Εφαρμοσμένη Γενετική Αμαλία-Σοφία Αφένδρα Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ
Εφαρμοσμένη Γενετική
Διδάσκουσα: Επίκουρη Καθηγήτρια

Αμαλία-Σοφία Αφένδρα
Ποσοτική Γενετική
Τα επτά ζεύγη χαρακτήρων του μοσχομπίζελου που
μελέτησε ο Mendel στις πειραματικές τους διασταυρώσεις
ανήκουν στα ασυνεχή χαρακτηριστικά
台大農藝系遺傳學 Chapter 10 slide 2

601 20000
Ασυνεχή χαρακτηριστικά
Αποτελούνται από μερικούς ευδιάκριτους φαινότυπους
Ασυνεχής κατανομή του χρώματος του κελύφους

στο σαλιγκάρι Cepaea nemoralus ενός πληθυσμού της Αγγλίας
Ασυνεχή χαρακτηριστικά
Μερικοί ευκρινείς φαινότυποι

Περιγράφονται με ποιοτικούς όρους
Απλή σχέση γονότυπου & φαινότυπου
Συνεχή χαρακτηριστικά
Φάσμα φαινοτύπων
Περιγράφονται με ποσοτικούς όρους
Πολύπλοκη σχέση μεταξύ γονότυπου & φαινότυπου
Από έναν γονότυπο ⇒ εύρος φαινοτύπων
Από πολλούς γονότυπους ⇒ ο ίδιος φαινότυπος
Συνεχή χαρακτηριστικά
Αποτελούνται από ένα εύρος φαινοτύπων
Πολυγονιδιακά
+
Περιβαλλοντικοί παράγοντες
Κληρονομικότητα των πολυγονιδίων:

τα ποσοτικά χαρακτηριστικά ορίζονται
από έναν αριθμό γονιδίων, τα
αποτελέσματα των οποίων αθροίζονται,
ώστε να προσδιοριστεί ο φαινότυπος
Κατανομή βάρους γέννησης νεογνών (αρσενικών & θηλυκών)
που γεννήθηκαν από έφηβες στο Portland του Oregon το 1992
Η μελέτη της κληρονόμησης των

συνεχών χαρακτηριστικών αποτελεί
το πεδίο της Ποσοτικής Γενετικής
Προβλήματα
που καλείται να επιλύσει
η Ποσοτική Γενετική
Παρατηρείται μεγάλη γενετική ποικιλομορφία

μεταξύ διαφορετικών ατόμων.
Το μέγεθος και η δομή της καθορίζουν τη

γενετική σύσταση ενός πληθυσμού.
Η ποσοτική γενετική παίζει σημαντικό ρόλο
στην κατανόηση:
της εξέλιξης
της βιολογίας διατήρησης
των σύνθετων χαρακτηριστικών του
ανθρώπου
Είναι επίσης σημαντική:
στη γεωργία
(παραγωγικότητα καλλιεργειών)
στην κτηνοτροφία
(ρυθμός αύξησης του βάρους των ζώων,
παραγωγή και λιποπεριεκτικότητα του
γάλακτος)
Ψυχολογία:
Μελέτη της νοητικής ικανότητας
Μαθησιακής ικανότητας
Πρωσοπικότητας
Μελέτη χαρακτηριστικών του ανθρώπου:

Αρτηριακή πίεση
Παραγωγή αντισωμάτων
Πρότυπα δακτυλικών αποτυπωμάτων
Βάρος κατά τη γέννηση
Oταν εμφανίζεται μία μεταβολή στο

φαινότυπο, σε ποιο βαθμό απορρέει από
διαφορές στο γονότυπο, και σε ποιο βαθμό
αντανακλά την επίδραση του διαφορετικού
περιβάλλοντος;
Πόσα γονίδια εμπλέκονται στην εμφάνιση

ενός φαινότυπου;
Είναι η συμμετοχή των προσδιοριζόμενων

γονιδίων ισοδύναμη;
Είναι το αποτέλεσμα αθροιστικό; Σε ποιο
βαθμό αλληλεπιδρούν τα αλληλόμορφα των
διαφορετικών γενετικών τόπων μεταξύ τους;
Όταν γίνεται μια επιλογή για ένα

χαρακτηριστικό, πόσο γρήγορα μεταβάλλεται
αυτό; Μεταβάλλονται συγχρόνως και άλλα;
Ποια είναι η καλύτερη μέθοδος για την

επιλογή και διασταύρωση ατόμων, έτσι ώστε να
προκύψουν οι επιθυμητοί φαινότυποι στους
απογόνους;
Ελάχιστος αριθμός γονιδίων που ελέγχουν

ορισμένα ποσοτικά χαρακτηριστικά
Ποσοτικό χαρακτηριστικό Αριθμός Γονιδίων
Χρώμα δέρματος ανθρώπων 4–6

Βάρος καρπού ντομάτας 7 – 11
Συνεχές χαρακτηριστικό
⇒ πολυάριθμοι φαινότυποι, επειδή:
Το χαρακτηριστικό μπορεί να οφείλεται στη δράση

πολλών γονιδίων, με αποτέλεσμα την παραγωγή
πολλών φαινοτύπων
Περιβαλλοντικοί παράγοντες μπορεί να γίνουν αιτία,

ώστε ο κάθε γονότυπος να παράγει πολλούς
φαινότυπους
Η κατανόηση του πώς προσδιορίζεται η μεταβολή

μεταξύ των ατόμων σε ένα συγκεκριμένο
χαρακτηριστικό στη διάρκεια της εξέλιξης αποτελεί το
κύριο υποκείμενο θέμα (κυρίαρχο ζήτημα) της
ποσοτικής γενετικής.
Μεταβολή του φαινότυπου
Στα ασυνεχή χαρακτηριστικά:

διαφορές στα γονίδια
Στα συνεχή χαρακτηριστικά:

σχέση γονότυπου και φαινότυπου πολύπλοκη
είναι τα πιο συνηθισμένα χαρακτηριστικά
εμπλέκονται πολλά γονίδια
ο αριθμός τους προσδιορίζεται δύσκολα
Ιστορική αναδρομή
Τέλος 19ου αιώνα:
Sir Francis Galton Karl Pearson
μελέτη συνεχών χαρακτηριστικών

(ύψος, βάρος, πνευματικά χαρακτηριστικά)
Στατιστική συσχέτιση κληρονόμηση
με ποιον τρόπο;
Πολυγονιδιακή κληρονομικότητα
Η πολυγονιδιακή υπόθεση για την ποσοτική

κληρονομικότητα
Πολυγονιδιακή υπόθεση
ή
Υπόθεση πολλαπλών γονιδίων για την
ποσοτική κληρονομικότητα
1903: Wilhelm Johansen
Κληρονόμηση του βάρους

στο σπόρο του φασολιού
Η συνεχής παραλλαγή είναι

εν μέρει γενετική
& εν μέρει περιβαλλοντική
Hermann Nilsson-Ehle
Μελέτη σιταριού
Τα συνεχή χαρακτηριστικά
προσδιορίζονται από
πολλαπλά γονίδια
Καθένα διαχωρίζεται σύμφωνα με

tους κανόνες του Mendel
Sir Ronald Fisher
Απέδειξε τη υπόθεση του Nilsson-Ehle
Χρήση μαθηματικών και

στατιστικών αναλύσεων
Από τη Βασική Γενετική:
Παραλλαγές των σχέσεων επικράτησης-

υποτέλειας
Υπάρχουν αλληλόμορφα που δεν παρουσιάζουν πλήρη
επικράτηση έναντι κάποιων άλλων αλληλομόρφων του ίδιου
γονίδιου.
Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται ατελής ή μερική επικράτηση.
Τα ετεροζυγωτικά άτομα σε αυτές τις περιπτώσεις εμφανίζουν

ενδιάμεσο φαινότυπο
ομοζυγωτικός γονέας ομοζυγωτικός γονέας
Ετεροζυγωτικοί απόγονοι (F1)
Απόγονοι F2 σε αναλογία
1: 2 :1
Κόκκινο : ροζ : κόκκινο
Hermann Nilsson-Ehle
Μελέτη του χρώματος της ψίχας

του σιταριού
Διασταύρωση καθαρών καλλιεργειών:
Σιτάρι με κόκκινο χρώμα ψίχας Χ σιτάρι με λευκό χρώμα

ψίχας
F1: όλα το ίδιο ενδιάμεσο χρώμα μεταξύ κόκκινου & λευκού

(πιθανή ατελής επικράτηση;)
F2: τέσσερις διαφορετικές αποχρώσεις του κόκκινου, από το πιο

σκούρο (αρχικό), μέχρι πολύ ανοιχτό, καθώς και λευκό χρώμα,
στην εξής αναλογία:
1 : 4 : 6 : 4 : 1 (15 αποχρώσεις του κόκκινου : 1 λευκό
1/16 της F2 γονεϊκό κόκκινο

1/16 της F2 γονεϊκό λευκό
Μεταβαλλόμενες διϋβριδικές - φαινοτυπικές αναλογίες
λόγω γονιδιακής αλληλεπίδρασης
Αναλογία Α_ Β_ Α_ bb Aa B_ aa bb Τύπος επίδρασης Παράδειγμα
9:3:3:1 9 3 3 1 κανένας Σχήμα σπόρων,

χρώμα
9:3:4 9 3 4 Υποτελής επίσταση Χρώμα τριχώματος
στα τρωκτικά
12:3:1 12 3 1 Επικρατής επίσταση Χρώμα καρπών
κολοκυθιών
9:7 9 7 Διπλή υποτελής Χρώμα ανθέων στα
επίσταση μοσχομπίζελα
9:6:1 9 6 1 Διπλή γονιδιακή Σχήμα καρπού
αλληλεπίδραση κολοκυθιών
15:1 15 1 Διπλή επικρατής
επίσταση
13:3 13 3 - Επικρατής &
υποτελής επίσταση
Υπόθεση:
Οι φανότυποι που προκύπτουν στις θυγατρικές γενεές οφείλονται
σε δύο ζεύγη αλληλομόρφων, τα οποία:
Διαχωρίζονται ανεξάρτητα
Ελέγχουν την παραγωγή της κόκκινης χρωστικής ως εξής:
R (red = κόκκινο)
C (crimson = βυσσινί)
Τα R & C συνεισφέρουν ισοδύναμα στη διαμόρφωση του
φαινότυπου, ενώ τα r & c όχι.
Επομένως:
P RRCC X rrcc
(σκούρο κόκκινο) (λευκό)
F1 RrCc
(ενδιάμεσο κόκκινο)
Αριθ ός συνεισφερόντων
Γονότυπος αλληλο όρφων στη Φαινότυπος Κλάσ α
δη ιουργία κόκκινου της
χρώ ατος γενεάς F2
RR CC 4 σκούρα κόκκινη 1/16
RR Cc ή RrCC 3 εσαία κόκκινη 4/16
RR cc ή rr CC ή Rr Cc
2 ενδιά εση κόκκινη 6/16
rrCc ή Rr cc
1 ανοιχτή κόκκινη 4/16
rr cc
0 λευκή 1/16
R, C: συνεισφέροντα αλληλόμορφα
(συνεισφέρουν ισότιμα στο φαινότυπο)
r, c: μη συνεισφέροντα αλληλόμορφα
Υπολογισμός αριθμού συνεισφερόντων ζευγών

αλληλομόρφων που ελέγχουν ένα ποσοτικό
χαρακτηριστικό
Οι φαινοτυπικές
Αριθ ός Αριθ ός Κλάσ α του Αριθ ός Αριθ ός αναλογίες της F2 είναι
ζευγών διαχωριζό ενων πληθυσ ού που γονοτύπων φαινοτύπων οι συντελεστές του
αλληλο όρφ αλληλο όρφων εκφράζει ακραία το στην F2 στην F2 διωνυ ικού
ων χαρακτηριστικό αναπτύγ ατος
1 2 (1/2)2 = 1/4 (3)1 = 3 3 (a + b)2
2 4 (1/2)4 = 1/16 (3)2 = 9 5 (a + b)4
3 6 (1/2)6 = 1/64 (3)3 = 27 7 (a + b)6
4 8 (1/2)8 = 1/256 (3)4 = 81 9 (a + b)8
N 2n (1/2)2n = (1/4) n (3)n 2n +1 (a + b)2n

Στατιστικά εργαλεία
Ποικιλομορφία στα άτομα ενός πληθυσμού
Πόση από αυτή προσδιορίζεται γενετικά;
Πόση από αυτή επάγεται περιβαλλοντικά;

VP = VG + VE
VP : μεταβολή του φαινότυπου (Phenotype)

(φαινοτυπική διακύμανση)
VG : γενετική (Genetic) μεταβολή
(γενετική διακύμανση)
VE : περιβαλλοντική (Environmental) μεταβολή
(περιβαλλοντική διακύμανση)
H εξίσωση εφαρμόζεται για να μάθουμε:

Πώς να μετράμε τη μεταβολή στο φαινότυπο
Πώς να κατανείμουμε τη μεταβολή σε γενετικά
και περιβαλλοντικά μέρη
nature versus nurture
Ανάλογα με την εκάστοτε σκοπιμότητα

υιοθετείται η μία ή η άλλη άποψη.
Η κατανόηση της ποσοτικής γενετικής μας
επιτρέπει να καταλάβουμε το βαθμό στον οποίο
η γενετική και το περιβάλλον συμβάλλουν για
το σχηματισμό του φαινότυπου.
Στατιστική μεθοδολογία
Δείγματα και πληθυσμοί

Kατανομές
Μέσος όρος
Διακύμανση & τυπική απόκλιση
Συσχέτιση
Συμμεταβολή
Ανάλυση της διακύμανσης
Δείγματα και πληθυσμοί
Πληθυσμός (population): μία μεγάλη ομάδα

ατόμων με χαρακτηριστικά προς μελέτη
Δείγμα (sample): ένα υποσύνολο του

πληθυσμού που χρησιμοποιείται για τη
συλλογή στοιχείων σχετικά με τον πληθυσμό
Χαρακτηριστικά του δείγματος:

λογικό μέγεθος
τυχαίο υποσύνολο της μεγαλύτερης ομάδας
Κατανομές
Ασυνεχή χαρακτηριστικά:
Οι απόγονοι κατατάσσονται σε μία από τις
κατηγορίες των διακριτών φαινοτύπων
Συνεχή χαρακτηριστικά:
Οι φαινότυποι δεν είναι διακριτοί, είναι συχνά
πολύπλοκοι και δύσκολοι στην περιγραφή τους.
Ενας τρόπος κατάταξής τους είναι οι κατανομές
συχνοτήτων (distribution frequencies)
Κατανομές
Κατανομή συχνοτήτων (frequency distribution)
Λαμβάνεται όλο το εύρος των φαινοτύπων ενός
χαρακτηριστικού από ένα πληθυσμό και
χωρίζεται σε κατηγορίες.
Οι φαινότυποι που εμφανίζονται στα άτομα του
πληθυσμού τοποθετούνται ο καθένας στην
κατηγορία που ανήκει.
Πραγματοποιείται καταμέτρηση των ατόμων
κάθε κατηγορίας.
Κατασκευάζεται το ιστόγραμμα συχνοτήτων και
από αυτό η κατανομή συχνοτήτων.
1903: Wilhelm Johansen
Κληρονόμηση του βάρους

στο σπόρο του φασολιού
Η συνεχής παραλλαγή είναι

εν μέρει γενετική
& εν μέρει περιβαλλοντική
Ιστόγραμμα συχνοτήτων του βάρους φασολιών του είδους Phaseolus vulgaris (κοινή
φασολιά) με βάση τα δεδομένα του Πίνακα 5.2.
Μια κανονική καμπύλη έχει προσαρμοστεί στα δεδομένα και έχει τοποθετηθεί πάνω
από το ιστόγραμμα συχνοτήτων.
Τρεις διαφορετικοί τύποι κατανομών συνεχών
χαρακτηριστικών
Μέσος όρος
Μέσος όρος (mean): το κέντρο της κατανομής
των φαινοτύπων σε ένα δείγμα του πληθυσμού
x = (x1 + x 2 + x 3 + … x n) / n
x = Σxi / n X
n = σύνολο μετρήσεων
xi: iοστή (ή ατο ική) τι ή του x
Μέσος όρος
x = Σfimi / n
Πολλαπλασιασμός του μέσου σημείου κάθε

κατηγορίας (mi) με τον αριθμό των ατόμων
αυτής της κατηγορίας, ή fi.
(για περιπτώσεις που τα δεδο ένα λα βάνονται

κατευθείαν από ία κατανο ή συχνοτήτων και
πολλά άτο α ανήκουν στην ίδια φαινοτυπική
κατηγορία)
Βάρος 5.494 φασολιών της γενεάς F2

(Σπόροι από Phaseolus vulgaris)
x = Σfimi / n
Μέσος όρος
Ο μέσος όρος χρησιμοποιείται συχνά στην
ποσοτική γενετική για το χαρακτηρισμό των
φαινοτύπων μιας ομάδας ατόμων.
Πάράδειγμα:
Κληρονόμηση του μήκους των ανθέων σε
στελέχη φυτών του καπνού
(πείραμα Edward M. East)
Μέσος όρος
φυτά καπνού με κοντά άνθη (x = 40.4 mm)
Χ
φυτά καπνού με μακριά άνθη (x = 93.1 mm)
⇓
F1: 173 φυτά (x = 63.5 mm)
Από το έσο όρο προκύπτει ένας ά εσος

χαρακτηρισ ός των φαινοτύπων των γονέων
και των απογόνων τους.
Διακύμανση
Η απόκλιση του τετράγωνου της κάθε τιμής από
το μέσο όρο.
#ιακύ ανση = s2 = Σ(xi – x)2 / (n – 1)
Πόσο διασκορπίζονται οι ατομικές μετρήσεις

γύρω από το μέσο όρο
Γραφική παράσταση τριών κατανομών με την ίδια μέση

τιμή αλλά διαφορετικές τιμές διακύμανσης
Τυπική απόκλιση
Η τυπική απόκλιση είναι η τετραγωνική ρίζα της
διακύμανσης.
τυπική απόκλιση = s = √s2
Προτιμάται, διότι βρίσκεται στις ίδιες μονάδες

με αυτές των αρχικών μετρήσεων.
Υπολογισμός του μέσου όρου,

της διακύμανσης και της τυπικής
απόκλισης δειγμάτων για το
μήκος του σώματος από 10
στικτές σαλαμάνδρες (Penobscot
County, Maine)
Μέσος όρος = 57,1
Διακύμανση = 112,9 / 9 = 12,54
Τυπική απόκλιση = 3,54

Καμπύλη κανονικής κατανομής με τις αναλογίες των τιμών που
χρησιμοποιήθηκαν μέσα στα πλαίσια συγκεκριμένων
πολλαπλάσιων της τυπικής απόκλισης
Παράδειγμα: Κληρονόμηση του μήκους των

ανθέων σε στελέχη φυτών του καπνού
(πείραμα Edward M. East)
φυτά με κοντά άνθη (x = 40.4 mm)

Χ
φυτά με μακριά άνθη (x = 93.1 mm)
⇓
F1: 173 φυτά (x = 63.5 mm, ενδιά εση τι ή των
δύο γονέων)
F1 Χ F1 (63.5) ⇒ F2 (68.8 mm)
Διακύμανση F1: 8.6 mm2
Διακύμανση F2: 42.4 mm2

Συμπέρασμα από τον υπολογισμό της
διακύμανσης:
Περισσότεροι γονότυποι στην F2
Συσχέτιση
Δύο ή περισσότερα χαρακτηριστικά συνδέονται

μεταξύ τους.
Η μεταβολή του ενός επηρεάζει τη μεταβολή
του άλλου και αντίστροφα.
Συνδιακύμανση:
1
( 1 2) = ∑( 1 − 1 )( 2 − 2)
− 1 =1
covxy = [Σxiyi – 1/n (ΣxiΣyi )] / (n – 1)

Συντελεστής συσχέτισης
Ο συντελεστής συσχέτισης εκφράζει την ισχύ

της σχέσης μεταξύ δύο μεταβλητών.
( 1 2)
=
σ σ
1 2
r = 0.91
Ο συντελεστής συσχέτισης κυμαίνεται μεταξύ
-1 και + 1.
(+): η αύξηση της μιας μεταβλητής συνήθως

συνδέεται με αντίστοιχη αύξηση της άλλης.
(+): η αύξηση της μιας μεταβλητής συνήθως

συνδέεται με αντίστοιχη μείωση της άλλης.
Η συσχέτιση δεν αποτελεί ένδειξη ότι

υπάρχει σχέση αιτίου – αιτιατού
Η συσχέτιση δείχνει απλώς την τάση

μεταξύ δύο μεταβλητών
δεν υπάρχει Θετική (ασθενής) θετική
συσχέτιση συσχέτιση συσχέτιση
Διαγράμματα
διασποράς
θετική
συσχέτιση
Θετική
(ισχυρή)
συσχέτιση
αρνητική συσχέτιση
Παλινδρόμηση (regression)
(Συμμεταβολή)
Πόση από τη μεταβολή ενός χαρακτηριστικού

συνδέεται με τη μεταβολή ενός άλλου
χαρακτηριστικού
Ευθεία παλινδρόμησης
y = a + bx
b: κλίση ευθείας
a: τετεγμένη επί του y
Παλινδρόμηση
Ευθεία παλινδρόμησης
y = a + bx
κλίση = b = covxy / sx2
Η κλίση της ευθείας υποδηλώνει πρακτικά πόση

από τη μεταβολή της τιμής x είναι συνδεδεμένη
με τη μεταβολή της τιμής y
Παλινδρόμηση του ύψους γιών και πατέρων

Συσχέτιση του ύψους
αρσενικών ατόμων
με το ύψος των πατέρων τους
Κάθε σημείο αντιπροσωπεύει
ένα ζεύγος δεδομένων
για το ύψος ενός πατέρα
και το ύψος του γιου του.
Η εξίσωση συσχέτισης είναι
y = 36,05 + 0,49x.
Ευθείες παλινδρόμησης με διαφορετικές κλίσεις.
Η κλίση εκφράζει τη μεταβολή της μεταβλητής y που προκαλείται, όταν
μεταβάλλεται η μεταβλητή x κατά μία μονάδα.
Ανάλυση της διακύμανσης

(Analysis of variance, ANOVA)
Κληρονομικότητα του μήκους της ρόκας

στο καλαμπόκι (Zea mays)
1913: Rollins Emerson & Edward East
Μελέτη του μήκους της ρόκας στο καλαμπόκι

Χρησιμοποιήθηκαν δύο ποικιλίες:
μαύρο μεξικάνικο γλυκό καλαμπόκι
(Black Mexican sweet corn)
κοντές ρόκες, μέσος όρος μήκους 6,63cm
καλαμπόκι τύπου Tom Thumb popcorn
(μακριές ρόκες, μέσος όρος μήκους 16,80cm)
Black Mexican
6,63cm)
Tom Thumb
16,80cm
12,12cm
12,89cm
Black Mexican
6,63cm
Tom Thumb Τυπική απόκλιση s
16,80cm
Από το γονέα με την κοντή ρόκα: 0,816
Από το γονέα με τη μακριά ρόκα:
1,887
12,12cm
Στην F1: 1,519
12,89cm
Στην F2: 2,252

Θα μπορούσε αυτό το φαινόμενο να
υπάγεται σε ατελή επικράτηση;
Αν ήταν μόνον ένα ζεύγος αλληλομόρφων

υπεύθυνο για το μήκος της ρόκας, τότε θα
είχαμε στην πρώτη γενεά απογόνων τρεις
διακριτούς φαινότυπους.
Στο παράδειγμα που περιγράψαμε αυτό δεν

ισχύει.
Κληρονομησιμότητα
(heritability)
• Το ποσοστό της φαινοτυπικής διαφοροποίησης

ενός πληθυσμού που είναι δυνατόν να αποδοθεί
σε γενετικούς παράγοντες.
• Χρησιμοποιείται για την εξέταση της σχετικής

συμβολής γονιδίων και περιβάλλοντος στην εμφάνιση
ενός συγκεκριμένου χαρακτηριστικού.
• Κληρονομησιμότητα ευρείας έννοιας.
• Κληρονομησιμότητα στενής έννοιας.

