amerikuli filosofiis, rogorc erTiani sistemis, mimarT interesi moiTxovs misi

Camoyalibebisa da etapobrivi formirebis Tanamimdevrul analizs.

filosofiis istoriis problemebisadmi miZRvnil specialur literaturaSi xSiad SegvxvdebaT
Tvalsazris, rom  "pirsamdeli»-pragmatizamdeli amerikuli filosofia ar xasiaTdeba gansakuTrebuli
Teoriuli miRwevebiT, xolo pirsamdeli filosofosebi, arsebiTad arc ki unda CavTvaloT
profesional filosofosebad, isini upiratesad politikuri, literaturuli da moralur-religiuri eseisturi
Janris teqstebis avtorebi iyvnen, Tumca arc filosofiuri reminiscenciebi iyo maTTvis ucxo."
cnobili istorikosi da politikis filosofosi, amerikuli demokratiisa da cxovrebis wesis pirveli
eqsperti aleqsis de tokvili (Alexis-Charles-Henri Clérel de Tocqueville ) fundamentur
gamokvlevaSi ``demokratia amerikaSi“ aRwers Statebis sazogadoebrivi cxovrebis bevr
mniSvnelovan mxares-saxelmwifoebriv mowyobas, demokratiis funqcionirebas da mis gavlenas
sazogadoebaze, zneobaze, erovnul xasiaTze, religiur rwmenebze, xelovnebaze, literaturaze,
filosofiaze. tokvili calke Tavs uZRvnis amerikelTa azrovnebis filosofiur logikas. tradiciuli
spekulaturi filosofiis mimarT interesis ar arseboba. igi wers:
` civilizebul msoflioSi ar arsebobs qveyana, sadac iseve cota yuradRebas uTmoben
filosofias, rogorc es SeerTebul StatebSia. amerikelebs ar SeuqmniaT filosofiuri skola da Zalze
mwirad interesebian im skolebiTac, romelTa warmomadgenlebic erTmaneTs epaeqrebian
evropaSi; maT am skolaTa saxelebic yurmokrulad ician. da mainc advilad SesamCnevia, rom
SeerTebuli Statebis mcxovrebni erTi da imave wesebs umorCileben TavianT naazrevs, e. i. maT
aqvT Camoyalibebuli wesebi-ise, rom arasodes SeuwuxebiaT Tavi am wesebis dasadgenad,
aqvT garkveuli filosofiuri meTodi, romelic yvelas mieraa aRiarebuli ”(tokvili : 2011, gv.314).
qvemoT tokvili azustebs amerikelTa azrovnebisaTvis damaxasiaTebel niSnebs, rasac igi
filosofiur meTods uwodebs: «midrekilebis arqona winaswar dadgenili sistemisadmi, CvevaTa
uRlisadmi, ojaxuri cxovrebis maqsimebisadmi, klasobrivi Sexedulebebisadmi da, garkveulwilad,
eris crurwmenebisadmi, tradiciisadmi damokidebuleba, rogorc codnisadmi da realuri
faqtebisadmi, rogorc sasargeblo gakveTilisadmi, rac gexmareba raimes ukeT da sxvagvarad
gakeTebaSi; amasTan erTad unari, sakuTar TavSi eZio yovelives mzezi; swrafva Sedegis
misaRwevad ise, rom ar SezRudo sakuTari Tavi misi misaRwevi saSualebiT da yuradReba ar
miaqcio movlenaTa arsis formas” (tokvili : 2011, gv.314).
 am azrs iziarebs ingliseli mwerli Carlz dikensi (Charles John Huffam Dickens ). amerikaSi
mogzaurobis amsaxvel `amerikuli Canawerebi”-Si vkiTxulobT: `amerikaSi ar arsebobs aranairi
interesi, garda eklesiis, samlocvelosa da saleqcio darbazisa, sadac religiuri pietizmis yamiri
Tvalsazrisis garda verafers moismen~(Dickens: 1952. gv.26). komajori aRniSnavs, rom
“amerika cxovrobs kartenzianuli proncipebiT ise, rom arc ki icis misi arsebobis
Sesaxeb“(Commager: 1975. gv. 12). amerikuli filosofiis sxva mkvlevarTa mosazrebiT amis
mizezi unda veZioT socialur wyobaSi, romelic ar iwvevs maT interess spekulaturi
mecnierebebisadmi, magram mainc miyvebian aseTi swavlebis maqsimebs. ”amerika msoflios
iseTi qveyanaa, sadac yvelaze naklebad swavloben, magram yvelaze ukeT miyvebian dekartis
moiTiTebebs... amerikelebi ar saWiroeben raime filosofiuri meTodis moZiebas wignebSi, isisni
mas sakuTar arsebaSi naxuloben” (tokvili : 2011, gv.314-315).
am Sexedulebebis wyalobiT evropaSi gamefda, da lamis stereotipad Camoyalibda
mosazrebisa, rom amerikaSi ar arsebobs aranairi profesiuli interesi filosofiis mimarT da
Sesabamisad ar SeiZleba laparaki profesiuli filosofiis arsebobaze. WeSmaritebis marcvali, am
msjelobebSi SesaZlebelia moinaxos, magram misi absolutizireba ar iqneba marTlzomieri.
Statebis Semdgomi istoriuli ganviTareba, amerikuli sulieri kulturis gamravalferovneba, misi
kristalizacia da diferenciacia gvaiZulebs axleburad gadavanawiloT aqcentebi, davinaxoTa da
SevafasoT filosofiuri azris ganviTerebis is gza romelic am qveyanam gaiara.
dRevandeli gadasaxedidan naTlad Cans amerikuli erovnuli TviTcnobierebis Camoyalibebis
Tanmdevi sirTuleebi, dramatuli koliziebi. am gzis dasawyisSi dganan originaluri moazrovneebi-
saRi, praqtikuli miznebiT aRsavse, enciklopediuri ganaTlebisa da farTo horizontis mqone
adamianebi. maTi survili, mowodeba da amocanaa filosofiis- ”mecnierabaTa mecnierebis”
WeSmaritebebis amerikelTa yoveldRiur cxovrebisadmi morgeba.
amerikuli filosofiuri azri emyareba princips, rom ar SeiZleba aranairi Tvalsazrisis, azris,
ideis ugulebelyofa. nebismieri azri imsaxurebs, rom igi ganxilvis wesiT mainc iqnes miRebuli.
amgvari midgomis Sedegia pluralizmi, rac amerikuli filosofiuri azris erT-erTi mniSvnelovani
maxasiaTebelia.

