Dialektyka heglowska

Wprowadzenie
Przeczytaj
Prezentacja
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Dialektyka heglowska

Źródło: Pixabay, domena publiczna.

Mówiąc o systemie filozoficznym, mamy zawsze na myśli ogólny zbiór poglądów danego
filozofa, który spełnia wymogi wszechogarniającej doktryny. Jest to więc taka koncepcja,
która obejmuje swym namysłem każdą dyscyplinę filozoficzną i tworzy skończony,
zamknięty obraz człowieka i świata. Aby więc powstał system filozoficzny, konieczne są
pewne założenia wyjściowe oraz ogólna metoda filozofowania. W przypadku Hegla ten
drugi warunek spełnia metoda dialektyczna.

Twoje cele

Zdefiniujesz dialektykę heglowską.

Objaśnisz kluczowe tezy heglowskiej historiozofii.
Przedstawisz heglowską koncepcję ducha.
Wyjaśnisz heglowską koncepcję wolności jako uświadomionej konieczności.
Przeczytaj

Dialektyka – uniwersalna metoda Hegla

Do stworzenia zwartego systemu
filozoficznego niezbędne jest opracowanie
metody badań i uprawiania wszelkiego
namysłu, która będzie przewijać się we
wszystkich poruszanych zagadnieniach. Jest
tak w zasadzie od czasów powstania
pierwszego systemu filozoficznego, który
zaprezentował już Platon Ateńczyk, dla
którego metodą prezentacji filozofii był
dialog. W całej późniejszej historii filozofii
każdy kolejny system wspierał się na swych
własnych, ogólnych zasadach wyjściowych
i konkretnej metodzie filozofowania.

System heglowski nie stanowi pod tym

względem żadnego wyjątku, choć nawet jego Platon Ateńczyk (427–347 r. p.n.e.). Autor
metoda zdaje się potwierdzać starą, pierwszego systemu filozoficznego, lecz także
pierwszy filozoficzny idealista.
powtarzaną przez badaczy sentencję: „Hegla
Źródło: Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.
nie da się zrozumieć, można co najwyżej
nauczyć się go na pamięć”. Pod tym
stwierdzeniem, wyrażanym oczywiście półżartem, kryje się przekonanie, że mistrz
berliński stworzył niesłychanie oryginalny system filozoficzny, który opiera się na pewnych
specyficznie rozumianych pojęciach. Aby więc nadążać za wykładem treści jego filozofii
należy do niej podejść z dystansem i cierpliwością, a wtedy w pełni objawia się nam jej
doniosłość i cała głębia. Tej zasadzie podlega także metoda dialektyczna.

W myśl rozważań Hegla prawom dialektyki podlegają wszelkie przemiany zachodzące

w świadomości. Prawa dialektyki są ogólnymi prawami rozwoju umysłu i świata. Polegają
one na stałym wypracowywaniu nowych paradygmatów i przezwyciężaniu („zniesieniu”)
paradygmatów i założeń już przyjętych. Zasadniczo metoda dialektyczna jest trójstopniowa
i składa się z tezy, antytezy i syntezy. Teza jest wyjściowym twierdzeniem obrazującym
pewną myśl, ideę czy przekonanie. Wraz z upływem czasu pojawia się przeciwna do niej
antyteza, która wyraża twierdzenie odwrotne do tego przyjętego wcześniej. Teza i antyteza
nie stanowią jednak zwykłej sprzeczności logicznej, takiej jak „pada deszcz i nie pada
deszcz”, bowiem w takim przypadku jedno z przyjętych twierdzeń jest po prostu fałszywe
(bo nigdy się nie zdarza, aby równocześnie deszcz padał i nie padał), a więc wystarczy je
zwyczajnie odrzucić. Teza i antyteza są twierdzeniami prawdziwymi, zgodnymi z obecnym
stanem wiedzy, przez co nie można podważyć treści żadnej z nich. Ich zestawieniu
towarzyszy więc napięcie, które musi zostać zniesione. Dochodzi do tego wraz z upływem
czasu, kiedy to pojawia się synteza – trzeci stopień dialektyki. Synteza spełnia dwie funkcje.
Po pierwsze znosi napięcie między tezą i antytezą, czyniąc z nich jedność. Po drugie, jako
że ruch dialektyczny jest ogólnym prawem rozwoju, synteza okaże się tezą na wyższym
poziomie, względem której pojawi się w końcu przeciwna do niej antyteza. Obie znów będą
potrzebowały kolejnej syntezy, a proces tak rozumianego ruchu dialektycznego trwać
będzie nieprzerwanie.

