კანეკლიანები

ხერხემლიანები

ქორდიანები
ქორდიანები პირველი
ტეტრაპოდები

150 მლნ წლის შემდეგ

ხერხემლიანები

6-8 მლნ წლის წინ გავიყავით შიმპანზეებისგან

Კლასიფიკაცია

გამოყენებითი(ადამინანს როგორც აწყობს), მცარი და არაზუსტია

მეცნიერული(ობიექტური)- ნიშან-თვისბების მიხედვით (აქვთ ან არ აქვთ რაღაც )

Კარლ ლინე- ბინომური ნომენკლატურის ავტორი, ტაქსონომიას ჩაუყარა საფუძველი

(ტელეოლოგიის მიმდევარი). Ცვლილებები არაა უსაზღვრო.

გოტფრიდ ლაიბნიცის და შარლ ბონეს ე.წ. ცოცხალ ორგანიზმთა კიბეზე სათავეშიც

ადამიანია მოქცეული,

გენეალოგიასა და ფილოგენეტიკას შორის განსხვავება შემდეგია : გენეალოგიური

დაჯგუფებისას გვაინტერესებს ვინ ვისი უშუალო წინაპარია , ფილოგენეტიკური

დაჯგუფებისას კი - ვინ ვისთან უფრო ახლოს დგას (ვინ ვისი უფრო ახლო “ნათესავია”).

ვილი ჰენიგის „სისტემური ფილოგენეტიკის“ (თანამედროვე კლასიფიკაციის

ფუძემდებელი)

ფილოგენეტიკურ ხეზე, კლასიფიკაციისას, განამარხებული ფორმები , ცოცხლების

მსგავსად, ხეთა ტოტების ბოლოში

„თევზები“, „მაიმუნები“, „კრაზანები“, „რეპტილიები“ - ცნობილი პარაფილეტური

ჯგუფებია(უახლოესი საერთო წინაპრიდან მომავალი სახეობების უმრავლესობას, თუმცა
არა ყველა მათგანს).
მონოფილეტური - ტაქსონში არსებული სახეობები საერთო წინაპარს იზიარებდნენ და
ტაქსონი ამ წინაპრის ყველა შთამომავალს აერთიანებდეს.
არიან წარმოდგენილნი, მათთვის დამახასიათებელი ნიშან-თვისებების
გათვალისწინებით,

ხოლო ტოტების შეერთების ადგილას არსებული წინაპარი ჰიპოთეტურია .

სინამდვილეში ფრინველები, დინოზავრები, პტეროზორები, ნიანგები და განამარხებული

ფორმების ნაკლებად ცნობილი ნაწილი ფილოგენეტიკურ ხეზე არქოზავრების ჯგუფს

ქმნიან.

ნიანგები ფრინველებთან ერთად იზიარებენ დანაწევრებულ ყბას და კუჭს .

ჰომინინები Ჰომინიდები ჰომინოიდები (25მლნ)

Ჰომო->გადაშენებულები-> შიმპანზე ბონობო-> მთის გორილა->ორანგუტანგი-> გიბონი

Კატარინილი- ნესტოები ქვევით მიმართული

ამნიონიანი(12ესაა მემბრანა, რომელშიც გახვეულია ემბრიონი) , სიმიურფორმიანი ,
თბილსისხლიანი, გნატოსტომი, კრანიანი, მეორადპირიანია, (ემბრიონის ფორმირებისას
პირველი ხვრელი, რაც წარმოიქმნება ანუსია).

ბოლო უნივერსალური საერთო წინაპარი, შემოკლებით - LUCA ეწოდება.

შეძენილი ნიშან-თვისება („აპომორფია“) მემკვიდრული ნიშან-თვისება

(„პლეზიომორფია“)
ხოლო აპომორფიას, რომელიც გაზიარებულია ორ ან მეტ ტაქსონში , სინაპომორფიას).

Თუ ეს ნიშან-თვისება დამოუკიდებლად შეიძინა - ამას ეწოდება ჰომოპლაზია .

