Gerçek transformatör modeli

Gerçek bir transformatörde, nüve demir kayıpları, bakır kayıpları ve kaçak akılar mevcuttur. Bir
transformatör modelinde bunların tamamı dikkate alınması gerekir.
Kaçak akılar hem primer sargısında indüklenen 𝑒 gerilimini hem de sargısında indüklenen 𝑒
geriliminin azalmasına yol açacaktır. Bu nedenle bu kaçak akıların oluşturduğu gerilim kayıpları
bir endüktif reaktansla gösterilebilir. Primer ve sekonder sargılarının birer omik dirençlerinde de
bir miktar gerilim düşümü olacaktır. Bunlar bir transformatörde dikkate alındığında aşağıdaki
devre çizilebilir.

 𝑅𝑝    𝑋𝑙𝑝    𝐼𝑠  𝑋𝑙𝑠    𝑅𝑝  

 𝐼𝑝  
  ∅𝑚
∅𝑙𝑝

 𝑈𝑠   𝑍𝐿
 𝑈𝑝    𝑒𝑝    𝑁𝑝    𝑁𝑠   𝑒𝑠

 
 
𝑑𝜙 𝑡
𝑈 𝑡 𝐼 𝑡 ∗𝑅 𝑁 ∗ 𝑒 𝑡
𝑑𝑡

𝑁 ∗ 𝐿 ∗ yazılabilir.

𝑑𝜙 𝑡
𝑒 𝑡 𝑁 ∗
𝑑𝑡

𝑑𝐼 𝑡 𝑑𝜙 𝑡
𝑈 𝑡 𝐼 𝑡 ∗𝑅 𝐿 ∗ 𝑁 ∗
𝑑𝑡 𝑑𝑡

Bir transformatör için manyetik devre aşağıdaki şekilde verilmiştir.

28 
 
  ∅𝑝   ∅𝑚 ∅𝑠
 
 
∅𝑙𝑝   ℛ𝑚 ∅𝑙𝑠
 
 
 ℱ𝑝 𝑁𝑝 ∗ 𝐼𝑝   ℛ𝑙𝑠
MMK ℛ𝑙𝑝 MMK  ℱ𝑠 𝑁𝑠 ∗ 𝐼𝑠  

 
 

𝜙 ortak akısı, ℱ primer magneto motor kuvvet ile ℱ sekonder megnoto motor kuvveti
arasındaki farktan oluşmaktadır.
∅𝑚

ℛ𝑚

 ℱ𝑝 𝑁1 ∗ 𝐼𝑝   mmk mmk  ℱ𝑠 𝑁2 ∗ 𝐼𝑠  

𝜙 ∗ℛ ℱ ℱ

𝜙 ∗ℛ 𝑁 ∗𝐼 𝑁 ∗𝐼

𝜙 ∗ℛ 𝑁 ∗𝐼
𝐼
𝑁
𝜙 ∗ℛ 𝑁
𝐼 ∗𝐼
𝑁 𝑁

𝐼 𝐼 𝐼 yazılabilir.

29 
 
𝐼 akımının iki bileşeni vardır. Birincisi 𝐼 mıknatıslanma akımı olup 𝜙 ‘yi oluşturan akımdır
ve 𝜙 ile aynı fazdadır. 𝐼 akımının ikinci bileşeni ise 𝐼 olup nüve kayıpları nedeniyle çekilen
akımdır ve primerde indüklenen 𝑒 ile aynı fazdadır.

𝐼𝑐  𝑒𝑝

𝐼∅
 𝐼𝑚  

∅𝑚  
 
Nüve kayıpları transformatörde ısı olarak ortaya çıkacaktır ve bir omik dirençte harcanan güç
olarak düşünülebilir. Mıknatıslanma akımı ise bir bobinden geçen akım olarak düşünülebilir. Bu
düşüncelerle eşdeğer devrede nüve kayıplarını göstermek için bir Kondüktansdan (𝐺 geçen 𝐼
akımı, mıknatıslanmayı ise bir Süseptansdan (𝐵 geçen 𝐼 akımı ile gösterilebilir.