amerikuli filosofiis periodizacia

 amerikis kontinentze filosofuri azri dasabams iRebs XVII saukunis pirvel naxevaridan, im
momentidan, rodesac pirvelma piligrimebma SeaRes ”aRTqmuli miwis” kari. am Tvalsazris
iziareben da argumentirebulad asabuTeben amerikuli filosofiis rogorc amerikeli, ise evropeli
mkvlevarebi: merfi, flaueri, Snaideri, paringtoni, kukliki da sxvebi. amerikuli filosofiuri azrisa
da filosofiuri TviTcnobierebis formirebis pirveli etapi cnobilia”adreuli amerikuli filosofiis”
saxeliT. es termini farTod aris gavrcelebuli, rogorc samecniero literaturaSi, ise amerikul
sauniversiteto kurikulumebSi da moicavs e.w. kolonializmis epoqis amerikul filosofias. es epoqa
Tavis mxriv amzadebs ”oqros xanad” wodebul klasikur amerikul filosofias. axali inglisis
filosofiuri azri aerTianebs puritanizmis filosofias, romlis pirvelsafuZveli religiur-Teologiuri
diskursia. amerikis inteleqtualur istoriaSi gansakuTrebulad mniSvnelovania religiisa da filosofiis
kavSiri. religia da Teologia arsebiT rols TamaSobda amerikelTa sulier cxovrebaSi da es tradicia
dRemde cocxalia. aleqsis de tokvils miaCnia, rom amerikelebis religiuroba SesaZlebelia aixsnas
imiT, rom puritanizmis ZiriTadi Rirebulebebi da interesebi arTu ewinaaRmdegebian demokratul
kulturas, aramed am kulturis matareblebs warmoadgenen. xolo eklesia amerikaSi cdilobs
Seesabamebodes am kulturas. amerikis yvela qristianuli konfesiis sasulieri piri Tavis qadagebaSi
gadmoscems sarwmunoebis ZiriTad safuZvlebs da umTavres moralur cnebebs, romlebsac isini
ukompromisod icaven (magaliTad, colqmruli erTgulebis princips), danarCenSi ki cxovrebisadmi
sruliad gasxsnilni da pragmatulad ganwyobilni arian (magaliTad, amerikelTa miswrafeba
finansuri warmatebisaken).
tokvilis SefasebiT ”amerikaSi erTerTi yvelaze Tavisufali da ganaTlebuli eri gulmodgined
aRasrulebs yvela religiur wes-Cveulebas. .. religia aRreulia yvela erovnul Cvevasa da yvela
patriotul grZnobasTan; es ki mas saocar Zalas aniWebs”( tokvili: 2011. 316.)
kiTxvaze ”ratom aris saSualo amerikeli ase religiuri? ratom vrceldeba aq eklesiebi da
seqtebi erTmaneTTan yovelgvari brZolis gareSe?” tokvili pasuxobs, rom mizezi puritanTa
umciresobebis mier pirveli koloniebis dafuZnebis istoriaSi unda veZeboT. amerikaSi religiam
Tavad SemoisazRvra sakuTari adgili; religiuri cxovreba amerikaSi imdenad damoukidebelia
politikuri wyobisagan, rom SesaZlebeli Seiqmna, advilad Secvliliyo Zveli kanonebi ise, rom
religiuri rwmenebi ar Seryeula” (tokvili : 2011. .316). am periodSi amerikelebs sCveviT
sakuTari istoriis gadmoscema religiuri kategoriebiT, xolo sakuTari sazogadoebrivi mowyoba
