Γενετική Πληθυσμών Και Εξέλιξη Αριστοτέλης Παπαγεωργίου Μαριάνθη Γεωργίτση Ιωάννης Τοκατλίδης ΔΠΘ

Τμήμα Μοριακής Βιολογίας & Γενετικής / ΔΠΘ
ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΠΛΗΘΥΣΜΩΝ & ΕΞΕΛΙΞΗ
Αριστοτέλης Χ. Παπαγεωργίου Μαριάνθη Γεωργίτση
Εισαγωγή: η
εξελικτική σκέψη
Διαλύοντας μύθους
●
Πολλά από αυτά που πιστεύουν οι άνθρωποι για την
εξέλιξη είναι λάθος και δημιουργούν σύγχυση και αναίτιες
συζητήσεις
●
Ας δούμε λοιπόν τι ΔΕΝ ισχύει για την εξέλιξη
Η εξέλιξη δεν είναι θεωρία
●
Είναι διαδικασία
αλλαγής του
έμβιου κόσμου
●
Είναι φυσική
δύναμη
●
Δεν είναι
εναλλακτική
άποψη
απέναντι σε
δόγματα
●
Δεν είναι θέμα
πίστης
●
Είναι η βάση
της Βιολογίας
Ο Δαρβίνος δεν ήταν ο πρώτος που
μίλησε για εξέλιξη
●
Η έννοια μιας δυναμικής
διαδικασίας μεταβολής της
φύσης διατυπώθηκε από
αρχαίους φιλοσόφους
●
Τον 19ο αιώνα η επιστημονική
κοινότητα ήταν έτοιμη να
δεχτεί μια δυναμική θεωρία
για τη ζωή
●
Ο Δαρβίνος περιέγραψε για
πρώτη φορά τον μηχανισμό
της προσαρμογής: τη φυσική
επιλογή!
Η επιλογή δεν ήταν άγνωστη στον

άνθρωπο
●
Η τεχνητή επιλογή υπάρχει εδώ και περίπου 12.000 χρόνια
●
Το κύριο μέσο για την αγροτική επανάσταση
Ο Δαρβίνος δεν είχε δίκιο (σε όλα)
●
Αν και ο Δαρβίνος περιέγραψε
πρώτος με τον σωστό τρόπο
τη δράση της φυσικής
επιλογής, είχε τεράστια κενά
στον τομέα της γενετικής
●
Δεν ήξερε πώς
κληρονομούνται τα
χαρακτηριστικά
●
Δεν ήξερε πώς δημιουργείται η
ποικιλομορφία στους
οργανισμούς
●
Δεν είχε διαβάσει Mendel
Δεν καταγόμαστε από τον πίθηκο
ΛΑΘΟΣ
●
Ο άνθρωπος και ο πίθηκος έχουν κοινό πρόγονο
(όπως και όλα τα είδη)
Η φυσική επιλογή δεν είναι η μόνη
εξελικτική δύναμη
●
Μετάλλαξη
●
Αναπαραγωγικό σύστημα
●
Γενετική εκτροπή
●
Μετανάστευση
●
Φυσική επιλογή: η μόνη
δύναμη που οδηγεί σε
προσαρμογή
Δεν εξηγούνται όλα τα

χαρακτηριστικά από τη φυσική
επιλογή
●
Πολλά χαρακτηριστικά είναι
αποτέλεσμα περιβαλλοντικών
και κοινωνικών παραγόντων
●
P=G+E
●
Υπάρχει μια τάση στην
κοινωνία να αποδίδει γενετική
αξία σε συμπεριφορές (π.χ. το
γονίδιο της ευφυίας)
●
Βιολογικός προκαθορισμός
(biological determinism)
Η εξέλιξη δεν έχει σκοπό
●
Ο άνθρωπος δεν είναι το
τελικό σκαλοπάτι της
εξέλιξης
●
Η εξέλιξη κινείται από τις 5
δυνάμεις που
αναφέρθηκαν
●
Η φυσική επιλογή οδηγεί
σε προσαρμογή, που
ακολουθεί τις εναλλαγές
του περιβάλλοντος
Οι ανθρώπινες φυλές δεν έχουν

γενετική βάση
●
Οι ανθρώπινοι
πληθυσμοί
διαφοροποιούνται Richard Lewontin
ελάχιστα
●
Η ποικιλότητα μέσα
στους πληθυσμούς
είναι πολύ
μεγαλύτερη από ότι
η διαφοροποίηση
ανάμεσα σε αυτούς
● RC Lewontin 1972:
The Apportionment
of Human Diversity.
Evolutionary Biology
Τι είναι τελικά η εξέλιξη;
●
Εξέλιξη: η αλλαγή στις
συχνότητες των
αλληλομόρφων των
γονιδίων από γενιά σε γενιά
που σταδιακά οδηγεί στη
δημιουργία νέων ειδών
(ειδογένεση) και στην
εξαφάνιση των παλαιότερων
●
Η ζωή στον πλανήτη
υπολογίζεται να ξεκίνησε
πριν από 4 δις χρόνια
●
Last universal common
ancestor (LUCA)
Ερωτήματα της Βιολογίας
●
Πώς προέκυψε η ζωή;
●
Πού οφείλεται η τόσο μεγάλη ποικιλία μορφών ζωής;
●
Γιατί οι οργανισμοί φαίνεται να είναι τόσο καλά
προσαρμοσμένοι στο περιβάλλον τους;
●
Ποιο είναι το μέλλον της ζωής στη γη (ή αλλού);
●
«Τίποτα δεν έχει νόημα στη Βιολογία παρά µόνο κάτω από
το φως της εξέλιξης»
●
Theodosius Dobzhansky
Η ποικιλότητα και η καταγωγή των
ζωντανών οργανισμών
Η νέα σύνθεση
●
Ο συνδυασμός της γενετικής και
της δαρβινικής προσέγγισης
οδήγησε στη νέα δαρβινική
σύνθεση (1918-1930)
●
Η γενετική πληθυσμών μαζί με την
οικολογία, τη συστηματική, τη
μοριακή βιολογία και τη
βιοπληροφορική μας δίνει τη
σημερινή ερμηνεία της εξέλιξης
●
Οι πρώτοι εξελικτικοί βιολόγοι ήταν
μαθηματικοί, που περιέγραψαν τις
δυνάμεις της εξέλιξης μέσα από
μαθηματικά μοντέλα
Watson & Crick

Η γονιδιωματική στην υπηρεσία της
εξελικτικής βιολογίας
Γενετική ποικιλότητα
Οι περισσότεροι οργανισμοί
διαφέρουν μεταξύ τους στη
γενετική πληροφορία
◦ Ακόμα και αν ανήκουν στο ίδιο
είδος
Πρώτη ύλη της εξέλιξης

◦ Προσαρμογή σε μεταβαλλόμενα
περιβάλλοντα
◦ Προσαρμοστικότητα στο μέλλον
Πρώτη ύλη όλων των

παραγωγικών διαδικασιών του
ανθρώπου και της οικονομίας του
ΕΙΣΑΓΩΓΗ 18
ποικιλότητα Επιβίωση
Αλλαγή
κλίματος
Εξαφάνιση!!
ομοιομορφία
ΕΙΣΑΓΩΓΗ 19
Οι γενετικές διαφορές ανάμεσα στους οργανισμούς έχουν τη μορφή
διαφορετικών αλληλομόρφων για τα ίδια γονίδια
◦ Τα αλληλόμορφα συνδυάζονται ανά δύο σε κάθε γονίδιο και σχηματίζουν το
γενότυπο (ή γονότυπο)
◦ Τα αλληλόμορφα προέρχονται από μεταλλάξεις
Τρία κορίτσια από τη φυλή Hopi, με το

μεσαίο κορίτσι να έχει αλφισμό, μια
αυτοσωμική υποτελής διαταραχή που είναι
συχνή στους Ινδιάνους Hopi της Αριζόνα
(φωτογραφία από το 1900)
Πηγή: iGenetics 2009
ΕΙΣΑΓΩΓΗ 20
Μεταβολή της γενετικής ποικιλότητας
στο χώρο
Διαφορές μεταξύ δύο πληθυσμών σαλιγκαριών σε δύο γειτονικά αστικά τετράγωνα, στην ενζυμική ζώνη
MDH-1, όπου ο δρόμος πιθανόν να αποτελεί σημείο αλλαγής της γενετικής ποικιλότητας στο χώρο
ΕΙΣΑΓΩΓΗ 21
Μεταβολή της γενετικής

ποικιλότητας στο χρόνο
Οι μεταβολές της γενετικής
ποικιλότητας στο χρόνο οδηγούν
στην εξέλιξη των οργανισμών
Η εξέλιξη των ειδών είναι η
διαδικασία που οδήγησε στη
σημερινή ποικιλομορφία της ζωής
◦ Όλα τα είδη έχουν κοινό πρόγονο
Για να μπορέσουμε να
κατανοήσουμε την εξελικτική
διαδικασία, πρέπει να
περιγράψουμε την έννοια του
πληθυσμού
ΕΙΣΑΓΩΓΗ 24
Πληθυσμός
Ένα σύνολο ομοειδών αλληλοαναπαραγόμενων οργανισμών
◦ Ένα είδος
◦ Όχι πάντα
◦ Μία γεωγραφική περιοχή
◦ Όχι πάντα
◦ Δυνατότητα αναπαραγωγής
Ο πληθυσμός έχει στο σύνολό του μία γονιδιακή δεξαμενή (gene pool)
με συγκεκριμένη γενετική δομή
Ένας πληθυσμός μπορεί να αποτελείται και από υποπληθυσμούς
ΕΙΣΑΓΩΓΗ 25
Αναπαραγωγή
Η αναπαραγωγή είναι ο κύριος
παράγοντας συγκρότησης ενός
πληθυσμού
◦ Συνδέει γενετικά τις γενιές μεταξύ
τους
Παράγοντες που επηρεάζουν το

σχηματισμό πληθυσμών στους
ανθρώπους και αυξάνουν την
πιθανότητα γάμων
◦ Γεωγραφική εγγύτητα
◦ Κοινή γλώσσα
◦ Κοινή εθνικότητα, κουλτούρα,
θρησκεία, έθιμα
ΕΙΣΑΓΩΓΗ 26
Πως προέκυψαν οι
ανθρώπινοι πληθυσμοί;
Η καταγωγή του
ανθρώπινου είδους
Homo sapiens
ΕΙΣΑΓΩΓΗ 30
Πως προέκυψαν οι
ανθρώπινοι πληθυσμοί;
Η πιθανή καταγωγή
των ανθρώπινων
πληθυσμών
ΕΙΣΑΓΩΓΗ 31
Ανθρώπινες μεταναστεύσεις
Η σημερινή διασπορά των ανθρώπινων
φυλών είναι ένα συνδυασμένο
αποτέλεσμα πολλών παραγόντων
◦ Σημαντική η επίδραση της μετανάστευσης
Δύο σενάρια μετανάστευσης:

◦ Out of Africa
◦ Ο Homo sapiens μετανάστευσε από την Αφρική,
οπότε όλες οι σημερινές φυλές έχουν κοινό
πρόγονο
◦ Multiregional Hypothesis
◦ Οι σημερινές φυλές προέρχονται από ξεχωριστή
εξέλιξη φυλών του Homo erectus που είχε
μεταναστεύσει παλαιότερα από την Αφρική
◦ Το πρώτο σενάριο θεωρείται σήμερα πιο
αποδεκτό και πιθανό
◦ Υπάρχουν πολλά αμφιλεγόμενα σημεία
ΕΙΣΑΓΩΓΗ 32
Multiregional
hypothesis
Out of Africa
Campbell –Loy, Humankind Emerging, 7thed., p. 465.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ 33
P.B. deMenocal and C. Stringer/Nature 2016
Το σενάριο “out of Africa”

Λέγεται και σενάριο «αντικατάστασης», όπου ο σύγχρονος άνθρωπος μεταναστεύει σε κύματα
έξω από την Αφρική και αντικαθιστά τους απογόνους του Homo erectus που συναντά
ΕΙΣΑΓΩΓΗ 34
Το σενάριο “out of Africa”

Λέγεται και σενάριο «αντικατάστασης», όπου ο σύγχρονος άνθρωπος μεταναστεύει σε κύματα
έξω από την Αφρική και αντικαθιστά τους απογόνους του Homo erectus που συναντά
ΕΙΣΑΓΩΓΗ 35
Γενετική
ποικιλότητα και
μετανάστευση
Η μετανάστευση αφήνει
έντονο γενετικό αποτύπωμα
στους πληθυσμούς, που
χρησιμοποιείται για τον
προσδιορισμό της
προέλευσής τους
Η γενετική ποικιλότητα των

