‫اختالف مطالع و علت روزهﻯ یوم عرفه‬

‫مولف ‪:‬‬
‫متکلم االسالم وکیل احناف موالنا محمد الیاس گهمن دامت برکاتهم‬
‫العالیه‬

‫مترجم ‪:‬‬
‫محمد طارق دیوبندی مدظله العالی‬

‫تصحیح و ویراستار ی‪:‬‬

‫خالد حنفی عفی الله عنه‬
 ‫فهرست مطالب‬
‫روز عرفه را بر چه اساسی روزه بگیریم؟ ‪3.......................................................‬‬

‫آیا اختالف مطالع اعتبار دارد یا خیر؟ یعنی رؤیت یک مملکت برای مملکت دیگر‬

‫معترب است یا خیر ؟ ‪6....................................................................................‬‬

‫آراء محققینی که اختالف مطالع را معترب دانسته اند‪7..................................... :‬‬

‫نظر و موقف بعضی از افراد(غیرمقلدان) ‪11................................................... :‬‬

 ‫‪3‬‬ ‫اختالف مطالع وعلت روزه یوم عرفه‬

‫بِسم اللّه ال ّرحمن ال ّرحیم‬

‫روز عرفه را بر چه اساسی روزه بگیریم؟‬
‫حضرت عایشه‪ ‬روایت می کنند که رسول اهللﷺ فرمودند‪َ ( :‬ع ْن‬
‫ول اللَّ ِه َص ََّّل اللَّهُ َعلَ ْي ِه َو َسل ََّم ق ََال َما ِم ْن يَ ْو ٍم أَك َ ََْث ِم ْن أَنْ يُ ْع ِت َق اللَّهُ‬ ‫َعائِشَ ُة إِنَّ َر ُس َ‬
‫ُول َما أَ َرا َد‬ ‫ِفي ِه َع ْبدً ا ِم ْن ال َّنا ِر ِم ْن يَ ْو ِم َع َر َف َة َوإِنَّهُ لَ َيدْ نُو ثُ َّم يُ َبا ِهي ِبه ِْم الْ َم َالئِكَ َة َف َيق ُ‬
‫ِ ‪1‬‬
‫َهؤ َُالء)‬

‫ترجمه‪ :‬خداوند در هيچ روزى به اندازه روز عرفه‪ ،‬بندگان را از آتش‬

‫دوزخ آزاد نمی کند و اهلل تعالی در این روز به بندگان نزدیک می شود و‬
‫به صورت فخر و مباهات به فرشته ها خطاب می کند‪ :‬این بندگان من چه‬
‫می خواهند؟‬

‫حضرت ابو قتاده رضی اهلل روایت می کند ‪َ ..( :‬و ُس ِئ َل َع ْن َص ْو ِم َي ْو ِم َع َر َف َة‬
‫‪2‬‬ ‫الس َن َة ال ََْم ِض َي َة َوالْ َبا ِق َي َة‪)...‬‬
‫َفق ََال يُكَ ِّف ُر َّ‬
‫نرجمه‪ :‬از رسول اهللﷺ درباره روزهء روز عرفه پرسيده شد؟آن‬

‫حضرتﷺ پاسخ دادند که روزهﻯ روز عرفه‪ ،‬باعث مغفرت گناهان یک‬
‫سال گذشته و یک سال آینده است ‪.‬‬

‫از این دو روایت‪ ،‬فضيلت روز عرفه به صورت واضح مشخص می‬

‫شود‪ ،‬مخصوصا از روایت دوم که ثواب عظيمروزهﻯ روز عرفه معلوم می‬

‫‪ .1‬صحیح مسلم ج‪ ۱‬ص ‪ ۶۳۴‬کتاب احلج باب فضل یوم عرفة‬

‫‪ . 2‬صحیح مسلم ج‪ ۱‬ص ‪ ۳۴۳‬کتاب الصیام باب صیام ثالثة من کل شهر اخل‪.‬‬
 ‫اختالف مطالع وعلت روزه یوم عرفه‬ ‫‪4‬‬