İdeal 
𝑗𝑋𝑙𝑝   Transformatör
 𝐼𝑝    𝑅𝑝    𝐼𝑝   𝐼𝑠  𝑗𝑋𝑙𝑠    𝑅𝑠  
 𝐼∅  
 𝐼𝑐    𝐼𝑚  
 𝑈𝑝    𝐺𝑐
 𝑗𝐵𝑚    𝑒𝑝  𝑒𝑠   𝑈𝑠

 𝑁𝑝 : 𝑁𝑠  
 
Yukardaki devrede ideal transformatör sadece k dönüştürme oranına sahip bir dönüştürücü olarak
düşünülür. Çünkü mıknatıslanma akımı, kaçak akı, nüve kayıpları gibi faktörler primer devresinde
modellenmiştir. Bu durumda sekonder devresindeki tüm değişkenler k dönüştürme oranı ile primer
devresine indirgenebilir. Böylece ideal transformatör de devreden kalkarak bir transformatörün T
eşdeğer devresi elde edilmiş olur.

30 
 
  𝐼𝑝    𝑅𝑝   𝑗𝑋𝑙𝑝   𝑗𝑋𝑙𝑠′ 𝑅𝑠′
 𝐼𝑝   𝐼𝑠′
 𝐼∅
 𝐼𝑐   𝐼𝑚
 𝑈𝑝    𝐺𝑐    𝑈𝑠′  
 𝑒𝑝   𝑗𝐵𝑚 𝑒𝑠′

Transformatörün T eşdeğer devresinde sekonder sargısına bağlanan bir yük ile transformatörün
tüm analizi yapılabilir.

 𝐼𝑝    𝑅𝑝   𝑗𝑋𝑙𝑝   𝑗𝑋𝑙𝑠′ 𝑅𝑠′

 𝐼𝑝   𝐼𝑠′
 𝐼∅  
 𝐼𝑐   𝐼𝑚
 𝑈𝑝   𝐺𝑐    𝑈𝑠′  
 𝑒𝑝   𝑗𝐵𝑚 𝑒𝑠′
 𝑍𝐿′  

 
Bir transformatör boşta iken yani sekonder uçlarına herhangi bir yük bağlanmadığında,
transformatörün sekonder tarafından akım geçmez. Primer sargıdan geçen akım ise
mıknatıslanmayı yani ortak akıyı oluşturmak için çekilen akım ve nüve kayıpları nedeniyle çekilen
akımdır.
Transformatörün T eşdeğer devresi incelendiğinde;
𝐼 𝐼 𝐼 , 𝑒 𝑒 olduğu anlaşılabilir.

𝑁
𝐼 ∗𝐼
𝑁
𝑁
𝑈 ∗𝑈
𝑁

31 
 
 𝑁
𝑒 ∗𝑒
𝑁

𝑁
𝑅 ∗𝐼
𝑁

𝑁
𝑋 ∗𝑋
𝑁

𝑁
𝑍 ∗𝑍
𝑁

Transformatörün fazör diyagramı

Transformatörün fazör diyagramı çizilirken primere indirgenmiş sekonder gerilimi referans alınır.
Sekonder gerilimi ile sekonder akımı arasındaki açı 𝜃 ile gösterilir ve yükün aktif, reaktif yük
olmasına göre değişir.

 𝑈𝑠′
 𝜃𝑠  

 𝐼𝑠′  

 
Sekonder sargısında indüklenen gerilimin bir kısmı seconder sargısının omik direncinde bir kısmı
da seconder sargısının kaçak reaktansında düştükten sonra seconder gerilimi elde edilecektir.
Tersde düşünüldüğünde 𝑈 gerilimine 𝑅 ve 𝑋 üzerine düşen gerilimler eklenerek 𝑒 elde edilir.