μη αφρικανικών
πληθυσμών είναι
μικρότερη, καθώς οι
πληθυσμοί αυτοί
προέρχονται από δείγμα
αφρικανικών πληθυσμών
ΕΙΣΑΓΩΓΗ 36
Alvarado-Hernandez et al. 2011
ΕΙΣΑΓΩΓΗ 38
Προέλευση και επίδραση της εξελικτικής σκέψης
➢ Η θεωρία της βιολογικής εξέλιξης διατυπώθηκε από τους ∆αρβίνο και
Wallace το 1859
➢ Προϊόν δύο επαναστατικών ιδεών που ήλθαν σε πλήρη αντίθεση µε τις µέχρι
τότε κυρίαρχες αντιλήψεις
α) κόσµος σε διαρκή εξέλιξη και όχι αµετάβλητος
β) ερµηνεία του κόσµου µε βάση το µηχανισµό (υλιστική - µηχανισµική
ερµηνεία) και όχι το σκοπό (τελεολογική - υπερφυσική ερµηνεία)
➢ Η ζωή δεν ακολουθεί ένα προδιαγεγραµµένο σχέδιο, ούτε βαδίζει προς ένα
ανώτερο σκοπό, αλλά µπορεί να ερµηνευθεί µε βάση µόνο τις φυσικές ιδιότητες
της ύλης.
➢ Ενοποίησε όλους τους κλάδους της Βιολογίας και πρόσφερε ένα κοινό πλαίσιο
ερµηνείας των βιολογικών φαινοµένων από το µοριακό µέχρι το οικοσυστηµικό
επίπεδο.
Η εξέλιξη της εξελικτικής σκέψης

Αρχαία Ελλάδα:
6ο - 5ο π.Χ αι.: τα πρώτα σπέρµατα εξελικτικής σκέψης (Εµπεδοκλής, Αναξίµανδρος)-

υλιστικές ερµηνείες για τη δηµιουργία του κόσµου
• Πλάτων: «είδος» ή τύπος ή ιδέα: συνδυάζει την τελειότητα, την αιωνιότητα, την
αµεταβλητότητα. Όλα τα υλικά αντικείµενα είναι ατελείς και φθαρτές αποµιµήσεις του
τέλειου προτύπου που υπάρχει στο νοητό κόσµο των ιδεών. (ποικιλοµορφία= ατελείς
µορφές).
• Αριστοτέλης: µελετητής του φυσικού κόσµου. Η ιδέα της τελειότητας και του σκοπού
(τελεολογία). Το φιλοσοφικό και επιστηµονικό του σύστηµα κυριάρχησε από το 13ο
αι. µέχρι την Αναγέννηση
• Αµετάβλητος κόσµος
• Ενσωµάτωση φιλοσοφικών απόψεων Πλάτωνα -Αριστοτέλη στη Χριστιανική
Θεολογία
Μεσαίωνας...
• Στη φύση υπάρχει τάξη και ιεραρχία:
Φυσική κλίµακα (Scala Naturae)
• Η φυσική ιεραρχία αντανακλάται και στις
ανθρώπινες κοινωνίες.
Scala
Naturae
Η εξέλιξη της εξελικτικής σκέψης
Αναγέννηση-∆ιαφωτισµός
•Ανάπτυξη θετικών επιστηµών (πείραµα-παρατήρηση)-εισαγωγή µηχανιστικών
θεωριών για την ερµηνεία του φυσικού κόσµου π.χ στη Φυσική (Νεύτων-
Καρτέσιος)
•Απόψεις περί εξέλιξης του κόσµου στην Αστρονοµία, Γεωλογία.
•Οι αντιλήψεις αυτές δεν επεκτείνονταν στους ζωντανούς οργανισµούς.
•Γεωλογία – Παλαιοντολογία: Η ηλικία της γης µεγαλύτερη απ’ ότι πιστευόταν

– Απολιθώµατα διαφορετικών γεωλογικών στρωµάτων θεωρήθηκαν ως το
αποτέλεσµα διαδοχικών καταστροφών (πολλαπλές δηµιουργίες).
Τέλη 18ου αιώνα: αρχίζει να συζητιέται η πιθανότητα παραγωγής νέων ειδών και κατά
πόσο νέες µορφές ζωής µπορούν να προκύψουν αυτόµατα από άψυχο υλικό.
Jean-Baptiste de Lamarck (1744-1829)
• Ο πρώτος γνήσιος υποστηρικτής της εξέλιξης.
• Philosophie Zoologique (1809):

– όλες οι µορφές ζωής µεταβάλλονται από
ατελείς σε τέλειες
– αρχή χρήσης – αχρησίας
– κληρονοµικότητα επίκτητων
χαρακτήρων
•Ο Lamarck ήταν ο πρώτος που µε επιστηµονική

επιχειρηµατολογία υποστήριξε το γεγονός της εξέλιξης και
διατύπωσε µια θεωρία για το µηχανισµό της.
Η εξέλιξη κατά Lamarck
Κάρολος ∆αρβίνος (1809-1882)

• Γεννήθηκε τη χρονιά που ο
Lamarck δηµοσιεύει το βιβλίο του.
• Από µαθητής ενδιαφερόταν για τη

µελέτη του φυσικού κόσµου.
• Σπουδές στην Ιατρική, τις οποίες

εγκαταλείπει, και µετά στη
Θεολογία.
• Το 1831 συµµετέχει ως άµισθος

φυσιοδίφης σε υπερπόντια αποστολή
για λογαριασµό του Βρετανικού
Ναυτικού.
Το ταξίδι µε το Beagle (1831-1836)
Στοιχεία υπέρ της Εξέλιξης πριν το ∆αρβίνο

➢Παλαιοντολογία: Η αλληλουχία διαφόρων τύπων
απολιθωµάτων
Ανατοµία:Υπολειµµατικά όργανα (π.χ σκωληκοειδής απόφυση,
κόκυγγας στον άνθρωπο, οστά πίσω άκρων σε φάλαινες και φίδια)

➢Συγκριτική ανατοµία
➢Εµβρυολογία

➢Τεχνητή επιλογή σε ζώα και φυτά
Πως οδηγήθηκε ο ∆αρβίνος στη σύλληψη της θεωρίας του
I. Η διαδοχή των τύπων
Απολιθωµένο Αρµαντίλλο
(γένος Glyptodon)
σύγχρονο Αρµαντίλλο
•Οµοιότητα µεταξύ εξαφανισµένων και σύγχρονων ειδών στη Ν. Αµερική
Πως οδηγήθηκε ο ∆αρβίνος στη σύλληψη

της θεωρίας του
Mimus gilvus
Venezuela
Rhea americana
Ορισµένοι τύποι
στρουθοκαµήλων
αντικαθίστανται από
Rhea pennata
παρόµοιους αλλά
διαφοροποιηµένους
τύπους σε γειτονικές
περιοχές

Ανάγνωση άλλων εργασιών:
• Lyell (γεωλόγος): «Principles of Geology» (1830-1833). Η επιφάνεια

της γης διαµορφώθηκε βαθµιαία από τη δράση της βροχής, των
ανέµων, σεισµών, ηφαιστειακών εκρήξεων και άλλων φυσικών
δυνάµεων που δρουν µέχρι σήµερα. Η ηλικία της γης είναι πολύ
µεγάλη.
• T. Malthus (οικονοµολόγος): «∆οκίµιο επί της αρχής των πληθυσµών»

(1798). Ανεξέλεγκτη αύξηση του ανθρώπινου πληθυσµού οδηγεί
αναπόφευκτα σε λιµό.
Mηχανισµός της εξέλιξης η φυσική επιλογή

τα συγγράµµατα του ∆αρβίνου
• 1844: γράφει ένα δοκίµιο για τη φυσική επιλογή, δεν το δηµοσιεύει.
• 1856: αρχίζει να δουλεύει πάνω στο βιβλίο «Natural Selection», δεν

το ολοκλήρωσε ποτέ.
• 1858: λαµβάνει ένα χειρόγραφο από τον Wallace, στο οποίο

αναπτυσσόταν η ιδέα της Φυσικής Επιλογής.
• 1 Ιουλίου 1958: Παρουσιάζονται µαζί τα δοκίµιά τους περί Φυσικής

Επιλογής στη Λινναία Εταιρεία του Λονδίνου.
• 1859: ∆ηµοσιεύει µια «περίληψη» του βιβλίου που έγραφε µε τίτλο:

«Η προέλευση των ειδών µέσω Φυσικής Επιλογής» (The origin of
species by Means of Natural Selection)
Τα βασικά σηµεία της
Θεωρίας του ∆αρβίνου
Ποικιλοµορφία στους φυσικούς πληθυσµούς,
◦ εµφανίζεται τυχαία και µεταβιβάζεται στους απογόνους
Οι πληθυσµοί τείνουν να αυξάνουν µε γεωµετρικό ρυθµό

Το µέγεθος των πληθυσµών παραµένει σταθερό λόγω περιορισµένων φυσικών πόρων:
ανταγωνισµός
◦ Παράγονται περισσότεροι απόγονοι από όσους µπορούν να επιζήσουν
∆ιαµάχη για επιβίωση

◦ άτοµα που διαθέτουν πλεονεκτικά χαρακτηριστικά για το συγκεκριµένο περιβάλλον στο οποίο
ζουν θα επιζήσουν
Τα πλεονεκτικά χαρακτηριστικά µεταβιβάζονται στην επόµενη γενιά µε µεγαλύτερη

συχνότητα από τα λιγότερο πλεονεκτικά
◦ Φυσική επιλογή
Με την πάροδο του χρόνου η συσσώρευση όλο και περισσότερων πλεονεκτικών

χαρακτήρων σε έναν πληθυσµό µπορεί να οδηγήσει στην εµφάνιση ενός νέου είδους
Η αναπαράσταση της εξελικτικής ιστορίας των

ειδών µε φυλογενετικά δένδρα
ς ς
Ά ας κος
ντ τζή
γ
πα παν
ρί τά
ζή
Γο γκο
γ. ς
Χ Χιµ
ας
Πυ ωπο
ν
ρα
λ
βω
ρ
Ου
νθ
ιµ
β
Γί
Το πρώτο σκαρίφηµα
δένδρου δια χειρός ∆αρβίνου
Ένα σύγχρονο δένδρο της

Το πρώτο φυλογενετικό εξελικτικής ιστορίας των
δένδρο (Haeckel 1866) πρωτευόντων
Μετά τη δηµοσίευση της «Προέλευσης των Ειδών»
• Η ιδέα της εξέλιξης έγινε ευρέως αποδεκτή από την επιστηµονική

κοινότητα αλλά όχι η φυσική επιλογή.
• Βασική αδυναµία της Θεωρίας του ∆αρβίνου: δεν µπορούσε να

ερµηνεύσει την εµφάνιση νέων χαρακτήρων και τους µηχανισµούς της
κληρονοµικότητας.
• Ο ∆αρβίνος δεν γνώριζε τους νόµους του Mendel (1866),που

παρέµειναν στην αφάνεια για 40 χρόνια.
Κληρονοµικότητα στην εποχή του ∆αρβίνου

• Στα 1800 ήταν γενικά παραδεκτό ότι τα χαρακτηριστικά
των παιδιών προέρχονταν από την ανάµειξη των
χαρακτηριστικών της µητέρας και του πατέρα (blending
inheritance)
• William Jenkin: τα πλεονεκτικά χαρακτηριστικά δεν
µπορούν να συντηρηθούν µέσω της αναµιγνύουσας
κληρονοµικότητας – η φυσική επιλογή δεν ισχύει
Gregor Mendel (1822-1884)
Σωµατιδιακή θεωρία της

κληρονοµικότητας
Οι σηµερινοί «νόµοι της

κληρονοµικότητας»
Griffiths et al, Introduction to Genetic Analysis, 8th ed., W.H. Freeman & Co., 2005, Fig. 1-1
Βασικά συμπεράσματα του

Mendel
Ο Mendel συµπέρανε ότι τα χαρακτηριστικά ελέγχονται από διακριτούς
παράγοντες κληρονοµικότητας (Elemente)
◦ Οι παράγοντες αυτοί εµφανίζονται στους οργανισµούς ανά ζεύγη
◦ Όταν σε ένα άτοµο εµφανίζονται δύο ανόµοιοι παράγοντες
κληρονοµικότητας για το ίδιο χαρακτηριστικό, τότε ο ένας είναι επικρατής ως
προς τον άλλο που είναι υπολειπόµενος
Κατά το σχηµατισµό των γαµετών, οι παράγοντες κληρονοµικότητας

(γονίδια) από κάθε ζευγάρι διαχωρίζονται τυχαία
◦ κάθε γαµέτης µεταφέρει το ένα ή το άλλο µέλος του ζεύγους (αλληλόμορφο)
µε ίση πιθανότητα (1/2)
Κατά το σχηµατισµό των γαµετών, ο διαχωρισµός των αλληλοµόρφων

ενός γονιδίου είναι ανεξάρτητος από το διαχωρισµό των αλληλοµόρφων
ενός άλλου γονιδίου
ΕΙΣΑΓΩΓΗ 74
Μετά τα πειράματα του
Mendel
To 1866 δηµοσίευσε τα αποτελέσµατά
του (Versuche über Pflanzenhybriden)
Προσπάθησε να επαναλάβει τα
πειράµατα σε άλλο φυτό αλλά απέτυχε
Πέθανε το 1882
Η εργασία του παρέµεινε στην αφάνεια
µέχρι το 1900, όταν τρεις ανεξάρτητοι
ερευνητές «ξανα-ανακαλύψαν» τα
αποτελέσµατά του
Ο ∆αρβίνος έλαβε αλλά δεν διάβασε
ποτέ την εργασία του Mendel
ΕΙΣΑΓΩΓΗ 75
Η «ανακάλυψη» των νόµων του Mendel
• Το 1900 «ανακαλύπτονται» οι νόµοι του Mendel, αντί να ενισχύσουν