‫شود‪.‬‬

‫اکنون سؤال این است که روز عرفه را بر چه اساسی روزه بگيریم؟‬

‫آیا بر اساس روز عرفه عربستان روزه بگیریم‪ ،‬یا بر اساس نهم‬
‫ذو الحجه هر کشور؟‬

‫نظریهﻯ اهل سنت و جماعت این است در هر کشوری که هر وقت‬

‫نهم ذی الحجه شد آن روز ‪ ،‬روز عرفه آن کشور می باشد و برای مردم‬

‫آن کشور روزه گرفتن همان روز‪ ،‬روزهﻯ عرفه است‪ .‬گویا برای روزه‬

‫گرفتن رؤیت ماه معتبر است‪ ،‬نه عرفهﻯ عربستان سعودی ‪.‬‬

‫استدالل اهل سنت و جماعت از روایت حضرت ابو قتاده‪ ‬است‬

‫که رسول اهللﷺ فرموند‪ :‬روزهﻯ روز عرفه‪ ،‬باعث مغفرت گناهان یک‬
‫‪1‬‬
‫سال گذشته و آینده است‪.‬‬

‫از این حدیث دو مسئله به طور عمومی و بنيادی مفهوم می شود ‪:‬‬

‫مسئلهﻯ نخست‪ :‬رسول اهلل ﷺ در این حدیث فضيلت روزهﻯ عرفه را‬

‫الس َن َة ال ََْم ِض َي َة َوالْ َبا ِق َي َة)‬

‫بيان نمودند‪( :‬يُكَ ِّف ُر َّ‬

‫مسئله دوم ‪ :‬یک قانون عمومی دربارهﻯ گرفتن روزه می باشد و آن‬
‫قانون دیدن ماه است‪ .‬در حدیث مبارک آمده است‪( :‬عن ابی هریره رضی‬

‫‪ . 1‬صحیح مسلم ج‪ ۱‬ص ‪۳۴۳‬‬

 ‫‪5‬‬ ‫اختالف مطالع وعلت روزه یوم عرفه‬

‫الله عنه یقول‪ :‬ق ََال ال َّنب ُِّي َص ََّّل اللَّهُ َعلَ ْي ِه َو َسل ََّم أَ ْو ق ََال ق ََال أَبُو الْق ِ‬
‫َاس ِم َص ََّّل اللَّهُ َعلَ ْي ِه‬
‫َو َسل ََّم ُصو ُموا لِ ُر ْؤيَ ِت ِه َوأَف ِْط ُروا لِ ُر ْؤيَته)‬
‫ِ ِ ‪1‬‬

‫ترجمه‪ :‬حضرت ابوهریره‪ ‬می فرماید که رسول اهلل ﷺ یا ابو القاسم‬

‫فرمودند‪ :‬زمانی که هالل ماه را دیدید روزه بگيرید و زمانی که هالل ماه‬
‫را دیدید‪ ،‬روزه را افطار کنيد ‪.‬‬

‫این حدیث دربارهﻯ روزه گرفتن(هر روزه ایی که باشد) عام است‪ .‬بر‬
‫این اساس برای روزه گرفتن‪ ،‬رؤیت هر کشور برای خودش مالک است‬

‫نه محض رؤیت عربستان سعودی؛ چنانکه روزهﻯ ماه رمضان هم با رؤیت‬
‫هر کشور معتبر است ‪.‬‬

‫زمانی که هالل ماه رمضان دیده شد‪ ،‬روزه گرفته شود ‪ .‬وقتی که هالل‬
‫شوال دیده شد ‪ ،‬عيد اعالم شود‪ .‬به همين صورت هر وقت در عربستان‬
‫سعودی نهم ذی الحجه بود‪ ،‬مردم آنجا روز عرفه را روزه بگيرند و مردم‬
‫کشور های دیگر بر اساس ‪ ۹‬ذی الحجهکشور خود روز عرفه را روزه‬

‫بگيرند‪.‬‬

‫مسئله دوم ‪ :‬اعتبار و وجود اختالف مطالع‬

‫دربارهﻯ ماه و خورشيد‪ ،‬حقيقت امر این است که در یک جا خورشيد‬

‫‪ . 1‬صحیح البخاری ج ‪ ۱‬ص‪ ۵۲۲‬کتاب الصوم‬

 ‫اختالف مطالع وعلت روزه یوم عرفه‬ ‫‪6‬‬

‫طلوع کند آنجا روز می شود و در جایی دیگر غروب کند آنجا شب می‬
‫شود‪.‬‬

‫ماه همين حالت را دارد که در یک جا کامل شده پس دیده می شود‬

‫و در جایی دیگر کامل نشده است‪ ،‬پس دیده نمی شود‪ ،‬بلکه پس از یک‬
‫روز یا نيم روز ‪ ،‬هنگامی که کامل می شود بر مطلع‪ ،‬نمودار می شود‪ .‬از‬
‫این معلوم می شود که اختالف مطالع وجود دارد ‪.‬‬