Opisana powyżej teoria brzmieć może nieco skomplikowanie, a zatem wyłóżmy ją na

prostym przykładzie. Otóż gdy byłem dzieckiem, pozostawałem pod opieką mojej matki,
dzięki czemu nabrałem przekonania, które brzmi: „Moja matka jest bardzo opiekuńczą
osobą”. W końcu jednak zauważyłem, że matka nie może mi poświęcać swojego całego
czasu, gdyż musi pracować i zajmować się domem. Stąd wzięło się drugie spostrzeżenie:
„Moja matka nie poświęca mi tyle czasu, ile bym pragnął”. Obie wypowiedzi są niczym
innym, jak heglowską tezą i antytezą. Wyrażają stwierdzenia prawdziwe, lecz wzajemnie
sprzeczne. Zniesieniu napięcia pomiędzy nimi, a więc zachowaniu ich treści w wyższej
jedności, może służyć synteza: „Moja matka jest zaradną opiekunką ogniska domowego”.
Synteza tego rodzaju okaże się nową, wyższą tezą, względem której pojawi się w końcu
antyteza, a ruch dialektyczny będzie trwał. Zasadne jest więc pytanie: Czemu właściwie
służy ten dialektyczny proces? Oczywiście służy rozwojowi mojej własnej idei matki. Nasz
umysł bowiem wytwarza własny, wewnętrzny świat. Jest to świat niematerialny, nie ma
więc w nim materialnych przedmiotów, lecz tylko ich idee. W ten sposób przechodzimy do
zagadnienia idealizmu heglowskiego.

Dialektyka Hegla a jego idealizm

Heglizm jest formą idealizmu filozoficznego, a więc przekonania o realnym istnieniu
niematerialnych, inteligibilnych idei. Idealizm można dzielić na dwa rodzaje: umiarkowany,
jak ten zaproponowany przez Kanta, oraz rygorystyczny, czyli właśnie heglowski. Kant
uważał, że ludzki rozum nie dysponuje materialnymi przedmiotami świata zewnętrznego,
lecz tylko ich zmysłowymi wrażeniami, na podstawie których tworzy dla siebie
niematerialne idee danych przedmiotów. Można kolokwialnie powiedzieć, że dla Kanta
istniały dwa światy: materialny świat zewnętrzny, w którym istnieją rzeczy same w sobie,
oraz nasz własny, wewnętrzny świat rozumu, w którym istnieją tylko niematerialne idee
zewnętrznych, materialnych rzeczy. Hegel natomiast, jako idealista radykalny, wyszedł
z prostego założenia, że skoro nasz rozum nie dysponuje żadnym zewnętrznymi
przedmiotami, to jedynym realnie istniejącym światem jest nasz własny, wewnętrzny świat
idei. Inaczej rzecz ujmując, Kant zdaje się nam mówić: „Tak, istnieje świat zewnętrzny, ale ja
dysponuję tylko moim własnym wyobrażeniem tego świata, a nie samym tym światem. Nie
wiem nic o świecie zewnętrznym, ale o moich własnych ideach powstałych dzięki światowi
zewnętrznemu wiem praktycznie wszystko”. Hegel zaś odpowiada: „Jaki znowu ‘»świat
zewnętrzny«? Nie wiem nic o żadnym »świecie zewnętrznym«. Dla mnie istnieje tylko ta
rzeczywistość, która jest »w mojej głowie« – żadnym innym światem przecież nie
dysponuję”.