Συστατικά μέρη της φαινοτυπικής
διακύμανσης
Φαινοτυπική διακύμανση (Vp):

το μέτρο της ποικιλομορφίας ενός χαρακτηριστικού
Είναι το άθροισμα της γενετικής (Vg) και της

περιβαλλοντικής (Ve) διακύμανσης
VP = VG + VE
Υποθετικό παράδειγμα επίδρασης γονιδίων και

περιβάλλοντος στο ύψος φυτών
VP = VG + VE
D: Γενετική και περιβαλλοντική,

αλλά τα αποτελέσματα των δύο
γονοτύπων εξαρτώνται από το
περιβάλλον
C: Γενετική και περιβαλλοντική
Β: Μόνο περιβαλλοντική
Α: Μόνο γενετική, δύο γονότυποι

VP = VG + VE
Μόνο γενετική, δύο γονότυποι Μόνο περιβαλλοντική

VP = VG + VE Γενετική & περιβαλλοντική,
αλλά τα αποτελέσματα των δύο
γονοτύπων εξαρτώνται από το
Γενετική & περιβαλλοντική περιβάλλον
VP = VG + VE
Υπολογισμός συνδιαφοράς γενετικής-περιβαλλοντικής

Οι VG & VE μπορεί να συνδιακυμαίνονται.
Άρα πρέπει να ληφθεί υπ΄όψιν η συνδιακύμανση COVG×E
VP = VG + VE + COVG×E
Συσχέτιση

1
( 1 2) = ∑( 1 − 1 )( 2 − 2)
− 1 =1

VP = VG + VE
Διαφορά αλληλεπίδρασης των γονοτύπων συναρτήσει

του περιβάλλοντος
Γενετική-περιβαλλοντική αλληλεπίδραση VG×E

Συμβαίνει, όταν οι σχετικές επιδράσεις των γονοτύπων
διαφέρουν από περιβάλλον σε περιβάλλον
VP = VG + VE + COVG×E + VG×E
Συστατικά μέρη
της γενετικής διακύμανσης
VP = VG + VE
Η γενετική διακύμανση (VG) μπορεί να

υποδιαιρεθεί περαιτέρω σε συστατικά μέρη
που προκύπτουν από διαφορετικούς τύπους
αλληλεπίδρασης μεταξύ των γονιδίων
VP = VG + VE
Η γενετική διακύμανση (VG) είναι το άθροισμα:
της προσθετικής γενετικής διακύμανσης (VA)

της διακύμανσης επικράτησης (VD)
της διακύμανσης της αλληλεπίδρασης (VI)
VG = VA + VD + VI
Προσθετική γενετική διακύμανση (VA)
Οφείλεται σε γονίδια που έχουν προσθετική επίδραση στο

φαινότυπο
Αριθ ός συνεισφερόντων αλληλο όρφων στη Κλάσ α της
Γονότυπος δη ιουργία κόκκινου χρώ ατος Φαινότυπος γενεάς F2
RR CC 4 σκούρα κόκκινη 1/16

RR Cc ή RrCC 3 εσαία κόκκινη 4/16
RR cc ή rr CC ή Rr Cc 2 ενδιά εση κόκκινη 6/16
rrCc ή Rr cc 1 ανοιχτή κόκκινη 4/16
rr cc 0 λευκή 1/16
R, C: συνεισφέροντα αλληλόμορφα
r, c: μη συνεισφέροντα αλληλόμορφα
Διακύμανση επικράτειας (VD)
Μερικά γονίδια μπορεί να εμφανίσουν επικράτεια

(Ένα αλλλόμορφο επικρατεί ενός άλλου)
Π.χ.:
G, πλήρως επικρατές
g, πλήρως υπολειπόμενο
GG & Gg ίδιος φαινότυπος
(άρα όχι προσθετική σχέση)
Διακύμανση της αλληλεπίδρασης (VI)
Οφείλεται σε φαινόμενα επίστασης

VP = VG + VE
Η γενετική διακύμανση (VG) είναι το άθροισμα:
της προσθετικής γενετικής διακύμανσης (VA)

της διακύμανσης επικράτειας (VD)
της διακύμανσης της αλληλεπίδρασης (VI)
VG = VA + VD + VI
της περιβαλλοντικής διακύμανσης
VP = VG + VE
Η περιβαλλοντική διακύμανση (VE) είναι το άθροισμα:
των γενικών περιβαλλοντικών επιδράσεων (VEg)

των ιδιαίτερων περιβαλλοντικών επιδράσεων (VEs)
των μητρικών επιδράσεων (VEm)
VE = VEg + VEs + VEm

Γενικές περιβαλλοντικές επιδράσεις (VEg)
Έχουν ως αποτέλεσμα σταθερή (μη αντιστρεπτή)

μεταβολή στο φαινότυπο
Π.χ. μικρή σωματική διάπλαση λόγω μη κατάλληλης

διατροφής
Ιδιαίτερες περιβαλλοντικές επιδράσεις (VEs)
Π.χ. έκθεση στον ήλιο

Μπορεί να είναι αντιστρεπτή
Μητρικές επιδράσεις (VEm)
Π.χ.: περιβάλλον εμβρύου: μήτρα
της φαινοτυπικής διακύμανσης
VP = VG + VE
VP = VG + VE + COVG×E + VG×E
VG = VA + VD + VI VE = VEg + VEs + VEm
VP = VA + VD + VI + VEg + VEs + VEm + COVG×E + VG×E

της φαινοτυπικής διακύμανσης
VP = VA + VD + VI + VEg + VEs + VEm + COVG×E + VG×E
Ο αναλυτικός αυτός διαχωρισμός είναι χρήσιμος, ώστε να
καταλάβουμε πόσοι διαφορετικοί παράγοντες συνεισφέρουν
στην ποικιλότητα του φαινότυπου.
Εντούτοις:
Είναι πολύ δύσκολο να σχεδιαστούν πειράματα που να
αναλύουν όλα τα συστατικά μέρη
Θα πρέπει να γίνονται ορισμένες παραδοχές για μερικά από
αυτά.
Πόση από τη φαινοτυπική διακύμανση μπορεί να αποδοθεί σε

γενετική διακύμανση;
Κληρονομησιμότητα ευρείας έννοιας: η αναλογία της

φαινοτυπικής διακύμανσης που αποδίδεται σε γενετική
διακύμανση
hΒ2 = VG/VP
hΒ2 = 0 - 1
hΒ2 = 0 η ποικιλότητα στο φαινότυπο δε απορρέει από

γενετικές διαφορές μεταξύ των ατόμων
hΒ2 = 0,5 το 50 % της φαινοτυπικής ποικιλότητας

προκύπτει από γενετικές διαφορές μεταξύ των
ατόμων
hΒ2 = 1 όλη η φαινοτυπική διακύμανση έχει γενετική

βάση
Συχνά ενδιαφερόμαστε περισσότερο για την αναλογία της
φαινοτυπικής διακύμανσης που προκύπτει μόνον από
πρόσθετες γενετικές επιδράσεις.
Η πρόσθετη γενετική διακύμανση επιτρέπει να γίνουν

ακριβείς προβλέψεις
Κληρονομησιμότητα στενής έννοιας:

είναι η αναλογία της φαινοτυπικής διακύμανσης
που αποδίδεται στην προσθετική γενετική διακύμανση
hΝ2 = VA/VP
Περιορισμοί της κληρονομησιμότητας
• Η κληρονομησιμότητα ευρείας έννοιας δεν υποδεικνύει

μέχρι ποιο βαθμό ένα χαρακτηριστικό είναι γενετικό
• Η κληρονομησιμότητα δεν καταδεικνύει ποια αναλογία
του φαινοτύπου ενός ατόμου είναι γενετική
• Η κληρονομησιμότητα διαφορετικών πληθυσμών για
ένα χαρακτηριστικό δεν είναι σταθερή
• Υψηλή κληρονομησιμότητα σε δύο πληθυσμούς δεν
υποδηλώνει γενετικές ομοιότητες ή διαφορές
• Τα χαρακτηριστικά που μοιράζονται άτομα της ίδιας
οικογένειας δεν έχουν απαραίτητα υψηλή
κληρονομησιμότητα
Υπολογισμός της κληρονομησιμότητας
• Σύγκριση των γονέων και των απογόνων
• Σύγκριση αμφιθαλών & ετεροθαλών αδελφών
• Σύγκριση μονοζυγωτικών & ετεροζυγωτικών διδύμων
• Πειράματα απόκρισης στην επιλογή
Κληρονομησιμότητα εξάρτησης γονέων-απογόνων
Ποσοτικοποίηση του βαθμού με τον οποίο τα γονίδια

επηρεάζουν ένα χαρακτηριστικό
Μέτρηση των φαινοτύπων γονέων & απογόνων σε έναν

αριθμό οικογενειών
Στατιστική ανάλυση της σχέσης μεταξύ των φαινοτύπων

(συσχέτιση, συμμεταβολή)
Κληρονομησιμότητα από εξάρτηση
γονέων-απογόνων
Τρεις υποθετικές ευθείες παλινδρό ησης του έσου ήκους φτερών στη
Drosophila εταξύ των γονέων και των απογόνων τους.
Σε κάθε περίπτωση η κλίση της ευθείας παλινδρό ησης β ισούται ε την
κληρονο ησι ότητα στενής έννοιας hN2.
Συμμεταβολή
Ευθεία συμμεταβολής
y = a + bx
κλίση = b = covxy / sx2
Η κλίση της ευθείας υποδηλώνει πρακτικά πόση

από τη μεταβολή της τιμής x είναι συνδεδεμένη
με τη μεταβολή της τιμής y
Συσχέτιση

1
( 1 2) = ∑( 1 − 1 )( 2 − 2)
− 1 =1
Διακύμανση
Η απόκλιση του τετράγωνου της κάθε τιμής από
το μέσο όρο.
#ιακύ ανση = s2 = Σ(xi – x)2 / (n – 1)
Πόσο διασκορπίζονται οι ατομικές μετρήσεις

γύρω από το μέσο όρο
Όταν ο μέσος όρος του φαινότυπου των απογόνων
συμμεταβάλεται σε σχέση με το μέσο όρο του φαινότυπου
των γονέων, τότε
hΝ2 = b
Όταν ο μέσος όρος του φαινότυπου των απογόνων εξαρτάται

από το μέσο όρο του φαινότυπου του ενός γονέα μόνο, τότε
hΝ2 = 2b
Απόκριση στην επιλογή
Η ποσοτική γενετική έχει συμβάλει σημαντικά σε δύο πεδία
μελέτης:
Ελεγχόμενη παραγωγή φυτών & ζώων

Βελτίωση απόδοσης, σκληραγωγίας, μεγέθους, κλπ.
Εξελικτική Βιολογία
Γενετική μεταβολή που συμβαίνει στο χρόνο μέσα σε μία
ομάδα πληθυσμών
Πρόβλεψη του ρυθμού & του μεγέθους της γενετικής μεταβολής
Απόκριση στην επιλογή

Φυσική επιλογή
Άτομα με συγκεκριμένους φαινότυπους παρέχουν
περισσότερους απογόνους από ότι άλλα
Τεχνητή επιλογή
Με ανθρώπινη επέμβαση επιλέγονται τα άτομα που θα
παρέχουν απογόνους
Αν τα επιλεγμένα χαρακτηριστικά έχουν γενετική βάση, τότε η

γενετική δομή του πληθυσμού θα μεταβληθεί με την πάροδο
του χρόνου και θα εξελιχθεί.
Ποικιλότητα μεταξύ σκύλων
Ο μεγάλος αριθμός από ράτσες σκύλων έχει προκύψει
από τεχνητή επιλογή & επιλεκτική αναπαραγωγή
Ο βαθμός της μεταβολής ενός χαρακτηριστικού από τη

μία γενιά στην επόμενη ονομάζεται απόκριση στην
επιλογή.
Το μέγεθός της εξαρτάται από:
την ένταση της επιλογής, η οποία

ονομάζεται διαφορικό επιλογής
την κληρονομησιμότητα στενής έννοιας

Υπολογισμός της απόκρισης επιλογής
Απόκριση επιλογής:
Η ποσότητα μεταβολής ενός φαινοτύπου κατά τη φυσική ή
τεχνητή επιλογή υπέρ του φαινοτύπου αυτού
Παράγωγος επιλογής:
Η διαφορά μεταξύ του μέσου όρου του φαινοτύπου των
επιλεγμένων γονέων και του μέσου όρου του φαινοτύπου του μη
επιλεγμένου πληθυσμού
Απόκριση επιλογής =
κληρονομησιμότητα στενής έννοιας x παράγωγο επιλογής
Rs = hΝ2 x Ds
Υπολογισμός της απόκρισης επιλογής

Rs = Απόκριση επιλογής (selection response)
Ds = Παράγωγος επιλογής (selection differential)
Kληρονομησιμότητα στενής έννοιας =

Απόκριση επιλογής / παράγωγο επιλογής
hΝ2 = Rs / Ds
Επιλογή για
φωτοτακτισμό
στη Drosophila
pseudoobscura
αρνητικός φωτοτακτισμός:
αποφυγή του φωτός
θετικός φωτοτακτισμός:
προσέλκυση από το φως
φωτοτακτική βαθμολογία: πόσες φορές μια μύγα κινήθηκε προς το φως κατά τη διάρκεια
ενός τεστ που περιλάμβανε 15 επιλογές μεταξύ δύο δυνατών κατευθύνσεων κίνησης είτε
προς το φως είτε προς το σκοτάδι
Γενετικές συσχετίσεις
Όταν δύο ή περισσότεροι φαινότυποι συσχετίζονται, τα
χαρακτηριστικά τους δεν ποικίλλουν ανεξάρτητα.
(π.χ. χρώμα μαλλιών, ματιών, επιδερμίδας)
Φαινοτυπική συσχέτιση
Μπορεί να υπολογιστεί από το συντελεστή συσχέτισης
Ένα από τα αίτια της συσχέτισης μεταξύ δύο χαρακτηριστικών:

Πλειοτροπία
Πλειοτροπικά γονίδια:
επηρεάζουν περισσότερα του ενός χαρακτηριστικά
Συσχέτιση

1
( 1 2) = ∑( 1 − 1 )( 2 − 2)
− 1 =1

Ο συντελεστής συσχέτισης εκφράζει την ισχύ

της σχέσης μεταξύ δύο μεταβλητών.
( 1 2)
=
σ σ
1 2
Η ικανότητα ενός γονιδίου να επιδρά στο φαινότυπο
πολλαπλών χαρακτηριστικών
Γενετική συσχέτιση στα χαρακτηριστικά
Οφείλεται σε δύο παράγοντες:
Γενετική σύνδεση
Θετικές ή αρνητικές συσχετίσεις

Γονίδια πάνω στο ίδιο χρωμόσωμα:
συνδεδεμένα (linked)
Ένας αριθμός συνδεδεμένων γονιδίων:
Συνδετική ομάδα (linkage group)

Στην περίπτωση που έχουμε φαινόμενα ανασυνδυασμού,
ισχύουν τα εξής για γονίδια επί του ιδίου χρωμοσώματος:
γονίδια που βρίσκονται σε κοντινή απόσταση

συγκληρονομούνται με μεγαλύτερη συχνότητα απ΄ ότι γονίδια
που βρίσκονται σε μακρινή απόσταση.
Άρα: όσο μικρότερη είναι η απόσταση μεταξύ δύο γονιδίων,

τόσο μεγαλύτερη πιθανότητα υπάρχει να κληρονομηθούν
μαζί.
Όσο πιο πολύ απέχουν μεταξύ τους δύο γονίδια, τόσο

μεγαλύτερη πιθανότητα υπάρχει να μην κληρονομηθούν μαζί,
αλλά ανεξάρτητα.
Διαφορά μεταξύ της γενετικής συσχέτισης που
προκαλείται από γενετική σύνδεση και αυτής που
προκαλείται από πλειοτροπία.
Στη διάρκεια της εξέλιξης, ακόμα και η στενότερες
σχέσεις σύνδεσης μπορούν να διασπαστούν λόγω
ανασυνδυασμού
δημιουργία νέων συσχετίσεων μεταξύ των

αλληλομόρφων
Διαφορά μεταξύ της γενετικής συσχέτισης που

προκαλείται από γενετική σύνδεση και αυτής που
προκαλείται από πλειοτροπία.
Συνοδεύεται από λειτουργικούς περιορισμούς των
πρωτεϊνών που εμπλέκονται
η συσχέτιση διατηρείται
Εκτός από τους παράγοντες
Συσχέτιση χαρακτηριστικών μπορεί να προκύψει και
λόγω περιβαλλοντικών παραγόντων
Π.χ. λίπασμα στα φυτά
αύξηση ύψους, αριθμού καρπών
Θετικές ή αρνητικές συσχετίσεις

Γενετική της Συμπεριφοράς
Τι είναι συμπεριφορά;
Συμπεριφορά
Το σύνολο των ενεργειών ενός

πλάσματος προς τον κόσμο που το
περιβάλλει.
Εκφράζεται:
Εκούσια (συνειδητά)
Ακούσια
Εκδηλώνεται:
Με ενέργειες
Με την κατάσταση του νού
(συναίσθημα, διάθεση)
William Shakespeare
Sigmund Freud
Sir Francis Galton (1822-1911)
Γενετική της Συμπεριφοράς
Μελέτη της διαφοροποίησης της συμπεριφοράς

μεταξύ των έμβιων όντων και κατά πόσο αυτή
επηρεάζεται από το γενετικό υλικό τους
Η γενετική και περιβαλλοντική συνεισφορά

στη συμπεριφορά των ζώντων οργανισμών
Περιβάλλον
Το σύνολο των επιδράσεων που δεν σχετίζονται
με κληρονομικούς παράγοντες
Εσωτερικός κόσμος Εξωτερικός κόσμος

Π.χ.: Π.χ.:
Θρεπτικά συστατικά Οικογένεια
Ορμόνες Φίλοι
Ιοί, βακτήρια, τοξίνες Σπίτι
Σχολείο
Εργασιακός χώρος
Γονίδια Περιβάλλον
Αμφότερα ουσιώδη
Αλληλοεξαρτώμενοι παράγοντες
⇒ Συμπεριφορά
ΤΙ ΕΝΔΙΑΦΕΡΕΙ ΤΟΥΣ ΓΕΝΕΤΙΣΤΕΣ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ
ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ
Τι είναι αυτό που κάνει τα μέλη μιας ομάδας να διαφέρουν στη

συμπεριφορά τους;
Προσωπικότητα: το σύνολο των φυσικών, νοητικών,

συναισθηματικών και κοινωνικών χαρακτηριστικών που
διακρίνουν ένα άτομο από οποιοδήποτε άλλο.
Πεδία ιδιαίτερης σημασίας για την ανθρώπινη συμπεριφορά:
Διαταραχές της διάθεσης

Αυθορμητισμός
Νοημοσύνη
ΤΙ ΕΝΔΙΑΦΕΡΕΙ ΤΟΥΣ ΓΕΝΕΤΙΣΤΕΣ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ
Καθορισμός της συμπεριφοράς: κοινωνία
Σκοπός της Γενετικής της Συμπεριφοράς:

Κατανόηση των παραγόντων εκείνων που
προκαλούν μία συγκεκριμένη συμπεριφορά
Η Γενετική της Συμπεριφοράς
χρησιμοποιεί ερευνητικά εργαλεία που
βασίζονται σε γονίδια, για να ξεχωρίσει
τους παράγοντες που συνεισφέρουν
στην ποικιλομορφία της συμπεριφοράς.
Πώς δρουν τα γονίδια

μέσα στο περιβάλλον τους;
Ένας οργανισμός
Μεταλλαγές
Φυσική επιλογή
Γενετική παρέκκλιση
Εξέλιξη
Δράση ενός ή περισσότερων γονιδίων
Χαρακτηριστικό
ομάδα αίματος: ένα γονίδιο

ύψος, βάρος: πολυγονιδιακά
Σύνδρομο
Νόσος του Huntington: ένα γονίδιο
Ένα γονίδιο ελέγχει ένα χαρακτηριστικό

συμπεριφοράς: λανθασμένη αντίληψη
Πείραμα με ποντίκια του αγρού
Τοποθέτηση σε ένα ανοιχτό φαρδύ κουτί
Ένα ποντίκι κάθε φορά
Αντιδράσεις:
Ακίνητα, στέκονταν στο πλάι του κουτιού
(συνεσταλμένα)
Κινούνται γύρω-γύρω στα τοιχώματα του κουτιού
Βάδιζαν ελεύθερα μέχρι και τη μέση του κουτιού
(δραστήρια)
Πείραμα με ποντίκια του αγρού

Επιλογή
συνεσταλμένα δραστήρια
Μεταξύ τους διασταύρωση Μεταξύ τους διασταύρωση
↓ ↓
F1 F1
Επιλογή συνεσταλμένων Επιλογή δραστήριων
↓ ↓
F2 F2
Επιλογή συνεσταλμένων Επιλογή δραστήριων
↓ ↓
↓ ↓
F30 F30
(πείραμα με ποντίκια του αγρού)
Συμπέρασμα:
F30 F30
Όλο και πιο συνεσταλμένα όλο και πιο δραστήρια
Πρόγονοι: ίδιοι
Συνθήκες ανατροφής: ίδιες
Τα χαρακτηριστικά της συγκεκριμένης συμπεριφοράς

επηρεάζονται από κληρονομικούς παράγοντες.
Πολυγονιδιακοί, εφόσον χρειάζονται πολλές γενεές για την
εμφάνιση του ακραίου χαρακτηριστικού (ποσοτικά
χαρακτηριστικά).
Πείραμα με κουνέλια
↓ ↓
F30 F30
↓
Mίγμα και των δύο χαρακτηριστικών
Πρόγονοι: ίδιοι
Συνθήκες ανατροφής: η αντίδραση των κουνελιών επηρεάζεται

από εξωτερικούς διεγερτικούς παράγοντες, με αποτέλεσμα
αυτά που τις υφίστανται να γίνονται πιο συνεσταλμένα.
Πώς επηρεάζεονται τα γονίδια
από το περιβάλλον;
Παράδειγμα 1
Ένα φυτό
Συλλογή επτά φυτών

Τρία από το κάθε είδος καλλιεργήθηκαν σε μικρό,
μεσαίο και μεγάλο υψόμετρο.
Ωρίμανση φυτών
⇒ κανένα δεν έδωσε καλή ανάπτυξη και στα τρία
υψόμετρα
⇒Το περιβάλλον (υψόμετρο) είχε κάποια επίδραση σε
κάθε γονότυπο, αλλά όχι στον ίδιο βαθμό.
Μία ανθρώπινη ασθένεια
Φαινυλκετονουρία
Έλλειψη του γονιδίου που είναι υπεύθυνο για τη

σύνθεση του ενζύμου υδροξυλάση της
φαινυλαλανίνης ⇒ συσσώρευση φαινυλαλανίνης
Πρόληψη με σωστή δίαιτα
⇒ Το περιβάλλον (κατάλληλη διατροφή) έχει

αποφασιστική επίδραση στο γονότυπο
Μία ανθρώπινη συμπεριφορά
Ανθρώπινη νοημοσύνη
(ο τύπος της συμπεριφοράς της σκέψης που εμπλέκει
γνώση και αντίληψη)
Αύξηση των ατόμων που επιτυγχάνουν υψηλό βαθμό

στο τεστ νοημοσύνης
Οφείλεται στην αρτιότερη εκπαίδευση που

εφαρμόζεται σήμερα ⇒ επίδραση περιβάλλοντος
Μία ανθρώπινη συνήθεια
ALDH-2 (αλκοολική αφυδρογονάση)
~ 50 % των Ασιατών έχουν ένα αλληλόμορφο υπεύθυνο

για τη σύνθεση της ALDH-2
Κατανάλωση αλκοόλ μικρή, λόγω συνήθειας

F1: μεγαλύτερη κατανάλωση αλκοόλ
Επίσης λόγω συνήθειας, και όχι λόγω γενετικής
τροποποίησης του οργανισμού τους
Συσχέτιση γονιδίων/περιβάλλοντος
Άτομα με γενετική προδιάθεση για ένα

χαρακτηριστικό ζουν σε περιβάλλον που ευνοεί την
έκφραση του χαρακτηριστικού.
Παθητική συσχέτιση
Ενεργητική συσχέτιση
μοιραζόμενο περιβάλλον: οικογένεια

μη μοιραζόμενο περιβάλλον: φίλοι
Κληρονομήσιμο χαρακτηριστικό: όχι αμετάβλητο

Μεταβολή του κληρονομήσιμου χαρακτηριστικού: όχι
απαραιτήτως γενετική
Συσχέτιση γονιδίων/περιβάλλοντος
Βασίλειο μελισσών
Εργάτριες (κανονικό μέγεθος)

Ρόλος εργατριών: φροντίδα βασίλισσας
φροντίδα μικρών μελισσών
εξασφάλιση τροφής
διατήρηση κυψέλης
Βασίλισσα (μεγαλόσωμη, διαφορετική εμφάνιση)

Ρόλος βασίλισσας: γονιμοποίηση
εναπόθεση ωών στα κελιά
(Συσχέτιση γονιδίων/περιβάλλοντος)
Αυγά: Ένα θα φέρει στον κόσμο τη βασίλισσα

Τα υπόλοιπα τις εργάτριες
Εργάτριες (κανονικό μέγεθος)

τροφή: νέκταρ
Βασίλισσα (μεγαλόσωμη, διαφορετική εμφάνιση)

τροφή: βασιλικός πολτός (εκκρίνεται από τους
αδένες των εργατριών)
Περιβάλλον: ειδική διατροφή
Η διατροφή επάγει συγκεκριμένα γονίδια που είναι

υπεύθυνα για το σχηματισμό κάποιων αμινοξέων και
επηρεάζουν την ανάπτυξη.
Μέχρι τώρα έχουν βρεθεί 7 γονίδια υπεύθυνα.

