Professional Documents
Culture Documents
Modern Religious and Secular Movements in India - Rev. Lalchawiliana Varte 1. Kum Zabi 18-Na Chawhnu Lam Leh Zabi 19-Naa India Ram Dinhmun
Modern Religious and Secular Movements in India - Rev. Lalchawiliana Varte 1. Kum Zabi 18-Na Chawhnu Lam Leh Zabi 19-Naa India Ram Dinhmun
anchhia angah an ngai a ni. He Sati zawm duh loh te chu pasal
an neih leh an remti lova. Hmeithai in pasal a neih leh chu sual
niin an ngai a, amaherawhchu, mipa nupui sunin nupui dang
vawi engzat pawh nei leh mahse, engahmah an ngai leh chuang
lo a ni. Hetiang ang kalphung avang te hian child widows tih
ang chi leh kum naupang taka hmeithai an tam em em a,
hrehawm tak leh inthlahrung reng rengin an hringnun an hmang
liam thin a ni. Community thenkhat ah chuan an lute ziahkawn
sak an ni a, an incheina thi leh ngun te hlihsak an ni a,
thawmhnaw inbel an phalsak pawh saffron coloured saree,
sakhaw thila inserh ho Sanyasi hovin an hak ang chi chauh hi
phalsak an ni thin. Anmahni inchhung ah ngei sal angin an
hringnun an hmang thin a ni. Hmeichhe naupang tak tak,
kumtling an nih hma hauhin mipa upa tak tak neihtir an ni a, an
pasalte reilo te ah an boral leh thin si a, hmeithai naupang tak
tak an tam em em a ni.
4. Devadasi system: Devadasi system chu hmeichhe naupang
temple a rawngbawl tura hlan leh serh hran, Hindu sakhuain a
kalpui thin a ni a. ‘Deva’ tih chu Pathian tihna a ni a, ‘Dasi’ tih
chu hmeichhe bawih (female servant) tihna a ni. ‘Devadasi’ chu
‘female servant of god’ tihna anih chu. Heng hmeichhiate hi an
pathian limte hmaa lama zai tura hlan leh serh an ni naa,
puithiamten an taksa chakna hrik thlakna atan an hmang fo thin
a, chuvangin, heng devadasi ho hi a nihna takah chuan
‘nawhchizuar thianghlim’ an ni ber.
5. Hmeichhe fa tihtlak/thah: Hnam tha ho zingah nupui pasal
inneihna chungchanga kori tu ber chu hmeichhe thuam leh ro
chhawm (dowry) a ni. Heti anih avang hian nu leh pa tam tak
chuan hmeichhe fa neih chu phurrit angah an ngai a, inneih
senso tam lutuk avang chuan hmeichhe nausen thihna tam tak a
thlen a ni. Female infanticide hi sum leh paia harsa zualte zingah
a tam em em a ni.
-4-
Purdah system te leh Sati a dodal nasa hle. Arya Samaj member
ho zingah chuan inter-caste marriage leh inter-dining te an
kalpui a ni.
Hmeichhia leh mipa tan zirna in hrang hrang Gurukul,
Kanya Gurukul, school leh college te a din a. Heng zirna in te
hian Hindu sakhua leh society a humhalh piah lamah khawvel
hmasawnna mila zirna a ti thanglian bawk a ni.
c) Theosophical Society: Theosophy tih thumal hi Grik thumal
2, theos leh Sophia atanga lo kal a ni a, chu chu Pathian leh
finna tihna a ni. He philosophy thiltum ber chu finna nei tura
pathian hriat a ni. Khawthlang lam concept, hlui tak a ni.
Theosophical Society hi NY khawpui US ah 17 November,
1875 ah Helena Petrovna Blavatsky, Colonel Henry Steel
Olcott, William Quan Judge leh mi dang dangten an din a.