miaCniaT RvTis winaswargangebis Sedegad. tokvilis dakvirvebiT amerikaSi qristianoba
gabatonda ara iseT filosofiur sistemad, romelsac crurwmenebis Semdeg iReben, aramed iseT
religiad, romelic gansjis gareSe upirobod swamT. pirveli wlebis mkacri religiurobiT gaJRenTil
kanonmdeblobas, mzardi religiuri pluralizmis fonze, mzardi tolerantoba moyva.
pirvelive nabijebidan amerikuli filosofiuri azri aseve mWidro kavSirSia amerikul
sazogadoebaSi mimdinare socialur koliziebTan. praqtikulad yvela filosofiuri teqsti, romelic am
periodSia Seqmnili avlens Tavisuflebis, demokratiis, moralis filosofiisa da adamianis uflebebTan
dakavSirebul problemebTan gansakuTrebul interes.
istoriulad sakmaod xangrZlivi periodiT daSorebul moazrovneebs aerTianebT erTi
suliskveTeba-Seiqmnas sakuTriv amerikuli filosofiuri tradicia, romlis maxasiaTebeli iqneba
evropuli filosofiuri azris mimarT praqtikuli midgoma, gansakuTrebuli interesi sazogadoebriv-
politikuri cxovrebisadmi., religiur-moraluri problemebis prioritetiT. pirveli filosofiuri teqstebi
bibliuri teqstebis komentarebi da referatuli saxis kvlevebia. mogvianebiT, amerikeli
ganmanaTleblebi filosofosobis Janrad irCeven saxelmwifo-politikuri dokumentebs, politikur
panfletebs. isini aseve mimarTaven epistolarul Janrs. amerikuli transcendentalizmisa da
romantizmis filosofiuri kultura ZiriTadad aisaxeboda eseebsa da leqciebSi, dRiurebSi,
almanaxebsa da periodikaSi. es yovelive filosofiur SexedulebaTa gadmocemis mTavari formebi
iyo, vidre XX saukunemde. Tumca filosofosobis evropuli forma, romelic aisaxeba tradiciul-
spekulatur mravalgverdian traqtatebsa da kvlevebSi, dRes naklebad izidavs Tanamedrove
amerikul filosofias. igi cdilobs saTqmeli mokled, lakonurad da cxadad gadmosces. am stilis
gamo Tanamedrove filosofiuri teqstebi xSirad bestselerebadaa qceuli.
zogadi CarCo, romlis mixedviTac SeiZleba aisaxos amerikuli filosofiis ganviTarebis
etapebi amgvarad gamoiyureba:

I. adreuli amerikuli filosofia- 1620 wlidan XIX saukunis meore naxevramde grZeldeba. igi moicavs
britanul Crdilo- amerikul koloniebSi, mogvianebiT, amerikis SeerTebul StatebSi, arsebul filosofiur
moZRvrebebs, skolebs, mimdinareobebs da mis orbitaSi Semavali filosofiuri aqtivobis sxvadasxva
formebs. adreul amerikul filosofiaSi igrZnoba britanuli filosofiis gavlena. KkerZod,
mZlavrobsBberklianizmi, spenserizmi, sensualizmi, lokianizmi, aseve britanuli versia kartezianobisa,
romelic msWvalavs amerikelTa cxovrebis wess. am epoqas mkvlevarebi”brinjaos saukunes” (Bronze
Age) uwodeben. igi moicavs sam qveperiods.