Idealizm radykalny Hegla zakłada więc, że całą naszą rzeczywistością jest świat idei naszego
umysłu. Wracając zaś do poprzedniego przykładu, moja matka nie istnieje w moim umyśle
jako materialna, zewnętrzna osoba. (Hegel, znany ze swej dosadności i zgryźliwości,
zapewne zaśmiałby się, że trudno o tak dużą głowę, aby zmieściła się w niej czyjakolwiek
mama). Matka występuje w moim umyśle jako moja własna idea matki, idea złożona
z poszczególnych wrażeń, jakich doświadczyłem dzięki mojej matce. Ta niematerialna idea
oczywiście wciąż się rozwija i zmienia. Czy można jednak powiedzieć, że moja własna idea
mojej własnej matki rozwija się według jakiegoś ogólnego prawa postępu? Oczywiście, że
tak – jej rozwój przebiega według uniwersalnych praw dialektyki, które już opisaliśmy.
Podkreślmy jednak, że nie jest to rozwój mojej matki (wszak nie dysponuję żadnym
zewnętrznym przedmiotem, jaki mógłbym określić pojęciem „moja matka”), tylko rozwój
idei mojej matki (mojej idei, która wraz z innymi moimi ideami tworzy mój własny,
wewnętrzny świat). W ten sposób, dzięki metodzie dialektycznej, rozwija się wszelka
wiedza, czy też, inaczej rzecz ujmując, wszelka świadomość, a więc każdy duch.

Idealizm platoński na przykładzie trzech gruszek. Bezkształtną i pozbawioną właściwości materię przeniknęły
idee: zieloności, miąższości, twardości, kruchości, słodkości i liczby 3. W ten sposób powstały trzy gruszki
leżące na stole.
Źródło: domena publiczna.

Dialektyka a duch
 Duch jest najważniejszym, wręcz pierwotnym
pojęciem heglowskiej filozofii, którą nazwać
można po prostu fenomenologią ducha. Duch
stanowi bowiem wszechogarniający podmiot
i to, co zawiera w sobie całą historię stawania
się świata. Rozpada się przy tym na trzy
stopnie ducha, w obrębie których wszelki
postęp zachodzi na zasadach ruchu
dialektycznego.

Wyłożyliśmy to zagadnienie zwięźle,

natomiast teraz wyłóżmy je prosto. Otóż
pewną formą ducha, mianowicie duchem
subiektywnym, jest każdy człowiek, czy
dokładniej: jednostkowa jaźń każdej duszy
Georg Friedrich Wilhelm Hegel (1760–1831). Zwany ludzkiej. W tym znaczeniu ludzie są po prostu
także „mistrzem berlińskim”, gdyż to właśnie na duchami subiektywnymi, a każdy z nich
uniwersytecie w Berlinie wyłożył swe poglądy
tworzy swój wewnętrzny świat złożony
w ostatecznej wersji i zgromadził wokół siebie grupę
z własnych idei. Ludzie jednak nie są w stanie
wiernych uczniów.
Źródło: Jakob Schlesinger, Filozof Georg Wilhelm Friedrich
żyć w pojedynkę, a zatem dążą do życia
Hegel , 1831, domena publiczna. w zbiorowościach, takich jak rodzina,
społeczność czy naród. Innymi słowy:
konkretne duchy subiektywne tworzą pewne ogólne formy samoorganizacji, zwane
duchami obiektywnymi. Duchy obiektywne stanowią więc pewną zorganizowaną formację
duchów subiektywnych, której rozwój również podlega metodzie dialektycznej. Aby
zobrazować działanie dialektyki w historii narodu, posłużmy się konkretnym przykładem.
Otóż Francja w czasach panowania Ludwika XIV, Ludwika XV i Ludwika XVI to czas
monarchii, która niezbyt przejmuje się głosem ludu i nie zwołuje Stanów Generalnych.
Monarchia jest więc tezą, przeciw której pojawia się antyteza, a zatem Wielka Rewolucja
Francuska, która w 1789 obala dynastię Burbonów i wdraża próby zaprowadzenia
republikanizmu. Nieudolność tych starań, rządy jakobinów, a w końcu okres dyrektoriatu
sprawiają, że po władzę sięga Napoleon, obwołujący się „Cesarzem Francuzów”, roznoszący
po Europie konstytucjonalizm, a przy tym człowiek, który sam ogłasza się władcą
monarchicznym, acz otwartym na problemy wszystkich warstw społecznych. Czas
Napoleona to okres syntezy, która okaże się nową tezą.
Pewne konkretne duchy subiektywne tworzą więc duchy obiektywne, czym jednak jest
ogół wszystkich istniejących duchów subiektywnych? Hegel odpowiada, że jest nim duch
absolutny, zwany też często po prostu Absolutem. Lub odwrotnie: duch absolutny stanowi
konglomerat, agregat duchów subiektywnych. Aby lepiej zrozumieć pojęcie Absolutu
wyobraźmy sobie nieskończone naczynie, którego zawartość rozlewa się na małe,
skończone naczynka. Tym wielkim naczyniem jest właśnie duch absolutny, zaś małymi
naczynkami są duchy subiektywne. Absolut jest też często nazywany przez Hegla
„rozumem”, stąd można nieco kolokwialnie powiedzieć, że ten ogólny wszech‐rozum jest
niejako złożony z poszczególnych, ludzkich rozumów. Stwierdziliśmy także, że duch
subiektywny to nic innego jak jaźń duszy ludzkiej, a w takim ujęciu duch absolutny jest
wielką, wszechogarniającą wszechjaźnią bożą. Możemy też powiedzieć, że człowiek dąży
do przeniknięcia Absolutu na trzech płaszczyznach: dzięki filozofii i nauce chce zrozumieć
jego istotę, dzięki sztuce ogólnie rozumianej pragnie go wyrazić, zaś w religii oddaje mu
cześć jako Bogu. W tym znaczeniu, na płaszczyźnie religijnej, Absolut jest po prostu Bogiem.
Właśnie tego najogólniej rozumianego ducha, ducha absolutnego, będącego
wszechogarniającym podmiotem (a więc wszelkim istnieniem), ma Hegel na myśli, gdy po
prostu mówi o „duchu”, „rozumie” czy „rzeczywistości”.

