ปฺเจ...สฺิตาติ ปททฺวย ธมฺมาติ ปทสฺส
วิเสสน ฯ อิตีติ นิทสฺสน ฯ
[๓๐๕] กสฺมา ปน ปฺเจว วุตฺตา นนุ อุเปกฺขาป
ฌานงฺคาติ อนุโยค ปริหริตุมาห อุเปกฺขา ปนตฺยาทึ ฯ อุเปกฺขา
ปน เอตฺถ วิตกฺกาทีสุ ปฺจสุ ฌานงฺเคสุ สนฺต...อนฺโตคธา
อิติ ปณฺฑิเตน ทฏพฺพ ฯ
ปนสทฺโท วิเสสตฺโถ ฯ สนฺตวุตฺติ สภาโว เอติสฺสา
อุเปกฺขายาติ สนฺตวุตฺติสภาวา สนฺตวุตฺติสภาวาย ภาโว สนฺต...
วตฺต ฯ เอวสทฺโท สุเข อนฺโตคธาติ สนฺนิฏาน กโรติ ฯ
อุเปกฺขาติ อนฺโตคธาติ ปเท กตฺตา ฯ เอตฺถาติ นิทฺธารณ ฯ
สุเขติ นิทฺธารณิย ฯ สนฺต...ภาวตฺตาติ อนฺโตคธาติ ปเท เหตุ ฯ
สุเขเยวาติ อนฺโตคธาติ ปเท อาธาโร ฯ อนฺโตคธาติ กตฺตุวาจก ฯ
อิตีติ ทฏพฺพนฺติ ปเท นิทสฺสน ฯ ทฏพฺพนฺติ ภาววาจก ฯ
[๓๐๖] สาธก ทสฺเสตุมาห เตนาหูติ ฯ เตน ตสฺมา
อุเปกฺขาย สุเขเยว อนฺโตคธตฺตา อุเป...ภาสิตาติ วจน อาจริยา
อาหุ อุเปกฺขา...อิติ เอว อาจริเยหิ ภาสิตา ฯ
เตนาติ อาหูติ ปเท เหตุ ฯ อุเปกฺขาติ ภาสิตาติ ปเท
กมฺม ฯ สนฺตวุตฺติตฺตาติ ภาสิตาติ ปเท เหตุ ฯ สนฺตา วุตฺติ
อภิ.๘๗
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 436
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 436

เอติสฺสาติ สนฺตวุตฺติ สนฺตวุตฺติยา ภาโว สนฺตวุตฺติตฺต ฯ

สุขมิจฺเจวาติ ภาสิตาติ ปเท การาโร ฯ เอวสทฺโท สนฺนฏิ -
านตฺโถ ฯ ภาสิตาทิ กมฺมวาจก ฯ อิตีติ วจนนฺติ ปทสฺส สรูป ฯ
[๓๐๗] วิตกฺกาทโย กามจฺฉนฺทาทีน ปฏิปกฺขา ฯ เอวมย
ฌานสฺส วิเสโส วุตฺโต ฯ กถ ปน ปหานงฺคาทิวเสน อสฺส
ฌานสฺส วิเสโสติ ปุจฺฉ สนฺธายาห ปหานงฺคาทิตฺยาทึ ฯ
ปหานงฺคาทิวเสน อสฺส ฌานสฺส วิเสโส...ภวิสฺสติ ฯ
ปหาตพฺพานีติ ปหานานิ ยานิ วิตกฺกาทิองฺคานิ โยคินา
ทุติยชฺฌานาทิกฺขเณ ปหาตพฺพานิ อิติ ตสฺมา ตานิ องฺคานิ
ปหานานิ วิตกฺกวิจารปติสุขานิ ฯ ปปุพฺโพ หา จาเค นนฺทาทีหิ
ยูติ กมฺเม ยุ ฯ ปหานานิ เอว องฺคานิ ปหานงฺคานิ ปหานงฺคานิ
อาทีนิ เยส วิจาราทิสุขุมงฺคาน ตานิ ปหานงฺคาทีนิ ฯ อาทิ-
สทฺเทน วิจารปติสุขสงฺขาตาน สุขุมสมฺปโยคงฺคาน คหณ ฯ
ปหานงฺคาทีน วสน สมฺพชฺฌน ปหา...วโส ฯ ปนสทฺโท
วิเสสตฺโถ ฯ อุปรีติ นวมปริจฺเฉท ฯ ตตฺถ หิ วุตต วิตกฺกาทิ-
กโมฬาริกงฺคปฺปหานาย วิจาราทิสุขุมงฺคุปฺปตฺติยาติ ฯ
ปหา...วเสนาติ วิเสโสติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ อสฺสาติ
วิเสโสติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ วิเสโสติ อาวิ...สตีติ ปเท กตฺตา ฯ
อุปรีติ อาวิ...สตีติ ปเท อาธาโร ฯ อาวิ...สตีติ กตฺตุวาจก ฯ
อภิ.๘๗
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 437
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 437

[๓๐๘] อรูปโลกุตฺตเรป วิเสส อปทิสนฺโต อาห ตถา-

ตฺยาทึ ฯ อรูป...วิเสโส ตถา อุปริ อาวิภวิสฺสติ ฯ
ตถาสทฺโท อุปริ อาวิภวิสฺสตีติ ปท อากฑฺฒติ ฯ อรูปา-
วจรฺจ โลกุตฺตรฺจ อรู...รานิ ฯ อปสทฺโท น เกวล รูปา-
วจเรติ าเปติ ฯ ลภิตพฺโพ ลพฺภมาโน ลพฺภนาโน เอว
ลพฺภมานโก ฯ สพฺพโต โกติ สุตฺเต สพฺพโตสทฺเทน สกตฺเถ
โก ฯ ลพฺภนานโก จ โส วิเสโส จาติ ลพฺภ...เสโส ฯ
ตถาติ อนุกฑฺฒน ฯ อรู...สูปติ ลพฺภมานาติ ปเท
อาธาโร ฯ ลพฺภ...เสโสติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
อรูปาวจเร ปริกมฺมวเสน ลพฺภมานวิเสโส อุปริ นวม-
ปริจฺเฉเท อากาสวชฺชิตกสิเณสุ ปน ยกิฺจิ กสิณ อุคฺฆาเฏตฺวา
ลทฺธมากาส อนนฺตวเสน ปริกมฺม กโรนฺตสฺส ปมารุปฺป-
มปฺเปติ...ตติยารูปฺป สนฺตเมต ปณีตเมตนฺติ ปริกมฺม กโรนฺตสฺส
จตุตฺถารุปฺปมปฺเปตีติ วจเน อาวิภวิสฺสติ ฯ โลกุตฺตเร ทิฏิ-
วิจิกิจฺฉาทิกิเลสปฺปหานวเสน ลพฺภมานวิเสโส อุปริ นวมปริเฉเท
เอตฺถ ปน โสตาปตฺติมคฺค ภาเวตฺวา ทิฏิวิจิกิจฺฉาปหาเนน
ปหีนาปายคมโน สตฺตกฺขตฺตุปรโม โสตาปนฺโน นาม โหติ...
อรหา นาม โหตีติ วจเน อาวิภวิสฺสติตฺยาธิปฺปาโย ฯ
[๓๐๙] อิมสฺมึ รูปาวจเร อสงฺขาริก สสงฺขาริกนฺติ วจนสฺส
อวุตฺตตฺตา โจทน ปติฏาเปตฺวา วิสชฺเชนฺโต อเถตฺถาติอาทิ-
อภิ.๘๘
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 438
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 438

มาห ฯ เอตฺถ รูปาวจรกุสเล กามา...สุ วิย สงฺขารเภโท

อาจริเยน กสฺมา น คหิโต หิ สจฺจ เกวล มคฺคาธิคเมน
อสมฺมิสฺส สมถานุโยควเสน สมถภาวนานุโยควเสน ปฏิลทฺธ อิทมฺป
รูปาวจรกุสล สสงฺขาริก อิติ วตฺต สกฺกา เกวล มคฺคาธิคม-
วเสน ปฏิลทฺธ อิทมฺป รูปาวจรกุสล อสงฺขาริก อิติ วตฺตุ
สกฺกา อิติ โจทนาติ โยชนา ฯ
อถสทฺโท นนุสทฺทสมานตฺโถ ตสฺมา ปุจฺฉาย วตฺตติ
เตน อภิธมฺมาวตารฏีกาย นนุ เจตฺถ กามาวจรกุสเล วิยาติ-
อาทิ วุตฺต ฯ สงฺขารสฺส เภโท สงฺขารเภโท ฯ ตเทว สมตฺเถตุ
อิทมฺป หิตฺยาทิมาห ฯ ปสทฺโท กามาวจรกุสล อเปกฺขติ ฯ
หิสทฺโท ทฬฺหี ฯ นีวรเณ สเมตีติ สมโถ ภาวนา ฯ อนุ
ปุนปฺปุน ยุฺชน อนุโยโค สมถสฺส อนุโยโค สมถานุโยโค
สมถานุโยคสฺส วสน สมฺพชฺฌน สม...วโส ฯ ปฏิลภิยิตฺถาติ
ปฏิลทฺธ ฌาน ฯ สมถานุโยโคติ หิ อิมสฺส จิตฺตสฺส ปุพฺพ-
โยคตา ฯ เตน ลทฺธ ฌาน สสงฺขาริกนฺติ วตฺตุ สกฺกา ฯ
อธิคมน ปฏิลภน อธิคโม มคฺคสฺส อธิคโม มคฺคาธิคโม
มคฺคาธิคมสฺส วโส มคฺคาธิคมวโส ฯ มคฺเค อธิคเต สมถานุโยค
อกตฺวาป ลทฺธ ฌาน อสงฺขาริกนฺติ วตฺตุ สกฺกา ฯ
อถาติ ปุจฺฉา ฯ เอตฺถาติ น คหิโตติ ปเท อาธาโร ฯ
กามา...เลสูติ อุปมา ฯ วิยาติ อุปมาโชตโก ฯ สงฺขารเภโทติ
อภิ.๘๘
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 439
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 439

น คหิโตติ ปเท กมฺม ฯ กสฺมาติ การณปุจฺฉา ฯ นาติ

ปฏิเสโธ ฯ อิทมฺปติ สกฺกาติ ปเท กมฺม ฯ เกวลนฺติ อนุโยคาติ
ปเท กิริยาวิเสสน ฯ สมถา...วเสนาติ ปฏิลทฺธนฺติ ปเท
วิเสสนตติยา ฯ ปฏิลทฺธนฺติ อิทมฺปติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
สสงฺขาริกนฺตีติ วตฺตุนฺติ ปเท อากาโร ฯ มคฺคา...วเสนาติ
ปฏิลทฺธนฺติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ ปฏิลทฺธนฺติ อิทมฺปติ ปทสฺส
วิเสสน ฯ อสงฺขาริกนฺตีติ วตฺตุนฺติ ปเท อากาโร ฯ สกฺกาติ
กมฺมวาจก ฯ วตฺตุนฺติ สกฺกาติ ปเท สมฺปทาน ฯ อิตีติ
โจทนาติ ปทสฺส สรูป ฯ
[๓๑๐] อิท รูปาวจรกุสล เอว ตยา วุตฺตนเยว วตฺตุ
น สกฺกา กสฺมา มคฺคา...ลทฺธสฺสาป ฌานสฺส อปรภาเค...
อุปฺปชฺชนโต ตสฺมา วุตฺตนเยว วตฺตุ อสกฺกุเณยฺยตฺตา
สพฺพสฺสาป...อสงฺขาริก อิติป ฌาน ปณฺฑิเตน วตฺตุ น สกฺกา
อธิกาเรน จ...กนฺติป ฌาน วตฺตุ น สกฺกาติ โยชนา ฯ
สชฺชติ อลฺลิยติ เอตาย ธมฺมชาติยา มคฺโคติ สตฺติ
มคฺคพล ฯ สชฺช สงฺเค อิตฺถิยมติโว วาติ ติ ภุชาทีนมนฺโต
โน ทฺวิ จ ฯ นนุ โจทนานุสาเรน มคฺคาธิคมวเสน ปฏิลทฺธสฺสา-
ปติ เอตฺตกเมว วตฺตพฺพ สตฺติโตติ อิท ปน ปท กิมตฺถ
ปกฺขิตฺตนฺติ ฯ สจฺจ มคฺคาธิคมวเสน ปฏิลทฺธสฺสาปติ เอตฺตเก
วุตฺเต มคฺเค อธิคเต ฌาน มคฺคกฺขเณ อุปฺปนฺนภาเวน ปฏิลทฺธ
อภิ.๘๘
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 440
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 440

มคฺค ปุคฺคเลนาติ โกจิ คณฺเหยฺย ตสฺมา ต คหณ นิวตฺตนตฺถ

สตฺติโตติ ปกฺขิตฺต ฯ ฌาน หิ สตฺตโิ ต มคฺคานุภาวโต ปุคฺคเลน
ปฏิลทฺธ มคฺค นาม ฯ ฌาน ปน อปรภาเค อุปฺปชฺชิสฺสติ ฯ
อปสทฺโท น เกวล สมถานุโยควเสน ปฏิลทฺธ ฌาน ปริ-
กมฺมวเสน อุปฺปชฺชตีติ นิยเมติ ฯ อปรภาเคติ วลฺชนกาเล
ฌาน ปวิสนกาเล ฯ อปโร ภาโค โกฏาโส อปรภาโค ฯ
ปริกโรติ ฌาน ปฏิสงฺขโรตีติ ปริกมฺม ภาวนา ฯ กร กรเณ
ธราทีหิ รมฺโม ฯ ภาวนาย อาทิภูต วา กมฺม ปริกมฺม
ปริกมฺมสฺส วโส สมฺพชฺฌน ปริกมฺมวโส ฯ เอวสทฺโท น
ปริกมฺม วชฺเชตฺวา อุปฺปชฺชตีติ นิยเมติ ฯ อุปฺปชฺชิสฺสเต
อุปฺปชฺชน ฯ สพฺพสฺสาป ฌานสฺสาติ รูปารูปชฺฌานสฺสาป ฯ ปริ...
วินาติ สมถานุโยคสงฺขาตปุพฺพภาวน วชฺเชตฺวา ฯ ปริกมฺม อิติ
สงฺขาโต ปริกมฺมสงฺขาโต ฯ ปุพฺเพ ภโว ปุพฺโพ ฯ ณราคา-
ทินา โณ ฯ อปฺปน อภิสงฺขโรติ สชฺเชตีติ อภิสงฺขาโร ฯ
ปุพฺโพ จ โส อภิสงฺขาโร จาติ ปุพพฺ ...สงฺขาโร ปริกมฺม-
สงฺขาโต จ โส ปุพฺพาภิสงฺขาโร จาติ ปริ...สงฺขาโร ฯ เกวล
อสมฺมิสฺส ฯ อธิการวเสนาติ ปุพฺเพ ปฏนาวเสน ฯ อธิกาโร
หิ นาม อายตึ ฌานลาภี ภวิสฺสามีติ ปฏนา วุจฺจติ ฯ กรณ
กาโร อธิโก กาโร อธิกาโร อธิการสฺส วโส อธิการวโส ฯ
ปริก...ขาเรน วินาติ วุตฺเต ฌาน ปริกมฺม วชฺเชตฺวา อธิการ-
อภิ.๘๘
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 441
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 441

วเสน อุปฺปชฺชเตวาติ วิฺายติ ตสฺมา อธิการวเสนาติ เอตฺถ

เอวสทฺโท น ปกฺขิตฺโต ฯ อุปฺปชฺชิยเต อุปฺปชฺชน น อุปฺปชฺชน
อนุปฺปชฺชน ฯ อสงฺขาริกนฺติปติ เอตฺถ น สกฺกา วตฺตุนฺติ
อาหริตฺวา โยเชตพฺพ ฯ เทฺว ปสทฺทา อฺมฺาเปกฺขา
สมุจฺจยา ฯ อธิกาเรน จ วินาติ ภวนฺตเร สมเถ ปฏน
วชฺเชตฺวา ฯ จสทฺโท น เกวล ปริกมฺมสงฺขาตปุพฺพาภิสงฺขาร
วชฺเชตฺวาติ สมฺปณฺเฑติ ฯ ปริกมฺม เอว อภิสงฺขาโร ปริ...
สงฺขาโร ฯ เอวสทฺโท นิยมตฺโถ ฯ
นาติ ปฏิเสโธ ฯ อิทนฺติ สกฺกาติ ปเท กมฺม ฯ เอวนฺติ
วตฺตุนฺติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ มคฺคา...วเสนาติ ปฏิลทฺธสฺสาติ
ปเท ตติยาวิเสสน ฯ สตฺติโตติ ปฏิลทฺธสฺสาปติ ปเท กรณ ฯ
ปฏิ...สามีติ อุปฺปชฺชนโตติ สมฺพนฺโธ ฯ อปรภาเคติ อุปฺปชฺชน-
โตติ ปเท กาลสตฺตมี ฯ ปริ...เสนาวาติ อุปฺปชฺชนโตติ ปเท
ตติยาวิเสสน ฯ อุปฺปชฺชนโตติ น สกฺกาติ ปุริมปเท าปกเหตุ ฯ
ตสฺมาติ น สกฺกาติ อุปริ เท เหตุ ฯ สพฺพสฺสาปติ ฌานสฺสาติ
ปทสฺส วิเสสน ฯ ฌานสฺสาติ อนุ...นโตติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ
ปริ...ขาเรนาติ วินาติ ปเท กมฺม ฯ วินาติ อนุ...นโตติ
ปเท วิเสสน ฯ เกวลนฺติ อนุ...นโตติ ปเท กิริยาวิเสสน ฯ
อธิ...เสนาติ อนุ...นโตติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ อนุ...นโตติ
น สกฺกาติ ปเท เหตุ ฯ อสงฺขาริกนฺติปติ วตฺตุนฺติ ปเท
อภิ.๘๘
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 442
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 442

อากาโร ฯ อธิกาเรน จาติ วินาติ ปเท กมฺม ฯ วินาติ อนุ...

นโตติ ปเท วิเสสน ฯ เกวลนฺติ อนุ...นโตติ ปเท กิริยา-
ิวิเสสน ฯ ปริ...เรเนวาติ อนุ...นโตติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
อนุ...นโตติ น สกฺกาติ ปเท เหตุ ฯ สสงฺ...ติปติ ภวตฺตุนฺติ
ปเท อากาโร ฯ นาติ ปฏิเสโธ ฯ สกฺกาติ กมฺมวาจก ฯ
วตฺตุนฺติ สกฺกาติ ปเท สมฺปทาน ฯ อิติสทฺโท สมาปนฺโน ฯ
[๓๑๑] อฺถาป วิกปฺปตุ อถวาติ วุตฺต ฯ ปุพฺพา...
ขารสฺส ฌานสฺส กทาจิ อสงฺขาริกภาโว น สมฺภวติ อิติ
ตสฺมา อสงฺขาริก อิติ จ พฺยภิ...ก อิติ จ ฌาน อาจริเยน
วตฺตนฺติ โยชนา ฯ
ปุพฺโพ จ โส อภิสงฺขาโร จาติ ปุพฺพา...ขาโร ปุพฺพา...
ขารสฺส วโส ปุพฺพา..วโส ฯ เอวสทฺโท น เตน วินา
อุปฺปชฺชตีติ นิยเมติ ฯ อุปฺปชฺชตีติ อุปฺปชฺชมาน ฌาน ฯ อสงฺ-
ขาริกสฺส ภาโว อสงฺขาริกภาโว ฯ เทฺว จสทฺทา สมุจฺจยตฺถา ฯ
พฺยภิจารสฺส อภาโว พฺยภิจาราภาโว ฯ
ปุพฺพา...เนวาติ อุปฺป...นสฺสาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
อุปฺป...นสฺสาติ ภาโวติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ นาติ ปฏิเสโธ ฯ
กทาจีติ สมฺภวตีติ ปเท กาลสตฺตมี ฯ อสงฺ...ภาโวติ สมฺภวตีติ
ปเท กตฺตา ฯ อิตีติ น วุตฺตนฺติ ปเท เหตุ ฯ อสงฺขาริกนฺติ
จ สสงฺขาริกนฺติ จาติ ปททฺวย น วุตฺตนฺติ ปเท อากาโร ฯ
อภิ.๘๘
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 443
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 443

พฺยภิ...วโตติ น วุตฺตนฺติ ปเท เหตุ ฯ นาติ ปฏิเสโธ ฯ

วุตฺตนฺติ กมฺมวาจก ฯ อิติสทฺโท สมาปนฺโน ฯ
[๓๑๒] ตตฺถ ปมนเย การณทฺวย มิสฺสกตฺตา อุภย น
สกฺกา วตฺตุ ตสฺมา น วุตฺต ทุติยนเย น ปน เกวล
สสงฺขาริกเมว ตฺจ พฺยภิจาราภาวโต น วุตฺต อสงฺขาริก ปน
นตฺเถวาติ อยเมเตส นยาน วิเสโส ฯ ปสทฺเทน สงฺคหิต รูปา-
วจรกุสล าเปนฺโต ปสทฺเทน เจตฺถาติอาทิมาห ฯ เอตฺถ
เอตสฺมึ ปฺจปติ ปเท ปสทฺเทน จตุกฺก...นวโก ตฺจ
สุทฺธิกนวก ทุกฺขา...นวกา ปริตฺต...รมฺมณ อิติ เอว อาร...
นวกา ทุกฺขา....อาทินา นเยน...นวกา อิติ เอว ปฺจวีสติ
นวกา อิติ เอวมาทิเภท นย สงฺคณฺหาติ อาจริโยติ โยชนา ฯ
ป อิติ สทฺโท ปสทฺโท ฯ จสทฺโท วากฺยารมฺโภ ฯ จตฺตาริ
ปริมาณานิ อสฺส นยสุสาติ จตุกฺโก ปฺจ ปริมาณานิ อสฺสาติ
ปฺจโก จตุกฺโก จ ปฺจโก จ จตุกฺกปฺจกา จตุกฺก-
ปฺจกา จ เต นยา จาติ จตุ...นยา วสน สมฺพชฺฌน วโส
จตุกฺกปฺจกนยาน วโส จตุ...วโส ฯ ตตฺถ ปมชฺฌาน ทุติย-
ตติยจตุตฺถชฺฌานนฺติ จตุกฺกนโย ฯ ปมทุติยตติยจตุตฺถปฺจมชฺ-
ฌานนฺติ ปฺจกนโย ฯ สุชฺฌติ อารมฺมณปฏิปทาหิ วิรหตีติ
สุทฺโธ นวโก ฯ สุธ สุทฺธิมฺหิ พุธคมาทิตฺเถ กตฺตริ ฯ สุทโฺ ธ
เอว สุทฺธิโก ฯ ตมธิเตตฺยาทินา สกตฺเถ ณิโก ฯ นว
อภิ.๘๘
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 444
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 444

ปริมาณานิ อสฺส นยสฺสาติ นวโก สุทฺธิโก จ โส นวโก

จาติ สุทฺธิกนวโก ฯ จสทฺโท อฏานยุตฺโต ฯ โส โสฬฬ นวกา
จาติ สกฏาเน เปตฺวา สุทฺธิกนวโก จ จตฺตาโร นวกา จ
จตฺตาโร นวกา จ โสฬส นวกา จาติ โยเชตพฺโพ ฯ ทุกฺขา-
ปฏิปทา จ ทนฺธาภิฺา จ ทุกฺขาปฏิปทา จ ขิปฺปาภิฺา จ
สุขาปฏิปทา จ ทนฺธาภิฺา จ สุขาปฏิปทา จ ขิปฺปาภิฺา
จ ทุกฺขา...ขิปฺปาภิฺา ทฺวนฺโทฺว ฯ ทุกฺขาปฏิปทา...ภิฺาน
วโส สมฺพชฺฌน ทุกฺขา...วโส ฯ ตตฺถ ทุกฺขาปฏิปทาติอาทีสุ
วิคฺคโห เอว กาตพฺโพ ฯ ขมน ขมา ฯ ขมโต วิรหิตา
ทุกฺขา อสุขาตฺยตฺโถ ฯ ปฏิปชฺชติ ฌาน เอตาย ปุพฺพภาวนาย
ปุคฺคโลติ ปฏิปทา ฯ ปรินิฏิตสกลกิจฺจสฺส ปวี ปวีติ วา
อาโป อาโปติ วา เอวมฺปวตฺตปมสมนฺนาหารโต ปฏาย ยาว
ตสฺส ฌานสฺส อุปจารุปฺปตฺติยา นีวรณปฺปหาน นิกนฺติวิกฺขมฺภนฺจ
โหติ ตาว ปวตฺตา ปุพฺพภาคภาวนา ปฏิปทา นาม ฯ ทุกฺขา
จ สา ปฏิปทา จาติ ทุกฺขาปฏิปทา ฯ ปุพฺพปเท อาปจฺจยสฺส
น นิวตฺติ ฯ ทนฺธติ อสีฆ จรติ ปวตฺตตีติ ทนฺธา ปฺา ฯ
ทนฺธ อสีฆจาเร ฯ อสีฆจาโร อสีฆปฺปวตฺติ ฯ อิตฺถิยมติยโว วาติ
อ ฯ วิสิฏา ชานาตีติ อภิฺา ฯ อุปจารชฺฌาน อาทึ กตฺวา
ยาว อปฺปนา อุปฺปตฺติกา ตาว ปวตฺตา ปฺา ปุพฺพภาคปฺาย
วิสิฏภาวโต อภิฺา นาม ฯ ทนฺธา จ สา อภิฺา จาติ
อภิ.๘๘
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 445
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 445

ทนฺธาภิฺา ฯ ขิปติ ขย กโรตีติ ขิปปฺ า ฯ ขิป จรเณ ๑

กาเล วตฺตมานาตีเต ณฺวาทโยติ ปปจฺจโย ฯ ขิปฺปา จ สา

อภิฺา จาติ ขิปฺปาภิฺา ฯ สุขา อกิจฺฉา จ สา ปฏิปทา
จาติ สุขาปฏิปทา ฯ เสเสสุป เอเสว นโย ฯ จตฺตาริ ปริมาณานิ
อสฺส นยสฺสาติ จตุกฺโก ปฏิปทาย จตุกฺโก ปฏิ...ตุกฺโก ฯ
เทสิตสฺส นวกสฺส ภาโว เทสิตตฺต ฯ ปริตฺตนฺตฺยาทีสุ อปฺปคุณ
ฌาน อุปริ ฌานสฺส ปจฺจโย ภวิตุ อสกฺโกนฺต ปริตฺต ฯ
สุปฺปสราวมตฺเตสุ อวฑฺฒิตารมฺมเณสุ นิพฺพตฺต ปริตฺตารมฺมณ ฯ
วุตฺตปฏิปกฺขโต ปน ยถากฺกม อปฺปมาณารมฺมณาทีนิ
เวทิตพฺพานิ ฯ สมนฺตโต อวชณฺฑติ อุปริ ฌานสฺส ปจฺจโย ภวิตุ
อสกฺกุเณยฺยภาเวนาติ ปริตฺต อปฺปคุณชฺฌาน ฯ ปริปุพฺโพ ทา
อวขณฺฑเน ฉทาทีหิ ตตฺรณาติ ต กฺวจิ ธาตูติอาทินา ทสฺส
โต ฯ สมนฺตโต อวขณฺฑตีติ ปริตฺต อวฑฺฒิตารมฺมณ ฯ ปริตฺต
อารมฺมณ อสฺส นยสฺสาติ ปริตฺตารมฺมณ ฯ ปริมยิ ตีติ ปมาณ
อารมฺมณ ฯ ปปุพฺโพ มา ปริมาเณ นนฺทาทีหิ ยุ ฯ ปมาณโต
รหิต อปฺปมาณ วิปุลารมฺมณ ฯ อปฺปมาณ อารมฺมณ อสฺสาติ
อปฺปามาณารมฺมณ ฯ ปมาณโต รหิต อปฺปมาณ ปคุณชฺฌาน ฯ
อารมฺมณสฺส จตุกฺโก อาร...ตุกฺโก ฯ โยชิตสฺส นวกสฺส ภาโว
โยชิตตฺต ฯ ทุกฺขา ปฏิปทา อสฺสาติ ทุกฺขาปฏิปท ฯ ทนฺธา
อสีฆปฺปวตฺตินี อภิฺา อสฺสาติ ทนฺธาภิฺ ฯ อาทิสทฺเทน
๑. ขิป เปรเณ ขิปฺปติ ขิปฺปนฺติ สทฺทนีติ ฯ
อภิ.๘๘
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 446
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 446

ทุกฺขาปฏิปท ทนฺธาภิฺ อปฺปมาณ ปริตฺตารมฺมณนฺติอาทิคฺ-

คหณ ฯ อารมฺมณฺจ ปฏิปทา จ อารมฺมณปฏิปทา อารมฺมณ-
ปฏิปทาหิ มิสฺสโก อาร...มิสฺสโก อาร...มิสฺสโก จ โส
นโย จาติ อาร...นโย อารมฺม...นยสฺส วโส สมฺพชฺฌน
อาร...วโส ฯ เอว อาทิ ยสฺส เภทสฺส โส เอวมาทิ เอวมาทิ
เภโท วิเสโส ยสฺมึ นเย โส เอวมาทิเภโท ฯ อาทิสทฺเทน
อภิภายตนวิโมกฺขพฺรหฺมวิหาราสุภาน คหณ ฯ
ปสทฺเทนาติ สงฺคณฺหาตีติ ปเท กรณ ฯ เอตฺถาปติ
ปสทฺเทนาติ ปเท อาธาโร ฯ จตุกฺก...วเสนาติ นวโกติ ปเท
ตติยาวิเสสน ฯ สุทฺธ.ิ ..วโกติ ลิงฺคตฺโถ ฯ ตฺจาติ โยเชตฺวาติ
ปเท กมฺม ฯ ทุกฺขา...วเสนาติ จตุกฺเกนาติ ปเท ตติยาวิเสสน
ปฏิ...เกนาติ โยเชตฺวาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ โยเชตฺวาติ
เทสิตตฺตาติ ปเท ปุพฺพกาลกิริยา ฯ เทสิตตฺตาติ จตฺตาโรติ ปเท
เหตุ ฯ จตฺตาโรติ นวกาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ นวกาติ
ลิงฺคตฺโถ ฯ ปริตฺต...รมฺมณนฺตีติ จตุกฺเกนาติ ปทสฺส สรูป ฯ
อารมฺม...ตุกฺเกนาติ โยชิตตฺตาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ โยชิ-
ตตฺตาริ จตฺตาโรติ ปเท เหตุ ฯ จตฺตาโรติ นวกาติ ปทสฺส
วิเสสน ฯ นวกาติ ลิงฺคตฺโถ ฯ ทุกฺขา...รมฺมณนฺติอาทินาติ
มิสฺสกาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ อารมฺม...วเสนาติ โสฬสาติ ปเท
ตติยาวิเสสน ฯ อิตีติ ปฺจวีสตีติ ปทสฺส สรูป ฯ ปฺจวีสตีติ
อภิ.๘๘
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 447
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 447

นวกาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ นวกาติ ลิงฺคตฺโถ ฯ อิตีติ เอวนฺติ

ปทสฺส สรูป ฯ เอว...เภทนฺติ สงฺคณฺหาตีติ ปเท กมฺม ฯ
[๓๑๓] วิปาก สวณฺเณตุ ฌานวิเสเสนาตฺยาทิ วุตฺต ฯ
ฌานวิเสเสน...ตตฌานสทิโสว เตน เตน ปมาทินา ฌาเนน
สทิโส เอว อิติ ตสฺมา วิปาก ฌานสทิสเมว ภควตา ปาลิย
วิภตฺต ฯ
ฌานฺจ ต วิเสโส จาติ ฌานวิเสโส นิพฺพตฺติโต โส
วิปาโก จาติ นิพฺพ...ปาโก ฯ เตน เตน ฌาเนน สทิโส ตต-
ฌานสทิโส ฯ เอวสทฺโท นาสทิโสติ นิยเมติ ฯ ฌาเนน สทิส
ฌานสทิส ฯ เอวสทฺโท นิยมตฺโถ ฯ
ฌาน...เสนาติ นิพฺพตฺติตาติ ปเท กตฺตา ฯ นิพฺพ...
ปาโกติ ลิงฺคตฺโถ ฯ เอกนฺตโตติ สทิโตติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
ตต....สทิโสวาติ นิพฺพตฺติ...ปาโกติ ปทสฺส วิเสสน ฯ อิตีติ
วิภตฺตนฺติ ปเท เหตุ ฯ วิปากนฺติ วิภตฺตนฺติ ปเท กมฺม ฯ
ฌานสทิสเมวาติ วิปากนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
[๓๑๔] อตฺตนา วุตฺตวจน ปาลิยา สาเธนฺโต อาห
อิมเมว หีติอาทึ ฯ หิ สจฺจ อิมเมว อตฺถ ทีเปตุ าเปตุ
ภควตา วิปากนิทฺเทเสป กุสล อุทฺทิสติ ฺวาว...วิภตฺตา ฯ
อิมเมว อตฺถนติ ฌานวิเสเสน นิพฺพตฺตวิปาโก เอกนฺตโต
ตตฌานสทิโสวาติ อตฺถ ฯ เอวสทฺโท อฺมตฺถ นิวตฺเตติ ฯ
อภิ.๘๙
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 448
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 448

หิสทฺโท ทฬฺหี ฯ วิปากสฺส นิทฺเทโส วิปากนิทฺเทโส ฯ อปสทฺโท

น เกวล กุสลนิทฺเทเส กุสล นิทฺทิสิตฺวาติ สมฺปณฺเฑติ ฯ
กุสลนฺติ มหคฺคตโลกุตฺตร กุสล อุททฺ ิสิตฺวา เอว ฯ เอวสทฺโท
สนฺนิฏ านตฺโถ ฯ ตสฺส กุสลสฺส อนนฺตร ตทนนฺตร ฯ
มหคฺคตฺจ โลกุตฺตโร จ มห...ตโร มหคฺค...ราน วิปากา
มหคฺค...ปากา ฯ วิภชฺชยึสูติ วิภตฺตา กมฺมสาธน ฯ
อิมเมวาติ อตฺถนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ อตฺถนฺติ ทีเปตุนฺติ
ปเท กมฺม ฯ ทีเปตุนฺติ อุทฺทิสิตฺวา วิภตฺตาติ ปททฺวเย
สมฺปทาน ฯ ภควตาติ วิภตฺตาติ ปเท กตฺตา ฯ วิปา...เสปติ
อุทฺทิสิตฺวาวาติ ปเท อาธาโร ฯ กุสลนฺติ อุทฺทิสติ ฺวาวาติ ปเท
กมฺม ฯ อุททฺ ิสิตฺวาวาติ วิภตฺตาติ ปเท ปุพฺพกาลกิริยา ฯ
ตทนนฺตรนฺติ วิภตฺตาติ ปเท กาลสตฺตมี ฯ มห...วิปากาติ
วิภตฺตาติ ปเท กมฺม ฯ
วิปากนิทฺเทเสป...วิภตฺตาติ เอตฺถ มหคฺคตวิปาก วิภชนฺเตน
ภควตา กตเม ธมฺมา อพฺยากตา ยสฺมึ สมเย รูปปู ปตฺติยา
มคฺค ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ...ปมชฺฌาน อุปสมฺปชฺช วิหรติ
ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ...อวิกฺเขโป โหติ อิเม ธมฺมา
กุสลา ตสฺเสว รูปาวจรสฺส กุสลสฺส กมฺมสฺส กตตฺตา อปุ-
จิตตฺตา วิปาก วิวิจฺเจว กาเมหิ...ปมชฺฌาน อุปสมฺปชฺช วิหรติ
อภิ.๘๙
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 449
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 449

อิเม ธมฺมา อพฺยากตาติ เอว กุสล อุทฺทิสิตฺวา ตทนนฺตร

๑

มหคฺคตวิปาก วิภตฺตนฺติ อธิปฺปาโย ฯ

[๓๑๕] คาถาย อตฺถ าเปนฺโต อาห รูปาวจรมาน-
สนฺตฺยาทึ ฯ รูปาวจรมานส...ปฺจวิธ โหติ ฯ อวิเสเสน ปุน ต
รูปาวจรมานส ปุฺ...ภเว อิติ อตฺโถ ฯ
ฌานเภเทนาติ ปทสฺส ฌาเนหิ เภเทน ฌานสฺส เภเทนาติ
จ อตฺถ โกจิ คณฺเหยฺย ตสฺมา ตนฺนิาวาณตฺถ ฌานเภเทนาติ
ปทสฺส ฌานงฺเคหิ สมฺปโยคเภเทนาติ วิวรณ วุตฺต ฯ นนุ
ฌาเนหีติ วตฺตพฺพ กสฺมา องฺคสทฺโท ปกฺขิตฺโตติ ฯ ฌาน-
โวหาโร ฌานงฺคสมุทาเยเยว วตฺตติ นาวยเว ตสฺมา ฌาเนหิ
สมฺปโยคเภเทนาติ อตฺเถ ยทิ ปฺจเหว ฌาเนหิ จิตฺตสฺส
สมฺปโยโค ภเวยฺย น จตฺหิ ตีหิ ทฺวหี ิ จ ฌานงฺเคหิ สมฺปโยโค
ภเวยฺย ตสฺมา องฺคสทฺโท ปกฺขิตฺโต ฯ องฺคสทฺเท หิ ปกฺขิตฺเต
ปฺจหิ จตูหิ ตีหิ ทวีหิ ฌานงฺเคหิ สมฺปโยโคติ วจน วิฺายตีติ ฯ
กสฺมา ปน เภเทนาติ อวตฺวา สมฺปโยคสทฺโท ปกฺขิตฺโตติ ฯ
เภทสทฺทสฺส สมฺพนฺธิอเปกฺขตฺตา สมฺปโยคสทฺโท ปกฺขิตฺโต ฯ
สมฺปโยคสทฺเท หิ อปกฺขิตฺเต ฌานงฺเคหิ เภเทนาติ เอว วจเน
วุตฺเต เภทสทฺโท สมฺพนฺธิรหิโต โหติ ฯ นนุ จิตฺตสฺส เภเทนาติ
วตฺตพฺพนฺติ ฯ น วตฺตพฺพ ฯ กสฺมา ฯ ปฺจธาติ จ ปเท
๑. อภิ. ส. ๓๔/๑๔๓-๔ ฯ
อภิ.๘๙
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 450
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 450

จิตฺตสฺส ลภนโต ฯ จิตฺตสฺส เภเทน หิ ปฺจธา จิตฺต น ภวติ

ตสฺมา องฺคสทฺโท สมฺปโยคสทฺโท จ อธิปฺปายานุรูเปน ฌานงฺเคหิ
สมฺปโยคเภเทนาติ เอว ปกฺขิตโต ฯ ฌานงฺเคหิ สมฺปโยคสฺส
เภโท ฌานเภโทติ วิคฺคโห ฯ ปฺจหีติ ปมชฺฌาน ฯ จตูหีติ
ทุติย ฯ ตีหีติ ตติย ฯ ทฺวีหีติ จตุตฺถ ฯ ปุน ทฺวีหีติ ปฺจมชฺ-
ฌาน ฯ จสทฺโท ปฺจหิตฺยาทีสุ โยเชตพฺโพ ฯ ตีหิ ทฺวีหิ
จาติป อตฺถิ ฯ เอว สติ ทฺวีหีติ จตุตฺถปฺจมชฺฌาน ฯ
ฌานสฺส องฺคา อวยวา ฌานงฺคา ฯ สมฺปยุชชฺ น
สมฺปโยโค ฯ ภิชชฺ น เภโท ฯ สมฺปโยคสฺส เภโท สมฺปโยคเภโท ฯ
ปฺจ ปการา อสฺส จิตฺตสฺส อตฺถีติ ปฺจธา ฯ ตทสฺสตฺถีติ
วี จาติ สุตฺเตน จสทฺเทน ธาปจฺจโย อสฺสตฺถฺยตฺเถ วตฺตติ ฯ
ปฺจธาติมสฺส วิวรณ ปฺจวิธนฺติ ฯ ปฺจ องฺคา ปฺจงฺค
ทิคุ ฯ ปฺจงฺค อสฺส จิตฺตสฺส อตฺถีติ ปฺจงฺคิก ฯ ทณฺฑา-
ทิโต อิก อี ฯ จตฺตาโร องฺคา จตุรงฺค ราคโม ฯ จตุรงฺค
อสฺส อตฺถีติ จตุรงฺคิก ฯ ตโย องฺคา ติวงฺค วาคโม ฯ
ติวงฺค อสฺส อตฺถีติ ติวงฺคิก ฯ เทฺว องฺคา ทุวงฺค ทุวงฺค
อสฺส อตฺถีติ ทุวงฺคิก ฯ ปฺจ วิธา ปการา อสฺส จิตฺตสฺสาติ
ปฺจวิธ พหุพฺพิหิ ฯ ปฺจวิธนฺติ อิมินา ปฺจหิ ปกาเรหิ
ปฺจธาติ อตฺถ นิวตฺเตติ ฯ กสฺมา ปน โส อตฺโถ น คหิโตติ ฯ
อยุตฺตตฺตา น คหิโต ฯ ปฺจธาติ ปเท หิ จิตฺต ลพฺภติ ฯ
อภิ.๘๙
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 451
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 451

ปฺจงฺคิกนฺตฺยาทีสุป จิตฺต ลพฺภติ ฯ ตสฺมา โส อตฺโถ น

ยุตฺโต ฯ ปุนสทฺโท อธิปฺปายวเสน ปกฺขิตฺโต ฯ ปฺจนฺน
ปฺจนฺนนฺติป อตฺถิ ฯ ต น ยุตฺต ฯ กสฺมา ฯ ปจฺเจกนฺติ
ปทสฺส วิชชฺ มานตฺตา ฯ ปฺจนฺนนฺติ เอกเมว ยุตฺต ฯ ปฺจหิ
อธิกา ทส ปฺจทส ปฺจทสหิ ปกาเรหิ ปฺจทสธา ฯ
วิภาเค ธา จ ฯ
รูปา...นสนฺติ โหตีติ ปเท ปกติกตฺตา ฯ ฌานเภเทน
สมฺป...เภเทนาติ ปฺจธาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ ปฺจ...ทฺวีหิ
จาติ ปฺจปท ฌานงฺเคหีติ ปทสฺส วิเสสน ฯ ปุนาติ ทฺวีหีติ
ปเท กิริยาวิเสสน ฯ ฌานงฺเคหีติ สมฺปโยคาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
ปฺจธา ปิจวิธนฺติ โหตีติ ปเท วิกติกตฺตา ฯ ปฺจ...
คิกนฺตีติ ปฺจวิธนฺติ ปทสฺส สรูป ฯ ปุนาติ ทุวงฺคิกนฺติ
ปทสฺส กิริยาวิเสสน ฯ อวิเสเสนาติ ปฺจทสธาติ ปเท ตติยา-
วิเสสน ฯ ปุนาติ ปฺจทสธาติ ปทสฺส กิริยาวิเสสน ฯ ตนฺติ
ภเวติ ปเท กตฺตา ฯ ปุฺ...ยานนฺติ ปเภทาติ ปเท
สมฺพนฺโธ ฯ ปจฺเจกนฺติ ปฺจนฺนนฺติ ปเท วิเสสน ฯ ปฺจนฺนนฺติ
ปุฺ...ยานนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ ปเภทาติ ปฺจทสธาติ
ปเท ตติยาวิเสสน ฯ ปฺจทสธาติ ภเวติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
อิตีติ อตฺโถติ ปทสฺส สรูป ฯ อตฺโถติ ลิงฺคตฺโถ ฯ รูปาวจรสฺส
วณฺณนา รูปาวจรวณฺณนา ฯ
รูปาวจรโยชนา นิฏิตา ฯ
อภิ.๘๙
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 452
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 452

[๓๑๖] อรูปาวจร สวณฺเณตุ อิทานิตฺยาทิ อารทฺธ ฯ

อิทานิตฺยาทิ อากาสานฺจายตนนฺติ อาทิวจนสฺส อนุสนฺธิาปน ฯ
อิทานิ อรู...ทสฺเสนฺโต อาจริโย อาห อากา...อาทึ ฯ
อารมฺมณเภเทนาติ กสิณาทิอากาสาทิอารมฺมณาน เภเทน
นานตฺเตน ฯ อารมฺมณาน เภโท อารมฺมณเภโท ฯ จตูหิ
ปกาเรหิ จตุธา ฯ ทสฺสสิ ฺสตีติ ทสฺเสนฺโต ฯ
อิทานีติ อาหาติ ปเท กาลสตฺตมี ฯ อรู...จรนฺติ
วิภชิตฺวาติ ปเท กมฺม ฯ อาร...เทนาติ จตุธาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
จตุธาติ วิภชิตฺวาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ วิภชิตฺวาติ ทสฺเสนฺโตติ
ปเท ปุพฺพกาลกิริยา ฯ ทสฺเสนฺโตติ อาจริโยติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
อากาสา...นนฺติอาทินฺติ อาหาติ ปเท อากาโร ฯ
[๓๑๗] อวยวตฺถ วิจาเรนฺโต ตตฺถาตฺาทิมาห ฯ ตตฺถ
ตสฺมึ อากาสานฺจายตนนฺตฺยาทิวากฺเย วิคฺคหาทโย เวทิตพฺพา ฯ
อสภาวธมฺมตฺตา อุปฺปาทาทิอนฺตรหิตตาย อสฺส อากาสสฺส อนฺโต
น อตฺถิ อิติ ตสฺมา อนนฺต ต อากาสฺจ อนนฺตฺจ อิติ
ตสฺมา อากาสานนฺต ฯ
อุปฺปชฺชน อุปฺปาโท อุปฺปาโท อาทิ ยสฺส ิติภงฺคสฺส
โส อุปฺปาทาทิ ฯ อาทิสทฺเทน ิติภงฺคสฺส คหณ ฯ อมติ
ยาตีติ อนฺโต โอสานาวตฺถา ฯ อม ปาปุณเน ฉทาทีหิ
ตตฺรณาติ ต ปกฺกมาทีหิ นโต จ ฯ อุปฺปาทาทิ จ โส
อภิ.๘๙
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 453
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 453

อนฺโต จาติ อุปฺปาทาทิอนฺโต ฯ รหติ วิรหตีติ รหิต อากาส

อุปฺปาทาทิอนฺตโต รหิต อุปฺปา...หิต อุปฺปาทาทิอนฺตรหิตสฺส
ภาโว อุปฺปา...ตตา ฯ นาสฺส อนฺโตติ มชฺฌฺปทอตคฺคุณ-
พหุพฺพิหิ ฯ นสทฺโท จ ปฏิเสธวาจโก ฯ น กสฺสตีติ อากาส ฯ
จสทฺโท ตุลยฺ ตฺถภาวปฺปสิทฺธตฺถ ปกฺขิตฺโต ฯ วิเสสนุตฺตรกมฺม-
ธารโย ฯ
ตตฺถาติ เวทิตพฺพาติ ปเท อาธาโร ฯ อุปฺปา...ตตายาติ
น อตฺถีติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ นาติ ปฏิเสโธ ฯ อสฺสาติ
อนฺโตติ ปเท สมฺพนฺโธ น อตฺถีติ ปเท สมฺปทาน วา ฯ
อนฺโตติ น อตฺถีติ ปเท กตฺตา ฯ อิตตี ิ เหตุ ฯ อนนฺตนฺติ
ลิงฺคตฺโถ ฯ อากาสนฺติ ลิงฺคตฺโถ ฯ ต อนนฺตฺจาติ อากาสนฺติ
ปทสฺส วิเสสน ฯ อิตีติ เหตุ ฯ อากาสานนฺตนฺติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
[๓๑๘] อากาสสฺส ติวิธตฺตา กสิ....มากาโสติ วิเสเสติ ฯ
ติวิโธ หิ อากาโส ปริจฺเฉทากาโส กสิณุคฺฆาปฏิมากาโส อชฏา-
กาโสติ ฯ ตตฺถ ทฺวินฺน กลาปน ปริจฺเฉโท อากาโส ปริจฺเฉทา-
กาโส กสิณคุ ฺฆาฏิตฏาน กสิณุคฺฆาฏิมากาโส อุทกสนฺธารกวาตโต
เหฏา จ อุปริ ภวคฺคโต จ อากาโส อชฏากาโสติ ฯ
กสิณ อุคฺฆาฏิยติ อจินฺตนวเสน อุทฺธริยติ อปนิยติ เอตฺถ
โอกาเสติ กสิณุคฺฆาโฏ ฯ กสิณสทฺทุปปโท อุปพุ ฺโพ หน
หึสาย ฯ หึสน อุทฺธรณ ฯ วิสรุชปทาทิโต ณ ณโลโป
อภิ.๘๙
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 454
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 454

หนสฺส ฆาโต โท ธสฺส จาติ จสทฺเทน ตสฺส โฏ ฯ กสิณุคฺ-

ฆาโฏ เอว กสิณุคฺฆาฏิโม ฯ ณฺยตฺตตา ภาเว ตูติ ตุสทฺเทน
สกตฺเถ อิมปจฺจโย ฯ กสิณุคฺฆาฏิโน เอว อากาโส กสิ...กาโส ฯ
[๓๑๙] อคฺคหิตวิเสสนา พุทฺธิ วิเสสยมฺหิ อุปฺปชฺชตีติ
วิเสสนวิเสสเยสุ วิเสสน ปุพฺพ ภวตีติ วจนโต เจว อนนฺตนฺติ
ปทสฺส วิเสสนตฺตา จ อนนฺตากาสนฺติ จ วตฺตพฺเพติ โจทน
สนฺธายาห อนนฺตตฺยาทึ ฯ อนนฺตากาสนฺติ วจเน วตฺตพฺเพ
อคฺยา...สุ ปโยเคสุ วิย วิเสสนสฺส อนนฺตนฺติ วิเสสนสฺส
ปรนิปาตวเสน ปรสฺมึ านสมฺพชฺฌเนน อากาสานนฺตนฺติ วจน
อาจริเยน วุตฺต ฯ
จสทฺโท วากฺยารมฺโภ ฯ อาหุยิตฺถ ปูชิยิตฺถาติ อาหิโต ฯ
หุ ปูชาย ภาวกมฺเมสุ ต ยถาคมมิกาโร ฯ อคฺคิ อาหิโต
เยน ชเนน โส อคฺยาหิโต ฯ วิเสสยตีติ วิเสสน ฯ อนนฺตนฺติ
ปท นิปตน ติฏน นิปาโต ปรสฺมึ นิปาโต ปรนิปาโต
ปรนิปาตสฺส วโส ปร...วโส ฯ
อนนฺตากาสนฺติ จาติ วจเนติ ปทสฺส สรูป ฯ วตฺตพฺเพติ
วุตฺตนฺติ ปเท ลกฺขณกิรยิ า ฯ อคฺยา...ทีสูติ อุปมา ฯ วิยาติ
อุปมาโชตโก ฯ วิเสสนสฺสาติ ปรนิปาตาติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ
ปร...วเสนาติ วุตฺตนฺติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ อากาสานนฺตนฺตีติ
วจนนฺติ ปทสฺส สรูป ฯ
อภิ.๘๙
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 455
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 455

