ABRAMIDOU GEORGIA ΧΩΡΙΚΕΣ ΑΝΙΣΟΤΗΤΕΣ, ΚΙΝΗΜΑΤΙΚΕΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΚΑΙ ΚΡΙΤΙΚΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ
ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ & ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ
ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
ΧΩΡΙΚΕΣ ΑΝΙΣΟΤΗΤΕΣ, ΚΙΝΗΜΑΤΙΚΕΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΚΑΙ ΚΡΙΤΙΚΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ
ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗΣ

ΑΒΡΑΜΙΔΟΥ ΓΕΩΡΓΙΑ

ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΔΙΔΑΣΚΩΝ: ΓΡΙΤΖΑΣ ΓΙΩΡΓΟΣ
Βέροια, Σεπτέμβριος 2009
ΧΩΡΙΚΕΣ ΑΝΙΣΟΤΗΤΕΣ, ΚΙΝΗΜΑΤΙΚΕΣ ΔΙΑΔΙΑΚΑΣΙΕΣ ΚΑΙ ΚΡΙΤΙΚΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ
ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗΣ
ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ

Ολοκληρώνοντας θα ήθελα να ευχαριστήσω ιδιαίτερα τον επιβλέποντα Επίκουρο Καθηγητή
της Ερευνητικής μου Κ. Γριτζά Γιώργο, αφενός για την καθοδήγηση του και τη στήριξη του
σε όλη τη διάρκεια της διεξαγωγής της εργασίας και αφετέρου για τις γνώσεις που
κατάφερα να αποκομίσω από όλη αυτή την εμπειρία. Χωρίς την στήριξη του, καθ’ όλη τη
διάρκεια της συγγραφής της εργασίας δε θα πετύχαινα το επιθυμητό αποτέλεσμα.
Ιδιαίτερα ευγνώμων είμαι στην Κα Καρνάβου Ελευθερία καθηγήτρια στο Τμήμα
Τοπογράφων Μηχανικών του Α.Π.Θ, για τις κατευθύνσεις και τις εποικοδομητικές
παρατηρήσεις της, καθώς και για τον χρόνο που διέθεσε κατά τη διάρκεια εκπόνησης της
ερευνητικής εργασίας. Τέλος, δε θα μπορούσα σε αυτό το ευχαριστήριο μέρος να
παραλείψω την φίλη και συμφοιτήτρια μου, Καρούτσου Όλγα για την αμέριστη
συμπαράσταση, την υπομονή και τις πολύτιμες παρατηρήσεις της.

Αβραμίδου Γεωργία Σελίδα | 2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ ....................................................................................................................... 2
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ .................................................................................................................... 3
ΕΙΣΑΓΩΓΗ ........................................................................................................................... 5
ΕΝΟΤΗΤΑ 1Η: ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΩΝ ΣΥΓΧΡΟΝΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΚΙΝΗΜΑΤΩΝ .................................... 7
1.1 Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ ....................................................................... 7
1.2. ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΚΑΙ Η ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΔΡΑΣΗΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΙΤΗΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΣΥΓΧΡΟΝΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ
ΚΙΝΗΜΑΤΩΝ ................................................................................................................. 11
1.2.1 ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΑΙΤΗΜΑΤΩΝ ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΚΙΝΗΜΑΤΩΝ ........................... 11
‐ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ ................................................................................................ 11
‐«ΝΕΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΚΙΝΗΜΑΤΑ» ............................................................................... 12
1.2.2. ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΓΕΝΕΣΗ ΣΥΓΧΡΟΝΩΝ ΚΙΝΗΜΑΤΩΝ ....................................... 14
1.2.3 ΔΙΕΘΝΙΚΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΗΣ ΔΙΑΜΑΡΤΥΡΙΑΣ .......................................................... 15
1.2.4 ΑΙΤΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗΣ .................................... 16
1.2.5 ΕΣΤΙΑΣΗ ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΙΝΗΜΑΤΙΚΟ ΧΩΡΟ ....................................................... 18
1.2.5.Α. ΔΡΑΣΕΙΣ ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΙΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΣΥΝΟΔΟΥΣ ΚΟΡΥΦΗΣ ................................. 18
1.2.5.Β ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΦΟΡΟΥΜ ................................................................ 19
1.2.5.Γ. ΑΙΤΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΣΥΓΧΡΟΝΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΚΙΝΗΜΑΤΩΝ .................................... 21
1.2.6 ΑΙΤΗΜΑΤΑ ΑΣΤΙΚΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΚΙΝΗΜΑΤΩΝ ..................................................... 23
1.2.7 ΧΩΡΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΑΙΤΗΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΚΙΝΗΜΑΤΩΝ ............................................. 25
1.2.7.Α ΧΩΡΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΔΙΕΚΔΙΚΗΣΕΩΝ ............................................................ 25
1.2.7.Β ΣΧΕΣΗ ΠΟΛΗΣ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΚΙΝΗΜΑΤΩΝ .................................. 27
1.3 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΩΝ ΚΙΝΗΜΑΤΩΝ ..... 29
1.3.1 Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΧΩΡΙΚΩΝ ΑΝΙΣΟΤΗΤΩΝ ΣΤΗΝ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΩΝ ΚΙΝΗΜΑΤΩΝ ................ 29
1.3.2 Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΩΝ ΣΤΗΝ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΩΝ ΣΥΓΧΡΟΝΩΝ
ΚΙΝΗΜΑΤΩΝ ............................................................................................................. 32
ΕΝΟΤΗΤΑ 2Η: ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΚΙΝΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΚΡΙΤΙΚΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ................................ 35
2.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ............................................................................................................... 35
2.2 ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΗΣ ΣΧΕΣΗΣ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟΥ ΚΑΙ ΚΙΝΗΜΑΤΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ ....................................... 37
2.2.1 ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟΣ ΑΚΤΙΒΙΣΜΟΣ «ΜΕΣΑ» ΑΠΟ ΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ................................... 39

2.2.3 ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟΣ ΑΚΤΙΒΙΣΜΟΣ «ΕΞΩ» ΑΠΟ ΤΑ ΟΡΙΑ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ....................... 40
2.2.4 ΕΥΡΕΣΗ ΚΟΙΝΟΥ ΧΩΡΟΥ ΔΡΑΣΗΣ ΤΩΝ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΩΝ «ΕΝΤΟΣ» ΚΑΙ «ΕΚΤΟΣ» ΤΟΥ
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ....................................................................................................... 42
2.2.5 ΑΝΑΔΥΟΜΕΝΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΣΧΕΣΗ ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ ΚΑΙ ΚΙΝΗΜΑΤΩΝ ................ 45
2.2.6 ΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΚΙΝΗΜΑΤΩΝ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΗΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΗ ΔΙΑΝΟΗΣΗ ....................... 46
2.2.7 Η ΑΝΕΠΑΡΚΗΣ ΣΥΝΕΙΣΦΟΡΑ ΤΗΣ ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ ΣΤΑ ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΚΙΝΗΜΑΤΑ ....................... 47
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ............................................................................................................... 48
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ .................................................................................................................. 53
ΠΕΡΙΛΗΨΗ ....................................................................................................................... 56

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Μεταξύ των πάγιων και αναπαραγόμενων προβλημάτων που απασχόλησαν τις επιστήμες
του χώρου (γεωγραφία, πολεοδομία, χωροταξία, περιφερειακή πολιτική) συγκαταλέγονται
και η ανισότητα, η ανεργία, η φτώχεια, το κλείσιμο και η μετακίνηση των επιχειρήσεων, η
ευέλικτη εργασία, η «υποταγή» του τοπικού στο παγκόσμιο, η περιβαλλοντική
υποβάθμιση, οι φυλετικές διακρίσεις κτλ.
Οι ερμηνείες και λύσεις των προαναφερόμενων προβλημάτων θα μπορούσαν ‐με ένα
βέβαια γενικευμένο τρόπο‐ να καταταχθούν σε δύο μεγάλα «στρατόπεδα» σχολών: αφενός
όσων υποστηρίζουν ότι τα προβλήματα αυτά αποτελούν στιγμιαίες φάσεις ανισορροπίας
του κοινωνικο‐οικονομικού συστήματος το οποίο προϊόντος του χρόνου θα οδηγηθεί σε
ισορροπία και αφετέρου όσων υποστηρίζουν ότι αν δεν ασκηθούν οι κατάλληλες πολιτικές
τα προβλήματα θα μεγεθύνονται όλο και περισσότερο. Οι διαδικασίες της λεγόμενης
παγκοσμιοποίησης και συνολικότερα η κυρίαρχη νεοφιλελεύθερη αντίληψη και πολιτική
ανήκοντας στον πρώτο από τα ως άνω «στρατόπεδα» έχουν μάλλον επιδεινώσει και βέβαια
σε καμία περίπτωση δεν έχουν λύσει ή βελτιώσει τα ως άνω προβλήματα.
Παράλληλα από τα τέλη της δεκαετίας του 60 αναδύεται η σχολή της Κριτικής Γεωγραφίας,
μία εποχή έντονης αμφισβήτησης των ασκούμενων πολιτικών η οποία επηρεασμένη
αφενός από την κριτική θεωρητική σκέψη που διατρέχει όλες τις κοινωνικές επιστήμες της
εποχής και αφετέρου από τη δράση των κινημάτων, προσπαθεί να προτάξει ερμηνείες των
προβλημάτων που δεν αντιμετωπίζουν το χώρο απλά ως μία μεταβλητή που θα πρέπει να
μετρηθεί και μοντελοποιηθεί ακολουθώντας κάποιους χωρικούς νόμους, αλλά ως το τόπο
στον οποίο διαδραματίζονται οι κοινωνικο‐οικονομικές και πολιτικές εξελίξεις
επηρεάζοντας τη διάρθρωσή του, ενώ αντίστροφα η ίδια η δομή του χώρου επηρεάζει με
τη σειρά της τις ως άνω εξελίξεις (Λεοντίδου,2005 και Massey, 1985;2005)
Ωστόσο, στη συζήτηση μεταξύ των εκπροσώπων της σχολής της Κριτικής Γεωγραφίας της
τελευταίας δεκαετίας διαπιστώνεται μία απογοήτευση για το μέτρο στο οποίο οι
ακαδημαϊκοί γεωγράφοι ‐ανεξάρτητα ατόμων, κύρους και επιστημονικής επάρκειας‐
συνέβαλαν στη διαμόρφωση πολιτικών για την αντιμετώπισή των προαναφερόμενων
προβλημάτων.
Την ίδια περίοδο, έντονου προβληματισμού στους χώρους της ακαδημαϊκής κοινότητας,
στο επίπεδο των κοινωνικών πρακτικών, αναπτύσσονται ποικιλόμορφα κινήματα (εργατικό,
οικολογικό, φεμινιστικό, το κίνημα της ειρήνης κλπ.)
Στο παρόν ερευνητικό θέμα επιχειρείται μια προσπάθεια μελέτης και ανάδειξης της
αμφίδρομης, πολύπλοκης και δυναμικής σχέσης του ακαδημαϊκού και του κινηματικού
χώρου θέτοντας το ερώτημα του αν πρόκειται για μία σχέση θετικής αλληλεπίδρασης ή μία
σχέση σύγκρουσης και αντιπαράθεσης και για το κατά πόσο τα κινήματα αποδέχονται τους
πανεπιστημιακούς και με ποιον τρόπο η πανεπιστημιακή διανόηση συνεισφέρει στην
οργάνωση και εξέλιξη των κινημάτων.

Παράλληλα, διερευνάται αν οι θεωρίες που ενστερνίζονται τα σημερινά κινήματα
λαμβάνουν υπόψη τη σύγχρονη ακαδημαϊκή παραγωγή και σκέψη και αν αντίστροφα o
ακαδημαϊκός χώρος ενδιαφέρεται να προβεί σε προτάσεις πολιτικής και όχι μόνο
ανάλυσης, πολιτικής που θα λαμβάνει υπόψη τα υπάρχοντα κινήματα τα οποία και θα
προσπαθήσει να εμπνεύσει με απώτερο στόχο την εφαρμογή των πολιτικών προτάσεων.
Για να απαντηθούν τα παραπάνω ερωτήματα είναι σκόπιμο να διερευνηθεί η φύση των
κινημάτων, σε ότι αφορά τα αιτήματά και την οργάνωσή τους. Θα πρέπει επίσης να
επισημανθεί ότι η εργασία αναφέρεται μόνο στα σύγχρονα κινήματα, δηλαδή στα κινήματα
που δρουν στον ανεπτυγμένο δυτικό κόσμο από την εποχή που απέκτησαν μία παγκόσμια
διάσταση, με ιδιαίτερη έμφαση στα σύγχρονα Ευρωπαϊκά κοινωνικά κινήματα.
Η εργασία διαρθρώνεται σε δύο βασικές ενότητες. Η πρώτη ενότητα αφορά τη διερεύνηση
των σύγχρονων κοινωνικών κινημάτων. Αρχικά γίνεται προσπάθεια να αποδοθεί ένας
ορισμός σχετικά με το τι νοείται ως κοινωνικό κίνημα. Δεδομένου ότι μέχρι σήμερα δεν
υπάρχει κάποιος κοινά αποδεκτός ορισμός παρουσιάζεται μία σειρά ορισμών με στόχο την
καλύτερη απόδοση του όρου.
Σε δεύτερη φάση παρουσιάζονται βασικά παραδείγματα σύγχρονων κινημάτων όπου και
αναδεικνύεται ο τρόπος δράσης και οργάνωσης τους. Από την παρουσίαση αυτή
ξεπροβάλλουν τα βασικά αιτήματα των σύγχρονων κινημάτων. Σε αυτό το σημείο
διερευνάται κατά πόσο ανάμεσα στα αιτήματα των σύγχρονων κινημάτων συγκαταλέγονται
αυτά που αφορούν χωρικές ανισότητες.
Τέλος παρουσιάζεται ο τρόπος με τον οποίο οι χωρικές ανισότητες και οι νέες τεχνολογίες
επηρεάζουν τον τρόπο οργάνωσης και διαμόρφωσης τον κινημάτων.
Στη δεύτερη ενότητα, γίνεται προσπάθεια διερεύνησης της σχέσης ακαδημαϊκού και
κινηματικού χώρου με στόχο να δοθούν απαντήσεις στα βασικά ερωτήματα της εργασίας.


ΕΝΟΤΗΤΑ 1 Η : ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΩΝ ΣΥΓΧΡΟΝΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ
ΚΙΝΗΜΑΤΩΝ
1.1 Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ
Καθημερινά όλοι μας ερχόμαστε αντιμέτωποι με όρους όπως: κοινωνικές διεκδικήσεις,
συλλογικές διαμαρτυρίες, κοινωνικά κινήματα. Πρόκειται για λέξεις οι οποίες έχουν
ενταχθεί στο καθημερινό λεξιλόγιο κυρίως μέσω των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης (ΜΜΕ).
Η πλειοψηφία, λοιπόν, των πολιτών, οι οποίοι έχουν πρόσβαση σε κάποιο ΜΜΕ, είτε
τυχαία είτε ηθελημένα έχουν έρθει σε επαφή με τους όρους αυτούς. Παράλληλα ένας
μεγάλος αριθμός πολιτών συμμετέχει ή έχει συμμετάσχει κάποια στιγμή της ζωής του σε
κάποια μορφή συλλογικής διαμαρτυρίας.
Η πραγματικότητα, όμως, αποδεικνύει πως παρά την ευρεία χρήση τους η ουσιαστική
σημασία αυτών των όρων στους περισσότερους είναι άγνωστη. Ιδιαίτερα δε όσον αφορά τα
κοινωνικά κινήματα, δεν υπάρχει ένας σαφής και ακριβής ορισμός τους, αν και στοιχεία της
δραστηριότητας κινημάτων από όλον τον κόσμο συχνά γνωστοποιούνται μέσω των ΜΜΕ.
Έτσι παρατηρείται οι όροι αυτοί να μεταφράζονται από τον καθένα με διαφορετικό τρόπο.
Αν παρατηρήσει κανείς μία σειρά κινημάτων, θα διαπιστώσει πως παρουσιάζουν μεγάλη
ποικιλομορφία αφού διαφέρουν μεταξύ τους κυρίως ως προς τους στόχους, την μορφή, την
δυναμικότητα, τον τρόπο οργάνωσης, και το μέγεθος τους. Οι διαφορές αυτές
δυσχεραίνουν ακόμα περισσότερο την σύνταξη ενός ολοκληρωμένου και κοινά αποδεκτού
ορισμού.
Λαμβάνοντας υπ όψιν τα παραπάνω, και ταυτόχρονα γνωρίζοντας τη δυσκολία που
παρουσιάζουν όλα τα κοινωνιολογικά ζητήματα να διαθέτουν έναν ορισμό κοινά αποδεκτό,
γίνεται στη συνέχεια μια προσπάθεια να παρουσιαστούν οι αντιπροσωπευτικότεροι
ορισμοί των κοινωνικών κινημάτων. Ο καθένας ορισμός από μόνος του δεν αποτελεί
ολοκληρωμένο παράδειγμα για το τι σημαίνει κοινωνικό κίνημα, άλλα η σύνθεση τους θα
μας οδηγήσει τελικά στην διεξαγωγή ενός ολοκληρωμένου ορισμού του κοινωνικού
κινήματος.
Ο πρώτος ορισμός που παρουσιάζεται έρχεται από τον Blumer.
Σύμφωνα με αυτόν: «Κοινωνικά κινήματα μπορούν να θεωρηθούν συλλογικές επιχειρήσεις
που επιδιώκουν να δημιουργήσουν μία νέα τάξη ζωής. Μία κατάσταση αναταραχής
αποτελεί την έναρξη τους και αντλούν την κινητήρια δύναμη τους, αφενός από την
δυσαρέσκεια για την σημερινή μορφή που εμφανίζει ο τρόπος ζωής, και αφετέρου από την
ελπίδα για έναν καλύτερο τρόπο ζωής» (Blumer (1969) από Crossley, 2002:3).
Με τον ορισμό του Blumer νοείται ότι τα κινήματα αποτελούν «συλλογικές επιχειρήσεις»
κοινωνικών φορέων οι οποίοι συνεργάζονται με διάφορους τρόπους έχοντας έναν κοινό
στόχο. Για να γίνει ο ορισμός περισσότερο σαφής αφού κανείς δεν θα διαφωνούσε ότι τα
περισσότερα φαινόμενα στο κόσμο είναι συλλογικές επιχειρήσεις, προσθέτει ότι τα
κινήματα αναδύονται από την δυσαρέσκεια για την σημερινή μορφή που παρουσιάζει ο
τρόπος ζωής έχοντας ως στόχο την δημιουργία μίας νέας τάξης ζωής. Η προσθήκη αυτή

είναι πολύ σημαντική αφού σε αυτό το σημείο τα κινήματα διαφοροποιούνται από άλλες
συλλογικές μορφές δράσης όπως καταστάσεις πανικού και υστερίας, οι οποίες αποτελούν
αντίδραση σε συνθήκες συλλογικής δυσαρέσκειας, αλλά δεν επιδιώκουν την δημιουργία
διαφορετικού τρόπου ζωής (Crossley,2002).
Ένας άλλος ορισμός παρουσιάζεται από τους Eyerman and Jamison :
«Κοινωνικά κινήματα είναι προσωρινοί δημόσιοι χώροι όπου στιγμές συλλογικής
δημιουργίας εμπλουτίζουν την κοινωνία με ιδέες, ταυτότητες και ιδανικά» (Eyerman and
Jamison (1991) από Crossley, 2002:3).
Ο συγκεκριμένος ορισμός προσθέτει δύο σημαντικά στοιχεία που κυριαρχούν στα κινήματα
αλλά δεν αναφέρθηκαν στον ορισμό του Blumer. Πρώτον, προσδιορίζει με σαφήνεια ότι τα
κινήματα αποτελούν «πηγές δημιουργικότητας» και αυτό που επιδιώκουν να
δημιουργήσουν είναι ταυτότητες, ιδέες και ιδανικά. Δεύτερον οι Eyerman and Jamison
εισάγουν τον όρο «δημόσιος χώρος» μια φράση η οποία είναι ισοδύναμη με την έννοια της
«δημόσιας σφαίρας». Η πρόταση αυτή στον ορισμό παρουσιάζεται αρκετά ενδιαφέρουσα
αφού αποκαλύπτει ότι τα κινήματα ανήκουν στη δημόσια και όχι στην ιδιωτική σφαίρα
(Crossley,2002).
Ένα ακόμη στοιχείο που προσθέτουν οι προηγούμενοι συγγραφείς είναι η έμφαση που
δίνουν στην προσωρινή φύση των κινημάτων. Σε αυτό το σημείο θα μπορούσαν να
προκύψουν αντιδράσεις αφού προκύπτει ένα ερώτημα σχετικά με τον ποσοτικό
προσδιορισμό της έννοιας «προσωρινό» Aκόμη η φράση «προσωρινό», δεν μπορεί να
ισχύει αφού υπάρχουν και αυτοί που υποστηρίζουν ότι πολλά κινήματα δεν έχουν
σταματήσει την δράση τους από τότε που δημιουργήθηκαν.
Ο τρίτος ορισμός από τον Tarrow, δίνει έμφαση στην σχετική διάρκεια των κινημάτων.
«Συγκρουσιακή πολιτική συμβαίνει όταν καθημερινοί άνθρωποι, συχνά συνδεδεμένοι με
άτομα τα οποία έχουν μεγάλη επιρροή, ενώνουν τις δυνάμεις τους σε αντιπαράθεση με την
ελίτ, τις αρχές και τους αντιπάλους… Όταν οργανώνονται σε πυκνά κοινωνικά δίκτυα και
κινητοποιούνται από πολιτισμικά, κατευθυνόμενα προς δράση σύμβολα, η συγκρουσιακή
πολιτική οδηγεί σε συνεχή αλληλεπίδραση με τους αντιπάλους. Το αποτέλεσμα είναι τα
κοινωνικά κινήματα» (Tarrow (1998) από Crossley,2002:4).
Ο προσδιορισμός «συνεχή αλληλεπίδραση με τους αντιπάλους» έχει προστεθεί στον
ορισμό για να διακρίνει τα κοινωνικά κινήματα από τις μεμονωμένες εκδηλώσεις
διαμαρτυρίας. Τα κινήματα είναι και αυτά εκδηλώσεις διαμαρτυρίας αλλά παρουσιάζουν
μεγαλύτερη χρονική διάρκεια και μεγαλύτερη οργάνωση από τα αυθόρμητα περιστατικά
διαμαρτυρίας (Crossley,2002).
Στον ορισμό του Tarrow, εκτός από την χρονική διάρκεια των κινημάτων, διακρίνονται και
άλλα πολύ σημαντικά χαρακτηριστικά. Ένα από αυτά είναι ότι τα κινήματα οργανώνονται
σε κοινωνικά δίκτυα, αποδεικνύοντας τον συλλογικό χαρακτήρα των κινημάτων. Επίσης,
από την φράση «αντιπαράθεση με την ελίτ, τις αρχές και τους αντιπάλους» εύκολα κάποιος
μπορεί να φανταστεί ότι κινητοποιούνται ενάντια στην αστυνομία ή τα αφεντικά τους.
Ωστόσο, πολλά σύγχρονα κινήματα αγωνίζονται ενάντια σε πιο αφηρημένες έννοιες,
ουσιαστικά κοινωνικά πρότυπα, τα οποία όμως υποστηρίζονται θεσμικά είτε σε επίπεδο
νομοθεσίας είτε σε επίπεδο πρακτικών όπως είναι για παράδειγμα ο ρατσισμός ή το

καθεστώς της πατριαρχίας κλπ. Τέλος, με αυτόν τον ορισμό εισάγεται η έννοια της
διαμαρτυρίας. Τα κινήματα αντιδρούν σε μία δεδομένη κατάσταση της κοινωνίας και αυτό
που επιζητούν είναι αλλαγή στην δομή της κοινωνίας. Για να πετύχουν λοιπόν τους στόχους
τους οργανώνουν διάφορες μορφές διαμαρτυρίας.
Έπειτα παρουσιάζεται ο ορισμός των Della Porta and Diani, ο οποίος δίνει έμφαση στην
έννοια της διαμαρτυρίας. Σύμφωνα με αυτούς ότι κοινωνικά κινήματα είναι:
«Άτυπα δίκτυα, βασισμένα σε κοινές πεποιθήσεις και στην αλληλεγγύη, τα οποία
κινητοποιούνται από ζητήματα που προκαλούν συγκρούσεις, μέσω της συχνής χρήσης
διάφορων μορφών διαμαρτυρίας» (Della Porta and Diani (1999) από Crossley 2001:6).
Ο ορισμός παρουσιάζει κοινά χαρακτηριστικά με αυτόν του Tarrow, αφού αναδεικνύει τα
δίκτυα, την διαμαρτυρία και τη σύγκρουση. Ωστόσο εισάγει τις κοινές πεποιθήσεις και την
αλληλεγγύη (Crossley,2002). Οι συμμετέχοντες κάθε κινήματος μοιράζονται τις ίδιες
απόψεις, τις ίδιες πεποιθήσεις και έχουν τους ίδιους στόχους. Κάθε κίνημα εμφανίζει
κάποιες βασικές αρχές, ωστόσο είναι λογικό στο εσωτερικό του κινήματος να υπάρχουν
διαφωνίες και σε ένα βαθμό συγκρούσεις, αφού ο καθένας αντιλαμβάνεται διαφορετικά
την πραγματικότητα.
Επιπροσθέτως, παρουσιάζεται ένας άλλος ορισμός από τον Castells, ο οποίος υποστηρίζει
ότι κοινωνικό κίνημα είναι μία μορφή «σκόπιμης συλλογικής δράσης το αποτέλεσμα της
οποίας, σε νίκη ή σε ήττα, μετατρέπει τις αξίες και τους θεσμούς της κοινωνίας» (Castells,
2004:3).
Ο ορισμός αυτός υποδεικνύει ότι τα κοινωνικά κινήματα είναι συνειδητές συλλογικές
δράσεις, οι οποίες άλλοτε επιτυγχάνουν τους στόχους τους και άλλοτε δεν τα καταφέρνουν,
αλλά σε κάθε περίπτωση τα κοινωνικά κινήματα εμφανίζονται δυναμικά και έχουν την
ικανότητα να μετατρέψουν τις αξίες και τους θεσμούς της κοινωνίας.
Την ίδια άποψη φέρει και ο Wilson, ο οποίος προσθέτει ένα ακόμη χαρακτηριστικό, την
χρήση διάφορων μορφών διαμαρτυρίας (πορείες, διαδηλώσεις, συλλαλητήρια) οι οποίες
χαρακτηρίζονται ως μη θεσμοθετημένα μέσα. Σύμφωνα με αυτόν:
«Κοινωνικό κίνημα είναι μία συνειδητή, συλλογική, οργανωμένη προσπάθεια να επιφέρει ή
να αντισταθεί σε μεγάλης κλίμακας αλλαγές στην κοινωνική τάξη, χρησιμοποιώντας μη‐
θεσμοθετημένα μέσα.» (Wilson (1971) από Cohen, 1998).
Τέλος ένας πιο ολοκληρωμένος και πιο πρόσφατος ορισμός, ο οποίος περιλαμβάνει σχεδόν
όλα τα χαρακτηριστικά των παραπάνω έρχεται από τον Nicholls (2007:607), Σύμφωνα με
αυτόν λοιπόν:
«Κοινωνικά κινήματα είναι συλλογικές μορφές συγκρουσιακής πολιτικής ενεργοποιημένες
έτσι ώστε να επιτύχουν πολιτικούς στόχους διαμέσου μη‐παραδοσιακών μέσων (π.χ
διαμαρτυρίες, μποϋκοτάζ, δημόσιες εκστρατείες ενάντια στην υπάρχουσα πολιτική)»
(Nicholls,2007:607).
Είναι συλλογικές υπό την έννοια ότι άτομα και οργανώσεις δημιουργούν δίκτυα μεταξύ
τους για την επίτευξη των κοινών τους στόχων. Αποτελούν μορφές σύγκρουσης αφού
προωθούν τις απόψεις τους και έρχονται σε σύγκρουση με τα συμφέροντα των άλλων και
είναι πολιτικές αφού το κράτος εμπλέκεται με διαφόρους τρόπους σε αυτήν την