Duch absolutny jest nieskończony i odwieczny, jest najogólniej ujmowanym rozumem, jest
w pełni wolny i świadomy własnej istoty. Składa się jednak z duchów subiektywnych, które
są skończone i ograniczone (w czasie ogranicza je okres życia, w przestrzeni – własne
ciało). Duch, jak mawia Hegel, „nie należy do czasu”, „czas go nie dotyczy”, jednak duchy
subiektywne postrzegają świat jako czasowy i przestrzenny. Duch absolutny jest w pełni
świadomy swej istoty i tworzy z samego siebie to, czym rozumnie być powinien,
urzeczywistnia się pod postacią świata. Lub też, ujmując rzecz nieco przewrotnie:
urzeczywistnia się tworząc rzeczywistość. Widzi świat, czyli samego siebie, w każdym
możliwym czasie i w każdym istniejącym miejscu. Człowiek natomiast, jako duch skończony,
czyli duch subiektywny, postrzega świat i samego siebie w sposób skończony, ograniczony,
w kategoriach czasu i przestrzeni, a więc w okresie swego życia i w miejscu, w którym się
znajduje.
Pełne zrozumienie relacji między Absolutem i człowiekiem wymaga więc pewnego wysiłku
intelektualnego, ale pozwala również pojąć, dlaczego zasadami dialektyki kieruje się
w swym rozwoju pozaczasowy Absolut. Jest on bowiem całą, zamkniętą historią stawania się
świata, w której przejawia się wszelki ruch dialektyczny.

Aby nieco lepiej to pokazać, powołajmy się na

pewne odkrycie, jakiego dokonał Kant. Otóż
filozof z Królewca stwierdził, że nasz rozum
nie tylko tworzy idee zewnętrznych
przedmiotów, ale także racjonalne prawa,
jakie zachodzą w relacjach pomiędzy tymi
przedmiotami. Tworząc te prawa, grupuje
i porządkuje je, w wyniku czego powstaje to,
co zwiemy nauką. Nie jest więc prawdą, że
rozum odkrywa racjonalne prawa przyrody,
świata, rzeczywistości. To raczej nasz rozum
tworzy te prawa i niejako „nanosi je”, „rzutuje”
na świat zewnętrzny, aby stał się dla niego
racjonalny, a więc zrozumiały. Co na to
Immanuel Kant (1724–1804). Popularnie nazywany odpowiedziałby Hegel, który przecież
„królewieckim filozofem”, gdyż niemal całe życie
zaprzeczył realnemu istnieniu zewnętrznego
spędził w Królewcu, wykładając także na tamtejszym
świata i wszystkich jego przedmiotów?
Uniwersytecie Albrechta.
Źródło: Johann Go lieb Becker, Immanuel Kant (1724-1804),
Odparłby, że te naukowe, racjonalne prawa są
1768, domena publiczna. prawami naszego rozumu, a nie prawami
„zewnętrznego świata”. Dotyczą sposobów
urzeczywistnia się Absolutu, oraz tego jak my, jako uczestniczące w nim duchy
subiektywne, budujemy nasz własny, wewnętrzny świat. A prawa te są konstruowane
w oparciu o opisany już proces dialektyczny.