Πιστεύεται ότι υπάρχουν και άλλα που ενεργοποιούνται
διαφορετικά.
Ερώτημα: πώς επιλέγουν οι εργάτριες την προνύμφη που

θα γίνει η μελλοντική βασίλισσα;
Ρόλος εργατριών: φροντίδα κυψέλης

εύρεση τροφής
Ενεργοποίηση τουλάχιστον ενός γονιδίου (σε ηλικία 2

εβδομάδων) για τον καθορισμό του καταμερισμού της
εργασίας.
Ανάλογο γονίδιο έχει εντοπιστεί και στη Drosophila
(ανάλογα ευρήματα σε έντομα οργανωμένα σε κοινωνίες)

Συμπεριφορά υγιεινής των μελισσών
αυγό
κελλί
Εναπόθεση ωών από τη βασίλισσα.

Επαναχρησιμοποίηση κελιού για εναπόθεση νέου ωού.
Καθαρισμός του κελιού από τις εργάτριες μετά από κάθε
εκκόλαψη.
Σε περίπτωση μη καθαρισμού του κελιού: περίπτωση
θανάτου προνύμφης / νύμφης
(μετά από μόλυνση του κελιού από Bacillus larvae)
⇒ άνοιγμα κελιού,
⇒ απομάκρυνση νεκρού ατόμου / καθαρισμός
Αποικίες ανθεκτικές σε B. larvae:

⇒ οι υπεύθυνες εργάτριες απομακρύνουν τα νεκρά
άτομα
Αποικίες ευαίσθητες σε B. larvae:

⇒ οι υπεύθυνες εργάτριες δεν απομακρύνουν τα
νεκρά άτομα
Γεωτακτισμός στη Drosophila melanogaster
Γεωτακτισμός: τάση της φρουτόμυγας να μετακινείται

προς την κατεύθυνση της βαρύτητας ή αντίθετα προς
αυτήν.
Πείραμα ανάλογο με αυτό των ποντικιών.

Χρησιμοποίηση ειδικού λαβύρινθου.
Ανά μία φρουτόμυγα στο λαβύρινθο

⇒ Μετακίνηση: προς τα πάνω ή προς τα κάτω
(Γεωτακτισμός στη Drosophila melanogaster)

Επιλογή
κινούμενες προς τα πάνω κινούμενες προς τα κάτω

↓ ↓
F1 F1
Επιλογή Επιλογή
↓ ↓
↓ ↓
Fν Fν
Υψηλό ποσοστό των Υψηλό ποσοστό των
κινούμενων προς τα πάνω κινούμενων προς τα κάτω

Χρησιμοποίηση κατάλληλου συστήματος διασταυρώσεων

(χρωμοσωμικές υποκαταστάσεις μεταξύ των δύο διαφορετικών
απογόνων)
⇒Χρωμοσώματα Χ & ΙΙ: συμβάλλουν στην μετακίνηση προς την

κατεύθυνση της βαρύτητας
⇒Χρωμόσωμα ΙΙΙ: συμβάλλει στην μετακίνηση αντίθετα με τη

βαρύτητα
(πολυπαραγοντικός έλεγχος)
Παράδειγμα σεξουαλικής συμπεριφοράς
στη Drosophila melanogaster
Αρσενικά που περιέχουν τη μετάλλαξη fruitless

(διαθέτουν κανονικά γεννητικά όργανα)
♂ (fru/fru) ερωτοτροπούν με αρσενικά
♂ (fru/fru) με θηλυκά: ερωτοτροπούν σε μέτριο βαθμό

δεν ζευγαρώνουν
Βρέθηκε ότι τα ♂ (fru/fru) παράγουν μία φυλετική φερομόνη,

η οποία εκκρίνεται κανονικά από τα θηλυκά.
Το τραγούδι των αρσενικών

στα τριζόνια
Προσέλκυση θηλυκών τριζονιών από τα αρσενικά με

τραγούδι
(Το τραγούδι των αρσενικών στα τριζόνια)
Παραγωγή ήχου από το άνοιγμα και το κλείσιμο των πρόσθιων

φτερών μέσω τριβής
Άνοιγμα: χωρίς ήχο (σιωπηρός παλμός)
Κλείσιμο: ήχος (ηχητικός παλμός)
Από την κίνηση των φτερών προκύπτουν δύο ειδών ήχοι:

Τερέτισμα (chirp)
Τρεμούλιασμα (trill)
Από το συνδυασμό τους:

⇓
Μουσικές φράσεις
Καταγραφή της μουσικής φράσης με ειδικές συσκευές
Αναπαραγωγή της μουσικής φράσης σε ταλαντογράφημα
Απόγονοι διαειδικών διασταυρώσεων:
Παραγωγή νέας ενδιάμεσης μουσικής φράσης με συνδυασμό

των πατρικών
Αποδεικνύεται με την ανίχνευση ενδιάμεσου

ταλαντογραφήματος
Επιβεβαίωση με διασταυρώσεις ελέγχου
Ενδείξεις για συμμετοχή και φυλοσύνδετων παραγόντων

Χαρακτηριστικό για κάθε είδος
Teleogryllus commodus Teleogryllus oceanicus
X
X X
Γενεά F1
Διασταύρωση ελέγχου
T. commodus x F1
Διασταύρωση ελέγχου
T. oceanicus x F1
(BENTLEY, 1971)
Υπάρχει κάποια διαφοροποίηση στις διασταυρώσεις μεταξύ

Teleogryllus commodus και Teleogryllus oceanicus , ανάλογα με το
ποιο είναι το αρσενικό και ποιο το θηλυκό σε κάθε περίπτωση.
Ωοαπόθεση από το θαλάσσιο σαλιγκάρι Aplysia
californica
Εναπόθεση ωών από το Aplysia
Αρχή διαδικασίας
Διακοπή (μετα)κίνησης και λήψης τροφής
Αύξηση του ρυθμού αναπνοής και καρδιακών παλμών
Σύσπαση μυών του αναπαραγωγικού αγωγού
Εμφάνιση ωών σε μορφή αλυσίδας
Αρπαγή του άνω μέρους της αλυσίδας
Σειρά χαρακτηριστικών κυματοειδών κινήσεων της κεφαλής

Πρότυπο
Τύλιγμα της αλυσίδας σε μάζα & επικάλυψη με κολλώδη ουσία
που εκκρίνεται από έναν μικρό αδένα
στερεoτυπικής
συμπεριφοράς
Προσκόλληση της μάζας ωών σε βράχο
(ΠΡΟΦΥΛΑΞΗ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥΣ)
Εναπόθεση ωών από το Aplysia

Ελέγχεται από γονίδια – νεύρα - ορμόνες
Απομόνωση ενός γονίδιου υπεύθυνου για το σχηματισμό ενός νευροπεπτίδιου

(ορμόνη ωοεναπόθεσης, egg laying hormone ⇒ ELH)
Παραγωγή μιας μεγάλης πρωτεΐνης (271 αμινοξέα)
Η πρωτεΐνη διασπάται σε:

b-bag factor
a-bag factor
ELH
(36 αμινοξέα)
Ορμόνη
Αύξηση του ρυθμού
σύσπασης των μυών του Αύξηση του ρυθμού
αναπαραγωγικού αγωγού πυροδότησης του
υπογάστριου γαγγλίου
Drosophila
Κιρκάδιος ρυθμός
(βιολογικός ρυθμός)
Μνήμη & μάθηση
Κιρκάδιος ρυθμός στη Drosophila

Περιοδικές/κυκλικές περιβαλλοντικές μεταβολές

στη φύση
Εσωτερικό «ρολόι» για την πρόβλεψη των

μεταβολών και την προσαρμογή σ’ αυτές
1. Άμεση απόκριση
2. Ενδογενής ρυθμός: κιρκάδιος (ημερονύκτιο)
κιρκάνιος (έτος)
Drosophila: διαθέτει ενδογενή ρυθμό

per+: wt
Απομόνωση σχετικών μεταλλαγών

perS: ελάττωση της περιόδου
perL: αύξηση της περιόδου
per0: καταστροφή της περιόδου
αποσυντονισμός
Μεταλλαγές
ελάττωση αύξηση
Επίπεδο έκφρασης του γονιδίου per

Το γονίδιο per εκφράζεται ρυθμικά
παραγωγή mRNA
t
Επίπεδο έκφρασης των perwt & per0
Στο μεταλλαγμένο γονίδιο per0 , η ρυθμικότητα χάνεται, καθώς
η παραγωγή του mRNA διατηρείται συνεχώς σε μέγιστη τιμή
per0
παραγωγή mRNA
WΤ
Moντέλο βιολογικού ρυθμού per
PER
per
Mοντέλο βιολογικού ρυθμού per
PER
per
PER
PER
PER
Πιθανό μοντέλο βιολογικού ρυθμού per
PER
per
PER
PER
Κύκλος
PER αρνητικής
τροφοδότησης
PERS
PER
per
PER
PER
PER
PERL
PER
per
PER
PER
PER
Drosophila Humans
hPer1
hPer2
per
hPer3
Drosophila
Κιρκάδιος ρυθμός
(βιολογικός ρυθμός)
Μνήμη & μάθηση

μύγες που αποφεύγουν το A – μύγες που αποφεύγουν το B
Δείκτης μάθησης L =
σύνολο μυγών
Γενετική ταξινόμηση της μνήμης

Μάθηση
μεταλλαγή
dunce
Μνήμη βραχείας διάρκειας
μεταλλαγή
amnesiac
Μνήμη μέσης διάρκειας
Μνήμη μακράς διάρκειας

Οι μύγες dunce παρουσιάζουν αδυναμία στη μάθηση.
Οι μύγες amnesiac παρουσιάζουν αδυναμία στη μνήμη.
wt
amnesiac
Γονίδια dunce & rutabaga στη Drosophila
ATP
cAMP cAMP
αδενυλική φωσφοδιεστεράση
κυκλάση πρόσδεση &
ενεργοποίηση
PKA
ενεργοποίηση
CREBS
Επαγωγή γονιδίων που προκαλούν μεταβολές στη δομή & τη

λειτουργία νευρικών κυττάρων που κυβερνούν τη μνήμη
Μελέτη της βάσης της γενετικής
συμπεριφοράς
στους ανθρώπους
Ενα πρόσωπο: υπόλογος (proband)
Ενα συγκεκριμένο χαρακτηριστικό
Σχεδιασμός γενεαλογικού δένδρου
Συγγενείς 1ου βαθμού

Συγγενείς 2ου βαθμού
Ποιοί διαθέτουν το χαρακτηριστικό;

Το χαρακτηριστικό διατρέχει την οικογένεια;
(Δεν εξηγείται η αιτία)

Βιολογική οικογένεια:
γενετικές ομοιότητες
όμοιο περιβάλλον
Δύσκολη η ερμηνεία για περισσότερη γενετική ή περιβαλλοντική

βάση
Έμμεσο συμπέρασμα:
Κοινό χαρακτηριστικό με μακρινούς συγγενείς

⇒ πιθανόν περισσότερη περιβαλλοντική βάση
Μελέτες σε διδύμους
Από τις παλαιότερες και επικρατέστερες

μεθόδους για τη μελέτη χαρακτηριστικών της
ανθρώπινης συμπεριφοράς
(Μελέτες διδύμων)
Μονοζυγωτικοί δίδυμοι (ΜΔ)

Ένα γονιμοποιημένο ωάριο χωρίζεται στα δύο σε πολύ πρώιμο
στάδιο της ανάπτυξής του.
Συχνά ίδιος αμνιακός σάκος
Ίδια γονίδια – ίδιο φύλο
Διζυγωτικοί δίδυμοι (ΔΔ)

Δύο ανεξάρτητα σπερματοζωάρια γονιμοποιούν το καθένα ένα
διαφορετικό ωάριο.
Όχι περισσότερες γενετικές ομοιότητες από δύο μη δίδυμα
αδέλφια
ΜΔ ΔΔ
(Μελέτες διδύμων)
ΜΔ / ΔΔ
Ανατροφή στο ίδιο περιβάλλον
⇒ Επηρεάζεται από αυτά στον ίδιο βαθμό
ΜΔ: μεγαλύτερη ομοιότητα μεταξύ τους

ΔΔ: μικρότερη ομοιότητα απ’ ότι οι ΜΔ
Οφείλεται στη μεγαλύτερη γενετική ομοιότητα των ΜΔ

απ΄ότι των ΔΔ
(όχι ίδιος φαινότυπος, λόγω της επίδρασης του περιβάλλοντος)
Μελέτες σε ΜΔ: σταθερή κληρονομική συνεισφορά

⇒ Πληροφορίες για τα αποτελέσματα του περιβάλλοντος
Πραγματοποίηση της μελέτης σε διδύμους
Παρατήρηση της συμπεριφοράς τους

Τεστ προσωπικότητας
Συνέντευξη
Συμπλήρωση ερωτηματολόγιου
Αλλα δεδομένα που τυχόν υπάρχουν
Για ασυνεχές χαρακτηριστικό: επίπεδο συμφωνίας

(αναλογία αυτών που και οι δύο έχουν το
χαρακτηριστικό)
Για συνεχές χαρακτηριστικό: συντελεστής συσχέτισης

(Πραγματοποίηση της μελέτης σε διδύμους)
επίπεδο συμφωνίας
ή ΜΔ > ΔΔ
συντελεστής συσχέτισης
υπάρχει γενετική επιρροή
ΜΔ & ΔΔ: μεγάλη ομοιότητα σε κάποιο χαρακτηριστικό

επιρρροή από το μοιραζόμενο περιβάλλον
ΜΔ: μη ομοιότητα σε κάποιο χαρακτηριστικό

επιρροή από το μη μοιραζόμενο περιβάλλον
(άλλο από αυτό που μοιράζονται οι δίδυμοι κατά την ανατροφή
τους)
Μελέτες σε υιοθετημένους ΜΔ / ΔΔ
Βιολογική σχέση, χωριστή ανατροφή
Υιοθετημένοι δίδυμοι σε χωριστά σπιτικά:

Διαφορετικό περιβάλλον
Σύγκριση μεταξύ δύο τέτοιων διδύμων:

Ομοιότητες μεταξύ τους ⇒ γενετική επιρροή
(τουλάχιστον εν μέρει)
Μελέτες σε υιοθετημένα παιδιά
Σύγκριση με:
Βιολογικούς γονείς:
Ομοιότητες ⇒ επιρροή γενετικών παραγόντων
Θετούς γονείς:
Ομοιότητες ⇒ επιρροή περιβαλλοντικών παραγόντων
Μελέτες σε θετά αδέλφια
Σύγκριση μεταξύ τους
Ομοιότητες:
Επιρροή περιβαλλοντικών παραγόντων
Διαφορές:
Επιρροή γενετικών παραγόντων
οικογένεια δίδυμοι
υιοθεσία
Συνδυασμός των τριών μελετών
Παραδείγματα ΜΔ που ανατράφηκαν σε χωριστά

σπιτικά
(σύγκριση σε ηλικία 13,5 ετών) Richard Reymond
Bιολογική οικογένεια Μέσης τάξης και προέλευσης
Ηλικία υιοθεσίας 1 ηνός 14 ηνών
Θετή οικογένεια Καλλιεργητή ιατρού, εύπορη
Οικογενειακή κατάσταση Συχνές ετακινήσεις ε Μόνι η δια ονή σε
βάση ικρή πόλη εγάλη πόλη
Ευφυΐα (IQ) 106 105
∆ακτυλικά αποτυπώ1ατα Εξαιρετική ο οιότητα
Εξωτερικά Μάτια, δόντια, αλλιά, διαστάσεις
χαρακτηριστικά κεφαλιού: Τελείως ό οια
Ύψος 144,4 cm 141,5 cm
Βάρος 86,5 lb 86 lb
Ιδιοσυγκρασία Ελάχιστες διαφορές
Παραδείγματα ΜΔ που ανατράφηκαν χωριστά
(σύγκριση: 18 ετών) Lloys Louisa
Ηλικία υιοθεσίας 8 η ερών
Θετή οικογένεια Λογιστή, οικογενειακός Έ πορου & σύ βουλου
φίλος, η τυπική υιοθεσία Συγγενής, τυπική υιοθεσία
Οικογενειακή Συχνές ετακινήσεις Αγροτική κω όπολη

Εγκατάσταση σε πόλη
κατάσταση
Οικονο ική αστάθεια Οικονο ική άνεση
Σχολική παιδεία Ελαφρώς διαταραγ ένη Ανάλογη της κω όπολης
Καλλιτεχνική όρφωση Μουσική παιδεία
Ευφυΐα 107 110
(IQ, άλλα) Καλύτερη στα αθη ατικά Ελαφρώς ανώτερη γενικά
Εξωτερικά Σχή α χεριών, δακτυλικά αποτυπώ ατα, άτια, δόντια,

χαρακτηριστικά αλλιά, διαστάσεις κεφαλιού: πολύ εγάλη ο οιότητα
Ύψος 162 cm
Ιδιοσυγκρασία Μεγαλύτερη ανασφάλεια Μεγαλύτερη νευρικότητα
Μοριακές μέθοδοι για προσέγγιση του

θέματος
Ποσοτική γενετική
Σύνδεση γενετικών τόπων
Μελέτη συσχετίσεων
Microarrays (μικροσυστοιχίες)
Knockout
Πρακτική εφαρμογή των μικροσυστοιχιών
DNA (DNA Microarrays)
Πρακτική εφαρμογή των μικροσυστοιχιών DNA
Όταν ένα κύτταρο παράγει μία πρωτεΐνη, τα γονίδια που την

κωδικοποιούν μεταγράφονται σε mRNA το οποίο στη συνέχεια
οδηγεί στη σύνθεσή της.
Το mRNA που είναι παρόν στο κύτταρο μπορεί να απομονωθεί.
Το mRNA μπορεί να ιχνοθετηθεί με φθορίζουσα χρωστική για
τον προσδιορισμό της παρουσίας του
Αν ένα γονίδιο έχει εκφραστεί σε ένα κύτταρο:
• Το mRΝΑ θα προσδεθεί σε ένα «αντίγραφο του εαυτού
του» επάνω στη μικροσυστοιχία.
• Το mRNA που δεν θα έχει συμπληρωματική θέση δεν θα
προσδεθεί επάνω στη μικροσυστοιχία.
• Οι μικροσυστοιχίες DNA παρέχουν μία υψηλής απόδοσης

τεχνική για τη μέτρηση της παρουσίας συγκεκριμένων
αλληλουχιών mRNA
Υβριδισμός & χρώση
GeneChip cRNA ιχνοθετημένο μικροσυστοιχία κατόπιν

με βιοτίνη υβριδισμού
L
L
L
L
L
+ L L
+
L
L
L
L
L
Ανίχνευση υβριδίων με SAPE
Streptavidin-
phycoerythrin
Μία πηγή φωτός σαρώνει τη μικροσυστοιχία και προκαλεί φθορισμό της

χρωστικής.
Ο φθορισμός μπορεί να υπολογιστεί ποσοτικά και αντανακλά τη σχετική
ποσότητα του RNA.
Η πληροφορία αυτή χρησιμοποιείται για τον προσδιορισμό του επίπεδου
της έκφρασης κάθε γονίδιου.
Τεχνική μικροένεσης (microinjection)
• μικροένεση στον πυρήνα διαφοροποιημένου ζυγωτού

• απαραίτητη η ακινητοποίηση των κυττάρων
• το κυτταρικό περίβλημα πρέπει να είναι διαπερατό (κατά
προτίμηση πρωτοπλάστες)
• αποφυγή βλάβης του κυττάρου
• απαιτείται μέθοδος για την αναγέννηση του οργανισμού:
φυτά - καλλιέργεια πρωτοπλαστών in vitro
ζώα – διαδικασία εμφύτευσης εμβρύου in vivo
Αποψη:
Προκύπτει ένα ποντίκι
που περιέχει
το αλληλόμορφο
που μας ενδιαφέρει
(knockout gene)
Παράγοντες που χρήζουν προσοχής
Ταυτοποίηση ΜΔ, ΔΔ
Υπόθεση του ισοδύναμου περιβάλλοντος
Γενικεύσεις μελετών σε ΜΔ, ΔΔ
Γενικεύσεις μελετών σε υιοθετημένα παιδιά
Επαρκής έλεγχος του μοιραζόμενου περιβάλλοντος
στις περιπτώσεις υιοθεσίας
Επαρκής έλεγχος του μη μοιραζόμενου
περιβάλλοντος σε ΜΔ, ΔΔ
Μη προσθετικά γενετικά φαινόμενα
Παραλληλισμός συμπεριφοράς ζώων – ανθρώπων
Ψευδή θετικά αποτελέσματα
Σεξουαλική προτίμηση
(Ομοφυλοφιλία / ετεροφυλοφιλία)
Ομοφυλοφιλία: νοητική / ψυχική διαταραχή

(έως ~ 1970)
Σήμερα: δεν θεωρείται ασθένεια / διαταραχή

Αρνητική στάση
Ερωτήματα: Είναι η σεξουαλική προτίμηση επιλογή;

Μπορεί να αλλάξει;
Παλιότερα: επιλογή
Σήμερα: 50-50
(Ομοφυλοφιλία / ετεροφυλοφιλία)
Ομοφυλοφιλία: αποδεκτός τρόπος ζωής
Η σεξουαλική προτίμηση δεν μπορεί να αλλάξει.