διαδικασία είτε ως αντικείμενο μέσα από το οποίο προβάλλουν τα αιτήματα τους είτε ως
αντικείμενο το οποίο παρακολουθεί την διεκδίκηση των αιτημάτων τους.
Τα κοινωνικά κινήματα είναι διαφορετικά από τα κόμματα και από τις ομάδες
συμφερόντων, αφού αποτελούν δίκτυα οργανισμών και ατόμων τα οποία προσπαθούν να
επιτύχουν έναν συλλογικό στόχο μέσω μη‐παραδοσιακών διαδικασιών. Αποτελούν δίκτυα
τα οποία δημιουργούν οργανωτικές και σχεσιακές δυναμικές οι οποίες είναι διαφορετικές
από τις ιεραρχικές σχέσεις των κομμάτων και των οργανισμών. Χρησιμοποιούν διάφορα
μέσα για να επιτύχουν τον σκοπό τους όπως για παράδειγμα ενώσεις και συνασπισμούς με
ειδικό σκοπό, δημόσια συλλαλητήρια, επίσημες πομπές διαμαρτυρίας, καθιστικές
διαμαρτυρίες, αγρυπνίες, απεργίες και διαδηλώσεις (Nicholls,2007).
Φιλτράροντας και συνθέτοντας τους παραπάνω ορισμούς συμπεραίνεται με λίγα λόγια ότι
τα κινήματα είναι συνειδητές, διαρκείς, συλλογικές μορφές δράσεις, οργανωμένες σε
κοινωνικά δίκτυα, επιδιώκοντας αλλαγή στην κοινωνική δομή, διαφέροντας όμως από τις
μεμονωμένες συλλογικές δράσεις όπως είναι καταστάσεις πανικού και υστερίας.
Αποτελούν πηγές δημιουργικότητας αφού δημιουργούν ταυτότητες ιδέες και ιδανικά,
έρχονται σε σύγκρουση με τις αρχές και την ελίτ (ανώτερα οικονομικά προνομιούχα
στρώματα) και προσπαθούν να επιτύχουν τους στόχους τους με μη‐θεσμοθετημένα μέσα
διαμαρτυρίας όπως είναι «δημόσιες συναθροίσεις, επίσημες παρελάσεις, ολονυκτίες,
συλλαλητήρια, διαδηλώσεις, εκστρατείες αιτημάτων , παρεμβάσεις στα δημόσια μέσα και
έκδοση φυλλαδίων» (Πορταλίου,2008).
Παραδείγματα τέτοιων κινημάτων είναι το εργατικό, το φεμινιστικό κίνημα, το
αντιρατσιστικό και αντί‐φασιστικό κίνημα, το κίνημα της ειρήνης, το κίνημα για το
περιβάλλον, το κίνημα κατά της παγκοσμιοποίησης, το κίνημα για την προστασία των ζώων
και άλλα πολλά κινήματα τα οποία θα αναφερθούν και σε επόμενα κεφάλαια της εργασίας.


1.2. ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΚΑΙ Η ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΔΡΑΣΗΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΙΤΗΜΑΤΩΝ
ΤΩΝ ΣΥΓΧΡΟΝΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΚΙΝΗΜΑΤΩΝ
1.2.1 ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΑΙΤΗΜΑΤΩΝ ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΚΙΝΗΜΑΤΩΝ
‐ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ
Κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα εδραιώθηκε το καπιταλιστικό σύστημα παραγωγής με τη
βιομηχανία να αποτελεί τη προμετωπίδα του ενώ ταυτόχρονα ανδρώθηκε το εργατικό
κίνημα. Οι κοινωνικές ανισότητες ήταν τεράστιες με τη φτώχεια και τις άθλιες συνθήκες
διαβίωσης στις πόλεις να αποτελούν το «χώρο» που η εργατική τάξη προσπαθούσε να
επιβιώσει.
Το εργατικό κίνημα ενστερνιζόμενο τα πολιτικά προστάγματα του Μαρξισμού επιδιώκει την
προλεταριακή επανάσταση. Ακολουθώντας την Μαρξιστική λογική, η οποία υποδείκνυε ότι
μόνο ένας ενιαίος οικονομικός μετασχηματισμός θα έδινε λύση στα κοινωνικά προβλήματα
της εποχής, τα εργατικά κινήματα οργάνωσαν μαζικές διαμαρτυρίες και απεργίες ενάντια
στο φιλελεύθερο κράτος (Calhoun,1994& Buechler ,1995).
Η εργατική τάξη αποτελούσε τον βασικό πρωταγωνιστή των κοινωνικών κινημάτων και η
βασική τους επιδίωξη ήταν η οικονομική αναδιάρθρωση. Κύρια αιτήματα του εργατικού
κινήματος ήταν η βελτίωση των συνθηκών εργασίας αλλά και των συνθηκών διαβίωσης
(Calhoun,1994&Buechler 1995). Το εργατικό κίνημα επιδίωκε, τον μετασχηματισμό του
αστικού χώρου με στόχο την εξάλειψη οποιασδήποτε κοινωνικής ανισότητας που
κυριαρχούσε μέσα σε αυτόν.
Αν και σημάδια ανάδυσης νέων τύπων κινημάτων μπορούν να παρατηρηθούν (π.χ Κίνημα
της Ειρήνης), το εργατικό κίνημα παραμένει ο «πρωταγωνιστής» της συλλογικής δράσης
κατά την διάρκεια αυτής της εποχής. (Giugni,Bandler,Eggert,2006)



‐«ΝΕΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΚΙΝΗΜΑΤΑ»
Λίγο μετά το 1960 πολλοί μελετητές ξεκίνησαν να κάνουν λόγο για τα «Νέα Κοινωνικά
Κινήματα», των οποίων τα αιτήματα τους περικλείονταν γύρω από θέματα που αφορούσαν
τον τρόπο ζωής, την ηθική ή την «ταυτότητα». Τέτοια παραδείγματα κινημάτων είναι το
κίνημα των γυναικών, το οικολογικό ή το πράσινο κίνημα, το κίνημα της ειρήνης και το
κίνημα των νέων. Επίσης σε αυτήν την κατηγορία προστίθενται το κίνημα των
ομοφυλόφιλων, το κίνημα που διεκδικεί τα δικαιώματα των ζώων και τα κινήματα υπέρ και
κατά των αμβλώσεων. Όλα αυτά τα κινήματα ήταν, κατά τα λεγόμενα των συγγραφέων που
τα μελετούν νέα στην θεματολογία, στις τακτικές τους και στους συμμετέχοντες
(Calhoun,1994).
Κρίνεται αναγκαίο να ειπωθεί, ότι ο όρος «Νέα Κοινωνικά Κινήματα» δεν είναι κοινά
αποδεκτός από το σύνολο των επιστημών που μελετούν τα κοινωνικά κινήματα, γι αυτό τον
λόγο χρησιμοποιείται συμβατικά στην παρούσα ενότητα. Εάν πράγματι υπάρχουν
καινούρια χαρακτηριστικά στο σύνολο των κινημάτων αυτής της περιόδου δεν αποτελεί
αντικείμενο της παρούσης ενότητας.
Οι βασικές ιδέες της θεωρίας των λεγόμενων Νέων Κοινωνικών Κινημάτων, είναι ότι
αποτελούν προϊόν της στροφής σε μία μετά‐βιομηχανική οικονομία και τα Νέα Κοινωνικά
Κινήματα είναι μοναδικά και διαφορετικά από τα κοινωνικά κινήματα της βιομηχανικής
εποχής. Τα νέα κινήματα διαφέρουν ριζικά από τα εργατικά κινήματα της βιομηχανικής
περιόδου, αφού έχουν μετατοπιστεί από θέματα που αφορούν την οικονομική αναδιανομή
σε θέματα που αφορούν την ποιότητα ζωής (Pichardo,1997).
Στην Ευρώπη τα καθοριστικά γεγονότα που συνέβησαν και τα κινήματα θεωρήθηκαν νέα,
ήταν η μεγάλης κλίμακας μαθητικές διαμαρτυρίες που διαδραματίστηκαν στην Γαλλία και
το Βερολίνο το 1968 και στην Ιταλία το 1969. Στην Ευρώπη όπου οι Μαρξιστικές θεωρίες
των κοινωνικών κινημάτων κυριαρχούσαν, οι Μαρξιστές θεωρητικοί αδυνατούσαν να
εξηγήσουν τους λόγους για τους οποίους οι μαθητές αποτελούσαν την εμπροσθοφυλακή
της διαμαρτυρίας και για ποιον λόγο τα κύρια αιτήματα τους περικλείονταν γύρω θέματα
ποιότητας ζωής και όχι από αναδιανεμητικά θέματα (Fuchs,2006 & Buechler,1995).
Η περίοδος, λοιπόν από τα τέλη της δεκαετίας του 1960 μέχρι της αρχές του 1990 είναι
τυπικά η περίοδος των Νέων Κοινωνικών Κινημάτων. Τα κινήματα αυτά αναδύθηκαν ως μία
μορφή αντίστασης στην αυξανόμενη γραφειοκρατικοποίηση της κοινωνίας, εν μέρει λόγω
της δημιουργίας και της επέκτασης του κράτους πρόνοιας καθώς και εξ αιτίας των κινδύνων
που συνδέονται με την οικονομική ανάπτυξη (Giugni,Bandler,Eggert,2006).
Τα λεγόμενα «Νέα Κοινωνικά Κινήματα» (ΝΚΚ), κινητοποιήθηκαν με στόχο την εξάλειψη
των προβλημάτων που υπάρχουν στην κοινωνία, αγωνίστηκαν για μεγαλύτερη ατομική
αυτονομία, για την εδραίωση της ειρήνης σαν τρόπο ζωής πριν ακόμη αναζητήσουν
κάποιον πολιτικό στόχο. Ακόμη, στα νέα κοινωνικά κινήματα, αναπτύσσονται αιτήματα που
αφορούν την φυλετική ισότητα και την άρση κοινωνικού αποκλεισμού διαφόρων
κοινωνικών ομάδων όπως γυναίκες, άτομα με ειδικές ανάγκες, πρόσφυγες, ομοφυλόφιλοι
και ηλικιωμένοι.


Οι μαζικές διαδηλώσεις και οι δημόσιες συναντήσεις αποτελούν τους βασικούς τρόπους
διαμαρτυρίας, όμως πολλές φορές συνδυάζονταν και με περισσότερο άμεσες δράσεις
(καθιστικές διαμαρτυρίες, καταλήψεις), καθώς και με περισσότερο θεσμοθετημένες
μορφές όπως άσκηση πολιτικής πίεσης και ενσυνείδητη χρήση των μέσων μαζικής
επικοινωνίας (Giugni,Bandler,Eggert,2006).
Είναι πολύ σημαντικό να αναφερθεί ότι η λεγόμενη Θεωρία των Νέων Κοινωνικών
Κινημάτων προκάλεσε μία μεγάλη διαμάχη στο σύνολο της πανεπιστημιακής διανόησης.
Αναπτύχθηκε λοιπόν μία σημαντική διαμάχη, η οποία έχει προσελκύσει σημαντικό βαθμό
προσοχής, και η οποία επικεντρώνεται στο εάν πράγματι τα νέα κοινωνικά κινήματα
παρουσιάζουν χαρακτηριστικά τα οποία είναι καταφανώς «νέα» (Buechler,1995). Η
διαμάχη αυτή δείχνει ότι δεν υπάρχει συναίνεση μεταξύ των θεωρητικών που μελετούν τα
κινήματα, σχετικά με το εάν υφίσταται η νεότητα αυτών των κινημάτων. Δεδομένης της
ποικιλίας των εμπειρικών, φιλοσοφικών, και πολιτικών πλαισίων που θέτουν οι συγγραφείς
σε αυτήν τη συζήτηση, υπάρχει ελάχιστη προοπτική για να δοθεί μία οριστική απάντηση.
Δεχόμενοι ή μη την θεωρία των ΝΚΚ, ανεξάρτητα από το εάν τα κινήματα της εποχής του
1960 μέχρι το 1990 παρουσίαζαν καινοτομικά στοιχεία, διακρίνονται τα βασικά ζητήματα
τα οποία απασχολούσαν την τότε κοινωνία, γύρω από τα οποία σχηματίζονταν και
διαμορφώνονταν τα κινήματα.
Συνοπτικά και συμπερασματικά, διακρίνεται ότι η αντίδραση στο φύλλο καταπίεσης
οδήγησε στην δημιουργία του κινήματος των γυναικών, η οικολογική υποβάθμιση είχε σαν
αποτέλεσμα το οικολογικό κίνημα. Ακόμη, το κίνημα της Ειρήνης αγωνιζόταν για την
εδραίωση της Ειρήνης στον κόσμο, το κίνημα κατά του ρατσισμού μάχονταν ενάντια στις
φυλετικές διακρίσεις, το κίνημα των Νέων διεκδικούσε δικαιώματα για μία αξιόλογη
παιδεία. Επίσης το κίνημα των ομοφυλοφίλων αγωνιζόταν ενάντια στις φυλετικές
διακρίσεις, ακόμη διακρίνονται κινήματα που διεκδικούν την άρση του κοινωνικού
αποκλεισμού, όπως το κίνημα της διεκδίκησης των ανθρώπινων δικαιωμάτων, το κίνημα
των προσφύγων, των ατόμων με ειδικές ανάγκες και των ηλικιωμένων.

1.2.2. ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΓΕΝΕΣΗ ΣΥΓΧΡΟΝΩΝ ΚΙΝΗΜΑΤΩΝ
Η παγκοσμιοποίηση σημαίνει διαφορετικά πράγματα για διαφορετικούς ανθρώπους. Στον
κόσμο των επιχειρήσεων αναφέρεται στην δυνατότητα για ελεύθερες συναλλαγές, εμπόριο
και χρήματα, στον πολιτικό κόσμο σημαίνει την εξαφάνιση ή τουλάχιστον την αμφισβήτηση
των κρατικών συνόρων και τέλος για τους απλούς ανθρώπους σημαίνει την κατανάλωση
του ίδιου φαγητού, την ένδυση με τα ίδια ρούχα, την παρακολούθηση του ίδιου
προγράμματος στην τηλεόραση με κάποιον που ζει στην άλλη άκρη της γης
(Aelst&Walgrave,2002). Σε γενικές γραμμές, παγκοσμιοποίηση μπορεί να νοηθεί ως χωρική
διεύρυνση και εντατικοποίηση των περιφερειακών ή παγκόσμιων οικονομικών, πολιτικών
και πολιτιστικών αλληλεπιδράσεων (Starr&Adams, 2003).
Ο Bermand Guillochon ορίζει την παγκοσμιοποίηση ως: «...το σύνολο των φαινομένων που
προκύπτουν από το διαρκές άνοιγμα των οικονομιών σε εμπορεύματα και κεφάλαια από το
εξωτερικό. Η αναζήτηση από τις επιχειρήσεις καλύτερων ευκαιριών κέρδους, η οργάνωση
των παραγωγικών διαδικασιών σε παγκόσμια κλίμακα και η ταχύτητα κυκλοφορίας των
πληροφοριών» (Guillochon, 2007:7).
Το «άνοιγμα των οικονομιών», «οι ευκαιρίες κέρδους», «η οργάνωση των παραγωγικών
διαδικασιών σε παγκόσμια κλίμακα» συνδυάζονται με την υπερεκμετάλλευση ανθρώπινων
και φυσικών πόρων και την αδιαφορία για τις περιβαλλοντικές συνέπειες. Εδώ και πολλά
χρόνια στο όνομα του κέρδους, δεν λαμβάνονται ποτέ υπόψη οι κοινωνικές και
περιβαλλοντικές επιπτώσεις, με αποτέλεσμα αυτός ο νεοφιλελεύθερος χαρακτήρας της
παγκοσμιοποίησης να έχει δημιουργήσει τεράστια προβλήματα.
Σήμερα λοιπόν, στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, τα εθνικά κράτη φαίνεται να χάνουν
δύναμη και επιρροή ειδικά σε οικονομικά θέματα καθώς οι επιχειρήσεις, ιδίως οι
πολυεθνικές εταιρείες αποκτούν όλο και μεγαλύτερη δύναμη και επιρροή (Dieter
Rucht,2006). Η απελευθέρωση του εμπορίου, αποτελεί για το μεγαλύτερο μέρος του
πληθυσμού ένα μεγάλο δεινό, αφού πολλοί οικονομικοί οργανισμοί που είναι
αναμειγμένοι στο σύστημα της παγκοσμιοποίησης δεν λαμβάνουν υπόψη τα συμφέροντα
των φτωχότερων χωρών, της εργατικής τάξης και του φυσικού περιβάλλοντος. Η
νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση λοιπόν, εξυπηρετεί τα συμφέροντα των εταιρειών με
ταυτόχρονο αποτέλεσμα τις αρνητικές επιπτώσεις στην αναδιανομή του πλούτου και του
εισοδήματος των απλών πολιτών, δημιουργώντας καταστροφές στο περιβάλλον και
ενισχύοντας τις ανισότητες ανά τον κόσμο.
Λογικό επακόλουθο λοιπόν είναι, να υπάρξουν αντιδράσεις στην Νεοφιλελεύθερη Πολιτική
της Παγκοσμιοποίησης, από ποικιλόμορφα κινήματα με διαφορετικά συμφέροντα αλλά με
έναν κοινό στόχο, την αλλαγή πολιτικής της Νεοφιλελεύθερης Παγκοσμιοποίησης. Οι
ομάδες αυτές συγκεντρώνουν τις δυνάμεις τους και δημιουργούν ένα κίνημα, γνωστό ως το
«Κίνημα κατά της Παγκοσμιοποίησης».
Εναντιώνονται στους κύριους εκφραστές της παγκοσμιοποίησης, οι οποίοι είναι Διεθνείς
Οργανισμοί (Διεθνές Νομισματικό ταμείο ΔΝΤ, Παγκόσμια Τράπεζα, Οργανισμός
Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης ΟΟΣΑ, Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου ΠΟΕ)

και οι οποίοι έχουν ως στόχο την δημιουργία μιας ενιαίας παγκόσμιας αγοράς από τις
πολυεθνικές εταιρίες επιβάλλοντας νέες ρυθμίσεις, διευκολύνσεις, νομολογίες,
κατευθύνσεις που εξυπηρετούν τη λογική της μεγαλύτερης κερδοφορίας, σε βάρος του
περιβάλλοντος και της ποιότητας ζωής των εργαζομένων και ιδιαίτερα εκείνων των
κατηγοριών που ζουν στα γκέτο των μεγαλουπόλεων, στις φτωχές ή και στις αναδυόμενες
χώρες (Rucht,2006).
1.2.3 ΔΙΕΘΝΙΚΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΗΣ ΔΙΑΜΑΡΤΥΡΙΑΣ
Πολλά από τα μεγάλα προβλήματα που εμφανίζονται ως τοπικά, αποτελούν τις
περισσότερες φορές απόρροιες μεγαλύτερων προβλημάτων, περιφερειακού, ακόμα και
εθνικού ή και παγκόσμιου χαρακτήρα και κλίμακας, όπως είναι για παράδειγμα η ρύπανση,
η ανομβρία, η μετακίνηση των επιχειρήσεων, η ανεργία, η φτώχεια, ο κοινωνικός
αποκλεισμός κτλ. Ζούμε σε μια εποχή κατά την οποία το τοπικό αναδεικνύεται σε
παγκόσμιο και το παγκόσμιο επιδρά στο τοπικό.
Κατά την διάρκεια της δεκαετίας του 1980 οι περισσότεροι υποστηρικτές των κοινωνικών
κινημάτων (που αναπτύσσονταν στη δύση) ξεκίνησαν να αντιλαμβάνονται ότι τα ζητήματα
για τα οποία αγωνιζόντουσαν και οι εναλλακτικές λύσεις που διεκδικούσαν στο πλαίσιο των
δικών τους κοινωνιών, στην πραγματικότητα συνδέονταν άρρηκτα με μία ευρύτερη
παγκόσμια δομή. Για παράδειγμα, από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 οι συμμετέχοντες
του κινήματος της Ειρήνης στην Ευρώπη και στην Βόρεια Αμερική, συνειδητοποίησαν ότι η
διασφάλιση της Ειρήνης δεν θα μπορέσει να πραγματοποιηθεί με την άσκηση πίεσης σε μία
εθνική κυβέρνηση, αλλά απαιτεί επίθεση σε ολόκληρο το σύστημα των εθνικών κρατών
που παρουσιάζουν ιμπεριαλιστικές τάσεις (Cohen,1998).
Έπειτα από λίγα χρόνια η κατάσταση ενισχύθηκε με την εδραίωση της παγκοσμιοποίησης
στον οικονομικό χώρο. Ο σύγχρονος κόσμος, καθημερινά πλέον, αντιμετωπίζει τις
επιπτώσεις της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης και αντιλαμβάνεται ότι για να αλλάξει
την δομή της κοινωνίας είναι απαραίτητο να οργανωθεί σε διεθνική κλίμακα.
Το 1993, παρουσιάζεται για πρώτη φορά η φράση «παγκοσμιοποίηση‐από‐κάτω» η οποία
αναφέρεται σε μία παγκόσμια κοινωνία πολιτών οργανωμένη από «διεθνικές κοινωνικές
δυνάμεις που διαπνέονται από περιβαλλοντικές ανησυχίες, στήριξη των ανθρώπινων
δικαιωμάτων, εχθρότητα προς την πατριαρχία και από το όραμα μίας ανθρώπινης
κοινωνίας βασισμένη στην ενότητα διαφορετικών πληθυσμών που αναζητούν ένα τέλος
στην φτώχεια, την καταπίεση, τον εξευτελισμό και την βία» (Falk 1993, από Edelman 2001).
Τα σύγχρονα κινήματα αποκτούν παγκόσμια, διάσταση και τα αιτήματα τους
μετατοπίζονται από εθνική σε παγκόσμια κλίμακα. Αντιστέκονται στην «παγκοσμιοποίηση
από επάνω» δηλαδή πολεμούν τα κυρίαρχα στρώματα και οργανώνονται πέρα από τα
εθνικά σύνορα δημιουργώντας μεταξύ τους διασυνδέσεις και έχοντας ένα κοινό στόχο, την
εδραίωση της παγκόσμιας δικαιοσύνης. Στο πλαίσιο αυτό, αναδύονται διάφορα κινήματα
κάτω από την «ομπρέλα» του αντί‐παγκοσμιοποιητικού κινήματος όπως το κίνημα των
ανθρωπίνων δικαιωμάτων, το πράσινο κίνημα, το εργατικό και το φεμινιστικό κίνημα κλπ
(Edelman 2001).