Słownik
absolut (heglowski)

(łac. absolutus – wyzwolony, bezwzględny, zupełny) kluczowe pojęcie filozofii

heglowskiej; Hegel rozróżniał trzy stopnie ducha: duch subiektywny (pojedynczy
człowiek – dusza jednostkowej jaźni), duch obiektywny (na przykład całe narody,
stanowiące agregaty duchów subiektywnych – najwyższą formą jego objawiania się
i samoorganizacji jest państwo) i duch absolutny (Absolut – niczym nieuwarunkowana,
najwyższa forma ducha); w czasowej historii pozaczasowy duch absolutny wykorzystuje
duchy subiektywne i obiektywne, aby dążyć do swej własnej pełni – uświadomić sobie
pełnię swej wolności, a więc pełnię swej istoty; zdaniem Hegla duch absolutny przejawia
się w trzech sferach: filozofii (dążącej do odkrycia Absolutu), sztuce (dążącej do
przedstawienia Absolutu) i religii (która przedstawia Absolut jako Boga)

historiozofia (filozofia historii, filozofia dziejów)

dziedzina filozofii zajmująca się filozoficznym namysłem nad dziejami (historią);

w odróżnieniu od naukowej historii nie zajmuje się badaniem i analizowaniem
pojedynczych faktów, lecz szuka głównych mechanizmów i powtarzających się motywów
w dziejach ludzkich; pyta o sens i cel ogólnie rozumianej historii, stara się także (na mocy
odkrywanych w dziejach praw i tendencji) wnioskować o tym, jak będzie wyglądała
przyszłość

idea

(gr. idea – kształt, wyobrażenie) jedno z podstawowych pojęć filozoficznych, ze względu

na swą historyczność i ilość zastosowań bardzo złożone w definiowaniu; do filozofii
wprowadził je Platon, aby określić to, co inteligibilne, a więc niedostępne poznaniu
zmysłowemu, a odkrywane jedynie przez rozum, tzn. racjonalny namysł nad światem,
o którym pouczają nas zmysły; w dualizmie platońskim idea przeciwstawiana jest
zmysłowej materii, jednak wchodzi z nią w reakcję, w wyniku której powstają rzeczy
jednostkowe
idealizm

stanowisko filozoficzne wyrażające przekonanie o rzeczywistym istnieniu

niematerialnych, abstrakcyjnych, inteligibilnych idei; idealizm może występować
w różnych formach i być różnicowany na rozmaite sposoby, możemy np. rozróżnić
idealizm umiarkowany, który zakłada, że poza ideami istnieje lub może istnieć materia,
oraz idealizm rygorystyczny, w myśl którego żadna materia nie istnieje; czasem idealizm
bywa przeciwstawiany materializmowi, a więc przekonaniu, że istnieje tylko materia i nie
ma żadnych bytów abstrakcyjnych

inteligibilia

przedmioty czystego intelektu, a więc istniejące tylko w naszym umyśle, jako

niematerialne i abstrakcyjne; od tego pojęcia pochodzi pojęcie poznania inteligibilnego,
a zatem poznania poprzez badanie intelektualne, rozważanie czegoś

metoda dialektyczna (Hegla)

ogólne prawo rozwoju i metoda niemieckiego filozofa Georga Wilhelma Friedricha Hegla,
w myśl której jako pierwsza pojawia się teza, wyrażająca pewien pogląd czy twierdzenie,
później zaś następuje przeciwstawna do niej antyteza, zaś swoiste napięcie między nimi
zostaje zniesione dzięki syntezie, która łączy dwa pierwsze czynniki, stając się nową tezą
na wyższym już poziomie
Prezentacja

Polecenie 1

Zapoznaj się z treścią poniższej prezentacji. Rozważ, w jaki sposób metoda dialektyczna
objawia się w historiozofii Hegla.

Dialektyka
a historiozofia
Sarkofag
Faraona
James
Źródło:
Tissot,
Pixabay,
Stworzenie, domena
ok. 1896- publiczna.
P
1902
Źródło:
Wikimedia y
Commons, li
domena
publiczna.