(βιολογικές ρίζες / επιλογή)
Όχι κοινωνικές ή ποινικές κυρώσεις έναντι της
ομοφυλοφιλικής συμπεριφοράς
Μέτρηση της σεξουαλικής προτίμησης
1948: Kinsey Scale
Μέτρο: 1-6
1,2: ετεροφυλόφιλοι
5,6: Ομοφυλόφιλοι
οικογένεια δίδυμοι
υιοθεσία
Μελέτη της βάσης της σεξουαλικής προτίμησης

Οικογένειες
Αδέλφια: ομοφυλόφιλοι (ΟΦ) + ετεροφυλόφιλοι (ΕΦ)
Μέτρηση ποσοστών
Συμπέρασμα:
ΟΦ άνδρες έχουν σε μεγαλύτερο ποσοστό
ΟΦ αδελφούς, παρά ΟΦ αδελφές
ΟΦ γυναίκες έχουν σε μεγαλύτερο ποσοστό
ΟΦ αδελφές, παρά ΟΦ αδελφούς
Καθορισμός ομοφυλοφιλίας:
Διαφορετικός σε κάθε φύλο
Ανδρική ομοφυλοφιλία
Bailey JM, Pillard RC (1991). A genetic study of male sexual

orientation. Arch Gen Psychiatry 48(12): 1089-1096
ΜΔ: 52 % των δίδυμων αδελφών των ομοφυλόφιλων

βρέθηκαν επίσης ομοφυλόφιλοι ή αμφιφυλόφιλοι
ΔΔ: 22 % των δίδυμων αδελφών των ομοφυλόφιλων
βρέθηκαν επίσης ομοφυλόφιλοι ή αμφιφυλόφιλοι
Επίδραση γενετικών παραγόντων

στη σεξουαλική προτίμηση
Κληρονομησιμότητα: 0,31 – 0,74

(Μελέτες σε διδύμους)
Κληρονομησιμότητα: 0,31 – 0,74
Γενετική επιρροή: σημαντική
Μη μοιραζόμενο περιβάλλον: σημαντικό σε ορισμένες

περιπτώσεις
Μοιραζόμενο περιβάλλον: ποτέ σημαντικό ρόλο
Μελέτες σε υιοθετημένα αδέλφια

Ομοφυλόφιλοι άνδρες - Υιοθετημένα αδέλφια αυτών:
11 % ομο- ή αμφιφυλόφιλοι
ΜΔ/ΔΔ ομοφυλόφιλοι - Βιολογικά αδέλφια αυτών:

9 % ομο- ή αμφιφυλόφιλοι
ΔΔ: 22 % των αδελφών ομο- ή αμφιφυλόφιλοι
Γενικό ποσοστό ομοφυλόφιλων: ~ 4 %
ΔΔ / απλά αδέλφια: ίδιες ομοιότητες
22 % έναντι 9 % περιβαλλοντικοί παράγοντες

Γυναικεία ομοφυλοφιλία:
Παρόμοια ποσοστά
Λιγότερα στοιχεία
Ευρήματα της Μοριακής Γενετικής

Hamer DH, Hu S, Magnuson VL, Hu n, Pattatucci AML (1993) A

linkage between DNA markers on the X chromosome and
male sex orientation Science 261: 321-7.
40 ζεύγη ομοφυλόφιλων αδελφών

Ιστορικό ομοφυλοφιλίας: οικογένεια της μητέρας
Μελέτη του χρωμοσώματος Χ
33 ζεύγη παρουσίασαν ομοιότητες στην περιοχή

Xq28 του χρωμοσώματος Χ
(4000 kb, ~100 γονίδια)
(Ευρήματα της Μοριακής Γενετικής)
33/40 ζεύγη ομοφυλόφιλων αδελφών 82 %
Πιθυανότητα κληρονόμησης του ενός από τα δύο

χρωμοσώματα Χ της μητέρας: 50 %
82 % > 50 %
Σημαντικό ποσοστό
(ανώτερο του τυχαίου παράγοντα)
(Ευρήματα της Μοριακής Γενετικής)
Μεταγενέστερα: Επανάληψη της έρευνας σε ελαφρώς

διαφορετικά δείγματα
Το αντίστοιχο ποσοστό του 82 % ελαττωνόταν σε κάθε

δειγματοληψία (67, 66, 48 %)
Δεν υπήρχε αντίστοιχη συσχέτιση σε γυναίκες ομοφυλόφιλες
Συνδυασμός όλων των ερευνών:
Η περιοχή Χq28 του χρωμοσώματος Χ περιέχει γονίδια που

πιθανόν σε κάποιο βαθμό επηρεάζουν το σεξουαλικό
προσανατολισμό
Παράδειγμα σεξουαλικής συμπεριφοράς σε
Drosophila melanogaster
Αρσενικά που περιέχουν τη μεταλλαγή fruitless

(διαθέτουν κανονικά γεννητικά όργανα)
♂ (fru/fru) ερωτοτροπούν με αρσενικά
♂ (fru/fru) με θηλυκά: ερωτοτροπούν σε μέτριο βαθμό

δεν ζευγαρώνουν
Βρέθηκε ότι τα ♂ (fru/fru) παράγουν μία φυλετική φερομόνη,

η οποία εκκρίνεται κανονικά από τα θηλυκά.
Αλλες βιολογικές επιδράσεις στην ανθρώπινη

σεξουαλική κατεύθυνση
Έρευνες στον ανθρώπινο εγκέφαλο

LeVay S (1991). A difference in hypothalamic structure between
heterosexual and homosexual men. Science 253Q 1034-1037.
INAHs: interstitial nuclei of the anterior hypothalamus

(μεσοκυττάριοι πυρήνες του πρόσθιου υποθαλάμου)
INAHs ♂ > INAHs ♀
INAHs ΟΦ > INAHs ΕΦ
Όχι αξιόπιστα δείγματα
Άγνωστο, τι συνέβη πρώτο
Αλλες βιολογικές επιδράσεις στην ανθρώπινη

σεξουαλική κατεύθυνση
Έκθεση σε ορμόνες / χημικές ουσίες στο εμβρυικό στάδιο
Ασυμμετρία στις ραβδώσεις των δακτυλικών αποτυπωμάτων

των ΟΦ:
Αναπτύσσονται στο εμβρυακό στάδιο

Επηρεάζονται από τα ανδρογόνα της μητέρας
Υψηλό επίπεδο έντασης (stress) κατά το 2ο τρίμηνο της

εγκυμοσύνης
Πολυγονιδιακές διαταραχές
Ευφυΐα
Προσωπικότητα
Αντικοινωνικότητα
Αλκοολισμός
Ναρκωτικά
Ψυχικές νόσοι (σχιζοφρένεια, μανιοκατάθλιψη)
Σχιζοφρένεια
Εμφανίζεται κατά την ενηλικίωση
Συναισθηματικές διαταραχές
Συμπτώματα:
Σύγχυση
Παράνοια
Συναίσθημα αυταπάτης
Φαντασιώσεις καταδίωξης
Φανταστική επικοινωνία
Απάθεια
έλλειψη επαφής με την πραγματικότητα

απομόνωση από τα άλλα άτομα
Ασαφής / διφορούμενη σχέση γονότυπου – φαινότυπου
1 % του πληθυσμού προσβάλλεται από σχιζοφρένεια
Αντικρουόμενες απόψεις:
μη γενετική αιτιολογία
οικογενειακού τύπου ασθένεια
πολυγονιδιακή πνευματική διαταραχή
έλεγχος από υπερέχον αυτοσωμικό γονίδιο
Ανάλυση με μικροσυστοιχίες DNA:
Μεταβολή των επιπέδων έκφρασης σε 89 γονίδια
Μεταξύ αυτών ομάδα γονιδίων που συμμετέχουν στη δημιουργία

μυελίνης:
χαμηλότερο επίπεδο έκφρασης

σε άτομα που εκδήλωναν σχιζοφρένεια
Διαταραχή του συστήματος μεταφοράς των νευρικών παλμών

Klar, 2004:
Χρωμόσωμα 11: 4 μεταθέσεις
Συσχέτιση με την ασθένεια: προδιαθεσικός παράγοντας
το 50 % των φορέων νοσεί
Μόνο έμμεσες ενδείξεις για γονίδια που πιθανώς επηρεάζουν το

φαινότυπο.
Η πλειοψηφία των ατόμων με συγγενείς 1ου βαθμού που

έπασχαν από σχιζοφρένεια δεν κατέληξαν οι ίδιοι με
σχιζοφρένεια.
Άλλοι παράγοντες που μπορεί να παίζουν ρόλο:
Προσβολή από ιό (μεταβολή της χημείας του εγκεφάλου)

Τραυματισμοί στο κρανίο
Λοιμώξεις του εμβρύου
Άλλη θεωρία:
Αυξημένη αντίσταση των σχιζοφρενών σε αλλεργίες και

φαρμακοδραστικές ουσίες.
Συσχέτιση με υψηλή ευφυΐα
Ο αριθμός των θεωριών για ένα φαινόμενο

είναι αντιστρόφως ανάλογος
της γνώσης του φαινομένου.
(Όσο πιο πολλές θεωρίες υπάρχουν για ένα φαινόμενο, τόσο

λιγότερα είναι γνωστά)
Μανιοκατάθλιψη
Πολυγονιδιακή πνευματική διαταραχή
Ασαφής σχέση γονότυπου – φαινότυπου
Ακραίες διακυμάνσεις της διάθεσης
Κατάθλιψη:
λύπη
έλλειψη ενδιαφέροντος για τη ζωή
έλλειψη αποφασιστικότητας
Vincent Van Gogh
Αϋπνίες / υπνηλίες
Μανία:
Υπερδιέγερση
Πληθωρικές αντιδράσεις χωρίς αίσθηση του μέτρου
Ανάλυση σύνδεσης: > 12 γονιδιακοί τόποι που πιθανώς επηρεάζουν

Το αποτέλεσμα αυτό δεν διασταυρώθηκε
Σύνδρομο Alzheimer
Καταστροφή των εγκεφαλικών κυττάρων
Εξελισσόμενα συμπτώματα:
Απώλεια μνήμης
Απώλεια λογικής
Αδυναμία σύνθεσης λόγου
Εμφανίζεται: σε άτομα >65 ετών

Σε ορισμένες περιπτώσεις και σε μικρότερη ηλικία.
(Σύνδρομο Alzheimer)
Χρωμόσωμα 19:
Γενετικός τόπος apoE (απολιποπρωτεΐνη Ε)
Αλληλόμορφα: apoE2, apoE3 & apoE4
Όσοι κληρονομούν τα παραπάνω αλληλόμορφα κατατάσσονται

σε ομάδες κινδύνου για εκδήλωση της νόσου.
Ενωρίς νόσος Alzheimer:

Εμπλέκονται τρεις γενετικοί τόποι, καθένας από τους οποίους
εντοπίζεται στα χρωμοσώματα 1, 14 & 21, και είναι επικρατείς.
ADHD
(attention-deficit hyperactivity disorder)
(διαταραχή συγκέντρωσης λόγω υπερκινητικότητας)
Εμφανίζεται στην προσχολική (3-5 ετών) ηλικία.
Εμφανίζεται στο 10 % του παιδικού πληθυσμού, αδιακρίτως

περιοχής.
Παρουσιάζεται κυρίως σε αγόρια.
Προβλήματα στις προσωπικές σχέσεις και στην εργασία κατά

την ενηλικίωση.
Μη ολοκληρωμένη ανάπτυξη του εγκεφάλου στα αντίστοιχα

πεδία.
(ADHD)
Πιθανοί περιβαλλοντικοί παράγοντες
Πρόωρος τοκετός
Κάπνισμα, κατανάλωση αλκοόλ στην εγκυμοσύνη
Έκθεση σε υψηλά επίπεδα μολύβδου
Λοιμώξεις
Τραυματισμοί του εγκεφάλου

(ADHD)
Πιθανοί γενετικοί παράγοντες
Ποικιλομορφία στην κατανομή του χαρακτηριστικού παγκοσμίως.
Ερευνα στα γονίδια που εμπλέκονται στη σύνθεση της ντοπαμίνης

(νευροδιαβιβαστής).
Χρωμόσωμα 20: περιοχή SNAP-25

93 οικογένειες Ιρλανδών με ≥ 2 μέλη με ADHD
Συγκεκριμένο αλληλόμορφο του SNAP-25 εμφανίσθηκε σε
άτομα με ADHD κατά 50 % επιπλέον.
Πιθανή εμπλοκή γενετικού τόπου στο χρωμόσωμα 16
(παρόμοια ποσοστά).
Αντικοινωνική προσωπικότητα
εκρηκτική αντίδραση
κλεπτομανία
πυρομανία
Υποθέσεις ότι εκδηλώνεται, όταν άτομα με γονιδιακή

προδιάθεση βρεθούν σε περιβάλλον πίεσης.
Ποιά είναι η γονιδιακή προδιάθεση;
Εγκληματικότητα
Πολλοί περιβαλλοντικοί παράγοντες εμπλέκονται ως αιτίες

εγκληματικότητας
Καταθλιπτική ζωή
Φτώχεια
Άγνοια
Νοητική υστέρηση
Απουσία γονέων
Κοινωνικές διαμάχες
Τρισωμία ΧΥΥ
Στο παρελθόν θεωρήθηκε υπεύθυνο για επιθετική συμπεριφορά
και ελαφριά πνευματική υστέρηση
(σε 197 τροφίμους φυλακών υψίστης ασφαλείας βρέθηκαν 7 με
τρισωμία ΧYΥ).
Σήμερα πιστεύεται ότι η εγκληματικότητα δεν οφείλεται σε
αυτόν τον παράγοντα (αναλογία ατόμων με ΧΥΥ ⇒ 1:1000)
Εγκληματικότητα
Χρωμόσωμα Υ (;)
Μονοάμινο-οξειδάση (εγκεφαλικό ένζυμο)

Διασπά την περίσσεια νευροδιαβιβαστών
Χαμηλό ποσοστό συνδέεται με:
Πνευματική υστέρηση
Παθητικότητα
Επιθετική συμπεριφορά
Εθισμό
‘Ελλειψη αυτοελέγχου
Τα παραπάνω επάγονται σε αντίξοες συνθήκες διαβίωσης
Ευφυΐα
Δείκτης ευφυΐας (Intelligent Quotient, IQ)
νοητική ηλικία ατόμου (δοκιμή Stanford-Binet)

IQ = πραγματική ηλικία του ατόμου x100
Το γενετικό στοιχείο είναι αναμφισβήτητο.
Εντούτοις, το περιβαλλοντικό στοιχείο παίζει πολλές φορές

σημαντικότερο ρόλο.
Σημαντικά στοιχεία:
Γενετικό
Επαγγελματικό επίπεδο των γονέων
Μορφωτικό επίπεδο της μητέρας
IQ: ελαστικό μέτρο που μετρά ένα ελαστικό αντικείμενο
Ευφυΐα
4 σημαντικά περιβαλλοντικά στοιχεία:
1.Διαφορά 5 μονάδων μεταξύ διδύμων και μη διδύμων

αδελφών (δίδυμοι: μικρόρετο IQ)
2.Τεστ νοημοσύνης: προκατάληψη
3.Οικογενειακό περιβάλλον καθοριστικό στη βρεφική
ηλικία
4.Κακή διατροφή της εγκύου
Ευφυΐα
Σχέση IQ και ολικής μάζας εγκεφάλου
Διαφορές στη συχνότητα συγκεκριμένων αλληλομόρφων

σε συγκεκριμένους γενετικούς τόπους
IGF2: γονίδιο που σχετίζεται με παράγοντα ανάπτυξης της

ινσουλίνης
G
(general cognitive ability)
(ικανότητα μάθησης)
Γονιδιωματική
Η ανάπτυξη και η εφαρμογή νέων διαδικασιών
 χαρτογράφησης.
 προσδιορισμού αλληλουχίας.
 υπολογισμού.
για την ανάλυση ολόκληρου του γονιδιώματος

των οργανισμών.
Η γονιδιωματική περιλαμβάνει τρία πεδία:
1. Δομική γονιδιωματική
 γενετική χαρτογράφηση.
 φυσική χαρτογράφηση.
 προσδιορισμός αλληλουχίας ολόκληρων γονιδιωμάτων.
2. Λειτουργική γονιδιωματική
Η λεπτομερής ανάλυση της λειτουργίας των γονιδιακών και
μη γονιδιακών αλληλουχιών σε ολόκληρα γονιδιώματα.
3. Συγκριτική γονιδιωματική
Η σύγκριση ολόκληρων γονιδιωμάτων από διαφορετικά είδη, με
στόχο την κατανόηση των λειτουργιών του κάθε γονιδιώματος,
αλλά και τις εξελικτικές τους σχέσεις.
Προσεγγίσεις για τον προσδιορισμό

της αλληλουχίας του γονιδιώματος
Α
 Δημιουργία γενετικών και φυσικών χαρτών υψηλής

ανάλυσης του γονιδιώματος.
 Μεθοδικός προσδιορισμός αλληλουχίας.
Β: Τυφλή στόχευση
 Πέψη του γονιδιώματος σε τυχαία

αλληλεπικαλυπτόμενα τμήματα.
 Προσδιορισμός της αλληλουχίας των τμημάτων.
 Συναρμολόγηση των αλληλουχημένων τμημάτων με τη
βοήθεια υπολογιστικών αλγορίθμων.
Πλήρης νουκλεοτιδικός χάρτης από:
 Γονιδιώματα πολλών ιών.

 Γονιδιώματα πολλών προκαρυωτικών
και ευκαρυωτικών οργανισμών.
Επιβεβαίωση του διαχωρισμού των ζώντων οργανισμών

σε:
 Βακτήρια.
 Αρχαία.
 Ευκάρυα.
Τάση των γονιδιωμάτων:

Αυξανόμενη ποσότητα DNA
αυξανόμενη πολυπλοκότητα του
οργανισμού
(σχέση όχι πάντα πλήρως ανάλογη)
Βακτήρια, Αρχαία:
Γονίδια καλύπτουν το μεγαλύτερο τμήμα των γονιδιωμάτων.
Ευκάρυα
Μεγάλο εύρος στην περιεκτικότητα γονιδίων
Τάση: μειωμένη περιεκτικότητα σε γονίδια
μεγαλύτερη πολυπλοκότητα.
Λειτουργική γονιδιωματική
Μελέτη γονιδιωμάτων
 Καθορισμός των λειτουργιών όλων των γονιδίων.

 Καθορισμός των προτύπων ελέγχου
της γονιδιακής έκφρασης.
Η γονιδιακή έκφραση αναλύεται σε δύο επίπεδα:
 όλων των μεταγράφων mRNA ⇨ μεταγράφωμα.

 όλων των πρωτεϊνών ⇨ πρωτέωμα.
1981: Αλληλουχία του πρώτου ολόκληρου γονιδιώματος:

το κυκλικό γονιδίωμα του ανθρώπινου
μιτοχονδρίου (16.159 bp).
1986: πρόταση για τον προσδιορισμό της αλληλουχίας ολόκληρου

του ανθρώπινου γονιδιώματος
Human Genome Project (HGP)
Έναρξη της διαδικασίας: 1990.
http://www.ornl.gov/TechResources/Human_Genome/home.html
Αποτελείται από το Human Genome Program των:
 Department of Energy, DOE.
 Νational Institute of Health (NIH).
 National Human Genome Research Institute
(NHGRI: http://www.genome.gov).
Παράλληλες μελέτες προσδιορισμού της αλληλουχίας
γονιδιωμάτων άλλων σημαντικών οργανισμών που
χρησιμοποιούνται σε μελέτες γενετικής για συγκριτικούς λόγους
(μέρος του HGP).
Escherichia coli
Εκπρόσωπος προκαρυωτικών οργανισμών.
Saccharomyces cerevisiae
Εκπρόσωπος μονοκύτταρων ευκαρυωτικών οργανισμών.
Drosophila melanogaster, Caenorhabditis elegans

Εκπρόσωποι πολυκύτταρων ζώων γονιδιώματος μέτριας
πολυπλοκότητας.
Mus musculus
Εκπρόσωπος θηλαστικών με γονιδίωμα πολυπλοκότητας ανάλογης
του ανθρώπου.
Στόχοι του HGP:

• Αναγνώριση όλων των γονιδίων στο ανθρώπινο DNA.
• Προσδιορισμός της αλληλουχίας των 3 δισεκατομμυρίων

χημικών ζευγών βάσεων που αποτελούν το DNA.
• Αποθήκευση των πληροφοριών σε δημόσιες βάσεις δεδομένων.
• Ανάπτυξη εργαλείων για την ανάλυση δεδομένων.
• Μεταφορά παρόμοιων τεχνολογιών στον ιδιωτικό τομέα.
• Προσδιορισμός των ηθικών, νομικών και κοινωνικών θεμάτων

(ELSI, Εthical, Legal Social Issues,) που ίσως προκύψουν από
αυτή την έρευνα.
Προώθηση της μεταφοράς τεχνολογίας και πληροφοριών σε
όλους τους ερευνητές (& ιδιωτικό τομέα)
 ανάπτυξη νέων ιατρικών εφαρμογών.
 ανάπτυξη νέων βιοτεχνολογικών προϊόντων.
National Science Foundation: χρηματοδότηση από την

αμερικανική πλευρά για τον προσδιορισμό της αλληλουχίας του
Arabidopsis thaliana.
Άλλες χώρες (Μ. Βρετανία, Γαλλία & Ιαπωνία):

παρόμοια προγράμματα γονιδιωματικής.
Οργάνωση του Ανθρώπινου Γονιδιώματος

(Ηuman Genome Organisation, HUGO).
Ιδιωτικές εταιρείες.
Το αντικείμενο αυτού του κεφαλαίου είναι:
 η ανασκόπηση του αντικειμένου.
 η εισαγωγή στις πληροφορίες που αποκτήθηκαν από την

ανάλυση της αλληλουχίας του γονιδιώματος.
Εστίαση στην αλληλουχία του ανθρώπινου γονιδιώματος

Πληροφορίες για τις αλληλουχίες γονιδιωμάτων άλλων
οργανισμών.
1999, 2000: παρουσιάστηκαν οι αλληλουχίες πέντε
διαφορετικών ανθρώπινων χρωμοσωμάτων.
6/2000: κοινή ανακοίνωση (Francis Collins, HGP & J. Craig Venter,

Celera Genomics) για την ολοκλήρωση προσχέδιου εργασίας 3,1
δις νουκλεοτιδίων του ανθρώπινου γονιδιώματος.
14 Απριλίου 2003: επιτυχής ολοκλήρωση όλων των στόχων του

HGP  τελική αλληλουχία του ανθρώπινου γονιδιώματος σε
μεγάλο βαθμό ακριβής και συνεχής, με κενά μόνο σε τμήματα
όπου οι αλληλουχίες δεν μπορούν να καθοριστούν με την
σημερινή τεχνολογία.
Kαλύπτει περίπου το 99 τοις εκατό των περιοχών του

γονιδιώματος που περιέχουν γονίδια, με ακρίβεια 99.99 τοις
εκατό.
Δομική γονιδιωματική
Δύο γενικές προσεγγίσεις:
Χαρτογράφηση
Κατασκευή γενετικών και φυσικών χαρτών αυξημένης ανάλυσης
σε τμήματα του γονιδιώματος
Κατόπιν, προσδιορισμός της αλληλουχίας τους.
Τυχαία στόχευση ολόκληρου του γονιδιώματος

(WGS, Whole-Genome Shotgun)
«Κατακερματισμός» ολόκληρου του γονιδιώματος σε τυχαία,
αλληλοεπικαλυπτόμενα τμήματα στα οποία προσδιορίζεται η
αλληλουχία.
Συναρμολόγηση μέσω υπολογιστή με βάση τις αλληλεπικαλύψεις
μεταξύ των τμημάτων.
Σε αυτήν την προσέγγιση, δεν είναι γνωστό από πριν πού
εντοπίζεται κάθε τμήμα.
Προσδιορισμός νουκλεοτιδικής αλληλουχίας:
Μέθοδος Sanger
purine
or
O O O pyrimidine
HO P O P O P O C O N
OH OH OH
purine
or
O pyrimidine
chain N
O P O C O
termination
OH
method
*
* *
*
*
*
**
*
*
* *
*
*
Τι είναι η χαρτογράφηση
Δημιουργία γενετικών & φυσικών χαρτών.
Αρχικός στόχος: εντοπισμός γενετικών δεικτών που βρίσκονται

σχετικά κοντά μεταξύ τους στο γονιδίωμα.
Επιλεγμένα παραδείγματα πειραμάτων γενετικής και φυσικής

χαρτογράφησης, ώστε να αντιληφθούμε τον τρόπο σκέψης και τη
λογική που χρησιμοποιήθηκε.
Στο HGP συγκεντρώθηκαν και αναλύθηκαν δεδομένα γενετικής

και φυσικής χαρτογράφησης από περισσότερα του ενός τύπου
πειράματα.
Γενετική χαρτογράφηση ενός γονιδιώματος

Ένας από τους στόχους του HGP:
δημιουργία ενός γενετικού χάρτη υψηλής πυκνότητας
(τουλάχιστον ένα γενετικό δείκτη ανά 1 Mb γονιδιώματος -
περίπου μία μονάδα χάρτη).
Γενετικοί χάρτες γονιδιωμάτων:
γενετικές διασταυρώσεις
και (για τον άνθρωπο) γενεαλογική ανάλυση
(γενετική χαρτογράφηση).
Χαρτογράφηση των γονιδίων του ανθρώπου
Γενετικές διασταυρώσεις:
Επαλήθευση των θέσεων των γενετικών δεικτών στα

χρωμοσώματα
(αλληλόμορφα τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν για
να σημειωθεί μια θέση πάνω στο χρωμόσωμα).
Καθορισμός της γενετικής απόστασης μεταξύ τους.