วิเสสน ปุพฺเพ เยภุยฺเยน โหติ ฯ วิเสสนวิเสสยาน

ยเถจฺจฉตฺตา กฺวจิ วิเสสนปร โหติตฺยาธิปฺปาโย ฯ
[๓๒๐] อากาสานนฺตเมว อากาสานฺจ สกตฺเถ ภาวปจฺจย-
วเสน ฯ อากาสานฺจเมว สสมฺป...ฌานสฺส อธิฏานฏเน
อายตน เทวาน...วิย อิติ ตสฺมา อากา...ตน ฯ
เอวสทฺโท นานตฺถ นิวตฺเตติ ฯ อากาสานนฺต อิติ ิต ฯ
ณฺยตฺตตาติ โยควิภาเคน สกตฺเถ โณฺย เตสณฺโณ โลป
อวณฺโณ เย โลปฺจ นเย ยวตนฺตฺยาทิสุตฺเตน ตฺยสฺส โจ ฯ
เตสุ วุฑฺฒีติอาทินา นสฺส นิคฺคหิตาเทโส วคฺคนฺต วา วคฺเค ฯ
สกสฺส อตฺตโน อตฺโถ สกตฺโถ ฯ อตฺตนฺโต หิสฺมิมานตฺตนฺติ
สุตฺเต อนฺตสทฺเทน อตฺตสทฺทสฺส สกาเทโส ฯ ภวนฺติ พุทฺธิสทฺทา
เอตสฺมาติ ภาโว ภาเว ปวตฺโต ปจฺจโย ภาวปจฺจโย
ภาวปจฺจยสฺส วโส สมฺพชฺฌน ภาว...วโส ฯ
อากา...นฺจนฺติ ปททฺวย ลิงฺคตฺโถ ฯ สกตฺเถติ ปจฺจยาติ
ปเท อาธาโร ฯ ภาว...เสนาติ อากา... นฺจนฺติ ปเท
ตติยาวิเสสน ฯ
อากาสานฺจเมวาติ เอวสทฺโท อวธารณกมฺมธารย าเปติ ฯ
สห สมฺปยุตตฺ ธมฺเมหิ วตฺตตีติ สส...ธมฺม ฯ อธิฏ านฏเนาติ
อาการสโมสรณฏานสฺชาติเทสการเณสุป ปวตฺตนโต วุตฺต ฯ
อธิฏานฏเนาติ อารมฺมณภาวโต นิวาสนฏเน ฯ อธิฏาติ
อภิ.๘๙
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 456
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 456

เอตฺถ อารมฺมเณ ฌานนฺติ อธิฏาน อธิฏาน เอว อตฺโถ

อธิฏานฏโ ฯ อธิฏานฏเน อายตนนฺติ อธิปฺปายวเสน วิคฺคโห
น ธาตุวเสน ฯ ทิพฺพนฺติ ปฺจกามคุณาทีหิ กีฬนฺตีติ เทวา ฯ
นิวาสนฏเน อายตน วิมานาทิ ฯ เทวาน อายตน นิวาสนฏาน
เทวายตน ฯ
อากา...เมวาติ สฺี ฯ อายตนนฺติ สฺา ฯ สส...
มสฺสาติ ฌานสฺสาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ ฌานสฺสาติ อายตนนฺติ
ปเท สมฺพนฺโธ อธิฏานาติ ปเทป ฯ อธิ...เนาติ อายตนนฺติ
ปเท ตติยาวิเสสน ฯ เทวานนฺติ เทวายตนนฺติ ปเท สมฺพนฺโธ
สุคตสฺส สุคตจีวรนฺติ ปโยโค วิย ฯ เทวายตนนฺติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
วิยาติ อุปมาโชตโก ฯ อิตีติ เหตุ ฯ อากา...ยตนนฺติ
ลิงฺคตฺโถ ฯ
[๓๒๑] อากาสานฺจเมว อายตน อากาสานฺจายตน
อวธารณกมฺมธารโย ฯ อากาสานฺจายตเน ปวตฺตชฺฌานมฺป อิธ
อากาสานฺจายตนนฺติ วุตฺตนฺติ าเปนฺโต อาห ตสฺมึตฺยาทึ ฯ
ตสฺมึ อากาานฺจายตเน อปฺปนาปฺปตฺต...อิธ อรูปชฺฌานาธิกาเร
อากา...ตน อิติ อาจริเยน วุตฺต ฯ
อารมฺมเณ อปฺเปติ ปวิสติ อารมฺมณกรณวเสนาติ อปฺปนา
ฌาน ฯ อป ปาปุณเน กตฺตุกรณปฺปเทเสสุ จ อนกา ยุณฺวูน
ปุน อาปจฺจโย ทฺวิตฺต ฯ อปฺปนาภาว ปชฺชติ ปาปุณาตีติ
อภิ.๘๙
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 457
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 457

อปฺปนาปฺปตฺต ฯ ภาวปฺปธาโนย อปฺปนาสทฺโท ฯ สมฺปยุตตฺ ธมฺเม

อารมฺมเณ อปฺเปนฺโต วิย วตฺตตีติ วิตกฺโก อปฺปนา ฯ
ตปฺปมุขตาวเสน สพฺเพป มหคฺคตโลกุตฺตรชฺฌานธมฺมา อปฺปานาติ
วุจฺจนฺตีติ จ อปฺปนาภาว อปฺปตฺวา สมาธิ อุปจารภาเวเนว
ปติฏาตีติ จ นวมปริจฺเฉเท ฏีกา ฯ อถวา ฯ อปฺปน อารมฺมเณ
ปวิสน อปฺปนา ปวิสนกิริยา ฯ อป ปาปุณเน นนฺทาทีหิ ยุ ฯ อปฺปน
ปชฺชติ ปาปุณาตีติ อปฺปนาปฺปตฺต ฯ โลกุตฺตรสมาธิ ปน
ทุติยจตุตฺถารูปสมาธิ จ สภาวธมฺเมป ภาวนาวิเสสวเสน อปฺปน
ปาปุณาตีติ นวมปริจฺเฉเท ฏีกา ฯ ปมารูปฺจ ต ฌานฺจาติ
ปมารูปชฺฌาน ฯ อปสทฺโท น เกวล กสิณุคฺฆาฏิมากาสสงฺขาต
อารมฺมณ อากาสานฺจายตนนฺติ วุตฺต อารมฺมณิกภูต ฌานมฺป
อากาสานฺจายตนนฺติ วุตฺตนฺติ สมฺปณฺเฑติ ฯ
ตสฺมินตฺ ิ ปมารูปชฺฌานนฺติ ปเท วิสยาธาโร ฯ
ปวตฺตนฺติป ปกฺขิปตพฺพ ฯ ทุติยนเย อปฺปนาติ ปเท อาธาโร ฯ
อปฺปนาปฺปตฺตนฺติ ป...นมฺปติ ปทสฺส วิเสสน ฯ ป...นมฺปติ
วุตฺตนฺติ ปเท กมฺม ฯ อิธาติ วุตฺตนฺติ ปเท อาธาโร ฯ
อากา...ตนนฺตีติ วุตฺตนฺติ ปเท อากาโร
อารมฺมณ อากาสานฺจายตน นาม ฯ ตสฺส อารมฺมณกรณโต
ฌานมฺป อากาานฺจายตน นาม ฯ วิคฺคโห ปน น กาตพฺโพ ฯ
กสฺมา ฯ อารมฺมณสฺส นาม อารมฺมณิเก อาโรปนโต ฯ
อภิ.๘๙
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 458
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 458

[๓๒๒] ตสฺมึ อปฺปนา...วุตฺตนฺติ วุตฺตมตฺถ อุปมาย

สาเธนฺโต อาห ยถาตฺยาทึ ฯ ปมชฺฌาน อุปสมฺปชฺช วิหรติ
ปวีกสิณนฺติ วจเน กสิณารมฺมณ ฌาน ปวีสกิณนฺติ ภควตา
วุตฺต ยถา ตถาติ โยชนา ฯ
ปวี เอว กสิณ ปวีกสิณ ปวีมณฺฑล ฯ ปวีกสิณ
อารมฺมณ อสฺสาติ ปวีกสิณารมฺมณ ฯ ปวี เอว กสิณ
ปวีกสิณนฺติ วิคฺคโห มุขฺยโต ปวีมณฺฑล วทติ ฯ ฌาเนน
ปวีกสิณนฺติ นาม ลภนฺโต วิคฺคโห น กาตพฺโพ ฯ กสฺมา ฯ
อารมฺมณสฺส นาม อารมฺมณิเก อาโรปนโต ฯ
ยถาติ อุปมา ฯ ป...มณนฺติ ฌานนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
ฌานนฺติ วุตฺตนฺติ ปเท กมฺม ฯ ป...สิณนฺติ วุตฺตนฺติ ปเท
อากาโร ฯ ตถาติ อุปเมยฺย ฯ
[๓๒๓] อนุปจารโต วิกปฺปตุ อถวาติอาทิ วุตฺต ฯ
อากาสานฺจ อสฺส ฌานสฺส อายตน อธิฏาน อิติ ตสฺมา
อากา...ตน อตคฺคุณพหุพฺพิหิ ฯ
อากาสานฺจนฺติ ลิงฺคตฺโถ ฯ อายตนนฺติ อากาสานฺจนฺติ
ปทสฺส วิเสสน ฯ อสฺสาติ อายตนนฺติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ อิตีติ
เหตุ ฯ อากา...ตนนฺติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
ปุริมนเย อนนฺตากาสสฺส วาจกตฺตา อิธ ฌานนฺติ
วิเสเสติ ฯ เตน อากาสานฺจายตเนน สมฺปยุตฺต...จิตฺต ฯ เตน
อภิ.๘๙
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 459
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 459

สมฺปยุตฺตนฺติ อิท ปุริมปจฺฉิมนยสาธารณ ฯ วิฺาณเมว...

อนนฺตนฺติ อวธารณกมฺมธารโย ฯ นาสฺส อนฺโตติ อนนฺต ฯ
วิฺาณสฺส สามฺตฺตา ปมารูปวิฺาณนฺติ วุตฺต ฯ
ปมฺจ ต อรูปวิฺาณฺจาติ ป...าณ
[๓๒๔] นนุ จ ต สภาวธมฺมตฺตา อุปฺปาทาทิอนฺตวนฺต
โหติ กสฺมา อนนฺตนฺติ วุจฺจตีติ โจทน ปริหรนฺโต อาห
ต หีติอาทึ ฯ หิ สจฺจ ต ปมารูปวิฺาณ อุปฺปาทาทิ-
อนฺตวนฺตมฺป...นโต จ อนนฺตนฺติ ปณฺฑิเตน วุจฺจติ ฯ
หิสทฺโท ทฬฺหี ฯ อุปฺปาทาทิ จ โส อนฺโต จาติ
อุปฺปาทาทิอนฺโต อุปฺปาทาทิอนฺโต เอตสฺส วิฺาณสฺส อตฺถีติ
อุปฺปาทาทิอนฺตวนฺต ฯ อปสทฺโท อรุจิสูจโน ฯ อนนฺโต จ โส
อากาโส จาติ อนนฺตากาโส ฯ ปวตฺตนโตติ อารมฺมณกรณวเสน
ปวตฺตนโต ฯ อวตฺติยเต ปวตฺตน ฯ อตฺตานนฺติ วิฺาณ ฯ
ภาเวติ กุสลธมฺเม วฑฺเฒติ เอตาย ธมฺมชาติยา ปุคฺคโลติ
ภาวนา ฯ น อนฺโต อนนฺโต ฯ ผริยเต ผรณ ผรณสฺส
วโส สมฺพชฺฌน ผรณวโส ฯ จสทฺโท ปวตฺตนโต จ ปวตฺตนโต
จาติ โยเชตพฺโพ ฯ
ตนฺติ ปท วุจฺจตีติ ปเท กมฺม ฯ อุปฺปา...วนฺตมฺปติ
ตนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ อนนฺตากาเสติ ปวตฺตนโตติ ปเท
อาธาโร ฯ ปวตฺตนโต ปว...นโต จาติ ปททฺวย วุจฺจตีติ ปเท
อภิ.๘๙
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 460
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 460

เหตุ ฯ อตฺตานนฺติ อารพฺภาติ ปเท กมฺม ฯ อารพฺภาติ ปวตฺตายาติ

ปเท สมานกาลกิริยา ฯ ปวตฺตายาติ ภาวนายาติ ปทสฺส
วิเสสน ฯ ภาวนายาติ ปวตฺตนโตติ ปเท กิริยาสมฺพนฺโธ ฯ
อุปฺปา...อนนฺตนฺติ อคฺคเหตฺวาติ ปเท กมฺม ฯ อคฺคเหตฺวาติ
ปวตฺตนโตติ ปทสฺส วิเสสน ฯ อนนฺตโตติ ผรณาติ ปเท ตติยา-
วิเสสน ฯ ผร...เสนาติ ปวตฺตนโตติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
อนนฺตนฺตีติ วุจฺจตีติ ปเท อากาโร ฯ
อนนฺตา...นโตติ เอเตน อารมฺมณภูต อากาส อนนฺต
ตสฺส อารมฺมณกรณโต อารมฺมณิกภูต วิฺาณมฺป อนนฺต
นามาติ าเปติ ฯ อตฺตาน...นโตติ เอเตน ภาวนา วิฺาณสฺส
อุปฺปาทาทิอนฺต อคฺคเหตฺวา อนนฺตโต ผรณวเสน ปวตฺตติ
ตสฺมา ปมารูปวิฺาณ ภาวนานุคฺคเมน อนนฺต นามาติ
าเปติ ฯ
[๓๒๕] วิฺาณานนฺตเมว วิฺาณฺจ ฯ กสฺมา ฯ
อากา...กตฺวา กรณโต ฯ
อาการสฺสาติ ณากาเร อาการสฺส ฯ รสฺสสฺส ภาโว
รสฺสตฺต ฯ นการโลปนฺติ อนนฺตสทฺเท ปมนการสฺส โลป ฯ
จสทฺโท รสฺสตฺตฺจ นกา...ปฺจาติ โยเชตพฺโพ ฯ กตฺวาติ
เอตฺถ ปุพฺพกาเล...วาติ สุตฺเต วาสทฺเทน เหตฺวตฺเถ ตฺวา ฯ
อภิ.๙๐
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 461
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 461

อาการสฺสาติ รสฺสตฺตนฺติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ รสฺส...ปฺจาติ

ปททฺวย กตฺวาติ ปเท กมฺม ฯ กตฺวาติ วิฺาณฺจนฺติ ปเท เหตุ ฯ
วิฺาณานนฺติ อิติ ิต ฯ ณฺยตฺตตาติ โยควิภาเคน โณฺย
เตสณฺโณ โลป อวณฺโณ เย โลปฺจ นเย รสฺสนฺติ อาการสฺส
รสฺโส เตสุ วุฑฺฒีติอาทินา นการโลโป ยวตนฺตฺยาทินา ตฺยสฺส
โจ ฯ เตสุ วุฑฺฒีติอาทินา นสฺส นิคฺคหิต วคฺคนฺต วา วคฺเค ฯ
[๓๒๖] วา วิฺาณ ทุติยารูปวิฺาเณน อฺจิตพฺพ
อารมฺมณกรณวเสน ปาปุณิตพฺพ อิติ ตสฺมา วิฺาณฺจ ฯ
ตเทว วิฺาณฺจ ทุติยารูปสฺส อารมฺมณภาวโต อธิฏานตฺตา
อายตน อิติ ตสฺมา วิฺา...ตน ฯ
ทุติยา...าเณนาติ อฺจิ...ตพฺพนฺติ ปเท กตฺตา ฯ
อฺจิตพฺพนฺติ อฺจ พฺยตฺตคติย ภาวกมฺเมสุ ตพฺพานิยา
๑

ยถาคมมิกาโร ฯ อฺจธาตุสฺส วิเสสนตฺถสฺสป วาจกตฺตา

ปาปุณิตพฺพนฺติ วิวรติ ฯ อิตีติ วิฺาณฺจนฺติ ปเท เหตุ ฯ
อฺจิตพฺพนฺติ อฺจ กมฺมสาธน ฯ อฺจ คติย คติ ปาปุณน
สพฺพโต...วาติ อ ฯ วิฺาเณน อฺจ วิฺาณฺจ ตติยา-
ตปฺปุริโส ฯ ตเมว อายตนนฺติ อวธารณกมฺมธารโย ฯ อธิฏาติ
ทุติยารูป เอตฺถ ปมารูเปติ อธิฏาน อธิฏานสฺส ภาโว
อธิฏานตฺต ฯ
๑. อฺจ พฺยยคติยนฺติ สทฺทนีติ ฯ
อภิ.๙๐
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 462
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 462

ตเมวาติ สฺี ฯ อายตนนฺติ สฺา ฯ ทุติ...ปสฺสาติ

อธิฏานาติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ อธิฏานตฺตาติ อายตนนฺติ ปเท
เหตุ ฯ อิตีติ เหตุ ฯ
เสส วจน ปุริมสม ปุริเมน วจเนน สม ฯ เสสนฺติ ตสฺมึ
อปฺปนาปฺปตฺต ทุติยารูปชฺฌานมฺป อิธ วิฺาณฺจายตนนฺติ
วตฺต ยถา ปวีกสิณารมฺมณ ฌาน ปวีกสิณนฺติ ฯ อถวา ฯ
วิฺาณฺจ อายตน อสฺสาติ วิฺาณฺจายตน ฌาน เตน
สมฺปยุตฺต กุสลจิตฺต วิฺาณฺจายตนกุสลจิตฺตนฺติ วจน ฯ
[๓๗๒] อสฺส ปมา...อนฺตมโส เหฏิมปริจฺเฉเทน
ภงฺคมตฺตมฺป อวสิฏ น อตฺถิ อิติ ตสฺมา ปมารูป
อกิฺจน ฯ
กิฺจนสทฺทสฺส ราคาทีนป วาจกตฺตา อปฺปมตฺตกนติ วุตฺต ฯ
อกิฺจน อนาทานนฺตฺยาทีสุ กิฺจนสทฺโท ราคาทิวาจโก ฯ กิฺจติ
สตฺเต มทฺทตีติ กิฺจน ฯ กิจิ มทฺทเน กตฺตุกรณปฺปเทเสสุ จ
อนกา ยุณฺวูน เตสุ วุฑฒ ฺ ีติอาทินา มชฺเฌ นิคฺคหิตาคโม
วคฺคนฺต ฯ อิธ ปน กิฺจนสทฺโท อพฺยยปฏิรูปโกติ เวทิตพฺโพ ฯ
กสฺมา ฯ อปฺปมตฺตกนฺติ วิวรณโต วิสุทฺธิมฺคฏีกาย กิฺจนนฺติ
กิฺจิปติ วุตฺตตฺตา จ ฯ กิฺจนนฺติ เอตฺถ หิ กินตฺ ิ สพฺพนาม-
ปท ฯ จนนฺติ นิปาโต ฯ ตสฺมา กิฺจนนฺติ ปทสมุทาโย
อพฺยยปฏิรูปโก น เอกนฺตนิปาโต ตสฺมา วิคฺคโห น กาตพฺโพ ฯ
อภิ.๙๐
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 463
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 463

อปฺเปติ อีสก คจฺฉตีติ อปฺป อพหุ ฯ อป ปาปุณเน วชาทีหีติ-

อาทินา ปปจฺจโย ฯ มิยเต มตฺต ฯ มา ปริมาเณ ฉทาทีหิ
ตตฺรณ ปรเทฺวภาโว าเน รสฺส ฯ อปฺป มตฺต ปมาณ
อปฺปมตฺต อปฺปมตฺต เอว อุปฺปมตฺตก ฯ สพฺพโต โกติ สุตฺเต
สพฺพโตสทฺเทน โก ฯ สภาวธมฺมสฺส อปฺปาวเสสโต นาม
ภงฺโค เอว สิยาติ อาห อนฺตมโส ภงฺคมตฺตมฺป อวสิฏ
อตฺถีติ ฯ อนฺตมโสติ นิปาตปท ฯ ภงฺโค มตฺต ปมาณ
ภงฺคมตฺต ฯ ปสทฺโท ครหตฺโถ ฯ
นาติ อตฺถีติ ปเท ปฏิเสโธ ฯ อสฺสาติ ป...รูปสฺสาติ
ปทสฺส วิเสสน ฯ กิฺจิ...มตฺตกนฺติ อตฺถีติ ปเท กตฺตา ฯ
อนฺตมโสติ ภงฺคมตฺตมฺปติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ ภงฺคมตฺตมฺปติ
อตฺถีติ ปเท กตฺตา ฯ อวสิฏนฺติ ภงฺคมตฺตมฺปติ ปทสฺส
วิเสสน ฯ อิตีติ เหตุ ฯ
[๓๒๘] นาสฺส ปมารปวิฺาณสฺส กิฺจนนฺติ อกิฺจน
อตคฺคุณพหุพฺพิหิ ฯ ตสฺส อกิฺจนสฺส ภาโว อากิฺจฺ ฯ
อกิฺจน อิติ ิต ฯ ณฺยตฺตตา ภาเว ตูติ โณฺย ณโลโป
อวณฺโณ นเย วุฑฺฒาทิ...เณ จ อสฺส อา ยวตนฺตฺยาทินา
นยสฺส โ สฺส ทฺวิตฺต ฯ
[๓๒๙] ภาวสทฺเทน วตฺตพฺพ าเปนฺโต อาห ปมา-
ตฺยาทึ ฯ ภวน ภาโว น ภาโว อภาโว นตฺถิตา สุฺตา ฯ
อภิ.๙๐
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 464
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 464

ปมารูปวิฺาณสฺส อภาโว ป...ภาโว ฯ ตเทว...อาทิ

วจน ปุริมสม ฯ ตเทว อากิฺจฺ อายตน ฯ อาทิสทฺเทน
สสมฺปยุตฺตธมฺมสฺส ฌานสฺส อธิฏานฏเนาตฺยาทีน คหณ ฯ
[๓๓๐] โอฬาริกาย...อตฺถิตาย สสมฺปยุตฺตธมฺมสฺส อสฺส
ฌานสฺส สฺา เนว อตฺถิ ฌาน อสฺ...สฺ นาป
อตฺถิ อิติ ตสฺมา เนว...สฺ ฯ
น ภาโว อภาโว ฯ สุขยติ อนุภวตีติ สุขุมา สฺา ฯ
สุข สุขนกิรยิ าย กาเล วตฺตมานาตีเต ณฺวาทโยติ อุมปจฺจโย ฯ
อฏานปฺปยุตฺโต จสทฺโท อภาวโต จ อตฺถิตาย จาติ
โยเชตพฺโพ ฯ อตฺถิโน ภาโว อตฺถิตา ฯ เนวาติ นกาโร
ปฏิเสธวาจโก ฯ เอวสทฺโท สนฺนฏิ านตฺโถ ฯ นาปติ นกาโร
ปฏิเสโธ ฯ อปสทฺโท ปุริมปฏิเสธ อเปกฺขติ ฯ นตฺถิ สฺา
อสฺส ฌานสฺสาติ อสฺ ฯ อสฺนฺติมสฺส วิวรณ อวิชฺชมาน-
สฺนฺติ ฯ อวิชฺชมานา สฺา อสฺสาติ อวิชฺชมานสฺ ฯ
โอฬาริกายาติ สฺายาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ สฺายาติ
อภาวโตติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ อภาวโตติ เนว อตฺถีติ ปเท
เหตุ ฯ สุขุมาย จาติ สฺายาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ สฺายาติ
อตฺถิตายาติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ อตฺถิตายาติ นาป อตฺถีติ ปเท
เหตุ ฯ เนวาติ อตฺถีติ ปเท ปฏิเสโธ ฯ อสฺสาติ เนว อตฺถีติ
ปเท สมฺปทาน ฯ สส...มสฺสาติ อสฺสาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
อภิ.๙๐
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 465
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 465

สฺาติ อตฺถีติ ปเท กตฺตา ฯ นาปติ อตฺถีติ ปเท ปฏิเสโธ ฯ

อสฺ...สฺนฺติ ฌานนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ อิตีติ เหตุ ฯ
พหุพฺพิหิสมาสสฺส สามฺวาจกตฺตา จตุตฺถารูปชฺฌานนฺติ
สรูป วุตฺต ฯ จตุตฺถฺจ ต อรูปชฺฌานฺจาติ จตุ...ฌาน
อุเปกฺเขกคฺคตาทฺวย ฯ เนวสฺส สฺา อตฺถีติ เนวสฺ ฯ
นาสฺส สฺา อตฺถีติ อสฺ ฯ นตฺถิ อสฺนฺติ นาสฺ ฯ
เนวสฺฺจ ต นาสฺฺจาติ เนวสฺานาสฺ ฯ
[๓๓๑] ยทิ จตุตฺถารูปชฺฌานลาเภ สติ เนวสฺานาสฺนฺติ
วตฺตพฺพนฺติ มนสิกตฺวา อาห ทีฆ...วุตฺตนฺติ ฯ ว จนโสภณตฺถ
ทีฆ กตฺวา เนวสฺานาสฺนฺติ วจน อาจริเยน วุตฺต ฯ
ทีฆนฺติ สุตฺเตน เนวสฺสทฺเท อการสฺส ทีฆ กตฺวา ฯ
ทีฆนฺติ กตฺวาติ ปเท กมฺม ฯ กตฺวาติ วุตฺตนฺติ ปเท
ปุพฺพกาลกิริยา ฯ ปนสทฺโท วิเสสตฺโถ ฯ
[๓๓๒] เนวสฺานาสฺเมว มนายตน...นตฺตา อายตน
นาม อิติ ตสฺมา เนว...ตนนฺติ โยชนา ฯ
เนวสฺานาสฺนฺติ เอตฺถ ตติยารูปารมฺมณ จตุตฺถารูป
ลพฺภติ นารมฺมณ ตสฺมา เนวสฺานาสฺเมว อายตน
อสฺส ฌานสฺส อธิฏานฏเนาติ วจน น สกฺกา วตฺตุ ตสฺมา
อายตนนฺติ นามสฺส เหตุ าเปนฺโต อาห มนา...นตฺตาติ ฯ
นนุ จ จตุตฺถารูปชฺฌานนฺติ วุตฺตตฺตา ธมฺมายตนปริยาปนฺนตฺตาติ
อภิ.๙๐
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 466
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 466

เอตฺตกเมว วตฺตพฺพ น มนายตนาติ ฯ สจฺจ วากฺเย ปน อสฺส

สสมฺปยุตฺตธมฺมสฺสาติ วุตฺตตฺตา จิตฺตมฺป เนวสฺานาสฺนฺติ
ปเท อปฺปธานภาเว ลพฺภติ ฯ จตุตฺถารูปชฺฌานนฺติ จ ปท ปธาน-
ภูต ฌาน สนฺธาย วุตฺต ฯ กฺจาป จิตฺต ลพฺภติ ตถาป
กุสลจิตฺตนฺติ ปท อเปกฺขิตฺวา เนวสฺานาสฺาตนสมฺปยุตฺต
กุสลจิตฺตนฺติ วิคฺคโห กาตพฺโพ ฯ เนวสฺานาสฺายตน-
สมฺปยุตฺต กุสลจิตฺตนฺติ อิท ปน นิพพฺ จน จิตฺเตน สมฺปยุตฺต
จิตฺตนฺติ สทฺโท น โหติ ฯ กสฺมา ฯ ฌานสฺส เนวสฺานา-
สฺายตนาติ ปเท อตฺถภิ าวโต ฯ มนายตนฺจ ธมฺมายตตนฺจ
มนา...ตนานิ มนาย...เนสุ ปริยาปนฺน มนา...ปนฺน มนายตน...
ปนฺนสฺส ภาโว มนา...ปนฺนตฺต ฯ
เนว...เมวาติ สฺี ฯ อายตนนฺติ สฺา ฯ มนา...นตฺตาติ
อายตนนฺติ ปเท เหตุ ฯ อิตีติ เหตุ ฯ
[๓๓๓] เนวสฺานาสฺเมว อายตน เนว...ตน
กมฺมธารโย ฯ อฺมฺป วจนตฺถ วิกปฺปตุ อถวาติ วุตฺต ฯ
สฺา เอว วิปสฺส...เนวสฺา อุณฺโหทเก เตโชธาตุ วิย...
น อสฺา อิติ ตสฺมา เนว...สฺา ฯ สา เอว เนวสฺา-
นาสฺา สสมฺปยุตฺตธมฺมสฺส อิมสฺส ฌานสฺส นิสฺสยาทิภาวโต
อายตน อิติ ตสฺมา เนว...ตนนฺติ โยชนา ฯ
อภิ.๙๐
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 467
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 467

สฺา จาติ จสทฺโท เอวสทฺทตฺโถ ฯ สฺาวาติป ฯ

วิวิเธนากาเรน ปสฺสตีติ วิปสฺสนา สฺา ฯ โคจรสฺส ภาโว
โคจรภาโว ฯ นิพฺพินฺทน วิรชฺชน นิพฺเพโท ฯ นิปุพฺโพ วิทิ
รชเน ภาเว จ ณ ณโลปวุฑฺฒิ วสฺส ทฺวิตฺต วทฺวยสฺส
พทฺวย ฯ นิพฺเพทสฺส ชนน นิพฺเพทชนน นิพฺเพทชนน อิติ
สงฺขาต นิพฺเพ...ขาต ฯ ปฏิยเต พฺยตฺต ปวตฺติยเต ปฏ
ภาวสาธน ฯ ปฏ คติย กาเล วตฺตมานาตีเต ณฺวาทโยติ ณุ
ณวุฑฺฒิ ฯ สฺาย กิจฺจ สฺากิจฺจ ปฏ จ ต สฺา-
กิจฺจฺจาติ ปฏสฺากิจฺจ ฯ น ภาโว อภาโว ฯ อฏานปฺ-
ปยุตฺโต จสทฺโท เนวสฺา จ อสฺา จาติ โยเชตพฺโพ ฯ
อุสติ ทหตีติ อุณฺห อุทก ฯ อุส ทาเห กาเลตฺยาทินา
หปจฺจโย กฺวจิ ธาตูติอาทินา สสฺส โณ นเย ฯ อุณฺหฺจ
ต อุทกฺจาติ อุณฺโหทก ฯ ติชติ ติกขฺ ตีติ เตโช ฯ ติช
นิสาเน นิสาน ติกฺขตา วิสรุชปทาทิโต ณ ฯ ลกฺขณ ธาเรตีติ
ธาตุ ฯ ธา ธารเณ หนาทีหิ ณุนุตโวติ ตุ ฯ เตโช เอว ธาตุ
เตโชธาตุ ฯ ปจฺจเยหิ สงฺคมฺม กริยนฺตีติ สงฺขารา เหฏิมชฺฌาเนสุ
โอฬาริกสฺาทโย ฯ สปุพฺโพ กร กรเณ วิสรุชปทาทิโต
ณ ปุรสมุ...ตปฺปจฺจเยสุ จ ฯ อวสิสฺสตีติ อวเสสา
สฺา ฯ สิส อสพฺพปฺปโยเค ณ ฯ สงฺขาเรหิ อวเสสา
สงฺขาราวเสสา อสงฺขาราวเสสา จ สา สุขุมา จาติ สงฺขา...
อภิ.๙๐
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 468
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 468

ุขุมา สงฺขา...ขุมาย ภาโว สงฺขา...ภาโว ฯ วิชชฺ มานาย ภาโว

วิชฺชมานตฺต ฯ
อิธ อายตนสทฺทสฺส อตฺถ ทสฺเสตุ นิสฺสยาทิภาวโตติ
วุตฺต ฯ นิสสฺ ยตีติ นิสฺสโย นิสฺสยปจฺจโย กมฺมสาธน ฯ
นิปุพฺโพ สิ เสวาย สพฺพโต...วาติ อ ฯ นิสฺสโย อาทิ เยส
เต นิสฺสยาทโย ฯ อาทิสทฺเทน สหชาตอฺมฺสมฺปยุตฺตอตฺถิ-
อวิคตปจฺจยาน คหณ ฯ ภวน ภาโว นิสฺสยาทีหิ ปจฺจเยหิ
ภาโว นิสฺสยาทิภาโว ฯ นิสฺสยาทิภาวโตติ อิมินา อธิฏานฏเน
การณฏเน จ อายตนนฺติ อธิปฺปายวิคฺคโห ทสฺสโิ ต ฯ อายตน-
สทฺโท อากรสโมสรณฏานสฺชาติเทสอธิฏานการเณสุ วตฺตติ ฯ
อิธ ปน อธิฏานฏสฺส เหฏา วุตฺตตฺตา นิสฺสโย อาทิมฺหิ
ปโต ฯ อาทิสทฺโท ปน การณตฺถ สนฺธาย วุตฺโต ฯ การณฺจ
นาม สหชาตาทิปจฺจยา ตสฺมา อาทิสทฺเทน สหชาตาทิปจฺจยาน
คหณ ฯ
สฺา จาติ ลิงฺคตฺโถ ฯ วิปสฺสนายาติ โคจราติ ปเท
สมฺปทาน ฯ โคจรภาวนฺติ คนฺตฺวาติ ปเท กมฺม ฯ คนฺตฺวาติ
ชนนาติ ปเท วิเสสน ฯ นิพฺเพ...ตสฺสาติ ปฏ...จสฺสาติ ปทสฺส
วิเสสน ฯ ปฏ...จสฺสาติ อภาวโตติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ อภาวโตติ
เนวสฺาติ ปเท เหตุ ฯ เนวาติ ปฏิเสโธ ฯ สฺา จาติ
ลิงฺคตฺโถ ฯ อุณฺโหทเกติ เตโชธาตูติ ปเท อาธาโร ฯ
อภิ.๙๐
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 469
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 469

เตโชธาตูพิ อุปมา ฯ วิยาติ อุปมาโชตโก ฯ สงฺขา...ภาเวนาติ

วิชฺชมานตฺตาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ วิชฺชมานตฺตาติ น อสฺาติ
ปเท เหตุ ฯ นาติ ปฏิเสโธ ฯ อสฺาติ ลิงฺคตฺโถ อิตีติ
เหตุ ฯ สา เอวาติ สฺี ฯ อายตนนฺติ สฺา ฯ อิม...
ธมฺมสฺสาติ ปททฺวย ฌานสฺสาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ ฌานสฺสาติ
นิสฺสยาติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ นิสฺส...วโตติ อายตนนฺติ ปเท
ตติยาวิเสสน ฯ อิตีติ เนว...ตนนฺติ ปเท สภาวเหตุ ฯ เนว...
ตนนฺติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
น อสฺา นาสฺา เนวสฺา จ สา นาสฺา
จาติ เนว...สฺา เนว...เอว อายตน อิมสฺส สสมฺปยุตฺตธามฺมสฺส
ฌานสฺสาติ เนวสฺานาสฺายตาน พหุพฺพิหิ ฯ
[๓๓๔] สฺาว เจตฺถ สุขุมา นาฺเติ อาสงฺกานิเสธนตฺถ
สฺาวเสนาตฺยาทิ อารทฺธ ฯ สฺาวเสน จ เอตฺถ
อรูปจตุตฺตถชฺฌาเน ฌานุปลกฺขณ...ทิกาเยวาติ โยชนา ฯ
สฺาย วโส สมฺพชฺฌน สฺาวโส ฯ จสทฺโท
วากฺยารมฺโภ ฯ อุปลกฺขิยเต อุปลกฺขณ ฌานสฺส อุปลกฺขณ
สฺาณกรณ ฌานุปลกฺขณ ฯ นิทสฺสิยติ สพฺพคฺคหณ เอเตน
เอกเทสคุคหเณนาติ นิทสฺสน นิทสฺสน เอว นิทสฺสนมตฺต ฯ
มตฺตสทฺโท อวธารณตฺโถ สนฺนิฏานตฺโถ ฯ เอกเทสคฺคหเณน
สพฺพสฺส คหณ ปน นิทสฺสนนฺติ ทฏพฺพ อาโคตฺรภูเตตฺถ
อภิ.๙๐
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 470
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 470

าปกนฺติ ฯ เวทนา อาทิ เยส จิตฺตาทิธมฺมาน เต เวทนาทโย ฯ

อาทิสทฺเทน นววีสติสมฺปยุตฺตธมฺมาน คหณ ฯ อปสทฺเทน น
เกวล สฺาว สุขุมา เนวสฺานาสฺาติ สมฺปณฺเฑติ ฯ
ตสฺมึ ฌาเนติ ตสฺมึ อรูปจตุตฺถชฺฌาเน ฯ เนวเวทนานาเวทนา
อาทิ เยส เนวจิตฺตนาจิตฺตนฺติอาทีน เต เนวเวทนานาเวทนาทิกา ฯ
กฺวจิ สมานสนฺตคตานมการนฺโตติ กปจฺจโย ฯ เอวสทฺโท
สนฺนิฏานตฺโถ ฯ อิติสทฺโท สมาปนฺโน ฯ
สฺาวเสนาติ อุปลกฺขณนฺติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ เอตฺถาติ
ฌานาติ ปเท อาธาโร ฯ ฌานุปลกฺขณนฺติ ลิงฺคตฺโถ ฯ นิทสฺสน-
มตฺตนติ ฌานุปลกฺขณนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ เวท...โยปติ
ลิงฺคตฺโถ ฯ ตสฺมินฺติ ฌาเนติ ปทสฺส วิเสสน ฯ ฌาเนติ
เนวเวท...ทิกาเยวาติ ปเท อาธาโร ฯ เนวเว...กาเยวาติ เวทนา-
ทโยปติ ปทสฺส วิเสสน ฯ เนว...จิตฺตนฺติ มชฺเฌโลปตติยา-
ตปฺปุริโส ฯ
[๓๓๕] เอตฺถ จตฺตาริปติ ปเท ปสทฺเทน จ อารมฺมณ...
เภท สงฺคณฺหาติ อาจริโย ฯ
จสทฺโท วากฺยารมฺโภ ฯ อารมฺมณฺจ ปฏิปทา จ
อารมฺมณปฏิปทา อารมฺมณปฏิปทาหิ มิสฺสโก อาร...สโก
อารมฺมณ...มิสฺสโก จ โส นโย จาติ อารมฺมณ...นโย
อารมฺมณ...นยสฺส วโส สมฺพชฺฌน อารมฺมณ...วโส ฯ ฉหิ
อภิ.๙๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 471
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 471

อธิกา ทส โสฬส โสฬสวาเรสุ ปวตฺตา โสฬสกฺขตฺตุกา ฯ

เอกาทิโต สกิสฺสกฺขตฺตุนฺติ กขตฺตุปจฺจโย ฯ สพฺพโต โกติ สุตฺเต
สพฺพโตสทฺเทน สกตฺเถ โก ฯ เทสิยติ จิตฺต เอตาย สทฺท-
ชาติยาติ เทสนา โสฬสกฺขตฺตุกา จ สา เทสนา จาติ โสฬส...
เทสนา พฺยฺชเน จ ฯ อฺมฺปติ สุทฺธิกเอกก อารมฺมณเอกก
ปฏิปทาเอกกฺจ ฯ ปสทฺโท โสฬส...เทสน อเปกฺขติ ฯ
อฏานปฺปยุตฺโต จสทฺโท โสฬส...เทสน จ อาคต...เภทฺจาติ
โยเชตพฺโพ ฯ ปาลิยนฺติ ธมฺมสงฺคณิปาลิย ฯ อตฺถ ปาติ รกฺขตีติ
ปาลิ ตนฺติ ฯ ปา รกฺขเน ปาโต ลีติ สุตฺเตน ลิ ฯ
นยสฺส เภโท นยเภโท อาคโต นยเภโท อาคตนยเภโท
สุทฺธิกเอกกาทินยเภโท ฯ
ปสทฺเทนาติ สงฺคณฺหาตีติ ปเท กรณ ฯ เอตฺถาติ
ปสทฺเทนาติ ปเท อาธาโร ฯ อารมฺม...วเสนาติ โสฬสาติ
ปเท ตติยาวิเสสน ฯ โสฬ...สน อาคต...เภทนฺติ ปททฺวย
สงฺคณฺหาตีติ ปเท กมฺม ฯ อฺมป จาติ อาคต...เภทนฺติ ปทสฺส
วิเสสน ฯ ปาลิยนฺติ อาคตาติ ปเท อาธาโร ฯ
[๓๓๖] คาถาย อตฺถ าเปนฺโต อาห อาลมฺพนาตฺยาทึ ฯ
อติกฺกมิตพฺพาน...จตุนฺน อาลมฺพนาน โคจราน ปเภเทน อารุปฺป-
มานส จตุธา โหติ ฯ
อภิ.๙๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 472
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 472

อาลมฺพนานนฺติมสฺส วิวรณ โคจรานนฺติ ฯ อติกฺกมิยนฺเตติ

อติกฺกมิตพฺพานิ ฯ ตสฺส วิฺาณสฺส อภาโว ตทภาโว ฯ
กสิณฺจ อากาสฺจ วิฺาณฺจ ตทภาโว จ กสิณา...
ตทภาโว ฯ กสิณา...ภาว อิติ สงฺขาตานิ กสิ...สงฺขาตานิ ฯ
อาลมฺพิยนฺเตติ อาลมฺพิตพฺพานิ ฯ จสทฺโท อติ...พาน จ อาล...
พาน จาติ โยเชตพฺโพ ฯ อากาส อาทิ เยส โคจราน ตานิ
อากาสาทีนิ ฯ อาทิสทฺเทน วิฺาณนตฺถิภาวตติยารูปวิฺาณาน
คหณ ฯ อากาสาทีนิ จ ตานิ จตฺตาริ จาติ อากาสาทิจตฺตาริ ฯ
อาลมฺพนาน โคจรานนฺติ ปเภเทนาติ ปเทส มฺพนฺโธ ฯ
อติกฺก...จตุนนฺติ จตุปฺปท โคจรานนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
ปเภเทนาติ จตุธาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯอารุ...นสนฺติ โหตีติ
ปเท กตฺตา ฯ จตุธาติ โหตีติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
[๓๓๗] ตเมวตฺถ วิวรนฺโต อาห ต หิตฺยาทึ ฯ หิ
สจฺจ ต อารุปฺปมานส ยถากฺกม...ปวตฺตติ อารุปฺปมานส
รูปาวจร...วเสน น ปน ปวตฺตติ อารุปฺปมานส ปุริ...คเหตฺวา
น ปน ปวตฺตตีติ โยชนา ฯ
หิสทฺโท วิตฺถารโชตโก ฯ กมสฺส อนติกฺกมน ยถากฺกม ฯ
ปฺจมชฺฌานสฺส อารมฺมณ ปฺจ...มณ ฯ กสิณนิมิตฺตนฺติ
กสิณสงฺขาต ปฏิภาคนิมิตฺต ฯ กสิณ เอว นิมิตฺต กสิณนิมิตฺต
ตสฺส กสิณนิมิตฺตสฺส อุคฺฆาฏน ตทุคฺฆาฏน ตทุคฺฆาฏเนน ลทฺธ
อภิ.๙๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 473
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 473

ตทุคฺฆาฏนลทฺธ ฯ ตมฺปต ิ อากาส ฯ ตตฺถาติ อากาเส ฯ

ตมฺปติ ปมารูปวิฺาณ ฯ ตสฺส ปมารูปวิฺาณสฺส
อภาโว ตทภาโว ตทภาโว หุตฺวา ภวตีติ ตทภาวภูโต ฯ
อกิฺจนภาวนฺติ นตฺถิภาว ฯ อกิฺจนสฺส ภาโว อกิฺจนภาโว ฯ
ตมฺปติ นตฺถภิ าว ฯ ตโย ปสทฺทา อฺมฺาเปกฺขา ฯ ตตฺถาติ
นตฺถิภาเว ฯ ปนสทฺโท วิเสสตฺโถ ฯ ปุริม...วเสนาติ วิตกฺกาทิโต
อติกฺกมวเสน ฯ ปุริม องฺค ปุริมองฺค อติกฺกมน อติกฺกโม
ปุริมองฺคสฺส อติกฺกโม ปุริม...กโม ปุริมองฺคาติกฺกมสฺส วโส
สมฺพชฺฌน ปุริม...วโส ฯ ปุริมปุริมสฺสาปติ ปมชฺฌานาทิ-
กสฺสาป ฯ ปุริมฺจ ปุรมิ ฺจ ปุริมปุริม ฯ อปสทฺโท
น เกวล ปุรมิ องฺคาติกฺกโม น โหตีติ สมฺปณฺเฑติ ฯ อารมฺมณนฺติ
กสิณาทิอารมฺมณ ฯ
ตนฺติ ปวตฺตตีติ ปเท กตฺตา ฯ ยถากฺกมนฺติ ปวตฺตตีติ
ปเท กิริยาวิเสสน ฯ ปฺจ...พนนฺติ กสิ...มิตฺตนฺติ ปทสฺส
วิเสสน ฯ กสิ...มิตฺตนฺติ อติกฺกมฺมาติ ปเท กมฺม ฯ
อติกฺกมฺมาติ อาลมฺพิตฺวาติ ปเท ปุพพฺ กาลกิริยา ฯ ตทุ...ลทฺธนฺติ
อากาสนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ อากาสนฺติ อาลมฺพิตฺวาติ ปเท
กมฺม ฯ อาลมฺพิตฺวาติ ปวตฺตตีติ ปเท ปุพฺพกาลกิริยา ฯ ตมฺปต ิ
อติกฺกมฺมาติ ปเท กมฺม ฯ อติกฺกมฺมาติ อาลมฺพิตฺวาติ ปเท
ปุพฺพกาลกิริยา ฯ ตตฺถาติ ปวตฺตนฺติ ปเท อาธาโร ฯ ปวตฺตนฺติ
อภิ.๙๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 474
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 474

วิฺาณนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ วิฺาณนฺติ อาลมฺพิตฺวาติ ปเท

กมฺม ฯ อาลมฺพิตฺวาติ ปวตฺตตีติ ปเท ปุพฺพกาลกิริยา ฯ ตมฺปต ิ
อติกฺกมฺมาติ ปเท กมฺม ฯ อติกฺกมฺมาติ อาลมฺพิตฺวาติ ปเท
ปุพฺพกาลกิริยา ฯ ตทภาวภูตนฺติ อกิฺจนภาวนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
อกิ...ภาวนฺติ อาลมฺพิตฺวาติ ปเท กมฺม ฯ อาลมฺพติ ฺวาติ ปวตฺตตีติ
ปเท ปุพฺพกาลกิริยา ฯ ตมฺปติ อติกฺกมฺมาติ ปเท กมฺม ฯ
อติกฺกมฺมาติ อาลมฺพิตฺวาติ ปเท ปุพพฺ กาลกิริยา ฯ ตตฺถาติ
ปวตฺตนฺติ ปเท อาธาโร ฯ ปวตฺตนฺติ ตติ...าณนฺติ ปทสฺส
วิเสสน ฯ ตติ...าณนฺติ อาลมฺพิตฺวาติ ปเท กมฺม ฯ
อาลมฺพิตฺวาติ ปวตฺตตีติ ปเท ปุพฺพกาลกิริยา ฯ นาติ ปวตฺตตีติ ปเท
ปฏิเสโธ ฯ รูปา...สลนฺติ อุปมา ฯ วิยาติ อุปมาโชตโก ฯ
ปุริม...วเสนาติ ปวตฺตตีติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ ปุริม...สาปติ
อารมฺมณนฺติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ อารมฺมณนฺติ คเหตฺวาติ ปเท
กมฺม ฯ คเหตฺวาติ น ปวตฺตตีติ ปเท ปุพฺพกาลกิริยา ฯ
[๓๓๘] ต หิตฺยาทินา อตฺตนา วุตฺตมตฺถ อฏกถาวจน
อาหริตฺวา สาเธนฺโต เตนาหุตฺยาทิมาห ฯ เตน ตสฺมา อาจริยา
อารมฺม...วิโนติ วจน อาหุ ฯ อิมา จตสฺโสป อรูปสมาปตฺติโย
อารมฺมณาติกฺกมโต ภวนฺติ ฯ วิภาวิโน ปณฺฑิตา เอตาส จตุนฺน
อรูปสมาปตฺตีน องฺคาติกฺกม น อิจฺฉนฺติ ฯ
อภิ.๙๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 475
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 475

อารมฺมณสฺส อติกฺกโม อาร...กโม ฯ ปสทฺโท อวยวา-

เปกฺโข ฯ องฺคสฺส อติกฺกโม องฺคาติกฺกโม ฯ อตฺถ วิภาเวนฺติ
ปกาเสนฺตีติ วิภาวิโน ฯ
เตนาติ อาหูติ ปเท เหตุ ฯ อาจริยาติ อาหูติ ปเท
กตฺตา ฯ อาร...มโตติ ภวนฺตีติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ จตสฺโสป
อิมาติ ปททฺวย อรู...ติโยติ ปทสฺส วิเสสน ฯ อรู...ติโยติ
ภวนฺตีติ ปเท กตฺตา ฯ องฺคาติกฺกมนฺติ อิจฺฉนฺตีติ ปเท กมฺม ฯ
เอตาสนฺติ อติกฺกมนฺติ ปเท กิริยาสมฺพนฺโธ ฯ นาติ ปฏิเสโธ ฯ
วิภาวิโนติ น อิจฺฉนฺตีติ ปเท กตฺตา ฯ อิตีติ วจนนฺติ ปทสฺส
สรูป ฯ วจนนฺติ อาหูติ ปเท กมฺม ฯ อรูปาวจรสฺส วณฺณนา
อรู...ณนา ฯ
อรูปาวจรโยชนา นิฏิตา ฯ
[๓๓๙] โลกุตฺตรสวณฺณน กาตุมาห อิทานิตฺยาทึ ฯ
โลกุตฺตร...จิตฺตนฺติอาทิ วจน อาจริเยน วุตฺต ฯ
จตุมคฺคโยคโตติ โสตาปตฺติมคฺคาทิจตุมคฺคสมฺปโยเคน ฯ
จตฺตาโร มคฺคา จตุมคฺคา ยุชฺชน โยโค จตุมคฺเคหิ โยโค
จตุมคฺคโยโค ฯ จสทฺโท โลกุตฺตรกุสลฺจ ผลฺจาติ โยเชตพฺโพ ฯ
ตสฺส กุสลสฺส อนุรูป ตทนุรูป ฯ ผลสฺส ปวตฺตน ปวตฺติ
ตทนุรูเปน ปวตฺติ ตทนุรูปปฺปวตฺติ ฯ
อิทานีติ วุตฺตนฺติ ปเท กาลสตฺตมี ฯ โลกุ...สล ผลฺจาติ
อภิ.๙๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 476
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 476

ปททฺวย วิภชิตฺวาติ ปเท กมฺม ฯ จตุ...คโต ตทนุ...วตฺติยาติ

ปททฺวย จตุธาติ ปเท ตติยาวิเสนน ฯ จตุธาติ วิภชิตฺวาติ ปเท
ตติยาวิเสสน ฯ วิภชิตฺวาติ ทสฺเสตุนฺติ ปเท ปุพพฺ กาลกิริยา ฯ
ทสฺเสตุนติ วุตฺตนฺติ ปเท สมฺปทาน ฯ โสตา...อาทีติ วุตฺตนฺติ
ปเท กมฺม ฯ
[๓๔๐] อวยวตฺถ าเปนฺโต อาห นิพฺพานตฺยาทึ ฯ
นิพฺพานมฺปติ...มนโต วา นิพฺพาน...สตฺตา มคฺโค โสโต
อิติ ปณฺฑิเตน วุจฺจติ ฯ
นิพฺพานมฺปติสวนโตติ นิพฺพาน ปฏิจฺจ สนฺทนโต ฯ สวิยเต
สวน ฯ สุ สวเน สวน สนฺทน นนฺทาทีหิ ยุ ฯ สวนโตติมสฺส
อธิปฺปายวเสน วิวรณ อุปคมนโตติ ฯ อุปคมิยเต อุปคมน ฯ
มหตีติ มหา ฯ สมุทฺทติ อตฺตสนฺนิสฺสิตาน มจฺฉมกราทีน
ปติโสมนสฺส ปสวติ ชเนตีติ สมุทฺโท ฯ สปุพฺโพ อุทิ ปสวเน
ปสวน ชนน รฺชุทาทีหิ ธทินฺทกิรา กฺวจิ ชทโลโป จาติ ทปจฺจโย ฯ
อถวา ฯ สม อุทเกน โลณ เอตฺถาติ สมุทฺโท ปกติสมทฺโท
สตฺตมีพหุพฺพิหิ ฯ ปรเทฺวภาโว าเน ฯ มหนฺโต สมุทฺโท
มหาสมุทฺโท นิพฺพาน เอว มหาสมุทฺโท นิพฺพา...สมุทฺโท ฯ
นิพฺพานมหาสมุทฺท นินนฺ าตีติ นิพฺพา...นินฺโน มคฺโค ฯ นิปุพฺโพ
๑

นมุ นมเน กฺวิ จ ฯ นิพฺพานมหาสมุทฺทนินฺนสฺส ภาโว นิพฺพา...