Pokaż tekst    1/10 

Polecenie 2

Zastanów się, dlaczego filozof stwierdza, że proces dziejowy jest procesem koniecznym,
polegającym na stopniowym uświadamianiu idei wolności. Oceń, czy twoim zdaniem Hegel
powołał się na odpowiednie przykłady, aby uzasadnić swoją teorię. Jeśli nie – podaj własne.
Uzasadnij swoją odpowiedź.
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Jaźń pojedynczej duszy ludzkiej stanowi...

 ducha jako najogólniej ujmowany rozum.

 ducha absolutnego.

 ducha subiektywnego.

 ducha obiektywnego.

Ćwiczenie 2 輸

Wskaż twierdzenia, które poprawnie odnoszą się do treści Heglowskiej historiozofii.

 Okres rzymski był drugą fazą historiozofii Hegla.

 Cel dziejów ostatecznie zrealizował się w Królestwie Prus.

 Historia jest koniecznym postępem na drodze ku wolności.

 Historiozofia Hegla dzieli się na cztery okresy.

 Najbardziej aktywnym duchem w dziejach powszechnych jest Absolut.

Ćwiczenie 3 輸

Przyporządkuj konkretnej epoce heglowskiej historiozofii adekwatny do niej opis.

Zagwarantowanie wolności przez

okres grecki
prawo i zabezpieczenie jej przez religię.

Idea wielkiego państwa

okres rzymski ponadnarodowego, jednak opartego na
niewolnictwie.

Wolni są rzekomo wszyscy ludzie, ale

okres dzikich ludów Wschodu
nie wszyscy są za ludzi uważani.

Wolna jest tylko jednostka, której wola

okres Królestwa Prus
stanowi powszechnie panujące prawo.

Ćwiczenie 4 輸

Poniżej znajdują się kolejne fazy heglowskiej historiozofii nazwane od ustroju, jaki w nich
dominował. Ułóż je w kolejności od najstarszej do najnowszej.

epoka arystokracji 

epoka despotyzmu 

epoka monarchii 

epoka demokracji 
Ćwiczenie 5 醙

Poniższa tabela zawiera twierdzenia dotyczące idealizmu filozoficznego. Oceń ich

prawdziwość.

Stwierdzenie Prawda Fałsz

Każdy idealizm zakłada
realne istnienie  
niematerialnych idei.
Każdy idealizm zaprzecza
realnemu istnieniu
materialnego świata  
zewnętrznego względem
człowieka.
Idea jest bytem
 
inteligibilnym.
Platon Ateńczyk był
pierwszym idealistą  
filozoficznym.
Immanuel Kant był ostatnim
 
idealistą filozoficznym.

Ćwiczenie 6 醙

Własnymi słowami określ, dlaczego synteza na wyższym poziomie będzie nową tezą.

Ćwiczenie 7 難

Własnymi słowami określ, co miał na myśli Hegel, gdy obwieszczał koniec historii.
Ćwiczenie 8 難

Własnymi słowami wyjaśnij, dlaczego idealizm Hegla jest przykładem idealizmu radykalnego.
Dla nauczyciela

Autor: Paweł Kaniowski

Przedmiot: Filozofia

Temat: Dialektyka heglowska

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres rozszerzony

Podstawa programowa:
Zakres rozszerzony
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
II. Elementy historii filozofii.
7. Georg Wilhelm Friedrich Hegel. Uczeń:
1) objaśnia kluczowe tezy heglowskiej historiozofii;
2) wyjaśnia heglowską koncepcję wolności jako uświadomionej konieczności oraz koncepcję
dziejów jako postępu w uświadomieniu wolności;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje obywatelskie;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji.

Cele operacyjne ( językiem ucznia):

Zdefiniujesz dialektykę heglowską.

Objaśnisz kluczowe tezy heglowskiej historiozofii.
Przedstawisz heglowską koncepcję ducha.
Wyjaśnisz heglowską koncepcję wolności jako uświadomionej konieczności.

Cele operacyjne. Uczeń:

definiuje dialektykę heglowską;

objaśnia kluczowe tezy heglowskiej historiozofii;
przedstawia heglowską koncepcję ducha;
wyjaśnia heglowską koncepcję wolności jako uświadomionej konieczności.