Γενετική απόσταση:
συχνότητα των ανασυνδυασμών μεταξύ των δεικτών
γονιδιακοί δείκτες
δείκτες DNA
χρησιμοποιούνται για πειράματα γενετικής χαρτογράφησης.
Ανθρώπινο γονιδίωμα: 24 χάρτες

 22 αυτοσωμικά χρωμοσώματα.
 χρωμόσωμα Χ .
 χρωμόσωμα Y.
Δημιουργία ενός γενετικού χάρτη για δύο γονίδια:
η απλούστερη ανάλυση γενετικής χαρτογράφησης.
ΑΛΛΑ:
Κατασκευή ενός γενετικού χάρτη με πληροφορίες για δύο γονίδια:
όχι αποτελεσματική για ένα πολύ μεγάλο γονιδίωμα
Η συναρμολόγηση των γενετικών χαρτών είναι αρκετά χρονοβόρα
(ακόμη και με πολλούς γενετικούς τόπους διαθέσιμους).
Για τον άνθρωπο, δεν υπάρχουν αρκετά γνωστά γονίδια τα οποία

να δίνουν χρωμοσωμικούς χάρτες με κοντινά παρατεταγμένα
γονίδια.
Η γενετική χαρτογράφηση έχει περάσει σε άλλο επίπεδο:

 μεγάλος αριθμός πολυμορφικών δεικτών DNA.
 ανάπτυξη μοριακών εργαλείων για την γρήγορη αποτύπωσή
τους.
HGP (πρόγραμμα ανθρώπινου γονιδιώματος)
δείκτης DNA που χρησιμοποιήθηκε για την γενετική

χαρτογράφηση:
αλληλουχία-ετικέτα θέσης (STS, Sequence-Tagged Site)
( Ή: θέση αλληλουχίας-ετικέτας)
STS: αλληλουχία DNA μοναδική στο γονιδίωμα.
Μικρό τμήμα DNA γνωστής αλληλουχίας που καθορίζει μία

μοναδική θέση στο ανθρώπινο γονιδίωμα.
Τυπικά:
δύο αλληλουχίες μερικών εκατοντάδων bp.
ενισχύονται με PCR από εκκινητές που σχεδιάζονται με βάση

καθορισμένες αλληλουχίες του DNA ώστε να επιτρέπουν τον
ειδικό πολλαπλασιασμό μερικής ή όλης της αλληλουχίας.
Η γονιδιωματική θέση για την αλληλουχία υπό αναζήτηση
θεωρείται πως είναι σημασμένη, λόγω της ικανότητας της να
αναλυθεί για αυτήν την αλληλουχία.
Καλύτερη πηγή δεικτών DNA για την δημιουργία γενετικών

χαρτών από STS:
οι πολυμορφικές STR (short tandem repeats, βραχείες
διαδοχικές επαναλήψεις).
Αυτοί ήταν οι δείκτες που χρησιμοποιήθηκαν στην κατασκευή

του γενετικού χάρτη υψηλής πυκνότητας του ανθρώπινου
γονιδιώματος.
Πολυμορφισμοί DNA
Μία ή περισσότερες εναλλακτικές μορφές (αλληλόμορφα) ενός
χρωμοσωμικού τόπου τα οποία:
 ή διαφέρουν στη νουκλεοτιδική αλληλουχία.
 ή περιέχουν μεταβλητό αριθμό διαδοχικά
επαναλαμβανόμενων νουκλεοτιδικών μονάδων.
Χρήσιμοι στις μελέτες της γενετικής χαρτογράφησης

Δείκτες DNA.
Χρήσιμα εργαλεία στην κατασκευή γενετικών χαρτών υψηλής
πυκνότητας.
Συχνότητα πολυμορφισμών DNA στο ανθρώπινο γονιδίωμα: 1
ανά 350 bp.
Ανθρώπινο γονιδίωμα: 3  109 bp
Άρα: περίπου 9 εκατ. πολυμορφισμοί μεταξύ δύο απλοειδών
γονιδιωμάτων.
Κατηγορίες πολυμορφισμών DNA
 SNPs (single nucleotide polymorphisms)
Πολυμορφισμοί ενός νουκλεοτιδίου.
 STRs (short tandem repeats)

βραχείες διαδοχικές επαναλήψεις.
 VNTRs (variable number of tandem repeats)

μεταβλητός αριθμός διαδοχικών επαναλήψεων.
STRs (short tandem repeats)

Διαφορετική αναλογία ζευγών GC από το υπόλοιπο DNA
(διαχωρισμός με υπερφυγοκέντρηση σε κλίση πυκνότητας CsCl)
δορυφορικές ζώνες

δορυφορικό DNA (satellite DNA)
Εξειδικευμένο κατά είδος οργανισμών

Περιέχει και DNA άλλων διαδοχικά επαναλαμβανόμενων
περιοχών εκτός των κεντρομερών
Χωρίζεται σε υποομάδες μινι-δορυφορικών και μικρο-
δορυφορικών αλληλουχιών
Έχουν αποδειχθεί εξαιρετικά χρήσιμες στην ανάλυση
γονιδιωμάτων και σε μελέτες μοριακής τυποποίησης.
Αλληλουχίες DNA μήκους 2 – 6 bp
Επανάληψη από λίγες έως περίπου 100 φορές

(π.χ. GT, CAG).
Ανθρώπινο γονιδίωμα:
 128.000 δινουκλεοτιδικά STR.
 8.740 τρινουκλεοτιδικά STR.
 23.680 τετρανουκλεοτιδικά STR.
 4.300 πεντανουκλεοτιδικά STR.
 230 εξανουκλεοτιδικά STR (π.χ. τελομερή).
Γονοτύπηση με PCR ενός γενετικού

τόπου STR
Απομόνωση γονιδιωματικού DNA
PCR με εκκινητές που περιβάλλουν το STR
Προϊόντα PCR: ταυτοποίηση με ηλεκτροφόρηση
Στην εικόνα:
 αλληλόμορφο STR 1  6 επαναλήψεις GATA.
 αλληλόμορφο STR 2  10 επαναλήψεις GATA.
Αναμενόμενα πρότυπα ζωνών στο πήκτωμα για τους

τρεις πιθανούς γονοτύπους:
 (6,6)  για τις έξι επαναλήψεις.
 (10,10)  για τις δέκα επαναλήψεις.
 (6,10)  ετερόζυγο.
γενετικός χάρτης υψηλής πυκνότητας
5.264 μικροδορυφόροι
εντοπίζονται σε 2.335 χρωμοσωμικούς

τόπους.
Συμπέρασμα
Κατασκευή γενετικών χαρτών
Χρησιμοποιούνται δεδομένα ανασυνδυασμού:

 από γενετικές διασταυρώσεις στην περίπτωση πειραματικών
οργανισμών.
 από γενεαλογική ανάλυση στην περίπτωση του ανθρώπου.
Στην ανάλυση της γενετικής χαρτογράφησης χρησιμοποιούνται

οι γονιδιακοί δείκτες και οι δείκτες DNA.
Φυσική χαρτογράφηση ενός γονιδιώματος
Για οργανισμούς με μικρό γονιδίωμα:
Οι γενετικοί χάρτες επιδεικνύουν επαρκή ανάλυση για τον
προσδιορισμό της αλληλουχίας του γονιδιώματος
Π.χ.: Πρόγραμμα προσδιορισμού της αλληλουχίας του
γονιδιώματος του E.coli:
1.400 γνωστοί γενετικοί δείκτες με μ.ό. 1/3.3 kb.
Για οργανισμούς με μεγάλο γονιδίωμα (άνθρωπος):

Ανεπαρκής διακριτική ανάλυση του γενετικού χάρτη
Αδυναμία προσδιορισμού της αλληλουχίας
Ανάγκη για τη δημιουργία ενός λεπτομερούς φυσικού χάρτη,

δηλαδή ενός χάρτη γενετικών δεικτών.

Προκύπτει από την άμεση ανάλυση του DNA του γονιδιώματος
Δεν χρησιμοποιούνται:
 οι γενετικοί ανασυνδυασμοί από γενεαλογική ανάλυση
(στους ανθρώπους).
 οι γενετικές διασταυρώσεις (στα πειραματόζωα)
όπως στην περίπτωση των γενετικών χαρτών ως συμπλήρωμα του
γενετικού χάρτη.
Π.χ.: στον γενετικό χάρτη του ανθρώπινου γονιδιώματος

υπάρχουν 24 χάρτες για τον ολοκληρωμένο φυσικό χάρτη, οι
οποίο αντιστοιχούν στα 22 αυτοσωμικά χρωμοσώματα, στο Χ και
στο Υ.
Περιγράφονται συνοπτικά μερικοί από τους τύπους φυσικών
χαρτών, με σειρά αυξανόμενης ανάλυσης.
Παραδείγματα με σειρά αυξανόμενης ανάλυσης:
 οι κυτταρογενετικοί χάρτες των χρωμοσωμικών ζωνώσεων

(βλ. Ενότητα 3.1).
 οι χάρτες FISH (βλ. Ενότητα 7.3).
 οι χάρτες περιορισμού.
 οι χάρτες που βασίζονται σε σωματικά κυτταρικά υβρίδια
ακτινοβόλησης (βλ. Ενότητα 7.3).
 οι χάρτες συναρμολογημάτων κλώνων.
Φυσική χαρτογράφηση ενός

γονιδιώματος Χάρτες περιορισμού
Χαρτογράφηση με συχνά χρησιμοποιούμενα ένζυμα περιορισμού
(π.χ. EcoRI, HindIII, BamHI).
Μειονέκτημα: τεράστιος αριθμός θέσεων περιορισμού

Άρα:
δυσκολία στην ανάλυση των τμημάτων που παράγονται
(μετά την ηλεκτροφόρηση στο πήκτωμα αγαρόζης φαίνεται μια
συνεχόμενη κηλίδα, αντί για διακριτές ζώνες).
Ωστόσο: χρησιμοποίηση ενζύμων περιορισμού με σπάνιες

αλληλουχίες αναγνώρισης.
Δύο τύποι τέτοιων ενζύμων.

Πρώτος τύπος ενζύμων:
αλληλουχία αναγνώρισης 7- ή 8- bp
Παράδειγμα: NotI με αλληλουχία αναγνώρισης:

5΄-GCGGCCGC-3΄
3΄-CGCCGGCG-5΄
Για γονιδίωμα με 50% GC:

1 θέση αναγνώρισης κάθε 48 = 65.536 bp = 0,065536 Mb
(δηλαδή. υπάρχει 1/4 πιθανότητα να υπάρχει μια G στην πρώτη θέση της αλληλουχίας
αναγνώρισης, 1/ 4 πιθανότητα να υπάρχει μια C στην δεύτερη θέση, 1/4 πιθανότητα να
υπάρχει μια G στην τρίτη θέση κ.ο.κ., και κάθε πιθανότητα πολλαπλασιάζεται για να
προκύψει η συνολική πιθανότητα να βρεθεί η δεδομένη αλληλουχία αναγνώρισης).

Για ένα ένζυμο με αλληλουχία αναγνώρισης 6-bp,

όπως η EcoRI,
ισχύει μία θέση αναγνώρισης κάθε 46 = 4.096 bp
(ενώ με NotI 1 θέση αναγνώρισης κάθε 48 = 65.536 bp)
Η NotI κόβει το ανθρώπινο DNA κατά μέσο όρο μια

φορά κάθε 10 Mb.
Δεύτερος τύπος ενζύμων: αλληλουχία αναγνώρισης σπάνια για το
DNA που θα χαρτογραφηθεί.
Το γονιδίωμα δεν αποτελείται από τυχαία διευθετούμενα ζεύγη

βάσεων.
Μερικές αλληλουχίες υπάρχουν σε χαμηλή συχνότητα.
Παράδειγμα στο ανθρώπινο γονιδίωμα:
5΄-CG-3΄
3΄-GC-5΄
Για ένζυμα με αυτό το μοτίβο στην αλληλουχία αναγνώρισής τους:

 λιγότερες θέσεις αναγνώρισης στο ανθρώπινο DNA σε σχέση με
μία μη σπάνια αλληλουχία.

1993: ολοκλήρωση του χάρτη περιορισμού βάσει της θέσης
περιορισμού NotI του ανθρώπινου χρωμοσώματος 21.
Αποτελεί το μοναδικό χάρτη περιορισμού ενός ολόκληρου

ανθρώπινου χρωμοσώματος.
Ο χάρτης εκτεινόταν σε 37 Mb.

Οι θέσεις περιορισμού NotI ήταν χρήσιμοι δείκτες, όταν
συναρμολογήθηκε η αλληλουχία του χρωμοσώματος 21 το 2000.
Ακόμα και με ένζυμα όπως η NotI, τα οποία «κόβουν» σπάνια το

DNA, η κατασκευή ενός χάρτη περιορισμού ολόκληρου του
γονιδιώματος είναι πολύ δύσκολη.
Χάρτες συναρμολογημάτων κλώνων
(κλωνοποιημένων γειτονικών τμημάτων)
Επιτυγχάνεται υψηλότερη ανάλυση
Σειρά διατεταγμένων, μερικώς αλληλοεπικαλυπτόμενων κλώνων

οι οποίοι περιέχουν όλο το DNA ενός ολόκληρου χρωμοσώματος
ή μέρος του χρωμοσώματος, χωρίς καθόλου κενά.
Η λέξη γειτονικό κλωνοποιημένο τμήμα (contig) είναι συντόμευση

της λέξης γειτονικός (contiguous).
Οι χάρτες των κλωνοποιημένων τμημάτων παρέχουν το πλαίσιο

για τον προσδιορισμό της αλληλουχίας ολόκληρου του

γονιδιώματος Χάρτες
συναρμολογημάτων κλώνων
Ανθρώπινο γονιδίωμα: 24 φυσικοί χάρτες κλωνοποιημένων
τμημάτων για κάθε χρωμόσωμα.
Μεγάλο μέγεθος του ανθρώπινου γονιδιώματος
Οι φορείς που θα χρησιμοποιηθούν πρέπει να έχουν την
ικανότητα να δεχθούν μεγάλα κομμάτια ένθετου DNA.
Χάρτης πρώτης γενιάς του ανθρώπινου γονιδιώματος:
χρησιμοποίηση των φορέων τεχνητών χρωμοσωμάτων ζύμης, YAC
(YAC, Yeast Artificial Chromosome)
δυνατότητα κλωνοποίησης μερικών εκατοντάδων ζευγών
χιλιο(κιλο)βάσεων (kbp) DNA.
Τυπικό τεχνητό χρωμόσωμα ζυμομύκητα (YAC)
To YAC περιέχει:
 ένα τελομερές ζυμομύκητα (TEL) σε κάθε άκρο.
 ένα κεντρομερές ζυμομύκητα (CEN).
 ένα δείκτη επιλογής ζυμομύκητα σε κάθε βραχίονα (εδώ TRP1 & URA3).
 μία αυτόνομα αντιγραφόμενη αλληλουχία (ARS).
 θέσεις περιορισμού για την κλωνοποίηση του εξωγενούς DNA.

Χάρτες κλωνοποιημένων γειτονικών
τμημάτων
Πώς κατασκευάζεται ένας χάρτης με κλωνοποιημένα τμήματα.
Δημιουργία μιας βιβλιοθήκης μερικώς επικαλυπτόμενων

τμημάτων DNA (όμοια με Ενότητα 16.2).
Απομόνωση DNA υψηλού μοριακού βάρους.
Μηχανική κατάτμηση (π.χ. πέρασμα από βελόνα σύριγγας).
Δημιουργία μιας ολόκληρης συλλογής τυχαίων, μερικώς

αλληλοεπικαλυπτόμενων τμημάτων του γονιδιώματος.
Τα τμήματα που παράγονται με αυτό τον τρόπο έχουν λεία άκρα.

τμημάτων
Κλωνοποίηση:
Εισαγωγή των τμημάτων του γονιδιωματικού DNA σε έναν
φορέα- π.χ. YAC- ο οποίος έχει υποστεί πέψη με ένα ένζυμο
περιορισμού όπως το SmaI, το οποίο δημιουργεί λεία άκρα.
(Τμήματα DNA με λεία άκρα μπορούν να συνδεθούν μεταξύ τους
με αντίδραση η οποία καταλύεται από την DNA λιγάση).
Η βιβλιοθήκη των παραχθέντων κλώνων YAC μπορεί να

αντιστοιχεί
 σε ολόκληρο το γονιδίωμα, εάν χρησιμοποιείται το ολικό DNA
ως πηγή.
 σε ένα συγκεκριμένο χρωμόσωμα, εάν τα χρωμοσώματα έχουν
διαχωριστεί με κυτταρομετρία ροής, πριν την απομόνωση του
DNA.

Κλωνοποίηση:
Εισαγωγή των τμημάτων του γονιδιωματικού DNA σε
έναν φορέα- π.χ. YAC- (κόβεται με ένα ένζυμο
περιορισμού όπως το SmaI, το οποίο δημιουργεί λεία
άκρα).
Η βιβλιοθήκη των παραχθέντων κλώνων YAC μπορεί να

αντιστοιχεί :
 σε ολόκληρο το γονιδίωμα, εάν χρησιμοποιείται το
ολικό DNA ως πηγή.
 σε ένα συγκεκριμένο χρωμόσωμα, εάν τα
χρωμοσώματα έχουν διαχωριστεί με κυτταρομετρία ροής,
πριν την απομόνωση του DNA.
Χάρτες κλωνοποιημένων γειτονικών τμημάτων
Κυτταρομετρία ροής
Κύτταρα (ή συστατικά αυτών, όπως π.χ. τα χρωμοσώματα),

σημασμένα με φθορισμό διέρχονται από ένα αισθητήριο όργανο
μέσω του οποίου κατευθύνεται μια ακτίνα laser.
Οι ανιχνευτές μετράνε τον εκπεμπόμενο φθορισμό και τα

δεδομένα εισάγονται σε έναν υπολογιστή.
Τα όργανα κυτταρομετρίας ροής μπορούν να εκτιμήσουν φυσικά

χαρακτηριστικά, όπως π.χ. το μέγεθος και το σχήμα των
χρωμοσωμάτων, διευκολύνοντας τον διαχωρισμό αυτών των
χαρακτηριστικών, ως διαφορετικά του οργανισμού.

τμημάτων
Πώς συναρμολογούνται οι κλώνοι;
Καταλληλότερος τρόπος: η χρήση τεχνικών αποτύπωσης DNA

(DNA fingerprinting)
Τυχαία τυποποίηση των κλώνων
Συναρμολόγηση αυτών βάσει επικαλύψεων
Παραδείγματα αποτύπωσης DNA στην Ενότητα 17.5.
Το πιο χρήσιμο πρωτόκολλο σε αυτήν την περίπτωση

περιλαμβάνει χαρτογράφηση STS.
A B C D
C D E F G
G H I

Εικόνα 18.1: χάρτης κλωνοποιημένων τμημάτων YAC

συναρμολογημένων με χαρτογράφηση STS.
Χαρτογράφηση των θέσεων των STSs στους κλώνους YAC μέσω

ανιχνευτών ενισχυμένων με PCR.
Σύγκριση των χαρτών STS σε κάθε κλώνο YAC.
Στόχος: εύρεση κλώνων που μοιράζονται μερικά STSs

(⇨ μερική επικάλυψη του κλωνοποιημένου DNA).
Αντιπροσωπευτικός χάρτης συναρμολογήματος κλώνων
YAC με βάση τη χαρτογράφηση δεικτών STS.
iGenetics Ακαδημαϊκές Εκδόσεις 2009 52
1992:
 χάρτες με κλώνους YAC για τα ανθρώπινα
χρωμοσώματα 21 και Υ.
 χάρτης με κλώνους YAC για το 75% του ανθρώπινου
Τεχνικά προβλήματα:
σε πολλές περιπτώσεις, το κλωνοποιημένο DNA στους

φορείς YAC περιείχε DNA από περισσότερες της μίας
τοποθεσίες.
Κατασκευή ενός υβριδίου
ακτινοβολημένων κυττάρων
Ανθρώπινα κύτταρα ακτινοβολούνται με
ακτίνες Χ.
Τα χρωμοσώματα τεμαχίζονται σε μικρότερα

τμήματα.
Τα κύτταρα θανατώνονται, αλλά τα

χρωμοσωμικά τμήματα «διασώζονται» με
σύντηξη των ακτινοβολημένων κυττάρων με
κύτταρα τρωκτικών.
Τα χρωμοσωμικά τμήματα ενσωματώνονται

στα χρωμοσώματα των τρωκτικών.
Δομική γονιδιωματική
Δύο γενικές προσεγγίσεις:
Χαρτογράφηση
Κατασκευή γενετικών και φυσικών χαρτών αυξημένης ανάλυσης
σε τμήματα του γονιδιώματος
Κατόπιν, προσδιορισμός της αλληλουχίας τους.

«Κατακερματισμός» ολόκληρου του γονιδιώματος σε τυχαία,
αλληλοεπικαλυπτόμενα τμήματα στα οποία προσδιορίζεται η
αλληλουχία.
Συναρμολόγηση μέσω υπολογιστή με βάση τις αλληλεπικαλύψεις
μεταξύ των τμημάτων.
Σε αυτήν την προσέγγιση, δεν είναι γνωστό από πριν πού
εντοπίζεται κάθε τμήμα.
Haemophilus influenzae
Αργότερα με βελτίωση της τεχνικής:

ανθρώπινο γονιδίωμα (Celera Genomics, J.Craig Venter), 2000,
επανάληψη 5 φορές.
97 % του γονιδιώματος, πλήρως συγκροτημένο, με εξαίρεση τα

κενά που προκύπτουν από το 3 τοις εκατό που υπολείπεται.
Εύρεση
νουκλεοτιδικής
αλληλουχίας
με τυχαία
στόχευση
ΕΙΚΟΝΑ 18.2
Η διαδικασία ταυτο-
ποίησης της αλλη-
λουχίας ενός γονι-
διώματος με την
προσέγγιση τυφλής
στόχευσης.
Βακτηριακά γονιδιώματα
Ο πρώτος κυτταρικός οργανισμός.
Μέγεθος γονιδιώματος τυπικό μεταξύ των βακτηρίων.
Σύσταση γονιδιώματος σε CG: παρόμοια με του ανθρώπου.
Institute for Genomic Research το 1995.
Γονιδίωμα μεγέθους 1,83-Μb (1.830.137 bp).
Προσέγγιση της τυχαίας στόχευσης, λόγω μη ύπαρξης άλλου

είδους χάρτη.
Αναγνώριση πιθανών γονιδίων:
 Έλεγχος και στις δύο αλυσίδες για θεωρούμενα γονίδια-
ανοικτά πλαίσια ανάγνωσης (ORF, Open Reading Frame).
 πιθανές περιοχές κωδικοποίησης αμινοξέων.
κωδικόνιο έναρξης (AUG  ATG στην αλληλουχία DNA)

κωδικόνιο τερματισμού (TAG, TAA, ή TGA στην αλληλουχία DNA)
«αυθαίρετα»: ORF >100 κωδικόνια  στατιστικώς πιθανά γονίδια.
Τα αναγνωρισμένα ORFs για ολόκληρο το γονιδίωμα αναζητούνται

σε νουκλεοτιδικές και αμινοξικές βάσεις δεδομένων, ώστε να
αναγνωριστούν ειδικά τα γονίδια.
πλήρες μικροβιακό γονιδίωμα:

 για όλες τις κωδικές περιοχές.
 για άλλα στοιχεία (επαναλαμβανόμενες αλληλουχίες, οπερόνια, μεταθετά
στοιχεία).
Προβλέφθηκαν:
1.743 γονίδια που κωδικοποιούν πρωτεΐνες
(85 % του γονιδιώματος)
Από αυτά:
736 δεν ταιριάζουν σε κάποια πρωτεΐνη των βάσεων δεδομένων ή
ταιριάζουν μόνο με πρωτεΐνες που συμβολίζονται υποθετικές
Τα υπόλοιπα 1.007 ORF ταιριάζουν σε γονίδια με γνωστή
λειτουργία στη βάση δεδομένων.
Αυτού του είδους το αποτέλεσμα είναι συνηθισμένο σε μελέτες
γονιδιωμάτων.
Πολλά γονίδια έχουν γνωστές λειτουργίες, ενώ ένα σημαντικό

ποσοστό αυτών έχουν άγνωστη λειτουργία και απαιτείται να
γίνουν υποθέσεις που θα επαληθευτούν επιστημονικά, ώστε να
προσδιοριστεί η λειτουργία τους.
ΕΙΚΟΝΑ 18.3
Το τεκμηριωμένο γονιδίωμα του H. Influenzae.

Βακτηριακά γονιδιώματα
Escherichia coli
1997: Ε.coli K12, Genome Center, Πανεπιστήμιο Wiscosin, Madison

Το 6ο γονιδίωμα που προσδιορίστηκε
Μέθοδος: τυχαία στόχευση
Ε.coli : κατώτερο έντερο ζώων (& ανθρώπου)
Στο εργαστήριο: οργανισμός – μοντέλο για τη μοριακή βιολογία, τη
γενετική και τη βιοτεχνολογία.
Μέγεθος: 4,64Mb (4.639.221bp)

4.288 ORF : 87.8 % του γονιδιώματος
38% από αυτά: άγνωστη λειτουργία.
ΕΙΚΟΝΑ 18.9
Κατανομή των πιθανών ORF στο γονιδίωμα του ζυμομύκητα.
Γενετικός χάρτης του
(Από B. Dujon. 1996. Trends Genet 12: 263-270.)
χρωμοσώματος του E.coli
Οι αποστάσεις μεταξύ των

γονιδίων εκφράζονται σε λεπτά.