นินฺนตา ฯ มหาสมุทฺท สวติ สนฺทตีติ โสโต ชลปฺปวาโห ฯ
๑. นินฺนมตีติ ภเวยฺย ฯ
อภิ.๙๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 477
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 477

สุ สวเน ฉทาทีหิ ตตฺรณ ฯ สมาน ทิสฺสตีติ สทิโส โสเตน

สทิโส โสตสทิโส โสตสทิสสฺส ภาโว โสต...สตฺต ฯ
วาสทฺโท วิกปฺปตฺโถ ฯ
นิพฺพานนฺติ ปตีติ ปเท วิกปฺปวจนิย ฯ ปตีติ สวนโตติ ปเท
วิเสสน ฯ สวนโตติ วุจฺจตีติ ปเท เหตุ ฯ นิพฺพา...นตายาติ
สทิสาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ โสต...สตฺตาติ วุจฺจตีติ ปเท
เหตุ ฯ โสโตติ วุจฺจตีติ ปเท อากาโร ฯ วุจฺจตีติ กมฺมวาจก ฯ
[๓๔๑] นิพฺพาน ปติสวติ อุปคจฺฉตีติ โสโต ฯ ทุติเย ฯ
โสเตน สทิโสติ โสโต ตทฺธิตวิคฺคโห ฯ อฺตฺถ โสโตติ
วจน ผลสฺสป อธิวจน อิติ ตสฺมา อริโย...มคฺโคติ วุตฺต ฯ
อริโยติ อนวชฺโช ฯ อฏ องฺคานิ อฏงฺค อฏงฺค
อสฺส มคฺคสฺส อฏงฺคิโก ฯ
อริ...คิโกติ ปททฺวย มคฺโคติ ปทสฺส วิเสสน ฯ มคฺโคติ
ลิงฺคตฺโถ ฯ
[๓๔๒] ตสฺส มคฺคสฺส อาทิโต ปชฺชน...ปตฺติ ฯ กสฺมา ฯ
อาอุปสคฺคสฺส อาทิกมฺมนิ อาทิกิริยาน ปวตฺตนโตติ โยชนา ฯ
อาทิโตติ อาอุปสคฺคสฺส อตฺถวิวรณ ฯ อาทิโต อาทิมฺหิ ฯ
กฺวจิ โตติ โยควิภาเคน สตฺตมฺยตฺเถ โต ฯ ปชฺชิยเต ปชฺชน ฯ
ปท ปาปุณเน นนฺทาทีหิ ยุ ฯ ปชฺชนสทฺทสฺส คติอตฺถสฺสป
วาจกตฺตา ปาปุณนนฺติ วิวรณ ฯ ปาปุณิสฺสเต ปาปุณน ฯ
อภิ.๙๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 478
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 478

อาทิโต ปาปุณนนฺติมสฺส อธิปฺปายวเสน วิวรณ ปมสมาคโมติ ฯ

ปมสทฺเทน อาทิสทฺทสฺส มริยาทาทิอตฺถ นิวตฺเตติ ฯ มคฺคสฺส
สอาคมน สมาคโม ฯ สอาปุพฺโพ คมุ สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี ฯ
วาติ อ ฯ ปม สมาคโม ป...คโม ฯ ปมสมนฺนาคโมติป ฯ
โสเยวตฺโถ ฯ สม อาคมน สมนฺนาคโม ฯ นกาโร อาคโม ฯ
อุปคนฺตฺวา อตฺถ สชฺชติ ปกาเสตีติ อุปสคฺโค ฯ กรณ กมฺม
กิริยา ฯ อาทิ จ ต กมฺมฺจาติ อาทิกมฺม ฯ อาทิกมฺมนีติ
ปเทน อภิมุขภาวาทิอตฺเถ นิวตฺเตติ ฯ
ตสฺสาติ ปชฺชนนฺติ ปเท กมฺม สมาคโมติ ปเท สมฺพนฺโธ
วา ฯ อาทิโตติ ปชฺชนนฺติ ปเท อาธาโร ฯ ป...คโมติ
ลิงฺคตฺโถ ฯ โสตาปตฺตีติ ลิงฺคตฺโถ ฯ อาอุ...คสฺสาติ ปวตฺตนโตติ
ปเท สมฺพนฺโธ ฯ อาทิกมฺมนีติ ปวตฺตนโตติ ปเท อาธาโร ฯ
ปวตฺตนโตติ อาทิโต ปชฺชนนฺติ ปเท เหตุ ฯ
อาทิโต ปชฺชน อาปตฺติ สตฺตมีตปฺปุริโส ฯ โสตสฺส
อาปตฺติ โสตาปตฺติ ฉฏีตปฺปุริโส ฯ
[๓๔๓] โย ธมฺโม นิพฺพาน มคฺเคติ คเวสติ วา
นิพฺพานตฺถิเกหิ ปุคฺคเลหิ มคฺคิยติ วา โย ธมฺโม กิเลเส
มาเรนฺโต นิพฺพาน คจฺฉติ อิติ ตสฺมา โส ธมฺโม มคฺโค ฯ
มาเรตีติ มาเรนฺโต ฯ มร หึสาย อนฺต จุราทิโต เณณยา ฯ
นิพฺพานนฺติ มคฺเคตีติ ปเท กมฺม ฯ นิพฺพา...เกหีติ
อภิ.๙๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 479
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 479

มคฺคิยตีติ ปเท กตฺตา ฯ กิเลเสติ มาเรนฺโตติ ปเท กมฺม ฯ

มาเรนฺโตติ ธมฺโมติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
[๓๔๔] นิพฺพาน มคฺเคตีติ มคฺโค ฯ มคฺค คเวสเน
สพฺพโต...วาติ อ ฯ นิพฺพานตฺถิเกหิ มคฺคิยตีติ มคฺโค
กมฺมสาธน ฯ มคฺค อ ฯ กิเลเส มาเรนฺโต คจฺฉตีติ มคฺโค ฯ
อย วิคฺคโห ทฺวินฺน ธาตูน วเสน กโต ฯ มร หึสาย วตฺตมาเน
มานนฺตาติ อนฺโต ฯ คมุ สมฺปคติมฺหิ กฺวิ จ กฺวจิ ธาตูติ-
อาทินา ธาตฺวนฺตรการสฺส อนฺตปจฺจยสฺส จ โลโป ธาตฺวนฺตโลโป
กฺวิมฺหิ กฺวิโลโป จ ปรเทฺว ภาโว าเน คสฺส ทฺวิตฺต ฯ
เตน มคฺเคน สมฺปยุตต...จิตฺต มชฺเฌโลปตปฺปุริโส ฯ
เตนาติ สมฺปยุตฺตนฺติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ สมฺปยุตฺตนฺติ
จิตฺตนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ จิตฺต มคฺคจิตฺตนฺติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
ปุคฺคเลน โสตาปตฺติยา ลทฺธ...จิตฺต ฯ โสตาปตฺติยาติ ลทฺธนฺติ
ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
[๓๔๕] อฺมฺป วิกปฺปตุ อถวาติ วุตฺต ฯ เอตสฺส
ปุคฺคลสฺส อริย...ปชฺชน อิติ ตสฺมา โสตาปตฺติ ฯ อริยมคฺโค
เอว โสโต อริยมคฺคโสโต ฯ
อริ...ตสฺสาติ ปชฺชนนฺติ ปเท กมฺม ฯ อาทิโตติ
ปชฺชนนฺติ ปเท อาธาโร ฯ ปชฺชนนฺติ ลิงฺคตฺโถ ฯ เอตสฺสาติ
ปชฺชนนฺติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ อิตีติ เหตุ ฯ
อภิ.๙๒
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 480
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 480

โส ตสฺสา อาทิโต ปชฺชน เอตสฺสาติ โสตาปตฺติ

ฉฏีพหุพฺพิหิ ฯ เอตสฺสาติ ปทสฺส สามฺวาจกตฺตา ปุคฺคโลติ
วุตฺต ฯ ตสฺส โสตาปตฺติสฺส มคฺโค โสตาปตฺติมคฺโค เตน
โสตาปตฺติมคฺเคน สมฺป...จิตฺต ฯ
[๓๔๖] โย ปุคฺคโล สกึ เอก... อิติ ตสฺมา โส
ปุคฺคโล สกทาคามี ฯ
สกินฺติ นิปาตโต สิ สพฺพาสมิจฺจาทินา สิโลโป ฯ
โส จ สกึนปิ าโต เอกวารตฺถวาจโก ตสฺมา เอกวารนฺติ
วิวรติ ฯ เอโก จ โส วาโร จาติ เอกวาโร ฯ ปฏิสนฺธิวเสนาติ
อิมินา ปวตฺติกาเล อาคมน นิวตฺเตติ ฯ กสฺมา ฯ ปวตฺติกาเล
พุทฺธทสฺสนาทิอตฺถ มนุสสฺ โลกสฺส อเนกวารมฺป อาคมนสมฺภวโต ฯ
วสน สมฺพชฺฌน วโส ปฏิสนฺธิยา วโส ปฏิสนฺธิวโส ฯ คมุธาตุสฺส
สกมฺมตฺตา อิม...โลกนฺติ กมฺม ปกขิตฺต ฯ มนุโน อปจฺจ
มนุสฺโส ฯ มนุโต สฺสปจฺจโย ฯ มนุเต ชานาตีติ วา มนุสฺโส ฯ
มนุ โพธเน มนุปุรสุณาทีหิ อุสฺสนุสิสาติ อุสฺสปจฺจโย ฯ
โลกิยติ ทิสสฺ ติ เอตฺถ สตฺเต กุสลากุสล ตพฺพิปาโก จาติ โลโก
สตฺโต ฯ อตฺถโต ปน อินฺทฺริยพทฺธาน ขนฺธาน สมุโห สนฺตาโน
จ ฯ โลก ทสฺสเน สพฺพโต...วาติ อ ฯ อนุสฺโส เอว โลโก
มนุสฺสโลโก ฯ สกึ อาคจฺฉตีติ สกทาคามี กตฺตุปมา-
ตปฺปุริโส ฯ อาปุพฺโพ มคุ คติมฺหิ มุนาทีหิ จิ อฺเสุ จ
อภิ.๙๒
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 481
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 481

อสฺส อา ฯ สกึ อาคามี อิติ ิต ฯ ยวมทนตรลา จาคมาติ

ทาคาโม เตสุ วุฑฺฒีติอาทินา อิสฺส อ พฺยฺชเน จาติ
ินิคฺคหิตโลโป ฯ โมคฺคลานพฺยากรณมเตน ปน รูป เอว
กาตพฺพ ฯ สกึ อาคามี อิติ ิต ฯ ตทมินาทีนีติ สุตฺเตน
อิสฺส อ มทาสเรติ นิคฺคหิตสฺส ทาเทโส ฯ กิฺจาป
สนฺธิรูปสิทฺธิย สกิ เอวาติ รูป ปต ทิสฺสติ ตถ ป ปต รูป
เอกาทิโต สกิสฺสกฺขตฺตุนฺติ สุตฺเต สกิสฺสาติ ปทมิว ปม
นิคฺคหิตโลปานุคมนวเสน ปตนฺติ เวทิตพฺพ ฯ
สกึ เอกวารนฺติ อาคจฺฉตีติ ปเท กิริยาวิเสสน ฯ ปฏิ...
เสนาติ อาคจฺฉตีติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ อิมนฺติ มนุสฺสโลกนฺติ
ปทสฺส วิเสสน ฯ มนุสสฺ โลกนฺติ อาคจฺฉตีติ ปเท กมฺม ฯ อิตีติ
เหตุ ฯ
[๓๔๗] ปฺจ ปุคฺคลา สกทาคามิโน เตสุ ปฺจมโก
อิธาธิปฺเปโตติ าเปนฺโต อาห อิธาตฺยาทึ ฯ ปุคฺคโล อิธ
มนุสฺสโลเก สกทาคามิภาว ปตฺวา อิธ มนุสฺสโลเก อนุปาทิเสสาย
นิพฺพานธาตุยา ปรินิพฺพายิ ปุคฺคโล ตตฺถ เทวโลเก ปตฺวา ตตฺถ
เทวโลเก ปรินิพฺพายิ ปุคฺคโล อิธ มนุสฺสโลเก ตตฺถ เทวโลเก
ปุคฺคโล ตตฺถ เทวโลเก อิธ มนุสฺสโลเก ปุคฺคโล อิธ มนุสฺส-
โลเก ปตฺวา ตตฺถ เทวโลเก นิพฺพตฺติตฺวา อิธ มนุสฺสโลเก
ปรินิพฺพายิ อิติ ปฺจ...ปฺจมโก สกทาคามี อิธ อธิปฺเปโต ฯ
อภิ.๙๒
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 482
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 482

ปรินิพพฺ ายีติ ปรินปิ ุพฺโพ วา อุปสเม อชฺชตนี อี ทิวาทิโต

โย วสฺส ทฺวติ ฺต วทฺวยสฺส พทฺวย กฺวจิ ธาตูติอาทินา
รสฺโส ฯ
อิตีติ ปฺจสูติ ปทสฺส สรูป ฯ ปฺจสูติ สก...มีสูติ
ปทสฺส วิเสสน ฯ สก...มีสูติ นิทฺธารณ ฯ ปฺจมโกติ
อธิปฺเปโตติ ปเท กมฺม ฯ ปฺจนฺน ปูรโณ ปฺจโม
ปฺจโม เอว ปฺจมโก ฯ สพฺพโตสทฺเทน สกตฺเถ กปจฺจโย ฯ
อิธาติ อธิปฺเปโตติ ปเท อาธาโร ฯ
[๓๔๘] ตเทว วจน สมตฺเถตุ โส หิตฺยาทิมาห ฯ หิ
สจฺจ โส ปฺจมโก อิโต มนุสฺสโลกโต เทวโลก คนฺตฺวา ปุน
สกึ อิธ มนุสฺสโลเก อาคจฺฉติ ฯ
โสติ คนฺตฺวา อาคจฺฉตีติ ปททฺวเย กตฺตา ฯ หิสทฺโท
ทฬฺหี ฯ อิโตติ คนฺตฺวาติ ปเท อปาทาน ฯ คนฺตฺวาติ อาคจฺฉตีติ
ปเท ปุพฺพกาลกิริยา ฯ ปุนสทฺโท อปมวาจโก น สกึสทฺทสฺส
อตฺโถ ฯ ปุน สกินฺติ ปททฺวย อาคจฺฉตีติ ปเท กิริยา-
วิเสสน ฯ อิธาติ อาคจฺฉตีติ ปเท อาธาโร ฯ อิตสิ ทฺโท
สมาปนฺโน ฯ
[๓๔๙] ตสฺส สกทาคามิสฺส มคฺคจิตฺต สก...จิตฺต ฯ
ตสฺสาติ มคฺคาติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ ตสฺส มคฺโค สกทาคามิ-
มคฺโคติ วตฺตพฺพ จิตฺตนฺติ น วตฺตพฺพ เอวมวตฺวา อิธ
อภิ.๙๒
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 483
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 483

ปตฺวาตฺยาทิวจนสฺส อนฺตริกตฺตา สกทาคามิสฺส มคฺโค นาม น

อฺโ มคฺคจิตฺตนฺติ ปเท มคฺโคเยวาติ าปนตฺถ จิตฺตนฺติ
ปกฺขิตฺต ฯ อถวา ฯ สกทาคามิมคฺเคน สมฺปยุตฺตนฺติ วจนตฺถสฺส
วุจฺจมานตฺตา ตสฺส มคฺโคติ วตฺตพฺเพ เอว อวตฺวา จิตฺตสฺส
มคฺเคน สมฺพนฺธตฺตา มคฺเค วุตฺเต จิตฺตมฺป ลพฺภตีติ มนสิกตฺวา
จิตฺตนฺติ ปกฺขิตฺต ฯ ต หิ วจน ตสฺส มคฺโค สกทาคามิ-
มคฺโคติ วุตฺตสทิสเมว โหติ ฯ ตสฺมา เอวรูโป วิคฺคโห
สโทโส น โหติ ฯ
[๓๕๐] นนุ มคฺคสมงฺคิโน ปฏิสนฺธิวเสน อาคมนาสมฺภวโต
ผลฏโเยว สกทาคามี นาม เอว สติ กิมตฺถ มคฺโค ผลฏเน
วิเสเสตฺวา สกทาคามิมคฺโคติ โจทน สนฺธายาห กิฺจาปตฺาทึ ฯ
มคฺคสมงฺคิโน ปุคฺคลสฺส ตถา...วโต ผลฏโเยว สกทาคามี
นาม ตสฺส ผลสฺส ปน...ผลฏเน ปุคคฺ เลน วิเสเสตฺวา
สกทาคามิมคฺโคติ วุจฺจติ ฯ
กิฺจาปติ อนุคฺคหตฺเถ นิปาโต ฯ สมาคมน สมงฺโค
มคฺเคน สมงฺโค มคฺคสมงฺโค มคฺคสมงฺโค เอตสฺส ปุคฺคลสฺส
อตฺถีติ มคฺคสมงฺคี ฯ ตถาติ ปฏิสนฺธิวเสน ฯ อาคมนสฺส
อสมฺภโว อาค...ภโว ฯ ผเล ติฏตีติ ผลฏโ ฯ เอวสทฺโท
มคฺคฏ นิวตฺเตติ ฯ ปนสทฺโท วิเสสตฺโถ ฯ การณ จ โส
ภูโต จาติ การณภูโต ฯ ปุเรสุ ปวตฺโต ปุรโิ ม ปุรโิ ม
อภิ.๙๒
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 484
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 494

อุปฺปนฺโน ปุริมุปฺปนฺโน ฯ มคฺคา จ เต อนฺตรา วิเสสา จาติ

มคฺคนฺตรา ปมตติยจุตฺถมคฺคา ฯ อวจฺฉิชฺชิยเต อวจฺเฉทน
มคฺคนฺตเรหิ อวจฺเฉทน มคฺคนฺตราวจฺเฉทน ฯ
กิฺจาปติ นิปาโต ฯ มคฺคสมงฺคิโนติ อาคมนาติ ปเท
สมฺพนฺโธ ฯ ตถาติ อาคมนาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ อาคมนา-
สมฺภวโตติ สก...นามาติ ปเท เหตุ ฯ ผลฏโเยวาติ สฺี ฯ
สก...นามาติ สฺา ฯ ตสฺสาติ การณาติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ
การณ...มุปฺปนฺโนติ ปททฺวย มคฺโคติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
มคฺโคติ วุจฺจตีติ ปเท กมฺม ฯ มคฺค...นตฺถนฺติ วิเสเสตฺวาติ
ปเท สมฺปทาน ฯ ผลฏเนาติ วิเสเสตฺวาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
วิเสเสตฺวาติ วุจฺจตีติ ปเท ปุพฺพกาลกิริยา ฯ วุจฺจตีติ
กมฺมวาจก ฯ สก...โคตีติ วุจฺจตีติ ปเท อากาโร ฯ
เอวมนาคามิมคฺโคติ อนาคามิมคฺโค เอว ตถา ฯ เอวสทฺโท
อติเทสตฺโถ ฯ อนา...มคฺโคติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
สก...จิตฺต มชฺเฌโลปสมาโส ฯ โย ปุคฺคโล ปฏิ...
คจฺฉติ อิติ ตสฺมา โส ปุคฺคโล อนาคามี ฯ
ปฏิ...เสนาติ น อาคจฺฉตีติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ อิมนฺติ
กามธาตุนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
กามิยตีติ กาโม กามภูมิ ฯ ธาริยติ อุปลกฺขยิ ตีติ ธาตุ
กาโม เอว ธาตุ กามธาตุ ฯ
อภิ.๙๒
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 485
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 485

กามธาตุนฺติ น อาคจฺฉตีติ ปเท กมฺม ฯ นาติ ปฏิเสโธ ฯ

อิตีติ เหตุ ฯ
ตสฺส อนาคามิสฺส มคฺโค เตน อนาคามิมคฺเคน
สมฺปยุตฺต ฯ
[๓๕๑] โย ปุคฺคโล อคฺค...อรหติ อิติ ตสฺมา โส
ปุคฺคโล อรหา ฯ
อชฺชติ คจฺฉติ เสฏภาวนฺติ อคฺโค เสฏโ ฯ อชฺช
คมเน กาเล วตฺตมานาตีเต รฺวาทโยติ ตปจฺจโย กคา จชาน ฯ
ทาตพฺพาติ ทกฺขิณา อนฺนาทิวตฺถุ ฯ ทา ทาเน วชาทีหีติ-
อาทินา กขิณปจฺจโย รสฺสนฺติ อาการสฺส รสฺโส ฯ ทกฺขิณ
อรหตีติ ทกฺขิเณยฺโย ฯ ณ ราคาทิสุตฺเต จสทฺเทน เณยฺโย ฯ
อคฺโค จ โส ทกฺขิเณยฺโย จาติ อคฺคทกฺขิเณยฺโย อคฺคทกฺขิ-
เณยฺยสฺส ภาโว อคฺค...ภาโว ฯ ปูชิตพฺพาติ ปูชา ฯ ปูช
ปูชาย อิตฺถมิ ติยโว วาติ อ ปุน อาปจฺจโย ฯ ปูชา จ สา
วิเสสา จาติ ปูชาวิเสสา สหมฺปติพฺรหฺมาทีหิ ปูชติ รตนทามาทิ-
วตฺถุ ฯ
อคฺค...เวนาติ อรหตีติ ปเท เหตุ ฯ ปูชาวิเสสนฺติ อรหตีติ
ปเท กมฺม ฯ อิตีติ เหตุ ฯ
อรหตีติ อรหา กตฺตุสาธน ฯ อรห อนุจฺฉวิเก สพฺพโต...
วาติ อ สิ สฺยา จ สิสฺส อา ฯ
อภิ.๙๒
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 486
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 486

อถวา ฯ กิเล...อรโย ปจฺจตฺถิกา วา สสา...กิเลสา

อเนน ปุคฺคเลน หตา อิติ ตสฺมา โส ปุคฺคโล อรหา วา
ปุคฺคโล ปาป...วโต อรหา ฯ
กิเลสา อิติ สงฺขาตา กิเล...ขาตา ฯ อรนฺติ คจฺฉนฺติ
ปจฺจตฺถิกภาวนฺติ อรโย ฯ อร คติย มุนาทีหิ จิ ปมา
โย โยสฺวกตรสฺโส โฌ ฯ ส ปุนปฺปนุ  สรติ คจฺฉติ ปวตฺตติ
สตฺตสมฺมติขนฺธาทิปฏิปาฏิสงฺขาเต ธมฺมปุฺชสฺสมินฺติ สสาโร ฯ
สปุพฺโพ สร คติย ภาเว จ ฯ จกฺเกติ พฺยถติ หึสติ ภูมินฺติ
จกฺก รถงฺค ฯ จกฺก พฺยถเน สพฺพโต...วาติ อ ฯ จกฺก
วิยาติ จกฺก สสาโร เอว จกฺก ส...จกฺก ฯ อรติ ปวตฺตติ
อกฺโข เอเตหีติ อรา อกฺขเตกิลฺลกา ฯ อร คติย สพฺพโต...
๑

วาติ อ ฯ กิลิสฺสนฺติ สตฺตา เอเตหีติ กิเลสา ทส กิเลสา ฯ

กิลิส กิลิสเน วิสรุชปทาทิโต ณ ฯ หนิยึสูติ หตา ฯ หน
หึสาย ภาวกมฺเมสุ ต กมฺเม อตีเต โต คมขนหนรมาทีนมนฺโตติ
ธาตฺวนฺตโลโป ฯ
กิเลสสงฺขาตาติ อรโยติ ปทสฺส วิเสสน ฯ อรโยติ หตาติ
ปเท กมฺม ฯ สสารจกฺกสฺสาติ อราติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ อราติ
หตาติ ปเท กมฺม ฯ กิเลสาติ อราติ ปทสฺส วิเสสน ฯ อราติ
ปทสฺส สมฺพนฺธิอเปกฺขตฺตา อราติ ปท ปม ปกฺขิตฺต ฯ หตาติ
กมฺมวาจก ฯ อเนนาติ หตาติ ปเท กตฺตา ฯ อิตีติ เหตุ ฯ
๑. อกฺขคฺเค กิลฺลกาติ มฺเ ฯ โส ปน อกฺขคฺคกีโล อาณีติ วุจฺจติ อโร ฯ
อภิ.๙๒
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 487
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 487

อรโย หตา อเนนาติ อรหา ตติยาพหุพฺพิหิ ฯ

อริสทฺทุปปโท หน หึสาย พุธคมาทิตฺเถ กตฺตริ นเย นการสฺส
ปรคมน ตทฺธิตาทินา นามมิว กรณ สิ เตสุ วุฑฒ ฺ ีติ-
อาทินา นตสฺส อา คจฺฉนฺตรหนฺตาน ธาวี วาติ สุตฺเตน นตสฺส
อา ปุพฺพมโธ สรโลโป นเย เสสโต โลป คสิป เตสุ
วุฑฺฒีติอาทินา อริสทฺเท อิสฺส อ ฯ
อรา หตา อเนนาติ อรหา ฯ อรสทฺทุปปโท หนธาตุ ฯ
เสส ปุพฺพว ฯ ปาปสฺส...กรณ ปาปกรณ ฯ รหติ วิวิจฺจติ
ชเนหีติ รโห ปฏิจฺฉนฺโนกาโส ฯ รห วิเวเก สพฺพโต...วาติ
อ ฯ รหสฺส อภาโว รหาภาโว ฯ ปาปกรเณติ รหาติ ปเท
อาธาโร ฯ รหาภาวโตติ อรหาติ ปเท เหตุ ฯ
นตฺถิ ปาปกรเณ รโห อิมสฺส ปุคฺคลสฺสาติ อรหา
จตุตฺถีพหุพฺพิหิ ฯ อตฺตนฺนสฺสาติ โยควิภาเคน นสฺส อ สิวิภตฺติ
สฺยา จ ฯ
โสตาปนฺนาทิปุคฺคลานมฺป ยถาวุตฺตตฺเถน อรหาภาเว
สงฺกานิวารณตฺถ อฏมโกตฺยาทิ วุตฺต ฯ
อฏนฺน ปูรโณ อฏโม อฏโม เอว อฏมโก ฯ
สพฺพโต โก ฯ โลเกหิ อรณีโย อุปคนฺตพฺโพติ อริโย ฯ อร
คติย โณฺย จ ณโลโป วุฑฺฒิ น โหติ ยถาคมมิกาโร ฯ
อภิ.๙๒
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 488
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 488

อริโย จ โส ปุคฺคโล จาติ อริยปุคฺคโล ฯ ตสฺส อรหโต

ภาโว อรหตฺต ฯ ภวนฺติ พุทฺธิสทฺทา เอตสฺสาติ ภาโว ฯ
[๓๕๒] ผลสฺส มูลการณภูตสฺส จตุตฺถมคฺคสฺส อรหตฺต-
สงฺกานิวารณตฺถ จตุ...วจนนฺติ วุตฺต ฯ จตุ...ลสฺส เอต
อรหตฺตนฺติ วจน อธิวจน นาม ฯ จตุนฺน ปรณ จตุตฺถ
จตุตฺถฺจ ต ผลฺจาติ จตุตฺถผล ฯ ตสฺส ผลสฺส อาค...
มคฺโค ฯ เตน อรหตฺตมคฺเคน สมฺปยุตฺต...จิตฺต ฯ ตสฺสาติ
อาคมนาติ ปเท สมฺพนฺโธ อาค...ภูโตติ มคฺโคติ ปทสฺส
วิเสสน ฯ อาคจฺฉติ ผล เอเตน มคฺเคนาติ อาคมโน อาคมโน
หุตฺวา ภวตีติ อาคมนภูโต ฯ มคฺโคติ ลิงฺคตฺโถ ฯ อรหตฺตสฺส
อาคมนภูโต มคฺโค อรหตฺตมคฺโค อรหตฺตมคฺเคน สมฺปยุตฺต
จิตฺต อรหตฺตมคฺคจิตฺตนฺติ วิคฺคโห ฯ
[๓๕๓] ปสทฺทสฺส ปโยชน ทีเปตุมาห ปสทฺเทนาตฺยาทึ ฯ
ปสทฺเทน เอเก...วิธตฺตมฺป สงฺคณฺหาติ อาจริโย ฯ
เอเกกสฺสาติ เอก อิติ ิต ฯ สามิสฺมึ ฉฏี สาคโม
เส ฯ เอกสฺสาติ ิต ฯ วิจฺฉายเมกสฺสาทิโลโปตฺยาทิสุตฺเตน
เอกสฺส ทฺวิตฺต สฺสโลโป ยทาทินา วา ปุพฺพมโธ สรา สเร
โลป นเย ฯ เอเกกสฺสาติ รูป สิทฺธ ฯ นยาน สหสฺส
นยสหสฺส ฯ วสน สมฺพชฺฌน วโส นยสหสฺสสฺส วโส
นยสหสฺสวโส ฯ จตุนฺน มคฺคาน ฯ จตูหิ อธิก สหสฺส จตุสหสฺส ฯ
อภิ.๙๒
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 489
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 489

ภิชฺชน เภโท ฯ จตุสหสฺส เภโท ยสฺมึ นเย โส จตุสหสฺส-

เภโท ฯ สจฺจานิ วิภชิยนฺติ เอตฺถ ปกรเณติ สจฺจวิภงฺโค ฯ
สฏีหิ อธิก สหสฺส สฏีสหสฺส สฏีสหสฺส เภโท ยสฺมึ
โส สฏีสหสฺสเภโท ฯ นียติ ายตีติ นโย อตฺโถ ฯ
สฏีสหสฺสเภโท นโย วิภงฺคฏกถาย วุตฺตนเยน ทฏพฺโพ ฯ
โสตาปตฺติมคฺคสฺส อเนกวิธตฺตมฺปติ เสโส ฯ อเน...ตมฺปติ
เทสกาลสนฺตานาทโย เวทิตพฺพา ฯ ปสทฺโท นยมฺป อเน...ตมฺปติ
โยเชตพฺโพ ฯ
ปสทฺเทนาติ สงฺคณฺหาตีติ ปเท กรณ ฯ เอเกกสฺสาติ
มคฺคสฺสาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ มคฺคสฺสาติ นยาติ ปเท
สมฺพนฺโธ ฯ นย...เสนาติ จตุสหสฺสาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
จตุนฺนนฺติ นยนฺติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ จตุสหสฺสเภทนฺติ นยนฺติ
ปทสฺส วิเสสน ฯ สจฺจวิภงฺเคติ อาคตนฺติ ปเท อาธาโร ฯ
อาคต สฏี...เภทนฺติ ปททฺวย นยนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ นย
อเน...ตมฺปติ ปททฺวย สงฺคณฺหาตีติ ปเท กมฺม ฯ เหฏาติ
วุตฺตาติ ปเท อาธาโร ฯ วุตฺตนเยนาติ อเนกาติ ปเท ตติยา-
วิเสสน ฯ
[๓๕๔] ตตฺถ ตสฺมึ นยสหสฺสวเสนาติ วจเน อย นย...
ทีปนา ฯ ตตฺถาติ ปริทปี นาติ ปเท อาธาโร ฯ อฏสาลินิย
ตตฺถาย ปริทปี นา วิภาวนา จาติ วจเน วิย ฯ อยนฺติ นย...
อภิ.๙๒
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 490
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 490

ปนาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ นย...ปนาติ ลิงฺคตฺโถ ฯ ปริทีปยเต

ปกาสิยเต ปริทีปนา นยสหสฺสสฺส ปริทีปนา นย...ปนา ฯ
[๓๕๕] กถนฺติ ปุจฉฺ า ฯ โสตาปตฺติมคฺโค ตาว
ฌานนาเมน ปฏิ...อิติ เอว ทฺวิธา ภควตา วิภตฺโต ปุน
ปฏิ...อิติ เอว ฌานนาเมน ทสธา ทสากาเรหิ ภควตา วิภตฺโต
ตถา โสตาปตฺติมคฺโค มคฺค...นาเมหิป ปจฺเจก ทสทสากาเรหิ
ตถา ตถา เตน เตน ฌานาติอาทิอากาเรน พุชฺฌนกาน ปุคฺคลาน
วเสน สมฺพชฺฌเนน ภควตา วิภตฺโต ตสฺมา ฌานวเสน ทส
นยา เอกูนวีสติยา มคฺคาทีน วเสน ทสทส นยา อิติ เอว
วีสติ...โหนฺติ ปุน ตานิ เทฺวนยสตานิ จตูหิ...อิติ เอว
อธิปตีหิ อมิสฺเสตฺวา วิภตฺตานิ เทฺวสตานิ มิสฺเสตฺวา วิภตฺตานิ
อฏสตานิ อิติ เอว โสตา...หสฺส โหติ ตถา เอว สก...ทีสุ
นยสหสฺส โหตีติ โยชนา ฯ
โสตาปตฺติมคฺโค ตาว ทสธา วิภตฺโตติ สมฺพนฺโธ ฯ
โสตาปตฺติมคฺโคติ วิภตฺโตติ ปเท กมฺม ฯ ตาวาติ ทสธา
วิภตฺโตติ เอตฺถ วิภตฺโตติ ปเท กิริยาวิเสสน ฯ ฌานนาเมนาติ ฯ
วิภตฺโตติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ ฌาน อิติ นาม ฌานนาม ฯ
ปฏิ...เภทนฺติ อนามสิตฺวาติ ปเท กมฺม ฯ ปฏิปทาย เภโท
ปฏิปทาเภโท ฯ อนามสิตฺวาติ อคฺคเหตฺวา วิภตฺโตติ ปเท
ปุพฺพกาลกิริยา ฯ เกวลนฺติ อมิสฺส ฯ เกวลนฺติ วิภตฺโตติ ปเท
อภิ.๙๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 491
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 491

กิริยาวิเสสน ฯ สุฺ...โตติ ทฺวิธาติ ปทสฺส สรูป ฯ ทฺวิธาติ

วิภตฺโตติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ วิภตฺโตติ กมฺมวาจก ฯ ปุนาติ
โยเชตฺวาติ ปเท กิริยาวิเสสน ฯ ปฏิ...เกนาติ โยเชตฺวาติ ปเท
ตติยาวิเสสน ฯ ปฏิปทาน จตุกฺก ปฏิปทาจตุกฺก ฯ โยเชตฺวาติ
วิภตฺโตติ ปเท ปุพฺพกาลกิริยา ฯ ปจฺเจกนฺติ วิภตฺโตติ ปเท
กิริยาวิเสสน ฯ จตุธาติ วิภตฺโตติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ อิติ
เอวนฺติ ทสธาติ ปทสฺส สรูป ฯ ฌานนาเมนาติ วิภตฺโตติ ปเท
ตติยาวิเสสน ฯ ทสธาติ วิภตฺโตติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
ทสหิ อากาเรหิ ทสธา ฯ ตถาสทฺโท โสตาปตฺติมคฺโคติ
ปท อากฑฺฒติ ฯ มคฺโค จ สติปฏานฺจ สมฺมปฺปธานฺจ
อิทฺธิปาโท จ อินฺทฺริยฺจ พลฺจ โพชฺฌงฺโค จ สจฺจฺจ
สมโถ จ ธมฺมกฺขนฺโธ จ อายตนฺจ ธาตุ จ อาหาโร จ
ผสฺโส จ เวทนา จ สฺา จ เจตนา จ จิตฺตฺจ นามฺจ
มคฺคสติ...จิตฺตนามานิ ฯ กิสฺมิฺจิ ปน โปตฺถเก สมถ-
วิปสฺสนาธมฺมกฺขนฺธาติป ปาโ อตฺถิ ฯ วิปสฺสนาติ ปท วิรุชฌ ฺ ติ ฯ
กสฺมา ฯ ธมฺมสงฺคณิย วปสฺสาติ ปทสฺส อวุตฺตตฺตา ฯ
ปรมตฺถมฺชสุ าย ปน ตาเนว นามานีติ วุตฺต ฯ ตมฺป
วิรุชฺฌติ ฯ กสฺมา ฯ ปาลิย นามนฺติ ปทสฺส วิสุ อาคตตฺตา ฯ
ปสทฺโท น เกวล ฌานนาเมน วิภตฺโตติ สมฺปณฺเฑติ ฯ
ปจฺเจกนฺติ วิสุ วิสุ ฯ ทสทส อาการา ทสทสาการา ฯ
อภิ.๙๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 492
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 492

พุชฺฌิสฺสนฺตีติ พุชฺฌนกา ฯ พุธ โพธเน สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี วาติ

ณฺวุ ทิวาทิโต โย ธาตุโต โย ยถากตฺตริ จ ธฺยสฺส โฌ วคฺเค
กฺวจิ ธาตูติอาทินา ณฺวุสฺส อนกาเทโส นเย ฯ วสน สมฺพชฺฌน
วโส ฌานสฺส วโส สมฺพชฺฌน ฌานวโส ฯ มคฺโค อาทิ
เยส เต มคฺคาทโย ฯ เอเกน อูนา วีสติ เอกูนวีสติ ฯ นยาน
สตานิ นยสตานิ ฯ
มคฺคสติ...นาเมหิปติ วิภตฺโตติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
ปจฺเจกนฺติ วิภตฺโตติ ปเท กิริยาวิเสสน ฯ ทส...หีติ วิภตฺโตติ
ปเท ตติยาวิเสสน ฯ ตถา ตถาติ พุชฌ ฺ นกานนฺติ ปเท ตติยา-
วิเสสน ฯ พุชฺฌนกานนฺติ ปุคฺคลานนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
ปุคฺคลานนฺติ วเสนาติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ วเสนาติ วิภตฺโตติ ปเท
ตติยาวิเสสน ฯ ตสฺมาติ ทสทสาติ ปเท เหตุ ฯ ฌานวเสนาติ
ทสาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ ทสาติ นยาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
นยาติ ลิงฺคตฺโถ ฯ มคฺคาทีนนฺติ วเสนาติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ
เอกู...ติยาติ มคคาทีนนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ วเสนาติ ทสทสาติ
ปเท เหตุ ฯ ทสทสาติ นยาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ อิตีติ
เทฺวนยสตานีติ ปทสฺส สรูป ฯ วีสยาติ าเนสูติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
าเนสูติ โหนฺตีติ ปเท อาธาโร ฯ เทฺว...ตานีติ โหนฺตีติ
ปเท กตฺตา ฯ ปุนาติ โยเชตฺวาติ ปเท กิริยาวิเสสน ฯ ตานีติ
โยเชตฺวา วิภตฺตานีติ ปททฺวเย กมฺม ฯ จตูหีติ อธิปตีหีติ ปทสฺส
อภิ.๙๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 493
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 493

วิเสสน ฯ อธิปตีหีติ โยเชตฺวาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ

โยเชตฺวาติ วิภตฺตานีติ ปเท ปุพฺพกาลกิริยา ฯ ปจฺเจกนฺติ
วิภตฺตานีติ ปเท กิริยาวิเสสน ฯ จตุธาติ วิภตฺตานีติ ปเท
ตติยาวิเสสน ฯ อิติ เอวนฺติ เทฺวสตานิ อฏสตานีติ ปททฺวยสฺส
สรูป ฯ อธิปตีหีติ อมิสฺเสตฺวา มิสฺเสตฺวาติ ปททฺวเย ตติยา-
วิเสสน ฯ อมิสฺเสตฺวาติ วิภตฺตานีติ ปเท วิเสสน ฯ เทฺวสตานีติ
ลิงฺคตฺโถ ฯ มิสฺเสตฺวาติ วิภตฺตานีติ ปเท วิเสสน ฯ อฏสตานีติ
ลิงฺคตฺโถ ฯ วิภตฺตานีติ ปเท อปกฺขิปยมาเน อมิสฺเสตฺวาติ
เทฺวสตานีติ ปทสฺส วิเสสน ฯ มิสฺเสตฺวาติ อฏสตานีติ ปทสฺส
วิเสสน ปเท อาธาโร ฯ นยสหสฺสนฺติ โหตีติ ปเท กตฺตา ฯ
ตถาสทฺโท อติเทสตฺโถ ฯ สก...ทีสูติ โหตีติ ปเท อาธาโร ฯ
[๓๕๖] โสตาปตฺติยา มคฺคสฺส อาทิโต ปชฺชเนน ลทฺธ
วา โสตาปตฺติสฺส ปุคฺคลสฺส ผลจิตฺต...จิตฺต ฯ
โสตาปตฺติยา ลทฺธนฺติ ตติยาตปฺปุริโส ฯ ลทฺธนฺติ เอตฺถ
ปุคฺคเลนาติ กตฺตา ปกฺขิปตพฺโพ ฯ โสตาปตฺติสฺสาติ ฉฏี-
ตปฺปุริโส ฯ ผลจิตฺตนฺติมสฺส วิวรณ วิปากภูต จิตฺตนฺติ ฯ
วิปากภูตนฺติ อิมินา ผลสทฺโท วิปากวาจโกติ าเปติ ฯ ผลภูต
จิตฺต ผลจิตฺต ฯ ต ผลจิตฺตฺจ อรหตฺตฺจ อิติ ตสฺมา
อร...จิตฺต ฯ
อภิ.๙๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 494
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 494

[๓๕๗] คาถาย โยชน าเปนฺโต จตุมคฺคตฺยาทิมาห ฯ

จตุมคฺคปฺปเภเทนาติ คาถาย อิติ โยชนาติ สมฺพนฺโธ ฯ
อินฺทฺริยานนฺติ ลทฺธาทิอินฺทฺริยาน ฯ ปฏนฺติ ติกฺขภาว
คจฺฉนฺตีติ ปฏ ฯ ปฏ คมเน กาเลตฺยาทินา ณุ ฯ ปฏน
อินฺทฺริยาน ภาโว ปาฏโว ณ วิสมาทีหิ ฯ น ปาฏโว อปาฏโว
อปาฏโว จ ปาฏโว จ ปาฏวตโร จ ปาฏวตโม จ อปาฏว-
ปาฏวปาฏวตรปาฏวตมา ฯ ภิชชฺ น เภโท อปาฏว...ปาฏว-
ตมาน เภโท อปาฏว...ตมเภโท ฯ กิสฺมิฺจ โปตฺถเก อปาฏว-
ปาฏวตรตมเภทนาติ ปาโ ฯ เอว สติ ปจฺฉิมปททฺวเย
ปาฏวสทฺทโลโปติ โกจิ วิตกฺเกติ โส ปาโ น ยุชฺชติ ฯ
กสฺมา ฯ อปาฏว...ปาฏวตมาติ อิมสฺส ปาสฺส พหูสุ โปตฺถเกสุ
วิชฺชมานตฺตา เจว อภิธมฺมาวตารฏีกาย อสมานโต จ ฯ
ตตฺถ หิ อินทฺ ฺริยาน อปาฏวปาฏวปาฏวตรปาฏวตมภาเวนาติ
วุตฺต ฯ สมตฺเถนฺตีติ สมตฺถานิ อินทฺ ฺริยานิ สมตฺถาน ภาโว
สามตฺถิย ฯ ตุสทฺเทน ณิโย ฯ ภินฺน สามตฺถิย เยส อินฺทฺริยาน
ตานิ ภินฺนสามตฺถิยานิ ภินฺนสามตฺถิยาน ภาโว ภินฺน...ยตา ฯ
สติ สวิชฺชมาเน ปฺจขนฺสหิเต กาเย ทิฏิ สกฺกายทิฏิ
สย วา กาเย ปวตฺตา ทิฏิ สกฺกายทิฏิ ฯ ปฺจสุ ขนฺเธสุ
อตฺตตฺตนิยาภินิเวสวเสน ปวตฺตาย ทิฏิยา เอต อธิวจน ฯ
สีลฺจ วตฺจ สีลพฺพต ฯ สภาวมติกฺกมฺม ปรโต อามสน
อภิ.๙๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 495
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 495

คหณนฺติ ปรามาโส ฯ สีลพฺพสฺส ปรามาโส สีลพฺพตปรา-

มาโส ฯ สกฺกายทิฏิ จ วิจิกิจฺฉา จ สีลพฺพตปรามาโส จ
สกฺกา...ปรามาโส ฯ ปหิยเต ปหาน นิรวเสเสน ปหาน
นิรวเสสปฺปหาน ฯ
กามิยตีติ กาโม ปฺจกามคุณา กามภโว จ ฯ รชฺชติ
อภิรชฺชตีติ ราโค กาเมสุ ราโค กามราโค ฯ พฺยาปชฺชติ
เตน ธมฺเมน จิตฺตนฺติ พฺยาปาโท ฯ กามราโค จ พฺยาปาโท จ
กามราคพฺยาปาทา ฯ ตนูน กิเลสาน ภาโว ตนฺภาโว ฯ อาปาทิยเต
อาปาทน ฯ ตนุภาวสฺส อาปาทน ตนุภาวาปาทน ฯ เตสเมวาติ
กามราคพฺยาปาทาน ฯ เอวสทฺโท อฺ นิวตฺเตติ ฯ รูปราโค
จ อรูปราโค จ มาโน จ อุทฺธจฺจฺจ อวิชฺชา จ รูป...วิชฺชา ฯ
ตตฺถ รูปภเว ฉนฺทราโค รูปราโค ฯ อรูปภเว ฉนฺทราโค
อรูปราโค ฯ มาโน อิธ อรหตฺตาธิคมน ปฏิจฺจ อุนฺนติมตฺต ฯ
อุทฺธจฺจมฺป โก เม กาโร กิเลเส สมุจเฺ ฉทเนติ เอวมาการปฺปวตฺต
จิตฺตสฺส อวูปสมมตฺต ฯ อวิชชาป อสุเช สุขสฺาวิปฺปลาโส ฯ
อนวเสสโต ปหาน อนวเสสปฺปหาน ฯ
สโยเชนฺติ พนฺธนฺติ สตฺเตติ สโยชนานิ ฯ ปหิยเต ปหาน ฯ
สโยชนาน ปหาน สโชนปฺปหาน ฯ วสน สมฺพชฺฌน วโส
สโยชนปฺปหานสฺส วโส สโย...วโส ฯ จตุมคฺคปฺปเภเทนาติ
ปทสฺส วิวรณ จตุพฺพิธาน...เภเทนาติ ฯ ตตฺถ จตุพฺพิธานนฺติ
อภิ.๙๔
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 496
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 496

ปท จตูติ วิวรณ ฯ วิธสทฺโท อธิปปฺ ายวเสน ปกฺขิตฺโต ฯ

จตฺตาโร วิธา เอเตส มคฺคานนฺติ จตุพฺพิธา ฯ โสตาปตฺติมคฺคา-
ทีนนฺติ อิท อฏ...มคฺคานนฺติ ปทสฺส สรูปทสฺสน ฯ
โสตาปตฺติมคฺโค อาทิ เยส เต โสตาปตฺติมคฺคาทโย ฯ อฏงฺคิก-
มคฺคานนฺติ อิท มคฺคาติ ปทสฺส วิวรณ ฯ อฏ องฺคานิ
อฏงฺค อฏงฺค เอเตสมตฺถีติ อฏงฺคิกา อฏงฺคิกา จ เต
มคฺคา จาติ อฏงฺคิกมคฺคา ฯ สมฺป...เทนาติ อิท เภเทนาติ
ปทสฺส วิวรณ ฯ สมฺปยุชฺชน สมฺปโยโค สมฺปโยคสฺส เภโท
สมฺปโยคเภโท ฯ จตฺตาโร มคฺคา จตุมคฺค ทิคุ ฯ จตุมคฺค อิติ
สงฺขาต จตุมคฺคสงฺขาต ฯ โลกุตฺตรฺจ ต กุสลฺจาติ โลกุ...
สล ฯ จตูหิ อากาเรหิ จตุธา ฯ กิสฺม ิ ฺจิ โปตฺถเก วิปากมฺ-
ปนาติป อตฺถิ ฯ วิสทฺโท วิปากสทฺทสฺส วิปากตฺถวาจกตฺต
าปนตฺถ ปกฺขิตฺโต ฯ ปากมฺปนาติ ปน ยุชชฺ ติ ฯ ปนสทฺโท
วิเสสตฺโถ ฯ เอวสทฺโท ปาก โลกุตฺตรสฺเสว ผล น อฺ-
กุสลสฺสาติ าปนตฺถ ปกฺขิตฺโต ฯ ผลติ นิปฺผชฺชตีติ ผล ฯ
ผล นิปฺผตฺติย สพฺพโต...วาติ อ ฯ ผลสฺส ภาโว ผลตฺต ฯ
ตสฺส กุสลสฺส อนุรูป ตทนุรูป ฯ ชนกกุสล จตุธา โหติ
ผลมฺป ชนกานุรูเปน จตุธา โหติตฺยาธิปฺปาโย ฯ ตถาสทฺโท
จตุธาสทฺท อากฑฺฒตีติ อาห ตถา จตุธาติ ฯ อิติสทฺโท
นิทสฺสนตฺโถติ อาห อิติ เอวนฺติ ฯ อนุตฺตรนฺติมสฺส วิวรณ
อภิ.๙๔
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 497
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 497