1.2.4 ΑΙΤΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗΣ
Την δεκαετία του 1990 μία νέα μορφή διαμαρτυρίας έχει προκύψει: το «Κίνημα κατά της
Παγκοσμιοποίησης» (αλλιώς το «Κίνημα των Κινημάτων» ή το «Παγκόσμιο Κίνημα
Δικαιοσύνης») (Giugni,Bandler,Eggert,2006).
Το αντί‐παγκοσμιοποιητικό κίνημα, συντίθεται από ένα πλήθος κινημάτων, ισχυρών ή
περιορισμένης δύναμης, διεθνή ή εθνικά, ευρέως διαδεδομένα ή απλά τοπικά και
περιορισμένα, τα οποία παρεμβαίνουν σ’ ένα πολύ ευρύ φάσμα θεμάτων, που πηγάζουν
από τις σύγχρονες, κοινωνικές και πολιτικές αντιθέσεις. Εργατικά, αγροτικά,
περιβαλλοντικά, αντιπολεμικά, αντιρατσιστικά, φεμινιστικά, ανθρωπίνων δικαιωμάτων και
πολιτιστικά κινήματα και πολλές άλλες, θεματικά ενεργοποιημένες, ομάδες συναντώνται,
σχηματίζοντας εθνικά και διεθνή δίκτυα, αναλαμβάνοντας κοινές πρωτοβουλίες,
οργανώνοντας, συντονίζοντας και παγκοσμιοποιώντας την αντίσταση των αποκάτω στο
νεοφιλελεύθερο καπιταλισμό σε όλο τον κόσμο. Εκατομμύρια άνθρωποι, άνδρες και
γυναίκες , από διαφορετικές ηπείρους, χώρες, θρησκείες και κουλτούρες, καλύπτοντας ένα
πολύ ευρύ φάσμα ιδεολογικών και πολιτικών πιστεύω, υφαίνουν την κοινή διεθνή τους
δράση ενάντια σε τρεις κύριους εχθρούς : τον νεοφιλελευθερισμό, τον πόλεμο και τον
ρατσισμό, μέσω κοινών παρεμβάσεων‐συναντήσεων, διαδηλώσεων, εκστρατειών
πληροφόρησης, κ.λ.π., ενισχύοντας, ταυτόχρονα ,τους εθνικούς και τοπικούς αγώνες
(Πορταλίου, 2008).
Τα επεισόδια διαμαρτυρίας που διαδραματίστηκαν στο Σηάτλ το 1999 γνωστά ως «Η μάχη
του Σηάτλ» δημιούργησαν ένα νέο παράγοντα, ορατό στο συγκρουσιακό έδαφος της
νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης : ήταν η πρώτη, όσον αφορά τον όγκο και τον
δυναμισμό, εμφάνιση του αντιπαγκοσμιοποιητικού κινήματος, που είχε σκοπό να
αποκαλύψει και να καταδικάσει την ευθύνη του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ)
για την αυξανόμενη φτώχεια και τις ανισότητες σε πολλές χώρες του Γ’ κόσμου. Παρά τη
βάναυση καταστολή, οι ακτιβιστές στο Σιάτλ προσπάθησαν να ματαιώσουν τη συνάντηση
του ΠΟΕ και ν’ αποτρέψουν τις αντιλαϊκές αποφάσεις των κυρίαρχων, «ανανεώνοντας έτσι
μια παλιά αλήθεια, ότι δηλαδή η πόλη δεν είναι μόνο ο τόπος της εξουσίας αλλά και της
αντίστασης των αποκάτω» (Πορταλίου 2008).
Η «μάχη στο Σηάτλ» αποτέλεσε την αρχή μαζικών διαμαρτυριών, οι οποίες εμφάνιζαν
χαρακτηριστικά ενός «κύκλου διαμαρτυριών» για πολλές δυτικές χώρες ειδικά για τις
Ευρωπαϊκές. Διαμέσου μαζικών διαδηλώσεων όπως είναι η αντί‐διάσκεψη κορυφής της
ομάδας G8 το 2001 στην Γένοβα ή το 2003 στην Γενεύη καθώς επίσης και η διεξαγωγή των
κοινωνικών φόρουμ τόσο σε Διεθνικό και Ευρωπαϊκό επίπεδο όσο και σε τοπικό, φαίνεται
ότι ένα νέο βήμα έχει γίνει στην ιστορία των κινημάτων. Σε αυτό τον νέο κύκλο
διαμαρτυριών τα αιτήματα του συνόλου ή ενός μέρους των κοινωνικών κινημάτων έχουν
μετατοπιστεί από το κατεξοχήν εθνικό σε διεθνές ή σε υπερεθνικό επίπεδο
(Giugni&Bandler&Eggert,2006).
«Η μάχη του Σηάτλ» θεωρείται σταθμός στην ιστορία των Σύγχρονων κινημάτων και αυτό
διότι πρώτον, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο αντιμετώπισε την ισχυρότερη εσωτερική και
εξωτερική αντιπολίτευση από ποτέ, δεύτερον η σχέση μεταξύ των εργατικών συνδικάτων
και άλλων ομάδων συμπεριλαμβανόμενων εκείνων που προέρχονται από τις χώρες του

Τρίτου Κόσμου ήταν πολύ ισχυρή τρίτον διότι η διεξαγωγή του συνεδρίου διασπάστηκε σε
σημαντικό βαθμό από τις μαζικές διαδηλώσεις και τέλος εξαιτίας της στενής
αλληλεπίδρασης ορισμένων Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων με διάφορους επίσημους
απεσταλμένους δεν ήταν δυνατόν να παρθεί καμία απόφαση στην επίσημη διάσκεψη. Έτσι
λοιπόν, για τους παραπάνω λόγους το Σηάτλ αποτελεί σημαντικό σημείο αναφοράς για
μετέπειτα συζητήσεις και κινητοποιήσεις (Rucht,2006).
Κύριο χαρακτηριστικό του παγκοσμίου κινήματος είναι η λαϊκή αντίσταση σε συγκεκριμένες
πολιτικές της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης. Οι συμμετέχοντες του κινήματος
οργανώνονται σε εθνικές εκστρατείες οι οποίες βασίζονται σε διεθνικά δίκτυα γύρω από
συγκεκριμένα θέματα και γύρω από την ανάπτυξη μίας σειράς από διαμαρτυρίες κορυφής,
κοινωνικών φόρουμ, εναλλακτικών μορφών ενημέρωσης αμφισβητώντας την νομιμότητας
της Νέας Τάξης πραγμάτων (Cox&Nilsen, 2007 και Rucht,2006).
Η παγκόσμια δικαιοσύνη, αλληλεγγύη και δημοκρατία είναι τα αιτήματα που κυριαρχούν.
Το παγκόσμιο κίνημα στοχεύει στην συστηματική, οργανωμένη δομή του νεοφιλελεύθερου
μοντέλου που παρουσιάζεται σαν μία ηγεμονική δύναμη στην παγκόσμια οικονομική,
πολιτική και πολιτιστική ζωή. Καθοριστικός παράγοντας για την δράση του κινήματος είναι
η αντίληψη ότι ο νεοφιλελευθερισμός δεν είναι απλά ένα γεγονός της ζωής, αλλά μία
επιλογή που σχηματίζεται από το πολιτικό σχέδιο των κυρίαρχων στρωμάτων, και ως εκ
τούτου υπόκειται σε πρόκληση (Cox&Nilsen, 2007). Να τονιστεί ότι το «Κίνημα κατά της
Παγκοσμιοποίησης» δεν είναι ενάντια στην παγκοσμιοποίηση από μόνη της, αλλά ενάντια
στον νεοφιλελεύθερο τρόπο που η παγκοσμιοποίηση είναι οργανωμένη και στις αρνητικές
επιπτώσεις που παρουσιάζει στους ανθρώπους αλλά και στο περιβάλλον (Aelst
&Walgrave,2002).
Βασική ανησυχία για τους διαδηλωτές αποτελούν οι άνθρωποι του Νότιου Ημισφαιρίου και
γενικότερα τα παγκόσμια κοινωνικά, πολιτικά και οικολογικά προβλήματα. Οι κύριοι στόχοι
του κινήματος είναι οι πολυεθνικές εταιρείες και οι διεθνείς κυβερνητικοί οργανισμοί
(Rucht,2006). Μερικοί από τους ακτιβιστές ζητούν από τις εταιρείες να συμμορφωθούν με
τα ανθρώπινα δικαιώματα και το περιβάλλον, άλλοι πάλι θέλουν την κατάργηση τους
(Epstein, 2001).
Οι συμμετέχοντες του κινήματος κατά της παγκοσμιοποίησης αγωνίζονται για την
υπεράσπιση των εργατικών δικαιωμάτων, της οικολογίας, του φεμινισμού, της ελευθερίας
της μετανάστευσης, της διατήρησης της πολιτιστικής ποικιλομορφίας του εντόπιου
πληθυσμού, της βιοποικιλότητας, της ασφάλειας των τροφίμων, της πολιτιστικής
πολυμορφίας και τέλος αγωνίζονται για την πάταξη ή την μεταρρύθμιση του καπιταλισμού.
Παράλληλα με την μάχη ενάντια στον νεοφιλελευθερισμό, το κίνημα κατά της
παγκοσμιοποίησης επιζητά μεγαλύτερη συμμετοχή των κατοίκων στης διαδικασίες λήψης
αποφάσεων, τόσο σε τοπικό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο. Διαπιστώνεται λοιπόν, ότι ένας
ακόμη πολύ σημαντικός στόχος αυτού του κινήματος είναι η προώθηση της δημοκρατίας,
μέσα από τις αρένες όπου λαμβάνονται οι αποφάσεις (Giugni&Bandler&Eggert,2006).

1.2.5 ΕΣΤΙΑΣΗ ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΙΝΗΜΑΤΙΚΟ ΧΩΡΟ
1.2.5.Α. ΔΡΑΣΕΙΣ ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΙΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΣΥΝΟΔΟΥΣ ΚΟΡΥΦΗΣ
Τον Ιούνιο του 1997, στο Άμστερνταμ η Σύνοδος Κορυφής των Ευρωπαϊκών Συμβουλίων
απέτυχε να συνεδριάσει για τις μεγάλες θεσμικές μεταρρυθμίσεις που προόριζε η
Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Μεγάλοι συνασπισμοί Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων και
συνδικάτων και καταληψίες κέντρων οργάνωσαν μία μεγάλη διαδήλωση. Χιλιάδες
διαδηλωτές από όλη την Ευρώπη συγκεντρώθηκαν στο Άμστερναμ, απαιτώντας πολιτικά
μέτρα κατά της φτώχειας, του κοινωνικού αποκλεισμού και της ανεργίας (Della Porta,2007).
Τρία χρόνια αργότερα, ένα άλλο σημαντικό βήμα στην Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση συνάντησε
μία μεγάλη διαμαρτυρία. Τον Δεκέμβριο του 2000, την ημέρα πριν από την έναρξη της
ευρωπαϊκής συνόδου κορυφής, 80.000 άνθρωποι συγκεντρώθηκαν στη Νίκαια, ζητώντας
μεγαλύτερη προσοχή στα κοινωνικά θέματα. Μαζί με την Ευρωπαϊκή Συνομοσπονδία
Συνδικάτων (ETUC) οργανώσεις από όλη την Ευρώπη πήραν μέρος στην διαμαρτυρία.
Άνεργοι, μετανάστες, οικολόγοι, προοδευτικά και αριστερά κόμματα, κομμουνιστές και
αναρχικοί, Κούρδοι, συλλογικότητες γυναικών, αυτονομιστές των Βάσκων και της Κορσικής
(Della Porta,2007).
Τον επόμενο χρόνο (2001), στο Γκέτεμποργκ, μία μεγάλη διαμαρτυρία οργανώθηκε ενάντια
στην Σύνοδο Κορυφής. Οι διαδηλωτές διαδήλωσαν για την επίτευξη μίας «διαφορετικής
Ευρώπης» με το σύνθημα ότι «ο κόσμος δεν είναι για πώληση».
Ένα χρόνο μετά, τρείς σύνοδοι κορυφής συνάντησαν εκδηλώσεις διαμαρτυρίας. Τον
Μάρτιο του 2002 η σύνοδος κορυφής της Ευρωπαϊκής Ένωσης, προκάλεσε διαμαρτυρίες,
κύριος στόχος των οποίων είναι η απελευθέρωση της αγοράς και η εργατική ευελιξία. Τον
ίδιο χρόνο, με την ευκαιρία της Ευρωπαϊκής Συνόδου Κορυφής στην Σεβίλλη, το Κοινωνικό
Φόρουμ της Σεβίλλης διοργάνωσε συνέδρια, σεμινάρια και λαϊκές συζητήσεις με θέματα
που σχετίζονται με την μετανάστευση, τον κοινωνικό αποκλεισμό και την εντατικοποίηση
της εργασίας. Επίσης, λίγους μήνες αργότερα, τον Δεκέμβριο, μία αντισύνοδος
διοργανώθηκε από μία πρωτοβουλία που είχε ως στόχο μία διαφορετική Ευρώπη. Ενάντια
στην Ευρώπη που «δεν της αρέσει η δημοκρατία», συμμαχία λαϊκών κινημάτων,
κοινωνικών και μαθητικών οργανώσεων, εργατικών συνδικάτων και αριστερών πολιτικών
κομμάτων απαιτούσαν μία Ευρώπη χωρίς ιδιωτικοποίηση, κοινωνικό αποκλεισμό, ανεργία,
ρατσισμό και περιβαλλοντολογικές καταστροφές (Della Porta,2007).
Η αντισύνοδος (οργανωμένη από 59 Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων από όλη την Ευρώπη)
περιλάμβανε διαλέξεις, συζητήσεις και διαδηλώσεις ενάντια στις οικονομικές και
κοινωνικές συνέπειες των Ευρωπαϊκών πλάνων για την ανατολική διεύρυνση και ενάντια
στις διαδικασίες του αυξανόμενου μιλιταρισμού καθώς και στις Ευρωπαϊκές πολιτικές για
την μετανάστευση (Della Porta,2007).
Παρόλο που τα γεγονότα διαμαρτυριών που συνέβησαν κατά τις Συνόδους Κορυφής της
Ευρωπαϊκής Ένωσης μπορεί να είναι λίγα, φαίνεται καθαρά ότι αποτελούν εμφανή
γεγονότα στην ιστορία, ενός αναδυόμενου κινήματος το οποίο μάχεται για παγκόσμια
δικαιοσύνη. Την ίδια στιγμή οι διαμαρτυρίες, φανερώνουν ότι δεν πεδίο αμφισβήτησης

αποτελούν όχι μόνο οι αποφάσεις της Ευρωπαικής Ένωσης αλλά και των εθνικών
κυβερνήσεων. Οι ιδέες που αναπτύχθηκαν κατά την διάρκεια των αντί‐συνόδων,
εξελίχθηκαν διαμέσου μίας διαφορετικής μορφής διαμαρτυρίας, που ξεκίνησε τον επόμενο
χρόνο: την έναρξη των Ευρωπαϊκών Κοινωνικών Φόρουμ (Della Porta,2007).

1.2.5.Β ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΦΟΡΟΥΜ
Εφαλτήριο για την δημιουργία του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Φόρουμ υπήρξε το Παγκόσμιο
Κοινωνικό Φόρουμ (ΠΚΦ). Το πρώτο ΠΚΦ διοργανώθηκε στο Πόρτο Αλέγκρο το 2001, με
κύριο στόχο την συζήτηση για μία «Διαφορετική πιθανή Παγκοσμιοποίηση». Επόμενα
φόρουμ διεξήχθησαν ξανά στο Πόρτο Αλέγκρο το 2002, το 2003 και το 2005 ενώ στο
Μουμπάϊ το 2004. Το ΠΚΦ αποτελεί χώρο συζήτησης μεταξύ των ακτιβιστών και αποτελεί
έναν δημόσιο χώρο στο εσωτερικό του κινήματος όπου οι άμεσες και δημοκρατικές
διαδικασίες κυριαρχούν. Παρά τις εντάσεις σχετικά με την διαδικασία λήψης αποφάσεων
και της χρηματοδότησης των πρωτοβουλιών, η ιδέα σχετικά με τον ανοιχτό χώρο
συζήτησης, έχει διαδοθεί με το αντιπαγκοσμιοποιητικό κίνημα (Della Porta,2007).
Η δημιουργία του ΠΚΦ υπήρξε σημείο αναφοράς για την εδραίωση διάφορων φόρουμ
τόσο σε μακρό‐περιφερειακό και εθνικό όσο και σε τοπικό επίπεδο. Το Παναμαζόνιο
Κοινωνικό Φόρουμ διεξήχθη στην Βραζιλία και στην Βενεζουέλα το 2004, το Αφρικανικό
Φόρουμ στο Μαλί και στην Αιθιοπία και Ασιατικό Κοινωνικό Φόρουμ στην Ινδία. Μεταξύ
αυτών, το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Φόρουμ (ΕΚΦ) διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην
διαμόρφωση της στάσης των ακτιβιστών προς την Ευρωπαϊκή Ένωση (Della Porta,2007).
Το 1ο ΕΚΦ διεξήχθη στην Φλωρεντία το 2002, με τεράστια συμμετοχή, έπειτα ακολούθησαν
το δεύτερο στο Παρίσι το 2003, το τρίτο στο Λονδίνο το 2004 και το τέταρτο στην Αθήνα το
2006. Σεμινάρια, διαλέξεις, πολιτισμικές δραστηριότητες αποτελούν τα βασικά μέσα από
όπου προβάλλουν τα αιτήματα τους οι συμμετέχοντες.
Το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Φόρουμ, αποτελεί ένα δίκτυο ευρωπαϊκών κινημάτων, ένα
πολύμορφο κίνημα το οποίο αποτελεί ένα κομμάτι από το πάζλ του
αντιπαγκοσμιοποιητικού κινήματος, ενάντια στην Νεοφιλελεύθερη Παγκοσμιοποίηση
(Della Porta,2007 και Eurotopia,2006)).
Η πολύμορφη σύνθεση του κινήματος δικαιολογείται, αν σκεφτεί κανείς ότι η
«παγκοσμιοποίηση» επηρεάζει τα ανθρώπινα δικαιώματα, θέματα ισότητας των φύλλων,
θέματα που αφορούν τους μετανάστες, την ειρήνη και την οικολογία. Αλλά αυτά τα
διάφορα ρεύματα κινημάτων συγκλίνουν σε έναν κυρίαρχο στόχο: Κοινωνική Δικαιοσύνη
και «Παγκοσμιοποίηση από κάτω». Μία πολυεπίπεδη δημόσια παρέμβαση ικανή να
μειώσει τις ανισότητες που παράγονται από την αγορά και η αναζήτηση για μία νέα
δημοκρατία αποτελούν τα βασικά θέματα του Ευρωπαϊκού Κινήματος (Della Porta,2007).
Οι συμμετέχοντες του Ευρωπαϊκού Κινήματος, αποτελούν πολίτες που δέχονται τις
αρνητικές συνέπειες των πολιτικών της Ε.Ε και απορρίπτουν αυτήν την Νεοφιλελεύθερη
Ευρώπη, αγωνίζονται για μία διαφορετική Ευρώπη, μία φεμινιστική, οικολογική και ανοιχτή
Ευρώπη, μία Ευρώπη της Ειρήνης, της κοινωνικής δικαιοσύνης, της βιώσιμης ανάπτυξης,

της επάρκειας τροφής και της αλληλεγγύης, μία Ευρώπη που σέβεται τα δικαιώματα των
μειονοτήτων και τον αυτό‐προσδιορισμό των ανθρώπων. Παρατηρείται, λοιπόν ότι αυτό το
νέο δυναμικό κίνημα διεξάγει αγώνες με στόχο την δημιουργία μίας άλλης Ευρώπης για
έναν άλλο κόσμο.
‐ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΦΟΡΟΥΜ
Το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Φόρουμ (ΕΚΦ) αποτελεί ένα κομμάτι του πάζλ του κινήματος κατά
της Παγκοσμιοποίησης και αποτελείται από ένα δίκτυο ποικιλόμορφων Ευρωπαϊκών
Κινημάτων. Συνέδρια, σεμινάρια, εργαστήρια, πολιτιστικές εκδηλώσεις συνθέτουν το
κοινωνικό φόρουμ. Άνθρωποι από όλη την Ευρώπη, οργανώνονται σε ένα ποικιλόμορφο
δίκτυο κινημάτων διεκδικώντας μία διαφορετική κοινωνία πολιτών κατά των
νεοφιλελεύθερων πολιτικών της παγκοσμιοποίησης. Η ποικιλομορφία του φόρουμ
δημιουργεί προβλήματα στον τρόπο οργάνωσης, δεδομένου ότι πρέπει να υπάρχει μία
κοινή γλώσσα συνεννόησης. Οι εθελοντές‐μεταφραστές έρχονται να λύσουν τα
προβλήματα που προκύπτουν από την διαφορετική ταυτότητα (Eurotopia,2006 και
Kavada,2005).
Το κοινό χαρακτηριστικό των κοινωνικών φόρουμ είναι ότι αποτελούν έναν ανοικτό και
χωρίς περιορισμούς δημόσιο χώρο. Η συμμετοχή είναι ανοικτή σε όλες τις κοινωνικές
ομάδες, με εξαίρεση σε όσους έχουν ρατσιστικές αντιλήψεις και σε όσους χρησιμοποιούν
τρομοκρατικές μεθόδους. Το ΕΚΦ φόρουμ αποτελεί χώρο δικτύωσης και κινητοποίησης. Ο
εκπρόσωπος του κοινωνικού Φόρουμ στην Γένοβα (που οργανώθηκε ενάντια στην
συνάντηση των G8 το 2001), Vittorio Agnoletto, χαρακτήρισε το ΕΚΦ ως ένα «εναλλακτικό‐
χώρο». Είπε χαρακτηριστικά, ότι «δεν αποτελεί ένα ακαδημαϊκό συνέδριο παρόλο που
συμμετέχουν διανοούμενοι, δεν αποτελεί διεθνές κόμμα, παρόλο που συμμετέχουν
εκπρόσωποι κομμάτων και τέλος δεν αποτελεί ομοσπονδία των Μη‐Κυβερνητικών
οργανώσεων παρόλο που αποτελούν του κύριους διοργανωτές της συνάντησης» (Della
Porta,2007:7).
Ακόμη και εάν εκφράζει εκ νέου παραδοσιακές μορφές κινητοποίησης, η μορφή του
φόρουμ παρουσιάζει καινοτομικά χαρακτηριστικά τα οποία είναι αρκετά ώστε τα κοινωνικά
Φόρουμ να θεωρηθούν ως μία νέα καταχώρηση στο ρεπερτόριο της συλλογικής δράσης
(Kavada,2005). Στο πλαίσιο των Κοινωνικών φόρουμ διεξάγονται συνέδρια με ομιλητές και
διαλέξεις, πορείες και διάφορες διαδηλώσεις, πολιτικά φεστιβάλ όπου περιλαμβάνονται
περίπτερα, φυλλάδια και ψυχαγωγικές δραστηριότητες. Τα κοινωνικά φόρουμ
περιλαμβάνουν πολυποίκιλες δραστηριότητες όπου η συμμετοχή από όλους τους
συμμετέχοντες σε όλες αυτές τις δραστηριότητες είναι αδύνατη.
Το κοινό χαρακτηριστικό, όλων αυτών των δραστηριοτήτων είναι ότι παρέχουν ένα χώρο
συνάντησης στα αναρίθμητα κινήματα που σχηματίζουν το αντί‐παγκοσμιοποιητικό κίνημα.
Στόχος τους είναι αφενός να διευρύνουν τον αριθμό των ομάδων και των ατόμων που
συμμετέχουν αλλά και αφετέρου να προωθήσουν ένα χώρο για μία ευρύτερη αμοιβαία
κατανόηση (Della Porta,2007). Οι ανοιχτοί χώροι για διάλογο θα ενισχύσουν την κατανόηση
μεταξύ των συμμετεχόντων για τις διαφορετικές ανησυχίες και απόψεις που προβάλλει ο
καθένας. Φαίνεται λοιπόν η ενίσχυση του δικτύου των κινημάτων είναι αναγκαία ως προς
την επίτευξη των στόχων του κινήματος (Eurotopia,2006).

Η ικανότητα δικτύωσης των κοινωνικών φόρουμ αντικατοπτρίζεται από την επικάλυψη της
συμμετοχής των μελών του φόρουμ. Οι συμμετέχοντες είναι οργανωμένοι σε πυκνά δίκτυα,
αφού οι ακτιβιστές συμμετέχουν σε ένα δίκτυο ενώσεων που αποτελείται από μέλη των
Μη‐Κυβερνητικών Οργανώσεων, συνδικάτα, κόμματα, θρησκευτικές ομάδες,
περιβαλλοντικές οργανώσεις, μαθητικές ομάδες, φιλανθρωπικές οργανώσεις, αθλητικές και
ψυχαγωγικές οργανώσεις και από άλλα διάφορα κοινωνικά κινήματα. Να σημειωθεί ότι στο
ΕΚΦ οι συμμετέχοντες είναι κυρίως νέοι ακτιβιστές με αριστερές πεποιθήσεις.
Οι συμμετέχοντες στο Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Φόρουμ επιδιώκουν μία κοινή συνεργασία
από όλες τις χώρες που συμμετέχουν στο Φόρουμ. Επιδιώκουν μία κοινή θέσπιση του όρου
‘Εμείς’, το οποίο περιλαμβάνει ποικίλα κινήματα, αγώνες, δίκτυα, και πολιτικές τάσεις τα
οποία όλα μαζί συνιστούν μία κοινή εκστρατεία και ένα άνοιγμα σε έναν νέο δημόσιο χώρο
για συζήτηση σε όλη την Ευρώπη (Eurotopia,2006).
Η ίδρυση και λειτουργία Κοινωνικών Φόρουμ προσφέρει έναν χώρο πολιτικής
αντιπαράθεσης στο εσωτερικό του κινήματος, συντονισμού των δράσεων, και ανταλλαγής
εμπειριών. Οι συμμετέχοντες ανταλλάσουν απόψεις, προτείνουν λύσεις ή κάνουν
παράπονα, αποφασίζουν για τοπικά ζητήματα αναπτύσσοντας μία νέα μορφή πολιτικής και
μετατρέποντας την πόλη σε ένα «κοινωνικό εργαστήρι» (Αlelst & Walgrave,2002:471).
1.2.5.Γ. ΑΙΤΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΣΥΓΧΡΟΝΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΚΙΝΗΜΑΤΩΝ
Από όσα έχουν προαναφερθεί στις προηγούμενες ενότητες θα γίνει μία προσπάθεια
συγκέντρωσης των αιτημάτων που παρουσιάζουν τα Ευρωπαϊκά Κινήματα στο ευρύτερο
φάσμα του αντιπαγκοσμιοποιητικού κινήματος. Τα Ευρωπαϊκά Κινήματα λοιπόν,
Κινητοποιούνται ενάντια στην νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση. Δεδομένου ότι η
ΕΕ ευνοεί τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές της παγκοσμιοποίησης, τα κινήματα
στρέφονται ενάντια στις πολιτικές που διεξάγωνται από την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Στόχος είναι η δημιουργία ενός κόσμου που παράγει ισότητα, κοινωνικά
δικαιώματα, σεβασμό προς την διαφορετικότητα, έναν κόσμο που η εκπαίδευση θα
απευθύνεται σε όλους και η υγειονομική περίθαλψη και η στέγαση θα αποτελούν
δικαιώματα για όλους.
Αναζητούν έναν κόσμο χωρίς πόλεμο, χωρίς φτώχεια, και χωρίς ομοφοβία.
Διεκδικούν πρόσβαση με ίσους όρους για όλους, στις μεταφορές και στην
επικοινωνία.
Αγωνίζονται για μία διαφορετική Ευρώπη, όπου η ανασφάλεια της εργασίας και η
ανεργία δεν θα υφίστανται.
Αγωνίζονται ενάντια στην ανεργία που πλήττει τους νέους, την ανεργία που
δημιουργεί ανασφάλεια και περιθωριοποιεί τους νέους και τους μετατρέπει στους
φτωχούς του 21ου αιώνα. (Eurotopia, 2006)
Διεκδικούν σεβασμό προς τα εργατικά δικαιώματα, εγγύηση για αξιοπρεπείς
μισθούς και συντάξεις και ένα υψηλό επίπεδο κοινωνικής προστασίας.