Anmahni an inhrilhfiah danah chuan “thutak zawng pawl, mi
zawng zawng inunauna chawisanga mihring rawngbawlsak tu
pawlho” tiin an inhrilhfiah a ni. Olcott-a hi an pawl President
hmasa ber niin 1907-a a thihni thlengin he nihna hi a chelh a ni.
He Society thiltum hrang hrangte chu hetiang hian a khaikhawm
theih awm e:
i) Chi leh hnam, mipa leh hmeichhia inthliarhranna engmah
awm lova, mihring zawng zawng inunauna chawisan.
ii) Comparitive religion, philosophy leh science zirna
tihhmasawna chawisan.
iii) Laws of nature hrilhfiah theih loh te zirchiana mihringa
thiltihtheihna thupa awm te zirchian.
Mi tupawh kan han sawi tak thiltum te kha a tawmpui
theih chuan an pawl member a ni thei a ni.
An zirtirna tlangpui:
i) Engkim piah lamah hian nunna a awm a, chu nunna chu
mahnia awm, chatuan mi, khawikipa awm, engkim enkawltu a
ni. Nunna nei tawh phawt chuan chu chatuan mi hnen atang
-16-
chiang hle a. A Muslim puite sap tawng zir tur leh khawthlang
culture la lut tura hneh tumin a bei nasa hle a, huaisen takin, “all
religious learning in Mohammedan libraries is of no avail” a ti a
ni.
Zirna leh politics lama a ruahmanna te tihlawhtling turin
1869 ah England ah a kal ta a, thla 17 zet a cham a, English nun
leh politics te a zirchiang a, a hun tam zawk chu zirna atan a
hmang a ni. English hovin zirna an kalpui dan te zirchiangin
school leh college an kalpui dan te a zirchiang bawk a. India a lo
kir leh hnuin Urdu tawngin magazine pakhat Tahzibul Akhlaq
(reform of morals) a ti chhuak ta a. He magazine hian sakhua,
khawtlang leh zirna lam kaihhnawih thupui hrang hrang a huam
a ni.
1875 ah Aligarh hmunah school a hawng a, 1877 ah
college ah hlankai a ni a. A hmingah Mohammedan Anglo-
Oriental College a vuah a. England rama a cham chhunga
Oxford leh Cambridge University a zirna an kalpui dan a
zirchian te chu hmang tangkaiin sap rama an kalpui danin he a
college a zirna hi a kalpui a. A staff tam tak te pawh European
mi an ni nghe nghe. MAO College chu ngaihdan leh thlirdan
thar chherna hmunpui a lo ni ta a. MAO College hi Muslim te
thim ata enga khaichhuahna tura din ni bawk mahse, a tir
atangin community hrang hrang tan hawn a ni a, zirtirtu hmasa
te leh graduate hmasa te pawh Hindu an ni nghe nghe. Hindi leh
Sanskrit pawh he college ah hian zirtir an ni.
Sir Syed-a hian sap tawng a thiam nal vak lo naa,
zirlaiten khawthlang boruak an man thiam theih nan a college ah
hian medium of instruction atan English a hmantir a. 1886 ah
Syed-a hian All India Mohammedan Educational Conference a
tan a, hei hian zirna lama Muslim ho la hnufual zia mi tam tak a
hriattir a, Muslim ho zingah khawthlang zirna leh thiamna a
chawisang em em a ni.
-21-
hle a. Sikh lal hnuhnung ber Dalip Singh-a ngei pawh chu
Kristian ah a inpe ta a, a hnu lawk 1853 ah Kapurthala hmuna
mi langsar tak Harnam Singh-a a inpe leh a. Kristian missionary
te hnathawh chu Sikh sakhua atan a hlauhthawnawm a ni tih
Sikh ho chuan an hre ta thuai a. Mahse, hei chauh hi an
hmachhawn a ni lova, Punjab a British sawrkar hnuaia hnathawk
ho zingah Bengali sap tawng thiam, Brahmo Samaj pawl
member an tam hle a. Anni hian 1860 bawr chho velah khan
Punjab chhunga khawpui hrang hrangah an branch din an chak
em em a. Hemi bakah sakhua, zirna leh khawtlang nun an
changkan zawk theih nan Punjabi Muslim ho chuan 1869 ah
Lahore hmunah Anjuman-i-Islamia an din bawk a ni.