Ჰომოპლაზია=კონვერგენტული ევოლუცია=ანალოგიურ ორგნოებს
პარციმონიის, ანუ მაქსიმალური ეკონომიურობის ცნებაზეა- უფრო მარტივი ჰიპოთეზა ,
რომელიც მცირე რაოდენობის დაშვებას საჭიროებს, უმჯობესია უფრო რთულ ჰიპოთეზაზე ,
რომელიც მეტ დაშვებას საჭიროებს. პარციმონიის მეთოდი ფილოგენეტიკური ხის
აგებისას ასე შეგვიძლია გამოვიყენოთ: შესაძლო ფილოგენეტიკური ხეებიდან , რეალური
ფილოგენეზის დასადგენად, არჩევანი შევაჩეროთ იმ ხეზე, რომელიც უმცირესი
რაოდენობის ევოლუციური ცვლილებების დაშვებას მოითხოვს.
ვივიპარია ანუ მისი ჩანასახი დედის ორგანიზმში ვითარდება .

სამეცნიერო თეორია უნდა იყოს შემოწმებადი, განმეორებადი და გამტყუნებადი .

Ანაქსიმანდრე და ემპედოკლეს (ერთიდან მეორეს წარმოქმნა )
პლატონისა და მისი მოწაფე არისტოტელეს (ძვ. წ. 384-322) ე.წ. ტელეოლოგიური
იდეები(გეგმის მიხედვით, არანაირი შემთხვევითობა ) , რამაც საფუძველი ფიქსიზმს
დაუდო.
რობერტ ჰუკი- განამარხებული- გადაშენებული, ბენუა დე მელეც იგივე, გოტფრიდ
ლაიბნიცი იგივე, სამივემ ეჭქვეშ დააყენა ბიბლიური წარღვნა .

პალეონტოლოგიის ფუძემდებელი- კიუვიე- კატასტროფების ბრალია გადაშენებები და

განამარხებები- ესაა კატასტროფიზმის მიმდევარი კიუვიესათვის სახეობები უცვლელია ,
ისინი არ ტრანსფორმირდებიან, არამედ კვდებიან. უფრო ფიქსისტური ივეოსების
მუმიების გამო.

მოპერტუის, ბუფონი და დარვინის ბაბუა- გამოთქვა მოსაზრება, რომ თბილსისხლიანი

(მრავალუჯრედიანი) ცხოველები შესაძლოა წარმოშობილიყვნენ ერთუჯრედიანი
მიკროორგანიზმიდან.
ჟან-ბატისტ ლამარკის Ტრანსმუტაციის თეორია- ეყრდონა- რბილი მემკვიდრეობა -
მემკვიდრეობითობის ისეთი ტიპი, რომელიც იმ ნიშან-თვისებების მემკვიდრეობით
გადაცემას გულისხმობს, რომლებიც გარემოს ზეგავლენით ჩამოყალიბდა ორგანიზმში .
ლამარკმა გამოიგონა ტერმინი ბიოლოგია

დარვინი- გრანტი და ჰენსლოუ- მასწვლებლები, ჰენსლოუმ ბიგლზე მიიწვია. რომელიც

1831 წლის 27 დეკემბერს დაიწყო და 1836 წლის 2 ოქტომბრამდე.
ყველა დნმ მოლეკულის ერთობლიობას გენომი ეწოდება.
ყოველთვის ჩნდება მუტაციები, რომლებიც შეიძლება იყოს ნეიტრალური , მავნებელი ან
სასარგებლო.
როცა გენის ერთ-ერთი ვარიანტი (ალელი) პოპულაციაში რაოდენობრივად დომინანტური
ხდება, ვამბობთ, რომ ხდება გენეტიკური წანაცვლება.
გენთა ჰორიზონტალური გადატანა- ანტიბიოტიკური მდგრადობის განმაპირობებელი
გენები, როგორც წესი, მცირე ზომის დნმ მოლეკულებში, ე.წ. პლაზმიდებშია ჩაწერილი და
არა ბაქტერიის ერთადერთ ქრომოსომაში. ხშირად ბაქტერიები ერთმანეთს უზიარებენ ამ
პლაზმიდებს და ერთი უჯრედის გამოგონებას ძალიან სწრაფად ეზიარებიან სხვა
უჯრედებიც. აქ საუბარია არა შთამომავალ, არამედ იმავე თაობის უჯრედებზე .
მცირე ცვლილებებს, როცა ახალი სახეობები არ წარმოიქმნება, მიკროევოლუცია ეწოდება
მაკროევოლუციის შედეგად, შეიძლება, გაჩნდეს ახალი სახეობა ან გადაშენდეს
არსებული..
გენში ცვლილებებს სქესობრივი რეკომბინაციაც იწვევს:
სქესობრივი დიმორფიზმი ნიშნავს, რომ ერთი და იმავე სახეობის მდედრი და მამრი
ერთმანეთისგან განსხვავდება;
ალოპატრიული სპეციაცია ეწოდება.
რეპროდუქციული იზოლაცია გამოიწვევს სახეობებად დაყოფას. ალოპატრიული
სპეციაცია ეწოდება.
არეალებში პირობების განსხვავების გამო გაჩნდეს; ასეთ სპეციაციას პარაპატრიური
სპეციაცია ეწოდება.
გარემოს რაღაც დეტალი შეიძლება იყოს ყველაფრის გამომწვევი და რაღაც ხელს
უშლიდეს გენთა მიმოცვლას პოპულაციებს შორის. ამგვას სპეციაციას სიმპატრიული
სპეციაცია ჰქვია.