‫حاال آیا این اختالف مطالع اعتبار دارد یا خیر؟ یعنی رؤیت‬
‫یک مملکت برای مملکت دیگر معتبر است یا خیر ؟‬
‫قول راجح احناف درمورد این مسئله این است که برای بالد بعيده‬
‫(کشور های دور از هم)که طلوع و غروب آنها کامال فرق دارند‪ ،‬رؤیت‬
‫آنها برای هم اعتباری ندارد‪ .‬ولی برای بالد قریبه یک فرق معمولی است‪.‬‬
‫بدین جهت به این فرق معمولی زیاد توجه نمی شود و رؤیت این کشور‬
‫های نزدیک به هم برای یکدیگر معتبر است‪ ،‬گویا اختالف مطالع برای‬
‫بالد بعيده معتبر است‪ ،‬اما برای بالد قریبه‪ ،‬معتبر نيست‪.‬‬

‫دليل معتبر بودن اختالف مطالع این حدیث مبارک است ‪َ « :‬ع ْن كُ َريْ ٍ ٍ‬
‫أَنَّ أُ َّم الْفَضْ لِ ِب ْن َت الْ َحار ِِث بَ َع َثتْهُ إِ ََل ُم َعا ِويَ َة بِالشَّ ِام ق ََال َف َق ِد ْم ُت الشَّ ا َم َفقَضَ ْي ُت‬
‫َل َر َمضَ انُ َوأَنَا بِالشَّ ِام َف َرأَيْ ُت الْه َِال َل لَ ْيلَ َة الْ ُج ُم َع ِة ثُ َّم َق ِد ْم ُت‬ ‫َحا َج َت َها َو ْاس ُته َِّل َع َ َّ‬
‫اس َر ِ َ‬
‫ِض اللَّهُ َع ْن ُه ََم ثُ َّم َذكَ َر الْه َِال َل‬ ‫الْ َم ِدي َن َة ِِف آ ِخ ِر الشَّ ْه ِر ف ََسأَلَ ِني َع ْبدُ اللَّ ِه ْب ُن َع َّب ٍ‬
‫َفق ََال َم َتى َرأَيْ ُت ْم الْه َِال َل َف ُقل ُْت َرأَيْ َنا ُه لَيْلَ َة الْ ُج ُم َع ِة َفق ََال أَن َْت َرأَيْتَهُ َف ُقل ُْت نَ َع ْم َو َرآ ُه‬
‫الس ْب ِت ف ََال نَ َز ُال ن َُصو ُم َحتَّى نُكْ ِم َل‬ ‫اس َو َصا ُموا َو َصا َم ُم َعا ِويَ ُة َفق ََال لَ ِك َّنا َرأَيْ َنا ُه لَ ْيلَ َة َّ‬ ‫ال َّن ُ‬
 ‫‪7‬‬ ‫اختالف مطالع وعلت روزه یوم عرفه‬

‫ثَ َالثِ َني أَ ْو نَ َرا ُه َف ُقل ُْت أَ َو َال تَكْ َت ِفي ِب ُر ْؤ َي ِة ُم َعا ِو َي َة َو ِص َيا ِم ِه َفق ََال َال َهكَ َذا أَ َم َرنَا َر ُس ُ‬
‫ول‬
‫اللَّ ِه ص ََّّل اللَّ علَي ِه وسلَّم»‪1‬‬
‫هُ َ ْ َ َ َ‬ ‫َ‬
‫کریب می فرماید ‪ :‬که ام فضل بنت حارث او را به شام جهت انجام‬
‫کاری نزد حضرت معاویه‪ ‬فرستاد‪ .‬می گوید به شام آمدم کارش را‬
‫انجام دادم ‪ ،‬بر من صدای دیدن ماه رمضان بلند کرده شد‪ ،‬در حالی که‬
‫من در شام بودم‪ .‬من شب جمعه در شام ماه را دیدم‪ ،‬سپس آخر ماه به‬
‫مدینه آمدم ‪ ،‬ابن عباس‪( ‬احوال آنجا را ) از من پرسيد‪ .‬سپس درمورد‬
‫ماه پرسيد که چه وقت آن را دیده اید‪ ،‬گفتم شب جمعه آن را دیدیم ‪،‬‬
‫فرمود ‪ :‬خودت آن را دیدی ؟ گفتم ‪ :‬بله ‪ ،‬بقيه مردم نيز آ نرا دیدند وهمه‬
‫روزه گرفتند و معاویه‪ ‬نيز روزه گرفت ‪ .‬ابن عباس‪ ‬فرمود ‪ :‬ليکن‬
‫ما آن را شب شنبه دیدیم ‪ ،‬لذا روزه را ادامه می دهيم تا سی روز تکميل‬
‫کنيم‪ ،‬یا اینکه ماه را ببينيم ‪ .‬گفتم ‪ :‬آیا به دیدن و روزه گرفتن معاویه‪‬‬
‫اکتفا نمی کنی ؟ فرمود ‪ :‬خير ! رسول اهللﷺ ما را به همين دستور فرموده‬
‫است ‪.‬‬