Heng zawng zawng hmachhawna do let tur hian Sikh ho
chuan Singh Sabha Movement an tan ve ta a, an tum ber chu
Sikh doctrine bulpui leh thianghlima let leh a ni. Singh Sabha
unit hmasa ber chu 1873 ah Amritsar ah din a ni a, he unit aia
firfiak deuh Lahore ah din ani leh thuaia. He unit thar hian Sikh
ho hi Hindu kan ni lo tih an sawi uar hle a ni. Tichuan, kum zabi
19-na tawp lamah chuan Singh Sabha unit 100 aia tam mah a lo
ding ta a ni.
Singh Sabha Movement lo intanna chhan kan sawi tak
bakah khan an Guru hnuhnung ber Guru Gobind Singh-a thih
hnu 1708 hnu lam atang khan Sikh Gurudwara ah Hindu dan leh
hrai te, an tih dan ten kua an rawn hreuh leh tan ta a. Sati hial te
pawh an lo ching tan leh ta a ni. Chu a chhapah Mughal lal
hovin Sikh ho an tihduhdahna an chhunzawm zel bawk nen,
Sikh tam tak chu tlangram leh thlaler ah te an tlanchhiaa, an
Gurudwara te chu Brahmin puithiamho thuneihna hnuaiah a
awm zui ta a. Sikh pathian biakna tluangtlam tak chu Hindu
sakhua pathian biakna hautak taka thlak danglamin a lo awm ta
a. Heng Hindu puithiam ho hian Gurudwara nena inzawm in leh
lote chu anmahni private properties ah an siam bawk a. Sikh ho
-26-
India rama a lo kir leh chuan, thiamna leh degree neiin rawn
haw mahse, khawih thianglo a nih avangin a lak ah mipuiin an
rilru an thl^k danglam phah chuang lova. Office-a peon pawhin
hmusit takin file ten a vawm \hin a ni. Ch>nna hmun tur pawh
hmuh a harsat avangin a tawpah Baroda khawpui chhuahsan in
Bombay lamah barrister hna thawk turin a kal ta a. Hetah pawh
a advocate pui ten an z$ngah an telh ve duh ngai lo a ni.
Ambedkar-a chuan ch$k tak a Hindu sakhua a zirchian hnu ah
Hindu sakhua hi intluktlan lohnaa innghat a ni tiin thutl<kna a
siam ta a ni.
Sakhua a thl^k dan chanchin:
Yeola Conference 1935: October 13, 1935 ah schedule caste
hruaitute chuan Yeola, Nasik ah inkhawmpui an ko a. He
inkhawmpui ah hian Ambedkar-a chuan Hindu ni reng chunga a
thih loh tur thu a puang a ni. He inkhawmpui hian thutl<kna
siamin ‘depressed class’ ho chuan Hindu sakhua kalsanin
sakhaw dang khawtl^ng leh sakhaw thila intluktl^nna pe thei an
zawm tur a ni tiin thutl<kna a siam ta a. Hinduism chu eng
sakhua in nge thl^k ang tih erawh sawi chian a ni lo. He
inkhawmpui hnu ah hian sakhaw hrang hrang hruaitute chu
Ambedkar-a hn>na lo kal in an sakhua zawm turin an rawn
thl>m nasa hle a ni.