Დაიანა დოდი- ცდა- ბუზები- სახამებლის და მალტოზის მჭამელები, 8 თაობის შემდეგ

სიმპატრიული სპეციაცია
რიჩარდ ლენსკის ცდა დღემდე მიმდინარეობს- e.coli-ზე. განსხავებული საკვები არეები

მე-19 საუკუნეში პირველად აღმოაჩინეს ადამიანის უძველესი წინაპრის ნამარხები.

ნეანდერის ხეობაში, გერმანიაში 1856 წელს

მნიშნელოვანი ლოკაციები: ფაიუმის დეპრესია ეგვიპტეში და ოლდუვაის ხეობა

ტანზანიაში
კონტექსტი ნიშნავს

ნამარხის ან არტეფაქტის ზუსტ პოზიციას გარემომცველ ნალექთან ან ნებისმიერ

მასალასთან მიმართებით.

ნივთიერი კულტურის უძველესი ნაკვალევია 2.5 მილიონი წლის წინანდელი ქვის

იარაღები:

Ötzi 1991 წელს აღმოჩენილი 5,300 წლის წინანდელი სპილენძის ხანის კაცი, რომელიც
იტალიაში, ტიროლის მთებში აღმოაჩინეს.

პროტონული მაგნიტომეტრი- პალეომაგნეტიზმის მეთოდისთვის

ელექტრული წინაღობის მზომი- ნიადაგის ტენიანობა და მასში რაღაცების არსებობა
 დათარიღების
მეთოდები

რიცხვობრივი
ფარდობითი

სტარტიგრაფ
იული ფაუნუ ძვლე სერიაცი C14 თერმო

დენდროქრონოლო
რი ბისდ ა 5730 კალიუ Fissio ლუმინე
ათარ მ- n-
სცენციი
იღებ არგონი track
თ
ის ს მეთ
დათარი
FUN მეთოდ ოდი
ღება
ტრი

გია
ი
ო

C14- ლიმიტირებულია 45,000 წელზე, თუმცა არსებობს 80,000 წლამდე დათარიღებული

ნიმუშებიც. Ორგანულების დასათარიღებლად +

სადაც ვულკანურია(მაგ. Ოლდუვაი და ჰადარი), იქ გამოდგება კალიუმ-არგონიც და

ურანიც, რადგან ეს მეთოდები გამოიყენება არა თვითონ ნიმუშის, არამედ ვულკანური
წარმოშობის მტვრისა და ლავის დასათარიღებლად, რომელიც ასოცირებულია
რომელიმე კონკრეტულ ნამარხთან.

K40 -> არგონში გადადის, კალიუმ 40-ის ნახევრად დაშლის პერიოდი 1,3 მილიარდი
წელია, ეს მეთოდი ძირითადად 100,000 წლის, ან უფრო ძველი ნიმუშების
დასათარიღებლად გამოიყენება,
Fission-track მეთოდი- იგივე ურან 238-ის ნახევრად დაშლის პერიოდს. ეს მეთოდი
გამოიყენება 300,000-დან 4,5 მილიარდ წლამდე ნიმუშების დასათარიღებლად,(მინის
ჭურჭლის დათარიღ)

თერმოლუმინესცენციით დათარიღება

ეს მეთოდი განსხვავებულად მუშაობს და ემყარება კრისტალიზებულ მინერალებში

გაჭედილი ელექტრონების რაოდენობას. Ელექტრონები ძირითადად სამი ელემენტის
დაშლიდან მომდინარეობს U, თორიუმი Th და K40. ამ მეთოდის გამოსაყენებლად
აუცილებელია, რომ ნიმუში წარსულში ყოფილიყო გაცხელებული (მაგალითად კერამიკის
ჭურჭელი), მნიშვნელოვანია იმიტომ, რომ გვაძლევს საშუალებას დავათარიღოთ
უშუალოდ ნაპოვნი არტეფაქტები

