4 Maddenin Halleri-1 TYT Kimya /@kimyabudur

7 Sosyal medyadan ulaşabilirsin!

1. BÖLÜM: MADDENİN FİZİKSEL HALLERİ

MADDENİN FARKLI HALLERİ Tanecik Etkileşim Fiziksel Katı

Katı türü
modeli türü Özellikleri örnekleri
Madde katı, sıvı gaz ve plazma olmak üzere 4 fiziksel halde bulunabilir. Bu
farklı fiziksel haller arasındaki geçişler sırasında tanecikler arası uzaklık Anyon ve katyon Erime noktası NaCl, KNO3,
değişirken maddenin kimyasal yapısı aynı kalır. arasında yüksektir. Sert ve PbCl2, KF...
İyonik
elektrostatik çekim kırılgandır. Katı
Kırağılaşma Katı
kuvveti vardır. halde elektriği
Donma Yoğuşma Deiyonizasyon Madde iletmez.
Katı Sıvı Gaz Plazma ısı verir.
Elektron Çoğu sert Elmas, grafit,
Erime Buharlaşma İyonizasyon Madde ortaklaşması ile ve elektriği iletmez. silisyum karbür,
ısı alır. Kovalent
Süblimleşme meydana gelir. Erime noktaları kuartz,
Katı Türler arasında yüksektir. silisyum nitrür...
Maddenin hal değişimleri
kovalent bağ vardır.

Türler arasında Kaynama noktası I2, P4,S8,kuru buz

r
• Maddenin en • Katı hale göre daha • En düzensiz haldir. • Tanecikler arası dipol-dipol, Hidrojen düşük, yumuşak (katı CO2), parafin,
düzenli halidir. düzensizdir. • Yoğunlukları katı ve boşluk katı ve sıvılara Moleküler bağı veya London ve elektriği iletmez. naftalin, H2O,
• Maddenin en yoğun • Yoğunlukları genellikle sıvılara göre düşüktür. göre fazladır. Katı etkileşimleri C6H12O6...
halidir. (Su, Bi ve Sb katılardan düşüktür. • Tanecikler arası • Yoğunlukları katı ve

