LIRYKA - POLSKI SPRAWDZIAN

Cechy liryki:

Jest jednym z trzech głównych gatunków literackich (obok epiki i dramatu)

-bogata w występowanie środków stylistycznych

-często podział na wersy i strofy

-duże występowanie rymów

-obecność podmiotu lirycznego, który przekazuje swoje przeżycia i doznania w formie

monologu lirycznego

Najważniejsze elementy utwory lirycznego:

-Podmiot liryczny (osoba mówiąca) – fikcyjna osoba wyrażająca w wierszu swoje emocje,
poglądy oraz myśli. Podmiotu nie można utożsamiać z autorem utworu.

-Adresat utworu- osoba, do której zwraca się podmiot mówiący. Adresatem może być
przedmiot, zjawisko pojęcie itp. Nie zawsze musi być ujawniony.

-Wers- jedna linijka wiersza

-Strofa (zwrotka)- wyodrębniona graficznie część utworu, składa się z min. 2 wersów.

-Refren- powtarzający się (zazwyczaj po każdej strofie) fragment wiersza.

-Rym- powtórzenie jednakowych lub podobnych zakończeń wyrazów

Typy liryki:
Liryka bezpośrednia:

Podmiot mówiący wyraża swoje przeżycia wprost, bezpośrednio

Obecność podmiotu wskazują czasowniki w 1 os. liczby poj. Lub mnogiej (np. czuję, płaczę,
cierpimy, kochamy) oraz zaimki (ja, mój, nasz)

Liryka pośrednia

Podmiot mówiący pozostaje ukryty, prezentuje swoje myśli i uczucia poprzez opis (np.
krajobrazu, przedmiotu, sytuacji).

Podmiot wypowiada się w 3 os l.poj. lub bezosobowo

 Przykładowe rodzaje wierszy
-Wiersz stroficzny (jest podzielony na strofy)

-Wiersz sylabiczny (ma jednakową liczbę sylab w każdym wersie lub powtarzalnym układzie tych
wersów w strofach)

-Wiersz wolny (ma swobodną budowę np.: O różnej liczbie sylab w wersach, charakterystyczny dla
poezji współczesnej)

-Wers biały (jest pozbawiony dcs crymów, charakterystyczny dla poezji współczesnej)

Podział rymów
a) Ze względu na stopień współbrzmienia:

Dokładne- zbudowane z tych samych głosek np.: młodzi – głodzi

Niedokładne-zbudowane z podobnie brzmiących głosek np.: myśli – wyszli

b) Ze względu na akcent:

Żeńskie: obejmują półtorej sylaby (rymują się wyrazy wielosylabowe, np.: mowa – słowa)

Męskie: obejmują jedną sylabę (rymują się wyrazy jednosylabowe, np.: dąb – ząb)

c) Ze względu na układ:

Sąsiadujące (parzyste) – rymują się wyrazy z sąsiadujących wersów (np.: 1 i 2, 3 i 4: aabb

Krzyżowe (przeplatane) – rymują się wyrazy z wersów 1 i 3 lub 2 i 4: abab

Okalające – rymują się wyrazy z co drugiego wersu : 1 i 4 oraz 2 i 3 : abba

Wybrane gatunki liryczne:

Pieśń- utwór stroficzny o regularnej budowie i wyrazistym rytmie opartym na jednakowej liczbie
sylab w wersach, stałym układzie rymów, refrenie oraz powtórzeniach, np.: Jan Kochanowski, Pieśni.

Hymn- uroczysta pieśń pochwalna, o charakterze religijnym lub patriotycznym, sławiąca Boga,
osobę, bohaterskie czyny, wielkie idee, ojczyznę. Jej cechy to: podniosły nastrój, podmiot zbiorowy
(my) oraz liczne apostrofy, np.: Hymn o miłości, św. Paweł

Tren- utwór żałobny poświęcony zmarłej osobie , wyrażający żal po czyjejś śmierci oraz głoszący
pochwałę zasług i zalet zmarłego , np.: Jan Kochanowski Treny

Fraszka- krótki wierszowany utwór o różnorodnej tematyce, zwykle żartobliwy, czasem refleksyjny,
bywa zakończony zaskakującą puentą, np.: Jan Kochanowski Na lipę, O miłości

Sonet- utwór składający się z 14 wersów podzielony na 4 zwrotki – dwie pierwsze mają cztery wersy i
charakter opisowy, a dwie kolejne mają 3 wersy i mają charakter refleksyjny, np.: Adam Mickiewicz
Sonety krymskie.