Γονιδιώματα Αρχαίων
Methanococcus jannaschii
Το πρώτο γονιδίωμα αρχαίου που προσδιορίστηκε πλήρως

Υπερθερμόφιλο μεθανογόνο
Ανάπτυξη σε 85 C, P έως 200 atm, αυστηρά αναερόβιο
Παραγωγή ενέργειας: αναγωγή διοξειδίου του άνθρακα σε μεθάνιο.
Τυχαία στόχευση (1996)

Πλήρες γονιδίωμα:
ένα κύριο κυκλικό χρωμόσωμα 1.664.976 bp (1.682 ORF)
δύο κυκλικά πλασμίδια των 58.407bp (44 ORF) και 16.550 bp (12 ORF).
Πλειοψηφία γονιδίων παραγωγής ενέργειας, κυτταρικής διαίρεσης και

μεταβολισμού: όμοια με τα αντίστοιχα στα βακτήρια
Πλειοψηφία γονιδίων αντιγραφής DNA, μεταγραφής και μετάφρασης: όμοια με
τα αντίστοιχα στα Ευκάρυα.
Επιβεβαίωση των αρχαίων ως ενός από τους κύριους κλάδους.
Ευκαρυωτικά γονιδιώματα
Ζύμη (Saccharomyces cerevisae )

Ευκαρυωτικό μοντέλο για πολλά είδη μελετών
Πολλά πλεονεκτήματα
Κυριότερο: μεγάλη λειτουργική ομοιότητα με τα θηλαστικά
Γονιδίωμα 16 χρωμοσωμάτων (1996)

Μέγεθος: 12.067.280 bp
Περίπου 969.000 bp επαναλαμβανόμενων αλληλουχιών
υπολογίστηκε πως δεν συμπεριλαμβανόταν στην δημοσιευμένη
αλληλουχία
6.183 ORF, μόνο 233 με ιντρόνια
1000 γονίδια είχαν προσδιοριστεί με γενετική ανάλυση
Άγνωστη η λειτουργία περίπου του ενός τρίτου των γονιδίων που
κωδικοποιούν πρωτεΐνες.
Γονοτυπικός προσδιορισμός φύλου στον
Caenorhabditis elegans
Νηματώδης σκώληκας
Πολύ καλό βιολογικό υλικό
το ώριμο άτομο διαθέτει μόνο 959 κύτταρα που

έχουν μελετηθεί σε όλα τα στάδια της ανάπτυξης
Δύο φύλα: ΧΧ (Χ:Α = 1) ερμαφρόδιτο

ΧΟ (Χ:Α = 0,5) αρσενικό.
C. elegans
[XX]
[XO]
[XX]
[XX] [XO]
Caenorhabtitis elegans
(ονομάζεται και «σκουλήκι»)
Tο πρώτο γονιδίωμα πολυκύτταρου

ευκαρυωτικού οργανισμού που προσδιορίστηκε
Μακρύ κυλινδρικό σώμα μήκους 1mm, λεία επιφάνεια

Ζει στο χώμα - τρέφεται με μικρόβια
Απλό νευρικό σύστημα
Εκδήλωση σειράς συμπεριφορών
Μάθηση & εκτέλεση απλών καθηκόντων
Σημαντικός οργανισμός-μοντέλο για τη μελέτη των μοριακών και γενετικών
μηχανισμών:
 της εμβρυογένεσης.
 της μορφογένεσης.
 της ανάπτυξης & και λειτουργίας του νευρικού συστήματος.
 της γήρανσης.
 της συμπεριφοράς.
Caenorhabtitis elegans
Σχεδόν πλήρης φυσικός χάρτης τη δεκαετία του 1980
Αλληλουχία του γονιδιώματος: Sydney Brenner (1990)
Ανακοίνωση προσχέδιου: 1998
Γονιδίωμα: 100,3 Mb
20.443 γονίδια, 1.270 εκ των οποίων δεν κωδικοποιούν

πρωτεΐνες.
ΕΙΚΟΝΑ 18.7
Χρωμοσωμικές περιοχές της E. coli, του ζυμομύκητα, της
φρουτόμυγας και του ανθρώπου, από τη σύγκριση των οποίων
φαίνεται η διακύμανση της γονιδιακής πυκνότητας στα διάφορα
γονιδιώματα.
Γενετική του καρκίνου

Καρκίνος: ασθένεια με γενετική βάση
Αντιμετώπιση μέσω της Γενετικής & της Μοριακής Βιολογίας
Αποκάλυψη:
9 Ογκογονιδίων
9 Αντικαρκινικών γονιδίων
9 Βιοχημικών μηχανισμών (π.χ.φωσφορυλιώσεις)
9 Κυτταρικών μηχανισμών (π.χ. μετάσταση,
απόπτωση)
Διαλεύκανση του καρκινικού ρόλου των:

9 ιών
9 σωματικών μεταλλαγών
9 χημικών υποκινητών
9 περιβαλλοντικών παραγόντων
9 ρυθμιστικών μηχανισμών
9 μεταθετών γενετικών στοιχείων
Αποτέλεσμα: Αναχαίτιση του ρυθμού εξέλιξης
Γονιδιακή θεραπεία: πειραματικό στάδιο

Ελπιδοφόρα για το μέλλον
Καρκίνος: γενετική ασθένεια στο κυτταρικό
επίπεδο
Γενετική βάση
Καρκινικά κύτταρα: μεταβολή στη φυσιολογική γονιδιακή

έκφραση
Μεταβίβαση των ιδιοτήτων τους στις επόμενες γενεές.
Ανεξέλεγκτος πολλαπλασιασμός (μιτώσεις)

Γενετική βλάβη
Περισσότερο ομοιότητα με τα ανώριμα φυσιολογικά κύτταρα.
Οφείλεται σε μεταλλαξιγένεση (βλάβη DNA) & γονιδιακή ρύθμιση

του κυτταρικού κύκλου
Πορεία του κυττάρου στον κυτταρικό κύκλο
Ελέγχεται αυστηρά από πολύπλοκους μηχανισμούς.
Όταν υπάρχουν:
¾ βλάβες στο DNA

¾ προβλήματα στο μηχανισμό του κυτταρικού κύκλου
υπάρχει μηχανισμός ελέγχου που τα εντοπίζει.
Αν αυτά τα προβλήματα δεν διορθώνονται, ο μηχανισμός

εμποδίζει τα κύτταρα να διαιρεθούν και οδηγούνται τελικά στη
φάση θανάτου.
Επομένως, μόνο τα φυσιολογικά κύτταρα περνούν στην επόμενη

φάση του κυτταρικού κύκλου.
Τα υγιή κύτταρα αναπτύσσονται και διαιρούνται μόνον όταν τα
διεγερτικά και κατασταλτικά σήματα που λαμβάνουν ευνοούν τον
κυτταρικό πολλαπλασιασμό.
Αυτά που έχουν προβλήματα οδηγούνται στον κυτταρικό θάνατο.
Αυτά που έχουν προβλήματα και δεν οδηγούνται στον κυτταρικό

θάνατο (επειδή τα υπεύθυνα γονίδια έχουν υποστεί μεταλλαγές
και δεν λειτουργούν) διαιρούνται ανεξέλεγκτα.
Συχνά τα κύτταρα αυτά έχουν συσσωρεύσει μεταλλαγές στο

γενετικό υλικό τους, επειδή το σύστημα επιδιόρθωσης δεν
λειτουργεί.
Καρκίνος και κυτταρικός κύκλος

Ανάπτυξη κυττάρων > δημιουργία ιστού > διαφοροποίηση
Μοριακός έλεγχος του κυτταρικού κύκλου
Εμπλέκονται οι:
¾ Κυκλίνες
(οι συγκεντρώσεις τους αυξομοιώνονται περιοδικά κατά τον
κυτταρικό κύκλο)
¾ Κυκλινοεξαρτώμενες πρωτεϊνικές κινάσες

(Cyclin‐dependent protein kinases, Cdk)
Ορισμένα από τα μοριακά γεγονότα
που ελέγχουν τον κυτταρικό κύκλο.
Ακαδημαϊκές
Εκδόσεις 2009
iGenetics
Ρυθμιστικοί μηχανισμοί που ελέγχουν την κυτταρική διαίρεση

σε φυσιολογικά κύτταρα.
iGenetics Ακαδημαϊκές Εκδόσεις 2009

Καρκίνος: γενετική ασθένεια στο κυτταρικό
επίπεδο
Γενετική βάση
Καρκινικά κύτταρα: μεταβολή στη φυσιολογική γονιδιακή

έκφραση
Μεταβίβαση των ιδιοτήτων τους στις επόμενες γενεές.
Ανεξέλεγκτος πολλαπλασιασμός (μιτώσεις)

Γενετική βλάβη
Περισσότερο ομοιότητα με τα ανώριμα φυσιολογικά κύτταρα.
Οφείλεται σε μεταλλαξιγένεση (βλάβη DNA) & γονιδιακή ρύθμιση

του κυτταρικού κύκλου
Κάθε κύτταρο παράγει μία βέλτιστη ποσότητα από κάθε

πρωτεΐνη.
Αυτό είναι αποτέλεσμα γονιδιακής ρύθμισης.
Διαταραχή της γονιδιακής ρύθμισης – έκφρασης:

Μετασχηματισμός
Μετασχηματισμένα κύτταρα
Κυτταρικός Μετασχηματισμός – επίδραση στον έλεγχο:

¾ της κυτταρικής αύξησης
¾ της θνησιμότητας
¾ της κυτταρικής μορφολογίας
¾ της αντίδρασης κυττάρου με κύτταρο
¾ των ιδιοτήτων της μεμβράνης
¾ της δομής του κυτταροσκελετού
Οι επιδράσεις αυτές σχετίζονται & μεταξύ τους.
Οικογενειακός επηρεασμός του καρκίνου
Κληρονόμηση κάποιων γονιδίων που δημιουργούν προδιάθεση

στην ασθένεια
Δύο βασικές ιδιότητες των καρκινικών κυττάρων:

1. Ανεξέλεγκτος πολλαπλασιασμός
2. Δημιουργία μάζας μεταλλαγμένων κυττάρων (όγκος ή
νεόπλασμα)
Καλοήθης όγκος: η μάζα παραμένει στο σημείο που

δημιουργήθηκε.
Κακοήθης όγκος: τα κύτταρά του εισβάλλουν στους γειτονικούς

ιστούς διαταρράσοντας τη λειτουργία τους.
Μετάσταση: η μετακίνηση των κυττάρων ενός κακοήθους όγκου

μέσω του αίματος ή της λέμφου σε άλλη περιοχή του σώματος,
όπου ιδρύουν νέους όγκους και μπορεί να προκαλέσουν:
Βλάβες σε ζωτικά όργανα

Δευτερογενείς μολύνσεις
Μεταβολικά προβλήματα, κλπ.
Η μετάσταση ελέγχεται από γονιδιακά προϊόντα που βρίσκονται

στην επιφάνεια του κυττάρου.
Κατανόηση της μετάστασης: κατανόηση της αντίδρασης των

κυττάρων με επιφανειακούς & εξωκυττάριους παράγοντες.
Σωματικές μεταλλάξεις & καρκίνος
Μετασχηματισμός κυττάρου:
Από φυσιολογικό μετατρέπεται σε καρκινικό
Αποτέλεσμα της μεταγραφής ενός ή λίγων γονιδίων

Γονίδια: τροποποιημένα από ιικά γονίδια ή μεταλλαξιγένεση
Παράγοντες μετασχηματισμού
¾ Ιοί
¾ Χημικές ενώσεις Περιβαλλοντικοί παράγοντες
¾ Ακτινοβολίες Επαγωγή καρκίνου μέσω σωματικών μεταλλάξεων
Εκθετική αύξηση διαφόρων μορφών καρκίνων από ηλικία 30‐80

ετών.
Αυξημένος βαθμός εμφάνισης καρκίνων του δέρματος σε

ανθρώπους με μελαγχρωματική ξηροδερμία (xeroderma
pigmentosum).
Αυτοσωμική υποτελής γενετική νόσος
Αδυναμία επιδιόρθωσης του DNA μετά από την επίδραση

υπεριώδους ακτινοβολίας.
(Συνήθως προκαλούνται διμερή θυμίνης)
Τα γονίδια που είναι υπεύθυνα για την επιδιόρθωση του DNA

έχουν υποστεί μετάλλαξη (έχουν βρεθεί 5).
Προσβάλλονται συνήθως από μελάνωμα.

Δομικές μεταβολές που προκύπτουν από τις
μεταλλαγές σημείου
Διμερή πυριμιδίνης: ομοιοπολικοί δεσμοί μεταξύ

δύο γειτονικών πυριμιδινών
Μηχανισμοί επιδιόρθωσης μεταλλάξεων
φωτοαντιδραστικότητα
επιδιόρθωση εκκοπής
μετα‐αντιγραφική επιδιόρθωση
επιδιόρθωση SOS
Φωτοαντιδραστικότητα
Φωτολυάση:
ενεργοποιείται από το
φως
διασπά τους
ομοιοπολικούς δεσμούς
Επιδιόρθωση εκκοπής:
Eξειδικευμένες
ενδονουκλεάσες
απομακρύνουν την
αλλοιωμένη περιοχή
Η DNA πολυμεράση
αντικαθιστά την
αλληλουχία
Η λιγάση κλείνει τα
ανοίγματα
Ογκογονίδια & ιοί
Έλεγχος της κυτταρικής διαίρεσης
Ρυθμιστικά γονίδια που καταστέλλουν την κυτταρική διαίρεση:

ογκοκατασταλτικά γονίδια
Ρυθμιστικά γονίδια που επάγουν την κυτταρική διαίρεση:

πρωτοογκογονίδια
Γονίδια μεταλλάκτες: εξασφαλίζουν την πιστότητα της αντιγραφής

του DNA.
Οι μεταλλαγες τους οδηγούν στο μετασχηματισμό των κυττάρων

σε καρκινικά κύτταρα
Πληροφορίες γι’ αυτά τα γονίδια από τη μελέτη ορισμένων ιών, οι
οποίοι:
¾ Προκαλούν καρκίνο σε πειραματόζωα
¾ Προκαλούν μετασχηματισμό κυττάρων σε καλλιέργειες
Αυτοί οι ιοί περιέχουν ογκογονίδια τα οποία προκαλούν καρκίνο

(10‐20%)
Πάνω από 20 ογκογονίδια σε γονιδιώματα ιών

(src, mos, ras, κλπ.)
Francis Rous: Βραβείο Νομπέλ, 1989
Ανακάλυψη ογκογονιδίων μέσω των ρετροϊοών
Francis Rous: Βραβείο Νομπέλ, 1989
Ανακάλυψη ογκογονιδίων μέσω των ρετροϊοών
Είδος όγκου στις όρνιθες : σάρκωμα

(καρκίνος του συνδετικού ιστού ή των μυϊκών κυττάρων)
Μεταμόσχευση τμήματος του όγκου σε άλλες όρνιθες: ανάπτυξη

σαρκώματος
Ένεση εκχυλίσματος του όγκου μετά από διήθηση (δεν περιείχε

κύτταρα) προκαλούσε ανάπτυξη σαρκώματος.
Ιός σαρκώματος Rous

How Infections Cause Cancer
26
Ογκογόνος ιός του μαστικού αδένα των ποντικιών
Ιός λευχαιμίας αιλουροειδών

Ρετροϊοί & ιοί DNA
Ρετροϊός
9 διαθέτει γονιδίωμα RNA σε δύο αντίγραφα
9 αντιγράφεται με ιδιαίτερο τρόπο
Το ιικό ένζυμο αντίστροφη μεταγραφάση (reverse transcriptase,

RT) μεταγράφει το RNA του ιού σε DNA στο κύτταρο ξενιστή.
Το DNA κατόπιν ενσωματώνεται στο γονιδίωμα του ξενιστή μέσω

μιας ιντεγκράσης (integrase).
Το γονιδίωμα του ιού (ως DNA) αντιγράφεται ως μέρος του

γονιδιώματος του ξενιστή.
Σχεδιάγραμμα της δομής ενός ρετροϊού

RNA Tumor Viruses
30
(For exogenous retrovirus start here)
Ωρίμανση
Πρόσδεση στον ξενιστή
Σύντηξη μεμβρανών
Απαλλαγή από το
Κυτταρικός
περίβλημα
Αντίστροφη μεταγραφή
κύκλος «εκβλάστηση»
ρετροϊού
Μεταφορά στον πυρήνα Έκφραση

Ενσωμάτωση Στόχευση στη μεμβράνη
31
(For endogenous retrovirus start here)
Ρετροϊοί
Γονεϊκό RNA
Αντίστροφη
μεταγραφάση
Υβρίδιο RNA/DNA
Αντίστροφη
Γραμμικό δίκλωνο DNA/DNA
Κυκλικό δίκλωνο DNA

DNA pol
Ιντεγκράση ξενιστή
Ενσωμάτωση Αντιγραφή (γονιδιώματος DNA στο κύτταρο)
RNA pol II Ένζυμα ματίσματος

ξενιστή ξενιστή
Μεταγραφή γονιδιώματος ιικού RNA mRNA πρωτεΐνη
(α) To
) To γονιδίωμα RNA του ιού
του σαρκώματος του Rous
(RSV)
Μοντέλο ενσωμάτωση του προϊικού DNA στο χρωμόσωμα του ξενιστή (κύτταρα κότας)
κότας)
(β) Σύνθεση
) Σύνθεση προϊικού DNA του
RSV από την αντίστροφη
(γ) Κυκλοποίηση
) Κυκλοποίηση του προϊι‐
προϊι‐
κού DNA.
DNA.
(δ) Ασυμπτωτικές
) Ασυμπτωτικές εγκοπές στο
κυτταρικό DNA και κοπή του
ιικού γονιδιώματος.

(ε) Με
) Με ανασυνδυασμό, τα άκρα
ανασυνδυασμό, τα
του ιικού DNA συνδέονται με τα
άκρα του χρωμοσωμικού DNA
του κυττάρου
(στ) Οι μονόκλωνες περιοχές

στ) Οι
συμπληρώνονται και προκύπτει
ένας πλήρης, δίκλωνος,
πλήρης, δίκλωνος,
ενσωματωμένος προϊός RSV
The Retroviral Life Cycle
1. Entry and uncoating

2. Activation of RTC
3. Inward trafficking of PIC
4. Nuclear entry of PIC
5. Integration
6. Transcription
7. mRNA processing/export
8. Translation
9. Outward transport
10. Budding and release
• Many steps require utilization of ‘host’ factors - inhibition of host factors = inhibition of infectivity
• Some host factors provide innate immunity by restricting specific steps - accentuate restriction system = block infectivity
Ο βιολογικός κύκλος
ενός μη ογκογόνου ρετροιού
Μερικοί ρετροϊοί περιέχουν ένα γονίδιο που προκαλεί
ογκογένεση >>>> ογκογονίδιο
Ογκογονίδια: ομόλογα με γονίδια φυσιολογικών κυττάρων

(πρωτοογκογονίδια) μη μολυσμένων με ρετροϊούς.
Τα πρωτοογκογονίδια υπόκεινται σε αυστηρή ρύθμιση, ώστε η
κυτταρική διαίρεση να πραγματοποιείται με κατάλληλο και
ισορροπημένο τρόπο.
Μεταλλαξιγένεση πρωτοογκογονιδίων σε ογκογονίδια:

>>> Ανεξέλεγκτος κυτταρικός πολλαπλασιασμός
Δημιουργία όγκου
Ογκοκατασταλτικά γονίδια: παρέχουν το σήμα για να σταματήσει

η μίτωση
Μερικά ογκοκατασταλτικά γονίδια:
9 rb (ρητινοβλάστωμα)
9 bcra1 (καρκίνος μαστού κυρίως)
9 bcra2 (όμοια)
9 wt (καρκίνος νεφρού)
9 p53
Αδρανοποίησή τους: απώλεια του μιτωτικού ελέγχου
Οι μεταλλαγμένες μορφές των ογκοκατασταλτικών γονιδίων

θεωρούνται ισχυροί προδιαθεσικοί παράγοντες για ορισμένους
τύπους καρκίνου
Ογκογονίδιο: απουσία ιντρονίων
(ένδειξη για ενσωμάτωση ώριμου mRNA από το ρετροϊό)
Ογκογονίδια
Όλοι οι γνωστοί ιοί RNA που προκαλούν καρκίνο είναι ρετροϊοί
Πώς προέκυψαν;
Πιθανή ενσωμάτωση πρωτοογκογονιδίων σπονδυλωτών στο

γονιδίωμα ρετροϊών σε πολύ χαμηλή συχνότητα
Προήλθαν ιοί από ανασυνδυασμό που περιέχουν ογκογονίδια
Εξελικτικό πλεονέκτημα: επαγωγή της διαίρεσης του κυττάρου

>>>>> επομένως και του δικού τους πολλαπλασιασμού
40
Προέλευση των
ογκογονιδίων των ιών:
πιθανότατα από
συγγενικά κυτταρικά
πρωτοογκογονίδια
Ομολογία ογκογονιδίων – πρωτοογκογονιδίων
Κωδικοποιούν όμοιες πρωτεΐνες
src: πρωτεϊνική κινάση εξειδικευμένη για τυροσίνη (PP60src)

Φωσφοπρωτεΐνη
Σε κύτταρα κοτόπουλου και σε καρκινικά κύτταρα (αναλογία 1:100)
rasK: γονίδιο στον ιό του σαρκώματος Kirsten στους βατράχους

Γονίδιο που προέρχεται από καρκίνωμα των πνευμόνων του ανθρώπου >>>
ομολογία μεταξύ τους
rasH: γονίδιο στον ιό του σαρκώματος Harvey

Γονίδιο που προέρχεται από καρκίνωμα της κύστης του ανθρώπου
>>> ομολογία μεταξύ τους
Η καρκινογένεση ενός ορισμένου ιστού επάγεται πάντα από το ίδιο

ογκογονίδιο

Ιοί με DNA ως γενετικό υλικό
Πρόκληση καρκίνου και από ιούς με DNA ως γενετικό υλικό
Και στις δύο περιπτώσεις προκαλείται μετασχηματισμός σε

φυσιολογικά κύτταρα
>>> ενσωμάτωση του γενετικού υλικού τους στο DNA των

κυττάρων
Η ένθεση σχετίζεται πιθανότατα και με μεταθετά στοιχεία
Χρωμοσωμικές αλλοιώσεις:
μετακίνηση γενετικών στοιχείων των χρωμοσωμάτων

προκαρυωτικών και ευκαρυωτικών οργανισμών που έχουν την
ικανότητα να μετακινούνται από μία θέση σε μία άλλη επί
του γονιδιώματος.
Ποικίλες ονομασίες:
¾ ρυθμιστικά στοιχεία (controlling elements)
¾ κινητικά γονίδια (jumping genes)
¾ σειρές εισδοχής (insertion sequences)
¾ τρανσποζόνια (transposons)
Γενικός όρος: μεταθετά στοιχεία

(transposable elements)
«μετάθεση» (transposition = αλλαγή θέσης) στα γονιδιώματα
Τα μεταθετά στοιχεία έχουν συμβάλλει σημαντικά στην εξέλιξη των

γονιδιωμάτων τόσο των προκαρυωτικών όσο και ευκαρυωτικών οργανισμών
μέσω των χρωμοσωμικών ανακατατάξεων που προκαλούν.
Τρανσποζόνια υπάρχουν σε:
Ιούς
Προκαρυωτικούς οργανισμούς
Μετακίνηση σε διαφορετικές θέσεις εντός του μοναδικού
χρωμοσώματος ή μεταξύ του χρωμοσώματος και πλασμιδίων,
καθώς και φαγικών χρωμοσωμάτων.
Ευκαρυωτικούς οργανισμούς
Μετακίνηση σε διαφορετικές θέσεις εντός του ίδιου αλλά και σε
θέσεις διαφορετικών χρωμοσωμάτων.
Δομή και λειτουργία: παρόμοια & στα τρία
Ανάλογα με τη θέση ενσωμάτωσης και την πληροφορία που μεταφέρουν

μπορούν να προκαλέσουν χρωμοσωμικές μεταλλαγές, γονιδιακές
μεταλλαγές καθώς και να αλλοιώσουν την έκφραση γονιδίων θέτοντάς τα
υπό τον έλεγχο υποκινητών που μεταφέρουν.
Τα μεταθετά στοιχεία συνιστούν ένα μεγάλο ποσοστό του γονιδιώματος.
Τα ποσοστά των διαφορετικών οικογενειών μεταθετών στοιχείων σε διάφορους οργανισμούς

Ο πιθανός ρόλος των μεταθετών
γενετικών στοιχείων αναλύθηκε για
πρώτη φορά το 1970 από τον Temin
Πιστεύεται ότι η μετάθεση αποτελεί

συχνότερο αίτιο καρκίνου από τις
σημειακές σωματικές μεταλλαγές
Η θερμοκρασία παίζει ρόλο στη

συχνότητα της μετάθεσης
(περιβαλλοντικός παράγων)
Ιοί DNA:
Δεν έχει αποδειχθεί άμεσα ότι κάθε ογκογονίδιο ήταν ο δημιουργός

του όγκου, όπως συμβαίνει στην περίπτωση των ογκογόνων
ρετροϊών.
Οι ανθρώπινοι όγκοι από τους οποίους έχουν απομονωθεί

ογκογονίδια δεν επάγονται από ρετροϊούς.
Εντούτοις έχουν παρατηρηθεί ομολογίες, π.χ.:

Ανθρώπινα ογκογονίδια με το ογκογονίδιο ρετροϊού ras
Επομένως, υπάρχει μία κοινή δεξαμενή πρωτο‐ογκογονιδίων (ίσως

& < 100), τα οποία είναι εξελικτικά πολύ συντηρημένα, π.χ.:
¾ πρωτο‐src σε σπονδυλωτά & στη Drosophila
¾ πρωτο‐ras σε ποικιλία ειδών από ζύμες μέχρι άνθρωπο
Μετατροπή των πρωτο‐ογκογονιδίων
σε ογκογονίδια
Σημειακές μεταλλαγές
Υπερέκφραση
Χρωμοσωμικές μετατοπίσεις
Μετατροπή των πρωτο‐ογκογονιδίων σε ογκογονίδια
Σημειακές μεταλλαγές
Προκαλούνται από μεταλλαξιγόνους παράγοντες (είναι κατά 90 %

καρκινογόνοι)
¾30 % των ανθρώπινων καρκινικών όγκων έχουν μεταλλαγή στο
πρωτο‐ογκογονίδιο ras σε ένα νουκλεοτίδιο > μεταβολή ενός
αμινοξέος
Πρωτεΐνες Ras:
¾ συνδεδεμένες με την μεμβράνη πρωτεΐνες G
¾ εμπλέκονται στη ρύθμιση του κυτταρικού κύκλου μέσω της
μεταγωγής σήματος
Ο ρόλος της πρωτεΐνης Ras (μιας συνδεδεμένης με τη μεμβράνη πρωτεΐνης G) στην
ενεργοποίηση της μεταγραφής γονιδίων‐στόχων που ενέχονται στη ρύθμιση του κυτταρικού
κύκλου.
Πηγή: http://oregonstate.edu/instruction/bb492/fignames/ras3/html.
Υπερέκφραση
Ένα πρωτο‐ογκογονίδιο μπορεί να βρεθεί σε ένα έντονα

μεταγραφικό περιβάλλον >>>
Σύνθεση μεγάλης ποσότητας της αντίστοιχης πρωτεΐνης
¾ η πρωτεϊνική κινάση Src εξειδικευμένη για τυροσίνη (PP60src),

η οποία εμφανίζεται σε κύτταρα κοτόπουλου και σε καρκινικά
κύτταρα με αναλογία 1:100
¾ Χρόνια μυελογενής λευχαιμία
¾ c‐myc
Χρόνια μυελογενής λευχαιμία
Αμοιβαία μετατόπιση μεταξύ των χρωμοσωμάτων 9 & 22

Προκύπτει το χρωμόσωμα Philadelphia (Ph ή Ph‘)
Η μετάθεση είναι η t(9;22)(q34.1;q11.2)
Η αμοιβαία μετατόπιση στο χρωμόσωμα Philadelphia

προκαλεί σύντηξη των γονιδίων bcr & abl.
bcr: breakpoint cluster region)
abl: από τον ιό Abelson που προκαλεί λευχαιμία και περιέχει παρόμοιο
γονίδιο
Δημιουργία μιας πρωτεΐνης που αποτελείται από το αμινοτελικό
άκρο της πρωτεΐνης Bcr (ή τμήμα της) συνδεδεμένο στην
πρωτεΐνη Abl (ή τμήμα της).
Figure 4.15a The Biology of Cancer (© Garland Science 2007)
BCR‐Abl: χιμαιρικό οκγογονίδιο
Κωδικοποιεί την πρωτεΐνη p210 ή την p185 (p: πρωτεΐνη – ο αριθμός αντιστοιχεί

στο ΜΒ της πρωτεΐνης σε kDa).
Η περιοχή BCR κωδικοποιεί επίσης κινάσες, της θρεονίνης και της σερίνης.
Το γονίδιο abl κωδικοποιεί τη δημιουργία μιας κινάσης τυροσίνης, η οποία

είναι μία πρωτεΐνη που συνδέεται με την μεμβράνη.
Το μετάγραφο του συντηγμένου γονίδιου BCR‐Abl μεταφράζεται επίσης σε

κινάση τυροσίνης, προσθέτοντας μία φωσφορική ομάδα στην τυροσίνη,
εκφράζεται δε συνεχώς.
Η πρωτεΐνη σύντηξη BCR‐Abl αλληλεπιδρά με τον υποδοχέα της ιντερλευκίνης‐

3, και στη συνέχεια ενεργοποιεί μία σειρά πρωτεϊνών που ελέγχουν τον
κυτταρικό κύκλο, με αποτέλεσμα την επιτάχυνση της κυτταρικής διαίρεσης.
Επιπλέον, παρεμποδίζει την επιδιόρθωση του DNA.