อนุตฺตร...จิตฺตนฺติ ฯ อตฺตโนติ อตฺตนา ฯ ทุติยาปฺจมีนฺจาติ

ปฺจมฺยตฺเถ ฉฏี ฯ อติสเยน อธิก กุสล อุตฺตริตร อุตฺตริตรสฺส
อภาโว อุตฺตริตราภาโว ฯ นตฺถิ อุตตฺ ร เอตสฺสาติ อนุตฺตร
อนุตฺตร อิติ สงฺขาต อนุตฺตรสงฺขาต ฯ โลกุตฺตรจิตฺตนฺติ
ปธานปท ปกฺขิตฺต ฯ โลกุตฺตรฺจ ต จิตฺตฺจาติ โลกุตฺตรจิตฺต ฯ
มตนฺติ าปก ฯ
จตุมคฺค...เทนาติ โยชนาติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ อินฺทฺริยานนฺติ
ภินฺน...ตายาติ ปเท สมฺพนฺโธ อปาฏ...ตมาติ ปเทป ฯ
อปา...เภเทนาติ ภินฺนาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ ภินนฺ ...ตายาติ
สโยชนปฺปหานาติ ปเท ตติยาวิเสสน เหตุ วา ฯ สกฺกา...สานนฺติ
ปหานนฺติ ปเท กมฺม ฯ นิร...หานนฺติ ลิงฺคตฺโถ ฯ กาม...
ทานนฺติ ภาวาติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ ตนุ...ทนนฺติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
เตสเมวาติ ปหานนฺติ ปเท กมฺม ฯ นิร...หานนฺติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
รูปา...ชานนฺติ ปหานนฺติ ปเท กมฺม ฯ อน...ปหานนฺติ
ลิงฺคตฺโถ ฯ อิติ เอวนฺติ ปหานาติ ปเท นิทสฺสน ฯ สโย...
วเสนาติ จตุพฺพิธานนฺติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ จตุ...ทีนนฺติ
ปทฺทวย อฏ...คานนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ อฏ...คานนฺติ
สมฺปโยคาติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ สมฺป...เทนาติ จตุธาติ ปเท
ตติยาวิเสสน ฯ จตุ...ขาตนฺติ โลกุ...สลนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
โลกุ...สลนฺติ โหตีติ ปเท กตฺตา ฯ จตุธาติ โหตีติ ปเท
อภิ.๙๔
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 498
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 498

ตติยาวิเสสน ฯ โหตีติ กตฺตุวาจก ฯ ปากนฺติ โหตีติ ปเท

กตฺตา ฯ ตสฺเสวาติ กุสลลฺสาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ กุสลสฺสาติ
ผลาติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ ผลตฺตาติ จตุธาติ ปเท เหตุ ฯ ตท...
ปโตติ จตุธาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ ตถาสทฺโท อนุกฑฺฒน ฯ
จตุธาติ โหตีติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ อิติ เอวนฺติ อฏธาติ
ปเท นิทสฺสน ฯ อนุตฺตร อนุ...ขาตนฺติ โลกุ...จิตฺตนฺติ ปทสฺส
วิเสสน ฯ อตฺตโนติ อุตฺตรีติ ปเท อาปาทาน ฯ อุตฺต...ภาเวนาติ
อนุตฺตราติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ โลกุ...จิตฺตนฺติ มตนฺติ ปเท
กมฺม ฯ อฏธาติ มตนฺติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ มตนฺติ กมฺม-
วาจก ฯ อิตตี ิ โยชนาติ ปทสฺส สรูป ฯ โยชนาติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
[๓๕๘] อนุตฺตร อฏธา มตนฺติ วุตฺต กสฺมา โลกุตฺตร-
จิตฺตสฺส ทฺวาทสวิธตา น วุตฺตาติ อาห กิริยาตฺยาทึ ฯ กิริยา...
วิธตา อาจริเยน น วุตฺตา ฯ
กิริยา จ สา อนุตฺตรฺจาติ กิริยานุตฺตร ฯ ปนสทฺโท
วิเสสตฺโถ ฯ สมฺภวน สมฺภโว น สมฺภโว อสมฺภโว อภาโว ฯ
ทฺวาทส วิธา ปการา ยสฺส จิตฺตสฺส ต ทฺวาทสวิธ ทฺวาทสวิธสฺส
ภาโว ทฺวาทสวิธตา ฯ
กิริยา...รสฺสาติ อสมฺภวโตติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ อสมฺภวโตติ
น วุตฺตาติ ปเท เหตุ ฯ ทฺวาทสวิธตาติ น วุตฺตาติ ปเท
กมฺม ฯ
อภิ.๙๔
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 499
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 499

[๓๕๙] กิริยานุตฺตรสฺส อภาวเหตุ อปากโฏ ตสฺมา

ปุจฺฉ เปนฺโต อาห กสฺมาตฺยาทึ ฯ กสฺมา ปน ตสฺส
กิริยานุตฺรสฺส อสมฺภโว อภาโว อิติ ปุจฺฉา ฯ
กสฺมาติ ปุจฺฉา ฯ ปนสทฺโท วจนาลงฺกาโร ฯ ตสฺสาติ
อสมฺภโวติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ อสมฺภโวติ ลิงฺคตฺโถ ฯ อิตีติ
ปุจฺฉาติ ปทสฺส สรูป ฯ
[๓๖๐] มคฺคสฺส เอก...กตฺตา เอกจิตฺตกฺขเณเยว ปวตฺตนโต
กิริยานุตฺตรสฺส อสมฺภโวติ โยชนา ฯ
มคฺคสฺสาติ เอกจิตฺตกฺขณิกตฺตาติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ เอก...
กตฺตาติ อสมฺภโวติ ปเท าปกเหตุ ฯ
จิตตสฺส ขณ จิตฺตกฺขณ เอก จิตฺตกฺขณ เอกจิตฺตกฺขณ
เอกจิตฺตกฺขเณ ปวตฺโต เอกจิตฺตกฺขณิโก มคฺโค ฯ ตมธิเตติ-
อาทินา ณิโก ฯ เอกจิตฺตกฺขณิกสฺส ภาโว เอก... กตฺต ฯ
[๓๖๑] เอกจิตฺตกขณิกตฺตาติ วจน สมตฺเถตุ ยทิ
หิตฺยาทิมาห ฯ หิ สจฺจ มคฺคจิตฺต ปุนปฺปุน ยทิ อุปฺปชฺเชยฺย
ตทา ตสฺมึ อุปฺปชฺชนกาเล ตสฺส มคฺคจิตฺตสฺส อรหโต...ภาโว
วตฺตุ สกฺกา ปณฺฑิเตน ฯ
ยทีติ ปริกปฺโป ฯ หิสทฺโท ทฬฺหี ฯ มคฺคจิตฺตนฺติ
อุปฺปชฺเชยฺยาติ ปเท กตฺตา ฯ ปุนปฺปนุ นฺติ กิริยาวิเสสน ฯ ตทาติ
วุตฺตนฺติ ปเท กาลสตฺตมี ฯ ตสฺสาติ ภาโวติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ
อภิ.๙๔
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 500
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 500

อรหโตติ อุปฺปตฺติยาติ ปเท สมฺปทาน ฯ อุปฺปตฺติยาติ ภาโวติ

ปเท ตติยาวิเสสน ฯ อุปปฺ ชฺชน อุปฺตตฺติ ฯ กิริยาภาโวติ
สกฺกาติ ปเท กมฺม ฯ ภวน ภาโว กิรยิ า อิติ ภาโว
กิริยาภาโว ฯ สกฺกาติ กมฺมวาจก ฯ วตฺตุนฺติ สกฺกาติ ปเท
สมฺปทาน ฯ
[๓๖๒] มคฺคจิตฺต ปุนปฺปุน ยทิ อุปฺปชฺเชยฺย ตทา ตสฺส
กิริยาภาโว สกฺกา วตฺตุนฺติ วจน ยทิ สิยา มคฺคจิตฺต เสขาน
อเสขาน ปุน อุปฺปชฺชตูติ โจทน สนฺธายาห ต ปนตฺยาทึ ฯ
ต ปน มคฺคจิตฺต กิเลส...เนว อุปลภิตพฺพโต อุปลภิตพฺพภาวโต
เอก...เตน มคฺคจิตฺเตน อสนิสมฺปาเตน ตรุอาทีน สมูลวิทฺธสนสฺส
สาธิตตฺถ วิย ตตกิเลสาน...สาธิตตฺตา จ มคฺคจิตฺตสฺส ปุน
อุปฺปชฺชเนป กาตพฺพาภาวโต...ปวตฺตนโต กทาจิ เสขาน...น วา
น อุปฺปชฺชติ ตสฺมา โลกุตฺตรกิริยาจิตฺต สพฺพถาป นตฺถีติ
โยชนา ฯ
ปนสทฺโท วิเสสตฺโถ ฯ กิเลเส สมุจฺฉินฺทตีติ กิเลสสมุจฺเฉทก
มคฺคจิตฺต ฯ ฉิท เทฺวธา กรเณ สพฺพโต...วาติ กตฺตริ
ณฺวุ ฯ วสน สมตฺถน วโส กิจฺจ กิเลสสมุจฺเฉทกสฺส วโส
กิเลส...วโส ฯ กิเลสสมุจเฺ ฉทกสฺส กิจฺเจนาติ อตฺโถ ฯ เอวสทฺโท
กิเลสสมุจฺเฉทกสฺส กิจฺจ วินา อนุปลพฺภนิโยติ าเปติ ฯ
อุปลพฺภนิยนฺติ อุปลภิตพฺพ มคฺคจิตฺต ฯ ภาวปฺปธาโน อย
อภิ.๙๔
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 501
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 501

นิทฺเทโส ตสฺมา อุปลภิตพฺพภาวโตตฺยตฺโถ ฯ เอกวาร ปวตฺต

เอกวารปฺปวตฺต ฯ เอวสทฺโท อเนกวารปฺปวตฺต นิวตฺเตติ ฯ
จสทฺโท อฏานปฺปยุตฺโต สาธิตตฺตา จ สกฏาเน เปตพฺโพ ฯ
โส อุปลภิตพฺพโต จ สาธิตตฺตา จาติ โยเชตพฺโพ ฯ เตนาติ
เตน มคฺคจิตฺเตน กตฺตุภูเตน ฯ ภณฺฑนตฺถาย อสฺสเต ขิปยติ
เทเวหีติ อสนิ กุลิส ฯ อส ขิปเน วตฺตฏาวธมาเสหฺยนีติ
อนิปจฺจโย กาเลตฺยาทินา วา ฯ สุฏ ุ ปตน สมฺปาโต อสนิสฺส
สมฺปาโต อสนิสมฺปาโต ฯ ตรติ อเนน สตฺโตติ ตรุ รุกฺโข ฯ
กาเล วตฺตมานาตีเต ณฺวาทโยติ ณุ ณโลโป ฯ ตรุ อาทิ เยส
ตาลาทีน เต ตรุอาทโย ฯ มูลติ ปติฏติ เอเตนาติ มูล ฯ
วิทฺธสิยเต วิทฺธสน ฯ สห มูเลน สมูล สมูเลน วิทฺธสน
สมูลวิทฺธสน ฯ เต เต กิเลสา ตตกิเลสา สกฺกายทิฏิอาทโย
พินฺทาคโม ฯ อปฺปวตฺตน อปฺปวตฺติ ฯ สาธิยิตฺถาติ สาธิตา
ยา อปฺปวตฺติ มคฺคจิตฺเตน สาธิยิตฺถ อิติ ตสฺมา สา อปฺปวตฺติ
ยถาคมมิกาโร ปุน อา ฯ สาธิตาย ภาโว สาธิตตฺต ฯ อุป-ฺ
ปชฺชิสฺสเต อุปฺปชฺชน อนาคตภาวสาธน ฯ มคฺคจิตฺตสฺส อุปฺปชฺชเนติ
โยเชตพฺพ ฯ ปสทฺโท โจทกาโภคสูจโน ฯ มคฺคจิตฺเตน กรณียนฺติ
กาตพฺพ กิเลสปฺปหานกิจฺจ ฯ กาตพฺพสฺส อภาโว กาตพฺพาภาโว ฯ
ทิฏธมฺมสุขวิหารตฺถนฺติ ปจฺจุปฺปนฺนตฺตภาเว สุขวิหาราย ฯ
อภิ.๙๔
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 502
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 502

ปสฺสิตพฺโพติ ทิฏโ อตฺตภาโว ฯ ธริยติ ลกฺขิยตีติ ธมฺโม

อตฺตภาโว ฯ ทิฏโ จ โส ธมฺโม จาติ ทิฏธมฺโม ปจฺจุปฺ-
ปนฺนตฺตภาโว ฯ วิหรณ วิหาโร สุข ผาสุ วิหาโร สุขวิหาโร
ทิฏธมฺเม สุขวิหาโร ทิฏ ...หาโร ฯ จสทฺโท อฏานปฺปยุตฺโต
กาตพฺพาภาวโต จ ปวตฺตนโต จาติ โยเชตพฺโพ ฯ สมาปชฺชิตพฺพ
ปคฺคเลนาติ สมาปตฺติ ผล เอว สมาปตฺติ ผลสมาปตฺติ ฯ
เอวสทฺโท มคฺค นิวตฺเตติ ฯ นิพฺพาน เอว อารมฺมณ นิพฺพานา-
รมฺมณ ฯ วสน สมฺพชฺฌน วโส นิพฺพานารมฺมณสฺส วโส
นิพฺพา...วโส ฯ นิพฺพาารมฺมณคฺคหณวเสนาตฺยาธิปฺปาโย ฯ
ปวตฺติยเต ปวตฺตน ฯ เสขานฺนติ โสตาปนฺนสกทาคามิอนาคามีน ฯ
อเสขานนฺติ ขีณาสวาน ฯ วาสทฺโท สมุจฺจโย ฯ ตสฺมาติ
อนุปฺปชฺชนโต ฯ สพฺพถาปติ สพฺเพนป สมาปชฺชนภาวาทิอากาเรน ฯ
ตนฺติ น อุปฺปชฺชตีติ ปเท กตฺตา ฯ กิเลส...เสเนวาติ
อุป...พโตติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ อุป...พโตติ กาตพฺพาภาวโตติ
ปเท เหตุ ฯ เอก...เนว จาติ เตนาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
เตนาติ สาธิตตฺตาติ ปเท กตฺตา ฯ อส...ปาเตนาติ สาธิตตฺตนฺติ
ปเท กตฺตา ฯ วิยาติ อุปมา ฯ ตรุอาทีนนฺติ วิทฺธสนาติ ปเท
กมฺม ฯ สมู...นสฺสาติ สาธิตตฺตนฺติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ ตต...
สานนฺติ อปฺปวตฺตีติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ อจฺจนฺตนฺติ อปฺปวตฺตีติ
ปเท กิริยาวิเสสน ฯ อปฺปวตฺติยาติ สาธิตตฺตาติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ
อภิ.๙๔
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 503
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 503

สาธิตตฺตาติ กาตพฺพาภาวโตติ ปเท เหตุ ฯ ปุนาติ อุปฺปชฺชเนติ

ปเท กิริยาวิเสสน ฯ อุปปฺ ชฺชเนปติ กาตพฺพาติ ปเท อาธาโร ฯ
กาต...วโต ปวตฺตนโตติ ปททฺวย น อุปฺปชฺชตีติ ปเท าปก-
เหตุ ฯ ทิฏ...ถฺจาติ ปวตฺตนโตติ ปเท สมฺปทาน ฯ ผล...ยา
เอวาติ ปวตฺตนาติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ นิพฺพา...เสนาติ ปวตฺตนาติ
ปเท ตติยาวิเสสน ฯ นาติ ปฏิเสโธ ฯ กทาจีติ อุปฺปชฺชตีติ
ปเท กาลสตฺตมี ฯ เสขา...ขาน วาติ ปททฺวย น อุปฺปชฺชตีติ
ปเท สมฺปทาน ฯ อุปฺปชฺชตีติ กตฺตุวาจก ฯ ตสฺมาติ นตฺถีติ
ปเท เหตุ ฯ นตฺถีติ กตฺตุวาจก ฯ สพฺพถาปติ นตฺถีติ ปเท
ตติยาวิเสสน ฯ โลก...จิตฺตนฺติ นตฺถีติ ปเท กตฺตา ฯ อิติสทฺโท
สมาปนฺโน ฯ
ต มคฺคจิตฺต เสขาเสขาน กทาจิ น อุปฺปชฺชติ กสฺมา
กาตพฺพาภาวโต จ ปวตฺตนโต จ กสฺมา กาตพฺพาภาวโต
กิเลสสมุจฺเฉทกวเสเนว อุปลภิตพฺพโต จ เอกวารปฺปวตฺเตเนว เตน
สาธิตตฺตา จ ตสฺมา โลกุตฺตรกิริยาจิตฺต นตฺถิตฺยาธิปฺปาโย ฯ
[๓๖๓] ทฺวาทสาตฺยาทิคาถา จตุภูมิกจิตฺตาน สงฺคหคาถาติ
าเปนฺโต อาห ทฺวาทสาตฺยาทึ ฯ ทฺวาทสา...อาทิ วจน ยถา...
สงฺคโห ฯ
ปกาโร วุตฺโต เยส จิตฺตาน ตานิ ยถาวุตฺตานิ ฯ จตสฺโส
ภูมิโย จตุภูมิ จตุภูมีสุ ปวตฺตานิ จตุภูมิกา จตุภูมิกานิ จ
อภิ.๙๔
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 504
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 504

ตานิ จิตฺตานิ จาติ จตุ...จิตฺตานิ ฯ คณิยเต คณน ฯ จิตฺตานิ

สงฺคยฺหนฺติ เอเตน วจเนนาติ สงฺคโห ฯ คณเนน สงฺคโห
คณนสงฺคโห ฯ
ทฺวาท...อาทีติ ลิงฺคตฺโถ ฯ ยถาวุตฺตานนฺติ จตุ...ตานนฺติ
ปทสฺส วิเสสน ฯ จตุ...ตานนฺติ คณนาติ ปเท กมฺม ฯ
คณ...คโหติ ทฺวาทส...อาทีติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
[๓๖๔] ทุติยคาถาย อนุสนฺธึ าเปนฺโต อาห เอวนฺตฺยาทึ ฯ
เอว ทฺวาทสากุสลานีติอาทิวจเนน ชาติ...ภูมิวเสน สงฺคห ทสฺเสตุ...
อาทิ วจน อาจริเยน วุตฺต ฯ
เอวนฺติ ทสฺเสตฺวาติ ปเท กรณ นิทสฺสน วา ฯ ชาติ-
วเสนาติ ทสฺเสตฺวาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ ชาติวเสนาติ อกุสล-
ชาติอาทิชาติสมฺพนฺเธน ฯ สงฺคหนฺติ ทสฺเสตฺวาติ ปเท กมฺม ฯ
ทสฺเสตฺวาติ ทสฺเสตุนฺติ ปเท ปุพฺพกาลกิริยา ฯ ปุนาติ ทสฺเสตุนฺติ
ปเท กิริยาวิเสสน ฯ ภูมวิ เสนาติ ทสฺเสตุนฺติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
ภูมิวเสนาติ กามาทิภูมิสมฺพนฺเธน ฯ ทสฺเสตุนฺติ วุตฺตนฺติ ปเท
สมฺปทาน ฯ จตุ...อาทีติ วุตฺตนฺติ ปเท กมฺม ฯ
[๓๖๕] คาถาย อตฺถ าเปนฺโต อาห กาเมตฺยาทึ ฯ
ปณฺฑิโต กาเม ภเว จิตฺตานิ...อีริเย ปณฺฑิโต รูเป ภเว
จิตฺตานิ ปณฺณรส อิติ อีริเย อรูเป ภเว จิตฺตานิ ทฺวาทส
อิติ อีริเย อนุตฺตเร...กเถยฺย ปณฺฑิโต อิติ อตฺโถ ฯ
อภิ.๙๔
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 505
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 505

กามิยตีติ กาโม ฯ ภโว อิธ กาโม นามาติ าเปตุ

ภเวติ ปกฺขิตฺต ฯ ภวนฺติ เอตฺถ ภูมิย ธมฺมาติ ภโว ฯ จิตฺตานิ
ทฺวาทสารูเปติ เอตฺถ จิตตฺ านีติ ปท สพฺพปเท โยเชตพฺพนฺติ
าเปตุ อาทิมฺหิ อนฺเต จ ปกฺขิตฺต ฯ จตูหิ อธิกา ปฺาส
จตุปฺาส จตุปฺาสาย วิภาเคหิ จตุปฺาสธา วิภาเค ธา
จ ฯ รูป เอตฺถ ภเว อตฺถีติ รูโป สทฺทาทิโต ณ ฯ
ปณฺณรสาติ ปณฺณรสธา ฯ คาถาพนฺธวเสน ธาสทฺทโลโป ฯ
อถวา ฯ ปณฺณรส อิติ อีริเย ฯ นตฺถิ รูป เอตฺถ ภเวติ อรูโป
สตฺตมีพหุพฺพิหิ ฯ อรูโป เอว อารุปฺโป กฺวจาทิมชฺฌุตฺยาทินา
อาทิมฺหิ ทีโฆ ฯ ทฺวาทส ทฺวาทสธา ฯ ทฺวาทส อิติ อีรเยติ
วา ฯ นตฺถิ อุตฺตร เอตสฺสาติ อนุตฺตร ฯ ปนสทฺโท
วิเสสตฺโถ ฯ นว วิธา ปการา ยสฺมึ ธมฺมสมุทาเย โส นววิโธ ฯ
ธมฺมาน สมุทาโย ธมฺมสมุทาโย ฯ ตถาสทฺโท อีริเยติ
อากฑฺฒติ ฯ ตสฺมา โส ฏีกาย น วุตโฺ ต ฯ อีรเยติ อีร กถเน
สตฺตมี เอยฺย จุราทิโต เณณยาติ ณย ณโลโป กฺวจิ ธาตูติ-
อาทินา เอยฺยสฺส เอ ปุพฺพมโธ สรโลโป นเย ฯ อีริเยติป
กฺวจิ ธาตูติอาทินา สุอุจฺจารณตฺถ รกาเร อสฺส อิ ฯ อีรธาตุสฺส
กมฺปนตฺถสฺส วาจกตฺตา กเถยฺยาติ วิวรติ ฯ กถ กถเน เอยฺย ฯ
กาเมติ ภเวติ ปทสฺส วิเสสน ฯ ภเวติ จิตฺตานีติ ปเท
อาธาโร ฯ จิตฺตานีติ อีริเยติ ปเท กมฺม ฯ จตุ...สธาติ อีริเยติ
อภิ.๙๔
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 506
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 506

ปเท ตติยาวิเสสน ฯ รูเปติ ภเวติ ปทสฺส วิเสสน ฯ ภเวติ

จิตฺตานีติ ปเท อาธาโร ฯ ปณฺณรส อิตีติ อีริเยติ ปเท
อากาโร ฯ อรูเปติ ภเวติ ปทสฺส วิเสสน ฯ ภเวติ จิตฺตานีติ
ปเท อากาโร ฯ ทฺวาทส อิติ อีริเยติ ปเท อากาโร ฯ อนุตฺตเร
นววิเธติ ปททฺวย ธมฺม...เยติ ปทสฺส วิเสสน ฯ ธมฺม...ทาเยติ
จิตฺตานีติ ปเท อวยวาธาโร ฯ จิตฺตานีติ อีริเยติ ปเท กมฺม ฯ
อฏธาติ อีริเยติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ อีริเยติ กตฺตุวาจก ฯ
อิตีติ อตฺโถติ ปทสฺส สรูป ฯ อตฺโถติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
อฏธานุตฺตเร ิตาติป ปาโ ฯ โส ฏีกาย น สเมติ ฯ
อนุตฺตเร จิตฺตานิ อฏธา ิตาติ อตฺโถ ฯ
[๓๖๖] นนุ จ กามาวจรานิ จิตฺตานิ อฺตฺถ ปวตฺตนฺติ
ตานิ กถ กามภวาทีสุ จิตฺตานีติ วุตฺตานีติ โจทน มนสิกตฺวา
เอตฺถ จตฺยาทิมาห ฯ เอตฺถ จ เอติสฺส คาถาย กาม...อฺตฺถ
ภูมีสุ ปวตฺตมานานิป...จิตฺตานีติ อาจริเยน วุตฺตานิ ฯ
จสทฺโท วากฺยารมฺโภ ฯ กามตณฺหา อาทิ ยาส ตา
กามตณฺหาทโย ฯ อาทิสทฺเทน รูปารูปตณฺหาน คหณ ฯ กาม-
ตณฺหาทีน วิสยานิ กาม...ยานิ กามตณฺหาวิสยาน ภาโว
กาม...ภาโว ฯ กาโม เอว ภโว กามภโว กามภโว อาทิ
เยส ภวาน เต กามภวาทโย ฯ อาทิสทฺเทน รูปารูปภวาน
คหณ ฯ กามภวาทีสุ ปริยาปนฺนานิ กาม...ปนฺนานิ ฯ อตฺตโน
อตฺตโน ภูมิ สกสกภูมิ ฯ ปสทฺโท โจทกาโภคสูจโน ฯ
อภิ.๙๕
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 507
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 507

เอตฺถ จาติ วุตฺตานีติ ปเท อาธาโร ฯ กาม...ภาเวนาติ

ปริยาปนฺานีติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ กาม...ปนฺนานีติ จิตฺตานีติ
ปทสฺส วิเสสน ฯ จิตฺตานีติ วุตฺตานีติ ปเท กมฺม ฯ สก...
มิโตติ อฺตฺถาติ ปเท อปาทาน ฯ อฺตฺถาติ ปว...นานีติ
ปเท อาธาโร ฯ ปว...นานิปติ จิตฺตานีติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
กาม...ทีสูติ จิตฺตานีติ ปเท อาธาโร ฯ จิตฺตานีติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
อิตีติ วุตฺตานีติ ปเท อากาโร ฯ
[๓๖๗] อุปมาย ตเมวตฺถ ปากฏ กโรนฺโต อาห ยถา-
ตฺยาทึ ฯ มนุสฺสิตฺถิยา...เนเสฺวว สงฺคยฺหติ ยถา ตถาติ
โยชนา ฯ
มนุโน อปจฺจ มนุสฺโส ฯ อุสฺส ฯ อิจฺฉติ อิจฺฉิยตีติ อิตฺถี
นารี ฯ อิสุ อิจฺฉาย สมาทีหิ ถมาติ ถ กฺวจิ ธาตูติอาทินา
สสฺส โต นเย ปุน อี ฯ มนุสฺสา จ สา อิตฺถี จาติ
มนุสฺสิตฺถี ฯ กุสิยติ อกฺโกสิยตีติ กุจฺฉิ อุทร ฯ กุส อกฺโกเส
วชาทีหิติอาทินา ฉิปจฺจโย กฺวจิ ธาตูติอาทินา สสฺส โจ ฯ
ปสทฺโท อรุจิสูจโน ฯ ติรนฺติ อโธ คจฺฉนฺตีติ ติรจฺฉานา
สตฺตา ฯ ติรธาตุ อโธคมเน วชาทีหีติอาทินา ฉานปจฺจโย
วคฺเค โฆสา ฉสฺส ทฺวิตฺต ฯ ติรจฺฉาเนสุ ปฏิสนฺธคิ ฺคหณวเสน
คโต อุปฺปนฺโนติ ติรจฺฉานคโต ฯ ยุวนฺติ ตาย ธมฺมชาติยา ตสฺตา
เอกีภาว อคฺฉนฺตีติ โยนิ อณฺฑชาทิโยนิ ฯ ยุ มิสสฺ เน กาเล
อภิ.๙๕
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 508
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 508

วตฺตมานาตฺยาทินา นิปจฺจโย อฺเสุ จ อุสฺโส ฯ ติรจฺฉานาน

โยนิ ติรจฺฉานโยนิ ติรจฺฉานโยนิย ปริยาปนฺโน ติร...ปนฺโน
ติร...นสฺส ภาโว ติร...ปนฺนตฺต ฯ เอวสทฺโท มนุสฺเสตูติ
าเปติ ฯ
ยถาสทฺโท อุปมา ฯ มนุสิตฺถิยาติ กุจฺฉิสฺมินฺติ ปเท
สมฺพนฺโธ ฯ กุจฺฉิสฺมินฺติ นิพฺพตฺโตปติ ปเท อาธาโร ฯ
นิพฺพตฺโตปติ ติร...คโตติ ปทสฺส วิเสสน ฯ ติร...คโตติ
สงฺคยฺหตีติ ปเท กมฺม ฯ ติร...นิยาติ ปริ...นตฺตาติ ปเท
อาธาโร ฯ ปริ...นตฺตาติ สงฺคยฺหีติ ปเท เหตุ ฯ ติร...
เสฺววาติ สงฺคยฺหตีติ ปเท อาธาโร ฯ สงฺคยฺหตีติ กมฺมวาจก ฯ
ตถาติ อุปเมยฺย ฯ
[๓๖๘] นนุ จ โลกุตฺตรจิตฺตานิ กตฺถจิ อปริยาปนฺนานิ
ตานิ กถ อนุตฺตเร จิตฺตานีติ ปุจฺฉ สนฺธายาห กตฺถจิตฺยาทึ ฯ
กตฺถจิ ภูมิย อป...ภูตานิ จิตฺตานิ รุกฺเข...ทีสุ ปโยเคสุ วิย
อนุตฺต...นีติ อาจริเยน วุตฺตานิ ฯ
กตฺถจีติ อปริ...นานีติ ปเท อาธาโร ฯ อปริ...ภูตานีติ
ปททฺวย จิตฺตานีติ ปทสฺส วิเสสน ฯ นววิโธ จ โส โลกุตฺตร-
ธมฺโม จาติ นว...ธมฺโม นววิธ...ธมฺมสฺส สมุโห นว...
สมุโห นววิธ...สมุหสฺส เอกเทสานิ นว...สานิ นววิธ...
สานิ หุตฺวา ภวนฺตีติ นววิธ...ภูตานิ ฯ รุกฺเข...อาทีสูติ
อภิ.๙๕
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 509
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 509

อาธาโร ฯ วิยาติ อุปมา ฯ อนุ...อิตตี ิ วุตฺตานีติ ปเท

อากาโร ฯ วุตฺตานีติ กมฺมวาจก ฯ
[๓๖๙] อฺมฺป อตฺถ วิกปฺเปนฺโต อาห อถวาตฺยาทึ ฯ
กาเม รูเป อิติ จ อุตฺต...เทโส ฯ อรูเป...วจนวเสน กาเม...
อิติ เอว เอตฺถ คาถาย สมฺพนฺโธ ทฏพฺโพ ปณฺฑิเตนาติ
โยชนา ฯ
จสทฺโท กาเม อิติ จ รูเป อิติ จาติ โยเชตพฺโพ ฯ
อุตฺตร ปท อุตฺตรปท อุตฺตรปทสฺส โลโป อุตฺต...โลโป
อุตฺต...โลเปน นิทฺเทโส อุตฺต...นิทฺเทโส ฯ
กาเม...จาติ นิทฺเทโสติ ปทสิส สรูป ฯ อุตตฺ ...เทโสติ
ลิงฺคตฺโถ ฯ
อรูเป ภวานิ จิตฺตานิ อารุปฺปานิ ฯ ณ ราคาตฺยาทินา ณ ฯ
อุตฺตร จิตฺต เอเตส จิตฺตาน นตฺถิ อิติ ตสฺมา ตานิ อนุตฺตรานิ
จตุตฺถีพหุพฺพิหิ ฯ อารุปปฺ านิ อนุตฺตรานีติ ปททฺวเย ทุติยาโย
อโต นิจฺจ โยสุ...ทีฆ ฯ อิตีติ เอว ฯ อิตีติ อุป...วจนาติ
ปทสฺส สรูป ฯ อุป...วเสนาติ ทฏพฺโพติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
กิริยาปเทน สห อุปยุฺชยิ ตีติ อุปโยโค ทุติยาวิภตฺติ ฯ วุจฺจติ
อตฺโถ อเนน สทฺเทนาติ วจน พหุนฺน อตฺถาน วจน พหุวจน
อุปโยโค จ ต พหุวจนฺจาติ อุป...วจน อุปโยคพหุวจนสฺส
วโส สมฺพชฺฌน อุป...วโส ฯ กาเม...สธา ปณฺฑิโต อีริเย
อภิ.๙๕
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 510
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 510

รูเป...ปณฺณรส อิติ ปณฺฑิโต อีริเย อรูเป...ทฺวาทส อิติ

ปณฺฑิโต อีรเิ ย อนุ...อฏธา ปณฺฑิโต อีริเย ฯ กาเมติมสฺส
วิวรณ กามาวจรานีติ ฯ ปเรสุป เอเสว นโย ฯ ทุติยวิกปฺเป
ตถาสทฺโท น ทิสฺสติ ฯ โส อีริเยติ อากฑฺฒติ ฯ
อิติ เอวนฺติ สมฺพนฺโธติ ปทสฺส สรูป ฯ เอตฺถาติ
สมฺพนฺโธติ ปเท อาธาโร ฯ สมฺพนฺโธติ ทฏพฺโพติ ปเท
กมฺม ฯ ปุพพฺ าปรปทาน สมฺพชฺฌน สมฺพนฺโธ ฯ
[๓๗๐] ตติยคาถาย อตฺถ าเปนฺโต อาห อิตถฺ นฺตฺยาทึ ฯ
อิตฺถ ยถาวุตฺเตน ชาติ...วิภชนฺติ ฯ อถวา ฯ ปณฺฑิตา เอก...
สต มานส วิภชนฺติ ฯ
อิมินา ปกาเรน อิตฺถ กิมิเมหิ ถ ฯ อิตฺถนฺติ สทฺโท
นิทสฺสเน วตฺตติ ตสฺมา ยถาวุตฺเตนาติ วิวรติ ฯ ปกาโร
อาจริเยน วุตฺโต ยถาวุตฺต อพฺยยีภาโว ฯ ชาตีติ อกุสลกุสล-
วิปากกิริยาชาติ ฯ ชาติยา เภโท ชาติเภโท ชาติเภเทน ภินฺนานิ
ชาติเภทภินฺนานิ ฯ จตสฺโส ภูมโิ ย จตุภูมิโย อสมาหารทิคุ ฯ
จตุภูมีสุ ปวตฺตานิ จตุภูมิกานิ ตมธิเตตฺยาทินา ณิโก ฯ
จตุภูมิกานิ จ ตานิ จิตฺตานิ จาติ จตุ...จิตฺตานิ ชาติเภท-
ภินฺนานิ จ ตานิ จตุภูมิกจิตฺตานิ จาติ ชาติ...จิตฺตานิ ฯ ตตฺถ
วิเสสนทฺวเย ชาติเภทภินฺนาติ อท วิเสสน ทฺวาทสากุสลาเนวาติ
คาถ อเปกฺขิตฺวา ปกฺขิตฺต ฯ จตุภูมิกาติ วิเสสน จตุปฺาสธาติ
อภิ.๙๕
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 511
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 511

คาถ อเปกฺขิตฺวา ปกฺขิตฺต ฯ ชาติเภทภินฺนจตุภูมิกจฺตาน เภโท

ชาติ...เภโท ฯ อกุสลจิตฺตาน เภโท ทฺวาทส กุสลจิตฺตาน เภโท
เอกวีส วิปากจิตฺตาน เภโท ฉตฺตึส กิริยาจิตฺตาน เภโท
วีส ฯ วสน สมฺพชฺฌน วโส ชาติเภทภินฺน...จิตตฺ เภทสฺส วโส
ชาติ...วโส ฯ เอเกน อูนา เอกูนา เอกูนา นวุติ เอกูนนวุติ ฯ
ปภิชฺชน ปเภโท เอกูนนวุติปฺปเภโท ยสฺมึ จิตฺเต ต เอกูน...
ปเภท ฯ เอกูนนวุติปฺปเภทนฺติ อิท เอกูนนวุติวิธนฺติ ปเท สเมติ ฯ
กสฺมา ปน คาถาย อวิชฺชมาน กตฺวาติ ปท ปกฺขติ ฺตนฺติ ฯ
เอกูนนวุติปฺปเภทสฺส จิตฺตสฺส กรณ จิตฺตสฺส วิภชน นามาติ
าเปตุ กตฺวาติ ปท ปกฺขิตฺต ฯ ยทิ หิ กตฺวาติ ปเท อปกฺขิตฺเต
วิภชนกิริยา อปากฏา ภเวยฺย ตสฺมา วิภชนกิริยาย ปากฏภาวตฺถ
กตฺวาติ ปกฺขิตฺต ฯ กตฺวาติ วตฺวาติ อธิปฺปาโย ฯ อปฺปตฺตมานสา
เสขาติ เอตฺถ มานสสทฺทสฺส อรหตฺตผเลป ปวตฺตนโต จิตฺตนฺติ
วิวรติ ฯ วิเสเสน อตฺถ จกฺขนฺติ อาจิกฺขนฺตีติ วิจกฺขณา เย
ปุคฺคลา ฯ จกฺข วิยตฺติย วาจาย กตฺตุ...สุ จ อนกา ยุณฺวูน
รหาทิโต โน ณ ฯ วิจกฺขนาติป ฯ ตสฺส วิวรณ วิเส...
สภาวาติ ฯ อตฺถาติ กมฺมปท ปกฺขิตตฺ  ฯ สภาวาติ อธิปฺปายวเสน
ปกฺขิตฺต ฯ อริยติ ายตีติ อตฺโถ อตฺถสฺส จกฺขน อาจิกฺขน
อตฺถจกฺขณ อตฺถจกฺขณ สภาโว ปกติ เยส ปุคฺคลาน เต
อตฺถจกฺขณสภาวา ฯ ปณฺฑิตาติ ปธานปท ปกฺขิตตฺ  ฯ ปณฺฑนฺติ
อภิ.๙๕
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 512
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 512

ชานนฺตีติ ปณฺฑิตา ปุคฺคลา ฯ ปฑิ คติย พุธ...กตฺตริ

ยถาคมมิกาโร นิคฺคหิตฺจาติ พินฺทาคโม วคฺคนฺต ฯ วาถาติ
อิท คาถาพนฺธวเสน วุตฺต ฯ
ตสฺส อตฺโถ อถวาติ าเปนฺโต อถวาติ อาห ฯ เอเกน
อุตฺตร วีส เอกวีส เอกวีสาย อธิก สต เอกวีสสต ฯ
เอกุตฺตราติ วิวรณ ฯ เอกสทฺทสฺส สมานตฺถสฺสป วาจกตฺตา
สมวีสนฺติ อตฺถ โกจิ สงฺเกยฺย ตนิวตฺตนตฺถ อุตฺตรสทฺโท
ปกฺขิตฺโต ฯ วีสาย คุณิต สตนฺติ อตฺถ วิวิตฺเตตุ อธิกสทฺโท
ปกฺขิตฺโต ฯ เทฺว อุตฺตรมธิกสทฺทา ปริยายา ฯ เอเกน อุตฺตร
วีส เอกุตฺตรวีส เอกุตฺตรวีสาย อธิก เอกุตฺตรวีสาธิก ฯ
อิตฺถ...เตนาติ วิภชนฺตีติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ ชาติ...
วเสนาติ เอกุ...ปเภทนฺติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ เอกุ...เภทนฺติ
กตฺวาติ ปเท กมฺม ฯ กตฺวาติ วิภชนฺตีติ ปเท ปุพพฺ กาลกิริยา ฯ
มานส จิตฺตนฺติ วิภชนฺตตี ิ ปเท กมฺม ฯ วิเสเสนาติ จกฺขณาติ
ปเท ตติยาวิเสสน ฯ อตฺถ...ภาวาติ ปณฺฑิตาติ ปทสฺส
วิเสสน ฯ ปณฺฑิตาติ กตฺตา ฯ เอกุ...ธิกนฺติ สตนฺติ ปทสฺส
วิเสสน ฯ สตนฺติ กมฺม ฯ
[๓๗๑] ปมชฺฌานโสตาปตฺติมคฺคจิตฺตนฺติ ปเท วจนตฺถ
าเปนฺโต อาห ฌานาตฺยาทึ ฯ ฌานงฺค...จิตฺต จ อิติ
ตสฺมา ป...จิตฺต ฯ
อภิ.๙๕
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 513
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 513

ฌานสฺส องฺคานิ ฌานงฺคานิ ฌานงฺคาน วโส ฌานงฺควโส ฯ

ปมฺจ ต ฌานฺจาติ ปมชฺฌาน ปมชฺฌาเนน สทิส
ปมชฺฌานสทิส ปมชฺฌานสทิสสฺส ภาโว ปม...สตฺต ฯ
ปม...จิตฺต เจติ วิเสสนปุพฺพปทกมฺมธารโย ฯ
ฌานงฺควเสนาติ สทิสาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ ป...
สตฺตาติ ปมชฺฌานนฺติ ปเท เหตุ ฯ ป...ตนฺติ ปททฺวย
โสตา...จิตฺต เจติ ปทสฺส วิเสสน ฯ อิตีติ เหตุ ฯ
[๓๗๒] ฌานงฺควเสน ปมชฺฌานสทิสตฺตาติ วจน สมตฺเถตุ
ปาทกชฺฌานตฺยาทิมาห ฯ หิ สจฺจ ปาทก...เยสุ อฺ...
ปฺจธา วิภชฺชนฺติ วิภชฺชิยนฺติ ปณฺฑิเตหิ ฯ
มคฺค ปชฺชนฺติ ปาปุณนฺติ เอเตน ฌาเนนาติ ปาทก ฯ
ปท คติมฺหิ สพฺพโต...วาติ ณฺวุ ฯ ปาทก เอว ฌาน
ปาทกชฺฌาน ฯ สมฺมสิตพฺพนฺธติ สมฺมสิต สมฺมสิต เอว ฌาน
สมฺมสิตชฺฌาน ฯ ปุคฺคลาน อชฺฌาสโย ปุคฺคลชฺฌาสโย ฯ
ปาทกชฺฌานฺจ สมฺมสตชฺฌานฺจ ปุคฺคลชฺฌาสโย จ ปาท...
สยา ฯ กตฺถจิ โปตฺถเก ปาท...สุปติ ปสทฺโท อตฺถิ ฯ โส
น ยุตฺโต ฯ หิสทฺโท ทฬฺหี ฯ อฺตรสฺส วโส สมฺพชฺฌน
อฺตรวโส ฯ เตน เตน ฌาเนน สทิสา ตตฌานสทิสา
ปุพฺเพ พินฺทาคโม ฯ วิตกฺโก อาทิ เยส องฺคาน เต วิตกฺกาทโย
วิตกฺกาทโย เอว องฺคา วิตกฺกาทิองฺคา ตตฌานสทิสา จ เต
อภิ.๙๕
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 514
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 514

วิตกฺกาทิองฺคา จาติ ตต...องฺคา ฯ ปาตุภวน ปาตุภาโว

ตตฌานสทิสวิตกฺกาทิองฺคาน ปาตุภาโว ตต...ภาโว ฯ ปสทฺโท
อวยว อเปกฺขติ ฯ ปมชฺฌานาทิ จ โส โวหาโร จาติ ป...
โวหาโร ป...นาม ฯ วิภชฺชนฺตีติ วิปุพฺโพ ภช ปุถกฺกมฺเม ฯ
ปุถกฺกมฺม วิสุกิริยา ฯ อนฺเต ภาวกมฺเมสุ โย ตสฺส จวคฺคย-
การวการตฺต สธาตฺวนฺตสฺส ทฺวิตฺต อตฺตโนปทานิ ปรสฺสปทตฺต ฯ
ปาท...เยสูติ นิทฺธารเณ ภุมฺม ฯ อฺ...เสนาติ
สทิสาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ ตต...ภาเวนาติ ลภนฺตาติ ปเท
ตติยาวิเสสน เหตุ วา ฯ จตฺตาโรปติ มคฺคาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
มคฺคาติ วิภชฺชนฺตีติ ปเท วุตฺตกมฺม ฯ ป...หารนฺติ ลภนฺตาติ
ปเท กมฺม ฯ ลภนฺตาติ มคฺคาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ ปจฺเจกนฺติ
ปฺจธาติ ปเท วิเสสน กิริยาวิเสสน วา ฯ ปฺจธาติ
วิภชฺชนฺตีติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ วิภชฺชนฺตีติ กมฺมวาจก ฯ
[๓๗๓] ฌานงฺควเสนาตฺยาทิก อตฺตนา วุตฺตวจน อาจริยวจเนน
สาเธนฺโต อาห เตนาหาตฺยาทึ ฯ เตน ตสฺมา อาจริโย อาห
ฌาน...อาทึ ฯ
เตนาติ อาหาติ ปเท เหตุ ฯ อริยวเสน ปน ปาทกชฺฌานวเสน
วา สมฺมสิตชฺฌานวเสน วา ตตฌานสทิสา จตฺตาโร มคฺคาติ
อยมตฺโถ ปน อยุตฺโต ฯ กสฺมา ฯ อิท ลภนฺตาติ อิมินา
สมฺพนฺธิตพฺพนฺติ จ อิท ตตฌานสทิสตฺตาติ อิมินา สมฺพนฺธิตพฺพ...
อภิ.๙๕
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 515
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 515

เอตสฺส วิวรณตฺตาติ จ ย วจนทฺวย มณิสารมฺชุสาย วุตฺต

ต วิรุชฌฺ ติ ฯ ต หิ อฺตรวเสน สทิสตฺตาติ วิรุทฺธปา
นิสฺสาย วุตฺต ฯ ตฺหิ อนฺธการ ปวิสนฺเตน วิย อติสมฺมุฬฺเหน
วุตฺต ฯ
[๓๗๔] ปาทกชฺฌานสมฺมสิตชฺฌานปุคฺคลชฺฌาสเย วิตฺถาเรนฺโต
อาห ตตฺถตฺยาทึ ฯ ตตฺถ เตสุ ปาทกชฺฌานสมฺมสิตชฺฌานปุคฺคลชฺ-
ฌาสเยสุ ปม...ตโต สมาปนฺนชฺฌานโต วุฏาย สงฺขาเร
สมฺมสนฺตสฺส ปริมชฺชนฺตสฺส โยคิโน วุฏาน...ต ต ฌาน
ปาทกชฺฌาน นาม ฯ กสฺมา ฯ ฌานสฺส วุฏา...ปทฏานภาวโต
อาสนฺนการณภาวโตติ โยชนา ฯ
ตตฺถาติ นิทฺธารณ ฯ ปาทกชฺฌานนฺติ นิทฺธารณิย ฯ
ป...ทีสูติ นิทฺธารณ ฯ ย ย ฌานนฺติ นิทฺธารณิย ฯ ย ยนฺติ
ฌานนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ ฌานนฺติ สมาปชฺชิตฺวาติ ปเท
กมฺม ฯ สมาปชฺชิตฺวาติ วุฏายาติ ปเท ปุพฺพกาลกิริยา ฯ
ตโตติ วุฏายาติ ปเท อปาทาน ฯ วุฏายาติ สมฺมสนฺตสฺสาติ
ปเท ปุพฺพกาลกิริยา ฯ สงฺขาเรติ สมฺมสนฺตสฺสาติ ปเท กมฺม ฯ
ปจฺจเยหิ สงฺคมฺม กริยตีติ สงฺขาโร สงฺขตธมฺโม ฯ สมฺมสนฺ-
ตสฺสาติ ปวตฺตาติ ปเท สมฺปทาน ฯ วุฏา...ปสฺสนาติ
ปวตฺตาติ ปเท กตฺตา ฯ
อภิ.๙๖
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 516
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 516

พหิทฺธานิมิตฺตภูโต อภินิวิฏวตฺถุโต เจว อชฺฌตฺตปฺปวตฺตโต

จ วุฏาตีติ วุฏาน มคฺโค ฯ วิอุปุพฺโพ า คตินวิ ุตฺติมฺหิ
ยุปจฺจโย อนกา ยุณฺวูน ฯ วุฏาน คจฺฉติ อุเปตีติ วุฏานคามินี
มคฺเคน สทฺธึ ฆฏิยตีติ อตฺโถ ฯ คมุ คติย ธาตุยา กมฺมาทิมฺหิ
โณ ณโลปวุฑฺฒิ ปุน อินี ฯ วิวิเธนากาเรน ปสฺสตีติ
วิปสฺสนา ปฺา ฯ วุฏ านคามินี เอว วิปสฺสนา
วุฏานคามินีวิปสฺสนา สงฺขารุเปกฺขาสานุโลมา ฯ
ปวตฺตาติ กตฺตุวาจก ฯ ต ตนฺติ สฺี ฯ ปาทกชฺฌานนฺติ
สฺา ฯ วุฏา...สนายาติ ปทฏานาติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ
ปท...วโตติ ปาทกชฺฌานนฺติ ปเท เหตุ ฯ
ปชฺชติ ปาปุณาติ ผล เอเตน การเณนาติ ปท ฯ ปท
คติย สพฺพโต...วาติ อ ฯ ติฏติ ผล เอตฺถ การเณติ
าน ฯ ปทฺจ ต านฺจาติ ปทฏาน ปทฏานสฺส ภาโว
ปทฏานภาโว ฯ ย ย ฌาน สมฺมสนฺตสฺส ปุคฺคลสฺส สา
วุฏานคามินีวิปสฺสนา ปวตฺตา ต ฌาน สมฺมสิตชฺฌาน นาม ฯ
[๓๗๕] เม ปม...คิโก วา ทุติ...ทีสุ อฺ...มคฺโค
วต เอกเสน อโห ภเวยฺย อิติ เอว โยคาวจรสฺส โยค
กโรนฺตสฺส อุปฺป...สโย นามาติ โยชนา ฯ
สมฺมสนฺตสฺสาติ ปวตฺตาติ ปเท กตฺตา ฯ สาติ กตฺตา ฯ
ตนฺติ ต ต ฌาน ฯ ตนฺติ สฺี ฯ สมฺม...ฌานนฺติ สฺา ฯ
อภิ.๙๖
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 517
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 517

อโหติ อาสึสตฺถนิปาโต ฯ วตาติ เอกสตฺถนิปาโต ฯ เมติ

ปมชฺฌานาติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ ป...ทิโสติ มคฺโคติ ปทสฺส
วิเสสน ฯ ปมชฺฌาเนน สทิโส ป...ทิโส ฯ มคฺโคติ
ภเวยฺยาติ ปเท ปกติกตฺตา ฯ ปฺจงฺคิโกติ ภเวยฺยาติ ปเท
วิกติกตฺตา ฯ ปฺจ องฺคา ปฺจงฺคา ปฺจงฺค เอตสฺส อตฺถีติ
ปฺจงฺคิโก ฯ ทุติ...ทีสูติ นิทฺธารณ ฯ วาสทฺโท วิกปฺโป ฯ
อฺ...ทิโส จตุ...เภโทติ ปททฺวย มคฺโคติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
อฺตเรน สทิโส อฺ...ทิโส ฯ จตฺตาโร องฺคา จตุรงฺค
ราคโม จตุรงฺค อาทิ เยส องฺคาน เต จตุรงฺคาทโย จตุรงฺคาทีน
เภโท ยสฺมึ โส จตุรงฺคาทิเภโท ฯ มคฺโคติ ภเวยฺยาติ
ปเท กตฺตา ฯ อิติ เอวนฺติ อุปฺป...สโยติ ปเท สรูปนิทสฺสน ฯ
โยคา...รสฺสาติ อชฺฌาสโยติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ โยค วิริย
อวจรติ กโรตีติ โยคาวจโร ฯ อุปฺป...สโยติ สฺี ฯ
อุปฺปนฺโน อชฺฌาสโย อุปฺปนฺนชฺฌาสโย ฯ ปุคฺค...นามาติ
สฺา ฯ
[๓๗๖] ปาทากชฺฌานาทิตฺตย ทสฺเสตฺวา ปาทกชฺฌานาทินา
สทิส ปุคฺคเลน อุปฺปาทิต มคฺค ทสฺเสนฺโต ตตฺถตฺยาทิมาห ฯ
ตตฺถ เตสุ ปาทกชฺฌานาทีสุ เยน ปุคฺคเลน ปม...อุปฺปาทิโต
โหติ ตสฺส ปุคฺคลสฺส โส...โหติ ฯ
อภิ.๙๖
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 518
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 518