Poona Inkhawmpui 1936: January 12, 1936 ah Yeola
inkhawmpui thurel bawhzui turin Poona inkhawmpui koh a nil
eh a. Hemi \um hian inkhawmpui Chairman in ‘depressed class’
ho tana kawng awmchhun chu Hindu sakhua kalsan a sakhaw
danga inleh kher pawh a ni lova, sakhaw thar pawh din mai tur a
ni. Anih loh v>k leh hmasang Adi-Dravidas ho sakhua kha an
tinung leh mai tur a ni ti te hialin rawtna a siam a. Eng sakhua
nge an zawm ang tih thutlukna siam turin Ambedkar-a chu
mawhphurhna p>k a ni.
-30-
Nagpur Inkhawmpui 1956: Eng sakhua ber nge zawm tur tih
thutlukna siam turin Ambedkar-a hian kum 20 lai mai a awh a.
A tawpah chuan Ambedkar-a chuan thutl<kna siamin
‘untouchability’ harsatna sutkianna tur chuan Buddhist sakhua
hi a \ha ber a ti ta a ni. Tichuan October 14, 1956 ah Ambedkar-
a chuan Diksa (initiation) la in vantl^ng hmuh ah Buddhist a lo
ni ta a. Ambedkar-a leh a nupui Savita Bai leh a fapa Yeshwant
Rao te rual hian hemi ni ah hian mi 3,08,000 in Buddhist sakhua
an pawm ta a ni.
Buddhist sakhuaa a inleh ni hian Ambedkar-a chuan
Bharatiya Buddha Mahasabha (Buddhist Society of India) din
in, he pawl thiltum ber chu ‘untouchables’ ho z$nga Buddhist
sakhua thehdarh a ni. A t<k ah mipui hmaa thusawiin
Ambedkar-a chuan, “He sakhaw inlehna hian lungawina lian tak
leh sawifiah zawh loh min pe a, hremhmun a\anga chhuah zalen
ang mai ka ni” tiin tl^ng a kawm nghe nghe a ni. Ambedkar an
Buddhist sakhua a pawm hnu kum 2 chh<ngin Neo-Buddhist ho
chu maktaduai 18 a\angin maktaduai 20 ah an pung hman a ni.
December 6, 1956, Buddhist sakhua a pawm hnu kar 7
chauh a liam tihin Ambedkar-a chu a thi ta a ni. Hindu sakhua
ah ka thi lovang tia a lo sawi chu tihpuitlin in a awm ta a ni.
Engvangin nge Ambedkar an Buddhist sakhua a thlan?
Ambedkar-a chuan Hinayana Buddhism a thlang a. Buddhist
sakhua a thlanna chhan chu hengte hi an ni:
a) Ambedkar-a sawi dan chuan sakhaw dangin an neih ve loh
thurin bul 3 a nei a. Chungte chu Prajna (understanding against
superstition and supernaturalism), Karuna (hmangaihna) leh
Samatva (intluktlanna) te an ni.
b) Ambedkar-a chuan Buddhist hovin hmeichhia an ngaih dan
chu hmasang Hindu ten hmeichhia an ngaihdan lak ah chuan a
changkang hle a, Hindu ngaihdan hi Manu-a hnu ah a tlachhe
zual sauh niin a ngai.
-31-
5. Guru Movements
a) Guru Movement ze ken tlangpui: Hmanlai Hindu lehkhabu
Veda ah chuan Guru (zirtirtu) tih hi hmuh tur a awm lo va. A
chhan ber nia lang chu hman lai Hindu sakhuaah khan inzirna
lam aiin inthawina lam an uar nasat zawk vang a nih a rinawm.
Guru tih tawngkam an hman tanna hun chu kum 850 BCE velah
Upanishads buah a ni. Guru tih sawifiah nan hian tawng bul
hrang hrang a awm a, mi thenkhat chuan Guru tih chu ‘Gur’ tih
atanga lo kal niin an ngai a. Chumi awmzia chu ‘tho,
chawikang, tha thawha chawikang’ tih te a ni thei a. Kawh a
ngah em em a ni. Tichuan, Guru tih chuan zirlaite mawlna leh
vengvat lohna a tihlum a, hriatna lam a chawikang a,
chhandamna kawnga kaltirtu a kawk ta a ni. Kawng danga sawi
chuan Guru tih hian ‘Pathian panna kawng’ (a doorway to
divine) tih pawh a kawk thei bawk a. Guru chu thim ata enga a
zirlaite hruai luttu a ni ta a ni.