a. puritanizmis filosofia – mWidro kavSirSia puritanul Te- ologiasTan; am etapze

filosofiis amocana iyo mecnierebisa da religiis dakavSireba. ZiriTadi warmomadgenlebi
 arian: jon kotoni, jon uintropi, rojer uiliamsi, Tomas hukeri, jonaTan meihiu, semuel
jonsoni, jonaTan edvardsi.
b. ganmanaTlebloba-– amerikuli ganmanaTleblobis filosofia miznad isaxavs moqalaqeTa
sazogadoebriv-politikuri azrovnebis Camoyalibebas. ZiriTadi Temebi iSleba moralis
filosofiisa da politikuri filosofiis sakiTxebis kvlevis farglebSi. ZiriTadi
warmomadgenlebi: benjamin franklini, Tomas jefersoni, damfuZnebeli mamebi, Tomas
peini.
g. amerikuli transcendentalizmi – es etapi mWidrodaa gadawnuli romantizmis
msoflaRqmasTan. igi xasiaTdeba erovnuli cnobierebis kritikuli refleqsiiT. specifikuri
Temebisa da interesebis gaTvaliswinebiT xdeba sakuTriv amerikuli filosofiuri cnobierebis
Camoyalibeba. ZiriTadi warmomadgenlebi: ralf uodro emersoni, deivid Toro, amos alkoti.

II. klasikuri amerikuli filosofia e. w. amerikuli filosofiis”oqros xana”. XIXsaukunis II naxevari

XXs. I naxevari- sakuTriv amerikuli filosofiis gafurCqvnis epoqa. ZiriTadi warmomadgenlebi: Carlz
sanders pirsi, uiliam jeimzi, jon diui, jorj santaiana da sxv.

III. Tanamedrove amerikuli filosofia XXsaukunis II naxevridan dRemde. es periodi gamorCeulia

sxvadasxva skolebiTa da filosofiuri mimdinareobebiT, axali midgomebiTa da axali filosofiuri
disciplinebiT. amerikuli filosofiisaTvis ukve tradiciuli Temebis-moralisa da religiis filosofiisa, politikisa
da analizuri filosofiis velze gaSliT, amerikul filosofias mniSvnelovani wili Seaqvs msoflio filosofiuri
azris ganviTarebaSi.

***

amerikul filosofias gansakuTrebuli roli miuZRvis amerikuli erovnuli cnobierebis

CamoyalibebaSi, iseTi amerikuli tradiciuli Rirebulebebis Camoyalibebasa da ganmtkicebaSi, rogoricaa:
Tanasworoba, gulwrfeloba, individualoba, warmatebaze fokusireba, progresisadmi swrafva, azris
mravalferovneba, punqtualuroba. mTavari maxasiaTeblebi amerikuli filosofiuri azrisa gaxlavT Riaoba da
demokratizmi.

problemebisa da kvlevis obieqtebisadmi mTavari midgoma gulisxmobs, rom yvelaferi SeiZleba

miviRoT ganxilvis wesiT, rom aranairi Tvalsazrisi, aranairi pasuxi ar aris ugulvelsayofi. amgvar
pluralistur midgomas logikurad mosdevs filosofiuri skolebisa da mimarTulebis, filosofiuri azris
mravalferovneba, rac erTerTi mTavari maxasiaTebelia filosofiuri azrisa amerikaSi.
 literatura:

1. aleqsis de tokvili (2011), demokaratia amerikaSi. robaqiZis sax. un-tis gam-ba, Tb.

დამატებითი ლიტერატურა:

2. Schneider, H. ( 1963) A History of Philosophy, Columbia university Press.

3. Murphey, Murray G. & Flower, E. (1976-1978). A History of Philosophy in America. v. I-II.

U.Press.

4. Stuhr, John J. (1989). Classical American Philosophies,. Harvard U. Press.

5. Kuklick, B. (1979), The Rise of American Philosophy. Cambridge, Massachusetts. New Haven and
L.

6. Parington, V. (1962). General Trends of American Thought. v. I. N.Y.

7. Commager, Henry. S.( 1959). The American Mind: An Interpretation of American Thought and
Character Since the 1880’s. Yale University Press.
8. Kartz, P.(editor) (1966), American Philosophy in the XX century . N.Y.-L.

kiTxvebi da davalebebi:

1. daaxasiaTeT amerikuli filosofiis ganviTarebis etapebi.

2. riT xasiaTdeba adreuli amerikuli filosofia sxva periodebidan?

3. rogor axasiaTebs tokvili amerikelTa religiurobis mizezebs?

4. gaanalizeT religiisa da Teologiis roli amerikuli filosofiuri cnobierebis formirebaSi?

5, waikiTxeT aleqsis de tokvilis”demokratia amerikaSi” II wignis I Tavi. imsjeleT problemebze,

romlebsas am TavSi svavs mkvlevari.