Απαιτούν βιώσιμη γεωργία που θα ελέγχεται από τους ίδιους τους αγρότες, μια
γεωργία που διαφυλάσσει θέσεις απασχόλησης, και υπερασπίζεται την ποιότητα
του περιβάλλοντος και των παράγωγων προϊόντων ως δημόσια αγαθά.
Διεκδικούν το δικαίωμα του ασύλου, της ελεύθερης κυκλοφορίας των ανθρώπων
και της ιθαγένειας για όλους στην χώρα που ζουν.
Ένα άλλο αίτημα είναι η αληθινή κοινωνική ισότητα μεταξύ γυναικών και ανδρών
χωρίς σεξισμό και την καταπίεση των γυναικών καθώς και ίση αμοιβή.
Η υπεράσπιση και ο σεβασμός της πολιτιστικής και γλωσσικής πολυμορφίας, τα
οικουμενικά πολιτικά δικαιώματα για μετανάστες και πρόσφυγες και η εξάλειψη
του ρατσισμού και της ξενοφοβίας αποτελούν κυρίαρχα αιτήματα.
Στην προσπάθεια για μία «διαφορετική Ευρώπη», οι συμμετέχοντες των κινημάτων
δείχνουν δυσπιστία απέναντι στα κόμματα και γενικότερα στην υπάρχουσα
διακυβέρνηση. Κατακρίνουν τις Ευρωπαϊκές πολιτικές και τα μέτρα πολιτικής της
Ευρωπαϊκής Ένωσης, τα οποία διαμορφώνονται στα πλαίσια της νεοφιλελεύθερης
πολιτικής. Όπως έχει προλεχθεί, τα κινήματα δεν είναι ενάντια της Ευρωπαϊκής
‘Ένωσης αλλά ενάντια στον τρόπο με τον οποίο ασκείται η πολιτική. Επιζητούν έναν
διαφορετικό τρόπο άσκησης πολιτικής, μίας πολιτικής που θα προέρχεται «από
κάτω», μίας πολιτικής όπου η πολίτες θα συμμετέχουν πιο ενεργά στις διαδικασίες
λήψης αποφάσεων. Υπάρχει, λοιπόν η ανάγκη για οικοδόμηση (εναλλακτικών)
υπερεθνικών (μακροπεριφερειακών και / ή παγκόσμιων) θεσμικών ιδρυμάτων της
διακυβέρνησης.


1.2.6 ΑΙΤΗΜΑΤΑ ΑΣΤΙΚΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΚΙΝΗΜΑΤΩΝ
Μία πολύ σημαντική κατηγορία κινημάτων που αξίζει να δοθεί ιδιαίτερη έμφαση, είναι τα
αστικά κινήματα. Τα αστικά κινήματα παρουσιάζουν άμεση σχέση με τον χώρο τόσο τον
γεωγραφικά προσδιορισμένο όσο και πολιτικοοικονομικό και κοινωνικό χώρο. Αναδύονται
μέσα από την διαδικασία διεκδίκησης και κατάκτησης του χώρου καθώς και από την
διασφάλιση του από τις αρνητικές επιπτώσεις του νεοφιλελευθερισμού. Σημείο εκδήλωσης
της δράσης τους αποτελεί ο χώρος της πόλης.
Η πόλη αποτελεί μία σύνθετη ενότητα που αποτελείται από τους μεγάλους Δημόσιους
ελεύθερους χώρους, τα φυσικά στοιχεία που την περιβάλλουν όπως δάση, ποτάμια
κλπ., τα δημόσια κτίρια και τις συλλογικές εξυπηρετήσεις που προσφέρει στους
πολίτες της. Αυτή η πόλη χάνεται σιγά σιγά αφού οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές
εμπορευματοποιούν τον χώρο, τις συλλογικές υποδομές και τις κοινωνικές υπηρεσίες,
επιβάλλοντας ταυτόχρονα απαγορεύσεις και αποκλεισμούς.
Οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές έχουν εισβάλει τόσο στο χώρο της εργασίας αλλά και στο
χώρο της πόλης και της καθημερινής ζωής (Καβουλάκος,2009). Ο χώρος της πόλης,
αποτελεί αντικείμενο εκτεταμένης κερδοσκοπίας μέσω των διαδικασιών της παραγωγής
αλλά και της αγοράς γης και κατασκευών. Για παράδειγμα δημόσιοι χώροι
απελευθερώνονται ως προς το ιδιοκτησιακό καθεστώς, τους όρους και τις προϋποθέσεις
εκμετάλλευσής του και εμπορευματοποιείται. Αυτό γίνεται στις παραλίες, τις πλατείες και
τους πεζοδρόμους, στους αδόμητους δημόσιους χώρους που παραχωρούνται σε ιδιώτες.
Ακόμη νεότερα, διατηρητέα μνημεία κατεδαφίζονται, ιστορικά κτίσματα
αποχαρακτηρίζονται, η δόμηση πλησιάζει σε απόσταση αναπνοής αρχαιολογικούς χώρους,
τα σχέδια πόλης εισβάλλουν σε δασικές εκτάσεις, τα δάση καίγονται ή
αποχαρακτηρίζονται. Ρέματα μέσα στις πόλεις μπαζώνονται και κτίζονται, προκαλώντας
πλημμύρες, βιότοποι κοντά σε αστικά περιβάλλοντα καταστρέφονται, χιλιάδες δέντρα
κόβονται για λόγους τσιμεντόστρωσης δημόσιων χώρων ή κατασκευής κτιρίων και γκαράζ
χωρίς να γίνονται πουθενά εκτεταμένες νέες φυτεύσεις (Πορταλίου,2005).
Φαίνεται λοιπόν ξεκάθαρα, ότι εξαιτίας της Νεοφιλελεύθερης πολιτικής ο χώρος γίνεται
εμπόρευμα. Σ’ αυτές τις ίδιες πόλεις, όμως, που ο νεοφιλελευθερισμός σήμερα επιτίθεται,
αναπτύσσονται και τα αστικά κοινωνικά κινήματα και οι αντιστάσεις των πολιτών.
Ο όρος «Αστικό Κοινωνικό Κίνημα» εισήχθη στις αρχές της δεκαετίας του 1970 από τον
Castells. Ωστόσο ο επιστημονικός διάλογος που έχει αναπτυχθεί τις τελευταίες τρεις
δεκαετίες γύρω από τα κινήματα της πόλης πραγματοποιήθηκε σε ένα βαθμό ανεξάρτητα
από τον αντίστοιχο ευρύτερο διάλογο για τα κοινωνικά κινήματα, δίνοντας προσοχή σε
ορισμένες μόνο όψεις του φαινομένου και αγνοώντας άλλες (Pickvance 2003).
Τα αιτήματα των αστικών κινημάτων φαίνεται να αναπτύσσονται γύρω από τρία μεγάλα
θέματα (Pruijt,2006 και Καβουλάκος,2009):
• Πρώτον αιτήματα που επικεντρώνονται στη συλλογική κατανάλωση, δηλ. σε αγαθά
και υπηρεσίες που άμεσα ή έμμεσα παράγονται από το κράτος. (Pickvance 2003).

Για παράδειγμα προβλήματα που προέρχονται από την συλλογική κατανάλωση

είναι οι ελλείψεις στέγασης, οι αυξανόμενες διαφορές μεταξύ των ενοικίων και των
μισθών, η ανεπαρκής υγειονομική περίθαλψη και εκπαίδευση και ακόμη κάτοικοι
που ζουν σε παραγκουπόλεις και αντιμετωπίζουν ελλείψεις σε επάρκεια νερού, σε
δίκτυα αποχέτευσης και ηλεκτρικής ενέργειας (Hans Pruijt,2003).
• Δεύτερον στην υπεράσπιση της πολιτιστικής ταυτότητας που συνδέεται και
οργανώνεται γύρω από μια ιδιαίτερη περιοχή.
• Και τρίτον στην πολιτική κινητοποίηση σε σχέση με το κράτος, με ιδιαίτερη έμφαση
στο ρόλο της τοπικής κυβέρνησης.
Από μια σκοπιά, ότι κινεί οποιοδήποτε κοινωνικό κίνημα κινεί και ένα αστικό κίνημα. Αν,
όμως, στόχος δεν είναι μόνο η ερμηνεία του αστικού αγώνα, της αστικής διαμαρτυρίας ή
των αστικών κοινωνικών κινημάτων γενικά, αλλά η αναζήτηση της σχέσης με την πόλη, οι
μεταβολές και η διαμόρφωσή της μέσα και από τη δράση των αστικών κοινωνικών
κινημάτων, τότε τα θέματα γίνονται πιο πολύπλοκα.
Σε κάθε περίπτωση, οι μεταβολές στο χώρο από τη δράση των αστικών κοινωνικών
κινημάτων είναι ταυτόχρονα και αλλαγές στην κοινωνία πόλης, στις συμπεριφορές και
αντιλήψεις των κοινωνικών ομάδων και των πολιτών που την κατοικούν, όπως και στην
πολιτική συγκρότηση της πόλης (Pickvance 2003). Χώρος και κοινωνία συμπλέουν. Από την
σχέση αυτή αναδύονται τα αστικά κοινωνικά κινήματα, ενώ τα περιεχόμενα και η μορφή
τους μεταβάλλονται από την δράση αυτών των κινημάτων. Τα αστικά κοινωνικά κινήματα
διαφέρουν από χώρα σε χώρα. Για παράδειγμα στην Eλλάδα πολύ σημαντικό πρόβλημα
αποτελεί η υπεράσπιση του δημόσιου χώρου της πόλης, ενώ στην Tουρκία, την Aνατολική
Eυρώπη και τη Λατινική Aμερική, κυριαρχεί το πρόβλημα της κατοικίας (Πορταλίου, 2008).
Η μάχη των αστικών κινημάτων, έτσι ώστε η πόλη να παραμείνει μία συλλογική οντότητα
και μία πολιτική κοινότητα και όχι ένας χώρος συναλλαγής αποδεικνύει την δύσκολη μάχη
ενάντια του νεοφιλελεύθερου μοντέλου παγκοσμιοποίησης. Η αντίσταση στις επιπτώσεις
του Νεοφιλελευθερισμού στην πόλη διοργανώνεται σε παγκόσμιο επίπεδο, αφού
εμφανίζεται στη Χάρτα του Παγκόσμιου Κοινωνικού Φόρουμ με τίτλο « Το Δικαίωμα στην
Πόλη ». Στο κείμενο αυτό, που πήρε τον τίτλο του από την περίφημη διατύπωση του
ανανεωτή μαρξιστή φιλόσοφου και κοινωνιολόγου Henry Lefebvre, οι πόλεις «γίνονται πάλι
επίδικα αντικείμενα των κοινωνικών τάξεων και ομάδων, στις οποίες το σύγχρονο
εκμεταλλευτικό και αυταρχικό σύστημα παραγωγής και εξουσίας στερεί μια σειρά
δικαιώματα κοινωνικά, πολιτικά και χωρικά, που συνδέονται με την πόλη» (Πορταλίου,
2005).
Μαζί με την διατύπωση της χάρτας για το Δικαίωμα στην Πόλη τα δύο συνθήματα του
αντιπαγκοσμιοποιητικού κινήματος «Η πόλη δεν είναι για πούλημα» και «Οι άνθρωποι
πάνω από τα κέρδη», συνοψίζουν το στίγμα τόσο της σημερινής πραγματικότητας των
πόλεων όσο και των αστικών κοινωνικών κινημάτων και των αντιστάσεων που
εκδηλώνονται (Pickvance 2003).

1.2.7 ΧΩΡΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΑΙΤΗΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΚΙΝΗΜΑΤΩΝ
1.2.7.Α ΧΩΡΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΔΙΕΚΔΙΚΗΣΕΩΝ
Η μελέτη της γένεσης, της εξέλιξης και της δράσης των κινημάτων για να θεωρείται
ολοκληρωμένη θα πρέπει να λαμβάνει υπ όψιν της και τον ευρύτερο χώρο μέσα στον
οποίον τα κινήματα αυτά δραστηριοποιούνται.
Ο χώρος αποτελεί ένα ευρύ γεωγραφικό, οικονομικό και πολιτικό πλαίσιο το οποίο
ευθύνεται για τη δημιουργία των κινημάτων και των συλλογικών διεκδικήσεων, ενώ
παράλληλα αποτελεί και το ζητούμενο όλων των αιτημάτων τους. Ο λόγος, δηλαδή, της
ύπαρξης όλων των κινημάτων, είτε αναφερόμαστε στα κινήματα του 19ου αιώνα, είτε στο
σύγχρονο παγκόσμιο κίνημα, είναι η ταξική διάρθρωση και οι ανισότητες που
παρατηρούνται στο χώρο. Παράλληλα ο στόχος των κινηματικών διεκδικήσεων και των
αιτημάτων είναι η κατάργηση της ταξικής διάρθρωσης του χώρου και η ισότιμη πρόσβαση,
όλων των πολιτών του κόσμου, στον χώρο που δικαιωματικά τους ανήκει.
Διαχρονικά όλες οι συλλογικές διεκδικήσεις, ανεξαρτήτως κλίμακας και έντασης,
αφορούσαν τον αγώνα για τη διεύρυνση του ζωτικού χώρου των ανθρώπων και η εξέλιξη
αυτού του χώρου ήταν αποτέλεσμα του βαθμού των διεκδικήσεων αυτών. Σήμερα η
παγκοσμιοποίηση, μέσω της νεοφιλελεύθερης πολιτικής που αυτή πρεσβεύει,
αντιμετωπίζει το χώρο μονοδιάστατα, μονάχα σαν οικονομικό χώρο, σαν προϊόν το οποίο
επιφέρει οικονομικό κέρδος. Το παγκόσμιο κίνημα αντίθετα, έχοντας ως κεντρικό σκοπό
του αγώνα του την παγκόσμια δικαιοσύνη, προσπαθεί να ξανακατακτήσει την κοινωνική,
πολιτική και οικολογική διάσταση του χώρου μαχόμενο για την επίλυση των προβλημάτων
που έχει επιφέρει η ιμπεριαλιστική λογική της παγκοσμιοποίησης.
Η νεοφιλελεύθερη αυτή αντίληψη, σε συνδυασμό με την ταξική διάρθρωση του χώρου, έχει
οδηγήσει στην εξής αντιλαϊκή κατάσταση: Η πλειοψηφία των πολιτών του κόσμου κατέχει
την μειοψηφία του χώρου, με την έννοια της συρρίκνωσης των δικαιωμάτων τους πάνω στο
χώρο, ενώ όσοι κατέχουν τα οικονομικά και πολιτικά μέσα έχουν το αποκλειστικό δικαίωμα
εκμετάλλευσης του χώρου.
Στα πλαίσια της κατάστασης αυτής τα αιτήματα των κινημάτων για παγκόσμια εγκαθίδρυση
της ειρήνης, για οικονομική δικαιοσύνη (εξάλειψη φτώχειας και ανεργίας, αξιοπρεπείς
συνθήκες διαβίωσης), για ισότιμη πρόσβαση όλων στις υποδομές και στη γνώση, για
σεβασμό της διαφορετικότητας (ανεξαρτήτως φύλλου, έθνους, πολιτισμού, θρησκείας και
σεξουαλικών προτιμήσεων) και για την προστασία του περιβάλλοντος αποτελούν στην
ουσία αιτήματα για κατάργηση της εκμετάλλευσης του χώρου από τους πρεσβευτές του
νεοφιλελευθερισμού.
Συγκεκριμένα το αίτημα για εξάλειψη των πολέμων αποτελεί στην ουσία αίτημα ενάντια
στην αποικιοκρατική αντιμετώπιση του χώρου και αγώνα ενάντια στην οικονομική
εκμετάλλευση του χώρου των λιγότερο ανεπτυγμένων χωρών από τις οικονομικά ισχυρές.
Ο αγώνας για οικονομική δικαιοσύνη και ισότητα είναι ταυτόχρονα αγώνας κατά της άνισης
χωρικής ανάπτυξης μεταξύ περιοχών μητροπόλεων και περιοχών δορυφόρων. Δεν υπάρχει

αμφιβολία πως η επιλεκτική και άνιση χωρική συσσώρευση πλούτου είναι αυτή που
δημιουργεί φτώχια σε συγκεκριμένες περιοχές, ενώ η επιλογή των πολυεθνικών να
μεταφέρονται και να επενδύουν σε χώρες λιγότερο ευνοημένες χωρικά ενισχύει τόσο την
ανεργία στις χώρες προέλευσης, όσο και την οικονομική εκμετάλλευση στις χώρες
υποδοχής.
Η εξάλειψη του ρατσισμού και του κοινωνικού αποκλεισμού αποτελούν και αυτά αιτήματα
υπέρ της χωρικής ισότητας και της ισότιμης πρόσβασης για όλους σε μια ποιοτική ζωή. Η
άποψη περί κοινωνικής ή φυλετικής κατωτερότητας, συγκεκριμένων πληθυσμιακών
ομάδων, είναι στην ουσία ένας καλά κατασκευασμένος μύθος ώστε αυτοί που τον
προωθούν να μπορούν να δικαιολογήσουν την οικονομική εκμετάλλευση είτε σε
συγκεκριμένες περιοχές του κόσμου είτε εις βάρος των μεταναστών. Έτσι ο αγώνας υπέρ
των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ο σεβασμός της ιδιαιτερότητας του καθενός είναι στην
ουσία αγώνας κατά της χωρικής ομογενοποίησης και υπέρ της διατήρησης της ποικιλίας
στις ταυτότητες των ανθρώπων.
Το αίτημα του σεβασμού και της προστασία του περιβάλλοντος είναι κι αυτό
αδιαμφισβήτητα ένα αίτημα που σχετίζεται με την εξάλειψη των αρνητικών χωρικών
επιπτώσεων της παγκοσμιοποίησης στο περιβάλλον και κατ’ επέκταση στην υγεία του
πληθυσμού. Μέσω και αυτού του αιτήματος, όπως και σε όλα τα αιτήματα, προβάλλεται ο
αγώνας του κινήματος ενάντια στις αρνητικές επιπτώσεις της οικονομικής εκμετάλλευσης
του χώρου.
Στα πλαίσια, λοιπόν, της παγκοσμιοποίησης ο χώρος αποκτά διεθνή σημασία μέσω της
«κατάργησης» των συνόρων. Η διαμάχη στον διεθνοποιημένο αυτό χώρο δεν συνίσταται
μοναχά στο ότι, ενώ τα ανεπτυγμένα οικονομικά κράτη αντιμετωπίζουν την ενοποίηση του
χώρου ως ευκαιρία επιβολής των οικονομικών τους συμφερόντων στα πιο αδύναμα κράτη,
το παγκόσμιο κίνημα αγωνίζεται να ξανακατακτήσει και να επεκτείνει τον χώρο προς
όφελος των πολιτών όλου του κόσμου.
Αποδεικνύεται πως δεν είναι μόνο τα αιτήματα των κινημάτων τα οποία διαπνέονται από
έντονη χωρική διάσταση, το παγκόσμιο κίνημα εκμεταλλεύεται τον ολοένα και αυξανόμενο
παγκόσμιο χαρακτήρα του χώρου ώστε να οργανωθεί σε διεθνικό επίπεδο και να δράσει
συνολικότερα και αποτελεσματικότερα. Ειδικότερα όσον αφορά την οργάνωση των
κοινωνικών φόρουμ η συνολική αντιμετώπιση του χώρου είναι ιδιαίτερα έντονη αφού η
μορφή των φόρουμ είναι αυτή ενός ενιαίου δημοκρατικού και δημόσιου χώρου. Η χρήση
των νέων τεχνολογιών και ιδιαίτερα του διαδικτύου ενισχύουν την παγκόσμια αντίληψη
του χώρου και την οργάνωση του κινήματος πέρα από χωρικούς περιορισμούς.


1.2.7.Β ΣΧΕΣΗ ΠΟΛΗΣ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΚΙΝΗΜΑΤΩΝ
Υπάρχει μία στενή σχέση ανάμεσα στα σύγχρονα κινήματα και την πόλη. Οι νέες μορφές
των κοινωνικών κινημάτων ανανεώνουν και ανασχηματίζουν, τουλάχιστον στην Ευρώπη, το
νόημα του αστικού, έχοντας την πόλη ως βάση των δραστηριοτήτων τους.
Το αντί‐παγκοσμιοποιητικό κίνημα, το οποίο οργανώνεται με την μορφή των Παγκόσμιων‐
Ευρωπαϊκών και άλλων κοινωνικών Φόρουμ, έχει διοργανώσει ταυτόχρονες διαδηλώσεις
σε εκατοντάδες πόλεις στον κόσμο. Σε αυτές τις διαδηλώσεις εκατομμύρια άνθρωποι
μοιράστηκαν την κοινή αίσθηση του ανήκειν σε ένα παγκόσμιο δίκτυο πόλεων στέλνοντας
τα δικά τους μηνύματα (ειρήνης, προστασίας του περιβάλλοντος κλπ), μετέχοντας σε μία
παγκόσμια δημόσια σφαίρα, η οποία εκφράστηκε χωρικά ως δημόσιος χώρος (Πορτάλιου
2008). Δεν πρόκειται για απλές διαδηλώσεις διαμαρτυρίας αλλά για ένα εναλλακτικό νόημα
των πόλεων, οι οποίες σήμερα παρουσιάζονται ως ανταγωνιστικοί πόλοι μεταξύ τους και
διαχωρίζονται στο πλαίσιο του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού. Ο τρόπος με τον οποίο οι
πόλεις συνδέθηκαν αποδεικνύει ότι η ενότητα μεταξύ τους είναι εφικτή (Eurotopia, 2006).
Οι διαδηλώσεις του αντί‐παγοσμιοποιητικού κινήματος, δεν αποτελούν απλές
διαμαρτυρίες αλλά συνιστούν τη μαχητική διεκδίκηση μίας ενεργούς ιδιότητας του πολίτη
που υπερβαίνει τα σύνορα και εγγράφεται χωρικά σε μία ελεύθερη πόλη. Ο τρόπος με τον
οποίο το αντί‐παγκοσμιοποιητικό κίνημα παρεμβαίνει στο χώρο πόλης, πολεμώντας
ενάντια στις κοινωνικές και πολιτικές διακρίσεις και τις ανισότητες, τις ζώνες αποκλεισμού
και τις κοινωνικές διαιρέσεις του χώρου που βασίζονται στην τάξη, το φύλο, τη φυλή, την
εθνότητα, τη θρησκεία και την κουλτούρα, όχι μόνο θέτει σε ημερήσια διάταξη το σύνθημα
«Οι άνθρωποι πάνω από τα κέρδη», αλλά επίσης, καταδικάζει τη χρήση του χώρου, ως
κερδοφόρου εμπορεύματος και αποκαθιστά την αξία χρήσης του (Πορτάλιου 2008).
Η ίδρυση του 1ου Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Φόρουμ στη Φλωρεντία, το 2002, αποτελεί
ολοκληρωμένο παράδειγμα της σχέσης ανάμεσα στο αντι‐παγκοσμιοποιητικό κίνημα και
την πόλη. Χιλιάδες άνθρωποι μετείχαν στα συνέδρια, τις συνελεύσεις τα εργαστήρια και τα
πολιτιστικά γεγονότα που διήρκεσαν μια εβδομάδα, ενώ χιλιάδες διαδηλωτές πλημμύρισαν
την πόλη για τη μεγάλη διαδήλωση ενάντια στο φιλελευθερισμό, τον ρατσισμό και τον
πόλεμο παρόλο που η πόλη είχε τεθεί η υπό αστυνομική επιτήρηση με στόχο την διάσπαση
της διαδήλωσης.
Γενικότερα τα ευρωπαϊκά κοινωνικά φόρουμ υποδεικνύουν την μακρά παράδοση των
πόλεων σαν χώρους του συνέρχεσθαι, της ελευθερίας, της διαμάχης και της αστικοποίησης
(Eurotopia, 2006). Παρόλο που σήμερα οι πόλεις απειλούνται από τον νεοφιλελευθερισμό,
ο οποίος καταστρέφει τις δημόσιες λειτουργίες δημιουργώντας κοινωνικές ανισότητες, οι
πόλεις παραμένουν τόποι όπου οι άνθρωποι οργανώνονται ώστε να αλλάξουν τον κόσμο.
Τα κοινωνικά φόρουμ συνθέτουν έναν μικρόκοσμο πόλεων, οι οποίες είναι ανοιχτές,
πολυπολιτισμικές, δημοκρατικές, μαχητικές και ζωντανές. Πόλεις οι οποίες αποτελούνται
από εργάτες από άνδρες και γυναίκες οποιασδήποτε ηλικίας, παραμένοντας ανυπότακτες
και δυναμικές στους εκάστοτε κινδύνους . Διαφαίνεται λοιπόν, ότι τα αντί‐
παγκοσμιοποιητικά κινήματα «δηλώνουν την παράδοση της πόλης ως επίδικου

αντικειμένου των αποκάτω και ως αρένα των σύγχρονων πολιτικών και κοινωνικών
αγώνων» (Πορτάλιου 2008).