‫در این مورد آراء محققین عرضه می شود که اختالف مطالع‬

‫را معتبر دانسته اند‪:‬‬
‫عالمه عالم بن العالء االنصاری االندرپتی الدهلوی (ت ‪ )۶۸6‬در بيان‬

‫نظریه حضرت عبداهلل بن عباس‪( ‬ت ‪)6۸‬می نویسد‪:‬‬

‫‪ . 1‬رواه مسلم ‪ ،‬باب بيان ان لكل بلد رؤيتهم‬

 ‫اختالف مطالع وعلت روزه یوم عرفه‬ ‫‪۸‬‬

‫(و عن ابن عباس رضی الله عنه انه یعترب فی حق کل بلدة رویة اهلها (الفتاوی‬
‫تاتار خانیه ج‪ ۲‬ص ‪ ۲۶۲‬کتاب الصوم فصل الثانی فیَم یتعلق برویة الهالل)‬
‫ترجمه‪ :‬از حضرت عبداهلل بن عباس‪ ‬منقول است که برای هر‬
‫کشور‪ ،‬رؤیت آن کشور معتبر می باشد ‪.‬‬

‫عالمه عالم بن العالء االنصاری االندرپتی الدهلوی رحمه اهلل(ت ‪)۶۸6‬‬

‫در بيان نظریه امام ابوالحسن بن احمد بن محمدبن احمد القدوری الحنفی‬
‫رحمه اهلل (ت ‪)4۲۸‬می نویسد‪:‬‬
‫(اذا کان بین البلدتین تفاوت ال یختلف املطالع لزم حکم اهل احدی البلدتین‬
‫بلدة اخری اذا کان تفاوت یختلف املطالع مل یلزم حکم احدی البلدتین بلدة اخری)‬
‫‪1‬‬

‫ترجمه‪ :‬زمانی که فاصله بين دو کشور چنان کم باشد طوری که در‬

‫مطالع فرقی احساس نشود‪ ،‬رویت یکی بر دیگر الزم می شود‪ ،‬ولی اگر‬
‫فاصله آن قدر زیاد بود که در مطالع اختالف بياید رؤیت یکی بر دیگری‬
‫الزم نمی شود ‪.‬‬

‫عالمه عالء الدین ابوبکر بنمسعود بن احمد کاسانی(ت‪ )۷۸۶‬می‬

‫فرماید‪( :‬هذا اذا کانت املسافة بني البلدین قریبه ال تختلف فیها املطالع فاما اذا‬
‫کانت بعیدة فال یلزم أحد البلدین حکم اآلخر ألن مطالع البالد عند املسافة الفاحشة‬
‫‪۲‬‬
‫تختلف فیعترب فی اهل کل بلد مطالع بلدهم دون بلد اآلخر)‬

‫ترجمه‪ :‬این(اعتبار نکردن اختالف مطالع )زمانی می باشد که فاصله‬

‫‪ . 1‬الفتاوی تاتار خانیه ج‪ ۵‬ص ‪۵۴۲‬‬

‫‪ . 2‬بدائع الصنائع ج ‪ ۵‬ص‪۳۳‬‬
 ‫‪9‬‬ ‫اختالف مطالع وعلت روزه یوم عرفه‬

‫بين دو کشور چنان کم باشد که فرقی در مطالع وجود نداشته باشد‪ ،‬ولی‬
‫اگر فاصله بين دو کشور زیاد باشد رؤیت یک کشور بر دیگری الزم نمی‬
‫شود‪ .‬به همين دليل اختالف مطالع بين کشور هایی که فاصله شان از هم‬
‫دور است‪ ،‬رخ می دهد‪ ،‬به همين دليل برای هر کشور مطلع خودش معتبر‬
‫است‪ ،‬نه مطلع کشوری دیگر‪.‬‬