τη θεωρία της φυσικής επιλογής, παρολίγο να την αφανίσουν.
• Νεοµεντελιστές:
– µελετούσαν την κληρονοµικότητα διακριτών χαρακτηριστικών που
περιγράφονταν πλήρως από τους νόµους του Mendel.
– Αγνοούσαν την ύπαρξη χαρακτηριστικών που ελέγχονται από πολλά
γονίδια
– Θεωρούσαν ότι η δηµιουργία νέων ειδών είναι αποτέλεσµα λίγων
µεταλλαγών άρα η φυσική επιλογή είναι άχρηστη.
– Υποστήριζαν την εξέλιξη σε λίγα βήµατα
Η Νέα Σύνθεση
Συµφιλίωση της Μενδελιανής γενετικής µε την φυσική

επιλογή – Θεµελίωση της Γενετικής Πληθυσµών (1918-1930)
Η Σύγχρονη Σύνθεση (Νεοδαρβινισµός): Σύζευξη

δαρβινισµού και γενετικής
• Συνδύασε στοιχεία γενετικής, οικολογίας, συστηµατικής και παλαιοντολογίας.
Λόγοι που οδήγησαν στη Σύγχρονη Σύνθεση:
• ∆ιάψευση κληρονοµικότητας επίκτητων χαρακτήρων

• Συνεχείς χαρακτήρες καθορίζονται από πολυάριθµα γονίδια σύµφωνα µε
νόµους Mendel.
• Μεταλλάξεις έχουν µικρή επίδραση στο φαινότυπο.
• ∆ιαφορές µεταξύ γεωγραφικών φυλών ενός είδους έχουν γενετική προέλευση
και κάποιες έχουν και προσαρµοστική αξία
• Υπάρχουν µεγάλα ποσά λανθάνουσας ποικιλοµορφίας στους πληθυσµούς
• Είδη όχι µορφολογικά πρότυπα αλλά ποικιλόµορφοι πληθυσµοί
αναπαραγωγικά αποµονωµένοι µεταξύ τους
Θεωρία Γενετικής πληθυσµών:
• Αρχίζει το 1908 από τους Hardy και Weinberg
• Αναπτύσσεται από Fisher, Haldane, Wright, Dobzhansky, Mayr.
– Fisher, Haldane: µαθηµατική θεωρία αλλαγής συχνοτήτων των
αλληλοµόρφων λόγω Φυσικής Επιλογής
– Wright: πλήρης γενετική θεωρία που περιλαµβάνει φυσική επιλογή,
οµοµιξία, γονιδιακή ροή, τυχαία γενετική παρέκκλιση
Κύρια σηµεία Νέας Σύνθεσης

• Φυσικοί πληθυσµοί εµπεριέχουν µεγάλη γενετική ποικιλοµορφία που
γεννιέται µέσω τυχαίων µεταλλάξεων και ανασυνδυασµού
• Αλλαγές συχνότητας αλληλοµόρφων από γενιά σε γενιά λόγω τυχαίας

γενετικής παρέκκλισης, γονιδιακής ροής µεταξύ πληθυσµών και φυσικής
επιλογής
• Φαινοτυπικές αλλαγές µικρές και βαθµιαίες λόγω του ότι το προσαρµοστικό

πλεονέκτηµα των περισσότερων αλληλοµόρφων είναι µικρό
• ∆ηµιουργία νέων ειδών (ειδογένεση) µέσω βαθµιαίας αναπαραγωγικής

αποµόνωσης των πληθυσµών
• Οι ίδιες εξελικτικές διαδικασίες για µακρύ χρονικό διάστηµα οδηγούν σε νέα

γένη, οικογένειες
Η γενετική πληθυσµών σήµερα...
• Ιατρικές και παραγωγικές εφαρµογές:
• Χαρτογράφηση γονιδίων για διάφορα νοσήµατα µε µελέτες συσχέτισης
• Χαρτογράφηση γονιδίων σε φυτά και ζώα που συνδέονται με την αγροτική
παραγωγή
• Κατανόηση της γενετικής βάσης της ποσοτικής ποικιλότητας
• Στατιστική ανάλυση:
• Μέθοδοι για την ανίχνευση φυσικής επιλογής
• Κατανόηση του τρόπου εξέλιξης της αλληλουχίας του DNA
• Σχεδιασµός πειραµάτων γενετικής πληθυσµών
• Θεωρητικά ερωτήµατα:
• ∆ιατήρηση της γενετικής ποικιλότητας
• Αλληλεπίδραση αλληλοµόρφων
• Αναπαραγωγική αποµόνωση και ειδογένεση
• Περιβαλλοντικά ερωτήµατα (conservation biology / conservation genetics):
• ∆ιατήρηση της γενετικής ποικιλότητας και επιβίωση κάτω από μεταβαλλόμενες
συνθήκες
• Επίδραση ανθρώπου σε πληθυσμούς ζώων και φυτών - απειλές
• Αναπαραγωγικό σύστημα και μέγεθος πληθυσμού
Πολυμορφισμοί,
συχνότητες
γονιδίων & Hardy-
Weinberg
 Μέγεθος του ανθρώπινου
γονιδιώµατος:
 ~ 3 Χ 109 νουκλεοτίδια
 Ποικιλομορφία εμφανίζεται κάθε 1/200-
1/500 νουκλεοτίδια
 Είμαστε ίδιοι κατά 99,5-99,8%
 Δύο τυχαία χρωμοσώματα μπορεί να
διαφέρουν σε 6 -15 Χ 106 νουκλεοτίδια
(σε όλους τους πιθανούς
συνδυασμούς)
Πόσο διαφορετικοί είμαστε;

2
 Η εμφάνιση πάνω από μία μορφή γονιδίου

(αλληλόμορφο) σε ένα γονίδιο
 Η ύπαρξη γενετικής ποικιλότητας
 Τύποι πολυμορφισμού (Lewontin 1984)
 Ελάσσων πολυμορφισμός (minor): Ένα αλληλόμορφο
κυριαρχεί σε έναν πληθυσμό και όλα τα άλλα είναι σπάνια
 Μείζων πολυμορφισμός (major): Δύο αλληλόμορφα
κυριαρχούν σε έναν πληθυσμό και τα άλλα είναι σπάνια
 Τα αποτελέσματα από τις γενετικές αναλύσεις δείχνουν και
τους δύο τύπους πολυμορφισμού
 Επιστημονική διαμάχη
 Για γονίδια που ελέγχουν σημαντικές ασθένειες, θεωρούμε ότι
υπάρχει ελάσσων πολυμορφισμός
Πολυμορφισμός
3
Αλληλόµορφο Αλληλόµορφο
Α α
 Πρωτεϊνικοί πολυμορφισμοί
 Ηλεκτροφόρηση αλλοενζύµων (ισοένζυμα)
 Νουκλεοτιδικοί πολυµορφισµοί
 Πολυµορφισµοί μήκους περιοριστικών θραυσμάτων
(Restriction Fragment Length Polymorphisms – RFLPs),
 Insertions/Deletions
 Τυχαίοι κυρίαρχοι δείκτες
 Επαναλήψεις - Tandem repeats (VNTR’s-
microsatellites)
 Single Nucleotide Polymorphisms - SNPs
Πειραματικές μέθοδοι ανίχνευσης

της γενετικής ποικιλότητας
5
Πολυμορφισμοί σε μία θέση (SNP)
 Τα SNPs είναι πολυµορφισµοί ενός νουκλεοτιδίου

 Γενετικοί δείκτες µε δύο αλληλόμορφα
 Πολύ συχνή η εμφάνισή τους στο ανθρώπινο
γονιδίωµα
 Πιο σταθερά από τους μικροδορυφόρους
 Εύκολη και γρήγορη τυποποίηση σε μεγάλη
κλίμακα
 Με την πρόοδο της αλληλούχησης, αποκτούν
ιδιαίτερη σημασία
SNP
7
 ∆ύο άτοµα είναι όµοια κατά 99.9%
 Το 90% της διαφοράς οφείλεται σε SNPs
 Υπολογίζονται 10.000.000 συνήθη SNPs
(MAF>10%)
 dbSNP: > 9.000.000 καταχωρήσεις
 Οι βάσεις δεδομένων με SNPs συνεχώς
εμπλουτίζονται με τα αποτελέσματα ερευνών
Ποικιλότητα του ανθρώπινου

DNA
8
Γονίδιο Arf στο Fagus sylvatica

HARDY - WEINBERG 9
The raw data
SNPs
AG CT GT GG CT CC CC CC CC AG AG AG AG AG AA CT AA GG GG CC GG AG CG AC CC AA CC AA GG TT AG CT CG CG CG AT CT CT AG CT AG GG GT GA AG
GG TT TT GG TT CC CC CC CC GG AA AG AG AG AA CT AA GG GG CC GG AA GG AA CC AA CC AA GG TT AA TT GG GG GG TT TT CC GG TT GG GG TT GG AA
GG TT TT GG TT CC CC CC CC GG AA AG AG AA AG CT AA GG GG CC AG AG CG AC CC AA CC AA GG TT AG CT CG CG CG AT CT CT AG CT AG GG GT GA AG
individuals GG TT TT GG TT CC CC CC CC GG AA AG AG AG AA CC GG AA CC CC AG GG CC AC CC AA CG AA GG TT AG CT CG CG CG AT CT CT AG CT AG GT GT GA AG
GG TT TT GG TT CC CC CC CC GG AA GG GG GG AA CT AA GG GG CT GG AA CC AC CG AA CC AA GG TT GG CC CG CG CG AT CT CT AG CT AG GG TT GG AA
GG TT TT GG TT CC CC CG CC AG AG AG AG AG AA CT AA GG GG CT GG AG CC CC CG AA CC AA GT TT AG CT CG CG CG AT CT CT AG CT AG GG TT GG AA
GG TT TT GG TT CC CC CC CC GG AA AG AG AG AA TT AA GG GG CC AG AG CG AA CC AA CG AA GG TT AA TT GG GG GG TT TT CC GG TT GG GT TT GG AA
Notes:
• Ο γονότυπος κάθε SNP αποτελείται από δύο αλληλόµορφα
• Κάθε στήλη από γονότυπους αντιστοιχεί σε ένα SNP
10
Καταγραφή γενετικής
ποικιλομορφίας
Από τα αποτελέσματα των γενετικών αναλύσεων παίρνουμε μια
καταγραφή των γονοτύπων ενός δείγματος για έναν πληθυσμό
◦ Για ένα γονίδιο (γονιδιακός τόπος ή γονιδιακή θέση)
Έστω ένας τόπος µε δύο αλληλόμορφα, A και a

◦ p: η συχνότητα του αλληλόμορφου A
◦ q: η συχνότητα του αλληλόμορφου a
Οι τρεις δυνατοί γονότυποι είναι AA, Aa και aa

◦ P: η συχνότητα του γονοτύπου AA
◦ H: η συχνότητα του γονοτύπου Aa
◦ Q: η συχνότητα του γονοτύπου aa
11
Έστω ένας τόπος µε αλληλόµορφα A και a.
Ποιες είναι οι συχνότητές τους σε αυτό το δείγµα (p και q)?
AA AA
Aa
∆είγµα
Aa Aa aa
Aa AA
aA
AA Aa
aa AA
Aaaa Aa Aa
AA
aa
Aa
Εµφανίζονται οι γονότυποι AA, Aa, και aa. Ποιές οι

συχνότητές τους (P, H και Q);
p+q=1 και P+H+Q =1
12
Υπολογισμός συχνοτήτων
Συχνότητες γονοτύπων
N AA N Aa N aa
P= H= Q=
N N N
Συχνότητες αλληλομόρφων με καταμέτρηση
2 N AA + N Aa 2 N aa + N Aa
p= q=
2N 2N
13
200 άτοµα: 83 AA, 62 Aa, 55aa
1η µέθοδος: υπολογίστε το ποσοστό των αλληλοµόρφων Α στους γονείς:
Γονότυπος Αριθµός A a
AA 83 166 0 228/400 = 0.57 A
Aa 62 62 62 172/400 = 0.43 a
aa 55 0 110
14
N AA N Aa N aa
P= H= Q=
N N N
Συχνότητες αλληλομόρφων με υπολογισμό από συχνότητες γονοτύπων
H H
p = P+ q =Q+
2 2
15
200 άτοµα: 83 AA, 62 Aa, 55aa
2η µέθοδος: υπολογίστε το ποσοστό των γαµετών που φέρουν το Α:
Γονότυπος Αριθµός Συχνότητα γονότυπου
AA 83 0.415 0.57 A
Aa 62 0.31 1/2
1/2
aa 55 0.275 0.43 a
16
Νόμοι πιθανοτήτων
Πιθανότητα για ένα γεγονός να συμβεί:
◦ Σχετίζεται με τον πληθυσμό των πιθανών γεγονότων
Τυχαία γεγονότα θεωρούνται ισοπίθανα
◦ Πιθανότητα να φέρουµε κορώνα αν ρίξουµε ένα νόµισµα = ½
◦ Πιθανότητα ένα βρέφος να γεννηθεί αγόρι = ½
◦ Πιθανότητα να φέρουμε 6 με ένα ζάρι = 1/6
◦ Πιθανότητα ένα αλληλόμορφο ενός ετερόζυγου γονοτύπου να περάσει σε έναν
γαμέτη = ½
Οι πιθανότητες λαμβάνουν τιμή από 0 ως 1
◦ Πιθανότητα 0 = ένα γεγονός δεν θα συµβει ποτέ
◦ Πιθανότητα 1 = ένα γεγονός συµβαίνει πάντα
Το άθροισµα των πιθανοτήτων για όλα τα αλληλο-αποκλειόμενα γεγονότα
είναι ίσο µε 1
17
Πολλαπλασιαστικός κανόνας
Η πιθανότητα να συµβούν ταυτόχρονα δύο ανεξάρτητα