ตตฺถาติ นิทฺธารณ ฯ ปาทกฌานสทิโสติ เอตฺถ ปาทกชฺฌานาติ

นิทฺธารณิย ฯ เยนาติ อุปฺปาทิโตติ ปเท กตฺตา ฯ ป...
ทีสูติ นิทฺธารณ ฯ อฺตรนฺติ ฌานนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
ฌานนฺติ สมาปชฺชิตฺวาติ ปเท กมฺม ฯ สมาปชฺชิตฺวาติ วุฏายาติ
ปเท ปุพฺพกาลกิริยา ฯ ตโตติ วุฏายาติ ปเท อปาทาน ฯ
วุฏายาติ สมฺมสิตฺวาติ ปเท ปุพฺพกาลกิริยา ฯ ปกิ...ขาเรติ
ปาทกชฺฌานโต อฺสงฺขาเร สมฺมสิตฺวาติ ปเท กมฺม ฯ
ปกิณฺณกา จ เต สงฺขารา จาติ ปกิ...ขารา ฯ สมฺมสิตฺวาติ
ปฺาย ปริมชฺชิตฺวา อาวชฺชิตฺวา อุปปฺ าทิโตติ ปเท ปุพฺพกาล-
กิริยา ฯ มคฺโคติ โหตีติ ปเท ปกติกตฺตา ฯ อุปปฺ าทิโตติ
โหตีติ ปเท วิกติกตฺตา ฯ ตสฺสาติ มคฺโคติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ
โสติ มคฺโคติ ปทสฺส วิเสสน ฯ มคฺโคติ โหตีติ ปเท
ปกติกตฺตา ฯ ป...สทิโสติ โหตีติ ปเท วิกติกตฺตา ฯ
ปมชฺฌาน อาทิ เยส ทุติยชฺฌานาทีน ตานิ ปมชฺ-
ฌานาทีนิ ตานิ ตานิ ปาทกชฺฌานานิ ตตปาทกชฺฌานานิ
ปมชฺฌานาทีนิ เอว ตตปาทกชฺฌานานิ ป...ฌานานิ ปม...
ฌาเนหิ สทิโส ปม...สทิโส ฯ
[๓๗๗] วิปสฺสนาปาทก...มคฺโค ปุคฺคเลน อุปฺปาทิโต
สเจ ปน โหติ ตสส ปุคคฺ ลสฺส...โส...โหติ ฯ
อภิ.๙๖
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 519
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 519

สเจติ โหตีติ ปเท ปริกปฺโป ฯ ปนสทฺโท วิเสสตฺโถ ฯ

วิปสฺส...กิฺจีติ ปททฺวย ฌานนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ วิปสฺสนาย
ปาทก วิป...ทก ฯ ฌานนฺติ นตฺถีติ ปเท กตฺตา ฯ เกวลนฺติ
สมฺมสิตฺวาติ ปเท กิริยาวิเสสน ฯ ป...ทีสูติ นิทฺธารณ ฯ
อฺตรนฺติ ฌานนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ ฌานนฺติ สมฺมสิตฺวาติ
ปเท กมฺม ฯ สมฺมสิตฺวาติ อุปฺปาทิโตติ ปเท ปุพฺพกาลกิริยา ฯ
มคฺโคติ โหตีติ ปเท ปกติกตฺตา ฯ อุปฺปาทิโตติ โหตีติ ปเท
วิกติกตฺตา ฯ ตสฺสาติ มคฺโคติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ โสติ มคฺโคติ
ปทสฺส วิเสสน ฯ มคฺโคติ โหตีติ ปเท ปกติกตฺตา ฯ สมฺม...
ทิโสติ โหตีติ ปเท วิกติกตฺตา ฯ สมฺมสิตชฺฌาเนน สทิโส
สมฺม...ทิโส ฯ
[๓๗๘] ปมชฺฌานาทิก ยงฺกิฺจิ ฌาน สมาปชฺชิตฺวา ตโต
สมาปนฺนชฺฌานโต อฺ ทุติยาทิก ฌาน สมฺม...มคฺโค ยทิ
ปน โหติ ตทา...สทิโส โหติ ฯ
ยทีติ โหตีติ ปเท ปริกปฺโป ฯ ปนสทฺโท วิเสสตฺโถ ฯ
ยงฺกิฺจีติ ฌานนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ ฌานนฺติ สมาปชฺชิตฺวาติ
ปเท กมฺม ฯ สมาปชฺชิตฺวาติ สมฺมสิตฺวาติ ปเท ปุพฺพกาลกิริยา ฯ
ตโตติ อฺนฺติ ปเท อปาทาน ฯ อฺนฺติ สมฺมสิตฺวาติ ปเท
กมฺม ฯ อฺ วาติ วาสทฺโทป อตฺถิ ฯ โส น ยุตฺโต ทฺวีสูติ
ปเทน อสมานโก ฯ สมฺมสิตฺวาติ อุปฺปาทิโตติ ปเท ปุพฺพกาล-
อภิ.๙๖
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 520
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 520

กิริยา ฯ อุปปฺ าทิโตติ มคฺโคติ ปาเสสสฺส วิเสสน ฯ ตทาติ

โหตีติ ปเท กาลสตฺตมี ฯ ปุคฺค...วเสนาติ สทิโสติ ปเท
ตติยาวิเสสน ฯ ปุคฺคลชฺฌาสยสฺส วโส สมฺพชฺฌน ปุคฺค...
วโส ฯ ทฺวสี ูติ ปาทกชฺฌานสมฺมสิตชฺฌาเนสุ นิทฺธารณ ฯ
อฺตราติ นิทฺธารณิย ฯ มคฺโค อฺตรสทิโสติ เสโส ฯ
อฺต...ทิโสติ โหตีติ ปเท วิกติกตฺตา ฯ
[๓๗๙] สเจ ปน ปุคฺคลสฺส ตถาวิโธ อชฺฌาสโย นตฺถิ
ตทา กถนฺติ อนุโยค สนฺธายาห สเจตฺยาทึ ฯ
สเจติ นตฺถีติ ปเท ปริกปฺโป ฯ ปนสทฺโท วิเสสตฺโถ ฯ
ปุคฺคลสฺสาติ อชฺฌาสโยติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ ตถาวิโธติ อชฺฌาสโยติ
ปทสฺส วิเสสน ฯ โส วิโธ ปกาโร เอตสฺส อชฺฌาสยสฺสาติ
ตถาวิโธ ฯ อชฺฌาสโยติ นตฺถีติ ปเท กตฺตา ฯ เหฏิ...โตติ
วุฏายาติ ปเท อปาทาน ฯ เหฏา ปวตฺต เหฏิม
ชาตฺยาทีนมิมิยา จ ฯ เหฏิมเหฏิม ฌาน เหฏิ...ฌาน ฯ
วุฏายาติ สมฺมสิตฺวาติ ปเท ปุพฺพกาลกิริยา ฯ อุปรู...ธมฺเมติ
สมฺมสิตฺวาติ ปเท กมฺม ฯ สมฺมสิตฺวาติ อุปฺปาทิตาติ ปเท
ปุพฺพกาลกิริยา ฯ อุปฺปาทิตมคฺโคติ โหตีติ ปเท ปกติกตฺตา ฯ
ปาทกชฺฌานนฺติ อนเปกฺขิตฺวาติ ปเท กมฺม ฯ อนเปกฺขิตฺวาติ
โหตีติ ปเท สมานกาโล ฯ สมฺม...ทิโสติ โหตีติ ปาเสเส
วิกติกตฺตา ฯ อุปรู...นโตติ วุฏายาติ ปเท อปาทาน ฯ
อภิ.๙๖
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 521
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 521

ปนสทฺโท วิเสสตฺโถ ฯ วุฏายาติ สมฺมสิตฺวาติ ปเท

ปุพฺพกาลกิริยา ฯ เหฏิม...ธมฺเมติ สมฺมสิตฺวาติ ปเท กมฺม ฯ
สมฺมสิตฺวาติ ปท อุปฺปาทิตาติ ปเท ปุพฺพกาลกิริยา ฯ อุปฺปา...
มคฺโคติ โหตีติ ปเท ปกติกตฺตา ฯ สมฺมสิตชฺฌานนฺติ
อนเปกฺขิตฺวาติ ปเท กมฺม ฯ อนเปกฺขิตฺวาติ โหตีติ ปเท
สมานกาโล ฯ ปาท...ทิโสติ โหตีติ ปเท วิกติกตฺตา ฯ
[๓๘๐] ปาทกชฺฌานสทิโสติ วุตตฺ วจน ทฬฺห กโรนฺโต อาห
เหฏิมาตฺยาทึ ฯ หิ สจฺจ เหฏิมเหฏิมชฺฌานโต อุป...ตร ฯ
เหฏิมชฺฌานโตติป ฯ
เหฏิม...นโตติ พลวตรนฺติ ปเท อปาทาน ฯ หิสทฺโท
ทฬฺหี ฯ อุป...ฌานนฺติ ลิงฺคตฺโถ ฯ พลวตรนฺติ อุป...ฌานนฺติ
ปทสฺส วิเสสน ฯ อิติสทฺโท สมาปนฺโน ฯ
[๓๘๑] ฌานนิยโม เอว โหตุ เวทนานิยโม ปน กถนฺติ
โจทน สนฺธายาห เวทนานิยโม ปนาตฺยาทึ ฯ สพฺพตฺถาป
สพฺเพสุ มคฺเคสุป เวทนานิยโม ปน เวทนานิยมน วุฏา...เมน
โหติ ฯ นิยมน นิยโม เวทนาย นิยโม เวทนานิยโม ฯ
เวทนานิยโมติ โหตีติ ปเท กตฺตา ฯ ปนสทฺโท วิเสสตฺโถ ฯ
สพฺพตฺถาปติ เวทนาติ ปเท อาธาโร โหตีติ ปเทป ฯ วุฏาน...
ยเมนาติ โหตีติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ วุฏานคามินีวิปสฺสนา
เอว นิยโม วุฏา...ยโม ฯ
อภิ.๙๗
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 522
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 522

[๓๘๒] สุกฺขวิปสฺสกสฺส านงฺคนิยโม วุฏ านคามินี-

วิปสฺสนานิยเมเนว โหตีติ อติทิสฺสนฺโต อาห ตถาตฺยาทึ ฯ
สุกฺข...นิยโม ตถา โหตีติ โยชนา ฯ
ตถาติ วุฏานคามินีวิปสฺสนานิยเมนาติ ปท อติทิสฺสติ ฯ
ตถาติ โหตีติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ สุสฺสีติ สุขา วิปสฺสนา ฯ
สุส โสสเน พุธ...รีติ โต สุสปจสกาทิโต กขกกา จ ตสฺส
กโข ฯ อนฺโต โน โหติ ฯ วิวิเธนากาเรน ปสฺสตีติ วิปสฺสกา
ปฺา ฯ วิปุพฺโพ ทิส เปกฺขเน สพฺพโต...วาติ ณฺวุ อนกา
ยุณฺวูน ทิสสฺส ปสฺสทิสสฺ ทกฺขา วา ฯ ปมภาวนาสงฺขาตสิเนหา-
ภาเวน สุกฺขา ลูขา อสินทิ ฺธา วิปสฺสกา ยสฺส ปุคฺคลสฺส โส
สุกฺขวิปสฺสโก ฯ สุกฺข...กสฺสาติ ฌานงฺคาติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ
สก...ยโมติ โหตีติ ปเท กตฺตา ฯ กลิตพฺโพ สงิขฺยาตพฺโพติ
กโล อวยโว ฯ กล สงฺขฺยาเน สพฺพโต...วาติ อ ฯ สห
กเลน วตฺตนฺตีติ สกลานิ สกลานิ ฌานงฺคานิ สกลชฺฌานงฺคานิ
นิยมน นิยโม สกลชฺฌานงฺคาน นิยโม สก...ยโม ฯ
[๓๘๓] ตเทว วจน สมตฺเถตุ ตสฺส หิตฺยาทิมาห ฯ
หิ สจฺจ ตสฺส สุกฺขวิปสฺสกสฺส ปาท...มคฺโค โหติ ฯ
ตสฺสาติ อภาเวนาติ ปเท สมฺปทาน มคฺโคติ ปเทป
สมฺพนฺโธ ฯ หิสทฺโท ทฬฺหี ฯ ปาท...ทีนนฺติ อภาเวนาติ ปเท
สมฺพนฺโธ ฯ ปาทกชฺฌาน อาทิ เยส เต ปาทกชฺฌานาทโย ฯ
อภิ.๙๗
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 523
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 523

อาทิสทฺเทน สมฺมสิตชฺฌานปุคฺคลชฺฌาสยาน คหณ ฯ อภาเวนาติ

อภาวโตติ ปเท ตติยาวิเสสน เหตุ วา ฯ เตส วเสนาติ เตส
ปาทกชฺฌานาทีน สมฺพนฺเธน ฯ เตสนฺติ วเสนาติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ
วเสนาติ นิยมาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ นิย...วโตติ โหตีติ
ปเท เหตุ ฯ นิยมน นิยโม นิยมสฺส อภาโว นิยมาภาโว ฯ
นิยมติ เอเตน ธมฺเมนาติ นิยโม วิปสฺสนา เอว นิยโม วิป...
ยโม ฯ วิป...เมนาติ โหตีติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ ปฺจงฺคิโกวาติ
มคฺโคติ ปทสฺส วิเสสน ฯ เอวสทฺโท จตุรงฺคาทิก นิวตฺเตติ ฯ
มคฺโคติ กตฺตา ฯ
[๓๘๔] อฺมฺป นิยม าเปนฺโต อปจตฺยาทิมาห ฯ
อปจ อฺ วจน วตฺตพฺพ อตฺถิ สมาปตฺติลาภิโนป ปุคฺคลสฺส
ฌาน...โหติ ฯ
อปจาติ วุตฺเต ปุพฺพนยาวลมฺโภ นโยว คมฺยเตติ วจนโต
ปุริมนเยน ตุลฺยพลนฺติ ทฏพฺพ ฯ สมา...โนปติ มคฺโคติ ปเท
สมฺพนฺโธ ฯ สมาปตฺติโย ลภตีติ สมาปตฺติลาภี ฯ ตสฺสีลาทีสุ
ณีตฺวาวี จาติ จสทฺเทน ณี ฯ ปสทฺโท สุกฺขวิปสฺสก อเปกฺขติ ฯ
ฌานนฺติ อกตฺวาติ ปเท ปกติกมฺม ฯ ปาทกนฺติ วิกติกมฺม ฯ
อกตฺวาติ สมฺมสิตฺวาติ ปเท ปุพฺพกาลกิริยา ฯ ปกิ...ขาเรติ
สมฺมสิตฺวาติ ปเท กมฺม ฯ สมฺมสิตฺวาติ อุปฺปาทิโตติ ปเท
ปุพฺพกาลกิริยา ฯ อุปฺปา...มคฺโคติ โหตีติ ปเท ปกติกตฺตา ฯ
อภิ.๙๗
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 524
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 524

ปสทฺโท น เกวล สุกฺขวิปสฺสกสฺส มคฺโคติ สมฺปณฺเฑติ ฯ

วิป เนวาติ โหตีติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ เอวสทฺโท ปาทกชฺ-
ฌานาทโย นิวตฺเตติ ฯ ปฺจงฺคิโกติ วิกติกตฺตา ฯ
[๓๘๕] อย วินิจฺฉโย วินิจฺฉยสาโรติ าเปนฺโต อาห
อิติ อยนฺตฺยาทึ ฯ อิติ อย ตตฺถ ปมชฺฌานาทีสุ ย ยนฺตยาทินา
วุตฺโต เอว เอตฺถ ฌานงฺคนิยมาธิกาเร อฏกถาทิโต อาจริเยหิ
อุทฺธโฏ วินจิ ฺฉยสาโร ฯ
อิตีติ อยนฺติ ปทสฺส สรูป ฯ อยนฺติ วินิ...สาโรติ
ปทสฺส วิเสสน ฯ ฌานงฺคโยคเภเทนาติ วุตฺตตฺตา เอตฺถาติ ปเท
ฌานงฺคนิยมาธิกาโร ปจฺจามฏโ ฯ เอตฺถาติ นิยมนเยติ เกจิ ฯ
เอตฺถาติ อุทฺธโฏติ ปเท อาธาโร ฯ อฏ...ทิโตติ อุทฺธโฏติ
ปเท อปาทาน ฯ
อตฺโถ กถิยเต เอตาย สทฺทชาติยาติ อฏกถา อฏ-
สาลินีสมฺโมหวิโนทนี ฯ โท ธสฺส จาติ จสทฺเทน ตถสฺส ฏโ ฯ
อฏกถา อาทิ ยสฺสา ฏีกาย สา อฏกถาทิ ฯ อาทิสทฺเทน
มูลฏีกาย คหณ ฯ อุทฺธริยิตฺถาติ อุทธฺ โฏ วินิจฺฉโย ฯ อุปพฺโพ
ธร ธารเณ ภาวกมฺเมสุ ต รกาโร จาติ รโลโป โท ธสฺส
จาติ จสทฺเทน ตสฺส โฏ วคฺเค โฆสา ฯ วินิจฺฉยเต อวธาริยเตติ
วินิจฺฉโย อตฺโถ ฯ วินิปพุ ฺโพ จิ จเย สพฺพโต...วาติ อ
อฺเสุ เอ อย โท ธสฺส จาติ จสทฺเทน จสฺส โฉ วคฺเค
อภิ.๙๗
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 525
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 525

โฆ ฯ วินิจฉฺ โย จ โส สาโร จาติ วินิจฺฉยสาโร วิเสสนุตฺตร-

กมฺมธารโย ฯ
[๓๘๖] อย วินิจฺฉยสาโร อุทฺธโฏ โหตุ วิตฺถารนโย
ปน กตฺถ เวทิตพฺโพติ ปุจฺฉ สนฺธายาห เถรวาทาตฺยาทึ ฯ
เถรวาท...ปปฺโจ วินิจฺฉโย อฏก...นเยน ปณฺฑิเตน
เวทิตพฺโพ ฯ
เถเรหิ ทฬฺเหหิ สีลาทิคุเณหิ สมนฺนาคตา เถรา ฯ ติปฏ ก-
จูฬนาคตฺเถโร โมรวาปวาสิมหาทตฺตตฺเถโร ติปฏกจูฬาภตฺเถโรติ
อิเม ตโย เถรา ฯ ณ ราคาตฺยาทินา ถิรสทฺทโต โณ ฯ
ฌานงฺคนิยม วทนฺติ เอเตน วจเนนาติ วาโท เถราน วาโท
เถรวาโท เถรวาทสฺส ทสฺสน ปกาสน เถรวาททสฺสน ฯ
มคฺคาสนฺนวิปสฺสนาย ปทฏานภูต ปาทกชฺฌาน นิยาเมตีติ อย
วาโท ติปฏกจูฬนาคตฺเถรสฺส วาโทติ อิท ปกาสน เถรวาททสฺสน
นาม ฯ วิปสฺสนาย อารมฺมณภูตา ขนฺธา นิยาเมนฺติ ย หิ
ฌาน สมฺมสิตฺวา วุฏาติ ตสทิโสว มคฺโค โหตีติ โมรวาป-
วาสิมหาทตฺตตฺเถรสฺส วาโทติ ปกาสน เถรวาททสฺสน ฯ ปุคคฺ ลชฺ-
ฌาสโย นิยาเมติ อโห วต ปฺจงฺคิก จตุรงฺคิก วา มคฺค
ปาปุเณยฺยนฺติอาทินา ยถา ยถา อชฺฌาสโย โหติ ตถา ตถา
มคฺโค โหตีติ ติปฏกจูฬาภยตฺเถรสฺส วาโทติ ปกาสน เถรวาททสฺสน
นาม ฯ เถรวาททสฺสน อาทิ ยสฺส วิจารณสฺส ต
อภิ.๙๗
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 526
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 526

เถรวาททสฺสนาทิ ฯ อาทิสทฺเทน เถรวาทวิจารณสฺส คหณ ฯ

อฏกถาวาเทน สทฺธึ ติณฺณ วาทาน อฺมฺ อปฺปฏิพาหณวเสน
วิจารณ เถรวาทวิจารณ นาม ฯ วสน สมฺพชฺฌน วโส
เถรวาททสฺสนาทิสฺส วโส เถร...วโส เถรวาททสฺสนาทิวเสน
ปวตฺโต เถรวาท...ปวตฺโต ฯ ปนสทฺโท วิเสสตฺโถ ฯ ปปฺจยิตฺถ
วิตฺถารยิตฺถาติ ปปฺโจ วินิจฺฉโย ฯ ปปุพฺโพ ปจิ วิตฺถาเร
สพฺพโต...วาติ อ นิคฺคหิตฺจ ฯ อฏกถา อาทิ ยสฺสา สา
อฏกถาทิ ฯ อาจริเยหิ วุตฺโต นโย วุตฺตนโย ฯ
เถร...วตฺโตติ ปปฺโจติ ปทสฺส วิเสสน ฯ ปปฺโจติ
เวทิตพฺโพติ ปเท กมฺม ฯ อฏ...ทีสูติ วุตฺตาติ ปเท อาธาโร ฯ
วุตฺตนเยนาติ เวทิตพฺโพติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
[๓๘๗] โพชฺฌงฺคนิยมาทีสุ นย อติทิสฺสนฺโต อาห
ยถาตฺยาทึ ฯ ยถา จ เอตฺถ ฌานงฺคนิยเม วิตฺถารนโย เวทิตพฺโพ
เอว สพฺพตฺถาป สพฺเพป โพชฺฌงฺคนิยมมคฺคงฺคนิยมาทีสุ
วิตฺถารนโย ตตฺถ ตตฺถ อฏกถาทิมฺหิ ปกรเณ วุตฺต...คเหตพฺโพ
ปณฺฑิเตน ฯ
ยถาติ อุปมา ฯ จสทฺโท วากฺยารมฺโภ ฯ ฌานงฺคโยค-
เภเทนาติ วุตฺตตฺตา เอตฺถาติ ปเท ฌานงฺคนยโม ปจฺจามฏโ ฯ
เอตฺถาติ วิตฺถารนโยติ ปเท อาธาโร ฯ เอวนฺติ อุปเมยฺย ฯ
สพฺพตฺถาปติ วิตฺถารนโยติ ปเท อาธาโร ฯ วิตฺถารนโยติ
อภิ.๙๗
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 527
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 527

คเหตพฺโพติ ปเท กมฺม ฯ ตตฺถ ตตฺถาติ วุตฺตาติ ปเท

อาธาโร ฯ วุตฺตนเยนาติ คเหตพฺโพติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
[๓๘๘] นนุ วิตฺถารนโย อีริตพฺโพ สงฺเขปกถา กิมตฺถ
อธิปฺเปตาติ มนสิกตฺวา อาห คนฺถตฺยาทึ ฯ คนฺถ...ปน เอตฺถ
ปกรเณ สงฺเขปกถา มยา อธิปฺเปตา ฯ
อตฺเถ คนฺเถติ สูเจตีติ คนฺโถ ฯ ภายนสีลา ภิรุกา ฯ ภิ
ภเย หนตฺยาทีนณฺณุโก กฺวจิ ธาตูติอาทินา ราคโม ฯ คนฺเถ
ภิรุกา คนฺถภิรุกา คนฺถภิรุกา เอว ชนา คนฺถ...ชนา ฯ
อนุคฺคหณ อนุคฺคโห ฯ คห คหเณ ภาเว จ คนฺถภิรุกชนาน
อนุคฺคโห คนฺถ...คโห ฯ ปนสทฺโท วิเสสนตฺโถ ฯ สงฺเขปา เอว
กถา สงฺเขปกถา ฯ
คนฺถ...นตฺถนฺติ อธิปฺเปตาติ ปเท สมฺปทาน ฯ เอตฺถาติ
อธิปฺเปตาติ ปเท อาธาโร ฯ สงฺเขปกถาติ อธิปฺเปตาติ ปเท
กมฺม ฯ
[๓๘๙] ยถา จ รูปาวจรนฺติอาทิคาถาย อตฺถโยชน กโรนฺโต
อาห ยถา จ รูปาวจรนฺตฺยาทึ ฯ รูปาวจร จิตฺต...เภเท
ปณฺฑิเตน คยฺหติ ปม...ทินา โวหาเรน วุจฺจติ ยถา ตถา
อนุตฺตรมฺป จิตฺต...อาทินา โวหาเรน คยฺหติ อารุปฺปฺจาป
อรูปชฺฌานมฺป อุเป...ปฺจมชฺฌาเน ปณฺฑิเตน คยฺหติ ฯ
อารุปฺปฺจ...ลภติ อิติ อตฺโถติ โยชนา ฯ
อภิ.๙๗
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 528
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 528

ยถาติ อุปมา ฯ รูปาวจรนฺติ จิตฺตนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ

จิตฺตนฺติ ปท รูปาวจรนฺติ ปเทน จิตฺตเมว คหิตนฺติ าปนตฺถ
ปกฺขิตฺต ฯ จิตฺตนฺติ คยฺหตีติ ปเท กมฺม ฯ ปมาทิชฺฌานเภเทติมสฺส
วิวรณ ปมา...เภเทติ ฯ ปฺจวิธสทฺโท ปมาทิชฺฌานสทฺเท
ปฺจวิธสฺส ฌานสฺส คหณนฺติ าปนตฺถ ปกฺขิตโฺ ต ฯ
ปม อาทิ ยสฺส ทุติยาทิกสฺส ต ปมาทิ ฯ ปฺจ วิธา ปการา
อสฺสาติ ปฺจวิธ ปฺจวิธฺจ ต ฌานฺจาติ ปฺจวิธชฺฌาน
ปมาทิ จ ต ปฺจวิธชฺฌานฺจาติ ปม...ฌาน ปมาทิ...
ฌานสฺส เภโท ป...เภโท ฯ ป...เภเทติ คยฺหตีติ ปเท
อาธาโร ฯ กิสฺมิฺจิ โปตฺถเก ปมาทิ...เภเทนาติป ปาโ ฯ
โส ปฺจมชฺฌาเนติ ปเทน น สเมติ ฯ ปมชฺฌานนฺติอาทินา
วุจฺจตีติ อิท อธิปฺปายวเสน วิวรณ น สทฺทตฺถวเสน ฯ ป...
อาทินาติ ป...เภเทติ ปทสฺส วิวรณ น โหติ ฯ ป...
อาทินาติ วุจฺจตีติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ ตถาติ อุปเมยฺย ฯ
อนุตฺตรมฺปติ จิตฺตนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ ยถา จาติ จสทฺโท
อฏานปฺปยุตฺโต สมฺปณฑ ฺ นตฺเถน ปสทฺเทน สมานตฺโถ ฯ ตสฺมา
ปสทฺโท วุตโฺ ต ฯ จิตฺตนฺติ ปท อนุตฺตรนฺติ ปเทน จิตฺตเมว
คหิตนฺติ าปนตฺถ ปกฺขติ ฺต ฯ จิตฺตนฺติ คยฺหตีติ ปเท กมฺม ฯ
ป...อาทินาติ คยฺหตีติ ปเท ตติยาวิเสสน ปท ปกฺขิตฺต
น ป...เภเทติ ปทสิส วิวรณ ฯ อารุปฺปฺจาปติ คยฺหตีติ
อภิ.๙๗
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 529
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 529

ปเท กมฺม ฯ อุเป...เคนาติ สมตาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ

อุเปกฺขา จ เอกคฺคตา จ อุเปกฺเขกคฺคตา อุเปกฺเขกคฺคตาหิ
โยโค อุเป...โยโค ฯ องฺค...ตายาติ คยฺหตีติ ปเท ตติยาวิเสสน
เหตุ วา ฯ รูปาวจรปฺจมชฺฌาเนน องฺเคน สม องฺคสม
องฺคสมสฺส อรูปสฺส ภาโว องฺคสมตา ฯ ปฺจเมติมสฺส วิวรณ
ปฺจมชฺฌาเนติ ฯ ฌาเนติ ปท ปฺจเมติ ปเทน ฌานเมว
คหิตนฺติ าปนตฺถ ปกฺขติ ฺต ฯ ปฺจมชฺฌาเนติ คยฺหตีติ ปเท
อาธาโร ฯ ปฺจมชฺฌาเน คยฺหตีติ ปทสฺส อธิปปฺ ายวเสน วิวรณ
ปฺจ...อตฺโถติ ฯ ปฺจมชฺฌาน อิติ โวหาโร ปฺจ...
หาโร ฯ ลภตีติ อรูปนฺติ เสโส ฯ อิตีติ อตฺโถติ ปทสฺส
สรูป ฯ อตฺโถติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
[๓๙๐] อฺมฺป อตฺถ ทสฺเสนฺโต อาห อถวาตฺยาทึ ฯ
รูปาวจร จิตฺต...อาทินา โวหาเรน ยถา ปณฺฑิเตน คยฺหติ
ตถา...ฌาเน ปณฺฑิเตน คยฺหติ อิติ โยชนา ฯ
ทุติยนเย จสทฺโท สมุจฺจโย ฯ โส รูปาวจรฺจ
อนุตฺตรฺจาติ โยเชตพฺโพ ฯ ป...เภเทติ คยฺหตีติ ปเท อาธาโร ฯ
ปม...อาทินาติ คยฺหตีติ ปเท ตติยาวิเสสนภูต ปท ปกฺขิตฺต
น ป...เภเทติ ปทสฺส วิวรณ ฯ ฌาเนติ ปธานปท ปกฺขิตฺต
ปุพฺเพ สมาสวเสน วิวรณ ฯ
อภิ.๙๗
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 530
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 530

[๓๙๑] อิธ วากฺยวเสน สาธน ทีเปตุ อาห อาจริยสฺสาป

หิตฺยาทึ ฯ หิ สจฺจ อาจริยสฺสาป อยเมว...ทิสฺสติ ฯ กสฺมา ฯ
นาม...เมว ปจฺจกฺข เอว ปทสฺส ตถา เตน โยชนากาเรน
อาจริเยน วุตฺตตฺตาติ โยชนา ฯ
อาจริยสฺสาติ อนุรุทฺธาจริยสฺส อธิปฺเปตาติ ปเท สมฺปทาน ฯ
อปสทฺโท อมฺหากเมวาธิปฺเปตาติ อเปกฺขติ ฯ หิสทฺโท ทฬฺหี ฯ
อยเมวาติ โยชนาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ เอวสทฺโท ปมโยชน
นิวตฺเตติ ฯ โยชนาติ ทิสฺสตีติ ปเท ปกติกตฺตา ฯ อธิปฺเปตาติ
ทิสฺสตีติ ปเท วิกติกตฺตา ฯ นาม...เฉเทติ วุตฺตาติ ปเท
อาธาโร ฯ นามรูป ปริจฺฉิชฺชิยติ เอตฺถ ปกรเณติ นามรูปปริจฺเฉโท ฯ
อุชุกเมวาติ วุตฺตาติ ปเท กิริยาวิเสสน ฯ อรณ อกุฏิลภาเวน
ปวตฺตน อุชุ อุชุ เอว อุชกุ  ฯ สพฺพโตสทฺเทน โก ฯ
เอวสทฺโท กุฏิล นิวตฺเตติ ฯ ตถาติ วุตฺตาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
วตฺตตฺตาติ ทิสฺสตีติ ปเท เหตุ ฯ วุตฺตาย ภาโว วุตฺตตฺต ฯ
[๓๙๒] วจน อาจริเยน ตตฺถ กินฺติ วุตฺตนฺติ ปุจฺฉ
สนฺธายาห วุตฺตฺหีติ ฯ หิ สจฺจ ตตฺถ นามรูปปริจฺเฉเท
รูปา...ปฺจเมติ วจน อนุรุทฺธาจริเยน วุตฺต ฯ หิสทฺโท ทฬฺหี ฯ
ตตฺถาติ วุตฺตนฺติ ปเท อาธาโร ฯ
รูปาวจรจิตฺตานิ อนุตฺตรานิ จ ปมทิชฺฌานเภเท ปณฺฑิเตน
คยฺหนฺติ อารุปฺปฺจาป ปฺจเม คยฺหตีติ โยชนา ฯ
อภิ.๙๗
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 531
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 531

จสทฺโท รูปา...นิ จ อนุ...นิ จาติ โยเชตพฺโพ ฯ

จาปสทฺโท สมฺปณฺฑนตฺโถ ฯ
[๓๙๓] ตสทฺเทน อยมตฺโถ ปจฺจามฏโติ าเปนฺโต อาห
ตสฺมาติ ยสฺมาตฺยาทึ ฯ ตสฺมาติ ปน ฯ รูปาวจร วิย...
เภเท คยฺหติ อารุปฺปฺจาป ปฺจเม คยฺหติ ยสฺมา วา
ฌานงฺคโยคเภเทน...วิธ อิติ ปณฺฑิเตน วุจฺจติ ปมาทิชฺฌานเภเท
คหิตานิ รูปาวจรโลกุตฺตรานิ วิย อารุปฺปฺจาป ปฺจเม คยฺหติ
ยสฺมา ตสฺมา ปมาทิก...เอกาทสวิธ อิติ อีริต อนฺเต ตุ
ฌาน ติวิธรูปา...วเสน เตวีสติวิธ อิติ อตฺโถติ โยชนา ฯ
ยสฺมาติอาทินา ตสทฺเทน ปมโยชนาย วุตฺตตฺโถ
เหตุภาเวน ปจฺจามฏโติ าเปติ ฯ ยสฺมา วาติอาทินา ปน
ตสทฺเทน ปมคาถตฺโถ เจว ทุติยโยชนาย วุตฺตตฺโถ จ
เหตุภาเวน ปจฺจามฏโติ าเปติ ฯ
ยสฺมาติ คยฺหตีติ ปเท กิริยาปรามสน ฯ รูปาวจรนฺติ
อุปมา ฯ วิยาติ อุปมาโชตโก ฯ อนุตฺตรมฺปติ กมฺม ฯ ป...
เภเทติ อาธาโร ฯ อารุปปฺ ฺจาปติ กมฺม ฯ ปฺจเมติ อาธาโร ฯ
ยสฺมาติ คยฺหตีติ ปททฺวเย กิริยาปรามสน ฯ วาสทฺโท วิกปฺโป ฯ
ฌานงฺค...เทนาติ กตฺวาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ เอเกกนฺติ
กตฺวาติ ปเท กมฺม ฯ ปฺจธาติ กตฺวาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
กตฺวาติ วุจฺจตีติ ปเท ปุพฺพกาลกิริยา ฯ อนุตฺตรนฺติ จิตฺตนฺติ
อภิ.๙๘
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 532
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 532

ปทสฺส วิเสสน ฯ จิตฺตนฺติ วุจฺจตีติ ปเท กมฺม ฯ จตฺตา...

วิธนฺตีติ วุจฺจตีติ ปเท อากาโร ฯ รูปา...รานีติ อุปเมยฺย ฯ
วิยาติ อุปมาโชตโก ฯ อฏานปฺปยุตฺโต จสทฺโท ฌานงฺค...ยสฺมา
วุจฺจติ จ รูปา...ปฺจเม ยสฺมา คยฺหติ จาติ ทฺวิวากฺยภาว
าเปติ ฯ ป...เภเทติ คหิตานีติ ปเท อาธาโร ฯ อารุปฺปฺจาปติ
กมฺม ฯ ปฺจเมติ อาธาโร ฯ ตสฺมาติ เอกาทสวิธ เตวีสติวิธนฺติ
ปททฺวเย เหตุ ฯ ปมาทิกนฺติ ฌานนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
ฌานนฺติ อีรติ นฺติ ปเท กมฺม ฯ โลกิยนฺติ ลิงฺคตฺโถ ฯ ติวิธนฺติ
โลกิยนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ โลกุตตฺ รนฺติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
อฏวิธนฺติ วิเสสน ฯ อิตีติ เอกาทสาติ ปทสฺส สรูป ฯ เอกา...
วิธนฺติ อีริตนฺติ ปเท อากาโร ฯ อนฺเตติ ฌานนฺติ ปทสฺส
วิเสสน ฯ ปจฺจตฺตตฺเถ สตฺตมี วนปฺปคุมฺเพติ ปโยเค วิย ฯ
อถวา ฯ อนฺต อิติ เฉโท ฯ อนุปธิฏาน วุตฺตโยคโตติ
พินฺทุโน เอ ฯ อนฺต อิติ ิต วา ฯ สิ กฺวเจติ สุตฺเตน สิสฺส
เอ ฯ ฌานนฺติ ภเวติ ปเท ปกติกตฺตา ฯ เตวี...วิธนฺติ ภเวติ
ปเท วิกติกตฺตา ฯ ติวิ...วเสนาติ เตวีสติวิธนฺติ ปเท
ตติยาวิเสสน ฯ ตโย วิธา ปการา ยสฺส ต ติวิธ ติวิธฺจ ต
รูปาวจรฺจาติ ติวิธรูปาวจร ฯ ทฺวาทสวิธฺจ ต อรูปาวจรฺจาติ
ทฺวาทส...วจร ฯ อฏ จ ตานิ โลกุตตฺ รานิ จาติ อฏโลกุตฺตร ฯ
ติวิธรูปาวจรฺจ ทฺวาทสวิธอรูปาวจรฺจ อฏโลกุตฺตรฺจาติ
อภิ.๙๘
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 533
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 533

ติวิธ...กุตฺตรานิ ติวิธ...ตราน วโส เภโท ติวิ...วโส ฯ

อิตีติ อตฺโถติ ปทสฺส สรูป ฯ อตฺโถติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
[๓๙๔] สตฺตตึสาติ คาถาย อนุสนฺธึ าเปนฺโต อาห
ปาทกตฺยาทึ ฯ ปาทกชฺฌานาทิวเสน คณนวุทฺธิ คณนสฺส วฑฺฒน
กุส...วติ อิติ ตสฺมา เตสเมว กุสลวิปากาน คณน...ทสฺเสนฺโต
อาจริโย อาห สตฺตตึสาติอาทึ ฯ
ปาท...เสนาติ วุทฺธีติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ ปาทกชฺฌานาทีน
วโส สมฺพชฺฌน ปาท...วโส ฯ คณนวุทฺธีติ สมฺภวตีติ
ปเท กตฺตา ฯ คณนสฺส วุทฺธิ คณนวุทฺธิ ฯ กุส...เสฺววาติ
สมฺภวตีติ ปเท อาธาโร ฯ เอวสทฺโท อกุสลกิริเย นิวตฺเตติ ฯ
อิตีติ ทสฺเสนฺโตติ ปเท เหตุ ฯ เตสเมวาติ คณนนฺติ ปเท
กมฺม ฯ เอวสทฺโท อกุสลกิริเย นิวตฺเตติ ฯ คณนนฺติ ทสฺเสนฺโตติ
ปเท กมฺม ฯ เอกวี...ณนายาติ องฺคาติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ
คณิยเต คณนา ฯ เอกวีสสตสฺส คณนา เอกวีสสตคณานา ฯ
องฺคภาเวนาติ อวยวภาเวน ฯ องฺคสฺส ภาโว องฺคภาโว ฯ
องฺคภาเวนาติ ทสฺเสนฺโตติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ ทสฺเสนฺโตติ
อาจริโยติ ปทสฺส วิเสสน ฯ อาหาติ กตฺตุวาจก ฯ สตฺต...
อาทินฺติ อาหาติ ปเท อากาโร กมฺม วา ฯ
อภิ.๙๘
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 534
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 534

[๓๙๕] เตสเมวาติอาทินา เอกวีสติสตคณนาย อวยวภูต

เตสเมว คณน ทสฺเสนฺโต อาห สตฺตตึสาตฺยาทึ ฯ
เอกวีสสตคณน ทสฺเสนฺโตติ าเปติ ฯ อย ปน จตุคาถาน โยชนา
ฌานงฺคโยคเภเทน เอเกก ปฺจธา กตฺวา ตุ อนุตฺตร จิตฺต
จตฺตาฬีสวิธ อิติ จ ปณฺฑเิ ตน วุจฺจติ ฯ
ตุสทฺโท ปทปูรโณ ฯ จสทฺโท น เกวล อฏวิธนฺติ
วุจฺจตีติ สมฺปณฺเฑติ ฯ ยถา จ รูปาวจร จิตฺต ปมาทิชฺฌานเภเท
ปณฺฑิเตน คยฺหติ ตถา อนุตฺตร จิตฺต ปมาทิชฺฌานเภเท
คยฺหติ อารุปฺปฺจาป ปฺจเม ปฺจมชฺฌาเน คยฺหติ ฯ
อถวา ฯ รูปาวจร จิตฺต อนุตฺตรฺจ ปมาทิชฺฌานเภเท ยถา
คยฺหติ ตถา อารุปฺปฺจาป ปฺจเม ฌาเน คยฺหติ ตสฺมา
ปมาทิก เอเกก ฌาน เอกาทสวิธ อิติ ปณฺฑิเตน อีริต
อนฺเต ตุ อนฺต ปน ฌาน เตวีสติวิธ ภเว ปุฺ สตฺตตึสวิธ
ตถา ปาก ทฺวิปฺาสวิธ อิติ เอว เอกวีสสต พุธา อาหูติ ฯ
อิติสทฺโท นิทสฺสเน วตฺตติ ฯ
[๓๙๖] อภิธมฺมตฺถ วิภาเวติ ปกาเสติ เอตฺถ เอตายาติ
วา อภิธมฺมตฺถวิภาวินี ตาย ฯ วิปุพฺโพ ภู ปกาสเน ฯ ธาตุยา
กมฺมาทิมฺหิ โณ ณโลปวุฑฺฒิ เต อาวายา การิเต โอการสฺส
อาโว นเย ภาวการโต อินี ฯ อภิธมฺมตฺถสงฺคห วณฺเณติ
วิตฺถาเรติ เอตฺถ เอตายาติ อภิ...วณฺณนา ตาย ฯ ปโม
อภิ.๙๘
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 535
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 535

ปริจฺเฉโท ปมปริจฺเฉโท ปมปริจฺเฉทสฺส วณฺณนา ปม...

วณฺณนา ฯ นตฺถิ ิติ อวุฏาน เอติสฺสา ฏีกายาติ นิฏิตา ฯ
อิตีติ ปม...วณฺณนาติ ปเท นิทสฺสน ฯ อภิ...นามาติ
อภิ...วณฺณนายาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ อภิ...นายาติ ป...
วณฺณนาติ ปเท สมุหาธาโร ฯ ป...ณนาติ นิฏิตาติ ปเท
กตฺตา ฯ
อิติ สกลพฺยากรณาสงฺคาณจารินา สาฏบกถติปฏกธเรน
าณกิตฺตีติ นามเธยฺเยน เถเรน กตา อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา
ปฺจิกา นาม อตฺถโยชนา นิฏิตา ฯ

ทุติยปริจฺเฉทตฺถโยชนา
[๓๙๗] เอว ปมปริจฺเฉท วณฺเณตฺวา ทุติยปริจฺเฉท
วณฺเณนฺโต อาห เอวนฺตฺยาทึ ฯ เอว วุตฺตนเยน ตาว ปม
จิตฺต ภูมิ...เภเทน ยถารห วิภชิตฺวา อิทานิ เจตสิกวิภาคสฺส
อนุปฺปตฺตตฺตา ปม ตาว อนุกฺกเมน จตุพฺพิธ...นิโรธา จาติอาทิ
วจน อาจริเยน อารทฺธนฺติ โยชนา ฯ
ภูมิ จ ชาติ จ สมฺปโยโค จ สงฺขาโร จ ฌานฺจ
อาลมฺพนฺจ มคฺโค จ ภูมิ...มคฺคา ฯ ภิชฺชน เภโท
ภูมิชาติ...มคฺคาน เภโท ภูมิ...เภโท ฯ ตตฺถ ภูมิ กามาวจราทิ
ชาติ อกุสลชาตฺยาทิ สมฺปโยโค โสมนสฺสุเปกฺขาทิฏิสมฺปโยคาทิ
อภิ.๙๘
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 536
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 536

สงฺขาโร ติกฺขภาวาทิ ฌาน วิตกฺกาทิ อาลมฺพน กสิณุคฺฆาฏิ-

มากาสาทิ มคฺโค โสตาปตฺติมคฺคาทิ ฯ อรหสฺส อนติกฺกมน
ยถารห ฯ กามาวจร จิตฺต ภูมิชาติสมฺปโยคสงฺขารเภเทน วิภตฺต
รูปาวจร ภูมิชาติฌานเภเทน อรูปาวจร ภูมิชาติอาลมฺพนเภเทน
โลกุตฺตร ภูมิชาติมคฺคเภเทน วิภตฺตนฺติ อย ยถารหนฺติ ปทสฺส
อธิปฺปาโย ฯ วิภชน วิภาโค เจตสิกสฺส วิภาโค
เจตสิกวิภาโค ฯ อนุปฺปตฺตสฺส ภาโว อนุปฺปตฺตตฺต ฯ ตาวาติ
ปนาทิกิริยาน อนุกฺกเมน ฯ จตฺตาโร วิธา ปการา เอตสฺส
สมฺปโยคสฺสาติ จตุพฺพิโธ ฯ สมฺปยุชฺชน สมฺปโยโค จตุพฺพิโธ
สมฺปโยโค จตุพฺพิธสมฺปโยโค เอกุปฺปาทตาทิ ฯ เจตสิก ลกฺขิยติ
เอเตน สมฺปโยเคนาติ ลกฺขณ จตุพฺพิธสมฺปโยโค เอว ลกฺขณ
จตุ...ลกฺขณ ฯ สนฺทสฺสิยเต สนฺทสฺสน จตุพฺพิธสมฺปโยค-
ลกฺขณสฺส สนฺทสฺสน จตุ...สนฺทสฺสน จตุพฺพิธสมฺปโยค-
ลกฺขณสนฺทสฺสนสฺส วโส จตุพฺพิธ...วโส ฯ เจตสิก ลกฺขิยติ
เอเตน สมฺปโยเคนาติ ลกฺขณ เจตสิกสฺส ลกฺขณ
เจตสิกลกฺขณ ฯ ตสฺส เจตสิกลกฺขณปนสฺส อนนฺตร ตทนนฺตร ฯ
อฺสมานา จ อกุสลา จ โสภณา จ อฺ...โสภณา
อฺสมาน...โสภณาน วโส อฺ...วโส ฯ รสิยติ
อสฺสาทวเสน สโมสริยตีติ ราสิ สมุโห ฯ รส อสฺสาทเน กาเล
วตฺตมานาตฺยาทินา อิณ วุฑฺฒิ ฯ เจตสิกา จ เต ธมฺมา
อภิ.๙๘
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 537
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 537

จาติ เจตสิกธมฺมา ฯ เตสนฺติ เจตสิกธมฺมาน ฯ ฉหิ อธิกา ทส

โสฬส ฯ สตฺต สพฺพตฺถ ยุชฺชนฺตีติ เอโก อากาโร ฉปกิณฺณเกสุ
ฉาการา ทฺวาทสากุสเลสุ ปฺจาการา โสภเณสุ จตุราการาติ
โสฬสาการา ฯ อาการเภทน อากาโร ฯ เจตสิกาน จิตฺเตสุ
สมฺปยุชฺชน สมฺปโยโค ฯ ตีหิ อธิกา ตึส เตตฺตึส เตตฺตึส
วิธา ปการา เตตฺตึสวิธ ฯ โลกุตฺตเร ปฺจ มหคฺคเต ปฺจ
กามาวจรโสภเณ ทฺวาทส อกุสเล สตฺต อเหตุเก จตฺตาโรติ
เตตฺตึส ปการา ฯ เจตสิกาน สงฺคหณ คณน สงฺคโห ฯ
จสทฺโท สมฺปโยคฺจ สงฺ คหฺจาติ โยเชตพฺโพ ฯ เอกุปฺปาทนิโรธา
จ อิติ อาทิ ยสฺส วจนสฺส ต เอกุปฺปา...จาติ อาทิ ฯ
อารภยิตฺถาติ อารทฺธ ฯ
เอวนฺติ วิภชิตฺวาติ ปเท นิทสฺสน ตติยาวิเสสน วา ฯ
ตาวาติ วิภชิตฺวาติ ปเท กิริยาวิเสสน ฯ จิตฺตนฺติ วิภชิตฺวาติ
ปเท กมฺม ฯ ภูมิ...เภเทนาติ วิภชิตฺวาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
ยถารหนฺติ วิภชิตฺวาติ ปเท กิริยาวิเสสน ฯ วิภชิตฺวาติ
อารทฺธนฺติ ปเท ปุพฺพกาลกิริยา ฯ อิทานีติ อนุปฺปตฺตตฺตาติ ปเท
กาลสตฺตมี ฯ เจต...ภาคสฺสาติ อนุปฺปตฺตตฺตาติ ปเท
สมฺพนฺโธ ฯ อนุปฺปตฺตตฺตาติ เปตฺวา อุทฺทิสิตฺวาติ ปททฺวเย
เหตุ ฯ ปมนฺติ เปตฺวา อุทฺทิสิตฺวาติ ปททฺวเย กิริยาวิเสสน ฯ
ปนกิริยา อุทฺทิสนโต ปม ฯ อุทฺทิสนกิริยา ทสฺสนโต ปม ฯ
อภิ.๙๘
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 538
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 538

ตาวาติ เปตฺซา อุทฺทิสิตฺวา ทสฺเสตุนฺติ ปทตฺตเย ตติยาวิเสสน ฯ

จตุ...วเสนาติ เปตฺวาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ เจต...ขณนฺติ
เปตฺวาติ ปเท กมฺม ฯ เปตฺวาติ อุทฺทิสิตฺวาติ ปเท
ปุพฺพกาลกิริยา ฯ ตทนนฺตรนฺติ อุททฺ ิสติ ฺวาติ ปเท กาลสตฺตมี ฯ
อฺส...วเสนาติ ตีหีติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ ตีหตี ิ ราสีหีติ
ปทสฺส วิเสสน ฯ ราสีหีติ อุทฺทิสิตฺวาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
เจต...ธมฺเมติ อุทฺทิสิตฺวาติ ปเท กมฺม ฯ อุทฺทิสิตฺวาติ
ทสฺเสตุนฺติ ปเท ปุพฺพกาลกิริยา ฯ เตสนฺติ สมฺปโยค สงฺคหนฺติ
ปททฺวเย กิรยิ าสมฺพนฺโธ ฯ
[๓๙๘] สามฺวิเสสานุสนฺธิวเสน ทุวิธาสุ สามฺ
กาตุกาเมน เอวมาทิ อารทฺธนฺติ วุตฺต ฯ ตตฺถ จตุพฺพิธ...
เปตฺวาติ อิท วจน เอกุปฺปาทนิโรธา จ...ธมฺมา เจตสิกา
มตาติ คาถาย อนุสนฺธิาปก ฯ ตทนนฺตร...อุทฺทิสิตฺวาติ อิท
วจน ผสฺโส เวทนาตฺยาทิวจนสฺส อนุสนฺธิาปก ฯ เตส
โสฬสหิ...สมฺปโยคนติ วจน เตส จิตฺตาวิยุตฺตาน ยถาโยคมิโต
ปรนฺตฺยาทิวจนสฺส อนุสนฺธิาปก ฯ เตตฺตึสวิเธน สงฺคหฺจ
ทสฺเสตุนฺติ วจน สงฺคหฺจ ปวกฺขามิตฺยาทิวจนสฺส อนุสนฺธ-ิ
าปก ฯ
[๓๙๙] เอกุปฺปาทนิโรธา จาติอาทิวจนสฺส อวยวตฺถ
อนุกฺกเมน ทสฺเสนฺโต อาห จิตฺเตน สหาตฺยาทึ ฯ เยส
อภิ.๙๘
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 539
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 539