1.3 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ
ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΩΝ ΚΙΝΗΜΑΤΩΝ
Η οργάνωση των σύγχρονων κοινωνικών κινημάτων επηρεάζεται από ποικίλους
παράγοντες. Από την μία πλευρά, χώρος διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη και
στην οργάνωση των κινημάτων, αφού οι κινηματικές διαδικασίες άλλες φορές
διευκολύνονται και άλλες φορές δυσχεραίνονται από τον χωρικά ανομοιογενή τρόπο με τον
οποίο διανέμεται ο πλούτος. Από την άλλη, ένας άλλος πολύ σημαντικός παράγοντας που
συμβάλλει στην οργάνωση και στην διαμόρφωση των κινημάτων είναι η εξαιρετική
διάδοση και εδραίωση των νέων τεχνολογιών στην σύγχρονη κοινωνία. Σε αυτό το πλαίσιο,
αναλύονται παρακάτω οι παράγοντες που επηρεάζουν την οργάνωση των σύγχρονων
κινημάτων.
1.3.1 Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΧΩΡΙΚΩΝ ΑΝΙΣΟΤΗΤΩΝ ΣΤΗΝ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΩΝ ΚΙΝΗΜΑΤΩΝ
Παλαιόθεν από τότε που Haussman στα μέσα ου 19ου αιώνα και μετά την «γαλλική
κομμούνα» διαμορφώνει τους δρόμους του Παρισιού έτσι ώστε να είναι δυνατή η
καταστολή των κινημάτων, ο χώρος και τα κινήματα βρίσκονται σε συνεχή αλληλεπίδραση.
Τα τελευταία χρόνια ερευνητές προσπάθησαν να εκτιμήσουν πιο συστηματικά τους
γεωγραφικούς παράγοντες που συμβάλλουν στην δημιουργία των σύγχρονων κοινωνικών
κινημάτων καθώς και στην διαφοροποίηση τους στον χώρο. Συμπέραναν λοιπόν ότι όπως
πάντα ο χώρος παίζει έναν κεντρικό ρόλο στην διαμόρφωση των αιτημάτων, των
ταυτοτήτων και των ικανοτήτων των κινητοποιημένων (Nicholls,2007 και Routledge 2000).
Το βιβλίο του Byron Miller (2000) «Γεωγραφία και Κοινωνικά Κινήματα» αποτελεί την πιο
συστηματική προσπάθεια σύνδεσης της γεωγραφίας με τα κοινωνικά κινήματα. Βασιζόμενο
στην θεωρία του Jurgen Habermas 1 υποστηρίζει ότι το κράτος και τα οικονομικά συστήματα
διαμορφώνονται άνισα στον χώρο, δημιουργώντας εξαιρετικά διαφοροποιημένες μορφές
αποικιοκρατίας στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων. Η άνιση γεωγραφική φύση αυτής της
διαδικασίας πυροδοτεί μία πληθώρα κοινωνικών και πολιτικών διαμαρτυριών. Η
γεωγραφία επίσης διαδραματίζει κεντρικό ρόλο στον καθορισμό του τρόπου κινητοποίησης
των πόρων, με συμμετέχοντες να αναπτύσσουν χωρικές στρατηγικές για την συλλογή
χρημάτων και την «στρατολόγηση» μελών για την διεξαγωγή κινητοποιήσεων. Τέλος, ο

1
Η «αποικιοκρατία» είναι μία κεντρική ιδέα στην θεωρία του Jurgen Habermas. Πρώτον, παρέχει την
σύνδεση μεταξύ των δύο άλλων κεντρικών αντιλήψεων στην θεωρία του, δηλαδή το «σύστημα» και
την «καθημερινή ζωή των ανθρώπων», χαρακτηρίζοντας την φύση της σχέσης μεταξύ τους σε
προηγμένες καπιταλιστικές (κυρίως Δυτικές) κοινωνίες. Το «σύστημα» και «η καθημερινή ζωή των
ανθρώπων» δεν θα παρουσίαζαν κάποιο ιδιαίτερο ενδιαφέρον σαν έννοιες εάν η ιδέα της
«αποικιοκρατίας» δεν τις ακολουθούσε. Έτσι ο Habermas υποστηρίζει ότι στις σύγχρονες
καπιταλιστικές κοινωνίες, παρατηρείται «αποικιοκρατία» της γραφειοκρατείας του συστήματος και
των δυνάμεων αγοράς στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων, με τρόπο που ξεριζώνει τις
επικοινωνιακές αλληλεπιδράσεις και προκαλεί πολλές μορφές πίεσης στους ανθρώπους, με
αποτέλεσμα την ανάδυση διαφόρων διαμαρτυριών ενάντια στο σύστημα που διαμορφώνονται στο
πλαίσιο των κοινωνικών κινημάτων (Εdwards 2004,2007).

Miller εξετάζει με ποιον τρόπο οι δρώντες των κινημάτων προσπαθούν να μεγιστοποιήσουν
τις πολιτικές ευκαιρίες τους προσπερνώντας υλικές κλίμακες και κλίμακες
αντιπροσώπευσης.
Σε αυτό το πλαίσιο, αναλύεται παρακάτω ο τρόπος με τον οποίο οι χωρικές ανισότητες
επηρεάζουν την διαμόρφωση και την οργάνωση των κινημάτων.
Ο χωρικά ανομοιογενής τρόπος με τον οποίο διαρθρώνονται οι οικονομικές και πολιτικές
δυνάμεις, έχει ως αποτέλεσμα να παράγονται διακυμάνσεις στις διαμαρτυρίες και στις
τροχιές ανάπτυξης των κοινωνικών κινημάτων (Miller 2000 και Routledge 2000). Τα
καπιταλιστικά και κρατικά συστήματα δεν διαρθρώνονται ομοιόμορφα στο χώρο,
επομένως η γεωγραφικά ανομοιογενής λογική της οικονομικής και κρατικής εξουσίας
διαφοροποιεί τις διαμαρτυρίες που δημιουργούν τα κοινωνικά κινήματα. Η ανομοιογενής
φύση των περιόδων οικονομικής ανάπτυξης και ύφεσης δημιουργεί πολύ διαφορετικές
συνθήκες κινητοποίησης, με δρώντες να οργανώνονται σε συγκεκριμένες περιοχές έτσι
ώστε να αντιμετωπίσουν τις αρνητικές συνέπειες της ραγδαίας οικονομικής ανάπτυξης
(περιβαλλοντική υποβάθμιση, κυκλοφοριακή συμφόρηση, έλλειψη στέγης κλπ.) και με
δρώντες να κινητοποιούνται σε άλλες περιοχές για να αντιμετωπίσουν τις επιπτώσεις της
οικονομικής παρακμής (ανεργία, αστική μάστιγα κλπ) (Nicholls,2007).
Ομοίως, κινητοποιήσεις σχηματίζονται σε απάντηση των εντατικών κρατικών επενδύσεων
(αστικές αναπλάσεις, επεκτάσεις αεροδρομίων, περιβαλλοντικά έργα) σε ορισμένες
περιοχές και των αποεπενδύσεων (κέντρο πόλεων, διακοπές λειτουργίας στρατιωτικών
βάσεων, ιδρύματα πρόνοιας) σε άλλες. Είναι φανερό λοιπόν, ότι η άνιση διάρθρωση της
οικονομικής και κρατικής εξουσίας διαφοροποιεί γεωγραφικά τις δομές των διαμαρτυριών
των κοινωνικών κινημάτων.
Επιπροσθέτως, η άνιση φύση του καπιταλισμού δεν διαφοροποιεί μόνο τις δομές
διαμαρτυριών των κινημάτων στο χώρο αλλά συγκεντρώνει και διασκορπίζει τους πόρους
που απαιτούνται για την δημιουργία ενός κινήματος. Οι διαδικασίες αστικοποίησης έχουν
αποδειχθεί πολύ σημαντικές στην διαδικασία συγκέντρωσης πόρων. Για παράδειγμα, η
αστικοποίηση του Αμερικανικού Νότου είχε ως αποτέλεσμα την συγκέντρωση οργανωτικών
πόρων (εκκλησίες, άνθρωποι, χρήματα, ταλέντο και κοινωνικά δίκτυα) στα αστικά κέντρα. Η
χωρική συγκέντρωση των ανθρώπων και των πόρων αποτέλεσε σημαντικό παράγοντα στην
δημιουργία του κινήματος της διεκδίκησης των Πολιτικών δικαιωμάτων επειδή επέτρεψε
τους διαμαρτυρόμενους να ενισχύσουν τις διασυνδέσεις τους και να διευκολύνουν την
ανάπτυξη των συλλογικών διαμαρτυριών.
Από την άλλη, η αυξημένη κινητικότητα των ανθρώπων και των πόρων έχει ως αποτέλεσμα
την διάχυση πόρων, την αποδυνάμωση των κοινωνικών δικτύων μεταξύ δυναμικών
συμμάχων και την δημιουργία εδαφικού ανταγωνισμού μεταξύ των συμμετεχόντων στα
κινήματα. Ειδικότερα η απόσταση και η κινητικότητα έχει την τάση να αποδυναμώνει
σημαντικά κοινωνικά δίκτυα, τα οποία με την σειρά τους περιορίζουν την χρησιμότητα των
δικτύων για την προμήθεια βασικών πόρων (Diani, 1997). Οι μεταφορές και οι υποδομές
επικοινωνιών έχουν σίγουρα συνεισφέρει στον μετριασμό αρνητικών επιπτώσεων εξαιτίας
της γεωγραφικής διασποράς αλλά δεν έχουν καταφέρει να λύσουν εξολοκλήρου το
πρόβλημα. Άρα τα κοινωνικά κινήματα, επηρεάζονται ιδιαίτερα με τον διαφορετικό τρόπο

συγκέντρωσης και διασποράς των πόρων κατά την διάρκεια κάποιου «κύκλου»
καπιταλιστικής αναδιάρθρωσης (Soja 1980).
Τέλος, η άνιση διάρθρωση της κρατικής εξουσίας παρουσιάζει διαφορετικά σύνολα
πολιτικών ευκαιριών για δρώντες που κινητοποιούνται σε διαφορετικές τοποθεσίες. Τα
κοινωνικά κινήματα αντιμετωπίζουν πολιτικά καθεστώτα με διαφορετικό βαθμό
διαφάνειας και λειτουργούν σε χώρους που ρυθμίζονται από διαφορετικά εκτελεστικά
όργανα. Ο βαθμός πολιτικών ευκαιριών που είναι διαθέσιμος στους ακτιβιστές μπορεί να
διαφέρει αισθητά από το ένα στο άλλο πολιτικό καθεστώς. Το γεγονός αυτός, έχει
επιπτώσεις στην ανάπτυξη των κοινωνικών κινημάτων. Από την άλλη, μπορεί να έχει
επιπτώσεις σε ένα ενιαίο κοινωνικό κίνημα, αφού το άνισο πολιτικό τοπίο έχει αποτέλεσμα
στην άνιση ανάπτυξη του κινήματος (Nicholls,2007).
Για παράδειγμα, ενώ οι συνδικαλιστικές οργανώσεις στις Βόρειες πολιτείες της Αμερικής
αντιμετώπισαν ένα σχετικά ευνοϊκό οργανωτικό περιβάλλον οι συνδικαλιστές του Νότου
από την άλλη αντίκρισαν ένα εχθρικό πολιτικό περιβάλλον. Αυτό το πολιτικό πλαίσιο είχε
ως αποτέλεσμα την δημιουργία ενός ισχυρού κινήματος στον Βορρά και ενός μάλλον
αναιμικού κινήματος στον Νότο.
Επιπλέον, η αναγκαστική εξουσία του κράτους διαμορφώνεται με διαφορετικό τρόπο στον
χώρο, δημιουργώντας ένα άνισο σύνολο ρυθμιστικών και κατασταλτικών ελέγχων που
έχουν ως στόχο να περιορίσουν την κοινωνική και πολιτική άποψη των πολιτών. Οι
καταναγκαστικοί αυτοί έλεγχοι, μπορεί να έχουν μεγάλη επίδραση στην ανάπτυξη των
κοινωνικών κινημάτων, επηρεάζοντας τόσο τις ικανότητες όσο και τις τακτικές στην
παρουσίαση των αιτημάτων τους στον δημόσιο χώρο (Mitchell &Staeheli 2005).

1.3.2 Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΩΝ ΣΤΗΝ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΩΝ
ΣΥΓΧΡΟΝΩΝ ΚΙΝΗΜΑΤΩΝ

Η τεράστια εξέλιξη του διαδικτύου από τα μέσα της δεκαετίας του 1990, έχει δημιουργήσει
πολλές αντιπαραθέσεις σχετικά με τις πιθανές συνέπειες της νέας τεχνολογίας στην
πολιτική διαδικασία. Πολλοί υποστηρίζουν ότι αυτή η εξέλιξη δεν θα επιφέρει καμία
επίπτωση στην δημοκρατία είτε με θετική είτε με αρνητική έννοια. Άλλοι πάλι
υποστηρίζουν το αντίθετο. Η αλήθεια είναι ότι η πολιτική δράση γίνεται ευκολότερη,
γρηγορότερη και περισσότερο καθολική χάρη στην ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών 2 . Οι
νέες τεχνολογίες μειώνουν το κόστος και περιορίζουν τα εμπόδια στην ανάπτυξη της
συλλογικής δράσης.
Πράγματι τα σύγχρονα κινήματα αλληλεπιδρούν με τις νέες τεχνολογίες σε μεγάλο βαθμό
(Kavada,2005). Οι κινητοποιήσεις ενάντια στην νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση και
γενικότερα στην άνιση κατανομή του πλούτου που κατευθύνεται από διεθνείς οργανισμούς
όπως το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, την Παγκόσμια τράπεζα, ενισχύθηκαν τις
περισσότερες φορές από το διαδίκτυο. Τα πρώτα σημάδια εικονικής αντίστασης
εμφανίζονται το 1998, στην μεγάλη διαμαρτυρία ενάντια στην Πολυμερή Συμφωνία για τις
Επενδύσεις (ΜΑΙ). Ένα διεθνές δίκτυο οργανισμών από 17 χώρες, οργανωμένο διαδικτυακά
κατάφερε να σταματήσει την διεξαγωγή της συμφωνίας. Μέσω του διαδικτύου οι
διαδηλωτές οργανώθηκαν και κινητοποιήθηκαν έτσι ώστε να αποτρέψουν τα νέα σχέδια
υπέρ του ελεύθερου εμπορίου. Παρόλο που υπήρξαν παραδοσιακές μορφές διαμαρτυρίας
όπως διαδηλώσεις, το Internet διαδραμάτισε τον σημαντικότερο ρόλο (Αlelst&
Walgrave,2002).
Επίσης, το διαδίκτυο έπαιξε πολύ σημαντικό ρόλο στη γνωστή διαμαρτυρία ως «Μάχη του
Σηάτλ» το 1999. Στην διάρκεια του έτους 1999, χάρη στο διαδίκτυο χιλιάδες άνθρωποι
ενημερώθηκαν για τις διαφορετικές πτυχές του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, με
αποτέλεσμα να συμμετάσχουν στην αντί‐ΠΟΕ εκστρατεία. Η επικοινωνία διευκολύνθηκε
από διάφορες ιστοσελίδες (η ιστοσελίδα anti‐WTO είναι η πιο γνωστή). Οι νέες τεχνολογίες
συνεισέφεραν στο διεθνή καταμερισμό της εργασίας μεταξύ των διάφορων οργανισμών,
τόσο πριν όσο και κατά την διάρκεια της διαμαρτυρίας. Καθώς ομάδες συμμετείχαν στην
κινητοποίηση και στην άμεση δράση, περισσότερες διεθνικές‐διαδικτυακές ομάδες
τροφοδοτούσαν την διαμαρτυρία με πληροφορίες.
Η μεγάλη διαμαρτυρία στο Σηάτλ έληξε με επιτυχία, οι εκπρόσωποι του ΠΟΕ δεν
κατάφεραν να συναντηθούν. Από τότε κάθε σύνοδος κορυφής των διεθνικών οικονομικών
οργανώσεων ακολουθήθηκε από διαδηλώσεις. Η συνάντηση του Διεθνούς Νομισματικού
Ταμείου και της Παγκόσμιας Τράπεζας στην Ουάσινγκτον το 2000 και στην Πράγα το 2001
πυροδότησε πολλές διαμαρτυρίες όπου το διαδίκτυο χρησιμοποιήθηκε ως μέσο
κινητοποίησης των ακτιβιστών να συμμετάσχουν στις διαμαρτυρίες. Εκτός από τις

2
Με τον όρο «νέες τεχνολογίες» νοούνται οι σύγχρονες τεχνολογίες πληροφορικής και
ηλεκτρονικών επικοινωνιών.

συναντήσεις του ΠΟΕ και του ΔΝΤ, οι συναντήσεις κορυφής της Ευρωπαϊκής Ένωσης
(Νίκαια, Γκέτεμποργκ, Βρυξέλλες) και της G8 (Γένοβα) έχουν πυροδοτήσει διαμαρτυρίες
που συνδέονται με το ζήτημα της παγκοσμιοποίησης (Αlelst& Walgrave,2002). Οι δράσεις
αυτές εκτός από τον βασικό στόχο έχουν ένα κοινό σημείο, την οργάνωση τους μέσω του
Διαδικτύου. Επίσης το διαδίκτυο έχει συνεισφέρει, στην οργάνωση του Παγκόσμιου
Κοινωνικού και Ευρωπαϊκού Φόρουμ. Μέσω φόρουμ, blogs, e‐mail, ιστοσελίδες χιλιάδες
συμμετέχοντες ενημερωθήκαν, παρουσίασαν τις προτάσεις τους ή τα παράπονα τους και
ψήφισαν για διάφορα ζητήματα στον παγκόσμιο χώρο του διαδικτύου .
Τα περισσότερα κοινωνικά κινήματα πλέον οργανώνονται διαμέσου τον ιστοσελίδων,
προσφέροντας πληροφορίες γνώσεις και παρέχοντας την απεριόριστη ανταλλαγή γνώμης
των συμμετεχόντων. Επίσης, διευκολύνουν την άμεση κινητοποίηση των ακτιβιστών. Η
διαδικασία κινητοποίησης, η συνάντηση των ανθρώπων στους δρόμους, υπήρξε πάντοτε
δύσκολη και απρόβλεπτη συνιστώσα στην επιτυχία του κινήματος, αφού οι παράγοντες του
χώρου και του χρόνου αποτελούσαν αναπόφευκτα εμπόδια στην παραγωγή και ανταλλαγή
πληροφοριών (Diani,2001). Σήμερα χάρη στις νέες τεχνολογίες, οι κινηματικές διαδικασίες
αποκτούν νέα διάσταση. Η επικοινωνία γίνεται σε δευτερόλεπτα και ο συντονισμός δεν
αποτελεί πλέον δύσκολο εγχείρημα.
Οι νέες τεχνολογίες αποτελούν άλμα προς τα εμπρός για την οργανωτική δυνατότητα των
κοινωνικών κινημάτων. Τα κινήματα οργανώνονται ως επί το πλείστον με οριζόντιο τρόπο
και με βάση αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες ρόλο (Αlelst & Walgrave,2002). Πράγματι το
διαδίκτυο έχει δώσει μία νέα πνοή στην αναρχική φιλοσοφία, επιτρέποντας την
επικοινωνία και τον συντονισμό χωρίς την ανάγκη μίας κεντρικής πηγής διοίκησης και
διευκολύνοντας τις συντονισμένες δράσεις με ελάχιστους πόρους και γραφειοκρατία. Τα
χαρακτηριστικά, που διαθέτουν οι τεχνολογίες πληροφορικής και ηλεκτρονικών
επικοινωνιών, επιτρέπουν και διευκολύνουν την οριζόντια επικοινωνία. Έτσι, αποτελούν
την ιδανική υποδομή για μορφές οργάνωσης, που κινούνται με βάση τις αρχές της μη‐
ιεραρχίας και της άμεσης δημοκρατίας.
Οι νέες τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνιών διευρύνουν απείρως το δημόσιο χώρο
και τις δυνατότητες επικοινωνίας μέσα σε αυτόν. Οι έννοιες του χώρου και του χρόνου δεν
υπάρχουν πλέον, διευκολύνεται η επικοινωνία μεταξύ των ατόμων και των κινημάτων και
διακρίνονται τεράστιες δυνατότητες ανταλλαγής πληροφοριών και γνώσεων.
Ο διαδραστικός χαρακτήρας, η εύκολη χρήση κειμένου, ήχου και εικόνας, τα χαμηλά
λειτουργικά κόστη, η αφθονία διαδικτυακού χώρου, η μεγάλη δυνατότητα διάχυσης στην
κοινωνία και η μεγάλη διασπορά των απαραίτητων τεχνολογικών υποδομών (πχ. συνδέσεις
στο ίντερνετ, ηλεκτρονικοί υπολογιστές, φωτογραφικές μηχανές και καταγραφή ήχου σε
κάθε συσκευή κινητού κτλ) είναι χαρακτηριστικά που καθιστούν τις νέες τεχνολογίες
ιδανικά μέσα για μία πληροφόρηση από τα κάτω, που παράγεται και αποδίδεται στην ίδια
την κοινωνία με όσο το δυνατόν λιγότερη διαμεσολάβηση.
Η δυναμικότητα που παρουσιάζουν οι νέες τεχνολογίες ενισχύουν την οργάνωση των
σύγχρονων κινημάτων. Βέβαια πολλοί είναι αυτοί που πιστεύουν ότι τα ψηφιακά δίκτυα τα
οποία δημιουργήθηκαν από το διαδίκτυο δεν μπορούν να αντικαταστήσουν τις
διαπροσωπικές επαφές και αμφιβάλλουν ότι οι εικονικοί διαδηλωτές μπορούν να

δημιουργήσουν κινητοποιήσεις χωρίς τα συναισθήματα και τις συγκινήσεις που

αναβλύζουν από την συμμετοχή σε μία άμεση δράση (Diani,2001).
Ίσως το διαδίκτυο να μην μπορεί να αντικαταστήσει τις παραδοσιακές μορφές
διαμαρτυρίας και αν γίνει αυτό να μην υπάρξει το ίδιο αποτέλεσμα, το σίγουρο όμως είναι
ότι οι νέες τεχνολογίες κατάφεραν να δημιουργήσουν έναν εικονικό δημόσιο χώρο
παράλληλο με τον πραγματικό δημόσιο χώρο με την διαφορά ότι στον εικονικό δημόσιο
χώρο οι ακτιβιστές είναι ελεύθεροι να δημιουργήσουν τους δικούς τους κανόνες χωρίς την
παρέμβαση οποιασδήποτε μορφής εξουσίας.
Αυτό σημαίνει ότι έχουν δημιουργηθεί τεράστιες δυνατότητες στην εξέλιξη της συλλογικής
δράσης, αφού τώρα πλέον μπορεί τα κοινωνικά κινήματα να μην κατάφεραν να
δημιουργήσουν μία νέα τάξη ζωής στον πραγματικό δημόσιο χώρο αλλά έχουν την
δυνατότητα να χρησιμοποιήσουν τις δυνατότητες που προσφέρουν οι νέες τεχνολογίες και
να ενισχύσουν το ρεπερτόριο της συλλογικής δράσης, δημιουργώντας νέες καινοτόμες
μορφές διαμαρτυρίας που ίσως να καταφέρουν να αλλάξουν την μορφή της κοινωνίας
σήμερα.