γεγονότα, είναι ίση µε το γινόµενο των πιθανοτήτων για το
καθένα από τα επιµέρους γεγονότα
Παράδειγµα: Ποια η πιθανότητα ένα ζευγάρι να αποκτήσει δύο

αγόρια µε δύο ανεξάρτητες εγκυµοσύνες;
Πιθανότητα να γεννηθεί αγόρι στην πρώτη εγκυµοσύνη = 1/2

Πιθανότητα να γεννηθεί αγόρι στη δεύτερη εγκυµοσύνη = 1/2
∆ύο αγόρια (στην πρώτη ΚΑΙ στη δεύτερη εγκυµοσύνη) = 1/2 x 1/2 = 1/4
18
Αθροιστικός κανόνας
Η πιθανότητα να συµβεί το ένα από δύο

συµπληρωµατικά γεγονοτα είναι ίση µε το άθροισµα των
πιθανοτήτων για το καθένα από τα επιµέρους γεγονότα
Παράδειγµα:
Ας θεωρήσουµε µια µονοϋβριδική διασταύρωση για το

κίτρινο/πράσινο χρώµα σπόρου στα µπιζέλια (Y/y x Y/y).
Ποιά είναι η πιθανότητα ότι δύο σπόροι από τη διασταύρωση θα
έχουν το ίδιο χρώµα (και οι δύο κίτρινοι ή και οι δύο πράσινοι);
P(κίτρινο) = 3/4. P(και οι δύο απόγονοι κίτρινοι) = 3/4 x 3/4 = 9/16
P(πράσινο) = 1/4. P(και οι δύο απόγονοι πράσινοι) = 1/4 x 1/4 = 1/16

P(δύο σπόροι κίτρινοι Ή δύο σπόροιπράσινοι) = 9/16 + 1/16 = 10/16
19
∆ύο άτοµα είναι ετερόζυγα για το αλληλόµορφο R (Rr). To
αλληλόµορφο R είναι φυσιολογικό. Το r µπορεί να προκαλέσει
αναιµία.
Ποιά είναι η πιθανότητα ότι το παιδί τους έχει τουλάχιστον ένα R;
Α. ¼
Β. ½
Γ. ¾
∆. 1
P(RR) = ¼ P(Rr) = ½
P(rr) = ¼
P(τουλάχιστον ένα R) = ¼ + ½ = ¾ εξαρτηµένα γεγονότα
20
ΜΕΝΔΕΛΙΚΗ ΓΕΝΕΤΙΚΗ
1/2 1/2
Ο Mendel προβλέπει
φαινοτυπικές και γονοτυπικές
αναλογίες στους απογόνους
µε βάση τον γονότυπο των
γονιών
1/2
1/4 1/4
1/2 1/4 1/4 21

1908
Yule 1902,
Castle 1903,
Pearson 1904
Wilhelm Weinberg Godfrey Harold Hardy

(1862–1937) (1877–1947)
• Hardy, G. H. (1908). "Mendelian proportions in a mixed population". Science

28: 49–50.
• Weinberg, W. (1908). "Über den Nachweis der Verebung beim Menschen".
Jahreshefte des Vereins für vaterländische Naturkunde in Württemberg 64:
368–382.
22
Οι Hardy & Weinberg δίνουν τη

λύση σε ένα παράδοξο (1908)
Την εποχή εκείνη επικρατούσε η αντίληψη ότι για διακριτούς
µενδελικούς χαρακτήρες, όλα τα ζεύγη φαινοτύπων σε έναν πληθυσµό
θα έφταναν τελικά την αναλογία 3:1 µε το επικρατές αλληλόµορφο να
αυξάνει τη συχνότητά του και το υπολοιπόµενο να µειώνεται
◦ Ο Yule, υποστήριζε ότι «εφόσον η βραχυδακτυλία είναι επικρατές νόσηµα,
µε τον καιρό θα συναντάµε τρία άτοµα µε βραχυδακτυλία και ένα
φυσιολογικό»
◦ Στην πραγµατικότητα η βραχυδακτυλία είναι πολύ σπάνιο νόσηµα
Ο Hardy απάντησε ότι «είναι τελείως αβάσιµη η ιδέα ότι ένας

επικρατής χαρακτήρας θα τείνει να εξαπλωθεί στον πληθυσµό ενώ
ένας υπολειπόµενος θα τείνει να εξαφανιστεί»
23
Μενδελικός πληθυσμός
Υπάρχει τρόπος να υπολογίσουμε
τη συχνότητα των γονοτύπων των
απογόνων από τις συχνότητες των
γονοτύπων των γονέων σε έναν
πληθυσμό;
◦ Ναι, αν η αναπαραγωγή είναι
τυχαία
Ένας πληθυσμός όπου οι

συζεύξεις μεταξύ των ενήλικων
ατόμων γίνεται τυχαία λέγεται
μενδελικός πληθυσμός
24
Τυχαία αναπαραγωγή
Ένας πληθυσμός με δύο γένη και ενήλικα
(σεξουαλικά ώριμα) άτομα
Όταν όλες οι δυνατές διασταυρώσεις είναι
ισοπίθανες τότε έχουμε πληθυσμό τυχαίας
αναπαραγωγής (μενδελικό πληθυσμό)
Η πιθανότητα διασταύρωσης μεταξύ ατόμων με
συγκεκριμένο γενότυπο ή φαινότυπο ισούται με το
γινόμενο των συχνοτήτων τους στον πληθυσμό
◦ Πανμειξία (πανμεικτικός πληθυσμός)
25
Εξαγωγή του θεωρήµατος Hardy-Weinberg
Θηλυκοί γαµέτες (συχνότητα)

Αρσενικοί γαµέτες (συχνότητα)
A (p) a (q)
A (p)
AA (p2) Aa (pq)
a (q)
Aa (pq) aa (q2)
pAA = p2
pAa = pq + pq = 2pq
paa = q2
26
Γύρη
A p a q
A
AA Aa
p p2 pq
Ωάρια
a Aa aa
pq q2
q
27
Περιγραφή των συχνοτήτων αλληλομόρφων και γονοτύπων σε έναν πληθυσμό,
εφόσον πληρούνται οι παραδοχές των Hardy-Weinberg
Η συχνότητα του αλληλομόρφου A είναι p και η συχνότητα του αλληλομόρφου a28είναι

q. Μετά τη διασταύρωση, οι 3 γονότυποι AA, Aa και aa έχουν συχνότητες p2, 2pq και
q2 αντίστοιχα.
 Γενιά απογόνων: P(ΑΑ)=0,49 + P(Aa)=0,42 +

P(aa)=0,09
 Υπολογισμός συχνότητας αλληλόμορφου A στη
γενιά την απογόνων:
 p(A)=P(AA)+P(Aa)/2 = 0,49+0,21=0,7
 p(a)= P(aa)+P(Aa)/2 = 0,09+0,21=0,3
 Οι συχνότητες των αλληλομόρφων από γενιά σε
γενιά δεν αλλάζουν
αλληλομόρφων στην επόμενη Γενιά
29
Νόμος Hardy-Weinberg
Η πιο βασική σχέση στη γενετική πληθυσμών
Όταν έχουμε τυχαία αναπαραγωγή, μετά από μία γενιά
μπορούμε να υπολογίσουμε τις συχνότητες των γενοτύπων
ενός πληθυσμού σαν διωνυμική συνάρτηση των
συχνοτήτων των αλληλομόρφων
Αν απουσιάζουν άλλοι εξελικτικοί παράγοντες (π.χ.
επιλογή), και η αναπαραγωγή παραμείνει τυχαία, τότε οι
συχνότητες αυτές δεν μεταβάλλονται από γενιά σε γενιά
Wilhelm Weinberg Godfrey Harold Hardy

(1862–1937) (1877–1947)
30
Ανάπτυγμα
p2+2pq+q2 = (p+q)2 p2 + 2pq + q2 = 1
Σημαίνει ότι με τυχαία
αναπαραγωγή, συνδυάζονται
τυχαία ανά δύο τα αλληλόμορφα
A και a με συχνότητες p και q
31
Προϋποθέσεις για την ισχύ
του θεωρήµατος H-W
• ∆ιπλοειδής οργανισµός
• Σεξουαλική αναπαραγωγή
• Μη επικαλυπτόµενες γενιές
• Μέγεθος πληθυσµού άπειρο
• Ίδιες αλληλικές συχνότητες σε αρσενικά και θηλυκά
• Τυχαία σύζευξη των ατόµων (παµµιξία)
• ∆εν υπάρχει επιλογή
• ∆εν υπάρχει εισροή αλληλοµόρφων στον πληθυσµό (µετανάστευση ή
µεταλλαγή)
32
Ισορροπία Hardy - Weinberg

• Υποθέτουµε τυχαίες συζεύξεις, πολύ µεγάλο µέγεθος πληθυσµού, απουσία
επιλογής, µεταλλάξεων, µεταναστεύσεων κτλ ώστε οι γονιδιακές
συχνότητες να µην αλλάζουν από γενιά σε γενιά
• Το θεώρηµα H-W προβλέπει ότι οι γονιδιακές και γονοτυπικές συχνότητες

παραµένουν ίδιες από γενιά σε γενιά.
• Αν ξεκινήσουµε από ένα πληθυσµό µε συγκεκριµένες γονιδιακές

συχνότητες και τυχαίες γονοτυπικές συχνότητες, στην επόµενη γενιά (αν
ισχύουν οι προϋποθέσεις H-W) οι γονιδιακές συχνότητες θα παραµείνουν
αναλλοίωτες ενώ οι γονοτυπικές θα αποκτήσουν τη συχνότητα που
προβλέπεται από το θεώρηµα H-W (P=p2, H=2pq, Q=q2)
• Η σχέση (επικρατής ή υπολειπόµενη) ανάµεσα στα αλληλόµορφα δεν

παίζει ρόλο
33
 Η συχνότητα των ετερόζυγων γονοτύπων σε έναν
πληθυσμό για ένα γονίδιο λέγεται ετεροζυγωτία
 Σε έναν πληθυσμό ισορροπίας είναι P(Aa)=2pq
 Σ
Συμβολίζεται και με H οπότε H=2pq ή και H= pi2
 Σε πραγματικούς πληθυσμούς διακρίνουμε δύο είδη
ετεροζυγωτίας:
 Παρατηρούμενη ετεροζυγωτία Ho (συχνότητα
ετερόζυγων γονοτύπων στον πληθυσμό)
 Αναμενόμενη ετεροζυγωτία He (ετεροζυγωτία κάτω
από συνθήκες ισορροπίας)
 Σε έναν πληθυσμό ισορροπίας ισχύει: Ho=He
ΕΤΕΡΟΖΥΓΩΤΊΑ
34
Κατανόηση των νόµων

του Mendel και
των Hardy-
Weinberg
• Για έναν πληθυσµό σε ισορροπία Hardy-Weinberg, δεν υπάρχει
τάση εξαφάνισης ή επικράτησης ενός αλληλοµόρφου
• Αυτή η ικανότητα για διατήρηση της γενετικής ποικιλότητας είναι

από τα πιο σηµαντικά σηµεία της µενδελιανής γενετικής σε
αντίθεση µε τις παλιότερες θεωρίες αναµιγνύουσας
κληρονοµικότητας
35
Μαριάνθη Γεωργίτση, PhD
Επίκουρη Καθηγήτρια «Γενετική και Μοριακή Βάση Ασθενειών»
Εργαστήριο Γονιδιωματικής Ποικιλότητας και Γενετικής Επιδημιολογίας
Ανισορροπία
Σύνδεσης
και
Απλότυποι
ΑΝΙΣΟΡΡΟΠΙΑ ΣΥΝΔΕΣΗΣ 3
Μία γενετική θέση
ή
Ένας γενετικός τόπος
(locus)
Αλληλόμορφα
Εναλλακτικές μορφές ενός γονιδίου
ή μίας αλληλουχίας (τμήματος) DNA
σε ένα συγκεκριμένο γενετικό τόπο
1ος Νόμος του Mendel –

Ο διαχωρισμός των αλληλομόρφων
στους γαμέτες είναι τυχαίος και
ανεξάρτητος από άλλα ζεύγη
αλληλομόρφων
Επανάληψη... p2+2pq+q2=(p+q)2=1
Θεώρηµα Hardy-Weinberg
Θηλυκοί γαµέτες (συχνότητα)
Αρσενικοί γαµέτες (συχνότητα)
A (p) a (q)
A (p)
AA (p2) Aa (pq)
a (q)
Aa (pq) aa (q2)
P(AA) = p2
P(Aa) = pq (μητέρα) + pq (πατέρα) = 2pq
P(aa) = q2
Προϋποθέσεις για την ισχύ του θεωρήµατος H-W και . . .