ธมฺมาน จิตฺเตน สห เอกโต เอกสฺมึ าเน อุปฺปาโท จ นิโรโธ

จ อิติ ตสฺมา เต ธมฺมา เอกุ...นิโรธา ฯ เยส ธมฺมาน
อาลมฺพนฺจ วตฺถุ จ เอก อิติ ตสฺมา เต ธมฺมา
เอกาลมฺพนวตฺถุกา ฯ เอว จตูหิ...คิโน จ เจตสิกา อิติ ปณฺฑเิ ตน
มตาติ โยชนา ฯ
เอกโตติ วุตฺเต เกน สหาติ สงฺกา สิยา ตสฺมา จิตฺเตน
สหาติ ปกฺขิตฺต ฯ เอกสทฺโท อุปฺปาทนิโรธ อเปกฺขิตฺวา เอกโตติ
อาธารภาเวน วิวริโต ฯ เอกสทฺโท เอกสงฺขฺยาวาจโก น
สมานวาจโก ฯ กฺวจิ โตติ โยควิภาเคน สตฺตมฺยตฺเถ โต ฯ อุปฺปชฺชน
อุปฺปาโท ภาวสาธน ฯ นิรุชฺฌน นิโรโธ ฯ สมุจฺจยตฺถา เทฺว
จสทฺทา ทฺวนฺทฺวสมาสภาว าเปนฺติ ฯ เยสนฺติ อิมินา พหุพฺพิหิ-
สมาส าเปติ ฯ อุปฺปาโท จ นิโรโธ จ อุปฺปาทนิโรธา
จิตฺเตน สห เอกโต อุปฺปาทนิโรธา เยสนฺเต เอกุปฺปาทนิโรธาติ
วิคฺคโห ฯ เอกนฺติ สมาน ฯ เอกสทฺโท เจตฺถ สมานวาจโก
สงฺขฺยาวาจโก วา ฯ จิตฺตเจตสิกา อาคนฺตฺวา ลมฺพนฺติ เอตฺถ
ธมฺมชาเตติ อาลมิพน ฯ จิตฺตเจตสิกา วสนฺติ เอตฺถ ธมฺมชาเตติ
วตฺถุ ฯ อาลมฺพนฺจ วตฺถุ จ อาลมฺพนวตฺถุ เอก อาลมฺพนวตฺถุ
เนสนฺติ เอกาลมฺพนวตฺถุกา ฯ กฺวจิ สมาสาทินา อนฺเต กปจฺจโย ฯ
เจตสิก ลกฺขิยติ เอเตหิ เอกุปฺปาทาทีหีติ ลกฺขณา ฯ จิตฺเตน
ยุตฺตา เจโตยุตฺตา ฯ เอเตสโมโลเปติ ตกาเร อการสฺโส ฯ
อภิ.๙๘
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 540
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 540

สมฺปยุชฺชนฺตตี ิ สมฺปยุตฺตา ฯ ทฺวีหิ อธิกา ปฺาส ทฺวิปฺาส ฯ

เจตสิก ลกฺขิยติ เอเตน ภาเวนาติ ลกฺขณ สสฺส อตฺตโน
ลกฺขณ สลกฺขณ ฯ ธาริยเต ธารณ สลกฺขณสฺส ธารณ
สลกฺขณธารณ ฯ สลกฺขณ ธาเรนฺตีติ ธมฺมา ฯ จิตฺเตสุ
นิยมนฺตีติ นิยตา ฯ นิปพุ ฺโพ ยมุ นิยเม พุธ...กตฺตริ ต
คมขนหนรมาทีนมนฺโต ฯ นิยตา หุตฺวา ยุชฺชนฺตตี ิ นิยตโยคิโน
ผสฺสาทิเอกจตฺตาฬีส ฯ อนิยตา หุตฺวา ยุชฺชนฺตีติ อนิยตโยคิโน
อิสฺสามจฺเฉราทิเอกาทส ฯ สมุจฺจยตฺโถ จสทฺโท นิย...คิโน จ
อนิ...โน จาติ โยเชตพฺโพ ฯ มนิตพฺพา าตพฺพาติ มตา ฯ
มน าเณ ภาวกมฺเมสุ ต ฯ
จิตฺเตนาติ สหาติ ปเท สหโยคตติยา ฯ สหาติ เอกโตติ
ปเท วิเสสน ฯ เอกโตติ อุปฺปาโท นิโรโธติ ปททฺวเย อาธาโร ฯ
อุปฺปา...โธ จาติ ปททฺวย ลิงฺคตฺโถ ฯ เยสนฺติ อุปฺปาโท
นิโรโธติ ปททฺวเย สมฺพนฺโธ ฯ เตติ ลิงฺคตฺโถ ฯ เอกุ...
โรธาติ เตติ ปทสฺส วิเสสน ฯ เอกนฺติ อาล...วตฺถุ จาติ
ปททฺวยสฺส วิเสสน ฯ อาล...วตฺถุ จาติ ลิงฺคตฺโถ ฯ เยสนฺติ
อาลมฺพน วตฺถูติ ปททฺวเย สมฺพนฺโธ ฯ อิตีติ เอกา...วตฺถุกาติ
ปเท เหตุ ฯ เอกา...วตฺถกุ าติ ลิงฺคตฺโถ ฯ เอวนฺติ จตูหีติ ปเท
สรูปนิทสฺสน ฯ จตูหีติ ลกฺขเณตีติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
ลกฺขเณหีติ ยุตฺตาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ เจโต...ยุตฺตา ทฺวิปฺาสาติ
อภิ.๙๘
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 541
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 541

ปททฺวย ธมฺมชาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ จิตฺเตนาติ สมฺปยุตฺตาติ ปเท

ตติยาวิเสสน ฯ สลกฺขณธารณโตติ ธมฺมาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
ธมฺมาติ มตาติ ปเท กมฺม ฯ นิย...คิโน จาติ ปททฺวย
เจตสิกาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ เจตสิกาติ ลิงฺคตฺโถ ฯ อิตีติ
มตาติ ปเท อากาโร ฯ มตาติ กมฺมวาจก ฯ
[๔๐๐] เอเกกลกฺขณ อคฺคเหตฺวา จตุนฺน ลกฺขณาน
คหเณ ปโยชน าเปนฺโต อาห ตตฺถาตฺยาทึ ฯ ตตฺถ เตสุ
เอกุปฺปาทาทิลกฺขเณสุ ธมฺมา เอกุปฺปาท...ยุตฺตา อิติ ยทิ
อธิปฺเปตา ตทา ตสฺมึ กาเล จิตฺเตน...อาปชฺเชยฺย อิติ ตสฺมา
เอกนิโรธคฺคหณ เอวมฺป ลกฺขณทฺวยยุตฺเตป สนฺเต จิตฺตานุ...
ทฺวยสฺส ปสงฺโค เจตโตยุตฺตาติ ปสชฺชน ปาปุณน นิวาเรตุ
ปณฺฑิเตน น สกฺกา เอเตส ธมฺมาน เอกโต อุปฺปาโท วา
นิโรโธ วา อิติ ตสฺมา เต ธมฺมา เอกุ...โรธา อิติ
ปริกปฺเปนฺตสฺส ปุคฺคลสฺส ปุเรตร...รูปธมฺมาน ตถา เจโตยุตฺตาติ
ปสงฺโค นิวาเรตุ น สกฺกา อิติ ตสฺมา เอกา...คหณ เย
ธมฺมา เอว ติวิธลกฺขณา เต ธมฺมา นิย...เยว อิติ ทสฺสนตฺถ
าปนตฺถ เอกวตฺถุคฺคหณนฺติ โยชนา ฯ
ตตฺถาติ นิทฺธารณ ฯ เอกุ...เนวาติ เอตฺถ เอกุปฺปาทาติ
นิทฺธารณิย ฯ เอกุปฺปาโท เอว เอกุปฺปาทมตฺต ฯ มตฺตสทฺโท
เอกนิโรธ นิวตฺเตติ ฯ เอวสทฺโท สนฺนิฏานตฺโถ ฯ ตทาติ
อภิ.๙๙
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 542
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 542

จิตฺเตน สห เจตสิกาน อุปฺปชฺชนกาเล ฯ รูปธมฺมานมฺปติ

กมฺมจิตฺโตตุชรูปาน ฯ ปสทฺโท น เกวล เจตสิกาน เจโยุตฺตตาติ
สมฺปณฺเฑติ ฯ เจโตยุตฺตาน ภาโว เจโตยุตฺตตา ฯ เอกนิโรธสฺส
คหณ ปกฺขิปน เอก...คหณ ฯ เอวมฺปติ เอว ลกฺขณยุตฺเต
สติปติ อตฺโถ ฯ ปสทฺโท โจทกาโภคาปโน ฯ จิตฺต
อนุปริวตฺตีติ จิตฺตานุปริวตฺติ ฯ วิฺตฺตีน ทฺวย วิฺตฺติทฺวย ฯ
ปสชฺชน ปสงฺโค เจโตยุตฺตาติ ปาปุณน ฯ ตถาสทฺโท ปสงฺโค น
สกฺกา นิวาเรตุนฺติ ปท อากฑฺฒติ ฯ เทฺว วาสทฺทา วิกปฺปตฺถา
น สมุจฺจยนิยมตฺถา ฯ กสฺมา ปน ปุพฺเพ วิย จสทฺท อเปกฺขิตฺวา
วาสทฺโท ปกฺขิตฺโตติ ฯ วิกปฺปนตฺถ ปกฺขิตฺโต ฯ เตน รูปสฺส
อฺตฺถ อุปฺปาโท อฺตฺถ นิโรโธ น เอกตฺถ อุปฺปาท-
นิโรธาติ าเปติ ฯ ปริกปฺเปติ วิตกฺเกตีติ ปริกปฺเปนฺโต
ปุคฺคโล ฯ ปุเรติ นิปาโต ยทาทินา ปุเรสทฺทโต ตรปจฺจโย ฯ
ภฺชน ภงฺโค ฯ สตฺตาน อายุ ขียติ หายติ เอตฺถ กาเลติ
ขโณ ฯ ขี ขเย กตฺตุ...สุ จ อนกา ยุณฺวูน รหาทิโต โน
ณ ฯ ภงฺคสฺส ขโณ กาโล ภงฺคกฺขโณ ฯ ปสทฺโท น เกวล
นิรุชฺฌมานสฺส วิฺตฺติทฺวยสฺส เจโตยุตฺตตาติ ปสงฺโคติ าเปติ ฯ
ตโย วิธา ปการา ยสฺส ลกฺขณสฺส ต ติวิธ ต ติวธิ  ลกฺขณ
เยส เต ติวิธลกฺขณา ฯ นิยมน นิยโม ฯ เอก วตฺถุ เนสนฺติ
เอกวตฺถุกา ฯ เอวสทฺโท นานาวตฺถุก นิวตฺเตติ ฯ เอกวตฺถุสฺส
คหณ เอกวตฺถุคฺคหณ ฯ
อภิ.๙๙
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 543
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 543

ตตฺถาติ นิทฺธารณ ฯ ยทีติ ปริกปฺโป ฯ เอกุ...

เตเนวาติ ยุตฺตาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ เจโตยุตฺตาติ อธิปฺเปตาติ
ปเท อากาโร ฯ อธิปฺเปตาติ กมฺมวาจก ฯ ตทาติ อุปฺป...
นานนฺติ ปเท กาลสตฺตมี ฯ จิตฺเตนาติ สหาติ ปเท สหโยโค ฯ
สหาติ อุปฺป...นานนฺติ ปเท วิเสสน ฯ อุปฺป...นานนฺติ รูป...
นมฺปติ ปทสฺส วิเสสน ฯ รูป...นมฺปติ ยุตฺตาติ ปเท
สมฺพนฺโธ ฯ เจโตยุตฺตตาติ อาปชฺเชยฺยาติ ปเท กตฺตา ฯ อิตีติ
คหณนฺติ ปเท เหตุ ฯ เอก...หณนฺติ ลิงฺคตฺโถ ฯ เอวมฺปติ
สนฺเตติ ปเท ลกฺขณวนฺต ฯ สนฺเตติ น สกฺกาติ ปเท ลกฺขณกิริยา ฯ
จิตฺตา...คิโนติ วิฺา...ยสฺสาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
สกฺกาติ ปเท กมฺม ฯ นิวาเรตุนฺติ น สกฺกาติ ปเท สมฺปทาน ฯ
ตถาติ อนุกฑฺฒน ฯ เอกโตติ อุปฺปา...โรโธ วาติ ปททฺวเย
อาธาโร ฯ อุปฺปา...โรโธ วาติ ปททฺวย ลิงฺคตฺโถ ฯ
เอเตสนฺติ อุปฺปา...โรโธ วาติ ปททฺวเย สมฺพนฺโธ ฯ อิตีติ เอกุ...
โรธาติ ปเท เหตุ ฯ เอกุ...โรธาติ ลิงฺคตฺโถ ฯ อิตตี ิ ปริ...
ตสฺสาติ ปเท ปริกปฺปนาการนิทสฺสน ฯ ปริ...ตสฺสาติ
นิวาเรตุนฺติ ปเท สมฺปทาน ฯ ปุเรตรนฺติ อุปฺปชฺชิตฺวาติ ปเท
กิริยาวิเสสน ฯ อุปฺปชฺชิตวฺ าติ นิรุ...นานมฺปติ ปเท ปุพฺพกาลกิริยา ฯ
จิตฺตสฺสาติ ภงฺคาติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ ภงฺคกฺขเณติ นิร.ุ ..นมฺปติ
อภิ.๙๙
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 544
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 544

ปเท อาธาโร ฯ นิรุ...นมฺปติ รูปธมฺมานนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ

รูปธมฺมานนฺติ ปสงฺโคติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ อิตีติ คหณนฺติ ปเท
เหตุ ฯ เอกา...หณนฺติ ลิงคฺ ตฺโถ ฯ เย ติวิธลกฺขณาติ ปททฺวย
ธมฺมชาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ เอวนฺติ ติวิธาติ ปเท สรูปนิทสฺสน
ธมฺมาติ ลิงฺคตฺโถ ฯ เต เอก...กาเยวาติ ปททฺวย ธมฺมาติ
ปทสฺส วิเสสน ฯ นิยมโตติ เอก...กาเยวาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
อิตีติ ทสฺสนตฺถนฺติ ปเท นิทสฺสน ฯ ทสฺสนตฺถนฺติ คหณนฺติ
ปเท สมฺปทาน ฯ เอก...หณนฺติ ลิงฺคตโถ ฯ อิติสทฺโท
สมาปนฺโน น เหตุ ฯ
อลมติปปฺเจนาติ ปฏิโลมนย สนฺธาย วุตฺต ฯ อติปปฺเจน
อล อยุตฺต ฯ เอกวตฺถุกาติ หิ วุตฺเต ภูตตฺตยอุปาทารูปานมฺป
เจโตยุตฺตตา อาปชฺเชยฺยาติ เอการมฺมณคฺคหณ เอวมฺป
มรณาสนฺนวีถิย สพฺพธมฺมานมฺป เจโตยุตฺตตา อาสงฺเกยฺยาติ
เอกนิโรธคฺคหณ เย เอว ติวิธลกฺขณา เต เอกุปฺปาทาติ
าเปตุ เอกุปฺปาทคฺคหณ กตนฺติ ทฏพฺพ ฯ
[๔๐๑] กถนฺติ ปน ฯ สมฺปยุชชฺ น สมฺปโยโค สมฺปโยโค
เอว อากาโร สมฺป...กาโร ฯ สรูปฺจ สมฺปโยคากาโร จ
สรูปสมฺปโยคากาโร ฯ สรูปนฺติ ทฺวปิ ฺาสธมฺมาน สรูป ฯ
สมฺปโยคากาโรติ เจโตยุตฺตาติ เอตฺถ วุตฺตสมฺปโยคากาโร ฯ
กเถตุ กาเมตีติ กเถตุกาโม อาจริโย ฯ กเถตุกามสฺส ภาโว
อภิ.๙๙
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 545
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 545

กเถตุกมฺย กเถตุกมฺย เอว กเถตุกมฺยตา ฯ ปุจฺฉน ปุจฺฉา

กเถตุกมฺยตาย ปวตฺตา ปุจฺฉา กเถตุ...ปุจฺฉา ฯ
สรูป...การานนฺติ ปุจฺฉาติ ปเท กมฺม ฯ กเถ...ปุจฺฉาติ
ลิงฺคตฺโถ ฯ
[๔๐๒] ยสฺมา ปน เจตสิกา วจนตฺถลกฺขเณหิ อาวีภวนฺติ
ตสฺมา เตส วจนตฺถลกฺขณานิ ทสฺเสนฺโต ผุสตีติ ผสฺโสตฺยาทิมาห ฯ
โย ธมฺโม ผุสติ อิติ ตสฺมา โส ธมฺโม ผสฺโส ฯ
ผุส ผุสเน วิสรุชปทาทิโต ณ กฺวจิ ธาตูติอาทินา อุสฺส
อ ปรเทฺวภาโว าเน ฯ
สฺวาย โส อย ผสฺโส ผุสนลกฺขโณ ฯ สฺวายนฺติ มิสฺสก-
สพฺพนาม ฯ ผุสิยเต ผุสน ฯ ลกฺขิยติ อเนนาติ ลกฺขณ ผสฺโส
อเนน สภาเวน ลกฺขิยติ อิติ ตสฺมา โส สภาโว ลกฺขณ
นาม ฯ ผุสน ลกฺขณเมตสฺสาติ ผุสนลกฺขโณ เอตสฺส ผสฺสสฺส
ลกฺขณ ผุสน อิติ ตสฺมา โส ผสฺโส ผุส...ลกฺขโณ ฯ
สฺวายนฺติ ลิงฺคตฺโถ ฯ ผุส...ขโณติ สฺวายนฺติ ปทสฺส
วิเสสน ฯ
[๔๐๓] นนุ จาย ธมฺโม เจตสิโก สฺวาย อรูปธมฺโม
สมาโน กถ ผุสนลกฺขโณ โหตีติ อนฺโตลีนโจทน มนสิกตฺวา
ตสฺส โสธนตฺถ อยฺหีติอาทิ วุตฺต ฯ หิ สจฺจ อย ผสฺโส
อรูปธมฺโมป สมาโน อารมฺม...ปวตฺตติ ฯ
อภิ.๙๙
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 546
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 546

หิสทฺโท ทฬฺหี ฯ น รูป อรูป อรูป เอว ธมฺโม

อรูปธมฺโม ฯ อปสทฺโท ครหตฺโถ ฯ อตฺถีติ สมาโน โย ผสฺโส
อตฺถิ อิติ โส สมาโน ฯ อส สภาเว วตฺตมาเน มานตฺตา
สพฺพตฺถสสฺสาทิโลโป จาติ อการโลโป ฯ อารมฺมณสฺส ผุสน
อาร...สน ฯ อากรณ อากาโร กิริยา ฯ อาการสทฺโท จ
พฺยาปารนิวตฺตนตฺถ ปกฺขติ ฺโต ฯ อารมฺมณผุสน เอว อากาโร
อารมฺม...กาโร ฯ เอวสทฺโท อผุสน นิวตฺเตติ ฯ อารมฺมณ-
ผุสนากาเรเนวาติ อิมินา อรูปสฺสาป สโต ตสฺส ธมฺมสฺส อย
สภาโวติ ทสฺเสติ ฯ
อยนฺติ ปวตฺตตีติ ปเท กตฺตา ฯ อรูป...มาโนติ ปททฺวย
อยนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ อารมฺม...เรเนวาติ ปวตฺตตีติ ปเท
ตติยาวิเสสน ฯ กิสฺมิฺจิ โปตฺถเก อารมฺมเณติป อตฺถิ ฯ
[๔๐๔] อนุสนฺตสฺสาป ผสฺสสฺส ผุสนาการปฺปวตฺติ กิมิวาติ
โจทน สนฺธาย ผุสนาการปฺปวตฺตึ อุปมาย สาเธตุ สา จสฺสาติ-
อาทิมาห ฯ อสฺส ผสฺสสฺส สา จ ผุสนาการปฺปวตฺติ อมฺพิล...
ทีน ชนาน ปสฺสนฺตสฺส...ทฏพฺพา ปณฺฑิเตน ฯ
จสทฺโท วากฺยารมฺโภ ฯ ผุสน เอว อากาโร ผุสนากาโร ฯ
ปวตฺตาน ปวตฺติ ฯ อุสนากาเรน ปวตฺติ ผุส...วตฺติ ฯ อมฺพนฺติ
เอเตนาติ อมฺพิล ชนา เอเตน วตฺถุนา อมฺพนฺติ สทฺท กโรนฺติ
อิติ ตสฺมา ต วตฺถุ อมฺพลิ  ฯ อมฺพ สทฺเท วชาทีหีติอาทินา
อภิ.๙๙
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 547
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 547

อิลปจฺจโย ฯ อมฺพิล ขาทตีติ อมฺพิลขาทโก อมฺพิลขาทโก อาทิ

เยส ปรพาธิยมานาทีน เต อมฺพิลขาทกาทโย ฯ อาทิสทฺเทน
ปรพาธิยมานาทีน คหณ ฯ ปสฺสตีติ ปสฺสนฺโต ฯ ขิยตีติ เขโฬ
ลาลา ฯ ขิ ขเย วชาทีหีติอาทินา ฬปจฺจโย อฺเสุ จ
อิสฺเส ฯ อุปปฺ ชฺชน อุปฺปาโท เขฬสฺส อุปฺปาโท เขฬุปฺปาโท
เขฬุปฺปาโท อาทิ ยสฺส สรีรกมฺปนาทิโน ต เขฬุปฺปาทาทิ ฯ
อาทิสทฺเทน สรีรกมฺปนาทีน คหณ ฯ อาทิสทฺเทน ปน ปรพาธิยมาน
ทิสฺวา ทยาลุกสฺส สรีรกมฺปน รุกฺขสาขคฺเค ทุฏิต ปุริส ทิสวฺ า
ภูมิย ิตสฺส อวีรปุริสสฺส ชงฺฆจลน ปสาจาทึ ภายิตพฺพ ทิสฺวา
อุรุตฺถมฺโภติเอวมาทิ วิย ทฏพฺพาติ วจน เวทิตพฺพ ฯ
สา จาติ ผุส...วตฺตีติ ปทสฺส วิเสสน ฯ อสฺสาติ
ปวตฺตตีติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ ผุส...วตฺตีติ ทฏพฺพาติ ปเท
กมฺม ฯ อมฺพิ...ทีนนฺติ ปสฺสนฺตสฺสาติ ปเท กมฺม ฯ
ปสฺสนฺตสฺสาติ ปรสฺสาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ ปรสฺสาติ เขฬาติ ปเท
สมฺพนฺโธ ฯ เขฬุปฺปาทาทีติ อุปมา ฯ วิยาติ อุปมาโชตโก ฯ
ทฏพฺพาติ กมฺมวาจก ฯ
นนุ ผุสนฺติ เอเตน วาติ ผสฺโส อารมฺมณผุสนมตฺต
วาติ ผสฺโสติ สาธนทฺวย เจว รสปจฺจุปฏานาทีนิ จ วตฺตพฺพานิ
กสฺมา น วุตฺตานีติ ฯ วณฺณยิสฺส สมาเสน อภิธมฺมตฺถสงฺคหนฺติ
วุตฺตตฺตา อิมิสฺสา ฏีกาย ลหุภาวตฺถ ตานิ น วุตตฺ านีติ ฯ
อภิ.๙๙
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 548
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 548

[๔๐๕] ยา ธมฺมชาติ อาลมฺพนรส เวทิยติ อนุภวติ อิติ

ตสฺมา สา ธมฺมชาติ เวทนา ฯ วิท อนุภวเน ติวิภตฺติ ทิวาทิโต
โย อฺเสุ จ กฺวจิ ธาตูติอาทินา อิการาคโม ฯ อนุปุพฺพสฺส
ภูธาตุสฺส สกมฺมกตฺตา อาลมฺพนรสนฺติ กมฺม ปกฺขิตฺต ฯ
รสิยเต อสฺสาทิยเต ชเนหีติ รโส อาลมฺพนสฺส รโส อาลมฺพน-
รโส ฯ วิทธาตุสฺส ลาภตุฏิอาทีน วาจกตตา อนุภวตีติ วิวรติ ฯ
วิท อนุภวเน อิตฺถิยมติยโว วา อนกา ยุณฺวูน อฺเสุ จ
อิตฺถิยมโต อาปจฺจโย ฯ
สา เวทนา เวท...ลกฺขณา ฯ เวทน อนุภวนากาโร
เวโท ฯ วิท อนุภวเน ภาเว จ ฯ อยน ปวตฺตน อยิต ฯ
อย ปวตฺติย ภาวกมฺเมสุ ต ยถาคมมิกาโร ฯ เวเทน อยิต
ปวตฺต เวทยิต เวทยิต ลกฺขณมสฺสา เวทนายาติ เวทยิต-
ลกฺขณา ฯ
[๔๐๖] นนุ เวทนา อารมฺมณรส อนุภวติ เสสสมฺปยุตฺต-
ธมฺมาป อนุภวนฺตีติ โจทน สนฺธายาห อารมฺมณรสานุภวนนฺ-
ตฺยาทึ ฯ หิ สจฺจ อารมฺมณรสานุภวน ปตฺวา เสสสมฺปยุตฺตธมฺมา
เอกเทสมตฺเตเนว อนุภวนฺติ ฯ
อารมฺมณสฺส รโส อารมฺมณรโส ฯ อนุภวิยเต อนุภวน
อารมฺมณรสสฺส อนุภวน อาร...วน หิสทฺโท ทฬฺหี ฯ
เสสา จ เต สมฺปยุตฺตธมฺมา จาติ เสส...ธมฺมา ฯ ทสฺสิยาติ
อภิ.๙๙
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 549
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 549

เอเตนาติ เทโส สมุทาโย เอเตน อวยเวน ทสฺสิยติ ปกาสิยติ

อิติ ตสฺมา โส อวยโว เทโส ฯ ทิส ปกาสเน วิสรุชปทาทิโต
ณ ฯ เอโก จ โส เทโส จาติ เอกเทโส ฯ ปมิยเต ปมตฺต ๑

เอกเทโส เอว มตฺต ปมาณ เอกเทสมตฺต ฯ เอกสทฺโท

นิปฺปเทส นิวตฺเตติ ฯ
อาร...วนนฺติ ปตฺวาติ ปเท กมฺม ฯ ปตฺวาติ อนุภวนฺตีติ
ปเท สมานกาล กิริยาวิเสสน วา ฯ เสส...ธมฺมาติ อนุภวนฺตีติ
ปเท กตฺตา ฯ เอก...เนวาติ อนุภวนฺตีติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
เอกเทสมตฺเตเนว อนุภวนฺตีติ เอตฺถ ผสฺสสฺส ผุสนมตฺตเมว
โหติ สฺาย สฺชานนมตฺตเมว เจตนาย เจตนมตฺตเมว
วิฺาณสฺส วิชานนมตฺตเมว เสสเจตสิเกสุป ยถาโยค
โยเชตพฺพนฺตฺยาธิปฺปาโย ฯ
[๔๐๗] เวทนาย ปน อนุภวน กีทิสนฺติ มนสิกตฺวา อาห
เอกสโตตฺยาทึ ฯ เอกสโต ปน อิสฺสรวตาย เวทนา อนุภวติ ฯ
เอโก อโส โกฏาโส เอกโส ฯ ปนสทฺโท วิเสสตฺโถ ฯ
อีสน สามิภวน อิสฺสโร ฯ อีส อิสฺสริเย วชาทีหตี ิอาทินา
อรปจฺจโย กฺวจาทีติอาทินา อาทิมฺหิ รสฺโส สสฺส ทฺวิตฺต ฯ
อิสฺสโร สามิภาโว เอติสฺสา เวทนาย อตฺถีติ อิสฺสรวา อิสสฺ ร-
วาย ภาโว อิสฺสรวตา ฯ เอวสทฺโท เสสสมฺปยุตฺตธมฺเม
นิวตฺเตติ ฯ
๑. มิยเต มตฺตนฺติ ภเวยฺย ฯ ปสทฺโท อติเรโก ฯ
อภิ.๙๙
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 550
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 550

เอกสโตติ อนุภวตีติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ อิสฺสรวตายาติ

อนุภวตีติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ เวทนาวาติ อนุภวตีติ ปเท
กตฺตา ฯ
[๔๐๘] วุตฺตมตฺถ อฏกถาวจเนน สาเธนฺโต อาห ตถา-
เหสาตฺยาทึ ฯ ตถาหิ สจฺจ เอสา เวทนา สุโภ...วิย อิติ
อฏกถาย อาจริเยน วุตฺตา ฯ
ตถาหีติ ทฬฺหีกรณตฺเถ นิปาโต ฯ ภุฺชิยเตติ โภชน ย
อนฺนาทิวตฺถุ ชเนน ภุฺชิยเต อิติ ตสฺมา ต วตฺถุ โภชน ฯ
ภุช ปาลนพฺภฺยวหรเณสุ นนฺทาทีหิ ยุ อนกา ยุณฺวนู  ฯ สุนฺทร
โภชน สุโภชน สุโภชนสฺส รโส สุโภชนรโส สุโภชนรส
อนุภวตีติ สุโภชนรสานุภวนโก สุโภชนรสานุภวนโก จ โส
ราชา จาติ สุโภ...ราชา ฯ
ตถาหีติ นิปาโต ฯ เอสาติ วุตฺตาติ ปเท กมฺม ฯ
สุโภ...ราชาติ อุปมา ฯ วิยสทฺโท อุปมาโชตโก ฯ อิตีติ
วุตฺตาติ ปเท อากาโร ฯ วุตฺตาติ กมฺมวาจก ฯ
[๔๐๙] สา ปน สภาวเภทโต ปฺจวิธา โหติ อาจริโย
ปน เวทนาเภท วกฺขิสฺสติ โส อิธ น วตฺตพฺโพติ าเปนฺโต
อาห สุขาตฺยาทึ ฯ สุขาทิวเสน ปน อสฺสา เวทนาย เภท
สยเมว ตติยปริจฺเฉเท วกฺขติ วกฺขิสฺสติ อาจริโย ฯ
อภิ.๙๙
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 551
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 551

สุข อาทิ เยส ทุกฺขาทีน เต สุขาทโย สุขาทีน วโส

สุขาทิวโส ฯ ปนสทฺโท วิเสสตฺโถ ฯ ภิชชฺ น เภโท ฯ สยเมวาติ
อิท สนุรุทฺธาจริย สนฺธาย วุตฺต ฯ เอวสทฺโท ปร อาจริย
นิวตฺเตติ ฯ
สุขา...นาติ เภทนฺติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ อสฺสาติ เภทนฺติ
ปเท สมฺพนฺโธ ฯ เภทนฺติ วกฺขตีติ ปเท กมฺม ฯ สยเมวาติ
วกฺขตีติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
[๔๑๐] ยา ธมฺมชาติ นีลาทิเภท อารมฺมณ สฺชานาติ
สฺ กตฺวา ชานาติ อิติ ตสฺมา สา ธมฺมชาติ สฺา ฯ
นีลตีติ นีล ย วตฺถุ ฯ นีล นีลวณฺเณ สพฺพโต...วาติ
อ ฯ นีล อาทิ เยส ปตาทีน เต นีลาทโย ฯ ภิชชฺ น เภโท
นีลาทีน เภโท ยสฺส อารมฺมณสฺส ต นีลาทิเภท ฯ สอุปสคฺคสฺส
ธาตฺวตฺถวิเสสกตฺต าเปตุ สฺ กตฺวาติ วุตฺต ฯ ต
นีลาทิอารมฺมณ เอวนฺติ สฺ กตฺวาติ อตฺโถ ฯ
นีลาทิเภทนฺติ อารมฺมณนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ อารมฺมณนฺติ
สฺชานาตีติ ปเท กมฺม ฯ สฺนฺติ กตฺวาติ ปเท กมฺม ฯ
กตฺวาติ ชานาตีติ ปเท สมานกาล กิรยิ าวิเสสน วา ฯ
สปุพฺโพ า ชานเน อิตฺถิยมติยโว วาติ อ ปุน อา ฯ
สา สฺา สฺชานนลกฺขณา ฯ นีลาทิเภทสฺส อารมฺมณสฺส
สฺชานน ตเมว สฺ กตฺวา ชานน สฺชานน สฺชานน
ลกขณ สภาโว เอติสฺสา สฺายาติ สฺชานนลกฺขณา ฯ
อภิ.๑๐๐
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 552
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 552

[๔๑๑] สฺชานนลกฺขณาติ วุตฺตเมวตฺถ อุปมาย สมตฺเถตุ

สา หิตฺยาทิมาห ฯ หิ สจฺจ สา สฺา อุปฺปชฺชมานา ทารุ...
ภูต สณฺานาทิก อาการ คเหตฺวา อุปฺปชฺชติ ฯ
หิสทฺโท ทฬฺหี ฯ อุปฺปชฺชตีติ อุปฺปชฺชมานา ยา สฺา ฯ
ทริยตีติ ทารุ ย กฏ ชเนหิ ทริยติ ภินฺทิยติ อิติ ตสฺมา
ต กฏ ทารุ ฯ ทร ทรเณ กาเล วตฺตมานาตีเต ณฺวาทโยติ
ณุ ณโลปวุฑฺฒิ ฯ ทารุ อาทิ เยส ถมฺภาทีน เต ทารุอาทโย ฯ
อาทิสทฺเทน ถมฺภปกฺขปาสสงฺฆาตตุลาทีน คหณ ฯ วฑฺฒติ
ฉินฺทตีติ วฑฺฒกี โย ชโน ฯ วฒ เฉทเน สพฺพโต...วาติ
ณฺวุ อนกา ยุณฺวูน กฺวจิ ธาตูติอาทินา สกตฺเถ อี ฯ วฑฺฒกิ
อิติป สกตฺเถ อิ ฯ วทฺทกิ อิตฺยาป ฯ วฑฺฒกี อาทิ เยส ชนาน
เต วฑฺฒกีอาทโย ฯ อาทิสทฺเทน กมฺมารจิตฺตการาทีน คหณ ฯ
สฺ กตฺวา ชานน สฺา ฯ กริยเต กรณ สฺาย กรณ
สยฺากรณ ฯ อย ถมฺโภ โหตุ อย ปกฺขปาโส อย สงฺฆาโต
อย ตุโลติอาทิ สฺากรณ วิยาติ วุตฺต โหติ ฯ ปจฺฉา
สฺ กตฺวา ชานน ปจฺฉา สฺชานน ฯ กโรติ ปจฺฉา
สฺชานนสงฺขาต ผลนฺติ การณ โย สณฺานาทิ ฯ การณ
หุตฺวา ภูโต การณภูโต ฯ อากริยเตติ อากาโร โย สณฺานาทิ
อากริยเต ชเนหิ สฺายเต อิติ ตสฺมา โส สณฺานาทิ
อากาโร ฯ
อภิ.๑๐๐
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 553
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 553

สาติ อุปฺปชฺชตีติ ปเท กตฺตา ฯ อุปฺปชฺชมานาติ สาติ

ปทสฺส วิเสสน ฯ ทารุอาทีสูติ สฺากรณนฺติ ปเท อาธาโร ฯ
วฑฺฒ...ทีนนฺติ กรณนฺติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ สฺากรณนฺติ
อุปมา ฯ วิยสทฺโท อุปมาโชตโก ฯ ปจฺฉา...นสฺสาติ การณาติ
ปเท สมฺพนฺโธ ฯ การณภูตนฺติ อาการนฺติ ปทสฺส วิเสสน
อาการนฺติ คเหตฺวาติ ปเท กมฺม ฯ คเหตฺวาติ อุปฺปชฺชตีติ ปเท
สมานกาลกิริยา ฯ
[๔๑๒] ตเมว วจน โจเทตุ นิมิตฺตการิกายาตฺยาทิ วุตฺต ฯ
นิมิ...กาย ปน สฺาย ตาว ปม เอสา อุปฺปชฺชมานา...
อุปฺปชฺชตีติ วจน ยุชฺชติ นิมิตฺเตน...ยา ปน สฺาย เอต
วจน กถ ยุชชฺ ติ อิติ โจทนา ฯ
นิมิยติ เอเตนาติ นิมิตฺต ผล เอเตน กตฺตุภูเตน การเณน
อุปฺปชฺชนฏาเน นิมิยติ ปกฺขิปมาน วิย โหติ อิติ ต การณ
นิมิตฺต สณฺานาทิ ฯ มา ปริมาเณ ฉทาทีหิ ตตฺรณ
ทฺวิตฺตรสฺสตฺตานิ ฯ นิมติ ฺต กโรตีติ นิมิตฺตการี ยา สฺา ฯ
ตสฺสีลาทีสุ ณีตฺวาวี จาติ จสทฺเทน ณี ฯ สฺ กตฺวา ชานาตีติ
สฺชานนฺตี ฯ ปนสทฺโท วิเสสตฺโถ ฯ
นิม.ิ ..ยาติ ยุชชฺ ตีติ ปเท สมฺปทาน ฯ ตาวาติ ยุชชฺ ตีติ
ปเท กิริยาวิเสสน ฯ เอตนฺติ ยุชชฺ ตีติ ปเท กตฺตา ฯ นิมิตฺเตนาติ
สฺชานนฺติ ปเท กรณ ฯ สฺชา...ติยาติ ยุชชฺ ตีติ ปเท
สมฺปทาน ฯ กถนฺติ ปุจฺฉา ฯ อิตีติ โจทนาติ ปทสฺส สรูป ฯ
อภิ.๑๐๐
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 554
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 554

[๔๑๓] สาปตฺยาทิ ปริหาโร ฯ สาป นิมิตฺเตน สฺชานนฺตี

สฺา ปุน อปราย...นิมติ ฺต สณฺานาทิก อาการ คเหตฺวา
อุปฺปชฺชติ อิติ ตสฺมา เอตฺถ เอติสฺส นิมิตฺเตน สฺชานนฺติย
สฺาย โกจิ อสมฺภโว อยุตฺติ น โหตีติ โยชนา ฯ
อปสทฺโท ปุริมสฺ สมฺปณฺเฑติ ฯ สาปติ อุปฺปชฺชตีติ
ปเท กตฺตา ฯ ปุนาติ อุปฺปชฺชตีติ ปเท กิริยาวิเสสน ฯ
อปรายาติ สฺายาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ สฺายาติ สฺชานนาติ
ปเท สมฺพนฺโธ ฯ สฺชานนสฺสาติ นิมิตฺตนฺติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ
นิมิตฺตนฺติ อาการนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ อาการนฺติ คเหตฺวาติ ปเท
กมฺม ฯ คเหตฺวาติ อุปฺปชฺชตีติ ปเท สมานกาลกิริยา ฯ อตีติ น
โหตีติ ปเท เหตุ ฯ นาติ ปฏิเสโธ ฯ เอตฺถาติ อสมฺภโวติ
ปเท อาธาโร ฯ โกจีติ อสมฺภโวติ ปทสฺส วิเสสน ฯ อสมฺภโวติ
น โหตีติ ปเท กตฺตา ฯ
[๔๑๔] ยา ธมฺมชาติ อตฺตนา สมฺปยุตฺตธมฺเม อารมฺมเณ
เจเตติ อภิสนฺทหติ วา สงฺข...รเณ พฺยาปาร เจเตติ
อาปชฺชติ อิติ ตสฺมา สา ธมฺมชาติ เจตนา ฯ
อภิสนฺทหตีติ ปพนฺธติ ปวตฺเตติ คณฺหถ คณฺหถาติ
วทนฺตี วิย สมฺปยุตฺตธมฺเม อารมฺมเณ โยเชติ สกสกกิจฺเจ จ
ปฏเปตีติ อตฺโถ ฯ อภิสปุพฺโพ ทห วิธาเน ติ ภูวาทิโต อ
ธาตูหิ เณณยาติอาทินา เณ กฺวจิ ธาตูติอาทินา การิตโลโป ฯ
อภิ.๑๐๐
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 555
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 555

สงฺขริยตีติ สงฺขต ย ธมฺมชาต เจตนาย สงฺขริยติ อิติ ตสฺมา

ต ธมฺมชาต สงฺขต วิปากกมฺมชรูป ฯ อภิสงฺขริยเต อภิสงฺขรณ
สงฺขตสฺส อภิสงฺขรณ สงฺข...รณ ฯ พฺยาปารนฺติ อุสฺสาห ฯ
เจตนาติ จิต เจตนาย อิตฺถิยมติยโว วา อนกา ยุณวฺ ูน
อฺเสุ จ ฯ
อตฺตนาติ สมฺปยุตฺตาติ ปเท สหโยคตติยา ฯ สมฺป...
ธมฺเมติ อภิ...หตีติ ปเท กมฺม ฯ อารมฺมเณติ อภิ...หตีติ
ปเท อาธาโร ฯ อารมฺมณนฺติป ฯ ต น ยุตฺต ฯ สงฺข...รเณติ
พฺยาปารนฺติ ปเท อาธาโร ฯ พฺยาปารนฺติ อาปชฺชตีติ ปเท
กมฺม ฯ
[๔๑๕] เจเตติ อตฺตนา..สนฺทหตีติ เจตนาติ อย วจนตฺโถ
สพฺพเจตน สนฺธาย วุตฺโต ฯ ทุติโย กุสลากุสลเจตน สนฺธาย
วุตฺโต ฯ ทุติยตฺถ ปาลิยา สาเธนฺโต ตถาหีติอาทิมาห ฯ
ตถาหิ สจฺจ อยเมว เจตนา อภิ...วิภชนฺเตน ภควตา สงฺขต...อิติ
วตฺวา...ทินา วจเนน นิทฺทิฏาติ โยชนา ฯ
ตถาหีติ ทฬฺหีกรณตฺเถ นิปาโต ฯ เอวสทฺโท ผสฺสาทโย
นิวตฺเตติ ฯ อภิสงฺขริยเต อภิสงฺขรณ ฯ ปกฏเน ธาเรติ
ปติฏาตีติ ปธานา ยา เจตนา ฯ ปปุพฺโพ ธา ปติฏาย
อิตฺถิ...วาติ ยุ อน ฯ ปธานาย ภาโว ปธานตฺต ฯ ขนฺธาทโย
ภควตา วิภชิยนฺติ เอตฺถาติ วิภงฺโค ฯ สุตฺต เอว สุตฺตนฺต ฯ
อภิ.๑๐๐
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 556
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 556

สุตฺตนฺต ภาชิยติ เอตฺถ ปกรเณติ สุตฺตนฺตภาชนิย ฯ สงฺขารา

จ เต ขนฺธา จาติ สงฺขารกฺขนฺธา ฯ วิภชตีติ วิภชนฺโต โย
ภควา ฯ สงฺขต อภิสงฺขโรนฺตีติ สงฺขารา เย ธมฺมา สงฺขต
อภิสงฺขโรนฺติ อิติ ตสฺมา เต ธมฺมา สงฺขารา ฯ จกฺขุสฺมึ
สมฺผสฺโส จกฺขุสมฺผสฺโส จกฺขุสมฺผสฺสโต ชาตา จกฺขุสมฺผสฺสชา ฯ
จกฺขุ...เจตนา อิติ อาทิ ยสฺส วจนสฺส ต จกฺขุ...อาทิ ฯ
อาทิสทฺเทน โสตสมฺผสฺสชาเจตนาติอาทีน คหณ ฯ
ตถาหีติ ทฬฺหี ฯ อยเมวาติ นิทฺทิฏาติ ปเท กมฺม ฯ
อภิ...รเณติ ปธานตฺตาติ ปเท อาธาโร ฯ ปธานตฺตาติ
นิทฺทิฏาติ ปเท เหตุ ฯ วิภงฺเคติ นิทฺทิฏาติ ปเท
สามฺาธาโร ฯ สุตฺต...นิเยติ นิทฺทฏิ าติ ปเท วิเสสาธาโร ฯ
สงฺขารกฺขนฺธนฺติ วิภชนฺเตนาติ ปเท กมฺม ฯ วิภชนฺเตนาติ
นิทฺทิฏาติ ปเท กตฺตา ฯ สงฺขตนฺติ อภิ...โรนฺตตี ิ ปเท กมฺม ฯ
อิตีติ สงฺขาราตึ ปเท เหตุ ฯ อิตีติ วตฺวาติ ปเท นิทสฺสน ฯ
วตฺวาติ นิทฺทิฏาติ ปเท ปุพฺพกาลกิริยา ฯ จกฺขุ...ทินาติ
นิทฺทิฏาติ ปเท กรณ ฯ นิทฺทฏิ าติ กมฺมวาจก ฯ
สา เจตนา เจตยิตลกฺจณา เจตโส อุสฺสาหภาวลกฺขณา
โยชนลกฺขณา วา ฯ เจติยเต อุสฺสาหิยเต โยชิยเต วา เจต
เจเตน อยิต ปวตฺต เจตยิต เจตยิต ลกฺขณ สภาโว อสฺสาติ
เจตยิตลกฺขณา ฯ
อภิ.๑๐๐
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 557
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 557

[๔๑๖] ตเมว เจตน อุปมาย สาเธตุ เชฏสิสสฺ ตฺยาทิมาห ฯ

สา เจตนา เชฏ...สาธิกา อิติ ทฏพฺพา ฯ
อยฺจ วุฑฺโฒ อยฺจ วุฑฺโฒ อย เอเตส อติวิเสเสน
วุฑฺโฒติ เชฏโ ฯ วุฑฺฒสฺส โช อิยิฏเสุ จ ฯ สุณาตีติ
สสฺโส โย ปุคฺคโล วจน สุณาติ อิติ ตสฺมา โส ปุคฺคโล
สสฺโส ฯ สุ สวเน มนุปรุ สุณาทีหิ อุสฺสนุสิสาติ อิสปจฺจโย นเย
ปรเทฺวภาโว าเน ฯ เชฏโ จ โส สิสฺโส จาติ เชฏสิสฺโส ฯ
มหนฺโต จ โส วฑฺฒกี จาติ มหาวฑฺฒกี ฯ เชฏสิสฺโส จ
มหาวฑฺฒกี จ เชฏ...วฑฺฒกี ฯ เชฏสิสฺสมหาวฑฺฒกี อาทโย
เยส ชนาน เต เชฏ...กีอาทโย ฯ อาทิสทฺเทน เชฏนฺเตวา-
สิกาทีน คหณ ฯ กตฺตพฺพนฺติ กิจฺจ ย นิโยชน เจตนาย
กตฺตพฺพ อิติ ตสฺมา ต นิโยชน กิจฺจ ฯ สกสฺส กิจฺจ
สกิจฺจ ฯ ปเรส สมฺปยุตฺตธมฺมาน กิจฺจ ปรกิจฺจ ฯ สกิจฺจฺจ
ปรกิจฺจฺจ สกิ...กิจฺจานิ สกิจฺจปรกิจฺจาน สาธิกา สกิ...
สาธิกา ฯ
เชฏ...ทโยติ อุปมา ฯ วิยาติ อุปมาโชตโก ฯ สกิ...
ธิกาติ สา เจตนาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ อิตีติ ทฏพฺพาติ ปเท
นิทสฺสน ฯ ทฏพฺพาติ กมฺมวาจก ฯ ทฏพฺพนฺตฺยาป ฯ อิท
วุตฺต โหติ ยถา เชฏสิโส ปเร สชฺฌายเน อุยฺโยเชนฺโต
สยมฺป สชฺฌายติ ตสฺมิ หิ สชฺฌายิตุ อารทฺเธ เสสสิสฺสาป
อภิ.๑๐๐
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 558
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 558

สชฺฌายนฺติ มหาวฑฺฒกิสฺมิมฺป วฑฺฒกิกมฺม กาตุ อารทฺเธ

อิตเรป กโรนฺติเยว เอว ตาย เจตนาย ปวตฺตมานาย สพฺเพป
สมฺปยุตฺตธมฺมาป ยถาสกิจฺจปสุตา โหนฺตีติ ฯ
[๔๑๗] เอกคฺคตาทีน สรูป เหฏา มยา วุตฺตนฺติ
าเปนฺโต เอกคฺคตาตฺยาทิมาห ฯ เอกคฺคตา...วน เหฏา
รูปาวจรจิตฺตวณฺณนาย อาคตเมว ฯ
เอกคฺคตา จ วิตกฺโก จ วิจาโร จ ปติ จ เอกคฺคตา...
ปติโย ฯ รูปย ติ ปกาสิยตีติ รูป ย ธมฺมชาต มยา รูปย...
ยติ อิติ ตสฺมา ต ธมฺมชาต รูป วจนตฺถลกฺขณรส ฯ
รูป ปกาสเน สพฺพโต...วาติ อ ฯ สวิชฺชมาน รูป สรูป ฯ
เอกคฺคตาวิตกฺกวิจารปติน สรูป เอก...สรูป ฯ เอก...
ปตินนฺตฺยาป ฯ วิภาวิยเต ปกาสิยเต วิภาวน ภาวสาธน ฯ
เอกคฺคตา...สรูปสฺส วิภาวน เอกคฺคตา...วิภาวน ฯ เอวสทฺโท
สนฺนิฏานตฺโถ ฯ
เอก...วิภาวนนฺติ อาคตเมวาติ ปเท กตฺตา ฯ เหฏาติ
อาคตเมวาติ ปเท อาธาโร ฯ อาคตเมวาติ กตตุวาจก ฯ
[๔๑๘] เตน ธมฺมชาเตน สมฺปยุตฺตธมฺมา ชีวนฺติ ปวตฺตนฺติ
อิติ ตสฺมา ต ธมฺมชาต ชีวิต ฯ ตเทว ต เอว ชีวิต สห...
อินฺทฺริย อิติ ตสฺมา ชีวิตนิ ฺทฺริย ฯ
อภิ.๑๐๐
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 559
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 559