Guru dinhmun hi a pawimawh em em a, pathian aiawha
thu sawitu leh palai a ni. Hun lo kal zelah phei chuan pathian
angin an be ta hial a ni. Entir nan Guru Nanaka chu Sikh hote’n
pathian tlukin an bia a ni.
Heti em em a Guru te lo lar ta hian thil pahnih a entir
thei ang. Pakhat ah chuan mipuite thlarau lama an tuihalzia leh
zirtirtu an mamawhzia a entir a; a lehlamah chuan Guru te chu
hnam nun (culture) chhanhimna atan an pawimawh hle a ni tih a
-33-
chu heng Guru ho hian chi inthliarna, inthawina harsa leh hautak
tak tak te an dodala, an sawisel thina, an paihthla thin. Chutih
rual chuan Hindu sakhua kalphung pangai heng ashrama system
te, guru leh a zirtir inlaichinna te pawh heng Guru movement te
hian an kalpui zel tho a ni.
e) Khawtlang veina: Heng guru movement a Guru hrang
hrangte hian khawtlanga sualna leh harsatna hrang hrangte hi an
vei hle a. Khawtlang hmasawnna leh changkanna atan an thawk
nasa hle a ni. Chumi kawngah chuan school, college leh hospital
te din te, khuarel chhiatna alo thlen chang a relief hna te heng
Guru movement hian an kalpui nasa hle a ni.
f) Thilmak tihtheihna: Heng Guru hrang hrangte hian eng
thiltihtheihna emaw tak chu an nei ve thin a. Damlo tihdam te
leh thilmak chi hrang hrang te pawh an ti ve thin a ni.
Amaherawhchu, thenkhat hi chu inbumna mai te pawh a ni ve
thei tho.
b) Zir bingna:
i) Shirdi Sai Baba Tradition: Shirdi Sai Baba tia an sawi thin
tak hi chu kum 1918 daih khan Maharashtra state, Sirdi hmun ah
a thi tawh a. A damlai khan Allah ka ni te a lo inti thin a ni.
Kum 1910-1918 vel lai phei kha chuan mi tam takin pathian ang
maiin an be hial thin. A thihna hmun Sirdi pawh hi a lo lar ta hle
a, thenkhat rilruah phei chuan pathian chenna nia ngaihna a lian
hle a ni.
Tunlaia nung dama la awm, Satya Sai Baba tia hriat lar
hian 1918 a Sirdi a thi tawh Shirdi Sai Baba rawn piang nawn
leh niin a inngai a. Amah a inchhal dan phei chuan Shirdi Sai
Baba te, Rama leh Krishna te ai pawhin ropui zawkah a inngai a
ni. Khawthlang rama a zinna lamah pawh Isua Krista mihringa
lo chang nawn lehah a inpuang a ni. A insawi dan chuan mite
harsatna lak kian sak tura rawn piang nawn leh a ni a; he
-35-
a hian “Islam hlawhtlinna atan 60% vel chance awm niin a ngai
tlat a ni. Tichuan, India rama Jamaat-e-Islami chu April 1948 ah
Allahabad ah lo piangin Jamaat-e-Islami Hind tih hming puttir a
ni ta a ni. He meeting hmasa berah hian member 240 vel
kalkhawmin Maulana Abul Lais Nadvi chu an Amir (Leader)
atan an thlanga, Malihabad, Lucknow, UP ah headquarter an
bun ta a ni. 1960 ah an headquarter chu New Delhi ah an sawn
leh a ni. Hemi hnu ah hian Jamaat-e-Islami Hind chu inrel felna
hun hmangin, an pawl constitution te an reframe a, an policy te
an siamtha a.