αίτια απόκλισης από αυτό
- Διπλοειδής οργανισµός
- Σεξουαλική αναπαραγωγή
- Τυχαία σύζευξη των ατόµων (παµµιξία) (vs

διαστρωμάτωση, ομοιοτυπική σύζευξη,
συγγένεια εξ αίματος & ενδογαμία)
- Μη επικαλυπτόµενες γενιές
- Μέγεθος πληθυσµού πολύ μεγάλο

(~άπειρο) [vs μικρό (γενετική παρέκκλιση)]
- Ίδιες συχνότητες αλληλομόρφων σε

αρσενικά και θηλυκά άτομα (vs mtDNA, Y-
chr, non-PAR1/2 στα αρσενικά)
- Δεν υπάρχει επιλογή γονοτύπου (vs

θνησιγόνα αλληλόμορφα, πλεονέκτημα
ετεροζυγώτη)
- Δεν υπάρχει εισροή αλληλοµόρφων στον

πληθυσµό και άρα αλλαγή συχνοτήτων των
αλληλομόρφων (vs µετανάστευση ή
µεταλλαγή) ΑΝΙΣΟΡΡΟΠΙΑ ΣΥΝΔΕΣΗΣ 7
(p1 + p2 + p3 + ...... + pn)2=1, εάν σε έναν γενετικό τόπο έχουν περιγραφεί n

διαφορετικά αλληλόμορφα
Δύο γενετικές θέσεις

ή
Δύο γενετικοί τόποι
(loci)
2ος Νόμος του ανεξάρτητου
συνδυασμού του Mendel
Τα αλληλόμορφα D/d και M/m

χαρτογραφούνται σε διαφορετικά
χρωμοσώματα
Ομόλογος ανασυνδυασμός
Τα αλληλόμορφα A/a και B/b

χαρτογραφούνται στο ίδιο χρωμόσωμα
Ομόλογος ανασυνδυασμός Σε επίπεδο
πληθυσμού
Σε επίπεδο
οικογένειας
Aνισορροπία σύνδεσης
Linkage disequilibrium (LD)
Η µη τυχαία συσχέτιση αλληλοµόρφων σε διαφορετικούς

γενετικούς τόπους επάνω στο ίδιο χρωμόσωμα!!!
Απόκλιση του νόμου του ανεξάρτητου

συνδυασμού των αλληλομόρφων του
Mendel
ΓΙΑΤΙ ?
θ = 0.5 θ~0 0.01 ≤ θ < 0.5 Τα αλληλόμορφα D/d και
(ανεξάρτητος διαχωρισμός) (τέλεια ανισορροπία σύνδεσης) (μερική/ατελής M/m χαρτογραφούνται
(ισορροπία σύνδεσης)
ανισορροπία σύνδεσης) στο ίδιο χρωμόσωμα
Όσο πιο μικρό είναι το ποσοστό ανασυνδυασμού (θ), τόσο πιο κοντά βρίσκονται οι δύο
γενετικοί τόποι (εδώ τα D/d, M/m) → όπου 0 < θ < 0.5
Υπενθύμιση
Νόμος του ανεξάρτητου

συνδυασμού του Mendel
Τα αλληλόμορφα D/d και M/m

χαρτογραφούνται σε διαφορετικά
χρωμοσώματα
ΑΝΙΣΟΡΡΟΠΙΑ ΣΥΝΔΕΣΗΣ
Ανασυνδυασµός
• θ (ή c ή r) = κλάσµα ανασυνδυασµού (recombination fraction)
• θ= το ποσοστό ανασυνδυασµένων γαµετών που παράγονται από έναν
διπλό ετεροζυγώτη
• Τιµές θ από 0 ως 0.5

• θ=0 πλήρης σύνδεση
• θ=0.5 ανεξάρτητος διαχωρισµός
• θ=0.01 δηλ. 1/100 γαµέτες είναι ανασυνδυασµένοι
(απόσταση 1cM ανάµεσα στους δύο γενετικούς τόπους)
• Τόποι που βρίσκονται σε απόσταση >50cM διαχωρίζονται ανεξάρτητα
Επίδραση του ανασυνδυασµού στη µη τυχαία

συσχέτιση των αλληλοµόρφων
Ο ανασυνδυασµός ανάµεσα σε δύο γενετικούς τόπους τείνει να τυχαιοποιεί

τους συνδυασµούς των αλληλοµόρφων από γενιά σε γενιά.
Ο ρυθµός αυτής της διαδικασίας εξαρτάται από τον ρυθµό ανασυνδυασµού
ανάµεσα σε αυτούς τους τόπους.
Δεν γνωρίζουμε ακριβώς τη

βιολογική βάση του γιατί
ορισμένες περιοχές του
γονιδιώματος εμφανίζουν μεγάλη
συχνότητα ανασυνδυασμού ενώ
άλλες εξαιρετικά χαμηλή.
Απλότυποι
Γονότυπος: AaBb
∆υνατοί απλότυποι:
Απλότυπος 1 Απλότυπος 2
A a
B b
A a
b B
Απλότυπος 3 Απλότυπος 4
Γονότυποι και Απλότυποι

Ένας γενετικός τόπος: Δύο γενετικοί τόποι:
Homozygous wild type AA Locus 1 Locus 2 Απλότυποι:
Homozygous alternative aa AA BB AB
Ab
Heterozygous Aa aa bb aB
Aa Bb ab
Πολλαπλοί γενετικοί τόποι:

Locus 1 Locus 2 Locus 3 Απλότυποι:
AA BB CC ABC
ABc
aa bb cc
AbC
Aa Bb Cc Abc
aBC
aBc
abC
abc
Απλότυπος (haplotype)
Ένα σύνολο αλληλομόρφων γονιδίων/γενετικών τόπων σε έναν οργανισμό
που κληρονομούνται μαζί από ένα γονέα
◦ Π.χ. ισχύει για συνδεδεμένα γονίδια/γενετικούς τόπους που βρίσκονται κοντά,
πάνω στο ίδιο χρωμόσωμα
◦ Π.χ. οι πολυμορφισμοί μιτοχονδριακού και χλωροπλαστικού DNA, καθώς και του
DNA του Υ χρωμοσώματος (μη ψευδοαυτοσωμικές περιοχές PAR1 & PAR2) που
κληρονομούνται από ένα γονέα χωρίς ανασυνδυασμό
Υπάρχουν και άλλες χρήσεις του όρου:
◦ Ένα σύνολο (σετ) από παραλλαγές (=πολυμορφισμοί) (π.χ. SNPs) σε ένα
χρωμόσωμα που τείνουν να εμφανίζονται μαζί (είναι στατιστικά σχετιζόμενες)
◦ π.χ. έρευνα ασθενειών στον άνθρωπο μέσα από το πρόγραμμα HapMap
◦ Ένα σύνολο συγκεκριμένων παραλλαγών μέσα σε ένα τμήμα DNA σε ένα άτομο
Απλότυποι πολυμορφικών θέσεων

• Συνδυασµοί αλληλοµόρφων διαφορετικών παραλλαγών
(=πολυμορφισμών) σε ένα χρωµόσωµα
• Οι παραλλαγές µπορεί να είναι τύπου RFLPs, µικροδορυφόροι, SNPs,
κτλ
• 3 διαλληλικοί (biallelic) πολυµορφισµοί 23=8 δυνατοί απλότυποι

• 7 διαλληλικοί πολυµορφισµοί 27=128 δυνατοί απλότυποι
• Αν υπάρχουν λιγότεροι απλότυποι από ότι αναµένεται σύµφωνα µε

το νόμο του ανεξάρτητου συνδυασμού, τότε οι παραλλαγές που
µελετάµε είναι σε ανισορροπία σύνδεσης
• Linkage Disequilibrium ή LD
24
Παράδειγμα με δείκτες RFLPs
Για 3 δείκτες RFLPs υπάρχουν 23 = 8
δυνατοί απλότυποι - ΘΕΩΡΗΤΙΚΑ
Πόσοι απλότυποι θα παρατηρηθούν σε
ένα δείγµα; - ΠΡΑΚΤΙΚΑ
Εξαρτάται από:
◦ την ανισορροπία σύνδεσης ανάµεσα στα
RFLPs στον συγκεκριµένο πληθυσµό
◦ το µέγεθος του δείγµατος
◦ τις συχνότητες των αλληλοµόρφων
A=
a=
B=
b=
Υπάρχουν 4 πιθανοί γαµέτες
Γαµέτες Συχνότητα απλοτύπου

AB =
Ab =
aB =
ab =
Ισορροπία Σύνδεσης
(linkage equilibrium)
Ανισορροπία Σύνδεσης
(linkage disequilibrium - LD)
(πλήρης)
Τυχαία συσχέτιση αλληλοµόρφων στους γαµέτες

Τόπος Β
Τόπος Α
Ισορροπία Σύνδεσης
Στο δείγµα µας παρατηρούµε όλους τους δυνατούς

απλότυπους, με ποικίλες συχνότητες
Πλήρης Ανισορροπία Σύνδεσης
Παράδειγµα για 2 SNPs:
SNP1: A 50% C 50%
SNP2: A 50% G 50%
SNP1 SNP2 αναµενόµενη συχνότητα
A A 0,5 x 0,5 = 25%
A G 0,5 x 0,5 = 25%
C A 0,5 x 0,5 = 25%
C G 0,5 x 0,5 = 25%
Στο δείγµα µας µπορεί να παρατηρούµε µόνο δύο απλότυπους

Α Α C C A T A T C … C G A T T… → p(AG)=0.5 ή 50%
Α Α C C C T A T C … C A A T T… → p(CA)=0.5 ή 50%
Παράµετρος ανισορροπίας σύνδεσης, D
Γαµέτης Συχνότητα
= αυτό που περιμένουμε σε

= αυτό που παρατηρούμε ισορροπία σύνδεσης
Η τιµή D είναι µια παράµετρος της απόκλισης της

συχνότητας του κάθε απλότυπου από το σενάριο
της ισορροπίας σύνδεσης
Παράµετρος ανισορροπίας σύνδεσης, D
Πατρικοί
γαμέτες
Γαμέτες σε σύζευξη (cis) Γαμέτες σε απώθηση (trans)
D = το γινόµενο των συχνοτήτων των γαµετών σε

σύζευξη (cis) µείον το γινόµενο των συχνοτήτων
των γαµετών σε απώθηση (trans)
xx11
xx44
xx22
xx33
x11 ** xx44 ––- xx2x2*2*x*x3x3 3

x
Α1Β1 Α2Β2
x1
x4
x2
x3
xx11**xx44 – -x2 *x2x*3 x3
Α1Β2 Α2Β1
xx1 0
1
xx44 0
xx22 0.5
xx3 0.5
3
xx11**xx44 –– -xx22*x*2xx*33x3
(0)(0) – (0.5)(0.5)
– – 0.25
= – 0.25
Ιδιότητες του D
Δύο τόποι ανεξάρτητοι έχουν D=0
◦ Όταν υπάρχει ανισορροπία σύνδεσης έχουμε D≠0
Το πρόσηµο είναι αυθαίρετο
◦ Λαμβάνει τιμές από -0,25 ως 0,25
∆ύσκολη η σύγκριση ανάµεσα σε περισσότερα ζεύγη δεικτών
Η τιµή του εξαρτάται από τις συχνότητες των αλληλοµόρφων
◦ Απαιτείται στάθμιση
◦ Μπορούμε να διαιρέσουμε το D με τη μέγιστη τιμή που μπορεί να λάβει για τις
συγκεκριμένες συχνότητες αλληλομόρφων
Dmax = η μικρότερη τιμή των p1q2 και p2q1 όταν D>0
ή
Dmax = η μικρότερη τιμή των p1q1 και p2q2 όταν D<0
Σταθμισμένος δείκτης D’
|D′|= 1, τότε έχουμε απόλυτη ανισορροπία σύνδεσης

◦ τουλάχιστον ένας απλότυπος δεν παρατηρείται
◦ |D′|< 1, σημαίνει πως η απόλυτη προγονική ανισορροπία σύνδεσης έχει
διαταραχθεί
Υπερεκτίµηση της ανισορροπίας σύνδεσης

◦ Ιδιαίτερα όταν το μέγεθος του δείγµατος είναι µικρό
◦ Όταν ένα τουλάχιστον από τα αλληλόµορφα είναι σπάνιο
◦ Μεγάλη πιθανότητα να μην δούμε ένα αλληλόμορφο στο δείγμα από τύχη
Συντελεστής Συσχέτισης
κατά Pearson
Στατιστική συσχέτιση
r 2 = ( x1  x4 − x 2  x 3 ) 2 /( p1  p2  q1  q2)
• Εκτιµά στατιστική συσχέτιση