Strategie nauczania:
 konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
dyskusja;
prezentacja.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Przygotowanie do zajęć. Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom

e‐materiał: „Dialektyka heglowska”. Prosi uczestników zajęć o zapoznanie się przed
zajęciami z tekstem w sekcji „Przeczytaj” i rozwiązanie ćwiczenia nr 2 z sekcji
„Sprawdź się”.

Faza wprowadzająca:

1. Nauczyciel, po zalogowaniu się na platformie i wyświetleniu e‐materiału, odczytuje

uczniom temat zajęć oraz cele, a następnie prosi, by na ich podstawie uczniowie
sformułowali kryteria sukcesu.
2. Dyskusja wprowadzająca. Nauczyciel, za pomocą dostępnego w panelu użytkownika
raportu, sprawdza, którzy uczniowie zapoznali się z udostępnionym przed lekcją
e‐materiałem i wykonali zadane ćwiczenie. Jeśli odpowiedzi uczniów bardzo się różnią
lub ćwiczenie okazało się trudne, nauczyciel omawia je na forum. Dyskusja.

Faza realizacyjna:

1. Praca z tekstem. Uczniowie przystępują do cichego czytania tekstu zawartego w sekcji

„Przeczytaj”, jeśli nauczyciel – na podstawie raportu na platformie – uważa, że
 przygotowanie uczniów jest wystarczające, może pominąć tę czynność. Uczniowie
indywidualnie zapisują pięć najważniejszych ich zdaniem kwestii poruszanych
w tekście. Następnie w parach porównują swoje wybory. Nauczyciel prosi wybrane
pary o podsumowanie swojej pracy.
2. Praca z multimedium. Nauczyciel wyświetla na tablicy interaktywnej materiał z sekcji
„Prezentacja”, a następnie odczytuje polecenie: Zapoznaj się z treścią poniższej
animacji. Rozważ, w jaki sposób metoda dialektyczna objawia się w historiozofii Hegla.
Uczniowie pracują w parach, analizując treść zadania, dyskutując i zapisując wnioski.
Wybrane grupy omawiają swoje rozwiązanie i spostrzeżenia na forum klasy.
3. Ćwiczenia przedmiotowe. Ćwiczenie nr 1, 3 i 4 nauczyciel udostępnia uczniom za
pomocą tablicy interaktywnej lub rzutnika. Uczniowie pracują indywidualnie.
Nauczyciel obserwuje postęp pracy i rezultaty. Prosi wybranego ucznia, który wskazał
błędne rozwiązanie, o uzasadnienie swojej decyzji i zaprasza pozostałych uczniów do
dyskusji.
4. Nauczyciel wyświetla uczestnikom zajęć ćwiczenie nr 5. Uczniowie tym razem pracują
w grupach. Ustalają wspólne stanowisko i wskazują wybraną odpowiedź, używając
telefonów lub komputerów. Nauczyciel kontroluje wyniki pracy uczniów i prosi
wybrane osoby o uzasadnienie swojej odpowiedzi.
5. Uczniowie wykonują ostatnie ćwiczenie nr 6. Nauczyciel obserwuje postęp pracy
i udziela uczniom informacji zwrotnej.

Faza podsumowująca:

1. Na koniec zajęć nauczyciel raz jeszcze wyświetla na tablicy interaktywnej lub przy
użyciu rzutnika temat lekcji i cele zawarte w sekcji „Wprowadzenie”. W kontekście
wyświetlonych treści prosi uczniów o rozwinięcie zdania: Na dzisiejszych zajęciach
nauczyłem się…

Praca domowa:

1. Uczniowie wykonują ćwiczenia nr 7 i 8 zawarte w sekcji „Sprawdź się”. Przygotowują

uzasadnienia poprawnych odpowiedzi.

Materiały pomocnicze:

Grzybowski J. i inni, Sposób na filozofię. Kluczowe zagadnienia z dydaktyki

przedmiotowej, Warszawa 2016.
Tatarkiewicz W., Historia filozofii, Warszawa 2005.
Winkler M., Commichau A., Sztuka prowadzenia wykładów i lekcji, Kraków 2008.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Uczniowie zapoznają się z multimedium w sekcji „Prezentacja” i przygotowują do niego

pytania. Następnie zadają je sobie nawzajem, sprawdzając stopień przyswojenia jego
treści.