‫امام فخر الدین عثمان بن علی الزیلعی الحنفی (ت‪ ) ۶4۷‬می فرماید ‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫(واألشبه ان یعترب النَّ کل قوم مخاطبون مبا عندهم)‬

‫ترجمه ‪:‬قول صحيح این است که اختالف مطالع معتبر است زیرا مردم‬
‫هر کشور و منطقه به آن چيزی که نزدشان هست خطاب می شوند‪.‬‬

‫خاتم المحدثين عالمه سيد محمد انور شاه کشميری (ت‪)1۷۷۲‬می‬

‫فرماید‪:‬‬
‫(اقول البد من تسلیم قول الزیلعی واال فیلزم وقوع العید یوم السابع والعرشین‬
‫او الثامن والعرشین او یوم الحادی والثالثین او الثانی والثالثین فان هالل بالد‬
‫قسطنطنیه رمبا یتقدم علی هاللنا بیومین فاذا صمنا علی هاللنا ثم بلغنا رؤیة هالل‬
‫‪۲‬‬
‫بالد قسطنطنیه یلزم تقدیم العید)‬

‫ترجمه‪ :‬من می گویم‪ :‬قول عالمه زیلعی‪ ‬را قبول کردن ضروری‬
‫است (که برای بالد بعيده اختالف مطالع معتبر است) واال شاید عيد در‬

‫‪ .1‬تبیین احلقائق شرح کنز الدقائق ج ‪۱‬ص ‪۳۵۱‬‬

‫‪ . 2‬العرف الشذی علی جامع الرتمذی ج‪۵‬ص‪۵۱۲‬‬
 ‫اختالف مطالع وعلت روزه یوم عرفه‬ ‫‪11‬‬

‫‪ ۲۶‬یا ‪ ۲۸‬یا ‪ ۷1‬یا ‪ ۷۲‬الزم آید؛ زیرا در منطقه قسطنطنيه گاهی ماه دو روز‬
‫زودتر دیده می شود‪ ،‬اگر ما طبق رویت هالل خود روزه بگيریم و بعد در‬
‫کشور قسنطنطنيه خبر رویت هالل ماه رسيد‪ ،‬بر ماست که مراسم عيد را‬
‫زودتر برگزار کنيم ‪.‬‬

‫حضرت عالمه مفتی محمد شفيع (ت ‪ )1۷۹6‬می نویسد‪:‬‬

‫امروز هواپيما ها مشرق و مغرب این جهان را یکی کرده اند‪ ،‬رسيدن‬
‫شهادت و گواهی یک جا به جای دیگر قضيه فرضيه نيست‪ ،‬بلکه عادت‬
‫و معمول روزانه شده است و در نتيجه اگر شهادت مشرق را برای مغرب‬
‫و مغرب را برای مشرق قبول کنيم در یکجا ماه ‪ ۲۸‬روز و در یک جا ‪۷1‬‬
‫روز می شود‪ .‬به همين دليل برای بالد بعيده که امکان اختالف روزهای‬
‫ماه است ناگزیر هستيم که اختالف مطالع در این کشور ها را قبول کنيم‬
‫‪1‬‬
‫که این مطابق مسلک حنفی است‪.‬‬

‫از حدیث صحيح مسلم و تحقيقات محققين ثابت شد که در بالد بعيده‬

‫وقتی امکان کم و بيشی در روز های ماه باشد‪ ،‬اعتبار اختالف مطالع در‬
‫این بالد ضروری است؛ زیرا در عربستان سعودی و بالد های بعيده از نظر‬
‫مطالع اختالف زیادی یافت می شود‪ .‬به همين دليل برای بالد بعيده معتبر‬
‫دانستن روز عرفه عربستان و روزه داشتن روزه ی عرفه همراه با عربستان‬

‫‪ . 1‬جواهر الفقه ج ‪ ۳‬ص ‪ ۶۳۵‬و ‪۶۳۳‬‬

 ‫‪11‬‬ ‫اختالف مطالع وعلت روزه یوم عرفه‬

‫سعودی صحيح نمی باشد‪ .‬لهذا در هر مملکت و کشوری که ‪ ۹‬ذی الحجه‬

‫در آن مملکت باشد آن روز روز عرفه است‪.‬‬

‫نظر و موقف بعضی از افراد(غیرمقلدان) ‪:‬‬

‫امروزه برخی از مردم می گویند که تمام مسلمانان دنيا باید همان‬
‫روزی را روزه بگيرند که حجاج در ميدان عرفات جمع می شوند خواه‬
‫در ممالک دیگر هر روزی که باشد؛ چون امروزه ما به وسيله رسانه ها و‬
‫وسایل ابالغی فورا با خبر می شویم که برای حجاج روز عرفه کی می‬
‫باشد؛ زیرا خبر قرار گرفتن حجاج در عرفات لحظه به لحظه به تمام دنيا‬
‫پخش می شود‪ ،‬لهذا روز عرفه عربستان سعودی به عنوان معيار پخش می‬
‫شود‪.‬‬