• Για χαµηλές συχνότητες αλληλοµόρφων, το r2 είναι πιο αξιόπιστο
από το |D’|.
• r2 = 1 τέλεια LD. Οι παρατηρήσεις σε ένα δείκτη προσφέρουν
πλήρεις πληροφορίες για τον άλλο – δεν είναι απαραίτητη η
τυποποίηση και των δύο
• r2 = 1 αν και µόνο αν οι δείκτες δεν έχουν διαχωριστεί ποτέ από
ανασυνδυασµό και έχουν ακριβώς τις ίδιες συχνότητες
αλληλομόρφων. Τότε, µόνο παρατηρούνται δύο από τους
τέσσερις πιθανούς απλότυπους
https://pbgworks.org/sites/pbgworks.org/files/measuresoflinkagedisequilibrium-111119214123-
phpapp01_0.pdf
Σύγκριση
• r2 εξαρτάται από τις συχνότητες των αλληλοµόρφων και
είναι δύσκολη η ερµηνεία του για σύγκριση ανάµεσα σε
πολλαπλούς δείκτες (Hedrick, 1987)
• |D'| σχετίζεται άµεσα µε το κλάσµα ανασυνδυασµού και

είναι το µόνο µέτρο LD που δεν επηρεάζεται από
αλληλικές συχνότητες
• |D'|=1 αν εµφανίζονται 2 ή 3 απλότυποι
• r2=1 εµφανίζονται µόνο 2 απλότυποι – τέλεια LD
• Ενδιάµεσες τιµές του |D'| είναι δύσκολο να ερµηνευτούν

Raw |D’| data from Chr22
1.00
0.80
0.60
D'
0.40
0.20
0.00
0 200 400 600 800 1000
Physical Distance (kb)
Abecasis G, University of Michigan,

http://csg.sph.umich.edu/abecasis/class/666.03.pdf ΑΝΙΣΟΡΡΟΠΙΑ ΣΥΝΔΕΣΗΣ 43
Raw r² data from Chr22

1.00
0.80
0.60
r2
0.40
0.20
0.00
0 200 400 600 800 1000
Physical Distance (kb)
Abecasis G, University of Michigan,

http://csg.sph.umich.edu/abecasis/class/666.03.pdf ΑΝΙΣΟΡΡΟΠΙΑ ΣΥΝΔΕΣΗΣ 44
Οπτικοποίηση LD
Οπτικοποίηση LD
Γεωγραφική προέλευση και LD
Καθώς η LD εξαρτάται από τη γενετική απόσταση όσο και από τη χρονική περίοδο που
πρωτοεμφανίστηκε μία παραλλαγή (πολυμορφισμός), πληθυσμοί με διαφορετική
ιστορία (πχ Αφρικανοί vs Καυκάσιοι vs Ασιάτες) μπορεί να δείχνουν διαφορετικές τιμές
D’ μεταξύ των ίδιων δεικτών στο γονιδίωμα:
Africans: Ave LD block = 7.3kb

Asians: Ave LD block = 13.2kb
Caucasians: Ave LD block = 16.3kb
90%
SNPs
Ancestry Informative Markers (AIMs)
Ancestry Informative Markers – AIMs

Πληροφοριακοί δείκτες της καταγωγής
• Σημαντικές διαφορές στη συχνότητα

αλληλομόρφων ορισμένων παραλλαγών
τύπου SNPs παρατηρήθηκαν μεταξύ
διαφορετικών πληθυσμών.
• Αποτέλεσμα γενετικής παρέκκλισης ή του
φαινομένου του ιδρυτή ή διαφορές επιλογής
σε συγκεκριμένες γεωγραφικές περιοχές/
συνθήκες?
• Χρησιμοποιούνται σε μελέτες καταγωγής
του ανθρώπινου είδους, της μετανάστευσης
και στην ιατροδικαστική (πληθυσμιακή
καταγωγή του δράστη) και τις μελέτες
Principal Component Analysis (PCA) συσχέτισης σε επίπεδο ολικού γονιδιώματος
(GWAS) για την ελάττωση των ψευδώς
Ανάλυση κύριων (ή βασικών) συνιστωσών θετικών ευρημάτων
Testing for statistical association between two known
SNPs. In this example D=0.21-0.0 = 0.21 and D’=1
Dmax = η μικρότερη τιμή των
SNP1 and SNP2 are in LD p1q2 και p2q1 όταν D>0
p2 p1
Expected
q1 Observed
q2
From Kaessman & Paabo 2002
ΑΝΙΣΟΡΡΟΠΙΑ ΣΥΝΔΕΣΗΣ (The statistical test is a chi-square

52 test)
Προσδιορισµός της
στατιστικής σηµαντικότητας
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK22084/
Παράδειγµα – Oµάδες Aίµατος
MS=474/2000=0.237
N=2000 άτομα Ms=611/2000=0.3055
(=γονότυποι) NS=142/2000=0.071
Ns=773/2000=0.3865
Πατρικός
απλότυπος
Μη ανασυνδυασµένα Ανασυνδυασµένα
χρωµοσώµατα χρωµοσώµατα
https://pbgworks.org/sites/pbgworks.org/files/measuresoflinkagedisequilibrium-
111119214123-phpapp01_0.pdf ΑΝΙΣΟΡΡΟΠΙΑ ΣΥΝΔΕΣΗΣ 54
Υπόθεση Ho: Εφόσον παρατηρούμε όλους τους απλότυπους, οι τόποι

βρίσκονται σε ισορροπία σύνδεσης (ασύνδετοι)
0.692
p2 0.4575 0.692 0.092
0.304
0.092ΣΥΝΔΕΣΗΣ
p2 ΑΝΙΣΟΡΡΟΠΙΑ 56
Καταλήγουμε πως η υπόθεση Ηο καταρρίπτεται: Υπάρχει σημαντικό LD

μεταξύ των δύο γενετικών τόπων (D’=0.5) - Η παρατηρούμενη απόκλιση
ανάμεσα στο πείραμα (observed) και τις θεωρητικές (expected) τιμές είναι
μάλλον απίθανο (όχι όμως αδύνατο) ότι οφείλεται μόνο στην τύχη.
Υπόθεση Ho: Εφόσον δεν παρατηρούμε όλους τους απλότυπους, οι τόποι
βρίσκονται σε ανισορροπία σύνδεσης (συνδεδεμένοι)
Καταλήγουμε πως η υπόθεση Ηο ΔΕΝ καταρρίπτεται: Υπάρχει σημαντικό LD μεταξύ των δύο
γενετικών τόπων (D’=1) – Η παρατηρούμενη απόκλιση ανάμεσα στις παρατηρούμενες (observed) και
τις θεωρητικές (expected) τιμές οφείλεται στην τύχη - Το πείραμα συμβαδίζει με την υπόθεση που
κάναμε και δεν πρέπει να απορρίψουμε την υπόθεσή μας.
πληθυσμός
Παράγοντες που επηρεάζουν την γονιδίωμα
ανισορροπία σύνδεσης
Η ανισορροπία σύνδεσης διαφέρει ανάµεσα σε διαφορετικούς πληθυσµούς

και ανάµεσα σε διαφορετικές γενετικές περιοχές
• Φυσική απόσταση ανάµεσα σε δύο γενετικούς τόπους
• Ρυθμός ανασυνδυασμού του γονιδιώματος

• Τυχαία γεγονότα (γενετική παρέκκλιση)
• Φαινόµενο του ιδρυτή
• Γενετική στενωπός
• Μεταλλάξεις
• Φυσική επιλογή
• Πληθυσµιακές προσµίξεις (admixture) ή ομομιξία
(απομονωμένοι πληθυσμοί)
Το D σχετίζεται µε το ρυθµό
ανασυνδυασµού
Dt = (1− )t D0
Όπου θ το κλάσµα ανασυνδυασµού
Θεωρητικός ρυθμός μείωσης της LD μεταξύ δύο γενετικών τόπων

ως συνάρτηση του χρόνου (γενιές)
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5124487/
Σύνδεση και Συσχέτιση
(Linkage and Association)
• Οι µελέτες ανάλυσης σύνδεσης

χρησιµοποιούν µεµονωµένες οικογένειες µε
προσβεβληµένα µέλη και προσπαθούν να
δείξουν σύνδεση ανάµεσα στον φαινότυπο
και γενετικούς δείκτες (συσχετίζονται
γενετικοί τόποι και όχι αλληλόµορφα)
• Οι µελέτες συσχέτισης βασίζονται σε

πληθυσµούς και προσπαθούν να δείξουν
συσχέτιση ανάµεσα σε ένα συγκεκριµένο
αλληλόµορφο ενός γενετικού δείκτη και την
προδιάθεση π.χ. για µια νόσο (στατιστικός
έλεγχος της ταυτόχρονης παρουσίας ενός
συγκεκριµένου αλληλοµόρφου και ενός
φαινότυπου)
http://mezeylab.cb.bscb.cornell.edu/labmembers/documents/supplement%207%20-%20LD%20basics.pdf
Τμήμα Μοριακής Βιολογίας &
Γενετικής / ΔΠΘ
Πληθυσμιακή δομή: ποικιλότητα και

διαφοροποίηση
ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΠΛΗΘΥΣΜΩΝ & ΕΞΕΛΙΞΗ

Αριστοτέλης Χ.
Παπαγεωργίου
Αναμενόμενη ετεροζυγωτία
●
Ετεροζυγωτία (H): το ποσοστό των ατόμων που είναι ετερόζυγα σε ένα
γενετικό τόπο
●
Σε έναν πληθυσμό ισορροπίας, η ετεροζυγωτία εξαρτάται μόνο από την
ισοκατανομή των συχνοτήτων των αλληλομόρφων στον πληθυσμό
– Λέγεται αναμενόμενη ετεροζυγωτία (He) καθώς είναι αυτή που αναμένουμε κάτω από
συνθήκες ισορροπίας
n−1
H max =
– Η μέγιστη τιμή της επιτυγχάνεται κάτω από τη μέγιστη δυνατή ισοκατανομή των n
συχνοτήτων των αλληλομόρφων σε έναν γονιδιακό τόπο σε έναν πληθυσμό:
– Η αναμενόμενη ετεροζυγωτία χρησιμοποιείται σαν μέτρο γενετικής ποικιλότητας σε
πραγματικούς πληθυσμούς
●
Αναμενόμενη ετεροζυγωτία He:
H e =1−∑ p 2i
– Ηe = 2pq = 1 – (p2 + q2) για δύο αλληλόμορφα
– Ηe = 1 – (p2 + q2 + r2 + … n2) για n αλληλόμορφα
●
4
Αναμενόμενη ετεροζυγωτία
●
Η αναμενόμενη ετεροζυγωτία αποτελεί δείκτη
γενετικής ποικιλότητας (gene diversity) και
υπολογίζεται από τις συχνότητες των
αλληλομόρφων σε γενετικά δεδομένα πληθυσμών
και συμβολίζεται με 𝑯𝒆
– Δηλώνει την πιθανότητα να επιλεγούν σε δύο διαδοχικές
τυχαίες δειγματοληψίες διαφορετικά αλληλόμορφα
– Δηλώνει την πιθανότητα, σε έναν πληθυσμό τυχαίας
αναπαραγωγής (ισορροπίας), να καταλήξουν στον ίδιο
γονότυπο δύο διαφορετικά αλληλόμορφα
5
Παρατηρούμενη ετεροζυγωτία
●
Αντίστοιχα υπάρχει και η παρατηρούμενη ετεροζυγωτία
(observed heterozygosity) 𝑯𝒐, από απλή καταμέτρηση
ετερόζυγων γονοτύπων σε έναν πληθυσμό
– Σε έναν πληθυσμό ισορροπίας ισχύει He = Ho
– Αποκλίσεις των δύο μεγεθών He και Ho αξιοποιούνται για την
περιγραφή της δράσης διαφόρων εξελικτικών δυνάμεων
●
Σε έναν φυσικό πληθυσμό (διπλοειδές γονιδίωμα), η
παρατηρούμενη ετεροζυγωτία εξαρτάται από τις
συχνότητες των αλληλομόρφων και το ποσοστό τυχαίων
συζεύξεων (random mating) στο αναπαραγωγικό
σύστημα
6
Αναμενόμενη ετεροζυγωτία στον άνθρωπο από
το Human Genome Diversity Project
●
Μεταβολή της
αναμενόμενης
ετεροζυγωτίας σε
συγκεκριμένους
πληθυσμούς
ανθρώπων και σε 783
γονιδιακούς τόπους
μικροδορυφόρων, σε
σχέση με την
απόσταση από την
ανατολική Αφρική
●
Η υψηλή συσχέτιση
(R2) επιβεβαιώνει το
σενάριο “out of Africa”
(Ramachandran et al.
2005)
Γενετική
8
Γενετική διαφοροποίηση
●
Γενετική ποικιλότητα ανάμεσα σε διαφορετικούς πληθυσμούς του ίδιου
είδους
Ή διαφορετικά είδη
– Ή διαφορετικούς υποπληθυσμούς
●
Γενετική απόσταση ανάμεσα σε δύο πληθυσμούς
●
Δείκτες γενετικής διαφοροποίησης ανάμεσα σε ένα σύνολο πληθυσμών /
υποπληθυσμών
– F statistics
– AMOVA
– PCA based
– Model based
●
Περιγραφή της πληθυσμιακής δομής ενός πληθυσμού ή ενός συνόλου
πληθυσμών
9
Γενετική Δομή Πληθυσμών - Πληθυσμιακή