ΕΝΟΤΗΤΑ 2Η: ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΚΙΝΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΚΡΙΤΙΚΗ
ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ
2.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Μεταξύ των πάγιων και αναπαραγόμενων προβλημάτων με τα οποία ασχολήθηκε η κριτική
γεωγραφία συγκαταλέγονται και η ανισότητα, η ανεργία, η φτώχεια, το κλείσιμο και η
μετακίνηση των επιχειρήσεων, η ευέλικτη εργασία, η «υποταγή» του τοπικού στο
παγκόσμιο. Ωστόσο στην συζήτηση μεταξύ των γεωγράφων της τελευταίας δεκαετίας
διαπιστώνεται μία απογοήτευση για το μέτρο στο οποίο οι ακαδημαϊκοί γεωγράφοι
συνέβαλαν στη διαμόρφωση πολιτικών για την αντιμετώπισή τους. Παράλληλα, οι
διαδικασίες της λεγόμενης παγκοσμιοποίησης και συνολικότερα η κυρίαρχη
νεοφιλελεύθερη αντίληψη και πολιτική έχουν μάλλον επιδεινώσει και βέβαια σε καμία
περίπτωση δεν έχουν λύσει ή βελτιώσει τα ως άνω προβλήματα.
Την ίδια περίοδο, έντονου προβληματισμού στους χώρους της ακαδημαϊκής
κοινότητας, στο επίπεδο των κοινωνικών πρακτικών, όπως ήδη έχουμε αναφέρει σε
άλλες ενότητες αναπτύσσονται ποικιλόμορφα κινήματα τα οποία αγωνίζονται με
διάφορους τρόπους να λύσουν τα κυρίαρχα κοινωνικά προβλήματα που μέχρι σήμερα,
καμία πολίτική δεν κατάφερε να αντιμετωπίσει.
Διαπιστώνεται λοιπόν, μία κοινή τομή μεταξύ της πανεπιστημιακής διανόησης και
ειδικότερα (σε ότι μας αφορά) των γεωγράφων επιστημών και των κοινωνικών
κινημάτων. Βέβαια μέχρι πρόσφατα δεν υπήρξε οργανωμένη προσπάθεια από τους
θεωρητικούς Γεωγράφους να αναλύσουν τα κοινωνικά κινήματα. Παρόλο που αρκετοί
Γεωγράφοι εκδήλωσαν ενδιαφέρον για τις πολιτικές αντιδράσεις σε βαθειά ριζωμένα
διαρθρωτικά θέματα όπως η άνιση ανάπτυξη, δεν υπήρξε αρκετό ενδιαφέρον στην
επεξεργασία θεωριών ώστε να παράγουν πολιτικές που θα μπορούσαν τα κινήματα να
ακολουθήσουν ώστε τελικά να καταφέρουν να πετύχουν τους στόχους τους.
Με άλλα λόγια τα κοινωνικά κινήματα δεν εξετάστηκαν σαν ένα διακριτό αντικείμενο
έρευνας. Από την άλλη, κοινωνιολόγοι και πολιτικοί επιστήμονες ξεκίνησαν από νωρίς τις
έρευνες τους σχετικά με τα κοινωνικά κινήματα με αποτέλεσμα να αναδείξουν ένα σύνολο
εννοιών και θεωριών το οποίο βοήθησε να αποκαλυφθούν πολύπλοκες διαδικασίες και
μηχανισμοί που εμπλέκονται στην διαμόρφωση των κοινωνικών κινημάτων (Nicholls,2007).
Η βιβλιογραφία με αντικείμενο ανάλυσης τα κοινωνικά κινήματα από κοινωνιολόγους και
πολιτικούς επιστήμονες έδειξε ότι παρόλο που οι άνθρωποι ήταν δυσαρεστημένοι με τις
οικονομικές και πολιτικές διαδικασίες, δεν σχηματίζουν αυτόματα πολιτικές
συλλογικότητες εκδηλώνοντας με αυτόν τον τρόπο τα παράπονα τους στην πολιτική
σφαίρα. Η βιβλιογραφία αυτή, με άλλα λόγια, εξακρίβωσε την ύπαρξη σύνθετων βημάτων
έτσι ώστε η γενική δυσαρέσκεια να μετατραπεί σε συλλογική δράση. Παρόλο που,
ορισμένο τμήμα της βιβλιογραφίας χρησιμοποιήθηκε από την επιστήμη της Γεωγραφίας,

δεν ήταν αρκετό για εντάξουν την μελέτη των κοινωνικών κινημάτων στην επιστήμη τους.
Μόνο τα τελευταία χρόνια οι γεωγράφοι άρχισαν να συνδέουν την βασική βιβλιογραφία
των κοινωνικών κινημάτων εισάγοντας τις έννοιες του χώρου, της κλίμακας και του τόπου
(Miller,2000).
Στην παρούσα ενότητα εξετάζεται η σχέση ανάμεσα στην πανεπιστημιακή διανόηση και
ειδικότερα στους ακαδημαϊκούς γεωγράφους και στα κινήματα. Συγκεκριμένα εξετάζεται
κατά πόσο οι Κριτικοί Γεωγράφοι ενδιαφέρονται να προβούν σε προτάσεις πολιτικής και όχι
μόνο ανάλυσης, πολιτικής που θα λαμβάνει υπόψη τα υπάρχοντα κινήματα τα οποία και θα
προσπαθήσει να εμπνεύσει με απώτερο στόχο την εφαρμογή των πολιτικών προτάσεων.
Σε αυτό εδώ το σημείο γεννούνται κάποια ερωτήματα όπως: Υπάρχει μία δυναμική και
αμφίδρομη σχέση μεταξύ ακαδημίας και κινημάτων ή μία σχέση σύγκρουσης και
αντιπαράθεσης; Κατά πόσο τα κινήματα αποδέχονται τους πανεπιστημιακούς και με ποιον
τρόπο η πανεπιστημιακή διανόηση συνεισφέρει στην οργάνωση των κινημάτων; Στις
παρακάτω υποενότητες γίνεται μία προσπάθεια να απαντηθούν τα παραπάνω ερωτήματα.

2.2 ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΗΣ ΣΧΕΣΗΣ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟΥ ΚΑΙ ΚΙΝΗΜΑΤΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ
Σύμφωνα με τα λεγόμενα διάφορων μελετητών (Lees,1999) μέχρι περίπου το 1930 οι
ακαδημαϊκοί αποτελούσαν δημόσιους διανοούμενους οι οποίοι χρησιμοποιούσαν μία
κοινή γλώσσα που απευθυνόταν σε όλο το δημόσιο ακροατήριο. Έπειτα όμως άλλαξαν
στάση και μετατράπηκαν σε κομφορμιστές, αυτάρεσκους διανοούμενους που τώρα πια
χρησιμοποιούσαν τον ακαδημαϊκό λόγο αγνοώντας και περιφρονώντας δημόσια θέματα
και γενικότερα την εμπλοκή τους με το ευρύτερο δημόσιο χώρο. Οι Fuller και Kitcin (2004),
υποστηρίζουν ότι από την δεκαετία του 1960,η κατάσταση άλλαξε ξανά, ειδικότερα οι
γεωγράφοι προσπαθούσαν συστηματικά να αναπτύξουν ριζοσπαστικές και κριτικές θεωρίες
που αφορούσαν κοινωνικά, οικονομικά και περιβαλλοντικά θέματα. Την δεκαετία αυτή, οι
γεωγράφοι αντιδρώντας, στην πολιτική στειρότητα, και επιθυμώντας να επιφέρουν
θεμελιώδης αλλαγές στην οργάνωση και στην δομή της κοινωνίας συνέδεσαν την
Ριζοσπαστική γεωγραφία με την μαρξιστική θεωρία (μέχρι και τα τέλη του 1980),
οραματιζόμενοι ένα νέο είδος Γεωγραφίας
Αυτή η μεταστροφή της Γεωγραφίας οφειλόταν σε διάφορα γεγονότα που συνέβησαν στον
κόσμο. Οι εξεγέρσεις στην Βρετανία ενάντια στην φτώχεια που είχε επιφέρει ο
μεσοπόλεμος καθώς και η ανησυχία για την κατάσταση στον Τρίτο Κόσμο, παρομοίως οι
διαδηλώσεις στην Αμερική κατά του πολέμου στο Βιετνάμ, η διεκδίκηση των πολιτικών
δικαιωμάτων και οι διαδηλώσεις των πληθυσμών που αντιμετώπιζαν προβλήματα
φτώχειας και φυλετικών διακρίσεων είχαν ως αποτέλεσμα, να συνειδητοποιήσουν οι
Γεωγράφοι ότι η ποσοτική γεωγραφία παρουσιαζόταν ανίκανη να δώσει λύσεις στις
χωρικές ανισότητες και στην αδικία ανά τον κόσμο. Θεώρησαν, ότι η λύση των
προβλημάτων απαιτούσε κοινωνική αλλαγή με την ανάμειξη τους πέρα από τα όρια του
πανεπιστημίου (Fuller&Kitcin,2004).
Βέβαια, παρά τους παραπάνω ισχυρισμούς, η Γεωγραφία δεν κατάφερε να επιτύχει τον
στόχο της. Οι προσπάθειες όμως συνεχίστηκαν αφού κατά την διάρκεια του 1990, η Κριτική
Γεωγραφία προσπάθησε να συνδεθεί με την ακτιβιστική δράση, αφού για την Κριτική
Γεωγραφία το «πάντρεμα» θεωρίας και πράξης είναι ο βασικός άξονας δράσης με στόχο
την αλλαγή της κοινωνίας (Blomley,2008:285).
Βασικοί λόγοι της προσπάθειας να συνδέσουν τον ακαδημαϊκό χώρο με τον «πραγματικό
κόσμο» έτσι ώστε να επιτύχουν κοινωνική αλλαγή είναι πρώτον, ότι η ριζοσπαστική και η
Κριτική Γεωγραφία έχουν ως στόχο όχι μόνο να ερμηνεύσουν τον κόσμο αλλά και να τον
αλλάξουν μέσα από την «ζύμωση» της θεωρίας και της πράξης (Blomley,2008). Βασικό
συστατικό λοιπόν, της Κριτικής Γεωγραφίας είναι η πρακτική εφαρμογή της θεωρίας (critical
praxis), ως μέρος μίας συνειδητής μάχης με στόχο την αλλαγή της κοινωνικής δομής. Η
πρακτική εφαρμογή της θεωρίας, μπορεί να πάρει πολλές μορφές και να πραγματοποιηθεί
αφενός μέσα από το πανεπιστήμιο και αφετέρου έξω από τα όρια του (Wakefield,2007).
Ένας άλλος πολύ σημαντικός λόγος είναι ότι τα τελευταία χρόνια, όλο και περισσότερο ο
πανεπιστημιακός χώρος, ιδιαίτερα της κριτικής Γεωγραφίας συνειδητοποιεί ότι οι
επιπτώσεις των νεοφιλελεύθερων πολιτικών έχουν εισβάλλει στο εσωτερικό του

πανεπιστήμιου. Με λίγα λόγια το πανεπιστήμιο μετατρέπεται σε μία επιχείρηση, την οποία
εκμεταλλεύονται για να παράγουν όλο και περισσότερο κέρδος οι επιχειρήσεις. Το
αποτέλεσμα είναι τα πανεπιστήμια να αποτελούν μέρος της αυξανόμενης «οικονομίας της
γνώσης». Τα επιστημονικά ιδρύματα πλέον εξυπηρετούν τα συμφέροντα του κράτους και
των επιχειρήσεων. Είναι γεγονός ότι η λογοκρισία έχει εισβάλλει στον πανεπιστημιακό
χώρο με αποτέλεσμα οι επιστημονικές έρευνες να κατευθύνονται έτσι ώστε να συμβάλλουν
στην παραγωγή μεγαλύτερου κέρδους (Fuller&Kitcin,2004).
Ο ρόλος του πανεπιστημίου όμως δεν είναι αυτός και οι κριτικοί Γεωγράφοι είναι οι πρώτοι
που το αντιλαμβάνονται. Οι θεωρίες τους και οι πολιτικές τους επικεντρώνονται στην
αποκατάσταση της δικαιοσύνης στον κόσμο, όπως για παράδειγμα πολιτικές για την
εξάλειψη της φτώχειας, του πολέμου, της ανεργίας των περιφερειακών ανισοτήτων κλπ.
Συνειδητοποιούν όμως ότι, οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές της παγκοσμιοποίησης έρχονται
σε αντίθεση με τις δικές τους θεωρίες και διαπιστώνουν ότι το πανεπιστήμιο δεν μπορεί να
δώσει λύσεις για την αποκατάσταση της αδικίας στον κόσμο.
Για να αντιμετωπίσουν λοιπόν τα παραπάνω προβλήματα, οι γεωγράφοι διαπιστώνουν ότι
πρέπει να επεκταθούν σε δημόσιους χώρους όπου ο δημόσιος διάλογος και η κοινωνική
δράση μπορούν να συμβούν (Lees,1999).
Στην σύγχρονη εποχή γίνεται λοιπόν μία σημαντική προσπάθεια να βρεθούν νέοι τρόποι
διεύρυνσης της ακαδημίας έτσι ώστε η γνώση που παράγεται μέσα στο πανεπιστήμιο να
είναι προσβάσιμη για όσους βρίσκονται έξω από τα πλαίσια του ακαδημαϊκού χώρου
(Lees,1999). Αναδεικνύεται λοιπόν, η ανάπτυξη της σχέσης των Γεωγράφων με τα κοινωνικά
κινήματα και κατ’ επέκταση του ρόλου του ακαδημαϊκού ως ακτιβιστή.
Ο ρόλος του ακαδημαϊκού‐ακτιβιστή αποδείχθηκε το επίκεντρο για μία σημαντική και
πολλές φορές αγωνιώδη συζήτηση, στο εσωτερικό της Κριτικής Γεωγραφίας. Ο μεγάλος
διάλογος για τον ρόλο ακαδημαϊκού‐ ακτιβιστή δημιουργεί απορίες σχετικά με το που
πρέπει να λάβει δράση ο ακτιβιστικός ρόλος του πανεπιστημιακού, μέσα ή έξω από την
ακαδημία; (Blomley,2008). Πολλοί είναι αυτοί που έχουν συμμετάσχει σε διάφορα
κινήματα υποστηρίζοντας την ακτιβιστική δράση έξω από την ακαδημία. Υπάρχουν όμως
και άλλοι που θεωρούν ότι «για να κάνεις την διαφορά πέρα από την ακαδημία είναι
απαραίτητο να κάνεις καλή και σημαντική καθώς και αφοσιωμένη δουλειά μέσα στο
πανεπιστήμιο» (Mitchell, 2004:4).
Παρόλο που φαίνεται να υπάρχει σημαντική έλλειψη συζήτησης για την σχέση του
προοδευτικού ακτιβισμού και της ακαδημίας (Blomley,1994) διακρίνονται δύο ομάδες
Γεωγράφων οι οποίοι υποστηρίζουν ότι για να αλλάξει η δομή της κοινωνίας και να δοθούν
λύσεις πρέπει οι ίδιοι να αναλάβουν ακτιβιστική δράση. Η μία υποστηρίζει την ακτιβιστική
δράση μέσα από τον χώρο του πανεπιστημίου και η άλλη θεωρεί ότι είναι απαραίτητο να
ενεργοποιηθούν και να αναλάβουν δράση πέρα από την πανεπιστημιακή κοινότητα.

2.2.1 ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟΣ ΑΚΤΙΒΙΣΜΟΣ «ΜΕΣΑ» ΑΠΟ ΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ
Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται ότι το πανεπιστήμιο έχει αναγνωριστεί ευπρόσδεκτα ως
ένας χώρος άσκησης ακτιβιστικής δράσης από πολλούς θεωρητικούς Γεωγράφους. Οι ίδιοι
υποστηρίζουν ότι η ακτιβιστική δράση των ακαδημαϊκών μπορεί να εφαρμοστεί μέσα από
το πανεπιστήμιο με δύο κυρίαρχες μορφές: την διδασκαλία και την ακαδημαϊκή συγγραφή
(Mitcell 2004 & Fuller και Kitchin 2004).
Η διδασκαλία των φοιτητών αποτελεί μία από τις βασικές λειτουργίες του πανεπιστημίου
και αρκετοί πανεπιστημιακοί καθηγητές χρησιμοποιούν την διδασκαλία στις αίθουσες σαν
μία ευκαιρία ενημέρωσης και «αναζωπύρωσης» των φοιτητών. Υποστηρίζοντας την ιδέα ότι
για να «κάνει την διαφορά» η ακαδημία πέρα από τα όρια της, απαιτείται η εφαρμογή
καλής, ριζοσπαστικής, προοδευτικής έρευνας μέσα στο πανεπιστήμιο (Mitcell 2004:30),
χρησιμοποιούν την διδασκαλία ως μέσο μέσα από το οποίο μπορούν να συνεισφέρουν
στην αλλαγή της δομής της κοινωνίας. Σε ορισμένες περιπτώσεις η διδασκαλία
ενημερώνεται από ριζοσπαστικές παιδαγωγικές έννοιες και σε άλλες περιπτώσεις η κριτικές
και ριζοσπαστικές έννοιες ενσωματώνονται στο υλικό της διδασκαλίας. Σε κάθε περίπτωση,
η διδασκαλία θεωρείται ως πρωταρχικός τρόπος ώθησης των φοιτητών ώστε να
επανεξετάσουν τον δεδομένο κόσμο και να σκεφτούν εναλλακτικές τακτικές οργάνωσης
του. Υποστηρίζουν ότι μέσω της διοχέτευσης γνώσεων, θεωριών και πολιτικών στους
φοιτητές θα καταφέρουν να αλλάξουν τον τρόπο σκέψης τους και να τους δώσουν το
έναυσμα να αγωνιστούν για αλλαγή στον τρόπο οργάνωσης της κοινωνίας
(Wakefield,2007).
Επίσης, αρκετοί ακαδημαϊκοί Γεωγράφοι, αναλαμβάνουν την συγγραφή ακαδημαϊκών
περιοδικών και συγγραμμάτων σαν μία μορφή ακτιβιστικής δράσης (Blomley,2004). Οι
κριτικοί διανοούμενοι εργάζονται για να εκθέσουν τις αδικίες που συμβαίνουν στον κόσμο
και τις υποκείμενες δυναμικές που τις παράγουν, για να παρουσιάσουν νέες ή βελτιωμένες
θεωρίες και για να προτείνουν έναν εναλλακτικό τρόπο ζωής. Συνήθως παρουσιάζουν τα
αποτελέσματα τους στον έξω κόσμο μέσω δημοσιεύσεων, άρθρων σε περιοδικά και
παρουσιάσεων στα συνέδρια (Wakefield,2007). Οι ακαδημαϊκοί Γεωγράφοι συνήθως
οργανώνουν συνέδρια, όπου ο καθένας εκθέτει την γνώμη του και παρουσιάζει λύσεις για
το πώς θα λυθούν τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο κόσμος μας. Αυτές οι συζητήσεις
είναι σημαντικές διότι αποτελούν μία μορφή άσκησης πολιτικής.
Ένας άλλος τρόπος ακτιβιστικής δράσης μέσα στο πανεπιστήμιο, είναι η δημιουργία
ακαδημαϊκών ομάδων, χρησιμοποιώντας ακαδημαϊκούς πόρους με στόχο την δημιουργία
δικτύων που χαρακτηρίζονται από πνεύμα συντροφικότητας, με στόχο την στήριξη και την
τροφοδότηση κοινοτήτων όπως είναι για παράδειγμα τα κοινωνικά κινήματα
(Blomley,2004).


2.2.3 ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟΣ ΑΚΤΙΒΙΣΜΟΣ «ΕΞΩ» ΑΠΟ ΤΑ ΟΡΙΑ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ
Κατά καιρούς, ένας σημαντικός αριθμός Κριτικών Γεωγράφων, προσπάθησε να συνδέσει
την Γεωγραφία με τους καθημερινούς αγώνες των πολιτών συμμετέχοντας ενεργά σε
διάφορα κοινωνικά κινήματα, σε σημαντικές διαμαρτυρίες και ακόμη με την ενεργή
συμμετοχή τους στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης έτσι ώστε να ακουστεί ο λόγος τους έξω
από τα πλαίσια της ακαδημίας. (Wakefield,2007). Οι Κριτικοί Γεωγράφοι έχοντας ως εφόδιο
τις γνώσεις τους είναι ικανοί να συνεισφέρουν στον τρόπο οργάνωσης των κινημάτων, στον
τρόπο με τον οποίο θα διεκδικήσουν τα δικαιώματα τους, με λίγα λόγια μπορούν να
προτείνουν πολιτικές δράσης και κινητοποίησης συνιστώσα που σήμερα εκλείπει από τον
χώρο των κινημάτων. Με ποιους τρόπους όμως μπορεί ο ακαδημαϊκός χώρος να
συνεργαστεί με τα κινήματα;
Οι γεωγράφοι έχουν την δυνατότητα να συνδέσουν την ακαδημία με τον έξω κόσμο μέσω
σημαντικών και δυναμικών τρόπων (Lees,1999). Μία μορφή ακαδημαϊκού ακτιβισμού πέρα
από τα όρια του πανεπιστημίου είναι η συμμετοχή των πανεπιστημιακών σε διάφορες
ομάδες και οργανισμούς (κινήματα). (Wakefield,2007). Στην πιο βασική του μορφή, αυτή η
συμμετοχή θα μπορούσε να λάβει την μορφή δωρεάς ή την συμμετοχή σε διαχειριστικό
επίπεδο (π.χ Μέλος ενός διοικητικού Συμβουλίου.). Για παράδειγμα η παροχή κατοικίας σε
αστέγους (Μoss,2004) ή η συμμετοχή σε διάφορες περιβαλλοντικές ομάδες (Maxey,2004)
αποτελούν μορφές συμμετοχής ακαδημαϊκών με διάφορες ομάδες έξω από το
πανεπιστήμιο.
Είναι σημαντικό να αναλυθεί περεταίρω η υλική συμμετοχή των ακαδημαϊκών στα
κινήματα έτσι ώστε να φανεί η σημαντικότητα της ακτιβιστικής δράσης έξω από το
πανεπιστήμιο. Ένα πολύ σημαντικό πρόβλημα που αντιμετωπίζουν τα κινήματα είναι η
έλλειψη πόρων. Συνήθως ένα κίνημα αποτελείται από άτομα μεσαίας τάξης χωρίς
οικονομική ευμάρεια με αποτέλεσμα να είναι δύσκολο οι συμμετέχοντες να συνεισφέρουν
οικονομικά στην διεξαγωγή των δραστηριοτήτων του κινήματος. Η συμμετοχή λοιπόν ενός
ακαδημαϊκού, σε ένα τέτοιο κίνημα είναι πολύ σημαντική αφενός διότι ένας
πανεπιστημιακός προσφέρει γνώσεις και αφετέρου διότι μπορεί να προσφέρει υλική
βοήθεια όπως χαρτική ύλη για την δημιουργία φυλλαδίων, αφισών κλπ, πρόσβαση σε
μηχανήματα όπως φωτοτυπικά, τηλέφωνα, φαξ, υπολογιστές, διαδίκτυο και προσφορά
χώρων για την διεξαγωγή συναντήσεων όπως γραφεία (Maxey,2004). Φαίνεται λοιπόν, ότι
ο ακτιβιστικός ρόλος του ακαδημαϊκού, δεν περιορίζεται μόνο στην προσφορά γνώσεων
όπως είναι και αναμενόμενο, αλλά επεκτείνεται και στην προσφορά υλικών πόρων εξίσου
σημαντική στην διεξαγωγή αλλά και στην διάρκεια ζωής του κινήματος.
Οι ακαδημαϊκοί μπορούν επίσης να δραστηριοποιηθούν έξω από το πανεπιστήμιο μέσω
της πολιτικής συμμετοχής. Η τυπική πολιτική συμμετοχή θα περιελάμβανε την ψηφοφορία,
την επαφή με εκλεγμένους αντιπρόσωπους, την αντιπροσώπευση ενός πολιτικού κόμματος
ή την υποψηφιότητα σε εκλογές. Η άτυπη όμως πολιτική συμμετοχή, περιλαμβάνει
πολιτική ανυπακοή με στόχο την παρεμπόδιση κάποιων δραστηριοτήτων (Wakefield,2007).

Τέλος, μία άλλη μορφή δράσης των ακαδημαϊκών αποτελεί η άμεση κριτική παρέμβαση
από διανοούμενους στον κοινωνικό διάλογο και στην δημόσια συζήτηση. Ένα πρόβλημα
που προκύπτει είναι ότι, η πλήρης συμμετοχή στον δημόσιο διάλογο προϋποθέτει, το
φιλτράρισμα της κριτικής αντίληψης των ακαδημαϊκών από τα κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης.
Γεγονός παρακινδυνευμένο, γιατί τα μέσα ενημέρωσης έχουν την τάση να διαστρεβλώνουν
και να κατευθύνουν τις ιδέες (Blomley,1994).