du
görülür.
gibi bazı maddeler • Tanecikler arası boşluklar en fazladır. sıvılardan daha azdır.
hariç.) boşluklar katılara göre • Belirli şekilleri ve • Pozitif ve negatif + + + + + Pozitif iyonlarla Erime noktası düşük Na, Al, Mg, Au, Fe,
• Tanecikler arası fazla, gazlara göre azdır. hacimleri yoktur. yükler serbesttir. - - - - elektronlar arasında ya da yüksek olabilir. Cu, Hg...
boşluklar çok azdır. • Belirli şekilleri yok, • Sıkıştırılabilir. • Tanecikleri nin Metalik + + + + +
elektrostatik çekim Yumuşak veya sert,
• Belirli şekil ve hacimleri vardır. • Tanecikleri titreşim, enerjisi katı,sıvı ve Katı - - - -
+ + + + + kuvveti vardır. parlak ve iletkendir.
hacimleri vardır. • Sıkıştırılamaz. öteleme ve dönme gaza göre yüksektir.
• Sıkıştırılamaz. • Tanecikleri titreşim ve hareketi yapar. • Belirli şekil ve hacmi
öteleme hareketi yapar. • Akışkandır. yoktur. 3. BÖLÜM: SIVILAR
• Akışkandır. • Akışkandır.
SIVILARDA VİSKOZİTE
Katı Sıvı Gaz Plazma Sıvıların akmaya karşı gösterdiği dirence viskozite denir. Bir sıvının viskozitesi
bu ne kadar yüksekse akışkanlığı o kadar düşüktür. Akışkanlıkla viskozite zıt
kavramlardır.
SUYUN FARKLI HALLERİNİN ÖNEMİ
Deniz ve göllerde suyun yüzeyinde kalarak yalıtım görevi görür. Viskoziteyi Etkileyen Faktörler
Su döngüsü ile su kendini sürekli yenileyerek içilebilir özelliğini kaybetmez. Sıvıların viskozitesi, moleküller arası etkileşime ve sıcaklığa bağlı olarak değişir.
Besinlerin sindirimi ve emilimi, terleme gibi olaylar su varlığında gerçekleşir. Tanecikler arası etkileşimle doğru orantılı, sıcaklıkla ters orantılıdır.
Su, bitkilerin büyüyüp gelişmesi için zorunludur.
Moleküller Arası Etkileşim Etkisi
Havadaki su buharı (nem) solunumu düzenler ve boğaz kuruluğunu önler.
Moleküller arası etkileşimleri büyük olan sıvıların viskozitesi genellikle yüksektir.
ENDÜSTRİDE HAL DEĞİŞİMİNİN ÖNEMİ Viskoziteyi etkileyen bir başka faktör de elektron sayısıdır. Elektron sayısı fazla
olan molekülün viskozitesi genellikle yüksektir. Bunun nedeni elektron sayısının
ya
LPG (Sıvılaştırılmış Petrol Gazı) LNG (Sıvı Doğal Gaz)
artmasıyla moleküller arası çekim kuvvetinin de artmasıdır.
Bütan ve propan gazlarının karışımıdır. Yapısında CH4 (%90) ve diğer gazlar (etan, propan,
Sıcaklık Etkisi
Gazlar basınç altında sıvılaştırılır, böylece bütan ve diğer hidrokarbonlar) bulunur.
kolayca taşınabilir ve depolanabilir. Yüksek verimli yakıt çeşididir. Sıcaklık arttıkça tanecikler arasındaki etkileşim azalacağından, sıcaklığı artar
Yanıcı, parlayıcıdır ve yakıt olarak kullanılır. Doğal gaza göre daha saftır. sıvının viskozitesi düşer, akıcılığı artar.
Birim başına verdiği enerji yüksektir. Hacmi, doğal gazın hacmine göre 600 kat küçüktür.
BUHARLAŞMA-YOĞUŞMA VE DENGE BUHAR BASINCI
Sera gazı salınımı azdır. Benzine göre %20 LNG, elektrik üretimi, seramik ve cam sanayi, metal
daha az CO2 salınımı vardır. işleme, sıcak hava eldesinde kullanılmaktadır. Sıvı yüzeyindeki taneciklerin yeterli kinetik enerjiye ulaşıp sıvı halden gaz hale
geçmesine buharlaşma denir.
Birim zamanda buharlaşan tanecik sayısına buharlaşma hızı denir. Buharlaşma hızı
kim