Υποδιαίρεση
●
Τα είδη συνήθως σχηματίζουν υποπληθυσμούς
– πληθυσμιακή υποδιαίρεση
– γενετική διαφοροποίηση (διαφορετικές γονιδιακές συχνότητες
μεταξύ των υποπληθυσμών)
●
Ιεραρχική δομή πληθυσμών: οι υποπληθυσμοί
μπορούν να ομαδοποιηθούν σε ομάδες και αυτές με
τη σειρά τους σε ευρύτερες ομάδες
– π.χ. πληθυσμοί ψαριών στη λεκάνη απορροής ποταμού
10
11

12
Φαινόμενο Wahlund
●
Πολλές φορές η υποδιαίρεση ενός
πληθυσμού σε υποπληθυσμούς δεν
είναι εμφανής
– Πληθυσμός δέντρων με συγκέντρωση των
απογόνων (από σπέρματα) κοντά στους
θηλυκούς γονείς
– Πληθυσμός ανθρώπων με πολιτιστικούς ή
θρησκευτικούς φραγμούς στην
αναπαραγωγή
●
Ακόμα και να υπάρχει ισορροπία
HW στους υποπληθυσμούς, στο
σύνολο έχουμε έλλειμμα ετερόζυγων
– Sten Wahlund (1928)
13
Φαινόμενο Wahlund
Q q 2  Vq H 2 pq  2Vq P  p 2  Vq
●
Λόγω της υποδιαίρεσης του πληθυσμού, αυξάνονται οι
ομόζυγοι κατά Vq ο καθένας και κατά 2Vq μειώνονται οι
ετερόζυγοι
– Όπου Vq η διακύμανση της συχνότητας του αλληλομόρφου a
●
Όσο πιο διαφορετικοί γενετικά είναι μεταξύ τους οι
υποπληθυσμοί, τόσο πιο μεγάλη είναι η απόκλιση του
συνόλου από την ισορροπία
– Μειώνονται οι ετερόζυγοι
– Αυξάνονται οι ομόζυγοι
14
F-statistics
15
Δείκτης F
●
Δείκτης που υπολογίζει το έλλειμμα ετεροζυγωτίας
(ετερόζυγων γονότυπων) σε έναν πληθυσμό
– Λέγεται και δείκτης ομομειξίας F (θα δούμε πιο κάτω γιατί)
●
Η σύγκριση μεταξύ της παρατηρούμενης και
αναμενόμενης ετεροζυγωτίας
– Όταν F>0 τότε υπάρχει περίσσια ομόζυγων γονοτύπων στον
πληθυσμό, H E  H O 2 pq  H O
– ενώ όταν F<0 περίσσια ετερόζυγων F  
H E 2 pq
●
Σε έναν πληθυσμό ισορροπίας ισχύει F = 0
– Επειδή He=Ho
16
Πληθυσμιακή υποδιαίρεση: συντελεστές F
●
Όταν υπάρχει πληθυσμιακή δομή, τότε ο συντελεστής F
μπορεί να υπολογιστεί
– Για τα άτομα ενός πληθυσμού FIT
Wright’s F statistics
– Για τα άτομα που ανήκουν στον ίδιο υποπληθυσμό FIS
– Για τους υποπληθυσμούς ενός πληθυσμού FST
FIT FIS  1  FIS FST

Sewall Wright
17
Δείκτης διαφοροποίησης FST
FIT  FIS
FST 
1  FIS
●
Είναι μέτρηση της διαφοροποίησης μεταξύ των
υποπληθυσμών και είναι πάντα θετική
– Ευρέως χρησιμοποιούμενη σε πληθυσμιακές μελέτες φυσικών ειδών
– Τα FIS και FIT μπορούν να μετρηθούν με την απόκλιση από την
ισορροπία HW
– Το FST μετράει ουσιαστικά τη μείωση της ετεροζυγωτίας λόγω
πληθυσμιακής υποδιαίρεσης
18
Δείκτης διαφοροποίησης GST
●
Για πολλαπλά γονίδια, είναι H0 η μέση παρατηρούμενη ετεροζυγωτία σε έναν
υποπληθυσμό, ΗS η μέση αναμενόμενη ετεροζυγωτία σε έναν υποπληθυσμό
και ΗΤ η μέση συνολική αναμενόμενη ετεροζυγωτία ενός πληθυσμού
●
Μπορούμε τελικά να υπολογίσουμε τη διαφοροποίηση ανάμεσα στους
υποπληθυσμούς σαν συνάρτηση της αναμενόμενης ετεροζυγωτίας στον
πληθυσμό και στους υποπληθυσμούς
HT  H S
HS  H0 HT  H 0 FST 
FIS  FIT  HT
HS HT
HT  H S
GST 
HT M. Nei
19
Ιδιότητες του FST
●
FST = 0 (min)
– Καμία διαφοροποίηση: οι συχνότητες των αλληλομόρφων είναι
ίδιες ανάμεσα στους (υπο)πληθυσμούς που μελετάμε
●
FST = 1 (max)
– Σε κάθε (υπο)πληθυσμός είναι παγιωμένο (fixed) διαφορετικό
αλληλόμορφο
FST Γενετική διαφοροποίηση
0 – 0.05 μικρή
0.05 – 0.15 μεσαία
0.15 – 0.25 μεγάλη
> 0.25 πολύ μεγάλη
20
Χρήση του FST
Οργανισμός Πληθυσμοί Γενετικοί FST

τόποι
Άνθρωπος (τρεις 3 35 0,069

ήπειροι)
Άνθρωπος - 37 15 0,077
Yanomama
(Αμαζόνιος)
Ποντίκι (Mus 4 40 0,113

musculus)
Drosophila
equinoxialis 5 27 0,109
Φυτό (Lycopodium
lucidulum) 4 13 0,282
21
Μελέτες συσχέτισης GWAS
Manhattan Plot
Bionda, A.; Cortellari, M.; Bagardi, M.; Frattini, S.; Negro, A.; Locatelli, C.; Brambilla, P.G.; Crepaldi, P.
A Genomic Study of Myxomatous Mitral Valve Disease in Cavalier King Charles Spaniels. Animals 2020, 10, 1895.
22
Εκτίμηση διαφοροποίησης με Bayesian μοντέλα
Rosenberg, N. A., Li, L. M., Ward, R., & Pritchard, J. K. (2003). Informativeness of genetic markers for inference of ancestry.
The American Journal of Human Genetics, 73(6), 1402-1422.
23
Χωρική εκτίμηση διαφοροποίησης με μοντέλα
Manolis et al. 2021. Geographic distribution of individual beech trees, clustered in six ancestral populations
derived from a model-based algorithm.
24
Απεικόνιση διαφοροποίησης με γενετικές
αποστάσεις
●
Μέσα από τις γενετικές
αποστάσεις για κάθε
ζευγάρι πληθυσμών, μπορεί
να προκύψει φυλογενετικό
δέντρο
The application of molecular genetic

approaches to the study of human evolution
L. Cavalli-Sforza, M. Feldman
2003, Nature Genetics
25
Φυσική επιλογή
Αριστοτέλης Χ. Παπαγεωργίου
Οι παρατηρήσεις του Δαρβίνου
Σε όλα τα είδη περισσότεροι απόγονοι, από όσους
μπορούν να συντηρηθούν
Οι οργανισμοί διαφέρουν στην ικανότητά τους να

επιζήσουν και να αναπαραχθούν
ΦΥΣΙΚΗ ΕΠΙΛΟΓΗ 2
Φυσική Επιλογή
Οι οργανισμοί διαφέρουν στην ικανότητά τους να επιζήσουν και
να αναπαραχθούν
Τα αλληλόμορφα που προάγουν την επιβίωση και την
αναπαραγωγή, αυξάνονται σταδιακά από γενιά σε γενιά και ο
πληθυσμός γίνεται βαθμιαία ικανότερος να επιζήσει και να
αναπαραχθεί στο περιβάλλον.
«Ονόμασα αυτή την αρχή σύμφωνα με την οποία, κάθε μικρή

παραλλαγή, εάν είναι χρήσιμη, διατηρείται, με τον όρο Φυσική
Επιλογή»
Charles Darwin, The Origin of Species (1859)
Πως λειτουργεί η επιλογή
Έχουμε επιλογή όταν άτομα με διαφορετικό γονότυπο που ζουν κάτω από
συγκεκριμένες περιβαλλοντικές συνθήκες, δίνουν συστηματικά διαφορετικό
αριθμό απογόνων
Αυτό είναι το στατιστικό μέτρο της διαφοράς στην ικανότητα επιβίωσης ή
αναπαραγωγής, μεταξύ ατόμων που διαφέρουν σε κάποιο κρίσιμο γνώρισμα
◦ Κρίσιμος είναι ο φαινότυπος
◦ Όταν το γνώρισμα είναι κληρονομικό, τότε γίνεται κρίσιμος ο γονότυπος και
έχουμε επιλογή
◦ Το στατιστικό αυτό μέτρο λέγεται αρμοστικότητα (ή προσαρμοστική αξία) του
γονότυπου
Η αλλαγή των γονιδιακών συχνοτήτων μέσω της επιλογής είναι μια

συστηματική, και πολλές φορές αργή, διαδικασία και η κατεύθυνση όσο και
η ποσότητα της αλλαγής μπορεί να προβλεφθεί
Αρμοστικότητα – Fitness (w)

Επιβίωση ως την ηλικία αναπαραγωγής
Επιτυχία στην προσέλκυση συντρόφου
Ικανότητα για γονιμοποίηση
Αριθμός απογόνων
Αρμοστικότητα: Αναπαραγωγική ικανότητα ενός γονότυπου (σε σχέση με άλλους

γονότυπους του πληθυσμού)
◦ Ο ρυθμός με τον οποίο ο γονότυπος αυξάνει ή μειώνει την παρουσία των αλληλομόρφων
του στον πληθυσμό στην επόμενη γενιά
Η αρμοστικότητα μπορεί να αναφέρεται και σε έναν φαινότυπο
Σχετική αρμοστικότητα
Η πληροφορία των απόλυτων αριθμών επιβίωσης και γονιμότητας δεν
μας δίνει πληροφορίες για την εξέλιξη
Εξέλιξη έχουμε μόνο όταν οι κάποιοι γονότυποι έχουν διαφορετική
αρμοστικότητα από κάποιους άλλους
Χρειαζόμαστε τη σχετική αρμοστικότητα
Π.χ. σε πληθυσμούς ζώων, οι διαφορές στη βιωσιμότητα επηρεάζουν την
αρμοστικότητα εφόσον αναφέρονται σε ηλικίες πριν από τη λήξη της
αναπαραγωγικής δραστηριότητας
◦ Στα θηλυκά άτομα, η γονιμότητα είναι συνάρτηση του αριθμού των
αποτιθέμενων αυγών ή των γεννήσεων
◦ Στα αρσενικά, η γονιμότητα είναι συνάρτηση του αριθμού των απογόνων
(επιτυχία του αρσενικού να βρει ταίρι, επιλογή θηλυκής με υψηλή γονιμότητα)
Περιβάλλον και αρμοστικότητα

Η αρμοστικότητα ενός γονότυπου αναφέρεται σε ένα συγκεκριμένο περιβάλλον
◦ Ο ίδιος γονότυπος σε ένα διαφορετικό περιβάλλον μπορεί να έχει διαφορετική
αρμοστικότητα
Υπάρχουν γονότυποι που έχουν συγκεκριμένη αρμοστικότητα σε όλα τα

◦ Π.χ. ομόζυγοι γονότυποι για θανατηφόρα αλληλόμορφα
◦ Στις περισσότερες περιπτώσεις η αρμοστικότητα καθορίζεται από το περιβάλλον
Επομένως, σε γονίδια που σχετίζονται με την προσαρμογή, οι συχνότητες

γονοτύπων και αλληλομόρφων ποικίλουν από τόπο σε τόπο και από εποχή σε
εποχή, καθώς υπάρχουν χωρικές και χρονικές περιβαλλοντικές αλλαγές
◦ Δεν υπάρχει επομένως σκοπός στη διαδικασία της φυσικής επιλογής
◦ Το αν θα αυξηθεί ή θα ελαττωθεί η συχνότητα ενός αλληλόμορφου εξαρτάται από τη
σχετική αρμοστικότητα των αντίστοιχων γονοτύπων κατά τη στιγμή αυτή και μόνο
Η φυσική επιλογή μπορεί να δράσει
μόνο αν
- Υπάρχουν φαινοτυπικές διαφορές ανάμεσα

στα άτομα ενός πληθυσμού
- Οι φαινοτυπικές διαφορές μεταφράζονται
σε διαφορές στην αρμοστικότητα
- Οι φαινοτυπικές διαφορές είναι
κληρονομήσιμες
Σχετική αρμοστικότητα (relative fitness) ή αρμοστικότητα (w):

Η αναπαραγωγική επιτυχία ενός γονότυπου σε σχέση με κάποιον άλλο: δίνουμε
αυθαίρετα την τιμή 1 στο γονότυπο με την υψηλότερη αρμοστικότητα
διαιρώντας όλες τις τιμές με τη μεγαλύτερη
Συντελεστής επιλογής (selection coefficient) (s):