สมฺปยุตตฺ า จ เต ธมฺมา จาติ สมฺปยุตฺตธมฺมา ฯ อิมสฺส

านสฺส เจตสิกปฺปธานตฺตา สมฺปยุตฺตธมฺมาติ ปกฺขิตฺต ฯ อิมินา
ปเทน กตฺตุภูเต รูปธมฺเม นิวตฺเตติ ฯ ชีว ปวตฺติย ภาวกมฺเมสุ
ต อิติ สุตฺเต ต อิติ โยควิภาเคน กรเณ ต ยถาคมมิกาโร ฯ
เตนาติ ชีวนฺตีติ ปเท กรณ ฯ สมฺป...ธมฺมาติ ชีวนฺตีติ
ปเท กตฺตา ฯ อิตีติ ชีวติ นฺติ ปเท เหตุ ฯ
ตเทวาติ ปเท เอวสทฺโท ชีวิต เอว อินฺทฺริย ชีวิตินฺทฺริยนฺติ
อวธารณกมฺมธารย าเปติ ฯ ชีวิเตน สห ชายนฺตีติ สหชาตา
สมฺปยุตฺตธมฺมา ฯ อนุปาลิยเต รกฺขิยเต อนุปาลน ภาวสาธน ฯ
สหชาตาน อนุปาลน สห...ลน ฯ ปตติ อนุปาลเน อิสฺสรภาว
คจฺฉตีติ ปติ ย ชีวิต ฯ ปต คติมฺหิ มุนาทีหิ จิ ฯ อธีน
ปติ อธิปติ ฯ อธีนนฺติ อตฺตนา อธีน ธมฺมานนฺตฺยตฺโถ ฯ
อธิปติสฺส ภาโว อธิปจฺจ ฯ วุฑฺฒิ อนิจฺโจ ฯ ยุชชฺ น โยโค
อธิปจฺเจน โยโค อธิปจฺจโยโค ฯ อธิปจฺจสงฺขาเตน อินฺทฺริยตฺเถน
อินฺทฺริย ชีวติ  ตทฺธิตวิคฺคโห ฯ ณฺยตฺตตา ภาเว ตูติ ตุสทฺเทน
ณิโย โท ธสฺส จาติ จสทฺเทน ทสฺส โทฺร ฯ
ตเทวาติ สฺี ฯ สห...ปาลเนติ อธิปจฺจาติ ปเท
อาธาโร ฯ อธิ...เคนาติ อินฺทฺริยนฺติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
อิตีติ เหตุ ฯ
อภิ.๑๐๐
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 560
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 560

[๔๑๙] ต ชีวิตินฺทฺรยิ  อนุ...ลกฺขณ อนุปาลน ลกฺขณ

อสฺส ชีวิตสฺสาติ อนุปาลนลกฺขณ กิมิวาติ อาห อุปฺปลา-
ตฺยาทึ ฯ
ปวตีติ อุปฺปล ย ปุปฺผ อุทก ปวติ อิติ ตสฺมา ต
ปุปฺผ อุปฺปล กุวลย ฯ อุปุพฺโพ ปา ปาเน กาเล วตฺตมานาตีเต
ณฺวาทโยติ กโล กฺวจิ ธาตูติอาทินา กโลโป ปรเทฺวภาโว
ปสฺส ทฺวิตฺต ฯ อุปฺปล อาทิ เยส ปทุมาทีน ตานิ อุปฺปลาทีนิ ฯ
อนุปาเลตีติ อนุปาลก ย อุทก ฯ อนุปุพฺโพ ปาล รกฺขเน
สพฺพโต...วาติ ณฺวุ ฯ อุทกนฺติ ตฬากอุทก ทณฺฑคตชล วา ฯ
อุปฺปลาทีนีติ ปาลกนฺติ ปเท กมฺม ฯ อนุปาลกนฺติ อุทกนฺติ
ปทสฺส วิเสสน ฯ อุทกนฺติ อุปมา ฯ วิยาติ อุปมาโชตโก ฯ
[๔๒๐] กรณ กาโรติ การสทฺทสฺส ภาวสาธนตฺตมาห ฯ
เตน กโรติ นาฺ กรณเมวาติ ทีเปติ ฯ กร กรเณ ภาเว จ
ณโลปวุฑฺฒิ ฯ มนสฺมึ กาโรติ มนสิกาโร มนสิ อารมฺมณสฺส
กรณ ฯ เยน หิ อารมฺมเณ กริยติ อารมฺมเณนสฺส สโยชนโต
ตโต เอว เตน อารมฺมณมฺป มนสิ กริยตีติ มนสิกาโรติ
อลุตฺตสมาโส ฯ
มนสฺมนิ ฺติ กาโรติ ปเท อาธาโร ฯ กาโรติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
[๔๒๑] โส มนสิกาโร เจตโส...ลกฺขโณ ฯ อาหริยเต
อาหาโร ภาวสาธน ฯหร หรเณ วิสรุช...ณ ฯ สม
อภิ.๑๐๐
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 561
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 561

อาหาโร ฯ สมฺนฺนาหาโร กมฺมธารโย ฯ สม อาหาโร อิติ ิต ฯ

๑

ยวมทาทินา นาคโม ปรเทฺว นาสฺส ทฺวิตฺต ฯ สมนฺนาหาโร

ลกฺขณเมตสฺส มนสิการสฺสาติ สมนฺนา...ขโณ ฯ
โสติ ลิงฺคตฺโถ ฯ เจตโสติ อาหาราติ ปเท กมฺม ฯ
อารมฺมเณติ อาหาราติ ปเท อาธาโร ฯ สม...ขโณติ โสติ
ปทสฺส วิเสสน ฯ
[๔๒๒] ติณฺณ วิเสส ทีเปนฺโต วิตกฺโกตฺยาทิมาห ฯ
วิตกฺโก...สภาวตฺตา เต สมฺปยุตฺตธมฺเม ตตฺถ อารมฺมเณ ปกฺขิปนฺโต
วิย โหติ เจตนา...ธมฺเมป ตตฺถ อารมฺมเณ นิโยเชนฺตี
พลนายโก วิย โหติ มนสิกาโร...รถิ วิย อิติ เอว อย
เอเตส วิตกฺกเจตนามนสิการาน วิเสโสติ โยชนา ฯ
สห ชายนฺตีติ สหชาตา เย ธมฺมา ฯ สหชาตา จ เต
ธมฺมา จาติ สหชาตธมฺมา ฯ อภินิโรปยเต อภินิโรปน ฯ ภวน
ภาโว สนฺโต ภาโว สภาโว ฯ อภินิโรปน สภาโว ยสฺส
วิตกฺกสฺส โส อภิ...สภาโว อภินิโรปนสภาวสฺส ภาโว อภิ...
วตฺต ฯ ปกฺขิปตีติ ปกฺขิปนฺโต โย ชโน ฯ คหิยเต คหณ
อาลมฺพนสฺส คหณ อาล...หณ ฯ อารมฺมเณ อารุหณ อารุฬฺโห ฯ
อาปุพฺโพ รุห ชนเน ภาวกมฺเมสุ ต หนฺเตหิตฺยาทินา ตสฺส
โห หสฺส โฬ จ ฯ อารุฬฺโห ปกาโร เยส ธมฺมาน เต
ยถารุฬฺหา ฯ ธมฺเม นิโยเชนฺตีติ นิโยเชนฺตี ยา เจตนา ฯ
๑. สอนุอาปุพฺโพ หร หรเณติ ภเวยฺย ฯ
อภิ.๑๐๐
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 562
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 562

พล เสนาพฺยูห เนตีติ พลนายโก โย ชโน ฯ อารมฺมณสฺส

อภิมุข อารมฺมณาภิมุข ฉฏีตปฺปุริโส ฯ ปโยชิยเต ปโชยน
ภาวสาธน ฯ อารมฺมณาภิมุขสฺส ปโยชน อาร...ปโยชน ฯ
อา ภุโส การณาการณ ชานนฺตีติ อาชานิยา เย หยา อา
ภุโส...นนฺติ อิติ ตสฺมา เต หยา อาชานิยา ฯ อาปุพฺโพ า
ชานเน ตพฺพานิยาติ โยควิภาเคน กตฺตฺวตฺเถ อนิโย าสฺส
ชาชนฺนา ฯ ปโยเชตีติ ปโยชนโก โย สารถิ อสฺเส ปโยเชติ
อิติ ตสฺมา โส สารถิ ปโยชนโก ฯ ยุช โยเค สพฺพ...วาติ
ณฺวุ นุทาทีหิตฺยาทินา ณฺวุสฺส อนโก ฯ ปโยชนสารถิตฺยาป ฯ
สาเรตีติ สารถิ โย ชโน อสฺเส รถ สาเรติ วาเหติ อิติ
ตสฺมา โส ชโน สารถิ รถวาโห ฯ สร คติย กาเล
วตฺตมานาทิสุตฺเตน ถิปจฺจโย อฺเสุ จ ฯ ปโยชนโก จ โส
สารถิ จาติ ปโย...รถิ ฯ
วิตกฺโกติ โหตีติ ปเท กตฺตา ฯ สห...มานนฺติ โรปนาติ
ปเท กมฺม ฯ อารมฺมเณติ โรปนาติ ปเท อาธาโร ฯ อภิ...
ภาวตฺตาติ ปกฺขิ...วิยาติ ปเท เหตุ ฯ เตติ ปกฺขิปนฺโตติ ปเท
กมฺม ฯ ตตฺถาติ ปกฺขิปนฺโตติ ปเท อาธาโร ฯ ปกฺขิ...วิยาติ
วิตกฺโกติ ปทสฺส วิเสสน ฯ โหตีติ กตฺตุวาจก ฯ เจตนาติ
โหตีติ ปเท กตฺตา ฯ อตฺตนาติ นิโยเชนฺตีติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
อาล...เณนาติ อารุฬฺเหติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ ยถารุฬฺเหติ
อภิ.๑๐๐
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 563
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 563

ธมฺเมปติ ปทสฺส วิเสสน ฯ ธมฺเมปติ นิโยเชนฺตตี ิ ปเท กมฺม ฯ

ตตฺถาติ นิโยเชนฺตีติ ปเท อาธาโร ฯ นิโยเชนฺตีติ เจตนาติ
ปทสฺส วิเสสน ฯ พลนายโกติ อุปมา ฯ วิยาติ อุปมาโชตโก ฯ
มนสิกาโรติ ลิงฺคตฺโถ ฯ เตติ ปโยชนโตติ ปเท กมฺม ฯ
อารมฺม...ชนโตติ วิยาติ ปเท เหตุ ฯ อาชานิยานนฺติ ปโยชนกาติ
ปเท กมฺม ฯ ปโย...สารถีติ อุปมา ฯ วิยาติ อุปมาโชตโก ฯ
อิตีติ อยนฺติ ปทสฺส สรูป ฯ อยนฺติ วิเสโสติ ปทสฺส
ิวิเสสน ฯ เอเตสนฺติ วิเสโสติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ วิเสโสติ
ลิงฺคตฺโถ ฯ
[๔๒๓] อตฺตนา วุตฺต ติณฺณ ธมฺมาน วิเสส ทฬฺห กาตุ
อาจริยาน อนุสาสนวจน าเปนฺโต ธมฺมาน หิตฺยาทิมาห ฯ
หิ สจฺจ ธมฺมาน ตตยาถาว...วิภตฺตา อิติ เอว ภควติ สทฺธาย
สทฺทหิตฺวา อิเม ธมฺมา เอววิเสสา อิติ เอว โอกปฺเปตฺวา
อวธาเรตฺวา อุคฺคห...วเสน เตส ธมฺมาน สภาวสมธิคมาย
สภาวสฺส สมฺมาชานนตฺถ โยโค วายาโม ปุคฺคเลหิ กรณีโย
ตตฺถ ตตฺถ ตสฺมึ ตสฺมึ ธมฺเม วิปฺปฏิปชฺชนฺเตหิ วิปรีต
ชานนฺเตหิ ปุคฺคเลหิ สมฺโมโห น ปน อาปชฺชติ พฺโพ อิติ เอว
อย กถา เอตฺถ เอตสฺมึ วิเสสกถนาธิกาเร อาจริยาน อนุสาสนีติ
โยชนา ฯ
อภิ.๑๐๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 564
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 564

รสิตพฺโตติ รโส โย สภาโว ปณฺฑิเตน รสิตพฺโพ

วิฺาตพฺโพ อิติ ตสฺมา โส สภาโว รโส ผุสนาทิลกฺขณ ฯ
สสฺส อตฺตโน รโส สรโส จ ต ลกฺขณฺจาติ สรสลกฺขณ
ยาถาวฺจ ต สรสลกฺขณฺจาติ ยาถาวสรสลกฺขณ ต ต
ยาถาวสรสลกฺขณ ตตยาถาวสรสลกฺขณ กมฺมธารโย ฯ ภวน
ภาโว สนฺโต สวิชฺชมาโน ภาโว สภาโว ฯ วิภชฺชยึสูติ วิภตฺตา
เย ธมฺมา กมฺมสาธน ฯ สทฺทหน สทฺธา ฯ ปุพฺพกาเลติอาทินา
สทฺธสทฺทโต ตฺวา สพฺเพหิ ตูนาทีน โย ฯ เอว วิเสโส
อิเมส ธมฺมานนฺติ เอววิเสสา พหุพฺพิหิ ฯ โอกปฺเปตฺวาติ
อวปุพฺโพ กปฺป อวธารเณ ตฺวา ยถาคมมิกาโร อฺเสุ จ
โอ อวสฺส ฯ อุคฺคหณฺจ ปริปุจฺฉา จ อุคฺคหณปริปุจฺฉา ฯ
ตา อาทิ เยส ธารณาทีน ตานิ อุคคฺ ห...ทีนิ อุคฺคห...ทีน
วโส สมฺพชฺฌน อุคฺคห...วโส ฯ สมฺมา อธิคมน สมธิคโม
สภาวสฺส สมธิคโม สภาว...คโม ฯ ยุชฺชน โยโค ฯ กตฺตพฺโพติ
กรณีโย ฯ ปนสทฺโท วิเสสตฺโถ ฯ วิปรีต ปฏิปชฺชนฺติ ชานนฺตีติ
วิปฺปฏิปชฺชนฺตา เย ปุคฺคลา วิปรีต...อิติ ตสฺมา เต
ปุคฺคลา วิปฺป...ชนฺตา ฯ วิปฏิปุพฺโพ ปท คติย วตฺตมาเน
มานนฺตา ทิวาทิโต โย ยถากตฺตริ จ ฯ ภุส มุยหฺ น สมฺโมโห ฯ
สปุพฺโพ มุห เวจิตฺเต ภาเว จ ฯ อาปชฺชิยเตติ อาปชฺชิตพฺโพ
โย โมโห ฯ สิสฺสาน หิต อาจรนฺตีติ อาจริยา เย ปุคฺคลา ฯ
อภิ.๑๐๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 565
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 565

อนุสาสนฺติ เอตาย กถายาติ อนุสาสนี ฯ สาส อนุสิฏิมฺหิ

กตฺตุ...สุ จ ยุสฺส อโน นทาทิ ฯ
ธมฺมานนฺติ ลกฺขณนฺติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ ตต...ลกฺขณนฺติ
ปฏิวิชฺฌิตฺวาติ ปเท กมฺม ฯ สภาวโตติ ปฏิวชิ ฺฌิตวฺ าติ ปเท
ตติยาวิเสสน ฯ ปฏิวิชฺฌติ ฺวาติ วิภตฺตาติ ปเท ปุพพฺ กาลกิริยา ฯ
ภควตาติ วิภตฺตาติ ปเท กตฺตา ฯ เต ตาติ ธมฺมาติ ปทสฺส
วิเสสน ฯ ธมฺมาติ วิภตฺตาติ ปเท กมฺม ฯ อิตีติ สทฺธายาติ
ปเท อากาโร ฯ ภควตีติ สทฺธายาติ ปเท อาธาโร ฯ สทฺธายาติ
โอกปฺเปตฺวาติ ปเท ปุพพฺ กาลกิริยา ฯ เอววิเสสา อิเมติ ปททฺวย
ธมฺมาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ ธมฺมาติ ลิงฺคตฺโถ ฯ อิตีติ
โอกปฺเปตฺวาติ ปเท อากาโร ฯ โอกปฺเปตฺวาติ กรณีโยติ ปเท
ปุพฺพกาลกิริยา ฯ อุคฺค...วเสนาติ อธิคมายาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
เตสนฺติ สภาวาติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ สภาว...คมายาติ กรณีโยติ
ปเท สมฺปทาน ฯ โยโคติ กรณีโยติ ปเท กมฺม ฯ นาติ
ปฏิเสโธ ฯ ตตฺถ ตตฺถาติ วิปฺป...เตหีติ ปเท อาธาโร ฯ
วิปฺป...เตหีติ อาปชฺชิตพฺโพติ ปเท กตฺตา ฯ สมฺโมโหติ
อาปชฺชิตพฺโพติ ปเท กมฺม ฯ อิตีติ อยนฺติ ปทสฺส สรูป ฯ
อยนฺติ ลิงฺคตฺโถ ฯ เอตฺถาติ อนุสาสนีติ ปเท อาธาโร ฯ
อาจริยานนฺติ อนุสาสนีติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ อนุสาสนีติ อย
กถาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
อภิ.๑๐๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 566
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 566

[๔๒๔] ผสฺสาทโย เจตสิกา สพฺเพสมฺป...สาธารณา กสฺมา

นิยมโต เตสุ เอกูนนวุติจิตฺเตสุ อุปฺปชฺชนโต อิติ ตสฺมา
ผสฺสาทโย สตฺต เจตสิกา สพฺพ...นาม ฯ
ปสทฺโท อวยวาเปกฺโข ฯ เอเกน อูนา นวุติ เอกูนนวุติ
เอกูนนวุติ จ ตานิ จิตฺตานิ จาติ เอกูนนวุติจิตฺตานิ ฯ สมฺมา
ธารยนฺตีติ สาธารณา เย เจตสิกา สาธารณา ฯ สอาปุพฺโพ
ธร ธารเณ นนฺทาทีหิ ยูติ กมฺเม ยุ อนกา ยุณฺวูน รหาทิโต
โน ณ กฺวจิ โลป นิคฺคหิตโลโป ฯ นิยมน นิยโม ฯ
อุปฺปชฺชิยเต อุปฺปชฺชน ภาวสาธน ฯ สพฺพานิ จิตฺตานิ
สพฺพจิตฺตานิ สพฺพจิตฺตาน สาธารณา สพฺพจิตฺตสาธารณา ฯ
สพฺเพสมฺปติ เอกูน...จิตฺตานนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
เอกูน...ตานนฺติ สาธารณาติ ปเท สมฺปทาน ฯ สาธารณาติ
เจตสิกาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ นิยมโตติ อุปฺปชฺชนโตติ ปเท
ตติยาวิเสสน ฯ เตสูติ อุปฺปชฺชนโตติ ปเท อาธาโร ฯ อุปฺปชฺชนโตติ
สาธารณาติ ปเท เหตุ ฯ อิตีติ สพฺพ...นามาติ ปเท เหตุ ฯ
สพฺพ...นามาติ สฺา ฯ
[๔๒๕] อธิมุจฺจน อารมฺมณนิจฺฉยน อธิโมกฺโข ฯ
อธิมุจฺจิยเต อธิมุจฺจน ฯ อธิปุพฺโพ มุจ นิจฺฉเย นนฺทาทีหิ ยูติ
ภาเว ยุ วชาทีหิตฺยาทินา ขปจฺจโย โกเข จาติ จสฺส โก
อฺเสุ จ อุสฺโส ฯ
อภิ.๑๐๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 567
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 567

โส อธิโมกฺโข สนฺนิฏานลกฺขโณ อารมฺมเณ...วิย

อธิโมกฺโข ทฏพฺโพ ฯ
สนฺนฏิ  ิยเต สนฺนิฏ าน อารมฺมณสฺส สนฺนฏิ าน ลกฺขณ
ยสฺส อธิโมกฺขสฺส โส สนฺนิฏานลกฺขโณ ฯ จลน จโล นตฺถิ
จล เอตสฺส อธิโมกฺขสฺสาติ นิจฺจโล นิจฺจลสฺส ภาโว
นิจฺจลภาโว ฯ อินฺทติ เทเวสุ อิสฺสริย วตฺเตตีติ อนฺโท โย
เทโว ฯ อิทิ ปรมิสฺสริเย กฑฺยาทีหิ โก กโลโป นิคฺคหิตฺจ
วคฺคนฺต ฯ ขีลติ ชนาน คมน ปฏิฆาเฏตีติ ขีโล โย กณฺฏโก ฯ
ขิล ปฏิฆาเฏ สพฺพ...วาติ อ ฯ อินฺทสฺส สกฺกสฺส ขีโล
กณฺฏโก อินทฺ ขีโล ฯ
อารมฺมเณติ นิจฺจโลติ ปเท อาธาโร ฯ นิจฺจ...เวนาติ
ทฏพฺโตติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ อินทฺ ขีโลติ อุปมา ฯ วิยาติ
อุปมาโชตโก ฯ ทฏพฺโพติ กมฺมวาจก ฯ
[๔๒๖] วีราน ภาโว วิริย วา วีราน กมฺม วิริย
วา ย ธมฺมชาต ปุคฺคเลน วิธินา อีรยิตพฺพ ปวตฺเตตพฺพ อิติ
ตสฺมา ต ธมฺมชาต วิริย ฯ
อีรณ กมฺปน อีโร ฯ อีร กมฺปเน ภาเว จ ฯ วิคโต
อีโร กมฺปน เยหิ ปุคฺคเลหิ เต วีรา ปฺจมีพหุพฺพิหิ ฯ วีราติ
วตฺตพฺเพ กฺวจาทิสุตฺเตน รสฺส กตฺวา วิราติ วุตฺต ฯ ภาโวติ
ปุคฺคโล เยน ธมฺเมน วีโร นาม โหติ โส ธมฺโม ภาโว
อภิ.๑๐๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 568
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 568

นาม ฯ กตฺตพฺพนฺติ กมฺม ย ธมฺมชาต ปุคฺคเลน กตฺตพฺพ

อิติ ตสฺมา ต ธมฺมชาต กมฺม ฯ กมฺมนิ ปุคฺคโล เยน กมฺเมน
วีโร นาม โหติ ต วีราน กมฺม ฯ วิรยิ  ปนสฺส กมฺมสฺส
สาธกภาวโต กมฺมนฺติ วุตฺต ฯ ธมฺมวินิมุตฺต วา กิฺจิ กมฺม
นตฺถีติ วิริยเมว กมฺมภาเวน วุตฺต ฯ วาสทฺโท วิกปฺปตฺโถ ฯ
ณฺยตฺตตาทิสุตฺเต ตุสทฺเทน ณิโย ฯ วิสทฺทสฺส อเนกตฺถตฺตา
วิธินาติ วิวรติ ฯ วิธาน วิธิ ภาวสาธน ฯ วิปุพฺโพ ธา
กรเณ สฺาย ทาธาโต อี ฯ
วิธินาติ อีรยิตพฺพนฺติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ อีร คติย ฯ
คติ ปวตฺติ ตพฺพปจฺจโย จุราทิโต เณณยาติ ณย ยถาคมมิกาโร ฯ
อีรธาตุสฺส กถนสฺสาป วาจกตฺตา ปวตฺเตตพฺพนฺติ วิวรติ ฯ
อีรยิตพฺพ ปวตฺเตตพฺพนฺติ อีริย กมฺมสาธน ฯ อีร คติย
โณฺย จ ยถา...กาโร ฯ วิธินา อีริย วิริย ตติยาตปฺปุริโส ฯ
กฺวจาทินา อีการสฺส รสฺโส ฯ อุสฺสาโหติ เอเตน วิริยสทฺทสฺส
สุรภาวตฺถ นิวตฺเตติ ฯ อุสฺสาหน สหชาตาน อุปตฺถมฺภน
อุสฺสาโห ฯ อุปุพฺโพ สห สหเน ภาเว จ ฯ
[๔๒๗] โส อุสฺสาโห สห...ขโณ ฯ อุปตฺถมฺภิยเต
อุปตฺถมฺภน สหชาตาน โกสชฺชปกฺเข ปติตุ อทตฺวา วารณ
อนุพลปฺปทาน ฯ อุปตฺถมฺภน ลกฺขณเมตสฺสาติ อุปตฺถมฺภน-
ลกฺขโณ ฯ
อภิ.๑๐๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 569
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 569

สหชาตานนฺติ อุปตฺถมฺภนาติ ปเท กมฺม ฯ อุป...ขโณติ

โสติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
[๔๒๘] โส สหชาตาน...ขโณติ วุตฺตวจน ทฬฺห กโรนฺโต
วิริยวเสนาตฺยาทิมาห ฯ หิ สจฺจ วิริยวเสน วิริยสฺส วเสน
สมฺพชฺฌเนน เตส สหชาตาน โอ...น โหติ ฯ
วิริยสฺส วโส วิริยวโส ฯ หิสทฺโท ทฬฺหี ฯ อวลิยน
สสีทน โอลีนา ฯ วตฺตน ปวตฺตน วุตฺติ ฯ โอลีนา วุตฺติ เยส
เต โอลีนวุตตฺ ิโน โอลีนวุตฺตีน ภาโว โอลี...วุตฺติตา ฯ
วิริยวเสนาติ น โหตีติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ เตสนฺติ ตาติ
ปเท สมฺพนฺโธ ฯ โอลี...ติตาติ น โหตีติ ปเท กตฺตา ฯ
[๔๒๙] วิริยสฺส ลทฺธคุณ ทสฺเสติ เอวฺจาตฺยาทินา ฯ
เอวฺจ วิริยวเสน...น โหตีติ อตฺถ กตฺวา มนสิกรณโต อิมสฺส
วิริยสฺส วิตกฺกาทีหิ วิเสโส สุปากโฏ โหติ ฯ
วิตกฺกาทีหีติ อาทิสทฺเทน เจตนามนสิการาน คหณ ฯ
ทสฺสน กฏตีติ ปากโฏ โย วิเสโส ทสฺสน กฏติ คจฺฉติ อิติ
ตสฺมา โส วิเสโส ปากโฏ ฯ ปปุพฺโพ กฏ คติย สพฺพโต...
วาติ อ กฺวจาทิตฺยาทินา อุปสคฺคสฺส ทีโฆ ฯ ธาตฺวานุวตฺตโก
ปสทฺโท ฯ สุนฺทโร ปากโฏ สุปากโฏ ฯ
เอวฺจาติ กตฺวาติ ปเท กมฺม ฯ กตฺวาติ สุปากโฏติ
ปเท เหตุ ฯ อิมสฺสาติ วิเสโสติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ วิตกฺกาทีหีติ
อภิ.๑๐๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 570
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 570

วิเสโสติ ปเท อปาทาน ฯ วิเสโสติ โหตีติ ปเท ปกติกตฺตา ฯ

สุปากโฏติ โหตีติ ปเท วิกติกตฺตา ฯ
[๔๓๐] ฉนฺทน อารมฺมณสฺส อิจฺฉน ฉนฺโท ฯ ฉทิ
อิจฺฉาย กฑฺยาทีหิ โก กฺวจิ ธาตูติอาทินา กโลโป ฯ
นิคฺคหิตฺจ วคฺคนฺต ฯ ฉนฺโท กาโมติอาทีสุ ตณฺหาป ฉนฺโทติ
วุจฺจติ ฉนฺท ชเนติ วายมตีติอาทีสุ วิริยมฺปติ ตโต
นิวตฺตนตฺถ วุตฺต อาลมฺพเนน อตฺถิกตาติ ฯ อตฺโถ เอตสฺส
อตฺถีติ อตฺถโิ ก อตฺโถ ปโยชน เอตสฺส ปุคฺคลสฺส อตฺถิ อิติ
ตสฺมา โส ปุคฺคโล อตฺถิโก ฯ ทณฺฑาทิโต อิกอี ฯ อตฺถิกสฺส
ภาโว อตฺถิกตา ฯ
อาลมฺพเนนาติ อตฺถิกตาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ อตฺถิกตาติ
ลิงฺคตฺโถ ฯ
[๔๓๑] โส ฉนฺโท กตฺตุ กมฺยตาลกฺขโณ ฯ กตฺตุ กาเมตีติ
กตฺตุกาโม โย ปุคฺคโล ฯ กตฺตุกามสฺส ภาโว กตฺตุกมฺย
กตฺตุกมฺย เอว กตฺตุกมฺยตา กตฺตุกมฺยตา ลกฺขณ ยสฺส
ฉนฺทสฺส โส กตฺตุ...ลกฺขโณ ฯ กตฺตกุ ามตาลกฺขโณติป ฯ
[๔๓๒] กตฺตุ...ขโณติ วุตฺตวจน สาเธนฺโต อาห
ตถาตฺยาทึ ฯ ตถาหิ สจฺจ เอส เอโส ฉนฺโท เจตโส
อารมฺมณคฺคหเณ หตฺถปฺปสารณ วิย อิติ วุจฺจติ ฯ
อภิ.๑๐๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 571
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 571

ตถาหีติ ทฬฺหี ฯ อารมฺมณสฺส คหณ อาร...หณ ฯ

หสนฺตฺยเนนาติ หตฺโถ ฯ ชนา อเนน กเรน หสนฺติ อิติ ตสฺมา
โส กโร หตฺโถ ฯ หส หสเน สมาทีหิ ถมาติ ถ กฺวจิ
ธาตูติอาทินา สสฺส ต นเย ฯ หสนฺตยฺ เนนาติ วา หตฺโถ ฯ
หร หรเณ ฯ เสส ปุพฺพว ฯ ปสาริยเต ปสารณ หตฺถสฺส
ปสารณ หตฺถปฺปสารณ ฯ
เอโสติ วุจฺจตีติ ปเท กมฺม ฯ อาร...หเณติ ปสารณนฺติ
ปเท อาธาโร ฯ เจตโสติ คหเณติ ปเท กิริยาสมฺพนฺโธ ฯ
หตฺถ...ณนฺติ อุปมา ฯ วิยาติ อุปมาโชตโก ฯ อิตีติ วุจฺจตีติ
ปเท อากาโร ฯ วุจฺจตีติ กมฺมวาจก ฯ
[๔๓๓] กถมฺปน วตฺถุ วิสชฺชนวเสน ปวตฺตมานเจตนา-
สมฺปยุตฺโต ฉนฺโท อารมฺมเณน อตฺถิโก โหตีติ อาห
ทานวตฺถุตฺยาทึ ฯ ทานวตฺถุ...วเสน ปวตฺตกาเลป จ เอโส ฉนฺโท
วิสชฺชิตพฺเพน เตน ทาทนวตฺถุนา อตฺถิโกว ขิปตพฺพ...อิสฺสาโส
วิย ฯ
ทาตพฺพนฺติ ทาน ย วตฺถุ ชเนน ทาตพฺพ อิติ ตสฺมา
ต วตฺถุ ทาน อนฺนาทิวตฺถุ ฯ วสติ เอตฺถ ผล ตทายตฺตวุตฺติ-
ตายาติ วตฺถุ ฯ ทานเมว วตฺถุ ทานวตฺถุ ฯ วิสชฺชิยเต
วิสชฺชน ฯ ทานวตฺถุสฺส วิสชฺชน ทาน...ชน ทานวตฺถุวิสชฺชนสฺส
วโส สมฺพชฺฌน ทาน...วโส ฯ ฉนฺทสฺส ปวตฺตน ปวตฺต
อภิ.๑๐๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 572
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 572

ภาวสาธน ฯ ปวตฺตสฺส กาโล ปวตฺตกาโล ฯ ปสทฺโ? น

เกวล อารมฺมณคฺคหณวเสน ปวตฺติกาเล อารมฺมเณน อตฺถิโกติ
สมฺปณฺเฑติ ฯ จสทฺโท วากฺยารมฺโภ ฯ ว ิสชฺชิยเตติ วิสชฺชิตพฺพ
ย ทานวตฺถุ ฯ อตฺโถ เอตสฺส ฉนฺทสฺส อตฺถีติ อตฺถิโก ฯ
เอวสทฺโท อนตฺถิก นิวตฺเตติ ฯ ขิปยนฺตีติ ขิปตพฺพา เย อุสู ฯ
อุสนฺติ ฑาห กโรนฺตีติ อุสู เย สรา ฯ อุส ฑาเห
กาเลตฺยาทินา ณุ ฯ ขิปต พฺพา จ เต อุสู จาติ ขิปตพฺพอุสู ฯ
คหิยเต คหณ ฯ อตฺโถ เอตสฺส อิสฺสาสสฺส อตฺถีติ อตฺถโิ ก ฯ
อิสติ คจฺฉตีติ อิสุ สโร ฯ อิส คติย กาเล...ณฺวาทโยติ
ณุ ฯ อิสุ อสติ ขิปตีติ อิสฺสาโส โย ชโน ฯ อิสุปุพฺโพ
อส ขิปเน วิสรุช...ณ ณโลปวุฑฺฒิ สสฺส ทฺวิตฺต ฯ
ทาน...วเสนาติ ปวตฺตาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ ปว...เลป
จาติ อตฺถิโกติ ปเท กาลสตฺตมี ฯ เอโสติ ลิงฺคตฺโถ ฯ วิส...เพนาติ
เตนาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ เตนาติ อตฺถิโกติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
อตฺถิโกวาติ เอโสติ ปทสิส วิเสสน ฯ ขิป...อุสูนนฺติ คหเณติ
ปเท กมฺม ฯ คหเณติ อตฺถิโกติ ปเท อาธาโร ฯ อตฺถิโกติ อิสฺสาโสติ
ปทสฺส วิเสสน ฯ อิสฺสาโสติ อุปมา ฯ วิยาติ อุปมาโชตโก ฯ
[๔๓๔] โสภเณสุ ตทิตเรสุ จ เตหิ โสภเณหิ อิตเรสุ
อโสภเณสุ ปกาเรน...กิณฺณา วิปฺปกิณฺณา เจตสิกา อิติ
ตสฺมา เต เจตสิกา ปกิณฺณกา ฯ
อภิ.๑๐๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 573
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 573

วิปฺปกิณฺณสทฺทสฺส อาธาราเปกฺขตฺตา โสภ...สุ จาติ ปททฺวย

ปกฺขิตฺต ฯ สุภนฺตีติ โสภณา ยานิ จิตฺตานิ ฯ เตหิ โสภเณหิ
ิอิตรานิ อโสภณจิตฺตานิ ตทิตรานิ ฯ จสทฺโท โสภเณสุ จ ตทิ...
สุ จาติ โยเชตพฺโพ ฯ กิรนฺตีติ กิณฺณา เย เจตสิกา ฯ
กิร วิกิรเณ พุธ...กตฺตริ ตราทีหิ อิณฺโณ ฯ กิณฺณสทฺทสฺส
สุราพีชสฺสาป วาจกตฺตา วิปฺปกิณฺณาติ วิวรติ ฯ ปกาเรน
กิณฺณา ปกิณฺณา ตติยาตปฺปุริโส ฯ ปกิณฺณา เอว
ปกิณฺณกา ฯ สพฺพโตสทฺเทน กปจฺจโย ฯ
โสภ...สุ จาติ ปททฺวย กิณฺณาติ ปเท อาธาโร ฯ
ปกาเรนาติ กิณฺณาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ กิณณ ฺ า...กิณฺณาติ
เจตสิกาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ อิตีติ เหตุ ฯ
[๔๓๕] โสภณาเปกฺขาย โสภณาน อเปกฺขเนน อิตเร
อโสภณา อฺเ นาม อิตราเปกฺขาย อิตเรส อโสภณาน
อเปกฺขเนน โสภณา จ อฺเ นาม ฯ เตส โสภณาโสภณาน
สมานา สาธารณา เจตสิกา อิเม เจตสิกา อุทฺธจฺจสทฺธาทโย
วิย อกุสลาทิสภาวาเยว น อิติ ตสฺมา เจตสิกา อฺสมานาติ
โยชนา ฯ
อเปกฺขน อเปกฺขา ฯ โสภณาน ธมฺมาน อเปกฺขา
โสภณาเปกฺขา ฯ อิตเรส อโสภณาน อเปกฺขา อิตราเปกฺขา ฯ
จสทฺโท อิตเร จ โสภณา จาติ โยเชตพฺโพ ฯ สเมนฺตีติ สมานา
อภิ.๑๐๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 574
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 574

เย เจตสิกา ฯ อุทฺธจฺจฺจ สทฺธา จ อุทฺธจฺจสทฺธา อุทฺธจฺจสทฺธา

อาทิ เยส เจตสิกาน เต อุทฺธรจฺจสทฺธาทโย ฯ อาทิสทฺโท
ทวนฺทฺวโต ปรสฺมึ ปจฺเจก โยเชตพฺโพ อุทฺธจฺจาทิ สทฺธาทีติ ฯ
ตตฺถ ปเมนาทิสทฺเทน โมหาทีน เตรสนฺน อกุสลเจตสิกาน
คหณ ทุติเยนาทิสทฺเทน สตฺยาทีน จตุวีสติยา โสภณเจตสิกาน
คหณ ฯ กสฺมา ปน อุทฺธจฺจ ปม วุตฺต นนุ โมโห
อกุสลเจตสิกาน ปฏิปาฏิฏาเน ปม วุตฺโตติ ปุจฉฺ า ฯ สจฺจ
โมโห ปม วุตฺโต อุทฺธจฺจ ปน สพฺพากุสลสาธารณตฺตา เจว
อุทฺธจฺจสมฺปยุตฺตนฺติ วุตฺตตฺตา จ ปม วุตฺตนฺติ วิสชฺชน ฯ
อกุสโล อาทิ ยสฺส กุสลสฺส โส อกุสลาทิ ฯ อาทิสทฺเทน
กุสลภาวสฺส คหณ ฯ ภวน ภาโว อตฺตโน ภาโว สภาโว
อตฺตโน ปกติ ฯ อกุสลาทิ สภาโว เยส อฺสมานาน เต
อกุสลาทิสภาวา ฯ สภาวาเยวาติ เอวสทฺโท น อฺสภาวาติ
นิวตฺเตติ ฯ ยถา อุทฺธจฺจาทโย อกุสลสภาวาเยว น กุสลสภาวา
โหนฺติ น ตถา อิเม เจตสิกา อกุสลสภาวาเยว ยถา จ
สทฺธาทโย กุสลสภาวาเยว น อกุสลสภาวา โหนฺติ น ตถา
อิเม กุสลสภาวาเยว อถโข อิเม เตรส เจตสิกา อฺ-
สภาวาตฺยาธิปฺปาโย ฯ
โสภณาเปกฺขายาติ อฺเ นามาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
อิตเรติ สฺี ฯ อิตราเปกฺขายาติ อฺเติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
อภิ.๑๐๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 575
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 575

โสภณาติ สฺี ฯ อฺเ นามาติ สฺา ฯ เตสนฺติ

สมานาติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ สมานาติ เจตสิกาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
นาติ อกุ...เยวาติ ปเท ปฏิเสโธ ฯ อุทฺธจฺจสทฺธาทโยติ อุปมา ฯ
วิยาติ อุปมาโชตโก ฯ อกุ...เยวาติ อิเม เจตสิกาติ ปทสฺส
วิเสสน ฯ อิตีติ สภาวเหตุ ฯ อฺสมานาติ สฺา ฯ อฺเส
สมานา อฺสมานา จตุตฺถีตปฺปุริโส ฯ
[๔๓๖] โมโหติอาทินา เหฏา จิตฺตวิภาเค นิทฺทิฏานุกฺกเมน
เจตสิเก ทสฺเสตุ วุตฺตนฺติ เอว โมโหตฺยาทิวจนสฺส อนุสนฺธึ
าเปนฺโต เอวนฺตฺยาทิมาห ฯ เอว ตาว ปม สพฺพ...ธมฺเม
อุทฺทิสิตฺวา อิทานิ...ปนฺเน ธมฺเม ปม ตโต อกุสลธมฺมปริยา-
ปนฺนธมฺมโต โสภ...ปนฺเน จ ธมฺเม ทสฺเสตุ โมโหติอาทิ วจน
อาจริเยน วุตฺต ฯ
สพฺพจิตฺตสาธารณาน วโส สมฺพชฺฌน สพฺพ...วโส ฯ
ปกิณฺณกาน วโส ปกิ...วโส ฯ จสทฺโท สมุจฺจโย ฯ โสภโณ
จ อิตโร จ โสภเณตโร ฯ อิตโรติ อโสภโณ ฯ อตฺตโน
ภาโว ปกติ สภาโว ฯ โสภเณตโร สภาโว เยส เจตสิกาน
เต โสภเณตรสภาวา ฯ ตีหิ อธิกา ทส เตรส ฯ จิตฺตานิ
วิภชฺชิยนฺติ เอตฺถ ปริจฺเฉเทติ จิตฺตวิภาโค ฯ นิททฺ ิฏาน จิตฺตาน
อนุกฺกโม นิทฺทิฏานุกฺกโม ฯ อกุสลธมฺเมสุ ปริยาปนฺนา อกุ...
ปนฺนา ฯ โสภณธมฺเมสุ ปริยาปนฺนา โสก...ปนฺนา ฯ จสทฺโท
อภิ.๑๐๑
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 576
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 576

อกุสล...ปนฺเน จ โสภ...ปนฺเน จาติ โยเชตพฺโพ ฯ

อาทิสทฺเทน อหิริก...โสภณาติ เวทิตพฺพาติ วจนสฺส คหณ ฯ
เอวนฺติ อุทฺทิสิตฺวาติ ปเท นิทสฺสน ฯ ตาวาติ อุทฺทิสิตฺวาติ
ปเท กิริยาวิเสสน ฯ สพฺพ...วเสน จาติ ปททฺวย อุทฺทิสิตฺวาติ
ปเท ตติยาวิเสสน ฯ โสภ...ภาเว เตรสาติ ปททฺวย ธมฺเมติ
ปทสฺส วิเสสน ฯ ธมฺเมติ อุทฺทิสิตฺวาติ ปเท กมฺม ฯ
อุทฺทิสิตฺวาติ วุตฺตนฺติ ปเท ปุพฺพกาลกิริยา ฯ อิทานีติ วุตฺตนฺติ
ปเท กาลสตฺตมี ฯ เหฏาติ ปเท สามฺาธาโร ฯ
จิตฺตวิภาเคติ นิทฺทิฏาติ ปเท วิเสสาธาโร ฯ นิททฺ ิ...เมนาติ
ทสฺเสตุนฺติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ อกุ...ปนฺเน โสภ...ปนฺเน
จาติ ปททฺวย ทสฺเสตุนติ ปเท กมฺม ฯ ปมนฺติ ทสฺเสตุนฺติ
ปเท กิริยาวิเสสน ฯ ตโตติ ทสฺเสตุนฺติ ปเท อปาทาน ฯ
ทสฺเสตุนฺติ วุตฺตนฺติ ปเท สมฺปทาน ฯ โมโหติอาทีติ วุตฺตนฺติ
ปเท กมฺม ฯ
[๔๓๗] ยทิ ปน โมโหติอาทินา นิทฺทิฏานุกฺกเมน เจตสิเก
ทสฺเสตุ วุตฺต เอว วจเน สติ กสฺมา อเหตุกเจตสิกา วิสุ น
วุตฺตา นนุ เหฏา อเหตุกจิตฺตานิ วุตฺตานีติ โจทน มนสิกตฺวา
อเหตุเกตฺยาทิมาห ฯ อเหตุเก ปน จิตฺเต อาเว...นตฺถิ อิติ
ตสฺมา เต อเหตุกเจตสิกา วิสุ อาจริเยน น วุตฺตา ฯ
อภิ.๑๐๒
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 577
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 577

ปนสทฺโท วิเสสตฺโถ ฯ อกุสลโสภเณหิ อาเวณิกา จ เต

ธมฺมา จาติ อาเวณิกธมฺมา ฯ อเหตุเกติ นตฺถีติ ปเท อาธาโร ฯ
อเหตุกาติป ฯ ต น ยุตฺต ฯ อาเว...ธมฺมาติ นตฺถีติ ปเท
กตฺตา ฯ นตฺถีติ นิปาตกิริยา ฯ อิตีติ น วุตฺตาติ ปเท เหตุ ฯ
เตติ วุตฺตาติ ปเท กมฺม ฯ วิสุนฺติ กิริยาวิเสสน ฯ
[๔๓๘] โย สภาโว อารมฺมเณ มุยฺหติ อิติ ตสฺมา โส
สภาโว โมโห ฯ
อารมฺมเณติ มุยฺหตีติ ปเท อาธาโร ฯ มุห เวจิตฺเต
วิสรุช...ณ ฯ ปุคฺคลสฺส นิวตฺตนตฺถ อฺาณนฺติ วุตฺต ฯ น
าณ อฺาณ ฯ นสทฺโท ปฏิกฺเขปวาจโก ฯ
[๔๓๙] โส โมโห อาร...ขโณ ฯ ภวน ภาโว สนฺโต
ภาโว สภาโว วิชชฺ มานากาโร ฯ อารมฺมณสฺส สภาโว
อารมฺมณสภาโว อารมฺมณสภาวสฺส ฉาทน อาร...ฉาทน ต
ลกฺขณ อสฺสาติ อาร...ขโณติ ฯ
[๔๔๐] กสฺมา โมโห อารมฺมณ...ขโณติ วุตฺโต นนฺเวส
อารมฺมณ คเหตฺวา ปวตฺตีติ โจทน สนฺธายาห อารมฺมณิจฺจาทึ ฯ
หิ สจฺจ เอโส โมโห อาร...วตฺโตป ตสฺส อารมฺมณสฺส
ยถา...ปวตฺตติ ฯ
อารมฺมณสฺส คหณ อารมฺมณคฺคหณ อารมฺมณคฺคหณสฺส
วโส สมฺพชฺฌน อารมฺมณ...วโส อารมฺมณคฺคหณวเสน ปวตฺโต
อภิ.๑๐๒
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 578
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 578

อาร...วตฺโต ฯ ปสทฺโท โจทการุจิทีปโน ฯ หิสทฺโท ทฬฺหี ฯ

อนุรูโป สภาโว ยถาสภาโว ฯ ฉาทิยเต ฉาทน ยถาสภาวสฺส
ปฏิจฺฉาทน ยถา...ทน ยถาสภาวสฺส ปฏิจฺฉาทน เอว อากาโร
๑

ยถา...กาโร ฯ เอวสทฺโท ชานนาการ นิวตฺเตติ ฯ

อาร...วตฺโตปติ เอโสติ ปทสฺส วิเสสน ฯ เอโสติ
ปวตฺตตีติ ปเท กตฺตา ฯ ตสฺสาติ ยถาสภาวาติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ
ยถา...เรเนวาติ ปวตฺตตีติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
[๔๔๑] โย น หิริยติ น ลชฺชติ อิติ ตสฺมา โส
อหิริโก ฯ น หิริยตีติ ปทสฺสตฺถ ปากฏ กาตุ น ลชฺชตีติ
วตฺต ฯ นสทฺทุปปโท หิริ ลชฺชาย สพฺพ...วา ณฺวุ อโก
กฺวจิ ธาตูติอาทินา อการโลโป ธาตฺวนฺตสฺสาโลโป อตฺตนฺนสฺส
ตปฺปุริเส ฯ
[๔๔๒] ลภิตพฺพสรูป าเปนฺโต ปุคฺคโล...โห วาติ อาห ฯ
ธมฺมาน สมุโห ธมฺมสมุโห ฯ
อหิริกสฺส ภาโว ปวตฺตินิมตฺต อหิริกฺก ฯ อหิริก อิติ
ิต ฯ ณฺยตฺตตาทิสุตฺเตน ณฺย เตสณฺโณ โลป อวณฺโณ เย
โลปฺจ กสฺส ปรนยน ฯ อหิริกฺย อิติ รูป ฯ ยวตมิจฺจาทิสุตฺเต
การสทฺเทน กฺยสฺส โก ปรเทฺวภาโว าเน กสฺส ทฺวิตฺต สิ
สึ ฯ อหิริกกฺ นฺติ รูปสิทธฺ ิ ฯ
๑. ยถาสภาวปฏิจฺฉาทนนฺติ ภเวยฺย ฯ
อภิ.๑๐๒
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 579
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 579

[๔๔๓] อหิริกกฺ นฺติ วตฺตพฺเพ เอกสฺส กการสฺส โลปวเสน

อหิริกนฺติ วุตฺตนฺติ มนสิกตฺวา ตเทว อหิริกนฺติ อาห ฯ ตเทว
อหิริกฺก อหิริก ฯ เอวสทฺโท น อหิริกฺกโต ภินนฺ  อหิริกนฺติ
าเปติ ฯ เตสุ วุฑฺฒีอาทินา เอกสฺส กการสฺส โลโป ฯ
[๔๔๔] ย ธมฺมชาต น โอตฺตปฺปติ อิติ ตสฺมา ต
ธมฺมชาต อโนตฺตปฺป ฯ นสทฺทุปปโท อวปุพฺโพ ตป อุพฺเพเค ฯ
อุพฺเพโค ภิรุตา ฯ สพฺพ...วาติ อ โอ อว สเร สเร อน
ทฺวิตฺต ฯ
[๔๔๕] ตตฺถ เตสุ อหิริกอโนตฺตปฺเปสุ คูถโต อชิคุจฺฉโน
คามสูกโร วิย กาย...อหิรกิ  อคฺคิโต อนุตฺตาโส สลโภ วิย
ตโต กายทุจฺจริตาทิโต อนุตฺตาส...ตปฺป ฯ
ปฏิกูลตฺตา โคปยตีติ คูโถ ย วจฺจ ชเนน ปฏิ...ปยติ
อิติ ตสฺมา ต วจฺจ คูโถ กมฺมสาธน ฯ คุป โคปเน สมาทีหิ
ถมาติ ถ กฺวจิ ธาตูติอาทินา อุสฺส ทีโฆ ปโลโป จ ฯ
คายนฺติ เอตฺถาติ คาโม ชนา เอตฺถ อาวสเถ คายนฺติ อิติ
ตสฺมา โส อาวสโถ คาโม ฯ คา สทฺเท สมาทีหิ ถมาติ สูกโร
คามสูกโร ฯ ทุฏ จริต ทุจฺจริต กาเยน กต ทุจจฺ ริต
กายทุจฺจริต กายทุจฺจริต อาทิ เยส ทุจฺจริตาน ตานิ กาย-
ทุจฺจริตาทีนิ ฯ อาทิสทฺเทน วจีมโนทุจฺจริตาน คหณ ฯ
อภิ.๑๐๒
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 580
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 580

