Professional Documents
Culture Documents
Mantık Final Ödevi
Mantık Final Ödevi
SOYAD: AKYILDIZ
NO: 2230231008
KONU: KIYAS NEDİR? İBN TEYMİYYE, DESCARTES, JOHN STUART
MİLL’İN KIYAS ELEŞTİRİLERİ
İÇİNDEKİLER
ÖZET ........................................................................................................................................................ 3
ABSTRACT .......................................................................................................... 3
GİRİŞ..................................................................................................................... 4
KIYAS NEDİR...................................................................................................... 4
KIYAS ÇEŞİTLERİ .............................................................................................. 5
Yüklemli Kesin Kıyas ........................................................................................ 5
Şartlı Kesin Kıyas .............................................................................................. 6
Seçmeli Kıyas ..................................................................................................... 6
Bileşik Kıyas ...................................................................................................... 6
Zincirleme Kıyas ................................................................................................ 6
Karma Kıyas ....................................................................................................... 6
MANTIKİ KIYASIN DEĞERİ ............................................................................ 7
İBN TEYMİYYE VE KIYAS ELEŞTİRİSİ......................................................... 8
DESCARTES VE KIYAS ELEŞTİRİSİ .............................................................. 9
JOHN STUART MİLL VE KIYAS ELEŞTİRİSİ .............................................. 10
SONUÇ VE DEĞERLENDİRME ...................................................................... 11
KAYNAKÇA ...................................................................................................... 13
ÖZET
Anahtar Kelimeler:
ABSTRACT
We can divide the science of logic into classical logic and modern logic
studies created by Aristotle. The basis of Aristotelian logic is deduction, which
we call Qiyas. Deduction is a type of reasoning. It enables us to obtain information
based on universals. There have been some criticisms of Aristotle's method
recently and before. While the basis of some of the criticisms was to create a new
method, the social environment of the thinkers of the period was effective in some
of them. In this article, the criticisms brought to Aristotelian logic are examined.
The views of Ibn Taymiyya, one of the representatives of the criticisms in the
Islamic world, were examined. In the western world, the criticisms of thinkers
such as Descartes and John Stuart Mill were examined.
Key Worlds:
KIYAS NEDİR
Mantık bilimi genel hatlarıyla önerme, terim ve akıl yürütme olacak şekilde
üç bölümden oluşmaktadır. Terimlerin birleşmesiyle önermeler oluşur,
önermelerin birleşmesiyle de akıl yürütmeler yapılır. Akıl yürütmede kendi
içerisinde tümdengelim, tümevarım ve analoji olmak üzere üç bölüme ayrılır.
Tümdengelim yöntemi kıyasın en kesin şeklidir ve en doğru bilgiyi veren kabul
edilmektedir. Kıyasın kelime anlamına baktığımızda “ölçmek, dokunmak, ispat
etmek” gibi manaları ihtiva etmektedir.2
1
HACINEBİOĞLU, İ. Latif, ALTUNYA, Hülya, AKBAY, Y. Emre, KELEŞ, Saliha, İslam Mantıkçılarına Göre Hulfi Kıyasın
Bilgi Değeri ve Denetlenmesi, Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, 2013, s.42.
2
DURHAN, Gülümser, Modern Dönem Mantık Çalışmalarında Kıyas’ın Reddi, 2017, s.297.
3
Aristoteles, Birinci Analitikler, çev. Hamdi Ragıp Atademir, İstanbul, 1996, s.8.
şey diyebiliriz.4 Yani külliye bakarak cüzleri hakkında bilgiler elde edebiliriz.
Doğru öncüllerden yola çıkarak, kuralları doğru uyguladığımız zaman zorunlu bir
şekilde doğru sonuçlara ulaşırız.5 Öncüllerimiz doğru olmasına rağmen
sonucumuz yanlış çıkarsa kıyasımız geçersiz olur.
KIYAS ÇEŞİTLERİ
Yüklemi kesin kıyas büyük, küçük ve orta olmak üzere üç terimden oluşur.
Her iki öncülde tekrar edilen terime orta terim denir. Sonucun yüklemine büyük
terim denir. Sonucun konusuna küçük terim denir. Büyük terimin bulunduğu
öncüle büyük önerme denir. Küçük terimin bulunduğu öncüle de küçük önerme
denir.
4
HASIRCI, Nazım, Kıyasın Değeri Tartışması, Felsefe Dünyası, 2008, s.138.
5
ASLAN, Mehmet Selim, İslam Hukuku Metodolojisinde Mantıki Kıyasın Değeri, İslam Hukuku Araştırmaları
Dergisi, 2020, s.82.
6
HASIRCI, Nazım, Kıyasın Değeri Tartışması, Felsefe Dünyası, 2008, s.138.
7
İMAMOĞLUGİL, Halil, Necati Öner’e Göre Klasik Mantıkta Akıl Yürütme, Mantık Araştırmaları Dergisi, 2019, s.42.