𝑒𝑠′ 𝑒𝑝
𝑈𝑠′
 𝜃𝑠   𝑋𝑙𝑠′ 𝐼𝑠′
 𝑅𝑠′ 𝐼𝑠′  

 𝐼𝑠′  

32 
 
𝑒  geriliminden 90 derece geride ∅  akısı çizilebilir. 

 𝑒𝑠′ 𝑒𝑝  
𝑈𝑠′
 𝜃𝑠   𝑋𝑙𝑠′ 𝐼𝑠′
 𝑅𝑠′ 𝐼𝑠′  

 𝐼𝑠′  

 ∅𝑚  
 
Eşdeğer  devreden  de  görüldüğü  gibi  𝐼   mıknatıslanma  akımı  ∅   akısı  ile  aynı  fazda,  𝐼   demir  kayıpları 
nedeniyle çekilen akım 𝑒  ile aynı fazda çizilir. Bu iki akımın vektörel toplamı 𝐼∅  akımını oluşturur. 

 𝑒𝑠′ 𝑒𝑝  
 𝐼𝑐  
𝑈𝑠′
 𝜃𝑠   𝑋𝑙𝑠′ 𝐼𝑠′
 𝑅𝑠′ 𝐼𝑠′  
 𝐼𝑚    𝐼∅  
 𝐼𝑠′  

 ∅𝑚  
 
Primer akımı 𝐼 𝐼∅ 𝐼  olduğu daha önce anlatılmıştı ve eşdeğer devreden de görülebilir. Böylece  𝐼∅  ile 
𝐼  akımı vektörel toplanarak primer akımı bulunabilir. 

33 
 
 𝑒𝑠′ 𝑒𝑝
 𝐼𝑐  
𝑈𝑠′
 𝜃𝑠   𝑋𝑙𝑠′ 𝐼𝑠′
 𝑅𝑠′ 𝐼𝑠′  
 𝐼𝑚    𝐼∅  
 𝐼𝑠′  
 𝐼𝑝  

 ∅𝑚  

Primer akımının primer sargı omik direnci ve kaçak indüktansında düşürdüğü gerilimler primer zıt
EMK vektörüyle toplanırsa, primer sargısına uygulanan gerilim bulunur.

𝑈𝑝

𝑒𝑠′ 𝑒𝑝 𝑋𝑙𝑝 𝐼𝑝  
 𝐼𝑐    𝑈𝑠′   𝑅𝑝 𝐼𝑝
 𝜃𝑠    𝜃𝑝   𝑋𝑙𝑠′ 𝐼𝑠′
 𝐼∅    𝑅𝑠′ 𝐼𝑠′  
 𝐼𝑚  
 𝐼𝑠′  
 𝐼𝑝  

 ∅𝑚  
 
Primer giriş gerilimi ile akımı arasındaki açı primer faz açısıdır ve 𝜃 ile gösterilir.

Problem:
4 KVA 240V/120V 50Hz gerilim düşürücü transformatörün parametreleri 𝑅 0.08Ω, 𝑋
0.08Ω, 𝑅 1500Ω, 𝑋 500Ω, 𝑅 0.02Ω, 𝑋 0.06Ω olarak verilmiştir. Sekonder çıkış
gerilimi 120V bağlanan yükün güç katsayısı 0.8 geridir. Bu durumda T eşdeğer devreye göre giriş
akımı, giriş gerilimi, giriş güçkatsayısı ile bakır ve demir kayıplarını bulunuz?