‫این گروه برای ادعای خود دو دليل ارائه می دهند‪:‬‬

‫دليل اول ‪ :‬فضایلی در احادیث وارد شده اند‪ ،‬مال روزهﻯ روز عرفه‬
‫هستند نه روزه ‪ ۹‬ذوالحجه‪ .‬در یکی از احادیث فضائل روزه ‪ ۹‬ذوالحجه‬
‫نيامده است و این مسئله واضح است که روز عرفه فقط آن روزی گفته‬
‫می شود که حجاج در عربستان سعودی در آن جمع می شوند‪.‬‬

‫پاسخ اول‪ :‬روزهﻯ ‪ ۹‬ذوالحجه را به خاطر ماحول مدینه منوره روزهﻯ‬

‫روز عرفه گفته شده است؛ زیرا در مدینه منوره روز عرفه ‪ ۹‬ذوالحجه‬
‫است‪ ،‬البته این اندازه بيان در احادیث هم یافت می شود‪ .‬مثال در یک‬
 ‫اختالف مطالع وعلت روزه یوم عرفه‬ ‫‪1۲‬‬

‫حدیث آمده است‪( :‬عن ابی هریره قال ‪:‬قال رسول الله صل الله علیه وسلم ما‬
‫‪1‬‬ ‫بین املرشق واملغرب قبلة)‬
‫ترجمه‪ :‬حضرت ابوهریره ‪‬روایت ميکندکه رسول اهللﷺ فرمودند‪:‬‬
‫قبله شما بين مشرق و مغرب می باشد‪.‬‬

‫حال اگر یکی از ساکنان پاکستان یا هندوستان بر اساس الفاظ ظاهری‬

‫این حدیث قبلهﻯ خود را تعيين کنند‪ ،‬حتما اشتباه می کنند؛ زیرا قبلهﻯ‬

‫آنها بين مشرق و مغرب نيست‪ ،‬بلکه بين شمال و جنوب است‪.‬‬

‫همان گونه که با دیدن الفاظ ظاهری حدیث و بدون توجه به اطراف‬

‫مدینه منوره این را دليل قرار داده و تمام اهل دنيا با هم یک سمت را به‬
‫عنوان قبله تعيين کنند‪ ،‬یقينا اشتباه می شود‪.‬‬

‫همين طور اگر روزهﻯ روز عرفه را بدون در نظر گرفتن افق ماحول‬
‫عربستان سعودی و فقط با محض دیدن الفاظ ظاهری و تمام کشور ها را‬
‫در روزه ی ‪ ۹‬ذی الحجه تابع عربستان قرار دادن‪ ،‬قطعا و یقينا اشتباه است‪.‬‬

‫پاسخ دوم ‪ :‬در مناسک حج‪ ،‬بعضی از اسامی به خاطر محض بودن‬
‫حج نام گذاری شده اند‪ .‬مثال ایام تشریق که به خاطر قربانی کردن در حج‬
‫نام گذاری شده است و برای حجاج این روزها به عنوان روز های خوردن‬
‫و نوشيدن و قربانی کردن معرفی کرده شده است و این مسئله واضح است‬

‫‪ . 1‬ترمذی ج ‪ ۱‬ص‪ ۱۳۲‬باب ما جاء فی ان ما بین املشرق واملغرب قبلة‬

 ‫‪13‬‬ ‫اختالف مطالع وعلت روزه یوم عرفه‬

‫که ایام تشریق حجاج با ایام تشریق دیگر ممالک فرق می کنند‪ .‬در تمام‬
‫دنيا این ایام در هر کشور بر اساس ماه قمری آن کشور از روز ‪ ۹‬ذوالحجه‬
‫تا ‪ 1۷‬ذوالحجه است و براساس ‪ ۹‬ذوالحجه عربستان سعودی نمی باشد‪.‬‬
‫همين طور یوم عرفه بر اساس مناسبت با حج‪ ،‬نيز یک نسبت است ولی به‬
‫خاطر روزه گرفتن ماه قمری هر کشور محاسبه می شود که در هر کشور‬
‫حکم روزه گرفتن در ‪ ۹‬ذوالحجه داده می شود‪.‬‬