Χρωμοσωμικές μετατοπίσεις
Μέσω μετάθεσης το πρωτο‐ογκογονίδιο μπορεί να βρεθεί στο

εσωτερικό κάποιας περιοχής
60

Απόπτωση & μετάσταση
Ογκογονίδια & απόπτωση
p53 >>> P53
Το γονίδιο p53 είναι ένα ογκοκατασταλτικό γονίδιο
Η P53 είναι μία πρωτεΐνη‐μεταγραφικός παράγοντας που

παίζει σημαντικό ρόλο:
¾ στην επιδιόρθωση του DNA
¾ στον έλεγχο της ανάπτυξης του κυτταρικού κύκλου
¾ στην απόπτωση (ο γενετικά προγραμματισμένος κυτταρικός
θάνατος)
Η δράση της p53 κατά τον

έλεγχο του κυτταρικού κύκλου.

Άλλα ογκοκατασταλτικά γονίδια:
wt
Εδράζεται στον κοντό (p) βραχίονα του χρωμοσώματος 11.
Προϊόν του η πρωτεΐνη Wt
Μεταγραφικός παράγοντας που δεσμεύεται στο DNA.
Εντοπίζεται σε συγκεκριμένη περίοδο ανάπτυξης του νεφρού
Ρυθμιστής για ειδικά κύτταρα.
Η απόπτωση μπορεί να προκαλείται και από προϊόντα

ογκογονιδίων (ογκοπρωτεΐνες).
Κυτταρική αύξηση & απόπτωση:

>>>>>> αλληλοκαλυπτόμενες διαδικασίες
Ενεργοποίηση του ανεξέλεγκτου κυτταρικού πολλαπλασιασμού:

Μετατροπή πρωτοογκογονίδιου σε ογκογονίδιο
Ελέγχει και την εκκίνηση της απόπτωσης:

Πολλά ογκογονίδια οδηγούν το κύτταρο στην απόπτωση.
Μηχανισμοί δράσης
των ογκογονιδιακών προϊόντων
Ογκογονίδια:
Το 1/3 αυτών κωδικοποιεί πρωτεϊνικές κινάσες
Οι κινάσες φωσφορυλιώνουν τις πρωτεΐνες που πρόκειται να

τροποποιηθούν.
Αυτό γίνεται μέσω μεταφοράς της ακραίας φωσφορυλομάδας

του ATP.
Από την μελέτη της Src βρέθηκε ότι οι φωσφορυλιώσεις

πραγματοποιούνται στις υδροξυλομάδες της τυροσίνης
(φωσφοτυροσίνη)
Στα καρκινικά κύτταρα 10πλάσια συγκέντρωση
ATP
τυροσίνη
Ρυθμιστικό σύστημα δύο συστατικών
(two-component regulatory system)
Μεταγωγή σήματος:
• Κινάση-αισθητήρας
αυτo-φωσφορυλιώνεται
σε απόκριση προς το
σήμα
• Ρυθμιστής απόκρισης
φωσφορυλιώνεται
επίσης
δρα κατασταλτικά ή
επαγωγικά στην
πρόσδεση του DNA
• ∆ραστικότητα
φωσφατάσης,
απομακρύνεται PO4
Η φωσφορυλίωση της τυροσίνης πραγματοποιείται και σε

φυσιολογικά κύτταρα
Παράδειγμα: ο επιδερμικός παράγοντας αύξησης (ΕΠΑ)

Μικρή πρωτεΐνη
Σε καλλιέργειες επιδρά δραστικά στην αύξηση του κυττάρου
Αυξημένη κερατινών
Εμβρυϊκή ορμόνη
Οι πρωτεΐνες που αποτελούν το υπόστρωμα για την

φωσφορυλίωση φωσφορυλιώνονται σε τυροσίνη και όχι σε
θρεονίνη ή σερίνη, όπως παρατηρείται συνήθως.
Η φωσφορυλίωση ορισμένων ογκοπρωτεϊνών αποτελεί το πρώτο

στάδιο της διαδικασίας, στα πλαίσια της οποίας το κύτταρο
λαμβάνει το σήμα για την διαίρεση.
Μερικές περιπτώσεις καρκίνων

Ρετινοβλάστωμα
Οικογενειακός τύπος
40 % των περιπτώσεων
Φέρουν ήδη ένα μεταλλαγμένο αυτοσωμικό γονίδιο (rb)
Το φυσικού τύπου είναι ογκοκατασταλτικό (rb+)
Μεγαλύτερες πιθανότητες ανάπτυξης όγκου και στα δύο μάτια
Μη οικογενειακός τύπος
Σποραδικά
Δημιουργούνται 2 μεταλλαγές
Ανάπτυξη όγκου συνήθως στο ένα μάτι
Ο ρόλος της pRB στη ρύθμιση του κυτταρικού κύκλου
στο σημείο ελέγχου G1 προς S.
Το μοντέλο δύο πληγμάτων του

Knudson για τις οικογενείς μορφές
καρκίνου
Με βάση αυτό το μοντέλο μπορεί να

εξηγηθεί:
(α) το σποραδικό ρετινοβλάστωμα ως

αποτέλεσμα δύο ανεξάρτητων
μεταλλαγών των δύο αντιγράφων του
γονιδίου του ρετινο‐ βλαστώματος (RB)
(β) το κληρονομικό ρετινοβλάστωμα που

προκύπτει όταν, σε ένα κύτταρο που
έχει κληρονομήσει, μέσω της
αναπαραγωγικής σειράς, ένα
μεταλλαγμένο αλληλόμορφο του
γονιδίου RB, συμβεί μια μεταλλαγή στο
μοναδικό αλληλόμορφο άγριου τύπου.
iGenetics
Ακαδημαϊκές Εκδόσεις 2009
Καρκίνος του μαστού
bcra1 (χρωμόσωμα 17) Ογκοκατασταλτικά γονίδια

bcra2 (χρωμόσωμα 13)
Μετάλλαξη στο bcra1: προδιάθεση

bcra2: όγκος στο 85 % των περιπτώσεων
Πρωτεΐνες Bcra1 & Bcra2:
εμπλέκονται στην επιδιόρθωση του DNA
Ενεργοποιούνται μέσω φωσφορυλίωσης από δύο κινάσες που
ενεργοποιούνται μετά από ρήξη της δίκλωνης αλυσίδας

Καρκίνος του παχέος εντέρου
Περισσότερα του ενός στάδια

Προκαρκινικό (πολύποδας) >>> καρκινικό
Βράχυνση τελομερών ‐ τελομεράση
Βράχυνση των τελομερών

Δράση τελομεράσης
Ανάπτυξη καρκίνου στον άνθρωπο
Μειωμένη η δράση της τελομεράσης
Αντιγραφική γήρανση
Φυσιολογικά: η διαίρεση ενός κυττάρου που εμφανίζει

αντιγραφική γήρανση παρεμποδίζεται
Τελομερή ευθύγραμμου ευκαρυωτικού DNA
Peter J. Russell, iGenetics: Copyright © Pearson Education, Inc., publishing as Benjamin Cummings.
Βράχυνση τελομερών ‐ τελομεράση
Μεταλλαγή σε γονίδιο που ρυθμίζει τη στάση του κυτταρικού
κύκλου:
αντιγραφή DNA
κυτταρικός πολλαπλασιασμός
Η πολυσταδιακή φύση του καρκίνου

Ανάπτυξη νεοπλασίας: διαδοχική
Εμπλέκονται 6‐7 μεταλλαγές που συσσωρεύονται σε διάστημα

δεκαετιών
Μετατροπή πρωτοογκονιδίων σε ογκογονίδια

&
Αδρανοποίηση ογκοκατασταλτικών γονιδίων
Αποδιοργανώνεται η ρύθμιση
του πολλαπλασιασμού και της διαφοροποίησης
Μοριακό μοντέλο του Bert Vogelstein
Kληρονομική (ή οικογενής) αδενωματώδης πολυποδίαση (FAP,

μορφή καρκίνου του παχέος εντέρου)
Έλλειμμα στο χρωμόσωμα 5 στην περιοχή του ογκοκατασταλτικού

γονιδίου APC
Αδρανοποίηση του APC στα αρχικά στάδια της καρκινογένεσης
Αδρανοποίηση και των δύο αλληλομόρφων σε ένα κύτταρο

⇒ επαγωγή του κυτταρικού πολλαπλασιασμού

Υπομεθυλίωση DNA: αδένωμα τάξης Ι (καλοήθης όγκος)
Μικρός πολύποδας του εντερικού επιθηλίου
Μεταλλαγή ⇒ μετατροπή του πρωτοογκονιδίου ras

(χρωμόσωμα 12) σε ογκογονίδιο: αδένωμα τάξης ΙΙ (καλοήθης
όγκος, μεγαλύτερος πολύποδας)
Απώλεια και των δύο ογκοκατασταλτικών γονιδίων DCC

(χρωμόσωμα 18): αδένωμα τάξης ΙΙΙ
(μεγάλος καλοήθης πολύποδας)
Έλλειμμα και στα δύο αντίγραφα του ογκοκατασταλτικού

γονιδίου TP53 (χρωμόσωμα 17): μετατροπή του πολύποδα σε
καρκίνωμα (επιθηλιακός καρκίνος)
Μοντέλο της πολυσταδιακής φύσης
της ανάπτυξης κληρονομικής αδενωματώδους πολυποδίασης (FAP), μιας μορφής
καρκίνου του παχέος εντέρου.
Διακρίνονται τα κρίσιμα γονίδια που μεταλλάσσονται σε κάθε στάδιο.
Ακαδημαϊκές Εκδόσεις 2009

iGenetics
¾Μετάσταση
¾ Αποκόλληση καρκινικών κυττάρων από τον πρωτογενή όγκο
¾ Μεταφορά μέσω του λεμφικού συστήματος ή της κυκλοφορίας

του αίματος
¾ Εγκατάσταση σε άλλο μέρος του σώματος (συνήθως σε

τριχοειδείς δομές)
¾Το 1 % των καρκινικών κυττάρων επιζεί & διαπερνά το

επιθηλιακό στρώμα του εσωτερικού των τριχοειδών σωλήνων
¾Διεισδύει στο εξωκυτταρικό περίβλημα.

Μετάσταση
Κυτταρικό περίβλημα: μόρια πρωτεϊνών & υδατανθράκων

Διαχωρίζουν τους ιστούς
Δεν επιτρέπουν την κυτταρική μετανάστευση
Τα καρκινικά κύτταρα εκκρίνουν ένζυμα (μεταλλοπρωτεϊνάσες)

που υδρολύουν αυτές τις ενώσεις
(στα φυσιολογικά κύτταρα ειδικοί αναστολείς παρεμποδίζουν
ττην παραγωγή τους)
Δημιουργούνται οπές στα κύτταρα
Δημιουργία δευτερογενούς όγκου
Χημικές ενώσεις και ακτινοβολία

ως καρκινογόνοι παράγοντες
Μετατροπή κυττάρων σε καρκινικά
Παράγοντες: φυσικοί & τεχνητοί
χημικές ενώσεις
ορισμένοι τύποι ακτινοβολίας
Τα χημικά καρκινογόνα ευθύνονται για περισσότερες μορφές

καρκίνου από ότι οι ιοί.
Χημική καρκινογένεση:
18ος αιώνας, Sir Percival Pott (Άγγλος χειρουργός)
Συσχέτιση καρκίνου του οσχέου με έκθεση του ατόμου σε αιθάλη

(καθαριστές καπνοδόχων)

Ακτίνες Χ & ράδιο (ιονίζουσα ακτινοβολία)

Υπεριώδης ακτινοβολία & αγροτικές εργασίες
⇒ Καρκίνος δέρματος
Κατασκευές μονώσεων (αμίαντος)

⇒ Καρκίνος βρόγχων & πνευμόνων
Χημική βιομηχανία (βινυλοχλωρίδιο)

⇒ Καρκίνος ήπατος
Χημικά καρκινογόνα
Φυσικές χημικές ενώσεις
Συνθετικές χημικές ενώσεις
Ευθύνονται για τους περισσότερους θανάτους από καρκίνο

τουλάχιστον στις ΗΠΑ
Δύο κύριες κατηγορίες:
¾ Άμεσα καρκινογόνα
Χημικές ενώσεις που αλληλεπιδρούν με το DNA
⇒ μεταλλαξιγόνα
¾ Προκαρκινογόνα
τροποποίηση μέσω του μεταβολισμού
⇒ ενεργά (τελικά) καρκινογόνα
Προκαρκινογόνα ⇒ τελικά καρκινογόνα
Φυσιολογικά ένζυμα του κυττάρου

Συμμετέχουν σε βιοχημικές πορείες
Καταλύουν οξείδωση, αναγωγή, υδρόλυση, κλπ.
Προκαρκινογόνο ενεργό κέντρο ενζύμου
τελικό καρκινογόνο
Και στις δύο περιπτώσεις: σημειακές μεταλλαγές
Διερεύνηση για το αν μία χημική ουσία είναι μεταλλαξιγόνος ή

όχι (π.χ. δοκιμασία Ames)
Τα καρκονογόνα:
⇒ Προσδένονται στο DNA
⇒ Προκαλούν σημειακές μεταλλαγές
⇒ Βλάβες
⇒ Κυτταρικός μετασχηματισμός
⇒ Δημιουργία όγκων
Άμεσα καρκινογόνα
Αλκυλιωτικοί παράγοντες
Προκαρκινογόνα
¾ Πολυκυκλικοί αρωματικοί υδρογονάνθρακες
Βρίσκονται σε φιλτραρισμένο καπνό από καύση ξύλου,
άνθρακα, τσιγάρων
¾ Συνθετικές χρωστικές ενώσεις αζώτου (αζωχρώματα)
¾ Ορισμένοι φυσικοί μεταβολίτες
Π.χ. η αφλατοξίνη που βρίσκεται σε τρόφιμα μολυσμένα
από μύκητες
¾ Νιτροζαμίνες (παράγονται από την παρουσία
νιτρωδών στα τρόφιμα)
Τα περισσότερα χημικά καρκινογόνα είναι

προκαρκινογόνα
Ακτινοβολία
¾ Ηλιακή ακτινοβολία
¾ Κινητά τηλέφωνα
¾ Ραδόνιο
¾ Γραμμές ηλεκτρικού ρεύματος
¾ Ορισμένες οικιακές συσκευές
Υπεριώδης ακτινοβολία
Ιονίζουσα ακτινοβολία
Υπεριώδης ακτινοβολία (UV)

Εκπέμπεται από τον ήλιο
(ορατό, υπέρυθρο, υπεριώδες)
¾ Υπεριώδης Α (UVA): μήκος κύματος 320 - 400 nm

μεγαλύτερη κατά 1-3 τάξεις μεγέθους από την Β
¾ Υπεριώδης Β (UVΒ): μήκος κύματος 290 - 320 nm

¾ (μεταλλαξιγόνος ακτινοβολία)
Ένταση ακτινοβολίας:
Ώρα της ημέρας
Υψόμετρο
Συγκέντρωση αιωρούμενων υλικών (π.χ. σκόνη)
Υπεριώδης ακτινοβολία (UV)
Προκαλεί πολλούς τύπους καρκίνου του δέρματος
Έκθεση μακράς διάρκειας σε UV
Ηλιακά εγκαύματα:
κυρίως από τη UVΒ
⇒ καρκίνος δέρματος
(μεταλλαξιγόνος ακτινοβολία)
UVA: ενισχύει τις καρκινογόνες επιδράσεις της UVB
Σχετικά εύκολη διάγνωση και αφαίρεση πολλών τύπων καρκίνου

του δέρματος
Φαρμακογενετική
Οικογενετική
Συσχέτιση της δράσης των φαρμάκων με την γενετική
ιδιοσυγκρασία του ατόμου
Φαρμακογενετικός πολυμορφισμός
Δράση του φαρμάκου στο σώμα

Πρόσληψη
Απορρόφηση
Κατανομή στους ιστούς υπό το πρίσμα
γενετικών
Αλληλεπίδραση με το κύτταρο & περιβαλλοντικών
Καταβολισμός παραμέτρων
Απέκκριση
Προοπτική εξατομικευμένης προσωπικής ιατρικής

Σχεδιασμός νέας γενιάς «ειδικών φαρμάκων»
Φαρμακογενετική: Vogel, 1959

Γενετικά ελεγχόμενη ποικιλότητα μεταξύ ατόμων ως προς την
απορρόφηση, κατανομή, βιομεταβολισμό & απέκκριση των
φαρμάκων αλλά και της τροφής.
Τα γονίδια ελέγχουν μερικές από τις δράσεις των φαρμάκων

(απόκριση ατόμων ή και πληθυσμών σε ορισμένα φάρμακα)
Οικογενετική
Μελέτη των πολλαπλών αντιδράσεων μεταξύ του γονοτύπου
και των περιβαλλοντικών παραγόντων όπως:
βιομηχανικές χημικές ουσίες
ρυπαντές
εντομοκτόνα & προϊόντα αποδόμησής τους
Μελέτη & πρόβλεψη της κληρονομικής προδιάθεσης σε ασθένειες
που προκαλούνται από περιβαλλοντικούς παράγοντες
Ορισμένα φάρμακα μπορούν να βλάψουν άμεσα την

κληρονομική σύσταση των ανθρώπων/ζώων , επειδή είναι σε
θέση να δημιουργήσουν βλαβερές μεταλλαγές.
Φάρμακα: υποστρώματα ενζύμων

Η δράση τους εξαρτάται από τους ενζυμικούς μηχανισμούς
Κατά τη δράση τους επηρεάζουν ενζυμικά συστήματα
Ύπαρξη ενζυμικών πολυμορφισμών:

⇒ διαφορές στη δράση των φαρμάκων μεταξύ των ατόμων
Διατροφικοί παράγοντες επηρεάζουν τη διεργασία
Φαρμακογενετικοί πολυμορφισμοί οφειλόμενοι σε ενζυμικές ποικιλίες
Φάρμακα με Τρόπος Βαθμός εμφάνισης

Ένζυμα διαφορετική Συμπτώματα κληρονόμησης
αντίδραση
Χοληστερινάση Σουξαμεθώνιο - Αυτοσωμικός Καυκάσιοι: συχνός
υποτελής Αφρικανοί: σπάνιος
Ανατολικοί λαοί: οαμερικάνοι
Παραοξονάση Παραθείο Τοξικότητα Αυτοσωμικός Καυκάσιοι: 70 %
υποτελής
Ν-ακετυλο- Ισονιαζίδη
τρανσφεράση Φενελζίνη Πολυνευρίτιδα Αυτοσωμικός
Υδραλαζίνη Ψύχωση υποτελής Καυκάσιοι: 70 %
Σουλφοναμίδια Καρκινογένεση
Ακρυλαμίνες
Οξειδάση Φενυτοίνη
Δικουμαρόλη Τοξικότητα Αυτοσωμικός Σπάνιος
Γουανοξάνη υποτελής
Φενακετίνη
G-6-PDH Αντιμαλαριακά Αιμολυτική Φυλοσύνδετος Κοινός σε Αφρική & Μεσόγειο
Κουκιά αναιμία υποτελής
Σουλφοναμίδες
Ο φαρμακογενετικός πολυμορφισμός ελέγχεται συνήθως από απλά
γονίδια ή από λίγα νουκλεοτίδια.
Πειράματα SNPs
Γνωστές και πολυγονιδιακές αποκλίσεις
Πειραματικές μελέτες σε ζώα:

Φέρουν μεταλλαγές ίδιου φαινοτυπικού αποτελέσματος
διαγονιδιακά ζώα
Πολυμορφισμοί DNA
Μία ή περισσότερες εναλλακτικές μορφές (αλληλόμορφα) ενός
χρωμοσωμικού τόπου τα οποία:
ή διαφέρουν στη νουκλεοτιδική αλληλουχία
ή περιέχουν μεταβλητό αριθμό διαδοχικά επαναλαμβανόμενων
νουκλεοτιδικών μονάδων
Χρήσιμοι στις μελέτες της γενετικής χαρτογράφησης

Δείκτες DNA
Χρήσιμα εργαλεία στην κατασκευή γενετικών χαρτών υψηλής

πυκνότητας
Συχνότητα πολυμορφισμών DNA στο ανθρώπινο γονιδίωμα:
1 ανά 350 bp
Ανθρώπινο γονιδίωμα: 3 × 109 bp
Άρα: περίπου 9 εκατ. πολυμορφισμοί μεταξύ δύο απλοειδών
γονιδιωμάτων
Κατηγορίες πολυμορφισμών DNA
SNPs (single nucleotide polymorphisms)

Πολυμορφισμοί ενός νουκλεοτιδίου

βραχείες διαδοχικές επαναλήψεις
VNTRs (variable number of tandem repeats)

μεταβλητός αριθμός διαδοχικών επαναλήψεων
SNPs (single nucleotide polymorphisms)

Πολυμορφισμοί ενός νουκλεοτιδίου
Πρόκειται για μεταβολή σε ένα ζεύγος βάσεων

Π.χ.: σημειακή μεταλλαγή
Ο πιο συνηθισμένος τύπος πολυμορφισμού DNA

Συχνότητα στο ανθρώπινο γονιδίωμα: 1 ανά 350 bp
Η συντριπτική πλειοψηφία απαντάται σε μη κωδικές περιοχές

του γονιδιώματος (non-coding SNPs)
Σε κωδικές περιοχές: coding SNPs

Missense mutations
Silent mutations
Ανάλυση Southern
για τη μελέτη των SNP που επηρεάζουν
θέσεις περιορισμού
στο γονιδίωμα
Απομόνωση γονιδιωματικού DNA
Πέψη με BamHI
Ηλεκτροφόρηση
Southern
Υβριδισμός
Η Γενετική του μεταβολισμού των φαρμάκων
Δράση του φαρμάκου στο σώμα