34 
 
 Çözüm:
𝑆 4000𝑉𝐴, 240V/120V, 𝑅 0.08Ω, 𝑋 0.08Ω, 𝑅 1500Ω, 𝑋 500Ω, 𝑅 0.02Ω,
𝑋 0.06Ω, cos 𝜃 0.8 𝜃 37°
𝑆 4000
𝐼 33.33∠ 37° 𝐴
𝑈 120
𝑈 240
𝑘 2
𝑈 120
𝑈 𝑘∗𝑈 2 ∗ 120 240∠0° 𝑉

𝐼 33.33∠37°
𝐼 16.66∠ 37° 𝐴
𝑘 2
𝑅 𝑘 ∗𝑅 4 ∗ 0.02 0.08Ω
𝑋 𝑘 ∗𝑋 4 ∗ 0.06 0.24Ω
𝑒 𝑒 𝑈 𝐼 ∗ 𝑅 𝑗𝑋 240 16.66∠ 37° ∗ 0.08 𝑗0.24 243.47 𝑗2.4
243.47∠0.56°
𝑒 243.47∠0.56°
𝐼 0.1623 𝑗0.0016 0.1623∠0.56°
𝑅 1500
𝑒 243.47∠0.56°
𝐼 0.487∠ 89.44°
𝑋 500∠90°

𝐼∅ 𝐼 𝐼 0.1671 𝑗0.4853𝐴

𝐼 𝐼∅ 𝐼 13.5004 𝑗10.4853 17.0940∠ 37.8353°

𝑈 𝑒 𝐼 ∗ 𝑅 𝑗𝑋 246.64 𝑗4.2613 246.6806∠0.9898° 𝑉

𝜃 37.8353° 0.9898° 38.8251°

𝑐𝑜𝑠 𝜃 0.7791 geri

𝑃 𝑈 ∗ 𝐼 ∗ cos 𝜃 120 ∗ 33.33 ∗ 0.8 3200𝑤

𝑃 𝑈 ∗ 𝐼 ∗ cos 𝜃 246.6806 ∗ 17.0940 ∗ 0.7791 3285.1𝑤

𝑃 𝐼 ∗𝑅 𝐼 ∗𝑅 17.0940 ∗ 0.08 33.33 ∗ 0.02 45.5986𝑤

35 
 
 𝑃 𝐼 ∗𝑅 0.1623 ∗ 1500 39.5212𝑤

Transformatörün performansı ölçütleri

1. Gerilim regülasyonu:
Çıkış geriliminin yüke bağlı olarak değişmesiyle ilgili bir ölçüttür. Gerilim regülasyonu
yüzde olarak ifade edilir ve ne kadar küçük olursa o kadar transformatörün performansı
iyidir denilebilir.
𝑈 𝑦ü𝑘𝑠ü𝑧 𝑈 𝑎𝑛𝑚𝑎 𝑦ü𝑘𝑙ü
%𝑈 ∗ 100
𝑈 𝑎𝑛𝑚𝑎 𝑦ü𝑘𝑙ü

2. Verim:
Transformatörün verimi giriş gücünün çıkış gücüne oranı olarak ifade edilir.
𝑃
𝜂
𝑃
Transformatöde çıkış gücü;
𝑃 𝑈 ∗ 𝐼 ∗ cos 𝜃
Transformatöde giriş gücü;

𝑃 𝑈 ∗ 𝐼 ∗ cos 𝜃

Transformatörde giriş gücünün bir kısmı kayıplara gittikten sonra kalan güç çıkış gücü olur.
𝑃 𝑃 𝑃

Transformatörde kayıp güç 𝑃 ile ifade edersek, sargıların bakır kayıpları ve nüve kayıları olarak
ifade edilen demir kayıplarıdır.
𝑃 𝑃 𝑃

𝑃 bakır kayıpları, primer ve sekonder sargılarının omik dirncinden kaynaklanan ısı kayıplarıdır.

𝑃 𝐼 ∗𝑅 𝐼 ∗𝑅

𝑃 demir kayıpları ise histeresiz ve eddy akım kayıplarıdır. Transformatörün eşdeğer devresinde
gösterilen 𝑅 omik direncinin harcadığı güç ile demir kayıpları ifade edilir.

𝑃 𝐼 ∗𝑅

Transformatörlerde güç arttıkça daha verimli transformatörler yapılabilir. Transformatörün verimi

yük akımına göre değişir. Transformatörden maksimum verim, demir kayıplarının bakır
kayıplarına eşit olduğu akım değerinde alınır.

36