8
BOZKURT, Mustafa, Klasik Mantıkta ve İslam Hukuk Metodolojisinde Kıyas, 2019, s.13.
Şartlı Kesin Kıyas
Diğer bir türünde kıyasın önermeleri ayrık iki şartlı önermeden oluşur.
Öncüllerinden birisi tümel olmalıdır ve her ikisi de olumlu olmalıdır.
Öncüllerden biri yüklemli önermeden, diğeri bitişik şartlı önermeden yapılan
kıyastır. Bu kıyasın sonucu şartlı önerme olur.
Seçmeli Kıyas
Sonucun öncüllerde aynen veya çelişik olarak hem şeklen hem de mana
olarak bulunduğu kıyas türüdür. Sonucun aynı hali bulunuyorsa doğru seçme
denilmektedir. Sonucun karşıt hali bulunduğu zaman ise dolaşık seçme denir.
Seçmeli kıyaslarda her iki öncül şartlı önerme olur ya da biri şartlı diğeri yüklemli
olur.
Bileşik Kıyas
İki veya daha fazla basit kıyası ihtiva eden kıyaslara denir. Bu kıyas türü
“zincirleme kıyas” ve karma kıyaslar olmak üzere gruplandırılır.
Zincirleme Kıyas
Karma Kıyas
Karma kıyas saçma yoluyla yapılan bir kıyas türüdür. Bu kıyas türünde
ispat edilmesi istenen şeyin çelişiğinin saçmalığını gösterir ve ispatı istenilenin
doğruluğunu kanıtlar.
MANTIKİ KIYASIN DEĞERİ
Kıyas akıl yürütme işlemlerinden bir tanesidir. Akıl yürütme işlemi yaparak
birçok farklı konuda bilgi edinmeyi sağlarız. Farklı konular hakkında çözümler
oluştururuz. İnsanlar günlük hayatlarında bile bu yöntemleri kullanırlar.
Tümdengelim yöntemiyle küllden hareketle cüze ulaşırız. Genel bir önermeden
hareketle cüzi bir önermeye ulaşırız.
Mantıki kıyas akli bir istidlaldir. Öncülleri gerçek dışı olduğu zaman şekil
olarak doğru olsa bile içerik bakımından geçersizdir.10 Mantıki kıyasın geçerli
olması için bazı şartlar vardır. Orta terimi her iki öncülde tikel olarak
bulunmaması gerekir. Orta terim sonuçta yer almamalıdır. Sonuçta yer alan
terimlerin kaplamı öncüllerdeki terimlerin kaplamını aşmamalıdır. Mantıki
kıyasta tümelden tikele doğru bir çıkarım yaparız ve tümel için doğru olan tikel
içinde doğru olur. “Bir şeyin bir şeye ait olduğu ve olmadığı” sonucunu ortaya
çıkarır.11
Geçerli bir mantıki kıyas yaptığımız zaman sonuç olarak ortaya çıkan
durum ilk öncülün içerisinde gizli olarak bulunmaktadır. Bu özelliğinden dolayı
bazı kişiler onun sadece gizli olanı açığa çıkarma işlemi olduğunu
söylemişlerdir.12 Felsefe tarihinde de bundan dolayı eleştiriye maruz kalmıştır.
Ancak bu akıl yürütme sayesinde bilgilerimizi sistemli bir hale getiririz. Mantıki
kıyasın öneminden bahsettikten sonra ona yönelik düşünürlerin yaptıkları
eleştirileri paylaşmakta fayda vardır.
9
ASLAN, Mehmet Selim, İslam Hukuku Metodolojisinde Mantıki Kıyasın Değeri, İslam Hukuku
Araştırmaları Dergisi, 2020, s.92.
10
ÇALDAK, Hüseyin, Kıyas’ın Mantıkta ve İslami İlimlerde Kullanım Biçimi, C.Ü İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2007,
s.260.
11
HASIRCI, Nazım, Mantıki Kıyas ile Fıkhi Kıyasın Karşılaştırılması, İslami İlimler Dergisi Mantık Sayısı, 2010, s.69.
12
DOĞAN, Özlem, Mantık Klasik/ Sembolik Mantık, Mantık Felsefesi, İnkılap Kitabevi, 2004, s.39.
İBN TEYMİYYE VE KIYAS ELEŞTİRİSİ
İbn Teymiyye Aristo mantığını bilim elde etmede tek yöntem olduğunu
savunan kişilere karşı çıkmıştır. er-Redd a’lel mantıkıyyin eserinde bazı
mantıkçıların kıyas yoluyla Allah, peygamber ve velilerin ilimlerini elde ettikleri
görüşlerine yer vermiştir.14 O Aristo mantığının akli delillerin, Kuran ve Sünnet’in
önünde bir engel teşkil ettiğini belirtmektedir. Onun düşünce dünyasında Kuran
ve Sünnete uygun olanları kabul etme, uygun olmayanları reddetme isteği
yatmaktadır. Bu isteğine engel olarak da Aristo mantığını görmektedir. İbn
Teymiyye, filozofların reddettiği görüşlerinin kaynağı olarak mantığı
görmektedir.