Πρόσληψη
Απορρόφηση
Κατανομή στους ιστούς υπό το πρίσμα γενετικών
Αλληλεπίδραση με το κύτταρο & περιβαλλοντικών
Καταβολισμός (ήπαρ) παραμέτρων
Απέκκριση
Μελέτη της δράσης και του μεταβολισμού του φαρμάκου:

Χορηγείται σταθερή δόση
Ημιπερίοδος ζωής του φαρμάκου
Ποικιλομορφία της αντίδρασης

Διαγραμματική απεικόνιση
Συνεχής κατανομή:
Το φαινόμενο ελέγχεται από πολλά γονίδια
Ασυνεχής κατανομή (2-3 κορυφές):

Λίγα γονίδια
Παράγοντες που επηρεάζουν το μεταβολισμό των

φαρμάκων
Περιβαλλοντικοί παράγοντες
Ένα δεύτερο φάρμακο
Φαρμακομεταβολικά ένζυμα
Η δραστικότητά τους επάγεται ή καταστέλλεται στα μικροσωμάτια
του ήπατος
Επαγωγή: καλή αντίδραση του οργανισμού σε ένα έντονα χημικό
περιβάλλον
Ανάλογη του οργανισμού
Φυσικοχημικές ιδιότητες των φαρμάκων

(pH, διαλυτότητα, δομικές μεταβολές, διείσδυση φαρμάκων στους
ιστούς)
Παράγοντες επηρεασμού του μεταβολισμού των
φαρμάκων
Ηλικία του οργανισμού

Ζώα:
Βάτραχοι, ινδικά χοιρίδια, κουνέλια: δεν διαθέτουν αυτή την
ικανότητα εκ γενετής
(σε αντίθεση με τα κοτόπουλα)
Πιθανόν θέμα διατροφής στην αμέσως μετά τη γέννηση ηλικία
Γενετικοί παράγοντες
Προσθήκη ενός αντιβιοτικού σε μικροβιακό σύστημα:
Προσαρμοστικότητα λόγω πιθανής ύπαρξης κάποιας κατάλληλης
μεταβολικής οδού εξουδετέρωσης
Επιλογή μεταλλαγμένων στελεχών που μπορούν να
εξουδετερώσουν το αντιβιοτικό
Παρόμοια αντίδραση σε ανώτερους ευκαρυωτικούς οργανισμούς
Παραδείγματα φαρμακογενετικών πολυμορφισμών
Ακαταλασία
Takahara (ΩΡΛ), 1946

Γαγγραινώδης βλάβη της στοματικής κοιλότητας
(κορίτσι 11 ετών, Ιαπωνία)
Χρήση H2O2 για αποστείρωση
Το H2O2 διασπάται από την καταλάση των ερυθρών
αιμοσφαιρίων
(αίμα κόκκινου χρώματος με φυσαλίδες)
Παρόν περιστατικό: αίμα καφέ χρώματος χωρίς φυσαλίδες
Αιτιολογία:
Απουσία του ενζύμου καταλάση από τον οργανισμό.
Μη διάσπαση του H2O2
Το H2O2 οξείδωνε την αιμοσφαιρίνη προς μεθαιμοσφαιρίνη
(καφέ)
Σαλικυλικές ενώσεις
Πολυμορφισμός στο μεταβολισμό του σαλικυλικού νατρίου

Πειραματικά δεδομένα: 10-85 % μεταβολισμός
(ύπαρξη και αντίθετων αποτελεσμάτων – πιθανόν λανθασμένη
δειγματοληψία)
Η μη ανοχή στην ασπιρίνη από ορισμένα άτομα είναι γεγονός
Μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την έρευνα και τη διάγνωση

παθολογικών καταστάσεων
Παράδειγμα: Σύνδρομο Crigler-Najjar
Σύνδρομο Crigler-Najjar: βαρύς μη αιμολυτικός ίκτερος,

διαταραχές του κεντρικού νευρικού συστήματος
Θάνατος συνήθως στη βρεφική ηλικία
(Σχετίζεται με το μεταβολισμό της bilirubin, ουσίας που
σχηματίζεται από τον καταβολισμό των συστατικών του αίματος)
Αυτοσωμικό υποτελές γονίδιο
(ετεροζυγώτες: υγιείς)
Αδυναμία του ήπατος να συνδέσει
Χολερυθρίνη + γλυκουρονίδια
>>>>>> έλλειψη του ενζύμου γλυκουρονύλοτρανσφεράση
Σαλικυλικά: υφίστανται σύζευξη με τα γλυκουρονίδια

(απαραίτητη η γλυκουρονύλοτρανσφεράση)
Υπολειμματική σύζευξη: εντοπισμός των φορέων (ετεροζυγωτών)

Ευαισθησία στο σουξαμεθώνιο
Χορήγηση του σουξαμεθώνιου από τους αναισθησιολόγους

Μερικοί ασθενείς παρουσιάζουν αυξημένη παράταση της άπνοιας
Σε άτομα φυσικού τύπου:

Αποδόμηση του σουξαμεθώνιου από την ψευδοχολιστερινάση
του ορού του αίματος
Ευαίσθητα άτομα:
Ύπαρξη διαφορετικών τύπων ενζύμων
Ποσοτικές αναλύσεις της ψευδοχολιστερινάσης με ένα

αντιψευδοχολιστερινικό φάρμακο (αναστολέα), την διβουκαΐνη,
έδειξαν ότι:
Φυσιολογικά άτομα:
79 % αναστολή της δραστικότητας της ψευδοχολιστερινάσης
του ορού του αίματος (αριθμός διβουκαΐνης 79 %)
Ετεροζυγωτικά άτομα:
62 % αναστολή
Ευαίσθητα άτομα:
16 % αναστολή
Χρησιμοποίηση άλλου αναστολέα, της σουκινυλ-διχολίνης,

περιέπλεξε τα αποτελέσματα.
Από όλα τα στοιχεία φαίνεται ότι εμπλέκονται πάνω από ένας

γενετικοί τόποι.
Η διαφορά στη δραστικότητα του φαρμάκου οφείλεται μάλλον

στην ύπαρξη διαφορετικών τύπων ενζύμων και όχι στην σύνθεση
διαφορετικής ποσότητας ενζύμου.
Άλλος τύπος μη κανονικής ψευδοχοληστερινάσης (Harris)

Ελέγχεται από αυτοσωμικό επικρατές (συνήθως) γονίδιο
Άλλη περίπτωση ευαισθησίας: κακοήθης υπερπυρεξία

Κατά τη διάρκεια της αναισθησίας:
υψηλή θερμοκρασία του οργανισμού (42,3 0C)
μυϊκή ακαμψία
Ενδείξεις ότι αυτή η κατάσταση μεταβιβάζεται ως αυτοσωμική

επικρατής
Τα άτομα με αυτή την προδιάθεση παρουσιάζουν συνήθως
αυξημένη δραστικότητα κρεατινικής κινάσης
Έλλειψη της G-6-PDH (γλυκοζο-6-φωσφορική αφυδρογονάση)
Τα ερυθροκύτταρα διαθέτουν ενζυμικά συστήματα που

εμπλέκονται στο μεταβολισμό της γλυκόζης
G-6-PDH (γλυκοζο-6-φωσφορική αφυδρογονάση)

Συμβάλλει στη διατήρηση της μεμβρανικής ακεραιότητας
Το αντίστοιχο γονίδιο είναι φυλοσύνδετο
Έλλειψη του ενζύμου προκαλεί ευαισθησία σε

βιομηχανικές ενώσεις (ναφθαλίνη, ναλιδιξικό οξύ)
φάρμακα (αναλγητικά, αντιμαλαριακά, σουλφοναμίδια, κλπ.)
τρόφιμα (κουκιά)

Έλλειψη της G-6-PDH (γλυκοζο-6-φωσφορική αφυδρογονάση)
Η έλλειψη του ενζύμου προσφέρει κάποια αντοχή έναντι της

ελονοσίας
Συχνότερο κλινικό σύμπτωμα:

μη σφαιροκυτταρική αιμολυτική αναιμία
Εξαρτάται από το βαθμό έλλειψης του ενζύμου
Πληθυσμός Τύπος % ενζυμική Βαθμός

δραστικότητα εμφάνισης
Αφρικανικός GdA 10-20% 20%
Μεσογειακός Gd Med. 0-5% 35%
Κινεζικός Gd Canton 4-25% 20-30%
Ταϋλανδέζικος Gd Makidol 5-16% 20%
Ακετυλίωση & καρκινογένεση στην κύστη
Ν-ακετυλοτρανσφεράση του ήπατος

Υπεύθυνη για το ρυθμό ακετυλίωσης (δηλ. αδρανοποίησης) μιας
σειρά φαρμάκων
Ακραίος (πολύ γρήγορος ή πολύ αργός) ρυθμός:

⇒ τοξικότητα
Αργή αδρανοποίηση: οφείλεται σε αυτοσωμικό υποτελές γονίδιο

Γρήγορη αδρανοποίηση: ετεροζυγωτική ή ομοζυγωτική του
υπερέχοντος κατάσταση
Τα ένζυμα μεταβολισμού της αλκοόλης
Διαφορές σε επίπεδο εθνοτήτων

Ρυθμός μεταβολισμού
Πληθυσμός αλκοόλης (mg/kg/h)
Αμερικανοϊνδιάνοι 182,7
Κινέζοι 136,6
Κορεάτες 146,0
Ιάπωνες 133,0
Αμερικανοί 93,0
Καναδοί 103,6
Ευρωπαίοι 108,0
Ευαίσθητα άτομα: αυξημένη ποσότητα ακεταλδεΰδης στο αίμα

Αιθανόλη ⇒ ακεταλδεΰδη ⇒ ακετόνη

ADH ALDH
Γενετικοί πολυμορφισμοί στους γενετικούς τόπους της

Αλκοολικής αφυδρογονάσης (ADH)
Αλδεϋλικής αφυδρογονάσης (ALDH)

Γονίδιο adh2
Αλληλόμορφα (%)
Αλληλόμορφα:
Πληθυσμός 1-1 1-2 2-2
adh2(1-1)
adh2 (1-2) Γερμανοί 94,5 5,7 0,0
adh2 (2-2) Άγγλοι 91,3 8,7 0,0
Κινέζοι 10,8 44,1 45,1
Ιάπωνες 10,8 44,1 45,1
Ινδοί 100,0 0,0 0,0
Ρυθμός μεταβολισμού
Πληθυσμός αλκοόλης (mg/kg/h)
Αμερικανοϊνδιάνοι 182,7
Κινέζοι 136,6
Κορεάτες 146,0
Ιάπωνες 133,0
Αμερικανοί 93,0
Καναδοί 103,6
Ευρωπαίοι 108,0
Η ALDH επίσης εμπλέκεται σε αυτή τη διαδικασία.

Έχουν απομονωθεί 4 ισοένζυμα από το ήπαρ.
Ένα ελαττωματικό εντοπίζεται μόνον στους ευαίσθητους
πληθυσμούς.
Επομένως η ακεταλδεΰδη δεν καταβολίζεται περαιτέρω και
συσσωρεύεται
Ελλειψη της άλφα1-αντιθρυψίνης (α1-ΑΤ) και πνευμονικό

εμφύσημα
Αντιθρυψίνη: πρωτεΐνη του ορού

Αναστέλλει τη δράση πολλών πρωτεολυτικών ενζύμων
(αναστολέας πρωτεασών (θρυψίνης)
Έλλειψη αντιθρυψίνης:
Ανάπτυξη εμφυσήματος
Κίρρωση του ήπατος
Πολυγονιδιακός έλεγχος: μεταβολισμός της φαινυλοβουταζόλης
Θεραπεία σοβαρών μορφών αρθρίτιδας
(κατανομή, συντελεστής κληρονομησιμότητας)
Βιοτεχνολογικά φάρμακα από γονιδιακά ζώα
Γενετική τροποποίηση θηλαστικών

Ένθεση στο γενετικό υλικό τους ειδικών γονιδίων, των οποίων τα
προϊόντα είναι φάρμακα
Π.χ.: Ερυθροποιητίνη μέσω του αγελαδινού γάλακτος
Χημικό & γενετικό ντόπινγκ
Χημικές ουσίες:
Διεγερτικές (αμφεταμίνες, εφεδρίνες) – μείωση της κόπωσης
Αναβολικές:
Τεστοστερόνη (αύξηση της μυϊκής μάζας
Φαρμακογονιδιωματικό πεδίο
Φαρμακογενετικός πολυμορφισμός:
Διαφορική (οφειλόμενη σε κληρονομικούς παράγοντες)
αντίδραση σε επίπεδο ατόμου και πληθυσμού στη θεραπευτική
επίδραση κάποιων φαρμάκων
Οικογενετικός πολυμορφισμός:
Διαφορική (οφειλόμενη σε κληρονομικούς παράγοντες)
αντίδραση των ατόμων σε:
Βιομηχανικές χημικές ουσίες
Τροφές
Γενικότερους περιβαλλοντικούς παράγοντες (ρυπαντές)
Φαρμακογενετική & οικογενετική μελέτη σε επίπεδο:

Υπό το πρίσμα της βιοχημείας
Σε επίπεδο πληθυσμών
Προσφέρει στοιχεία για την κατανόηση:

Της αντίδρασης γονότυπου - περιβάλλλοντος
Της φαινοτυπικής έκφρασης κληρονομικών χαρακτήρων
Χρήσιμα στοιχεία για τη βελτίωση της δημόσιας υγείας στα

πλαίσια της πρόληψης επαγγελματικών νόσων
Νέα Φαρμακογενετική
Εξετάζει τους μηχανισμούς ρύθμισης του μεταβολισμού των
ουσιών με τη βοήθεια:
Της δομής και της έκφρασης του γονιδίου
Αλλά και του γονιδιώματος εν γένει
Εφαρμογές της Γενετικής στον

άνθρωπο
Γενετικές ασθένειες
Εφαρμογές της Γενετικής στον
οικογενειακό προγραμματισμό
Γενετική του καρκίνου
Γονιδιακή θεραπεία
Βιοϊατρικές &
Βιοτεχνολογικές Εφαρμογές
Ηθικές προεκτάσεις
Μεγάλο ποσοστό εξάλειψης:

Μολυσματικές ασθένειες
Παιδική θνησιμότητα
(επιτεύγματα της Ιατρικής, Φαρμακολογίας,
Βιοχημείς Βιολογίας κλπ.)
Έκθεση του ανθρώπου σε νέους βλαβερούς

παράγοντες (π.χ. νέες χημικές ουσίες)
Γενετική καθοδήγηση
Αποφυγή γέννησης απογόνου με συγκεκριμένο

φαινότυπο από γονείς που είναι γενετικά
επιβαρυμένοι.
Προγεννητική διάγνωση (αμνιοκέντηση)

Γενετική καθοδήγηση
Διερεύνηση της γενετικής σύστασης των

υποψήφιων γονέων & των συγγενών τους για το
υπό διερεύνηση χαρακτηριστικό.
(Είναι σκόπιμο να γνωρίζει κάποιος, αν πρόκειται

να προσβληθεί από μία μοιραία ασθένεια, αν δεν
υπάρχει τρόπος ίασης;)
Παραδείγματα: νόσος Alzheimer σε πρώιμη ηλικία

Γονιδιακή θεραπεία
Ιατρική Γενετική: 1902

Πρώτη συσχέτιση μεταξύ
γονιδίου & ενζύμου από τον ιατρό
Sir Archibald Garrod (1909).
Περιγραφή της πρώτης
κληρονομικής ασθένειας που
εντοπίσθηκε πειραματικά:
Αλκαπτονουρία
Συμπτώματα: μαύρα ούρα
Οφείλονται στη μη διάσπαση του

ομογεντισικού οξέος από το
ένζυμο οξειδάση του
ομογεντισικού οξέος
Η αιτία πολλών ασθενειών είναι κάποιο ελαττωματικό
γονίδιο, δεδομένων των εξής στοιχείων:
Έχουν εντοπισθεί τουλάχιστον 100 ογκογονίδια & 30

αντικαρκινογονίδια
1430 ασθένειες είναι καθαρής γονιδιακής προέλευσης
Περίπου 5000 ασθένειες έχουν γενετική βάση

(προδιάθεση του οργανισμού να νοσήσει σε συνδυασμό με
άλλους, περιβαλλοντικούς παράγοντες)
Μετάλλαξη ανενεργό ένζυμο
Μη καταβολισμός κάποιου υποστρώματος
Συσσώρευση αυτής της ουσίας τοξικότητα
Παράδειγμα: Φαινυλκετονουρία
Ελλειψη του γονιδίου που είναι υπεύθυνο για το

σχηματισμό του ενζύμου υδροξυλάση της φαινυλαλανίνης
⇒ συσσώρευση φαινυλαλανίνης
(Πρόληψη με σωστή δίαιτα)

Στόχος της γονιδιακής θεραπείας:
Εισαγωγή των φυσικών γονιδίων μέσω κατάλληλων

φορέων στα κύτταρα, με σκοπό την αντικατάσταση των
μεταλλαγμένων γονιδίων από τα φυσικά.
Ανακάλυψη του γενετικού μετασχηματισμού βακτηρίων

(δεκαετία ’70)
Τεχνικές απομόνωσης & μεταφοράς γονιδίων
Συστήματα έκφρασης ευκαρυωτικών γονιδίων
Διαγονιδιακά ζώα (ποντίκια)
ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος
Από τις πρώτες θεραπείες ελαττωματικού γονιδίου:
adh (αλκοολική αφυδρογονάση) του D. melanogaster
Η μετάλλαξη αυτή χρησίμευσε για τη διερεύνηση της

αποκατάστασης ενός τέτοιου μεταλλαγμένου D.
melanogaster
Πλασμίδιο pπ25.1(18-13a)
Φέρει ένα μεταθετό γενετικό στοιχείο, το P.
Μέσα στο μεταθετό γενετικό στοιχείο τοποθετήθηκε το
γονίδιο adh τροποποιημένο με τέτοιο τρόπο, ώστε να
παρουσιάζει υψηλή έκφραση του προϊόντος.
Δημιουργία του ανασυνδυασμένου πλασμίδιου pAP2

Μετασχηματισμός γεννητικών κυττάρων εμβρύων με
ανενεργή αλκοολική αφυδρογονάση με το πλασμίδιο pAP2.
Τεχνική μικροένεσης (microinjection)
• μικροένεση στον πυρήνα διαφοροποιημένου ζυγωτού

• απαραίτητη η ακινητοποίηση των κυττάρων
• το κυτταρικό περίβλημα πρέπει να είναι διαπερατό (κατά
προτίμηση πρωτοπλάστες)
• αποφυγή βλάβης του κυττάρου
• απαιτείτaι μέθοδος για την αναγέννηση του οργανισμού:
• φυτά - καλλιέργεια πρωτοπλαστών in vitro
• ζώα – διαδικασία εμφύτευσης εμβρύου in vivo
Κυστική ίνωση
• Γενετική νόσος
• Προκαλείται από ένα υποτελές γονίδιο
• Το σώμα παράγει βλέννα που προσβάλλει το

αναπνευστικό, πεπτικό & αναπαραγωγικό
σύστημα του ανθρώπου
• Διαδεδομένη ιδιαιτέρως μεταξύ των

Καυκάσιων
Graphic Source:
! "#$ " %
Μοριακή βάση
• Μετάλλαξη στο
γονίδιο CFTR
(Cystic Fibrosis
Transmembrane
Conductance
Regulator)
• Έχουν εντοπισθεί
> 900 μεταλλάξεις
• Κάθε μετάλλαξη
επηρεάζει
διαφορετικά
Αντιμετώπιση της νόσου
• Καθημερινές μαλάξεις στο στήθος

• Χορήγηση παγκρεατικών ενζύμων (χάπια)
• Αντιασθματικές θεραπείες
• Ενίσχυση του διαιτολόγιου με βιταμίνες
• Υποστήριξη της αναπνοής με οξυγόνο
• Μεταμόσχευση πνευμόνων / καρδιάς
Case A: Browns
The results of this gel show that Bob (L4) does

not carry the disease. However, Sharon’s
fragments (L6), as well as the fetus’s (L5), match
the heterozygous DNA, making her a carrier.
Case A: Jones
Mike (L4) and Jill (L6) are both carriers according

to the gel results. The fetus (L5) has Cystic
Fibrosis.
Case A: Smith
Ron (L4) and Carol (L6) are both carriers of the

disease; however, the fetus (L5) is not.
Dot Blot for

Gene Case B
Mutation
(right
column)
Dot Blot for

normal
gene
(left
column)
Case C
Dot blot for

CS
Mutation:
Positive
results
for Carl and
Maggie
Case C
Dot blot for

Normal DNA
Sequence:
Positive
results
for Karl and
Maggie

Εφαρμοσμένη Γενετική Αμαλία-Σοφία Αφένδρα Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Εφαρμοσμένη Γενετική Αμαλία-Σοφία Αφένδρα Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

Διδάσκουσα: Επίκουρη Καθηγήτρια

台大農藝系 遺傳學 Chapter 10 slide 2

Ασυνεχής κατανομή του χρώματος του κελύφους

Μερικοί ευκρινείς φαινότυποι

Κληρονομικότητα των πολυγονιδίων:

Η μελέτη της κληρονόμησης των

Παρατηρείται μεγάλη γενετική ποικιλομορφία

Το μέγεθος και η δομή της καθορίζουν τη

Είναι επίσης σημαντική:

Μελέτη χαρακτηριστικών του ανθρώπου:

Oταν εμφανίζεται μία μεταβολή στο

Πόσα γονίδια εμπλέκονται στην εμφάνιση

Είναι η συμμετοχή των προσδιοριζόμενων

Όταν γίνεται μια επιλογή για ένα

Ποια είναι η καλύτερη μέθοδος για την

Ελάχιστος αριθμός γονιδίων που ελέγχουν

Ποσοτικό χαρακτηριστικό Αριθμός Γονιδίων

Χρώμα δέρματος ανθρώπων 4–6

⇒ πολυάριθμοι φαινότυποι, επειδή:

Το χαρακτηριστικό μπορεί να οφείλεται στη δράση

Περιβαλλοντικοί παράγοντες μπορεί να γίνουν αιτία,

Η κατανόηση του πώς προσδιορίζεται η μεταβολή

Στα ασυνεχή χαρακτηριστικά:

Στα συνεχή χαρακτηριστικά:

μελέτη συνεχών χαρακτηριστικών

Η πολυγονιδιακή υπόθεση για την ποσοτική

1903: Wilhelm Johansen

Κληρονόμηση του βάρους

Η συνεχής παραλλαγή είναι

Καθένα διαχωρίζεται σύμφωνα με

Sir Ronald Fisher

Απέδειξε τη υπόθεση του Nilsson-Ehle

Χρήση μαθηματικών και

Παραλλαγές των σχέσεων επικράτησης-

Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται ατελής ή μερική επικράτηση.

Τα ετεροζυγωτικά άτομα σε αυτές τις περιπτώσεις εμφανίζουν

ομοζυγωτικός γονέας ομοζυγωτικός γονέας

Ετεροζυγωτικοί απόγονοι (F1)

Μελέτη του χρώματος της ψίχας

Σιτάρι με κόκκινο χρώμα ψίχας Χ σιτάρι με λευκό χρώμα

F1: όλα το ίδιο ενδιάμεσο χρώμα μεταξύ κόκκινου & λευκού

F2: τέσσερις διαφορετικές αποχρώσεις του κόκκινου, από το πιο

1 : 4 : 6 : 4 : 1 (15 αποχρώσεις του κόκκινου : 1 λευκό

1/16 της F2 γονεϊκό κόκκινο

9:3:3:1 9 3 3 1 κανένας Σχήμα σπόρων,

Υπολογισμός αριθμού συνεισφερόντων ζευγών

2 4 (1/2)4 = 1/16 (3)2 = 9 5 (a + b)4

3 6 (1/2)6 = 1/64 (3)3 = 27 7 (a + b)6

4 8 (1/2)8 = 1/256 (3)4 = 81 9 (a + b)8

N 2n (1/2)2n = (1/4) n (3)n 2n +1 (a + b)2n

Πόση από αυτή προσδιορίζεται γενετικά;

Πόση από αυτή επάγεται περιβαλλοντικά;

VP : μεταβολή του φαινότυπου (Phenotype)

H εξίσωση εφαρμόζεται για να μάθουμε:

nature versus nurture

Ανάλογα με την εκάστοτε σκοπιμότητα

Δείγματα και πληθυσμοί

Δείγματα και πληθυσμοί

Πληθυσμός (population): μία μεγάλη ομάδα

Δείγμα (sample): ένα υποσύνολο του

Χαρακτηριστικά του δείγματος:

Κληρονόμηση του βάρους

Η συνεχής παραλλαγή είναι

台大農藝系遺傳學 Chapter 10 slide 2