2.2.4 ΕΥΡΕΣΗ ΚΟΙΝΟΥ ΧΩΡΟΥ ΔΡΑΣΗΣ ΤΩΝ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΩΝ «ΕΝΤΟΣ» ΚΑΙ «ΕΚΤΟΣ»
ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ
Παρατηρείται ότι υπάρχει χάσμα της ακαδημαϊκής ακτιβιστικής δράσης, το οποίο
δημιουργείται από τα όρια της πανεπιστημιακής κοινότητας. Υπάρχουν όμως δυναμικοί
τρόποι, γεφύρωσης αυτού του χάσματος και η υπάρχει δυνατότητα εύρεσης ενός κοινού
«χώρου» όπου μπορούν να ενοποιηθούν οι δράσεις που διεξάγονται μέσα αλλά και έξω
από το πανεπιστήμιο.
Μεγάλο μέρος της δράσης των ακαδημαϊκών έχει ως στόχο να επεκτείνει τις ακαδημαϊκές
δραστηριότητες στο κοινωνικό σύνολο, έτσι ώστε να μειωθεί το χάσμα που υπάρχει μεταξύ
«εντός» και «εκτός» του πανεπιστημίου. Τέτοιες δραστηριότητες είναι η διδασκαλία και η
συγγραφή άρθρων και περιοδικών σε μη ακαδημαϊκούς χώρους. Η διδασκαλία πέρα από τα
όρια του πανεπιστημίου, μπορεί να διεξαχθεί μέσω δημόσιων διαλέξεων, παρουσιάσεων
σε μη‐ακαδημαϊκά συνέδρια επίσης διαμέσου της λαϊκής εκπαίδευσης και διαφόρων
εναλλακτικών πρωτοβουλιών κατάρτισης (Wakefield,2007).
Η διεξαγωγή συνεδρίων, έξω από τα πλαίσια του πανεπιστημίου γίνεται με την ταυτόχρονη
συμμετοχή των ειδημόνων του πανεπιστημιακού χώρου και των απλών πολιτών,
προωθώντας την ευκαιρία στους απλούς πολίτες να ανταλλάξουν απόψεις με ανθρώπους
οι οποίοι είναι ειδικοί σε συγκεκριμένα θέματα που τους απασχολούν (Lees,1999). Η
συνεργασία λοιπόν, ακαδημίας και κινημάτων ενισχύεται με αυτόν τον τρόπο, αφού η κάθε
πλευρά κερδίζει από την άλλη, με αποτέλεσμα η συνεργασία τους, να οδηγήσει στην
καλύτερη δυνατή λύση των κοινωνικών προβλημάτων.
Ανάλογη επέκταση της πανεπιστημιακής διανόησης «πέρα» από τα όρια του
πανεπιστημίου είναι η συγγραφή απευθυνόμενη σε μη‐ακαδημαϊκό κοινό
(Wakefield,2007). Η επιστημονική συγγραφή άρθρων σε περιοδικά και βιβλίων είναι πολύ
δύσκολο να γίνει κατανοητή και προσβάσιμη από μη‐πανεπιστημιακούς, με αποτέλεσμα η
γνώση που παράγεται μέσα στο πανεπιστήμιο να ανακυκλώνεται και αναπαράγεται
συνεχώς, χωρίς προσφέρεται ενώ θα μπορούσε στο ευρύτερο κοινό. Παρόλο που είναι
πολύ δύσκολο από την ακαδημαϊκή κοινότητα να αναπαράγει συγγράμματα, περιοδικά,
έρευνες σε μία γλώσσα λιγότερο επιστημονική, η τακτική αυτή θα φέρει ένα βήμα πιο
κοντά το πανεπιστήμιο με τον χώρο των κινημάτων. Έτσι λοιπόν, η ακαδημαϊκή γνώση
μπορεί να διαδοθεί σε ένα ευρύτερο κοινό μέσω εναλλακτικής συγγραφής περιοδικών,
βιβλίων, άρθρων ακόμη μέσω παρουσίασης αποτελεσμάτων διαφόρων ερευνών σε
περιθωριοποιημένες κοινότητες (Lees,199).
Οι Γεωγράφοι θεωρούν πολύ σημαντικές τις δύο παραπάνω μορφές «κριτικής πράξης». Η
άμεση πολιτική εμπλοκή μέσα από συμβάσεις έρευνας ή η σκόπιμη προσαρμογή
μηνυμάτων της έρευνας με στόχο τη χάραξη πολιτικής, θεωρούνται κεντρικές μορφές
εμπλοκής του πανεπιστημίου έξω από τα όρια του από πολλούς Γεωγράφους. Η άμεση
συνεργασία με κρατικούς φορείς διευκολύνει τους Γεωγράφους να αναπτύξουν
προοδευτικές πολιτικές. Για παράδειγμα στο Τορόντο, πολλοί ακαδημαϊκοί εργάζονται

άμεσα με την τοπική αυτοδιοίκηση έτσι ώστε να διαμορφώσουν τις τοπικές πολιτικές
(Wakefield,2007).
Η άμεση συνεργασία με το κοινωνικό σύνολο (ιδιαίτερα με ακτιβιστικές και
περιθωριοποιημένες ομάδες) στην ανάπτυξη, την εκτέλεση και την τελική διανομή της
έρευνας, θεωρείται από μερικούς η τελευταία μορφή της ακαδημαϊκής κριτικής πράξης,
στην οποία ακαδημαϊκοί και ακτιβιστές συνεργάζονται και η έρευνα γίνεται μία συλλογική
εμπειρία η οποία συνεισφέρει με απτό τρόπο στην επίτευξη στόχων, τακτικών και
στρατηγικών των κινημάτων. Αυτό το είδος έρευνας περιλαμβάνει έρευνες βασιζόμενες
στην κοινωνία και έρευνες συμμετοχικής δράσης (Wakefield,2007).
Τέτοιου είδους έρευνες διαφέρουν από τις παραδοσιακές μορφές έρευνας αφού δεν
αφορούν μόνο την απόκτηση, την καταλογράφηση και την δημοσίευση των
αποτελεσμάτων, αλλά την συμμετοχή πολιτών στην διεξαγωγή της δηλαδή την από κοινού
παραγωγή της γνώσης, την παραγωγή πληροφοριών ερμηνειών που είναι κατανοητές και
προσβάσιμες σε όλους όσους συμμετέχουν. Οι έρευνες προσανατολίζονται με στόχο την
αλλαγή της κοινωνίας και όχι την απλή επέκταση της γνώσης
(Chatterton&Fuller&Routledge, 2007 και Fuller&Kitchin 2004).
Για παράδειγμα, έρευνες οι οποίες θα υποδείκνυαν τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί η
Παγκόσμια Τράπεζα, με αποτέλεσμα οι πολίτες να αντιστέκονται και πιθανόν να
αντιστρέψουν τον τρόπο λειτουργίας της, αποτελεί παράδειγμα συμμετοχικής έρευνας.
(Chatterton&Fuller&Routledge, 2007).
Βασικό χαρακτηριστικό, του τρόπου με τον οποίο διεξάγεται η έρευνα είναι η αλληλεγγύη
και η ενότητα μεταξύ των ατόμων που τους ενδιαφέρουν και τους αφορούν τα
αποτελέσματα της έρευνας. Συνεπάγεται, λοιπόν ένας κοινός προσδιορισμός προβλημάτων
και επιθυμιών των κινημάτων και των ατόμων, οι οποίοι αναζητούν κοινωνική αλλαγή. Σε
αυτήν την διαδικασία της έρευνας, τα άτομα μπορεί να φέρουν διαφορετικά προσόντα
(άλλοι εργάζονται στα πανεπιστήμια και άλλοι όχι), αλλά υπάρχει η επιθυμία να εργαστούν
από κοινού για να αντιμετωπίσουν και να αντιστρέψουν μια σειρά από θέματα που έχουν
κοινή επίπτωση σε όλα τα ενδιαφερόμενα άτομα.
Αυτή η μορφή έρευνας προωθεί την αλληλεγγύη και τις άμεσες μορφές της Δημοκρατίας, οι
οποίες δεν βασίζονται σε καμία περίπτωση στην ολιγαρχία και την κυριαρχία και όλοι οι
συμμετέχοντες αντιμετωπίζονται ως ίσοι στην διεξαγωγή της. Ο τρόπος προώθησης των
αποτελεσμάτων της συμμετοχικής έρευνας, γίνεται μέσω φυλλαδίων, περιοδικών, οδηγών
και ιστοσελίδων που μπορούν να χρησιμοποιηθούν και να κατανοηθούν από το ευρύ κοινό
(Chatterton&Fuller&Routledge, 2007).
Η επέκταση της ακαδημαϊκής γνώσης στο ευρύτερο κοινό μπορεί να πραγματοποιηθεί
μέσω της δημιουργίας δικτύων προώθησης της ακαδημαϊκής γνώσης. Το διαδίκτυο,
αποτελεί τον κύριο πρωταγωνιστή αφού, οι ακαδημαϊκοί παρουσιάζουν τις έρευνες τους σε
ιστοσελίδες προσιτές και κατανοητές σε όλους, με ταυτόχρονη χρήση απλής και
κατανοητής γλώσσας χωρίς επιστημολογικές ορολογίες, οι οποίες θα ήταν κατανοητές μόνο
από τον πανεπιστημιακό χώρο (Lees,1999). Το διαδίκτυο αποτελεί τον καλύτερο τρόπο
προώθησης της γνώσης, αφού ο καθένας μπορεί να εκφράσει την άποψη του ελεύθερα,

χωρίς να υπάρχει ίχνος λογοκρισίας όπως συμβαίνει συχνά στα Μέσα Μαζικής
Ενημέρωσης.
Πολλές φορές, παρόλο που υπάρχει θέληση για ακτιβιστική δράση από την πλευρά των
ακαδημαϊκών, οι οικογενειακές υποχρεώσεις η πολύωρη ενασχόληση με την συγγραφή
ακαδημαϊκών βιβλίων, άρθρων, δημοσιεύσεων και η διεξαγωγή διαλέξεων αποτελούν
τροχοπέδη στην ακτιβιστική δράση πέρα από το πανεπιστήμιο (Lees,1999). Υπάρχει όμως
τρόπος να συνεισφέρει ο ακαδημαϊκός, ακόμη και σε τέτοιες περιπτώσεις, στην οργάνωση
του κινήματος αποκτώντας έναν υποστηρικτικό ρόλο απέναντι στο κίνημα. Διαμέσου
ηλεκτρονικής επικοινωνίας, ο πανεπιστημιακός προσφέρει τις εξειδικευμένες γνώσεις του,
αναπτύσσει προτάσεις οργάνωσης του κινήματος, υποδεικνύει λύσεις σε προβλήματα
γενικά υποστηρίζει «από μακριά» την εξέλιξη του κινήματος (Maxey,2004).

2.2.5 ΑΝΑΔΥΟΜΕΝΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΣΧΕΣΗ ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ ΚΑΙ ΚΙΝΗΜΑΤΩΝ
Το κοινωνικό προφίλ και οικονομική δύναμη των ακαδημαϊκών δημιουργούν κοινωνική
απόσταση μεταξύ των πανεπιστημιακών και των απλών πολιτών (Blomley,2008). Για
παράδειγμα, τα προβλήματα που απασχολούν τους συμμετέχοντες των κινημάτων
(ανεργία, φτώχεια, άσχημες συνθήκες διαβίωσης στις πόλεις, ρατσισμός κοινωνικός
αποκλεισμός, κλπ.) απέχουν πολύ από τις συνθήκες ζωής της ακαδημαϊκής τάξης. Η
αίσθηση του «εμείς» και του «εσείς» πλανάται έντονα στην ατμόσφαιρα της συνεργασίας
των ακαδημαϊκών και των κινημάτων. Πώς ένας ακαδημαϊκός μπορεί να βοηθήσει στην
λύση αυτών των προβλημάτων χωρίς να τα βιώνει; Με ποιους τρόπους μπορεί να υπάρξει
συνεργασία δεδομένης της αναπόφευκτης άνισης κατανομής των σχέσεων εξουσίας μεταξύ
των δύο πλευρών; Ποιοι είναι οι τρόποι με τους οποίους μπορούν οι διανοούμενοι
ακαδημαϊκοί να συνεισφέρουν; Αυτά τα ερωτήματα είναι πολύ δύσκολα να απαντηθούν
είτε από τους ακαδημαϊκούς είτε από τα κινήματα (Lees,1999 και Wakefield 2007).
Από την άλλη η κοινωνική θέση του ακαδημαϊκού προσφέρει πολλά προνόμια στην
ακτιβιστική δράση έξω από το πανεπιστήμιο. Οι επαφές με κυβερνητικούς εκπροσώπους,
με οργανωτικούς αντιπρόσωπους και με μέλη της κοινότητας διευκολύνονται χάρη στην
κοινωνική θέση του ακαδημαϊκού (Wakefield,2007).
Οι κοινωνικό‐χωρικοί παράγοντες διαδραματίζουν μεγάλο ρόλο στην συμμετοχή ενός
ακαδημαϊκού σε ένα κίνημα. Για παράδειγμα, η επέκταση ενός αεροδρομίου έχει συνέπειες
στα άτομα που κατοικούν στην ευρύτερη περιοχή, επομένως το κίνημα κατά την επέκταση
οργανώνεται από τους κατοίκους της περιοχής. Η συμμετοχή ενός ακαδημαϊκού θα είναι
σίγουρη ένα επηρεάζει άμεσα την κατάσταση της ζωής του, εάν δηλαδή τυχαίνει να είναι
κάτοικος της περιοχής αλλιώς η συμμετοχή ενός ακαδημαϊκού σε ένα κίνημα το οποίο
βρίσκεται σε μία άλλη περιοχή είναι εκ των πραγμάτων δύσκολη. Επίσης, εάν υποθέσουμε
ότι παραβλέπεται ο χωρικός παράγοντας, η συμμετοχή ενός ακαδημαϊκού σε ένα κίνημα
στο οποίο δεν μπορεί να προσφέρει επιστημονικές γνώσεις, αφού τα ζητήματα που
πραγματεύεται το κίνημα απέχουν από το επιστημονικό πεδίο γνώσης του, αποτελεί
εμπόδιο στην συμμετοχή του. (Maxey,2004).
Υπάρχουν πραγματικά όρια στην ανάπτυξη της σχέσης ακαδημίας και κινημάτων, λόγω της
έλλειψης φυσικών χώρων στους οποίους μπορεί να οργανωθεί μία κοινή σύνδεση μεταξύ
των διαφορετικών ομάδων (κινήματα και ακαδημαϊκοί). Αποτελεί πολύ μεγάλη πρόκληση η
εύρεση χώρων συνάντησης σε περιβάλλοντα όπου δεν υπάρχει το στοιχείο του κέρδους και
των καταναλωτικών σχέσεων στην σημερινή νεοφιλελεύθερη εποχή. Διαφαίνεται ξεκάθαρα
ότι υπάρχει η ανάγκη εύρεσης ενός χώρου συνάντησης όπου θα προωθούνται ευκαιρίες
για συμμετοχικό διάλογο, αμοιβαία μάθηση μεταξύ των κινημάτων και των ακαδημαϊκών,
και όπου ο καθένας θα είναι ελεύθερος να εισέλθει και να συνεισφέρει. Η εύρεση τέτοιων
χώρων θα βοηθήσει στην ανάπτυξη και ανάδειξη της σχέσης των ακαδημαϊκών και των
κινημάτων (Chatterton&Fuller&Routledge, 2007).

2.2.6 ΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΚΙΝΗΜΑΤΩΝ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΗΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΗ ΔΙΑΝΟΗΣΗ
Οι ακτιβιστές των κινημάτων έχουν την τάση να αγνοούν την ακαδημαϊκή βιβλιογραφία των
κοινωνικών κινημάτων και αυτό διότι όταν μελετούν ακαδημαϊκά συγγράμματα συναντούν
θέματα τα οποία δεν τους ενδιαφέρουν, όπως η οργανωτική δομή των κινημάτων, θέματα
που αφορούν την κοινωνική δομή, τις πολιτικές των ελίτ ή και θέματα που αφορούν την
ιστορία των κινημάτων. Αυτό που επιδιώκουν να βρουν στην ακαδημαϊκή βιβλιογραφία
είναι ο τρόπος με τον οποίο θα πετύχουν τους στόχους τους, σημείο το οποίο εκλείπει
(Cox&Nilsen,2007).
Τα διάφορα κινήματα, συνήθως χρησιμοποιούν τους ακαδημαϊκούς σαν στρατηγικά
φερέφωνα, δεδομένου ότι τα άτομα φοβούνται τις συνέπιες που θα έχουν εάν μιλήσουν
δημοσίως. Σε άλλες περιπτώσεις, τα κινήματα θεωρούν σημαντική τη συμμετοχή των
πανεπιστημιακών περισσότερο για τα υλικά μέσα που μπορεί να προσφέρει το
πανεπιστήμιο (δεδομένα, βιβλιοθήκες, επαφές) παρά για το διορατικό πνεύμα που τους
χαρακτηρίζει (Blomley 2008).
Βέβαια από την εξέταση διαφόρων εμπειρικών παραδειγμάτων συμμετοχής γεωγράφων
ακαδημαϊκών σε διάφορα κινήματα (Maxey,2004 &Wakefield,2007 &
Lees,1999&Μoss,2004), διαπιστώθηκε ότι τα μέλη των κινημάτων δέχονταν ευπρόσδεκτα
την βοήθεια των πανεπιστημιακών, ενστερνίζονταν τις απόψεις τους, ακολουθούσαν τις
μεθόδους τους και αντιμετώπιζαν τους ακαδημαϊκούς σαν οργανωτικά μέλη χωρίς την
ύπαρξη οποιασδήποτε μορφής ιεραρχίας. Διαφαίνεται λοιπόν ότι στην πραγματικότητα τα
κινήματα δεν απορρίπτουν τους ακαδημαϊκούς και την συνεισφορά τους απλά οι
απαιτήσεις τους από την ακαδημαϊκή διανόηση περικλείεται γύρω από πραγματικές
πολιτικές και όχι από απλές αναλύσεις των φαινομένων.
Παράδειγμα αποτελεί ακόμη η συμμετοχή ενός από τους μεγαλύτερους Γεωγράφους της
σύγχρονης εποχής, του David Harvey, στο παγκόσμιο κοινωνικό φόρουμ στο Μπελέμ
Βραζιλίας τον Ιανουάριο του 2009, ο οποίος συμμετείχε διεξάγοντας ομιλία με θέμα το
Δικαίωμα στην πόλη. Οι συμμετέχοντες του φόρουμ δέχτηκαν ευπρόσδεκτα τον
ακαδημαϊκό ο οποίος με την σειρά του εξήγησε και ανάλυσε την παρούσα χρηματικο‐
οικονομική κρίση του καπιταλισμού τονίζοντας ότι η έξοδος απ' αυτήν είναι συνυφασμένη
με τους αγώνες για τη διεκδίκηση του δικαιώματος στην πόλη.

2.2.7 Η ΑΝΕΠΑΡΚΗΣ ΣΥΝΕΙΣΦΟΡΑ ΤΗΣ ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ ΣΤΑ ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΚΙΝΗΜΑΤΑ
Η επίσημη ακαδημαϊκή έρευνα για τα σύγχρονα κινήματα, δεν έχει να επιδείξει αξιόλογες
μελέτες. Πολλοί λίγοι συγγραφείς είναι αυτοί που διεξάγουν έρευνες για την δομή και την
λειτουργία των σύγχρονων κινημάτων. Συνήθως θεωρούν επαρκές το υφιστάμενο πλαίσιο
των επιστημονικών ερευνών που χρησιμοποιείται για την ερμηνεία των παλαιότερων
κινημάτων (Cox&Nilsen,2007).
Η επιστήμη της Γεωγραφίας μέχρι πρόσφατα θεωρούσε ότι τα κοινωνικά κινήματα, δεν
αποτελούν τίποτα άλλο από μία έκφραση της πάλης των τάξεων. (Harvey,1985). Οι
γεωγράφοι δεν θεωρούσαν αντικείμενο έρευνας της επιστήμης τους τα κοινωνικά
κινήματα, πόσο μάλλον ότι αυτά θα συντελούσαν στην λύση των κοινωνικών προβλημάτων.
Και όμως από τα μέσα της δεκαετίας του 1990, οι Κριτικοί Γεωγράφοι αντιλαμβάνονται ότι
η μόνη λύση των προβλημάτων είναι η εμπλοκή της ακαδημίας στον «έξω» κόσμο. Παρόλα
αυτά, είναι πολλοί λίγοι αυτοί που συνεργάζονται με τα κοινωνικά κινήματα και
προσφέρουν πραγματικές λύσεις. Υπάρχει βέβαια η φιλοδοξία να προβούν οι Κριτικοί
Γεωγράφοι σε προτάσεις πολιτικής πρακτικής και άρα επίλυση των προβλημάτων και όχι
μόνο ανάλυσης, προς το παρόν όμως οι προτάσεις πολιτικών που λαμβάνουν υπόψη τα
υπάρχοντα κινήματα βρίσκεται σε εμβρυικό στάδιο.


ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Ζούμε σε μία εποχή όπου η φτώχεια, ο πόλεμος, η ανεργία, η ρύπανση του περιβάλλοντος,
οι κοινωνικές ανισότητες, είναι μερικά από τα κυρίαρχα προβλήματα που απασχολούν το
μεγαλύτερο ποσοστό των ανθρώπων σε όλο τον κόσμο. Η παγκοσμιοποίηση στο βαθμό που
αφορά μόνο την πλήρη απελευθέρωση της διακίνησης των κεφαλαίων, οδηγεί στην
επιδείνωση των οικονομικών και κοινωνικών ανισοτήτων και της περιβαλλοντικής
υποβάθμισης. Συχνά οι κοινωνικές ομάδες που αντιλαμβάνονται και βιώνουν ‐σε
διαφορετικό η κάθε μία βαθμό‐ τα ως άνω κοινωνικά προβλήματα, αντιδρούν
επιδιώκοντας την λύση των προβλημάτων διαμέσου της συλλογικής δράσης, εκφράζοντας
την δυσαρέσκεια τους καθώς και την ελπίδα και την επιθυμία για κοινωνική αλλαγή. Οι
προαναφερόμενες συλλογικές δράσεις αφορούν σε αυτό που ονομάζουμε κοινωνικά
κινήματα.
Στην σύγχρονη εποχή, τα κοινωνικά κινήματα εναντιώνονται στην νεοφιλελεύθερη πολιτική
της παγκοσμιοποίησης και τους κύριους, σε θεσμικό επίπεδο, εκφραστές της (Διεθνές
Νομισματικό Ταμείο, Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου, Παγκόσμια Τράπεζα κλπ.). Η
νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση, εξυπηρετώντας την όλο και μεγαλύτερη κεφαλαιακή
συσσώρευση και κερδοφορία των –συνήθως πολυεθνικών‐ επιχειρήσεων, έχει ως
αποτέλεσμα αρνητικές επιπτώσεις στην αναδιανομή του πλούτου και στο εισόδημα των
πολιτών, δημιουργώντας καταστροφές στο περιβάλλον και ενισχύοντας τις ανισότητες ανά
τον κόσμο.
Σε αυτό το πλαίσιο, τα σύγχρονα κινήματα αποκτούν διεθνικό χαρακτήρα, και
οργανώνονται υπό τη μορφή του «Κινήματος Κατά της Παγκοσμιοποίησης». Το αντί‐
παγκοσμιοποιητικό κίνημα κατάφερε να συγκεντρώσει εντελώς ετερόκλητες ομάδες και
αποτέλεσε ένα ποικιλόμορφο κίνημα, με κύριο στόχο την εδραίωση της παγκόσμιας
δικαιοσύνης. Τα σύγχρονα κινήματα αποτελούν μία νέα κοινωνία πολιτών, βασισμένη σε
μία «από τα κάτω» οργάνωση, προωθώντας τον οριζόντιο τρόπο λήψης αποφάσεων. Ο
τρόπος που οργανώνονται τα κινήματα αντανακλά την νέα κοινωνία που επιθυμούν, μία
κοινωνία της ισότητας και της δικαιοσύνης.
Οι επιμέρους συνιστώσες του κινήματος κατά της παγκοσμιοποίησης αγωνίζονται για την
υπεράσπιση ‐μεταξύ άλλων‐ των εργατικών δικαιωμάτων, της ελευθερίας της
μετανάστευσης, του φεμινισμού, της διατήρησης της πολιτιστικής ποικιλομορφίας, της
οικολογίας, της βιοποικιλότητας, της ασφάλειας των τροφίμων, ενώ κάποιες από αυτές
αγωνίζονται για την αλλαγή του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής. Τα πολυάριθμα
κινήματα αναδεικνύουν ότι η σύγχρονη εποχή χαρακτηρίζεται από ανασφάλεια, ανισότητα
και αδικία.
Στον Ευρωπαϊκό χώρο το κίνημα κατά της Παγκοσμιοποίησης, εκφράζεται μέσα από μία
οργάνωση επιμέρους Ευρωπαϊκών Δικτύων. Δεδομένου ότι οι ασκούμενες πολιτικές της
Ευρωπαϊκής Ένωσης ενισχύουν σε σημαντικό βαθμό την νεοφιλελεύθερη

παγκοσμιοποίηση, η ανατροπή αυτών των πολιτικών αποτελεί τον στόχο των

διαμαρτυριών. Τα κοινωνικά κινήματα, πλην των αιτημάτων που έχουμε ήδη αναφερθεί
(ειρήνη, δικαιοσύνη, ισότητα, κοινωνικά δικαιώματα, δικαιώματα εργασίας,
περιβαλλοντική προστασία κλπ) επιδιώκουν μία νέα παγκόσμια κοινωνία πρόνοιας και
πολύ‐επίπεδης δημοκρατίας και απαιτούν μία ουσιαστική Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση, πολύ
διαφορετική από αυτήν που δεσπόζει σήμερα στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Πέραν όμως των προαναφερόμενων, μία ιδιαίτερα σημαντική διαπίστωση είναι ότι τα
σύγχρονα κινήματα (όπως εξάλλου και τα «παλαιότερα», με την χρονική έννοια του όρου)
αναδύονται, μέσα από την διαδικασία διεκδίκησης και κατάκτησης του χώρου. Και αυτό
οφείλεται στο γεγονός, ότι τα προβλήματα ενάντια στα οποία μάχονται έχουν ‐σε μικρό ή
μεγάλο βαθμό‐ ως μία από τις βασικές τους συνιστώσες τις χωρικές ανισότητες και
αναδιαρθρώσεις σε οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο (ανεργία, φτώχεια,
μετανάστευση, πόλεμος, οικολογική υποβάθμιση).
Ειδικότερα, τα σύγχρονα κινήματα επηρεάζουν και επηρεάζονται από τον χώρο. Σε ότι
αφορά την πρώτη συνιστώσα, του τρόπου δηλαδή που επηρεάζουν το χώρο,
«επεμβαίνουν» σε αυτόν μέσω των διαδηλώσεων και διαμαρτυριών και δημιουργούν
«εναλλακτικούς χώρους» μέσω των «Κοινωνικών Φόρουμ». Οι συμμετέχοντες του φόρουμ
ανταλλάσουν απόψεις, προτείνουν λύσεις ή εκφράζουν παράπονα και αποφασίζουν για
τοπικά ζητήματα αναπτύσσοντας μία νέα μορφή πολιτικής και μετατρέποντας την πόλη σε
ένα «κοινωνικό εργαστήρι». Η ίδρυση και λειτουργία «Κοινωνικών Φόρουμ» προσφέρει
έναν δημόσιο χωρίς περιορισμούς χώρο, όπου η οριζόντια οργάνωση, η ελευθερία και η
ισότητα κυριαρχούν. Παράλληλα, τα σύγχρονα κινήματα, ανανεώνουν και ανασχηματίζουν
το νόημα του αστικού, έχοντας την πόλη ως βάση των δραστηριοτήτων τους.
Επιπλέον τα σύγχρονα κινήματα, διαμορφώνουν ένα νέο παγκόσμιο δημόσιο χώρο μέσω
της χρήσης των νέων τεχνολογιών και ιδιαίτερα του διαδικτύου. Ο δημόσιος εικονικός
χώρος που έχουν δημιουργήσει τα κινήματα, δίνει δυνατότητες στην εξέλιξη της συλλογικής
δράσης, δημιουργώντας καινοτόμες εναλλακτικές μορφές διαμαρτυρίας που ίσως
αποτελέσουν μία δυναμική συνιστώσα στην λύση των κοινωνικών προβλημάτων. Σε
τελευταία ανάλυση ο δημόσιος εικονικός χώρος τροποποιεί τον πραγματικό τοπικό χώρο
και μέσω αυτού τον παγκόσμιο.
Σε κάθε βέβαια περίπτωση ο χώρος αναδιαρθρώνεται και εξαιτίας των πολιτικών που
ασκούνται ως προσπάθειας αποφυγής/αντιμετώπισης των κινημάτων από τους εκφραστές
των κυρίαρχων συμφερόντων κάθε εποχής. Τα σημαντικά παραδείγματα του σχεδιασμού
του Haussman μετά την γαλλική κομμούνα τον 19ο αιώνα και η σύγχρονη μετεγκατάσταση
των επιχειρήσεων στην Αγγλία σε περιοχές μακριά από τα κέντρα των πόλεων που ευνοούν
τον συνδικαλισμό και εκδήλωση μαζικών αντιδράσεων αποτελούν μία ελάχιστη απόδειξη
του τρόπου που ο χώρος παράγεται μεταξύ άλλων και διαμέσου μίας συνεχούς
σύγκρουσης των κοινωνικών ομάδων.
Σε ότι αφορά τη δεύτερη συνιστώσα αλληλεπίδρασης του χώρου και των κινημάτων, η
οποία σχετίζεται με τον τρόπο που ο πρώτος επηρεάζει τα δεύτερα, παρατηρείται ότι
υπάρχουν μια σειρά από γεωγραφικούς παράγοντες, οι οποίοι συμβάλλουν στη δημιουργία
κοινωνικών κινημάτων καθώς και στη διαφοροποίηση τους στον χώρο, ενώ ο χώρος
διαδραματίζει έναν κεντρικό ρόλο στην διαμόρφωση των αιτημάτων και δράσεών τους.