Ჰომინინების ორი მთავარი ნიშან-თვისებით, ესენია გადაადგილების ფორმა

(ბიპედალიზმი) და კბილები (ჰომინინების ეშვები გაცილებით მცირე ზომისაა .)
ჰომინინების ყველაზე ძველი ნამარხი ფორმები აფრიკიდანაა და 7-6 მლნ წლით
თარიღდება.
ჰომინინებში ბიპედალიზმი არის ჰაბიტუალურიც და ობლიგატურიც.
Ბიპედალიზმის ხელშემწყობი : თეძლოს ძვლების დამოკლება და გაგანივრება , გლუტეუს
მაქსიმუს და თაღი ტერფზე, კუთხე თეძოებსა და მუხლებს შრის, ხერხემლის მოხაზულობა,
ქვედა კიდე=ურები უფრო გრძელი (ჯერ კიდევ 4 მლნ წლის წინ)
სტერკფონტეინის ნიმუში: თაღოვანი ტერფი, მაგრამ განზიდული ცერა თითი (მოჭიდება )
არბორეული - ხეებთან დაკავშირებული; არბორეული ცხოვრების სტილი ხეზ
მობინადრეობას გულისხმობს
ერთ-ერთი ყველაზე პროდუქტიული ლოკაცია, სადაც 2000-ზე მეტი ჰომინინის 12 ნამარხი
იქნა აღმოჩენილი, ჩრდილო-აღმოსავლეთ ეთიოპიაში მდებარე შუა ავაშის
კენიაში ძირითადი აღმოჩენები ტურკანის ტბის დასავლეთ და აღმოსავლეთ ნაწილში
ჩრდილოეთ ტანზანიაში მდებარე ოლდუვაის ხეობა, ლეატოს ნაკვალევი

ხუთ მილიონ წლიან პერიოდში - 6-დან 1 მილიონ წლამდე (აფრიკულ ნამარხ

ფორმებში მინიმუმ ექვსი გვარის წარმომადგენელი გვხვდება, ხოლო სახეობათა
რაოდენობა მინიმუმ ცამეტს შეადგენს.)

პრე-ავსტრალოპითები- - (6+ - 4.4 მილიონი წლები

ავსტრალოპითები- 4.2-1.2 მილიონი წლები
• ადრეული ჰომო-2.0+ – 1.4 მილიონი წლები)

პრე-ავსტრალოპითები 6 (მიოცენი ყველა)

ტვინის პატარა სათავსო, მაგრამ დიდი მოცულობა, წარბების დიდი წილი , ამონაზნექი ,
კეფასთან კუნთის ბმის დიდი ადგილი, პატარა ეშვები, შეწეული ქვედა მხარე , ფორამენ
მაგნუმ არც ბიპედალივით შუაში, არც შმპანზესავით ნაპირზე- საჰელანთროპუს
ჩადენსისი თუმაი

ორონინ ტუგენსისი 6 - პოსტკრანიალური ნაწილები ბიპედალობას ადასტურებს,

არდიპითეკუს კადაბა 5,8-5,2- კარგად ადაპტირებული ბიპედი, ტერფის ძვლით

არდიპითეკუს რამიდუსი 4,4- არდი - მდედრი- 121 სმ პატარა ტვინი, თეძოს და ტერფის
ძვლები ბი[ედალის, თუმცა მენჯის ნაწილი არა, სირბილი ვერა,გამოოყოფილი ცერა
ფეხზე,

ავსტრალოპითეკები

პარანთროპუსები
ავტრალოპითები 4,2-1,2(პლიოცენი)
Ყველა აშკარა ბიპედალია, ჰომოზე პატარა ტვინი, დიდი უკანა კბილები

Ავსტრალოპითეკები: (ადრეული)
ავსტრალოპითეკუს ანამენსის 4,2-3,0- აშკარა ბიპედალი, დიდი ზომის ეშვი და სექტორული
საღეჭი კბილი.