‫پاسخ سوم‪ :‬این قول که در احادیث بيان فضيلت روزهﻯ عرفه آمده‬

‫است و بيان روزهﻯ ‪ ۹‬ذی الحجه بيان نشده است‪ ،‬صحيح نيست؛ زیرا‬
‫روزه گرفتن روز ‪ ۹‬ذوالحجه از حدیث ثابت است‪.‬‬

‫ول اللَّ ِه َص ََّّل اللَّهُ َعلَ ْي ِه‬‫بعضی از ازواج مطهرات‪ ‬می فرمایند‪( :‬كَانَ َر ُس ُ‬
‫َو َسل ََّم َي ُصو ُم تِ ْس َع ِذي الْ ِح َّج ِة َويَ ْو َم َعاشُ و َرا َء َوثَ َالثَ َة َأ َّي ٍام ِم ْن ك ُِّل شَ ْه ٍر َأ َّو َل اثْ َن ْ ِني ِمنْ‬
‫‪1‬‬
‫يس)‬‫الشَّ ْه ِر َوالْ َخ ِم َ‬
‫ترجمه‪ :‬رسول اهلل ﷺ نهم روز ذی الحجه و روز عاشوراء و هر ماه‬
‫سه روز و هر دوشنبه و پنج شنبه را روزه می گرفتند ‪.‬‬

‫در این حدیث‪ ،‬روزهﻯ نهم ذی الحجه نيز شامل می باشد که با اعالم‬

‫صریح ازواج مطهرات ثابت شد که به غير از روزهﻯ روز عرفه روزهﻯ ‪۹‬‬
‫ذی الحجه نيز از حدیث معلوم است‪ ،‬همانطور که برای روزه گرفتن تاریخ‬

‫‪ . 1‬سنن ابی داوود ج ‪ ۱‬ص ‪۳۳۱‬کتاب الصیام باب صیام العشر‬

 ‫اختالف مطالع وعلت روزه یوم عرفه‬ ‫‪14‬‬

‫قمری هر کشور معتبر است‪ ،‬به همين صورت روزهﻯ نهم ذی الحجه را‬
‫بر اساس محاسبه قمری هر کشور معتبر است ‪.‬‬

‫دليل ثانی ‪ :‬سبب روزهﻯ ایام دیگر رؤیت هالل است‪( .‬کَم قال النبی‬

‫صلی الله علیه وسلم ُصو ُموا لِ ُر ْؤيَ ِت ِه َوأَف ِْط ُروا لِ ُر ْؤيَ ِته) در حالی که برای روزهﻯ‬

‫عرفه‪ ،‬روز عرفه اساس قرار داده شده است‪ ،‬نه رؤیت هالل ماه‪.‬‬

‫جواب اول‪ :‬اگر روز عرفه مکه مکرمه را اساس و معيار قرار داده(که‬
‫در آنجا هم ‪ ۹‬ذی الحجه می باشد) و به ممالک دیگر هم دستور روزه در‬
‫آن روز داده شود‪،‬کشور هایی مثل ليبی‪ ،‬تونس‪ ،‬مراکش و غيره اینگونه‬
‫هستند که ماه در این کشور ها زودتر از مکه مکرمه رؤیت می شود‪ ،‬یعنی‬
‫زمانی که در این ممالک ‪ 11‬ذی الحجه است همان روز در مکه مکرمه‬
‫روز عرفه می باشد‪ .‬اگر مردم این ممالک در روز وقوف حجاج بيت اهلل‬
‫الحرام در روز عرفه روزه بگيرند‪ ،‬پس آنها در روز عيد روزه گرفته اند و‬
‫بر این مسئله اتفاق نظر هست که روزه گرفتن در روز عيد ممنوع است ‪.‬‬

‫چنانکه حضرت ابو سعيد خدری‪‬روایت می کنند ‪َ ( :‬ع ْن أَ ِِب َس ِعي ٍد‬
‫‪1‬‬ ‫ِض اللَّهُ َع ْنهُ ق ََال نَ َهى ال َّنب ُِّي َص ََّّل اللَّهُ َعلَ ْي ِه َو َسلَّ َم َع ْن َص ْو ِم يَ ْو ِم الْ ِفطْ ِر َوال َّن ْح ِر)‬
‫َر ِ َ‬
‫ترجمه‪:‬رسول اهللﷺ از روزهﻯ دو عيد فطر و قربان منع کردند ‪.‬‬