Αφενός οι διαφορετικοί τόποι είναι και οι τόποι ανάδυσης των προβλημάτων τα οποία
βιώνουν οι επιμέρους κοινωνικές ομάδες και για τα οποία επιδιώκουν τα κινήματα να
δώσουν εναλλακτικές λύσεις. Αφετέρου, ο χωρικά ανομοιογενής τρόπος με τον οποίο
διαρθρώνονται οι οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές δυνάμεις, έχει ως αποτέλεσμα να
παράγονται διαφοροποιήσεις στις δράσεις και στις διεργασίες ανάπτυξης των κοινωνικών
κινημάτων.
Εκτός όμως από τον κινηματικό χώρο που έχει ως στόχο την καταπολέμηση των κοινωνικών
δεινών, ένας άλλος χώρος που έχει ως αποστολή του την έρευνα και λύση των κοινωνικών
προβλημάτων είναι αυτός της ακαδημίας. Ιδιαίτερα, οι εκπρόσωποι της σχολής της Κριτικής
Γεωγραφίας, μίας σχολής που γεννήθηκε εν μέσω της κορύφωσης της δράσης των
κινημάτων στα τέλη της δεκαετίας του 60, αποτελούν εκείνα τα συγκεκριμένα υποκείμενα
της ακαδημίας των οποίων η δράση αφορά τη συνεχή προσπάθεια αφενός ερμηνείας των
κοινωνικο‐χωρικών προβλημάτων και αφετέρου λύσης τους, λαμβάνοντας υπόψη αφενός
της χωρική τους διάσταση και αφετέρου τις χωρικές αναδιαρθρώσεις που προκαλούν. Με
άλλα λόγια διαπιστώνεται, μία κοινή τομή μεταξύ της πανεπιστημιακής διανόησης και
των κοινωνικών κινημάτων που αφορά στην ύπαρξη των κοινωνικο‐οικονομικών και
πολιτικών προβλημάτων του κάθε τόπου και παράλληλα του παγκόσμιου χώρου και σε
αυτό το πλαίσιο αναπτύσσεται αναγκαστικά μία σχέση.
Κάποιοι συγγραφείς θεωρούν την προαναφερόμενη σχέση αν όχι ως συγκρουσιακή,
σίγουρα για την ώρα ως αναιμική. Συγκεκριμένα, από την μία πλευρά τα κινήματα
αγνοούν τους ακαδημαϊκούς Γεωγράφους σύμφωνα με το γενικό επιχείρημα, ότι η
πανεπιστημιακή διανόηση ασχολείται μόνο με την ερμηνεία των διεργασιών που
δημιουργούν τα προβλήματα χωρίς να προβαίνει στην παρουσίαση πρακτικών προτάσεων.
Από την άλλη, οι εκπρόσωποι της σχολής της Κριτικής Γεωγραφίας αν και αντιλαμβάνονται
ότι η αποτελεσματικότερη μέθοδος που θα οδηγήσει στην λύση των κοινωνικών
προβλημάτων είναι η ανάπτυξη της σχέσης του ακαδημαϊκού με τον κινηματικό χώρο,
παρόλα αυτά, είναι πολλοί λίγοι αυτοί που συνεργάζονται με τα κοινωνικά κινήματα και
προτείνουν πραγματικές λύσεις. Υπάρχει βέβαια η φιλοδοξία να προβούν οι Κριτικοί
Γεωγράφοι σε προτάσεις πολιτικής και όχι μόνο ανάλυσης, προς το παρόν όμως οι
προτάσεις πολιτικών που λαμβάνει υπόψη τα υπάρχοντα κινήματα βρίσκεται σε εμβρυικό
στάδιο.
Από την βιβλιογραφική επισκόπηση, στα πλαίσια του παρόντος ερευνητικού θέματος,
φαίνεται ότι υπάρχουν αποτελεσματικοί τρόποι σύνδεσης της ακαδημαϊκής κοινότητας με
τα κινήματα και ότι η μέχρι τώρα σχέση σύγκρουσης μπορεί να μετατραπεί σε μία δυναμική
σχέση συνεργασίας η οποία θα έχει ως αποτέλεσμα τις προτάσεις λύσης των σύγχρονων
κοινωνικών προβλημάτων. Πιο συγκεκριμένα, παρουσιάζονται οι τρόποι με τους οποίους η
πανεπιστημιακή διανόηση μπορεί να συνεισφέρει στο σύνολο των κινηματικών
διαδικασιών διαμέσου της κινηματικής δράσης των ίδιων των ακαδημαϊκών. Σε αυτό το
πλαίσιο διακρίνονται δύο είδη τέτοιου είδους δράσης, η μία μέσα από το χώρο του
πανεπιστημίου και η άλλη πέρα από την πανεπιστημιακή κοινότητα.
Η δράση των ακαδημαϊκών μπορεί να εφαρμοστεί μέσα από το πανεπιστήμιο με δύο
κυρίαρχες μορφές: την διδασκαλία και την ακαδημαϊκή συγγραφή. Η διδασκαλία θεωρείται
ως πρωταρχικός τρόπος ώθησης των φοιτητών ώστε να επανεξετάσουν τον δεδομένο

κόσμο και να σκεφτούν εναλλακτικούς τρόπους οργάνωσης του. Υποστηρίζεται ότι μέσω
της διοχέτευσης προς τους φοιτητές γνώσεων, θεωριών και πολιτικών θα καταφέρουν να
αλλάξουν τον τρόπο σκέψης τους και να τους δώσουν το έναυσμα να αγωνιστούν για την
αλλαγή στον τρόπο οργάνωσης της κοινωνίας. Επίσης η αρθρογραφία (σε περιοδικά και
βιβλία) , θεωρείται ένας άλλος τρόπος κινηματικής δράσης των ακαδημαϊκών. Οι κριτικοί
διανοούμενοι εργάζονται για να αναδείξουν τις κοινωνικές αδικίες και τις υποκείμενες
δυναμικές που τις παράγουν, για να παρουσιάσουν νέες ή βελτιωμένες θεωρίες και για να
προτείνουν έναν εναλλακτικό τρόπο ζωής.
Η κινηματική δράση των ακαδημαϊκών, μπορεί όμως να έχει και διαφορετική μορφή και να
συμβεί πέρα από τα όρια του πανεπιστημίου. Μία μορφή τέτοιας δράσης είναι η
συμμετοχή των πανεπιστημιακών στα κινήματα. Η συμμετοχή αυτή μπορεί πάρει τη μορφή
τόσο πνευματικής όσο και υλικής συμμετοχής. Ο ρόλος του ακαδημαϊκού, δεν περιορίζεται
μόνο στην προσφορά γνώσεων όπως είναι και αναμενόμενο, αλλά επεκτείνεται και στην
προσφορά υλικών πόρων (χαρτική ύλη για την δημιουργία φυλλαδίων, αφισών κλπ.,
πρόσβαση σε μηχανήματα όπως φωτοτυπικά, τηλέφωνα, φαξ, υπολογιστές, διαδίκτυο και
προσφορά χώρων) εξίσου σημαντική στην ανάπτυξη και επιβίωση του κινήματος.
Παράλληλα, οι ακαδημαϊκοί μπορούν να δραστηριοποιηθούν έξω από τα όρια του
πανεπιστημίου μέσω τόσο της τυπικής πολιτικής τους συμμετοχής (επαφή με εκλεγμένους
αντιπρόσωπους, αντιπροσώπευση ενός πολιτικού κόμματος, υποψηφιότητα σε εκλογές)
και της άτυπης (πολιτική ανυπακοή με στόχο την παρεμπόδιση κάποιων δραστηριοτήτων).
Τέλος, μία άλλη εξίσου σημαντική μορφή δράσης των ακαδημαϊκών πέρα από τα όρια του
πανεπιστημίου αποτελεί η άμεση κριτική παρέμβαση από διανοούμενους στον κοινωνικό
διάλογο και στην δημόσια συζήτηση.
Βέβαια, υπάρχει δυνατότητα εύρεσης ενός κοινού «χώρου» όπου μπορούν να
ενοποιηθούν οι κινηματικές δράσεις που διεξάγονται μέσα αλλά και έξω από το
πανεπιστήμιο. Αυτό μπορεί να συμβεί με διαφορετικούς τρόπους, όπως για παράδειγμα
μέσω της διδασκαλίας σε μη ακαδημαϊκά ακροατήρια και της αρθρογραφίας σε περιοδικά
του μη ακαδημαϊκού χώρου. Η διδασκαλία πέρα από τα όρια του πανεπιστημίου, μπορεί να
διεξαχθεί μέσω δημόσιων διαλέξεων, παρουσιάσεων σε μη‐ακαδημαϊκά συνέδρια επίσης
διαμέσου της λαϊκής εκπαίδευσης και διαφόρων εναλλακτικών πρωτοβουλιών κατάρτισης.
Η συγγραφή απευθυνόμενη σε μη‐ακαδημαϊκό κοινό, μπορεί να πραγματοποιηθεί μέσω
εναλλακτικής συγγραφής περιοδικών, βιβλίων, άρθρων ακόμη μέσω παρουσίασης
αποτελεσμάτων διαφόρων ερευνών σε περιθωριοποιημένες κοινότητες, χρησιμοποιώντας
ένα μη‐ακαδημαϊκό και άρα περισσότερο κατανοητό λόγο. Επίσης ένας άλλος τρόπος
«ενοποίησης» των κινηματικών δράσεων εντός και εκτός της πανεπιστημιακής κοινότητας
είναι διαμέσου της συμμετοχικής έρευνας, δηλαδή τη διεξαγωγή έρευνας από
ακαδημαϊκούς και μη ακαδημαϊκούς πολίτες. Με λίγα λόγια η συμμετοχική έρευνα
περιλαμβάνει την συμμετοχή πολιτών στην διεξαγωγή της δηλαδή την από κοινού
παραγωγή της γνώσης, την παραγωγή πληροφοριών και τελικά ερμηνειών που είναι
κατανοητές και προσβάσιμες σε όλους όσους συμμετέχουν.
Ωστόσο θα πρέπει να τονισθεί ότι οι τρόποι σύνδεσης της ακαδημίας με τον κινηματικό
χώρο βρίσκεται σε αρχικό στάδιο στις μέρες μας. Τα περιστατικά ακαδημαϊκής κινηματικής
δράσης είναι μεμονωμένα και περιορισμένα σε αριθμό. Παρόλα αυτά, ανοίγεται ένας νέος

ορίζοντας σε αυτήν την σχέση με προοπτικές για μεγαλύτερη εξέλιξη στο μέλλον. Αυτό που
αναζητούν τα κινήματα από την πανεπιστημιακή διανόηση είναι η δημιουργία
πραγματικών πολιτικών προτάσεων, προτάσεων που θα αποτελούν την σημαία των
κινημάτων και θα οδηγήσουν στην πολυπόθητη λύση των κοινωνικών προβλημάτων.

Β ΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Aelst., V. and Walgrave., S. (2002). “New Media, New Movements? The Role of the
Internet in shaping the ‘Anti‐Globalization’ Movement” Information, Communication
and Society, Vol.5 (4), Pp.465‐93.
Blomley, N. (1994). “Activism and the Academy.” Society and Space, Vol.12, Pp.383‐
385.
Blomley, N. (2008). “The spaces of critical geography.” Progress in Human
Geography, Vol.32, Pp.285‐93.
Buechler, S. (1995). “New Social Movement Theories.”Sociological Quarterly, Vol.36
(3), Pp. 441–64.
Calhoun, C. (1993). “New Social Movements of the Early Nineteenth Century.” Social
Science History, Vol.17(3), pp. 385‐427
Castells, M. (2004). The Power of Identity, (2nd edn.), Blackwell, Oxford/Malden.
Chatterton, P. (2006). “‘Give up Activism’ and Change the World in Unknown Ways:
Or, Learning to Walk with Others on Uncommon Ground.” Antipode, Vol.38, 259‐
281.
Chatterton, P., and Fuller, D., and Routledge, P.(2007). “Relating Action to Activism:
Theoretical and Methodological Reflections”, ανασύρθηκε στις 13/05/2009 από τον
διαδικτυακό τόπο: http://northumbria.ac.uk/static/5007/action.pdf
Cohen, R. (1998). “Transnational Social Movements: an assessment.”(Ms., paper
presented at the Transnational Communities Programme seminar held at Oxford
University,1998). Coventry: University of Warwick
Cox, Laurence and Alf Gunvald Nilsen (2007). “Social Movements Research and the
‘Movement of Movements’: Studying Resistance to Neoliberal Globalisation.”
Sociology Compass, Vol.1 (2), Pp. 424–442.
Crossley, N. (2002). Making Sense of Social Movements, Open University Press,
Buckingham/Philadelphia.
Della Porta, D. (2007). “The Emergence of European Movements? Civil Society and
the EU”,European University Institute, Paper to be presented at the plenary session
of the, CINEFOGO Network of Excellence, Mid term conference on European
Citizenship‐challenges and possibilities Roskilde University, Denmark
Diani, M. (1997). “Social movements and social capital: a network perspective on
movement outcomes.” Mobilizations, Vol. 2 (2), Pp. 129‐147.
Diani, M. (2001). Social movement networks. Virtual and real, in F. Webster (ed.),
Culture and Politics in the Information Age, London: Routledge, Pp.117‐27.
Edelman, M. (2001). “Social Movements: Changing Paradigms and Forms of Politics.”
Annual Review of Anthropology, Vol.30, Pp. 285‐317.
Edwards, G. (2004). “Habermas and Social Movements: what’s new?.” In: Crossley,
Nick & Roberts, John (eds). After Habermas: new perspectives on the public sphere.
Oxford, Blackwell

Edwards, G. (2007). “Habermas, Activism and Acquirence: reactions to colonization
in UK Trade Unions.” Social Movement Studies, Vol.6 (2), Pp. 111‐130.
Epstein, B. (2001). “Anarchism and the anti‐globalization movement.” Monthly
Review, Vol. 53. Ανασύρθηκε στις 13/05/2009 από τον διαδικτυακό τόπο:
http://www.monthlyreview.org/0901epstein.htm
Eurotopia (2006). “Social Movements in Europe The long journey from Florence
2002 to Athens 2006”,. Ανασύρθηκε στις 24/05/2009 από τον διαδικτυακό τόπο
http://www.tni.org/reports/newpol/eurotopia3.pdf?
Fuchs, C. (2006). “The Self‐Organization of Social Movements.” Systemic Practice
and Action Research, Vol.19 (1), Pp.101‐137.
Fuller, D. and Kitchin, R. (2004). “Radical theory/ critical praxis: academic geography
beyond the academy?” In Fuller, D. and Kitchin, R., editors, Radical theory, critical
praxis: making a difference beyond the academy?, ACME e‐book series, Pp.1‐20.
Giuigni, M. (1998). “Was It Worth the Effort: The Outcomes and Consequences of
Social Movements.” Annual Review of Sociology, Vol. 24, Pp.371‐93.
Giugni, M., and Bandler, M., and Eggert, N. (2006). “Shifting the Scale: How Can
Classic Social Movement Theories Explain Transnational Contention? “Paper
presented at the Crossing Boarders: On the Road towards Transnational Social
Movement Analysis, Wissenschaftszentrum Berlin.
Guillochon, Β. (2007). «Παγκοσμιοποίηση ‐Ένας πλανήτης με αποκλίνοντα σχέδια»,
Larousse 2006, σελ.7.
Harvey, D. (1985) “Consciousness and the urban experience.” Baltimore, MD: Johns
Hopkins University Press; Oxford: Basil Blackwell.
Kavada, A. (2005). “Exploring the role of the internet in the ‘movement of
alternative globalization’: The case of the Paris 2003 European Social Forum.”
Westminster Papers in Communication and Culture, Vol.2(1), Pp.72‐95.
Lees, L. (1999). “Critical geography and the opening up of the academy: lessons from
‘‘real life’’ attempts.” Area, Vol. 31(4), Pp.377–383.
Massey, D. 1984. “Spatial divisions of labor: Social structures and the geography of
production.” New York: Methuen.
Massey, D (2005). “For space.” Thousand Oaks, CA: Sage.
Maxey, L. J.( 2004). “Moving beyond from within: reflexive activism and critical
Geographies” In Radical Theory/Critical Praxis: Making a Difference Beyond the
Academy?, ed. D. Fuller and R. Kitchin, 159‐71. Vernon and Victoria, Canada:
Praxis(e)Press.
Miller, B. (2000). Geography and social movements: comparing antinuclear activism
in the Boston area, Minneapolis, MN: University of Minnesota Press.
Mitchell,D. (2004). “Radical scholarship: A polemic on making a difference outside
the academy.” In D Fuller and R Kitchin (eds) Radical Theory/Critical Praxis: Making a
Difference in the Academy. ACME e‐books series, Pp.21‐31
Mitchell, D., and Staeheli, L. (2005). “Permitting protest: parsing the fine geography
of dissent in America.” International Journal of Urban and Regional Research 25,
Pp. 679–699.

Moss, P. (2004). “ A 'politics of local politics': Praxis in places that matter.”In: Fuller,
D. and Kitchin, D. (eds) Radical Theory/ Critical Praxis: Making a Difference Beyond
the Academy, Victoria, British Columbia: Praxis (e)Press, P.p 103‐115
Nicholls, Walter J (2007). “The Geographies of Social Movements.” Geography
Compass, Vol.1 (3), Pp. 607‐622.
Pichardo, N. (1997). “New social movements: a critical review.” Annu. Rev. Sociol.
Vol. 23, Pp. 411‐30.
Pickvance, C. (2003). “From Urban Social Movements to Urban Movements: A
Review and Introduction to a Symposium on Urban Movements.” International
Journal of Urban and Regional Research, Vol.27 (1), Pp. 102‐109.
Pruijt, H. (2006). “Urban Movements” Forthcoming in: Ritzer, G. (ed) (2006)
Blackwell Encyclopedia of Sociology, Blackwell, Malden.
Routlege, P. (2000). “ Geopoetics of resistance: India’s Baliapal Movement.”
Alternatives,Vol. 25, Pp. 375‐389.
Rucht, D., & Neidhardt, F. (2002). “Towards a ‘movement society’? On the
possibilities of institutionalizing social movements.” Social Movement Studies, Vol.1,
7-30.
Rucht, D. (2003). “Social Movements Challenging Neoliberal Globalization” in Social
Movements and Democracy P. Ibarra (ed.) New York: Palgrave Macmillan, Pp.211‐
228
Soja, E. (1980). “The social‐spatial dialectic.” Annals of the Association of American
Geographers, Vol. 70 (2), Pp. 207‐225.
Starr, A. and Adams, J. (2003). “Anti‐globalization: the global fight for local
autonomy.” New Political Science Vol.25, Pp.19–42.
Wakefield, S.E.L. (2007). “Reflective action in the academy: exploring praxis in
critical geography using a ‘food movement’ case study” Antipode, Vol.39 (2), Pp.331‐
354.
Λίλα, Λ. (2005). Αγεωγράφητος Χώρα: Ελληνικά Είδωλα στις Επιστημολογικές
Διαδρομές της Ευρωπαικής Γεωγραφίας. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Καβουλάκος, I.(2009). «Προστασία και διεκδίκηση δημόσιων χώρων: Ένα κίνημα
της πόλης στην Αθήνα του 21ου αιώνα» Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών,
Αναρτήθηκε στις 28/08/2009 από τον διαδικτυακό τόπο
:http://www.ekke.gr/estia/gr_pages/mko_spaces/kavoulakos/C1_SYLTOM_KAVOYL
AKOS.pdf
Πορτάλιου, E.(2005), «Η αντίσταση στην εμπορευματοποίηση της πόλης», Εποχή,
Αναρτήθηκε στις 28/08/2009 από τον διαδικτυακό τόπο:
http://www.geocities.com/redgreendiktyo/epohi31705portaliou.htm
Πορτάλιου, E. (2008). «Η πόλη ως Κοινωνικό Έργο, Αντικείμενο και Πεδίο Πολιτικής:
Αστικά και Κοινωνικά Κινήματα», Παρουσίαση στο Διατμηματικό Μεταπτυχιακό
Πρόγραμμα σπουδών: Αρχιτεκτονική και Σχεδιασμός του Χώρου,ΕΜΠ

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Μεταξύ των πάγιων και αναπαραγόμενων προβλημάτων με τα οποία ασχολήθηκε η κριτική
γεωγραφία συγκαταλέγονται και η ανισότητα, η ανεργία, η φτώχεια, το κλείσιμο και η
μετακίνηση των επιχειρήσεων, η ευέλικτη εργασία, η «υποταγή» του τοπικού στο
παγκόσμιο κλπ. Ωστώσο στην συζήτηση μεταξύ των γεωγράφων της τελευταίας
δεκαετίας διαπιστώνεται μία απογοήτευση για το μέτρο στο οποίο οι ακαδημαϊκοί
γεωγράφοι συνέβαλαν στη διαμόρφωση πολιτικών για την αντιμετώπισή τους.
Παράλληλα, οι διαδικασίες της λεγόμενης παγκοσμιοποίησης και συνολικότερα η κυρίαρχη
νεοφιλελεύθερη αντίληψη και πολιτική έχουν μάλλον επιδεινώσει και βέβαια σε καμία
περίπτωση δεν έχουν λύσει ή βελτιώσει τα ως άνω προβλήματα.
Την ίδια περίοδο, έντονου προβληματισμού στους χώρους της ακαδημαϊκής

κοινότητας, στο επίπεδο των κοινωνικών πρακτικών, αναπτύσσονται ποικιλόμορφα
κινήματα τα οποία αγωνίζονται με διάφορους τρόπους να λύσουν τα κυρίαρχα
κοινωνικά προβλήματα που μέχρι σήμερα, καμία πολίτική δεν κατάφερε να
αντιμετωπίσει. Διαπιστώνεται λοιπόν, μία κοινή τομή μεταξύ της πανεπιστημιακής
διανόησης και ειδικότερα των γεωγράφων επιστημών και των κοινωνικών κινημάτων.
Από την μία πλευρά, τα σύγχρονα κινήματα αφορούν μία ευρεία γκάμα αιτημάτων και
αντιστέκονται κυρίως στις νεοφιλελεύθερες πολιτικές της παγκοσμιοποίησης. Τα
σύγχρονα κινήματα οργανώνονται διεθνικά και σχηματίζουν ισχυρά δίκτυα αντίστασης
με στόχο την εδραίωση της παγκόσμιας δικαιοσύνης. Σε κάθε περίπτωση ο χώρος
επηρεάζει και διαμορφώνει τον τρόπο οργάνωσης και μορφής των κινημάτων και
παράλληλα ο ίδιος μεταλλάσσεται και εξελίσσεται από τις διεκδικήσεις των κινημάτων.
Παράλληλα, ο ακαδημαϊκός χώρος και ιδιαίτερα οι εκπρόσωποι της σχολής της Κριτικής
Γεωγραφίας, μίας σχολής που γεννήθηκε εν μέσω της κορύφωσης της δράσης των
κινημάτων στα τέλη της δεκαετίας του 60, αποτελούν εκείνα τα συγκεκριμένα υποκείμενα
της ακαδημίας των οποίων η δράση αφορά τη συνεχή προσπάθεια αφενός ερμηνείας των
κοινωνικό‐χωρικών προβλημάτων και αφετέρου λύσης τους, λαμβάνοντας υπόψη αφενός
της χωρική τους διάσταση και αφετέρου τις χωρικές αναδιαρθρώσεις που προκαλούν.
Φαίνεται, λοιπόν ότι αυτοί οι δύο παράλληλοι χώροι, έχουν ένα κοινό στόχο: την λύση των
κοινωνικών προβλημάτων. Ωστόσο, η σχέση που φαίνεται να αναπτύσσεται μεταξύ του
ακαδημαϊκού και κινηματικού χώρου, παρουσιάζεται αναιμική και πολλές φορές
συγκρουσιακή. Στις μέρες μας, τα περιστατικά συνεργασίας του ακαδημαϊκού και
κινηματικού χώρου είναι μεμονωμένα και περιορισμένα σε αριθμό. Παρόλα αυτά,
ανοίγεται ένας νέος ορίζοντας σε αυτήν την σχέση με προοπτικές για μεγαλύτερη εξέλιξη
στο μέλλον. Αυτό που αναζητούν τα κινήματα από την πανεπιστημιακή διανόηση είναι η
δημιουργία πραγματικών πολιτικών προτάσεων, προτάσεων που θα αποτελούν την σημαία
των κινημάτων και θα οδηγήσουν στην πολυπόθητη λύση των κοινωνικών προβλημάτων.


ABRAMIDOU GEORGIA ΧΩΡΙΚΕΣ ΑΝΙΣΟΤΗΤΕΣ, ΚΙΝΗΜΑΤΙΚΕΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΚΑΙ ΚΡΙΤΙΚΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

ABRAMIDOU GEORGIA ΧΩΡΙΚΕΣ ΑΝΙΣΟΤΗΤΕΣ, ΚΙΝΗΜΑΤΙΚΕΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΚΑΙ ΚΡΙΤΙΚΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ

Για παράδειγμα προβλήματα που προέρχονται από την συλλογική κατανάλωση

δημιουργήσουν κινητοποιήσεις χωρίς τα συναισθήματα και τις συγκινήσεις που

παγκοσμιοποίηση, η ανατροπή αυτών των πολιτικών αποτελεί τον στόχο των

Την ίδια περίοδο, έντονου προβληματισμού στους χώρους της ακαδημαϊκής

You might also like