Soğutucu Akışkanlar
Soğutucu akışkanlar buharlaşırken ortamdan ısı alarak ortamın soğumasını
sağlayan maddelerdir. Soğutucu gazlar klima, buzdolabı gibi cihazlarda
kullanılan, cihazların içinde kapalı devre dolaşan gazlardır.
Soğutucu akışkanların kolay buharlaşabilme ve sıvılaşabilme özelliği
olmalıdır.
Hal değişiminden sprey, parfüm, boya, fren sistemleri, oksijen tüpleri ve
sıcak hava balonlarında yararlanılır.
HAVADAN AZOT VE OKSİJEN ELDESİ
Kuru hava hacimce yaklaşık %78 azot, %21 oksijen, %1 diğer gazları (argon,
karbon dioksit, su buharı vb) içerir.
Ayrımsal damıtma ile havadan azot ve oksijen gazı ayrıştırılır.
2. BÖLÜM: KATILAR
Katılar, amorf ve kristal olmak üzere iki sınıfta gösterilir. Amorf katıların
belirli geometrik şekilleri yoktur, sert ve sıkıştırılamazlar. Cam, lastik, plastik
ve tereyağ amorf katıya örnek verilebilir.
Belirli geometrik şekli olan, sert ve sıkıştırılamayan katılara kristal katılar
denir. Kristal katılar türler arasındaki etkileşime göre iyonik, kovalent,
moleküler ve metalik katı olmak üzere 4 gruba ayrılır.
Kristal katılar ve özellikleri tabloda incelenmiştir.
maddenin cinsi, yüzey alanı, sıcaklık, nem ve rüzgar gibi etkenlere bağlıdır.
Sıvısıyla dengede bulunan buharın oluşturduğu basınca denge buhar basıncı
denir.
• Sıvının cinsine bağlıdır. Farklı sıvıların denge buhar basınçları farklıdır.
• Sıvının miktarına, kabun şekline ve dış basınca bağlı değildir.
• Sıvının sıcaklığı arttıkça denge buhar basıncı da artar.
• Moleküller arası çekim kuvveti fazla olan sıvının buhar basıncı düşüktür.
Kaynama ve Dış Basınç
Bir sıvınn buhar basıncının dış basınca eşit olduğu anda sıvının her yanında
buharlaşma başlar. Bu olaya kaynama, olayın gerçekleştiği sıcaklığa kaynama
sıcaklığı veya kaynama noktası denir.
Maddelerin 1 atm basınçtaki kaynama sıcaklıklarına normal kaynama noktası
denir. Kaynama noktası dış basınç, safsızlık ve sıvının cinsine bağlı olarak değişir.
Dış basınç azaldıkça (yükselti arttıkça) kaynama noktası azalır.
Moleküller arası çekim kuvveti arttıkça kaynama noktası artar.
Kaynama ve Buharlaşma Arasındaki Farklar:
• Buharlaşma her sıcaklıkta, kaynama belirli bir sıcaklıkta gerçekleşir.
• Buharlaşma sıvının yüzeyinde, kaynama sıvının her yerindedir.
• Buharlaşma sırasında sıvının sıcaklığı değişebilir, kaynama sırasında sabittir.
 4 Maddenin Halleri-1 TYT Kimya /@kimyabudur
. 8 Sosyal medyadan ulaşabilirsin!

4. BÖLÜM: GAZLAR Sıcaklık (ºC)

I. bölge: Madde katı haldedir. Taneciklerin
GAZLARIN GENEL ÖZELLİKLERİ kinetik enerjisi artar. Madde homojendir.
1. Gazlar her yöne gelişigüzel, doğrusal ve sürekli hareket ederler (Brown II. bölge: Erime olayı gerçekleşir. Sıcaklık
hareketi). erime süresince sabittir. Katı-sıvı hal bir
2. Gazlar bulundukları kabın tamamına yayılırlar. Belirli şekil ve hacimleri Buharlaşma arada bulunur. Madde heterojendir.
yoktur. III. bölge: Erime tamamlandıktan sonra
Yoğuşma
3. Gaz tanecikleri bulunduğu kabın çeperine çarparak basınç uygular. sıcaklık kaynama noktasına kadar artar.
4. Gaz tanecikleri arasında büyük boşluklar olduğundan sıkıştırılabilirler. Erime Verilen ısı maddenin buharlaşması içindir.
5. Gaz taneciklerinin ortalama kinetik enerjileri mutlak sıcaklıkla doğru Madde homojendir.
orantılıdır. Sıcaklığı aynı olan tüm gazların ortalama kinetik enerjileri Donma IV. bölge: Kaynama olayı olur. Sıvı
eşittir. tanecikleri arasındaki etkileşim kopar.
6. Katı ve sıvı hale göre en düzensiz ve yüksek enerjilidir. Kaynama süresince sıcaklık sabittir. Sıvı-
7. Tüm gazlar birbiri içinde homojen dağılırlar. buhar bir aradadır. Madde heterojendir.
Katı Sıvı + katı Sıvı Sıvı + buhar Gaz
8. Gazlar yüksek basınç ve düşük sıcaklıkta sıvılaştırılabilirler. IV. bölge: Verilen ısı gazın sıcaklığını
9. Gaz tanecikleri arasında çekim kuvvetleri katı ve sıvılarınkine oranla çok arttırır. Madde homojendir.