อชิคุจฺฉน ลกฺขณ ยสฺส ต อชิคุจฺฉนลกฺขณ ฯ กุฏิล คจฺฉตีติ

อคฺคิ โย ชาตเวโท ฯ อคฺค คติโกฏิลฺเล มุนาทีหิ จิ ฯ สลติ
คจฺฉตีติ สลโภ ปฏงฺโค ฯ สล คมเน กาเล วตฺตมานาทิสุตฺเตน
อภปจฺจโย ฯ สลฺลโภติป ฯ สลฺล คมเน ฯ อนุตฺตาส ลกฺขณ
ยสฺส ต อนุตฺตาสลกฺขณ ฯ
ตตฺถาติ นิทฺธารณ ฯ คูถโตติ อชิคุจฺฉโนติ ปเท อปาทาน ฯ
คามสูกโรติ อุปมา ฯ วิยาติ อุปมาโชตโก ฯ กาย...ทิโตติ
อชิคุจฺฉนาติ ปเท อปาทาน ฯ อชิ...ขณนฺติ อหิริกนฺติ ปทสฺส
วิเสสน ฯ อหิริกนฺติ ลิงฺคตฺโถ ฯ อคฺคิโตติ อนุตฺตาโสติ ปเท
อปาทาน ฯ สลโภติ อุปมา ฯ วิยาติ อุปมาโชตโก ฯ ตโตติ
อนุตฺตาสาติ ปเท อปาทาน ฯ อนุ...ขณนฺติ อโหตฺตปฺปนฺติ
ปทสฺส วิเสสน ฯ อโนตฺตปฺปนฺติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
[๔๔๖] อตฺตโน วุตตฺ วจน ปรวจเนน สาเธนฺโต อาห
เตนาหุตฺยาทึ ฯ เตน ตสฺมา โปราณา ชิคุ...ปาวกา อิติ อาหุ
ปาปา อหิริโก ปุคฺคโล น ชิคุจฺฉติ คูถา สูกโร อิว ปาปา
อโนตฺตาป ปุคฺคโล น ภายติ ปาวกา สลโภ วิย ฯ
เตนาติ อาหูติ ปเท เหตุ ฯ โปราณาติ อาหูติ ปเท
กตฺตา ฯ อหิริโกติ น ชิคจุ ฺฉตีติ ปเท กตฺตา ฯ ปาปาติ น
ชิคุจฺฉตีติ ปเท อปาทาน ฯ คูถาติ น ชิคุจฺฉตีติ ปเท อปาทาน ฯ
อิวาติ อุปมาโชตโก ฯ สูกโรติ กตฺตา ฯ อโนตฺตาปติ น
อภิ.๑๐๒
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 581
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 581

ภายตีติ ปเท กตฺตา ฯ สลโภติ น ภายตีติ ปเท กตฺตา ฯ

วิยาติ อุปมาโชตโก ฯ ปาวกาติ น ภายตีติ ปเท อปาทาน ฯ
อิตีติ อาหูติ ปเท อากาโร ฯ
[๔๔๗] อุทฺธจติตฺตสฺส ภาโว ปวตฺตินิมิตฺต อุทฺธจฺจ
อุทฺธจฺจ คจฺฉตีติ อุทฺธโต โย ปุคฺคโล ฯ อุปุพฺโพ หน คติย
พุธคมาทิตฺเถ กตฺตริ กฺวจิ ธาตูติอาทินา หสฺส โย นโลโป จ
วคฺเค โฆ ฯ อุทฺธจฺจนฺติ อุทฺธตสทฺทโต ณฺย ฯ
ต อุทฺธจฺจ จิตฺตสฺส...วิย จิตฺตสฺสาติ อวูปสมาติ ปเท
สมฺพนฺโธ ฯ อวูปสม ลกฺขณ ยสฺส อุทฺธจฺจสฺส ต อวู...
ขณ ฯ ปสฺส สนติ ปาเปตีติ ปาสาโณ โย อสฺมา ฯ
ปสฺสสทฺทุปปโท สน สมฺปตฺติย สพฺพ...วา อ กฺวจิ ธาตูติ-
อาทินา ปสฺส ปาเทโส นสฺส โณ จ ฯ อภิหนน ปหรณ
อภิฆาโต ฯ ภาวกมฺเมสุ ต ภาเว โต ฯ สมฺมาอุทฺธ ธุนาติ
คจฺฉตีติ สมุทฺธต ย ภสฺม ฯ สอุปุพฺโพ ธุ คติย พุธคมาทิตฺเถ
กตฺตริ ฯ ปาสาณสฺส อภิฆาต ปาสาณาภิฆาต ปาสาณาภิฆาเตน
สมุทฺธต ปาสา...ธต ฯ ภสฺสติ ปคฺฆรตีติ ภสฺม ฉาริกา ฯ
ภส ภสฺมิกรเณ สมาทีหิ ถมาติ ม ฯ ปาสาณาภิฆาตสมุทฺธตฺจ
ต ภสฺมฺจาติ ปาสา...ภสฺม ฯ ปาสา...ภสฺมนฺติ อุปมา ฯ
วิยาติ อุปมาโชตโก ฯ
อภิ.๑๐๒
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 582
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 582

[๔๔๘] โย สภาโว ลุพฺภติ อารมฺมเณ อภิคิชฺฌติ อิติ

ตสฺมา โส สภาโว โลโภ ฯ ลุภ คิทฺธมฺหิ วิส...ณ ฯ
โส โลโภ อารมฺมเณ...วิย ฯ อารมฺมเณติ อภิสงฺคาติ
ปเท อาธาโร ฯ อภิสฺชน ลคฺคน อภิสงฺค ฯ สช สงฺเค
ภาเว จ ฯ อภิสงฺค ลกฺขณ ยสฺส โส อภิ...ขโณ ฯ มกติ
จลตีติ มกโต๑ โย สตฺโต วานโร ฯ มก จลเน กาเล
วตฺตมานาทินา อโต ฯ มกโฏติป กฺวจิ ธาตูติอาทินา อโฏ ฯ
๑

อาลิมฺปตีติ อาเลโป โย รุกฺขนิยาโส อาลิมฺปติ อลฺลิยติ อิติ

ตสฺมา โส รุกฺขนิยาโส อาเลโป ฯ อาปุพฺโพ ลิป เลปเน
วิสรุช ฯ อาเลเป อภิสงฺโค มกโฏ มกฏาเลโป มชฺเฌโลป-
ตปฺปุริโส ฯ
[๔๔๙] เอตฺถ จ มกโฏ วิย โลโภ อาเลโป วิย
อารมฺมณ ทฏพฺพ มกฏสฺส อาเลเป อภิลคฺคน วิย โลภสฺส
อารมฺมเณ อภิลคฺคนนฺติ ทฺวินฺน วิเสส าเปนฺโต อาห
จิตฺตสฺสจฺจาทึ ฯ จิตฺตสฺส...อิติ เอว อย เอเตส ฉนฺทโลภาน
วิเสโส ฯ
อาลมฺพติ เว อาลมฺพิตุ กาเมตีติ อาลมฺพิตุกาโม โย
ปุคฺคโล ฯ อาลมฺพิตุกามสฺส ภาโว อาล...มตา อาลมฺพิตุกามตา
เอว มตฺต ปมาณ อาล...มตฺต ฯ อภิคิชฺฌิยเต อภิคิชฺฌน ฯ
๑. เยภุยฺเยน มกฺกโฏติ วลฺชิยติ ฯ
อภิ.๑๐๒
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 583
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 583

จิตฺตสฺสาติ กามตาติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ อาเล...มตฺตนฺติ

ฉนฺโทติ ปทสฺส สรูป ฯ ฉนฺโทติ ลิงฺคตฺโถ ฯ โลโภติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
ตตฺถาติ อภิคิชฺฌนนฺติ ปเท อาธาโร ฯ อภิคิชฺฌนนฺติ โลโภติ
ปทสฺส สรูป ฯ อิตีติ อยนฺติ ปทสฺส สรูป ฯ อยนฺติ วิเสโสติ
ปทสฺส วิเสสน ฯ เอเตสนฺติ วิเสโสติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ
วิเสโสติ ลิงคฺ ตฺโถ ฯ
[๔๕๐] ทิฏีติ ปทสฺส วจนตฺถสฺส วุตฺตตฺตา ทิฏิยา
ลกฺขณเมว ทสฺเสนฺโต อาห อิทเมวาตฺยาทึ ฯ อิทเมว วจน
สจฺจ อฺ วจน โมฆ อิติ มิจฺฉา...ทิฏิ ฯ
มิจฺฉา ตุจฺฉา อภินิวิสน มิจฺฉาภินิเวส มิจฺฉาภินิเวส
ลกฺขณ อสฺสา ทิฏิยาติ มิจฺฉา...ขณา ฯ
อิตีติ มิจฺฉาภินิเวสาติ ปเท นิทสฺสน ฯ มิจฉฺ า...ขณาติ
ทิฏีติ ปทสฺส วิเสสน ฯ ทิฏีติ ลิงคฺ ตฺโถ ฯ
[๔๕๑] นนุ าณมฺป ทิฏิ อิเมส โก วิเสโสติ
อาห าณ หีติอาทึ ฯ หิ สจฺจ าณ อารมฺมณ...ชานาติ
ทิฏิ...อิติ เอว อย เตส าณทิฏีน วิเสโส ฯ
หิสทฺโท ทฬฺหี ฯ สนฺโต ภาโว สภาโว สภาวสฺส อนุรปู 
ยถาสภาว ฯ น ยาถาภาโว อยาถาภาโว ฯ
าณนฺติ ชานาตีติ ปเท กตฺตา ฯ อารมฺมณนฺติ ชานาตีติ
ปเท กมฺม ฯ ยถา...วโตติ ชานาตีติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
อภิ.๑๐๒
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 584
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 584

ทิฏีติ คณฺหาตีติ ปเท กตฺตา ฯ ยถาสภาวนฺติ วิชหิตฺวาติ

ปเท กมฺม ฯ วิชหิตฺวาติ คณฺหาตีติ ปเท ปุพฺพกาลกิริยา ฯ
อยาถาวโตติ คณฺหาตีติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ อิตตี ิ อยนฺติ
ปทสฺส สรูป ฯ อยนฺติ วิเสโสติ ปทสฺส วิเสสน ฯ เตสนฺติ
วิเสโสติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ วิเสโสติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
[๔๕๒] โย ธมฺโม เสยฺโย...ทินา อากาเรน มฺติ
อภิมฺติ อิติ ตสฺมา โส ธมฺโม มาโน ฯ เสยฺโยหมสฺมีติ
อาทิ ยสฺส อาการสฺส โส เสยฺโยหมสฺมีติอาทิ ฯ อาทิสทฺเทน
สทิโสหมสฺมิ หีโนหมสฺมีติ อาการสฺส คหณ ฯ มาน มาเน
สพฺพ...วาติ อ ฯ
โส มาโน อุนฺน...ลกฺขโณ ฯ อุนฺนมน อุนนฺ ติ เสยฺยาทิวเสน
อุทฺธจฺจโต ทหนนฺติ อตฺโถ ฯ อุปุพโฺ พ นม นมเน อิตฺถิยมติยโว วา
คมขนาทินา ธาตฺวนฺตโลโป ทฺวิตฺต ฯ อุนฺนติ ลกฺขณ ยสฺส
มานสฺส โส อุนฺนติลกฺขโณ ฯ
[๔๕๓] ตเมว ทฬฺห กาตุ ตถาเหสตฺยาทิ วุตฺต ฯ ตถาหิ
สจฺจ เอส เอโส มาโน เกตุ....าโน อาจริเยน อฏาลินิย
วุตฺโต ฯ
กิตติ อุทฺธ คจฺฉตีติ เกตุ โย ธโช ฯ กิต วินโิ ยเค
หนาทีหิ ณุนุตโวติ ตุ อฺเสุ จ ฯ ก อุทก เอติ ชานาติ
เอเตนาติ วา เกตุ ชโน เอเตน ธเชน ก อุทก เอติ ชานาติ
อภิ.๑๐๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 585
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 585

อิติ ตสฺมา โส ธโช เกตุ ฯ กสทฺทุปปโท อิ คติย ฯ คติ

ชานน ฯ หนาทีหิ ตุ อฺเสุ จ อิสฺเส ฯ เกตุ วิยาติ
เกตุ โย อุฬารตมาทิภาโว เกตุ วิย อจฺจุคฺคตธโช วิย อิติ
ตสฺมา โส อุฬารตมาทิภาโว เกตุ อุปมาตทฺธิต ฯ เกตุภาว-
สงฺขาต เกตุ กาเมติ อิจฺฉตีติ เกตุกาม จิตฺต ฯ เกตุกาม
เอว เกตุกมฺย ฯ สกตฺเถ ณฺย ฯ เกตุกมฺยสฺส ภาโว เกตุกมฺยตา
มาโน ฯ เกตุกมฺยตา หุตฺวา ปจฺจุปฏาตีติ เกตุ...าโน โย
มาโน ฯ
เอโสติ วุตฺโตติ ปเท กมฺม ฯ เกตุ...าโนติ วุตฺโตติ
ปเท อากาโร ฯ
[๔๕๔] โย ธมฺโม อตฺตานฺจ ปรฺจ ทุสฺสติ อิติ
ตสฺสา โส ธมฺโม โทโส ฯ โส หิ ยสฺส สนฺตาเน อุปฺปนฺโน
ต เอกนฺเตน อนฺตมโส วิรูปภาวาปาทเนนป ทูเสติ ปร ปน
ทูเสติ วา มา วา หตฺเถน คหิตอสุจิ วิย ฯ ทุส อปติมฺหิ
วิส... ณ ฯ
โส โทโส จณฺฑิ...โส วิย ฯ จณฺฑิกฺก ลกฺขณ
อสฺสาติ จณฺฑิกฺกลกฺขโณ ฯ ปหริยิตถฺ าติ ปหโต โย สปฺโป
ชเนน ปหริยิตฺถ อิติ ตสฺมา โส สปฺโป ปหโต ฯ อาสุ สีฆ
วิส เอตสฺสาติ อาสีวิโส ฯ เตสุ วุฑฒ ฺ ีติอาทินา อุสฺสิ ฯ ปหโต
จ อาสีวิโส จาติ ปหตาสีวิโส ฯ
อภิ.๑๐๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 586
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 586

[๔๕๕] ยา ธมฺมชาติ อิสฺสติ อุสฺสุยติ อิติ ตสฺมา สา

ธมฺมชาติ อิสฺสา ฯ อิส อกฺขมเน อิตฺถิย...วาติ อ ปุน
อาปจฺจโย สสฺส ทฺวิตฺต ฯ
สา อิสฺสา ปร...ขณา ฯ สมฺมา วุทฺธึ ปชฺชนฺติ ปาปุณนฺติ
เอเตหิ อาวาสาทีหีติ สมฺปตฺติโย ฯ สปุพฺโพ ปท คติย อิตฺถยิ ม...วาติ
คุปาทีนฺจ ฯ ปเรส สมฺปตฺติโย ปรสมฺปตฺติโย ฯ อุสฺสยน
อสหน อุสฺสโุ ย ฯ ปรสมฺปตฺตีน อุสฺสุโย ปร...สุโย ปรสมฺปตฺติ-
อุสฺสุโย ลกฺขณเมตสฺสาติ ปร...ขณา ฯ
[๔๕๖] มจฺเฉรสฺส ปุคฺคลสฺส ภาโว ปวตฺตินิมิตฺต
มจฺฉริย ฯ มสติ อตฺตสมฺปตฺตีน มจฺเฉรติ นิคุยฺหตีติ มจฺเฉโร
โย ปุคฺคโล ฯ มสุ มจฺเฉเร กฺวิ จ กฺวโิ ลโป จ มสุสฺส
สุสฺสจฺเฉรจฺฉรา ฯ มจฺฉริยนฺติ มจฺเฉรสทฺทโต ตุสทฺเทน ฌิโย ฯ
เตสุ วุฑฺฒีติอาทินา เอการสฺส อ ฯ
[๔๕๗] วา อิท อจฺฉริย อฺเส ชนาน มา โหตุ
อิท อจฺฉริย มยฺหเมว โหตุ อิติ อากาเรน ปวตฺต ธมฺมชาต
มจฺฉริยนฺติ โยชนา ฯ
อา ภุโส จริย อจฺฉริย ฯ อาปุพฺโพ จร จรเณ กฺวิ จ
กฺวิโลโป อาปุพฺพจรสฺส จาติ จรสฺส จฉริยาเทโส รสฺส ฯ
มาติ โหตูติ ปเท ปฏิเสโธ ฯ อิทนฺติ อจฺฉริยนฺติ ปทสฺส
วิเสสน ฯ อจฺฉริยนฺติ โหตูติ ปเท กตฺตา ฯ อฺเสนฺติ โหตูติ
อภิ.๑๐๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 587
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 587

ปเท สมฺปทาน ฯ มยฺเหเมวาติ โหตูติ ปเท สมฺปทาน ฯ อิตีติ

ปวตฺตนฺติ ปเท อากาโร ฯ ปวตฺตนฺติ สฺี ฯ วาสทฺโท
วิกปฺโป ฯ มจฺฉริยนฺติ สฺา ฯ
[๔๕๘] มา อจฺฉริยนฺติ ปวตฺต ธมฺมชาต มจฺฉริย
ปริกปฺปตทฺธิต ฯ ต มจฺฉริย อตฺตโน...ขณ ฯ สมฺปตฺติยา
นิคุยฺหน สมฺปตฺตินิคุยฺหน ฯ อาวาสาทิสมฺปตฺตินิคุยฺหน ลกฺขณเม-
ตสฺสาติ สมฺป...ขณ ฯ อตฺตโนติ สมฺปตฺตีติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ
อตฺตสมฺป...ณนฺติป ฯ กุจฺฉิต ปุคฺคเลน กต อิติ ตสฺมา
กุกต กุปุพฺพกมฺมธารโย ฯ
[๔๕๙] ต กตมนฺติ อาห กตาตฺยาทึ ฯ กตฺจ อกตฺจ
กตากต ฯ ทุฏุ จริต ทุจฺจริต ฯ สุฏุ จริต สุจริต ฯ
ทุจฺจริตฺจ สุจริตฺจ ทุจฺจริตสุจริต ฯ กตากตนฺติ ทุจฺจ...ริตนฺติ
ปทสฺส วิเสสน ฯ ทุจฺจริตนฺติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
[๔๖๐] กต ทุจฺจริต กุกต นาม โหตุ อกต ปน
สุจริต กถ กุกต นามาติ โจทน สนฺธายาห อกตมฺปตฺยาทึ ฯ
หิ สจฺจ อกตมฺป กมฺม กุกต อิติ ชนา โวหรนฺติ กเถนฺติ
กถ ย กมฺม มยา อกต ต กมฺม กุกต อิติ โวหรนฺตีติ
โยชนา ฯ
อปสทฺโท กต สมฺปณ  ฺเฑติ ฯ หิสทฺโท ทฬฺหี ฯ อกตมฺปต ิ
โวหรนฺตีติ ปเท กมฺม ฯ กุกตนฺติ โวหรนฺตีติ ปเท อากาโร ฯ
อภิ.๑๐๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 588
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 588

ยนฺติ อกตนฺติ ปเท กมฺม ฯ มยาติ อกตนฺติ ปเท กตฺตา ฯ

ตนฺติ สฺี ฯ กุกตนฺติ สฺา ฯ อิตีติ โวหรนฺตีติ ปเท
อากาโร ฯ
[๔๖๑] กตากต ทุจฺจริตสุจริต กุกต นามาติ วตฺวา อิธ
จิตฺตุปฺปาโทป กุกตนฺติ าเปนฺโต อาห อิธ ปนตฺยาทึ ฯ อิธ
ปน อกุสลเจตสิกาธิกาเร กตากต...โท กุกต นาม ฯ
ปนสทฺโท วิเสสตฺโถ ฯ อุปฺปชฺชิตฺถาติ อุปปฺ นฺโน โย
จิตฺตุปฺปาโท ฯ ทุจฺจริตสุจริตสฺส อนุโสจนวเสน วิรูปสรณ
วิปฺปฏิสาโร ฯ ปฏิสทฺโท ธาตฺวานุวตฺตโก ฯ สร สรเณ
ภาเว จ ฯ จิตฺต เอว อุปฺปาโท จิตฺตุปฺปาโท วิปปฺ ฏิสาโร ฯ
เอว จิตฺตุปฺปาโท วิปฺปฏิ...ปาโท ฯ ครหิตพฺพโต กุจฺฉิต กต
กุกต ฯ
อิธาติ กุกตนฺติ ปเท อาธาโร ฯ กตากตนฺติ อารพฺภาติ
ปเท กมฺม ฯ อารพฺภาติ อุปฺปนฺโนติ ปเท สมานกาโล ฯ
อุปฺปนฺโนติ วิปฺป...ปาโทติ ปทสฺส วิเสสน ฯ วิปปฺ ...ปาโทติ
สฺี ฯ กุกตนฺติ สฺา ฯ
[๔๖๒] ตสฺส กุกตสฺส ภาโว ปวตฺตินิมิตฺต กุกฺกุจฺจ ฯ
กุกตสทฺทโต ณฺย ยวตมิจฺจาทินา ตฺยสฺส โจ ทฺวิตฺต เตสุ
วุฑฺฒีติอาทินา อสฺสุ ฯ
อภิ.๑๐๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 589
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 589

ต กุกฺกจุ ฺจ กตา...ขณ ฯ กตากตฺจ ต ทุจฺจริต-

สุจริตฺจาติ กตา...ริต ฯ กตา...ริตสฺส อนุโสจน อนุตาปน
กตา...จน กตา...จน ลกฺขณเมตสฺส กุกฺกุจฺจสฺสาติ กตา...ขณ ฯ
[๔๖๓] ถินน จิตฺตสฺส สงฺโกปน๑ ถีน ภาวสาธน ฯ
ถินธาตุ สงฺโกปเน๑ สพฺพ...วาติ อ กฺวจิ ธาตูติอาทินา อิสฺส
ทีฆตฺต ฯ อนุ...ภาโว ฯ อุสฺสาหิยเต อุสฺสาหน ภาวสาธน ฯ
นตฺถิ อุสฺสาหน ยสฺส ถีนสฺส ต อนุสฺสาหน ฯ อวสีทตีติ อวสีทน
ย ถีน ฯ อนุสฺสาหนฺจ ต อวสีทนฺจาติ อนุ...สีทน
อนุสฺสาหนาวสีทนสฺส วโส สมฺพชฺฌน อนุ...วโส ฯ สหนติ
สงฺโกปตีติ๑ สหต ย จิตฺต ฯ หน สงฺโกปเน พุธ...กตฺตริ ฯ
๑

ภวนฺติ พุทฺธิสทฺทา เอตสฺมา นิมิตฺตโตติ ภาโว ถีน ฯ สหตสฺส

จิตฺตสฺส ภาโว สหตภาโว ฯ
อนุ...วเสนาติ สหตาติ ปเท กิรยิ าวิเสสน ฯ สหตภาโวติ
ลิงฺคตฺโถ ฯ
[๔๖๔] มิทฺธน จิตฺตสฺส สติวิหนน มิทฺธ ภาวสาธน ฯ
มิธ สติวิหนเน ภาวกมฺเมสุ ต ธฒภเหหิ ธฒา จ หจตุตฺ-
ถานมนฺตาน โท เธ จ ฯ สมตฺเถตีติ สมตฺถ ย จิตฺต ฯ
สมตฺถสฺส ภาโว สามตฺถิย วิคต สามตฺถิย เอตสฺมา จิตฺตสฺมาติ
วิคตสามตฺถิย วิคตสามตฺถิยสฺส จิตฺตสฺส ภาโว วิคต...ยตา ฯ
วิค...ยตาติ ลิงฺคตฺโถ ฯ
๑. อนุกฺกเมน สงฺโกจน...สงฺโกจเน..สงฺโกจติ...สงฺโกจเนติ มฺามิ ฯ
อภิ.๑๐๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 590
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 590

[๔๖๕] กามฺจ ถีนมิทฺธ อกมฺมฺสภาวเมว เตส ปน

วิเสโส อตฺถิ ตสฺมา เตส วิเสส าเปนฺโต อาห ตตฺถ-
ตฺยาทึ ฯ ตตฺถ เตสุ ถีนมิทฺเธสุ ถีน จิตฺตสฺส...เวทนาทิกฺขนฺธตฺ-
ตยสฺส อกมฺมฺตาลกฺขณ อิติ อย เอเตส ถีนมิทฺธาน วิเสโสติ
โยชนา ฯ
กมฺมนิ สาธุ กมฺมฺ น กมฺมฺ อกมฺมฺ จิตฺต
อกมฺมฺสฺส ภาโว อกมฺมฺตา อกมฺมฺตา ลกฺขณ
ยสฺส ถีนสฺส ต อกมฺม...ขณ ฯ เวทนา อาทิ เยส สฺาทีน
เต เวทนาทโย เวทนาทโย จ เต ขนฺธา จาติ เวทนาทิกฺขนฺธา
เวทนาทิกฺขนฺธาน ตย เวท...ตย ฯ
ตตฺถาติ นิทฺธารณ ฯ ถีนนฺติ ลิงฺคตฺโถ ฯ จิตฺตสฺสาติ
อกมฺมฺตาติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ อก...ขณนฺติ ถีนนฺติ ปทสฺส
วิเสสน ฯ มิทฺธนฺติ ลิงฺคตฺโถ ฯ เวท...ยสฺสาติ อกมฺมฺตาติ
ปเท สมฺพนฺโธ ฯ อิตีติ อยนฺติ ปทสฺส สรูป ฯ อยนฺติ
วิเสโสติ ปทสฺส วิเสสน ฯ เอเตสนฺติ วิเสโสติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ
วิเสโสติ ลิงคฺ ตฺโถ ฯ
[๔๖๖] ตเมว ปาลิยา สาเธนฺโต ตถาหิตฺยาทิมาห ฯ
ตถาหิ สจฺจ ปาลิย ตตฺถ...อาทินา นเยน อิเมส ถีนมิทฺธาน
นิทฺเทโส ปวตฺโตติ โยชนา ฯ
อภิ.๑๐๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 591
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 591

ตถาหีติ ทฬฺหีกรณตฺเถ นิปาโต ฯ ปาลิยนฺติ ธมฺมสงฺคณิ-

ปาลิย ฯ ตตฺถ เตสุ ถีนมิทฺเธสุ ถีน กตม จิตฺตสฺส ยา
อกลฺยตา อกมฺมฺตา อตฺถิ สา อกลฺยตา อกมฺมฺตา ถีน
ตตฺถ เตสุ ถีนมิทฺเธสุ มิทฺธ กตม กายสฺส ยา อกลฺยตา
อกมฺมฺตา อตฺถิ สา อกลฺยตา อกมฺมฺตา มิทฺธนฺติ
โยชนา ฯ
ปาลิยนฺติ ปวตฺโตติ ปเท อาธาโร ฯ ตตฺถาติ นิทฺธารณ ฯ
กตมนฺติ ปุจฺฉา ฯ ถีนนฺติ นิทฺธารณิย ฯ ยาติ อก...ตาติ
ปทสฺส วิเสสน ฯ จิตฺตสฺสาติ ตาติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ อก...
ตาติ อตฺถีติ ปเท กตฺตา ฯ
[๔๖๗] กลิยติ สงฺขิยตีติ กลฺย ย จิตฺต ฯ กล สงฺขาเน ฯ
อลกลสเรหิ ลยาติ ลปจฺจโย ฯ กลฺลนฺติป ฯ น กลฺย อกลฺย
อกลฺยสฺส จิตฺตสฺส ภาโว อกลฺยตา ฯ อกมฺมฺตาติ ปุริมปทสฺส
เววจน ฯ
ตตฺถาติ นิทฺธารณ ฯ กตมนฺติ ปุจฺฉา ฯ มิทฺธนฺติ
นิทฺธารณิย ฯ ยาติ อถ...ตาติ ปทสฺส วิเสสน ฯ กายสฺสาติ
ตาติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ อก...ตาติ อตฺถีติ ปเท กตฺตา ฯ
อิตีติ อาทินาติ ปเท นิทสฺสน ฯ อาทินาติ ปวตฺโตติ ปเท
กรณ ฯ อิเมสนฺติ นิทฺเทโสติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ นิทฺเทโสติ
ปวตฺโตติ ปเท กตฺตา ฯ ปวตฺโตติ กตฺตุวาจก ฯ
อภิ.๑๐๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 592
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 592

[๔๖๘] กายสฺสาติ วจนสฺส ภควตา สามฺเน วุตฺตตฺตา

มิทฺธสฺส รูปภาโวป อาปชฺชตีติ โจทโก โจเทสฺสติ ตสฺมา
โจทน ปติฏ เปนฺโต อาห นนุ จาตฺยาทึ ฯ นนุ จ โจเทมิ
โทส อาโรเปมิ อห กายสฺสาติ...ตา มิทฺธ อิติ ตสฺมา
ตสฺส มิทฺธสฺส รูปภาโว รูปนฺติ กามมฺป อิติ โจทนา ฯ
รูปฺปตีติ รูป โย กาโย ฯ กจฺฉิตา เกสาทโย อยนฺติ
ปวตฺตนฺติ เอตฺถ สรีเรติ กาโย ฯ รูป เอว กาโย รูปกาโย ฯ
อปสทฺโท น เกวล เวทนาทิกฺขนฺธตฺตยสฺส อกมฺมฺตาติ
สมฺปณฺเฑติ ฯ รูป อิติ ภาโว นาม รูปภาโว ฯ อปสทฺโท
น เกวล อรูปภาโวติ สมฺปณฺเฑติ
นนุ จาติ นิปาโต ฯ กายสฺสาติ วจนโตติ ปทสฺส สรูป ฯ
วจนโตติ มิทฺธนฺติ ปเท เหตุ ฯ รูปกายสฺสาปติ ตาติ ปเท
สมฺพนฺโธ ฯ อกมฺมฺตาติ สฺี ฯ มิทฺธนฺติ สฺา ฯ
อิตีติ อาปชฺชตีติ ปเท เหตุ ฯ ตสฺสาติ ภาโวติ ปเท
สมฺพนฺโธ ฯ รูปภาโวปติ อาปชฺชตีติ ปเท กตฺตา ฯ อิตีติ
โจทนาติ ปทสฺส สรูป ฯ
[๔๖๙] นาปชฺชติตฺยาทิ ปริหาโร ฯ ตสฺส มิทฺธสฺส รูปภาโว
นาปชฺชติ กสฺมา ตตฺถ ตตฺถ ตสฺมึ ตสฺมึ อฏกถาทิเก
ปกรเณ อาจริเยติ...เนว มิทฺธสฺส อสฺส รูปภาวสฺส ปฏิก-ฺ
ขิตตฺตา ฯ
อภิ.๑๐๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 593
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 593

ตตฺถ ตตฺถาติ ตสฺมึ ตสฺมึ ปกรเณ ฯ อฏสาลินิย ฏีกาย

อภิธมฺมาวตาราทีสุ จาติ อตฺโถ ฯ อาจริเยหีติ อฏกถาจริยาทีหิ
อาจริเยหิ ฯ อานยิตฺถาติ อานีต ย ปกรณ กมฺมสาธน ฯ
กโรนฺติ เอเตนาติ การณ อาจริยา มิทฺธรูปปฏิกฺขิปน เอเตน
เหตุนา กโรนฺติ อิติ ตสฺมา ต เหตุ การณ ฯ อานีตฺจ ต
การณฺจาติ อานีตการณ เต อทฺธา มนสิ สมฺพทุ ฺโธ นตฺถิ
นีวรณาวาติ จ ถีนมิทฺธนีวรณ อวิชชฺ านีวรเณน นีวรณฺเจว
นีวรณสมฺปยุตฺตนฺติ สมฺปยุตฺตวจนโต จาติอาทิก ฯ
อานีตการณสฺส วโส สมฺพชฺฌน อา...วโส ฯ เอวสทฺโท น
อฺเน การเณนาติ าเปติ ฯ ปฏิกขฺ ิตฺตสฺส มิทฺธรูปสฺส ภาโว
ปฏิกฺขิตฺตตฺต ฯ
ตตฺถ ตตฺถาติ ปฏิกขฺ ิตฺตตฺตาติ ปเท อาธาโร ฯ อาจริเยหีติ
อานีตปฏิกฺขิตฺตตฺตาติ ปททฺวเย กตฺตา ฯ อานี...เนวาติ ปฏิก-ฺ
ขิตฺตตฺตาติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ อสสาติ ตาติ ปเท สมฺพนโธ ฯ
ปฏิกฺขิตฺตตฺตาติ นาปชฺชตีติ ปเท เหตุ ฯ
[๔๗๐] อตฺตนา วุตฺตวจน ทฬฺห กโรนฺโต อาห ตถาหิตฺยาทึ ฯ
ตถาหิ สจฺจ มิทฺธ...ปตฺถ เตส มิทฺธวาทีน วาทนิกฺเขปปุพฺพก
วจน อฏ...พหุธา อาจริยา วิตฺถาเรนฺติ ฯ
ตถาหีติ ทฬฺหีกรณตฺเถ นิปาโต ฯ มิทฺธ รูปนฺติ วทนฺติ
สีเลนาติ มิทฺธวาทิโน เย ปุคฺคลา ฯ อถวา ฯ วทน วาโท ฯ
อภิ.๑๐๓
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 594
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 594

มิทฺธ รูปนฺติ ปวตฺโต วาโท มิทฺธวาโท มิทฺธวาโท เยส

ปุคฺคลาน เต มิทฺธวาทิโน ฯ ทณฺฑาทิโต อิก อี ฯ มิทฺธวาทีน
มต มิทฺธวาทิมต ฯ ปฏิกฺขิปน ปฏิกเฺ ขโป มิทฺธวาทิมตสฺส
ปฏิกฺเขดป มิทฺธวาทิมตปฏิกฺเขโป ฯ นิกฺขิปน ปน นิกฺเขโป มิทฺธ
รูปนฺติ วาทสฺส นิกฺเขโป วาทนิกฺเขโป วาทนิกฺเขโป ปุพฺโพ
เอตสฺมา วจนโตติ วาทนิกฺเขปปุพฺพก วจน ฯ อฏกถา อาทิ
เยส ปกรณาน ตานิ อฏกถาทีนิ ฯ อฏกถาติ ธมฺมสงฺคาหฏ-
กถา ฯ อาทิสทฺเทน ตฏฏีกาภิธมฺมาวตาราทีน คหณ ฯ
ตถาหีติ นิปาโต ฯ มิทฺธ...ปตฺถนฺติ วิตฺถาเรนฺตีติ ปเท
สมฺปทาน ฯ เตสนฺติ วาทาติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ วาท...พกนฺติ
วิตฺถาเรนฺตีติ ปเท กมฺม ฯ อฏ...ทีสตู ิ วิตฺถาเรนฺตีติ ปเท
อาธาโร ฯ พหุธาติ วิตฺถาเรนฺตีติ ปเท ตติยาวิเสสน ฯ
อาจริยาติ วิตฺถาเรนฺตีติ ปเท กตฺตา ฯ
[๔๗๑] อย ปน เอตฺถ มิทฺธกถนาธิกาเร สงฺคโห อาจริเยหิ
วิตฺถาริตพฺพวจนสฺส สงฺคหณ ฯ
อยนฺติ ลิงฺคตฺโถ ฯ ปนสทฺโท วิเสสตฺโถ ฯ เอตฺถาติ
สงฺคโหติ ปเท อาธาโร ฯ สงฺคโหติ อยนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ
[๔๗๒] เกจิ ปุคฺคลา มิทฺธมฺป รูปนฺติ วทนฺติ เอต
วจน น ยุชชฺ ติ กสฺมา ปหาตพฺเพสุ อกุสลธมฺเมสุ มิทฺธสฺส
ภควตา วุตฺตตฺตา กามจฺฉนฺทาทโย วิยาติ โยชนา ฯ
อภิ.๑๐๔
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 595
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 595

มิทฺธมฺปติ อปสทฺโท น เกวล มิทฺธ อรูปนฺติ สมฺปณ-ฺ

เฑติ ฯ ปชหนิยาติ ปหาตพฺพา เย อกุสลธมฺมา ทสฺสนภาวนาหิ
ปชหนิยา อิติ ตสฺมา เต อกุสลธมฺมา ปหาตพฺพา ฯ
วุจฺจิตฺถาติ วุตฺต ย มิทฺธ ภควตา วุจฺจิตฺถ อิติ ตสฺมา ต
มิทฺธ วุตฺต ฯ กามจฺฉนฺโท...อาทิ เยส พฺยาปาทาทีน เต
กามจฺฉนฺทาทโย ฯ
เกจีติ วทนฺตีติ ปเท กตฺตา ฯ มิทฺธมฺปติ วทนฺตีติ ปเท
กมฺม ฯ อิตตี ิ รูปนฺติ ปเท อากาโร ฯ เอตนฺติ น ยุชฺชตีติ
ปเท กตฺตา ฯ ปหาตพฺเพสูติ วุตฺตตฺตาติ ปเท อาธาโร ฯ
วุตฺตตฺตาติ น ยุชฺชตีติ ปเท เหตุ ฯ กามจฺฉนฺทาทโยติ อุปมา ฯ
วิยาติ อุปมาโชตโก ฯ
[๔๗๓] ปหาตพฺเพสุ...วิยาติ วุตฺตวจน ทฬฺห กโรนฺโต
อาห ปหาตพฺเพสุตฺยาทึ ฯ หิ สจฺจ ปหาตพฺเพสุ นีวรเณสุ
เอต มิทฺธ ภควตา อกฺขาต รูปนฺตุ ทสฺสนาทินา ปหาตพฺพ
ภควตา น อกฺขาตนฺติ โยชนา ฯ
ปหาตพฺเพสูติ นีวรเณสูติ ปทสฺส วิเสสน ฯ เอตนฺติ
อกฺขาตนฺติ ปเท กมฺม ฯ นีวรเณสูติ อกฺขาตนฺติ ปเท อาธาโร ฯ
หิสทฺโท ทฬฺหี ฯ รูปนฺติ อกฺขาตนฺติ ปเท กมฺม ฯ ตุสทฺโท
วิเสสตฺโถ ฯ นาติ อกฺขาตนฺติ ปเท ปฏิเสโธ ฯ ปหาตพฺพนฺติ
น อกฺขาตนฺติ ปเท อากาโร ฯ ทสฺสนาทินาติ ปหาตพฺพนฺติ
ปเท ตติยากตฺตา ฯ
อภิ.๑๐๔
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 596
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 596

[๔๗๔] นิพฺพาน ปสฺสตีติ ทสฺสน โสตาปตฺติมคฺโค ฯ

ทสฺสน อาทิ ยสฺสา ภาวนาย สา ทสฺสนาทิ ฯ รูปสฺส ปเหยฺย-
ภาวเลส ทีเปตฺวา ต ปริหริตุ น ตุยหฺ ตฺยาทิมาห ฯ ภิกฺขเว
รูป ตุยฺห ตุมฺหาก น สนฺตก ตุมฺเห เอต รูป ปชหถ อิติ
เอว ปาโต วจนโต รูปสฺส ปเหยฺย...เลโสป ยตฺถ ยสฺส
ปาลิย ทิสฺสติ ตตฺถ ตสฺส ปาลิย ตพฺพิ...หานิ ภควตา
ปกาสิตาติ โยชนา ฯ
นาติ ปฏิเสโธ ฯ ตุยฺหนฺติ สนฺตกนฺติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ
ภิกฺขเวติ อาลปน ฯ รูปนฺติ ลิงฺคตฺโถ ฯ เอตนฺติ ปชหถาติ
ปเท กมฺม ฯ อิตีติ ปาโตติ ปเท นิทสฺสน ฯ ปาโตติ
ทิสฺสตีติ ปเท เหตุ ฯ ปริยเต ปาโ ภาวสาธน ฯ ป
วิยตฺติย วาจาย ภาเว จ ฯ ปเห...เลโสปติ ทิสฺสตีติ ปเท
กตฺตา ฯ
ปชหิตพฺพนฺติ ปเหยฺย ย รูป ปชหิตพฺพ อิติ ตสฺมา
ต รูป ปเหยฺย ฯ ปปุพฺโพ หา จาเค โณฺย จ ฯ
วทมทาทินา อากาเรน สห ยสฺส เอยฺยาเทโส ฯ ปเหยฺยสฺส
ภาโว ปเหยฺยภาโว ฯ ลิสน อลฺลิยน เลโส ภาวสาธน ฯลิส
เลสเน ภาเว จ ฯ ปเหยฺยภาวสฺส เลโส ปเหยฺยภาวเลโส ฯ
อปสทฺโท น เกวล นามสฺส ปเหยฺยภาโว ทิสฺสตีติ าเปติ ฯ
อภิ.๑๐๔
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 597
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 597

ยตฺถาติ ทสฺสตีติ ปเท อาธาโร ฯ รูปสฺสาติ ปเหยฺยภาโวติ

ปเท สมฺพนฺโธ ฯ ตตฺถาติ ปกาสิตาติ ปเท อาธาโร ฯ ตพฺพิ...
หานีติ ปกาสิตาติ ปเท กมฺม ฯ
ต รูป วิสโย อารมฺมณ เอตสฺส ฉนฺทราคสฺสาติ
ตพฺพิสโย ฯ ฉนฺโท เอว ราโค ฉนฺทราโค ตพฺพิสโย เอว
ฉนฺทราโค ตพฺพิ...ราโค ฯ ปหิยเต หานิ ฯ ตพฺพิสยฉนฺทราคสฺส
หานิ ตพฺพิ...หานิ ฯ ปกาสิตาติ กมฺมวาจก ฯ
[๔๗๕] ตตฺถ...ปกาสิตาติ วุตฺตวจน สมตฺเถนฺโต อาห
วุตฺต หิตฺยาทึ ฯ หิ สจฺจ ตตฺถ ปาลิย โย...อาทิก วจน
ภควตา วุตฺต ฯ
หิสทฺโท ทฬฺหี ฯ ตตฺถาติ วุตฺตนฺติ ปเท อาธาโร ฯ โย
ฉนฺท...ทิกนฺติ วุตฺตนฺติ ปเท กมฺม ฯ ขิปน ชหน เขโป
ฉนฺทราคสฺส เขโป ฉนฺทราคกฺเขโป ฯ โย ฉนฺทราคกฺเขโป อิติ
อาทิ ยสฺส วจนสฺส ต โย...ทิก ฯ
[๔๗๖] มิทฺธ นาม ทุวิธนฺติ มิทธฺ วาทิมต โสเธตุ
รูปารูเปสุตฺยาทิมาห ฯ รูปารูเปสุ มิทเฺ ธสุ ตตฺถ ปาลิย อรูป
มิทฺธ ภควตา เทสิต อิติ วจน มิทฺธวาที เจ ยทิ วเทยฺย ต
วจน นตฺถิ กสฺมา ตตฺถ ปาลิย อวิเสเสน สามฺเน
ปาโต มิทฺธสฺส วจนโต ฯ
อภิ.๑๐๔
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 598
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 598

รูปารูเปสูติ มิทฺเธสูติ ปทสฺส วิเสสน ฯ รูปฺจ อรูปฺจ

รูปารูปานิ ฯ มิทฺเธสูติ นิทฺธารณ ฯ อรูปนฺติ เทสิตนฺติ ปเท
กมฺม ฯ ตตฺถาติ เทลิตนฺติ ปเท อาธาโร ฯ อิตีติ วจนนฺติ
ปทสฺส สรูป ฯ เจติ ปริกปฺโป ฯ ตนฺติ นตฺถีติ ปเท กตฺตา ฯ
ตตฺถาติ ปาโตติ ปเท อาธาโร ฯ อวิเสเสนาติ ปาโตติ ปเท
ตติยาวิเสสน ฯ ปาโตติ นตฺถีติ ปเท าปกเหตุ ฯ
[๔๗๗] นตฺถิตฺยาทิวจน สมตฺเถตุ สกฺกา หิตฺยาทิมาห ฯ
หิ สจฺจ ย มิทฺธ รูปนฺติ มิทฺธวาทีหิ จินฺติต ตมฺป มิทฺธ
นีวรณนฺติ อนุมาตุ ปณฺฑิเตน สกฺกา กสฺมา มิทฺธภาวโต
อิตร มิทฺธ วิยาติ โยชนา ฯ
หิสทฺโท ทฬฺหี ฯ อนุมาตุนฺติ สกฺกาติ ปเท สมฺปทาน ฯ
อนุ ปจฺฉา มาตเว าตเว อนุมาตุ ฯ ยนฺติ มิทฺธนฺติ ปทสฺส
วิเสสน ฯ มิทฺธนฺติ จินฺติตนฺติ ปเท กมฺม ฯ รูปนฺตีติ จินฺติตนฺติ
ปเท อากาโร ฯ จินฺติตนฺติ กมฺมวาจก ฯ จินฺตยิตฺถาติ จินฺติต
ย มิทฺธ ฯ ตมฺปติ สกฺกาติ ปเท กมฺม ฯ อปสทฺโท น เกวล
สกวาทีหิ จินฺติต มิทฺธ นีวรณนฺติ สมฺปณฺเฑติ ฯ นีวรณนฺติ
อนุมาตุนฺติ ปเท อากาโร ฯ มิทฺธวาทีหิ จินฺติตมิทฺธสฺส มิทฺธภาวโตติ
สมฺพนฺโธ ฯ มิทฺธภาวโตติ สกฺกาติ ปเท เหตุ ฯ มิทฺธสฺส
ภาโว มิทฺธภาโว ฯ อิตร วิยาติ มิทฺธวาทีหิ จินฺติตมิทฺธโต
อิตร อฺ สกวาทีหิ คหิต มิทฺธ วิยาติ สมฺพนฺโธ ฯ
อภิ.๑๐๔
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 599
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 599

อิตรนฺติ อุปมา ฯ วิยาติ อุปมาโชตโก ฯ ปรมตฺถมฺชุสาย

ปน ตมฺป น รูปนฺติ อนุมาตุนฺติ วุตฺต ฯ ต น ยุตฺต ฯ
กสฺมา ฯ น รูปนฺติ วจนสฺส ฏีกาย อภาวโต ฯ มณิสาร-
มฺชุสายมฺป อิตรมิทฺธสฺส นีวรณภาเวน ตสฺส รูปนฺติ จินฺติตสฺส
มิทฺธสฺสป นีวรณภาโว อนุมาตุนฺติ วุตฺต ฯ ตมฺป น ยุตฺต ฯ
กสฺมา ฯ นีวรณภาโวติ วจนสฺส ฏีกาย อภาวโต ฯ
[๔๗๘] อฺเนป การเณน มิทธฺ สฺส รูปภาวาภาว
สาเธนฺโต อาห สมฺปโยคาตฺยาทึ ฯ สมฺป...นา จ มิทฺธสฺส
สมฺปโยคสฺส อภิธานวจนโต ต มิทธฺ  น จ รูป เนว รูป อิติ
นิจฺฉโย นิจฺฉยน โหติ ฯ
สมฺปยุชชฺ น สมฺปโยโค ฯ อภิธิยเต อภิธาน ถีนมิทฺธนีวรณ
อวิชฺชานีวรเณน นีวรณฺเจว นีวรณสมฺปยุตฺตฺจาติ กถน ฯ
สมฺปโยคสฺส อภิธาน กถน สมฺป...ธาน ฯ จสทฺโท น เกวล
มิทฺธ มิทฺธภาวโต น รูปนฺติ นิจฺฉโยติ สมฺปณฺเฑติ ฯ น
จาติ จสทฺโท เอวสทฺทตฺเถ วตฺตติ ฯ นิจฺฉยน ววฏาน
นิจฺฉโย ฯ
สมฺป...ธานา จาติ นิจฺฉโยติ ปเท เหตุ ฯ น จาติ
ปฏิเสโธ ฯ รูปนฺติ นิจฺฉโยติ ปเท อากาโร ฯ นิจฺฉโยติ โหตีติ
ปเท กตฺตา ฯ
อภิ.๑๐๔
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 600
อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา หนา 600

[๔๗๙] สมฺป...ธานาตฺยาทิวจน สมตฺเถนฺโต อาห อรูป-

นนฺตฺยาทึ ฯ หิ สจฺจ อรูปน ขนฺธาน สมฺปโยโค ภควตา
วุจฺจติ ฯ
อรูปนนฺติ ขนฺธานนฺติ ปทสฺส วิเสสน ฯ หิสทฺโท ทฬฺหี ฯ
ขนฺธานนฺติ สมฺปโยโคติ ปเท สมฺพนฺโธ ฯ สมฺปโยโคติ วุจฺจตีติ
ปเท กมฺม ฯ
อรูปกฺขนฺธานเมว สมฺปโยโค วุจฺจติ น รูปสฺส ตสฺมา
มิทฺธสฺสาป สมฺปโยโค วุตฺโต ตสฺมา มิทฺธ อรูปเมว น
รูปนฺตฺยาธิปฺปาโย ฯ
[๔๘๐] อฺมฺป เหตุ าเปนฺโต อาห ตถาตฺยาทึ ฯ
ตถา อารุปฺเป มิทฺธสฺส สมุปฺปตฺติปาโต อุปฺปตฺติยา วจนโต
มิทฺธสฺส รูปตา นตฺถิ ฯ
ตถาสทฺโท น เกวล สมฺปดยคกถนโต มิทฺธ น รูปนฺติ
ววฏานนฺติ าเปติ ฯ มิทฺธสฺส สมุปฺปชฺชน สมุปฺปตฺติ
สมุปฺปตฺติยา ปาโ วจน สมุ...ปาโ ฯ ทุกปฏาเน นีวรณ
ธมฺม ปฏิจฺจ นีวรโณ ธมฺโม อุปฺปชฺชติ นปุเรชาตปจฺจยาติ ๑

เอตสฺส วิภงฺเค อรูเป กามจฺฉนฺทนีวรณ ปฏิจฺจ ถีนมิทฺธนีวรณ

อุทฺธจฺจนีวรณ อวิชฺชานีวรณนฺติ อรูปภูมิย มิทฺธสฺส อุปฺปตฺติ-
๒

กถน ฯ รูปสฺส ภาโว รูปตา ฯ

๑ - ๒ อภิ. ปฏาน. ตติยภาค. ๕๘๐/๓๕๐ ฯ
อภิ.๑๐๔
 ประโยค๙ - อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา ปฺจกิ า นาม อตฺถโยชนา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 601
ปมปริจฺเฉทตฺถโยชนา หนา 601

ตถาติ นิปาโต ฯ อารุปฺเปติ สมุปฺปตฺตีติ ปเท อาธาโร ฯ

สมุ...โตติ นตฺถีติ ปเท เหตุ ฯ รูปตาติ นตฺถีติ ปเท
กตฺตา ฯ นตฺถีติ ปตฺตุวาจก ฯ
[๔๘๑] ยทิ มิทฺธ รูป น ภเวยฺย ขีณาสวสฺส มิทฺธปหีนตฺตา
กถ นิทฺทา ภเวยฺยาติ โจทน สนฺธายาห นิทฺทาตฺยาทึ ฯ
ขีณาสวานนฺตุ นิทฺทา กายเคลฺโต รูปกายกิลมถภาเวน
สิยาติ โยชนา ฯ
นิทฺทิยตีติ นิทฺทา ย สุปฺปน ฯ นินฺท ครหาย รฺช-ุ
ทาทินา ท กฺวจิ ธาตูติอาทินา นโลโป ฯ ขียึสูติ ขีณา
เย อาสวา ฯ อา ภวคฺค สวนฺติ ปวตฺตนฺตีติ อาสวา เย
กามาทโย ฯ ขีณา อาสวา เยส ปุคฺคลาน เต ขีณาสวา ฯ
ตุสทฺโท วิเสสตฺโถ ฯ คิลายติ กิลมตีติ คิลาโน โย กาโย ฯ
คิล กิลมเน กตฺตุ...สุ จ ยุ อนกา ยุณฺวูน ทีฆ ฯ
คิลานสฺส ภาโว เคลฺ ณฺย ฯ กายสฺส เคลฺ
กายเคลฺ ฯ
นิทฺทาติ สิยาติ ปเท กตฺตา ฯ ขีณาสวานนฺติ นิทฺทาติ
ปเท สมฺพนฺโธ ฯ กายเคลฺโตติ สิยาติ ปเท เหตุ ฯ อิตีติ
อยนฺติ ปทสฺส สรูป ฯ
อภิ.๑๐๔