13
DUMAN, Soner, Er-Redd Ale’l-Mantıkıyyîn Adlı Eseri Çerçevesinde İbn Teymiyye’nin Fıkhî Kıyas İle Mantıkî Kıyas
Arasındaki İlişkiye Dair Görüşleri, Hikmet Yurdu, 2010, s.200.
14
TURGUT, Hasan, İbn Teymiyye’nin Mantık Eleştirilerinin Kelam İlmi Açısından Değerlendirilmesi, Kocaeli İlahiyat
Dergisi, 2021, s.192.
15
VAKİLOV, Ramin, İbn Teymiyye’nin Kıyas Anlayışı, 2015, s.26.
etme yöntemleri olduğunu söyler ve kıyasın bunlardan üstün olmadığını söyler.
Ona göre mantıki kıyasla bilgi edinme insana sıkıntı veren bir şeydir ve bilgi
edinmede de bir fonksiyonu yoktur.16
İbn Teymiyye’ye göre mantıki kıyasla yeni bir bilgi elde edilmez. Malum
olan bir bilgiyi ilan eder sadece. Ayrıca mantıki kıyasla elde edilen bilginin sadece
zihni dünyada mevcut olduğunu dış dünyada karşılığının olmadığını söyler. İbn
Teymiyye öncüllerdeki bilginin zorunlu olması durumunda sonucunda zorunlu
çıkması durumuna eleştiride bulunmaz. Ancak o kıyasın iki önermeden oluşması
gerektiğine karşı çıkar ve bunun göreceli olduğunu öncül sayısının kişinin
ihtiyacına göre değişebileceğini ifade eder.
16
TURGUT, Hasan, İbn Teymiyye’nin Mantık Eleştirilerinin Kelam İlmi Açısından Değerlendirilmesi, Kocaeli İlahiyat
Dergisi, 2021, s.194.
17
ALTUNER, İlyas, Descartes’ta Yöntemin Amacı ve Aklın Yönteminin Kuralları, Iğdır Üniversitesi İlahiyat Dergisi,
2018, s.28.
18
ALTUNER, İlyas, Descartes Felsefesinde Kuşkudan Bilgiye Geçiş ve Zihnin Kendini Kavrayışı, s.11.
19
ALTUNER, İlyas, Descartes Felsefesinde Kuşkudan Bilgiye Geçiş ve Zihnin Kendini Kavrayışı, s.12.
20
HASIRCI, Nazım, Kıyasın Değeri Tartışması, Felsefe Dünyası, 2008, s.140.
21
DURHAN, Gülümser, Modern Mantık Çalışmalarında Kıyas’ın Reddi, 2017, s.302.
Descartes’in görüşleri Bacon ile paralellik göstermektedir. Var olanı ifade
etmekten başka bir fonksiyonu olmayan kıyas yerine matematiksel
tümdengelimin daha işlevsel, yegane metot olduğunu söylemiştir. Matematiğin
deney ve gözleme dayanması, akla hitap etmesi, niceliksel yönünün olması onun
üstün olan taraflarıdır.
22
HASIRCI, Nazım, Kıyasın Değeri Tartışması, Felsefe Dünyası, 2008, s.142.
SONUÇ VE DEĞERLENDİRME
Kıyasın yeni bir bilgi vermediği iddiasına karşılıkta orta terimle terimler
arası yeni bir bağ kurulmaktadır. Yani sonuçta yeni bir bağ kurulur ve zihinde var
olmayan yeni bir şey elde edilmektedir.
Kıyas yaptığımız zaman sonuç bize neden sorusunun cevabını verir. Neden
sorusunun cevabı da mantıklı olmalıdır. Tümdengelimle elde ettiğimiz sonuç
mantıklı olur. Önermeler arasında mantıklı bağlantılar vardır.
İbn Teymiyye’nin diğer eleştirisi mantıki kıyas ile fıkhi kıyas arasında bir
fark olmadığı yönünde olmuştur. Ona göre iki kıyas türünde de öncüllerdeki
bilgiler ne olursa sonuç öyle çıkmaktadır. Yoksa birisi sadece mantıki kıyas
olduğu için kesin bilgi diğeri fıkhi kıyas olduğu için zan ifade etmemektedir.
Öncüllerdeki bilgi zanni ise sonuç zanni olur, yakıni ise sonuç yakıni olur. Yine
o kıyasın yeni bir bilgi vermediğini var olan şeyi ilan ettiğini söylemiştir. Kıyasla
elde edilen bilginin sadece zihinde olduğunu dış dünyada var olmadığını
belirtmiştir.