ავსტრალოპითეკუს აფარენსის - ბიპედალი, თუმცა ნელი და მოკლე ნაბიჯებით, დიდი

ეშვები და U ფორმის ყბა, საშუალოს 420 მოცულობის ტვინი, პატარაა, გრძელი ზედა
კიდური.
ლუსი, 3,9-3,0- ბიპედი, გამოცალკევებული ცერით ტერფზე, მედი საერთო ძველებთან,
იდრე უფრო შემდეგებთან,

Ვოანსო მილიდან 3,6- მამრი, სექსუალური დიმორფიზმი

3 წლის ბავშვი- 3,3-3,2- ბიპედი, ხეზე მცოცავი,

(გვიანდელი)

2,0-1,2 პერიოდში ავსტრალოები, პარანთროპუსები და ჰომოები ერთად ცხოვრობენ

პარანთროპუსები: ყველაზე დერივაციულები
განსაკუთრებით დიდი კბილები აქვთ, მითუმეტესს დიდი და მცირე საღეჭ კბილები , დიდი
და ღრმა ყბა, ბევრი ძვლოვანი წანაზარდით, საღეჭი კუნთები, ბრტყელი სახე, დიდი
ყვრიმალის ძვლები და საგიტალური ქედი, მცირე თავის მოცულობა სქესობრივი
დიმორფულობა

პარანთროპუს ეთიოპიკუსი:
შავი თავის ქალა 2,5 - განიერი სახე, დიდი ხახა და დიდი უკანა კბილები სივრცით, ქედი

პარანთროპუს ბოისეი 2- იგივე რაც ზოგადი

პარანთროპუს რობუსტუსი- 2-1,2- არ აქვს მძლავრი კბილები

ავსტრალოპითეკუს აფრიკანუსი- 3-2- ტაუნგის ბავშვი- პატარა ტვინი, იდიდ კბილები,

კარგი ბიპედები

ავსტრალოპითეკუს სედიბა- ჰომოს და ავსტრალოს ნარევი 2-ზე ნაკლები მლნ, მალაპას

გამოქვაბული, პატარა ტვინი, ბეჭის ავსტრალოსნაირი ძვლები, გრძელი მკლავბები,
ჰომოსავით- პატარა კბილები, სუსტი ზედა კიდური, თეძოს ძვლები, ლოყის ძვლები,
ნაკლები შეხება ხეზე ცხოვრებასთან.

ჰომო- 2,8-1,6 თავის ტფინის დიდი მოცულობა 1100 საშ, 900-2000- მდე
სმ3ის, (პლიო-პლეისტოცენის)
addreuli homoebi: ამოწეული შუბლი, კბილებზე იგივე, V ფორმის ყბა,
ძვლების სტრუქტურა- ბიპედის, თუმცა ხეზე მძრომელის ნაშთებიც აღმოჩნეილია
ოლდუვაური იარაღი
ჰომო რუდოლფენსი(ნაკლებად გამოზნექილი პროფილი) და ჰომო ჰაბილისი- ჰგვანან
ავსტრალოებს სხეულით, ხოლო თავის ქალა ჰომოსი.

Ლედი გერარუ- 2,8 (habilisi)

Ოლდუვაის ჰაბილისი- საშუალო ტვინი (პარა და ავსტრალოზე), პატარა პრემოლარები

მაგრამ განიერი წინა კბილლები,
ტურკაას ტბასთანაც

Აფრიკიდან პირველი მიგრაცია 2 მილიონ წელზე დიდი ხნისაა.

2002 წელს თურქეთში აღმოჩენილ იქნა 1.6 მლნ. წლით დათარიღებული ჰომო ერექტუსის
თავის ქალის ნაწილი, 1.5. მლნ წლით დათარიღებული კბილი ისრაელში, 1.2 მლნ. წლის
ქვედა ყბა და 1.4 მლნ. წლით დათარიღებული სარძევე კბილი ესპანეთში, 1.5 მლნ. და 1,6
მლნ. წლის ჰომოს ფორმები ჩინეთსა და ინდოეთში.

დმანისელი ჰომო- მოძრავი კიდურები, სირბილი, მსხვილი ქალას ძვლები, წამოწეული

პროფილი, ძველ ჰომოებზე დიდი ტვინი, ერგასტერზე პატარა,
აფრიკიდან პირველი განსახლება და ევრაზიის ათვისება მანამდე მოხდა ვიდრე თავის
ტვინის ზრდის პროცესი დაიწყებოდა. ტვინის თვალშისაცემი ზრდა ძირითადად 1.7 მლნ.
წლის შემდგომ
ყველაზე ძველი ჰომო საპიენსის ნაშთი მაროკოშია(ჯებელ აირუდში) აღმოჩენილი და ის

300 000 წლისაა

Ნეანდერტალელი- იფრო უხეშია, დიდი ტავის ტვინის მოცულობა, არ აქვთ სიბრძნის

კბილები თ 200 ათასსა და 30 ათას წლებს შორის