‫جواب دوم ‪ :‬اگر روز عرفه مکه مکرمه را معيار قرار بدهيم‪ ،‬پس حال‬

‫‪ . 1‬صحیح البخاری ج‪ ۱‬ص‪۵۴۲‬‬

‫‪15‬‬ ‫اختالف مطالع وعلت روزه یوم عرفه‬

‫مسلمانانی که در آن کشور هایی زندگی می کنند که وقت وقوف حجاج‬

‫در عرفه آنجا شب است چه می شود ؟‬

‫مثال عربستان سعودی ‪ 11‬ساعت از کاليفورنيا جلوتر است‪ .‬اگر‬

‫درعربستان سعودی شب باشد‪ ،‬آنجا روز است و اگر آنجا شب باشد در‬
‫عربستان سعودی روز است‪ .‬همين طور نيوزیلند ‪ ۹‬ساعت از عربستان‬
‫سعودی جلو می باشد‪ .‬اینجا هم بين دو کشور فرق بين شب و روز یافته‬
‫می شود(مثل کاليفورنيا)‬

‫حاال در کشور هایی که در وقت وقوف حجاج در عرفات شب است‬

‫آیا مردم آن کشور ها باید شب روزه بگيرند؟‬

‫اگر جواب( بلی ) است‪ ،‬پس قطعا و یقينا غلط و اشتباه است‪.‬‬

‫اگر جواب( نه ) است‪ ،‬پس ادعای روزه همراه حجاج در وقت وقوف‬
‫در عرفات اشتباه است‪.‬‬

‫جواب سوم ‪ :‬اگر بعضی از مردم بر روز عرفه عربستان اصرار می کنند‬
‫و به ماه نگاه نمی کنند‪ ،‬پس این مسئله واضح است که روز عرفه از‬
‫مناسک حج است و معيار برای مناسک حج ماه است در قرآن مجيد‬
‫‪1‬‬
‫است‪( :‬یسئلونک عن األهلّة قل هی مواقیت لل َّناس والحج)‬

‫ترجمه‪ :‬از شما دربارهﻯ ماه می پرسند‪ ،‬به آنها بگویيد که این برای‬

‫‪ .1‬بقره‪181/‬‬
 ‫اختالف مطالع وعلت روزه یوم عرفه‬ ‫‪16‬‬

‫تعيين اوقات و حج است‪.‬‬

‫زمانی که رؤیت ماه معيار روز عرفه است‪ ،‬پس برای روزه گرفتن روز‬
‫عرفه هم معيار رؤیت ماه است‪.‬‬

‫در نتيجه روزه گرفتن در هر کشور‪ ،‬بر حساب ماه قمری آن کشور‬

‫می باشد‪.‬‬

‫جواب چهارم ‪ :‬از قول مذکور ما که (در اختالف مطالع برای بالد‬

‫بعيده رؤیت خودشان معتبر است) ثابت شد که برای اهل هر کشور روزه‬
‫گرفتن بر اساس ذوالحجه کشور خودشان است‪ ،‬لهذا در هر کشور روزه‬
‫گرفتن روز عرفه در ‪ ۹‬ذی الحجه آن کشور معتبر وصحيح و قابل عمل‬
‫است‪.‬‬

‫اگر اختالف مطالع در بالد بعيده معتبر دانسته نشود‪ ،‬آیا فریق مخالف‬
‫این اجازه را می دهد که ‪:‬‬

‫‪-1‬که اوقات افطار و سحری در هر کشور همان باشد که در مکه و‬

‫مدینه است‪.‬‬

‫‪-۲‬اوقات نماز ها نيز همان باشد که در مکه و مدینه است‪.‬‬

‫قطعا اینطور عمل نمی کنند‪ .‬پس ثابت شد که خود این افراد نيز بر‬
‫اختالف مطالع اقرار دارند و رؤیت هر کشور را برای خودش معتبر می‬

‫دانند و ما هم همين را می گویيم که مثل بقيه امور روزهﻯ روز عرفه نيز‬
‫‪17‬‬ ‫اختالف مطالع وعلت روزه یوم عرفه‬

‫برای هر کشور بر اساس رؤیت خود آن کشور معتبر می باشد که در تمام‬

‫امور هماهنگی به وجود آید و از خرابی های مذکور جلوگيری می شود‬
‫که در تمام ممالک روز عرفه(مکه) را بنياد قرار می دهند‪.‬‬

‫(اللهم تقبل منا بجاه النبی الکریم صل الله علیه وسلم)‬