r
az olduğu için tanecikleri birbirinden uzaktır ve bağımsız hareket eder. I. bölge II. bölge III. bölge IV. bölge V. bölge
10. Gaz molekülleri öteleme, dönme ve titreşim hareketlerini yapabilir. Zaman
Saf katı maddenin hal değişim grafiği

du
GAZLARI TANIMLAYAN ÖZELLİKLER
Basınç 5. BÖLÜM: PLAZMA
Gaz taneciklerinin bulunduğu kabın çeperine uyguladığı kuvvete gaz Gaz haldeki maddeye enerji vermeye devam edilirse serbest elektronlar ve
basıncı denir. Kapalı kaplardaki gaz basıncı manometre ile ölçülür. iyonlar oluşur. Atom, molekül, iyon ve serbest elektronların bir arada bulunduğu
Basınç P harfi ile gösterilir ve birimi atm, cmHg, mmHg ya da Torr olabilir. maddenin bu haline plazma hal denir.
1 atm = 76 cmHg = 760 mmHg = 760 Torr -

elektron ve molekül bir aradadır.

Düşük basınç Özellikleri
Atmosferin yeryüzüne uyguladığı basınca ise • Eşit sayıda pozitif ve negatif yük bulundurur.

Plazma halde atom, iyon,

atmosfer basıncı denir. • Nötrdür. +
• Elektriksel olarak iletkendir.
-
Atmosfer ya da açık hava basıncı barometre ile
+ +
ölçülür. Deniz seviyesine açık hava basıncı • Belirli hacim ve şekilleri yoktur.
1 atm’dir. Yükseklere çıkıldıkça açık hava basıncı
azalır.
bu Yüksek basınç
• Yoğunlukları katı ve sıvılardan azdır.
• Manyetik alanlarla yerlerinde tutulabilirler. -
Gaz basıncı birim hacimdeki tanecik sayısı, hızı Yükseklti arttıkça atmosfer • Tanecikler birbirine çarpacak kadar yoğun değildir.
ve çarpma sayısı ile doğru orantılıdır. basıncı azalır. • Tepkimeler plazma halde daha hızlı gerçekleşir.
Hacim PLAZMA ÖRNEKLERİ
Kullanım Alanları Şimşek, yıldırım, mum,
Gazların hacmi V harfil ile gösterilir. Birimi mL, L, cm3 ya da dm3 ile ifade • Floresan ampul • Sterilizasyon işlemi kibrit alevi, kutup ışıkları,
edilir. Gazların hacimleri belirli sıcaklık ve basınç değerlerine bağlı olarak • Neon tabelalar • Gıdaların ambalajlanması volkan lavları, güneş ve
ölçülür. • Plazma topu • Dokuların çıkarılması yıldızlar, plazma televizyon
Normal koşullarda (0 ºC sıcaklık ve 1 atm basınç) 1 mol gaz 22,4 L hacim • Ark kaynakları • Kanamanın durdurulması
kaplar. Standart koşullarda (25 ºC sıcaklık ve 1 atm basınç) 1 mol gaz 24,5 L
ya
hacim kaplar.
1 mol gazda 6,02x1023 tane tanecik vardır. Bu sayı Avogadro sayısıdır.
ATMOSFERDE SU BUHARI
Sıcaklık
Havadaki su buharına nem denir. Bağıl nem, havadaki su buharının kısmi
Sıcaklık, taneciklerin ortalama kinetik enerjisinin bir (ºC) (K) basıncının, aynı sıcaklıktaki suyun denge buhar basıncına oranı olarak
ölçüsüdür. Termometre ile ölçülür. Birimi Kelvin (K) veya 100 373 tanımlanır. Başka bir deyişle bağıl nem, havanın belirli bir sıcaklıkta
Celcius (ºC) olabilir. Kelvin cinsinden sıcaklığa mutlak taşıyabileceği nem miktarının yüzdesini belirtir.
sıcaklık denir ve T ile gösterilir. Gazlar için mutlak sıcaklık Bağıl nem, 1 m3 havanın neme doyma oranı olarak da ifade edilir.
birimi kullanıılır. Kelvin ile Celcius birimleri arasındaki
ilişki aşağıdaki gibidir. Su buharı bulunmayan havaya kuru hava denir. Havanın sıcaklığı arttıkça
0 273
nem miktarı artar, hava soğudukça nem miktarı azalır. Havanın belirli
kim