He pawl hi kum 60 a din chhungin India sawrkarin tum
hnih a ‘ban’ a. A hmasa zawk chu 1975-77 Emergency hunlai
khan a ni a. A hnuah 1992 ah khan ‘ban’ a ni leh a ni.
An thiltum te: Official taka he pawl hian an thiltum an hrilhfiah
danah chu “Iqaamat-e-Deen” tiin a ni a, chu chu “Hringnun
pumpui Islamic zirtirna dungzuia din a, khawvel lo la awm tura
pathian malsawmna leh hlawhtlinna chan” a ni a. An doctrine
bulpui ber pawh “La Ilaha Ilallahu Muhammadur Rasulullah”
(Allah lo chu pathian dang an awm lova Muhammad a chu a
zawlnei a ni). Quran leh Sunnah te chu an pawl innghahni niin,
an thiltum reng reng chu tharum thawhna tel lova hlenchhuah an
tum tur thu an sawi lang bawk a ni. Hemi bakah, an thiltih reng
reng ah dik tak leh rilru ngil taka hlenchhuah an tum tur thu
chumi kalh emaw khawtlang ralmuanna ti chhe zawnga hma an
lak loh tur thu an tarlang bawk.
He pawl social wing hi NGO hrang hrangte nen an
thawk ho a, Kashmir lirnghing te, tsunami leh 2008-a Mumbai
hmuna terrorist chetna rapthlak hnu lamah khan relief hna
thawkin an thawhhlawk hle a. Tamil Nadu ah tsunami tuarte
tanpuinan in 38 an sa bawk a. Nagore, Pudupattinam leh
Kottakuppam hmunah te in 160 sa in, helai hmuna awm mi
harsa te ei leh bar zawnna ngaihtuahsak bawk a ni.
-45-
kawngah te hma an la nasa hle a ni. VHP hian NGO ten foreign
contribution an dawn thin te pawh an dodal a, heng foreign
contribution hmang hian Hindu ho sakhaw dangah inlehtirin an
awm niin an sawia. An thil ngiat pakhat zingah chuan Uniform
Civil Code hi a ni a, hemi bakah minorities te hnena India Dan
puiin hamthatna leh chanvo a siamsak hi Hindu te pawn an
chang ve tur a ni an ti. Heng bakah hian Sanskrit zirna leh
Bharatya culture zirna hi zirna in zawng zawngah compulsory a
ni tur a ni an ti bawk.
An thiltum tlangpui chu hengte hi an ni:
i) India ram chhung leh khawvel hmun hrang hranga Hindu te
suihkhawm.
ii) Hindu society tihchaka tihngheh. Hindu values humhalh leh
thehdarha, tunlai khawtlang nuna Hindu values hman tangkai
leh India pawna Hindu awmte tihchak.
iii) Sakhaw dang beihna laka Hindu te humhim leh Hindu te
sakhaw danga inleh dodala, Hindu sakhua tihhmasawn.
Khawtlanga rawngbawlna: VHP hi kawng hrang hrangin
social service ah an inhnamhnawih a, khawtlang hmasawnna
tura an thawh piah lamah Hindu temple din leh chei that an tum
nasa em em a ni. Thingtlang lamah primary health care te
buatsaihin, medical check-up camp te an buatsaih thin.
India ram hmun hrang hrangah self-employment training
camp te an buatsaih a, centre 959 vel an hawng mek a ni.
Thingtlang leh hmun kilkhawr tak taka awm te tan zirna in te an
hawng a, educational facilities 3266 an tanpui mek a ni. Heng
bakah hian nau hnuchham enkawlna te, help centre, temple,
hostel te an kalpui mek bawk a. Khuarel chhiatna a lo thlen
changa relief hna te pawh an kalpui bawk a ni.
-51-