Kelvin (K) = Celcius (ºC) + 273 sıcaklıkta alabileceği en fazla nem miktarına doygunluk noktası denir.
T(K) = t (ºC) + 273 Neme doymuş havanın sıcaklığı yeterince düştüğünde yağış başlar.
Termometre
Gazların ortalama kinetik enerjisi, sıcaklık arttıkça artar, GERÇEK VE HİSSEDİLEN SICAKLIK
sıcaklık azaldıkça azalır. Sıcaklıkları aynı olan tüm gazların ortalama kinetik % Bağıl Nem
Belirli bir yükseltinin 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55
enerjileri aynıdır.
termometre ile ölçülen 44 40 42 44 46 49 53 57 61 66 71 77
Miktar sıcaklığına gerçek sıcaklık
43 39 40 42 44 47 50 54 58 62 67 72
1 mol gaz taneciğinin gram cinsinden miktarına mol kütlesi (MA) denir. denir. Hissedilen sıcaklık
42 38 39 41 43 45 48 51 54 58 62 67
C-12 izotopunun 12 gramında bulunan atom sayısı 1 mol’dür. Mol sayısı ise, Güneş, rüzgar ve nem
n ile ifadedilir. gibi faktörlerin etkisi ile 41 37 38 39 41 43 45 48 51 55 59 62

termometrenin ölçtüğü
Gerçek Sıcaklık ( ºC)

Aynı sıcaklık ve basınca sahip tüm gazların 1’er mollerinde 6,02x1023 tane 40 36 37 38 39 41 43 46 48 51 55 59

atom ya da molekül bulunur. sıcaklıktan farklı olarak, 39 35 36 37 38 39 41 43 46 48 51 55

insan vücudunun
38 35 35 36 37 38 40 42 44 47 50 53
1 mol H2 molekülü 6,02x1023 tane molekül içerir ve mol kütlesi 2g/mol’dür. hissettiği sıcaklıktır.
37 34 34 35 36 37 38 40 42 44 46 49
1 mol Ar atomu 6,02x1023 tane molekül içerir ve mol kütlesi 40g/mol’dür. Gerçek ve hissedilen
36 33 33 34 34 35 36 38 39 41 43 46
sıcaklık arasındaki fark
35 32 32 33 33 34 35 36 37 39 41 43
SAF MADDELERİN HAL DEĞİŞİM GRAFİĞİ bağıl nem ile ilişkilidir.
Maddeler ısı alışverişi sonucunda ya da dış basıncın değişmesiyle hal Bağıl nem düşükse hava 34 31 31 32 32 32 33 34 35 37 38 40

değişimine uğrar. olduğundan daha soğuk, 33 31 31 31 31 32 33 34 35 36 37 39

Hal değişimi fiziksel bir olaydır ve hal değişimi sırasında maddenin kimyasal bağıl nem yüksekse, hava 32 30 30 30 30 31 31 32 33 34 35 36

yapısı değişmez. olduğundan daha sıcak olur.

Bağıl nem sıcaklık grafiğinden bir kesit. Kutulardaki
sıcaklık değerleri hissedilen sıcaklığı belirtir.