Η ποσοτικοποίηση των δυνάμεων που δρουν πάνω σε κάθε γονότυπο για να
υποβιβάσουν την αρμοστικότητα του, το προσαρμοστικό μειονέκτημα δηλαδή
του γονότυπου απέναντι στον πιο επιτυχημένο γονότυπο του πληθυσμού (για ένα
συγκεκριμένο γονίδιο)
Η διαφορά της σχετικής αρμοστικότητας ενός γονότυπου, σε σχέση με τον
καλύτερο. Είναι απλά s = 1 - w
Η μέση αρμοστικότητα ή η αρμοστικότητα του πληθυσμού (w):

Ο μέσος όρος (σταθμισμένος με τη συχνότητα) των αρμοστικοτήτων των
γονοτύπων του πληθυσμού, δηλ. είναι το άθροισμα των γινομένων της
αρμοστικότητας κάθε γονότυπου επί τη συχνότητα του
Βασικό μοντέλο
Θεωρούμε έναν θεωρητικό πληθυσμό, όπου ισχύουν όλες
οι συνθήκες HW εκτός από το γεγονός ότι κάποιοι
γονότυποι έχουν διαφορετικές πιθανότητες επιβίωσης από
άλλους
Ο αριθμός των ζυγωτών που επιβιώνουν και φτάνουν σε
ενήλικο στάδιο είναι διαφορετικός για κάθε γονότυπο
Αν για παράδειγμα οι γονότυποι Α1Α1, Α1Α2 και Α2Α2
ξεκινήσουν με 100, 200 και 100 ζυγώτες αντίστοιχα και
φτάσουν σε 80, 160 και 50 ενήλικα άτομα, τότε τα
ποσοστά επιβίωσης για κάθε γονότυπο θα είναι 0.8, 0.8 και
0.5
Σχετική αρμοστικότητα
Θεωρούμε ότι ο γονότυπος με το μεγαλύτερο
ποσοστό επιβίωσης έχει αρμοστικότητα1, οπότε οι
άλλοι γονότυποι παίρνουν τιμή από το 0 ως το 1
αντίστοιχα
w11=0.8/0.8=1
w12=0.8/0.8=1
w22=0.5/0.8=0.625
Εξελικτική πίεση εναντίον του ομόζυγου Α2Α2
Μέση αρμοστικότητα πληθυσμού

w  p02 w11  2 p0 q0 w12  q02 w22
Συχνότητα αλληλομόρφου q στην

επόμενη γενιά
1  2 p0 q0 w12  q w22 2
q1    0
2 w  w
p0 q0 w12  q w22 2
q1  0
w
Ρυθμός αλλαγής συχνότητας q
q q1  q0
pq q w22  w12   p w11  w12  
q 
w
Με τον τρόπο αυτό μπορούμε να προσομοιώσουμε τις συχνότητες των

αλληλομόρφων σε έναν πληθυσμό ύστερα από έναν αριθμό γενεών
Περιπτώσεις επιλογής
Θανατηφόρο υπολειπόμενο [1,1,0]
s=1
Πολλές κληρονομούμενες ασθένειες π.χ. σε ανθρώπους, ζώα
ή φυτά
q02
q  Ρυθμός αλλαγής συχνότητας υπολειπόμενου
1  q0 αλληλομόρφου
q0
Συχνότητα υπολειπόμενου μετά από t γενιές qt 
1  tq 0
1 1
t  Αριθμός γενεών ώστε q = qt
qt q0
Αριθμός γενεών για θανατηφόρο υποτελές
Σελ. 100 - πίνακας
p0=0.5
w(AA)=1
w(Aa)=1
w(aa)=0
p0=0.1
w(AA)=1
w(Aa)=1
w(aa)=0
p0=0.5
w(AA)=1
w(Aa)=1
w(aa)=0
Σπάνια επιβλαβή υπολειπόμενα αλληλόμορφα...
Η συχνότητά τους μειώνεται ραγδαία όταν αυτά είναι αρχικά

συχνά αλλά όταν είναι σπάνια, τότε κρύβονται στους
ετεροζυγώτες και η επιλογή αδυνατεί να τα απομακρύνει από
τον πληθυσμό.
Τέτοια αλληλόμορφα είναι συνολικά συχνά στον πληθυσμό

και υπολογίζεται ότι κάθε άνθρωπος φέρει 1-3 από αυτά
Επιλογή ενάντια σε
υπολειπόμενο [1,1,1-s]
Τα θανατηφόρα υπολειπόμενα αλληλόμορφα είναι
υποπερίπτωση της κατηγορίας όπου ο υπολειπόμενος
γονότυπος έχει μειωμένη αρμοστικότητα σε σχέση με τους
άλλους γονότυπους κατά s
Η επιλογή στην περίπτωση αυτή είναι πιο ήπια, δηλαδή
μειώνεται η θνησιμότητα των απογόνων στις επόμενες
γενιές
Το αλληλόμορφο που έχει πλεονέκτημα (επικρατές)
αυξάνει συνεχώς τη συχνότητά του αλλά δεν παγιώνεται
 Γιατί γίνεται αυτό;
Συχνότητα q και αριθμός γενεών t
sq 2 1  q 
1  sq 2
q0 1  qt  
Αριθμός γενεών ώστε q = qt
1  q0  qt
t   ln 
s  q0 qt qt 1  q0  
p0=0.1
w(AA)=1
w(Aa)=1
w(aa)=0.2
s=0.8
p0=0.1
w(AA)=1
w(Aa)=1
w(aa)=0.5
s=0.5
p0=0.1
w(AA)=1
w(Aa)=1
w(aa)=0.8
s=0.2
Ενδιάμεση κυριαρχία (αθροιστική δράση)

[1,1-s/2,1-s]
Εμφανίζεται σε αρκετά γονίδια των

ποσοτικών χαρακτήρων
Βασικό μοντέλο της ποσοτικής γενετικής
Απουσία κυριαρχίας και επίστασης
Ο ετερόζυγος έχει ενδιάμεση
προσαρμοστική τιμή σε σχέση με τους δύο
ομόζυγους
Συχνότητα q και αριθμός γενεών t
sq 1  q 
21  sq 

1  q0  qt q0 1  qt  
t   ln 
s  q0 qt qt 1  q0  
p0=0.1
w(AA)=1
w(Aa)=0.9
w(aa)=0.8
s=0.2
p0=0.1
w(AA)=1
w(Aa)=0.6
w(aa)=0.2
s=0.8
Ενδιάμεση κυριαρχία
Στην περίπτωση που η αρμοστικότητα του ετερόζυγου
βρίσκεται ανάμεσα στις τιμές αρμοστικότητας των δύο
ομόζυγων, το αλληλόμορφο με το πλεονέκτημα παγιώνεται
αυτό με το μειονέκτημα χάνεται
Αντίθετα, στην περίπτωση της δράσης ενάντια σε
υπολειπόμενο αλληλόμορφο, αυτό δεν χάνεται τελείως
από τον πληθυσμό, αν και η συχνότητά του διαρκώς
μειώνεται.
Γιατί συμβαίνει αυτό;
Επιλογή ενάντια στο
επικρατές [1,1-s,1-s]
sq 1  q 
2
q  Ρυθμός αλλαγής συχνότητας επικρατούς
1  sq  2  q 

1 q0  qt qt 1  q0  
t   ln 
s  1  q0 1  qt  q0 1  qt  
p0=0.1
w(AA)=1
w(Aa)=0.4
w(aa)=0.4
s=0.6
p0=0.1
w(AA)=1
w(Aa)=0.9
w(aa)=0.9
s=0.1
Επιλογή ενάντια στο

επικρατές
Στην περίπτωση που η αρμοστικότητα του ετερόζυγου είναι
ίδια με αυτή του ομόζυγου γονότυπου για το αλληλόμορφο
που προκαλεί μειονέκτημα (επικρατές), όλοι οι γονότυποι
που περιέχουν το αλληλόμορφο με μειονέκτημα έχουν
μειωμένη αρμοστικότητα
Το επικρατές αλληλόμορφο χάνεται πολύ γρήγορα,
ανάλογα με τον συντελεστή επιλογής s
◦ Το αλληλόμορφο που μειονεκτεί δεν μπορεί να
«κρυφτεί» στον ετερόζυγο γονότυπο
ΚΑΤΕΥΘΥΝΟΥΣΑ ΕΠΙΛΟΓΗ
Αν μια νέα μετάλλαξη είναι ευνοϊκή (ή γίνει ευνοϊκή σε ένα νέο
περιβάλλον), τείνει να επικρατήσει στον πληθυσμό
Η ταχύτητα με την οποία θα αυξηθεί η συχνότητα του νέου αλληλομόρφου

εξαρτάται από το αν θα είναι επικρατές ή υπολειπόμενο. Στην πρώτη
περίπτωση, η ταχύτητα είναι μεγαλύτερη από τη δεύτερη
Όταν το αλληλόμορφο που πλεονεκτεί είναι επικρατές, τότε τα άλλα

αλληλόμορφα του ίδιου γονιδίου στον πληθυσμό δεν χάνονται τελείως,
αλλά παραμένουν σε χαμηλές συχνότητες, ανάλογα με το s
Στην κατευθύνουσα επιλογή, ένα αλληλόμορφο τελικά «νικά» (παραμένει

στον πληθυσμό σε μεγάλη συχνότητα) και η γενετική ποικιλότητα για ένα
συγκεκριμένο γονίδιο μειώνεται
Κατευθύνουσα επιλογή στις νυχτοπεταλούδες

του είδους Biston betularia
Πριν τη βιομηχανική επανάσταση η μαύρη μορφή εμφανιζόταν σε

συχνότητα 1% - σήμερα πάνω από 90%.
Το αλληλόμορφο του μαύρου είναι μερικώς επικρατές και προκαλεί 50%

υψηλότερη βιωσιμότητα σε περιοχές με βιομηχανική ρύπανση. Ωστόσο, η
γκρίζα μορφή δεν έχει εξαφανιστεί.
Hyla orientalis
Παράδειγμα φυσικής επιλογής

Η ανάπτυξη της ανθεκτικότητας των βακτηρίων στα αντιβιοτικά φάρμακα
Πλεονέκτημα ετεροζυγωτών
[1-s,1,1- t]
Επιλογή που οδηγεί σε κυριαρχία δύο
αλληλομόρφων στον πληθυσμό
Λέγεται και επιλογή ισορροπίας, επειδή οδηγεί
σε σταθερή κατάσταση δύο αλληλομόρφων, με
αμετάβλητες συχνότητες
Ρυθμός αλλαγής συχνότητας αλληλομόρφου Α2
pq sp  tq 
q 
1  sp 2  tq 2
p0=0.5
w(AA)=0.7
w(Aa)=1.0
w(aa)=0.8
s=0.3
t=0.2
p0=0.5
w(AA)=0.8
w(Aa)=1.0
w(aa)=0.8
s=0.2
t=0.2
p0=0.5
w(AA)=0.8
w(Aa)=1.0
w(aa)=0.2
s=0.2
t=0.8
Επιλεκτική υπεροχή του ετεροζυγωτού (Υπερκυριαρχία)
Δρεπανοκυτταρική αναιμία
Φαινότυποι ομόζυγων Φαινότυποι ομόζυγων

και ετερόζυγων ατόμων : για το υποτελές :
Κανονικοί Δρεπανοειδή κύτταρα
- Άλλες αιμοσφαιρινοπάθειες, όπως η θαλασσαιμία, φαίνεται επίσης να προσφέρουν

ένα είδος αντοχής στην ελονοσία
Δρεπανοκυτταρική αναιμία και ελονοσία
Συχνότητα ομοζυγωτών SS
περιοχές εμφάνισης
ελονοσίας (πριν το 1920)
συχνότητα εμφάνισης
δρεπανοκυτταρικής αναιμίας
‘ Ψευδο-υπερκυριαρχία ’ & Γενετική ‘ συμπαράσυρση ’
 ‘ Ψευδο-υπερκυριαρχία ’ : ταυτόχρονη επιλογή σε δύο γενετικούς τόπους χωρίς να
υπάρχει υπερκυριαρχία στον έναν ή στον άλλο.
Γονότυποι Α1Α1 Α1Α2 Α2Α2 Β1Β1 Β1Β2 Β2Β2

Αρμοστικότητα 1 1 1-s1 1 1 1-s2
Η επιλογή δρα πάνω σε γειτονικές περιοχές του γονιδιώματος κι όχι πάνω στον
πολυμορφισμό που αποτελεί το αντικείμενο της παρατήρησης
Αν υπάρχει ανισορροπία σύνδεσης Α1-Β2 και Α2-Β1 τότε ο ετεροζυγώτης έχει τη
μεγαλύτερη αρμοστικότητα:
Α1 Β2 Α2 Β1 Α1 Β2
Α1 Β2 Α2 Β1 Α2 Β1
W = 1- s2 W = 1- s1 W=1
 Γενετική ‘ συμπαράσυρση ’ (Hitchhiking) : Ένα αλληλόμορφο (ουδέτερο ή ελαφρώς
επιβλαβές) διατηρείται στον πληθυσμό επειδή βρίσκεται σε ανισορροπία σύνδεσης με
το αλληλόμορφο ενός γειτονικού τόπου το οποίο επιλέγεται θετικά
R.A. Fisher
Μεταβολές της μέσης αρμοστικότητας
Η μέση αρμοστικότητα w μεταβάλλεται από γενιά σε γενιά, καθώς

αλλάζουν οι συχνότητες των γονοτύπων και των αλληλομόρφων στον
πληθυσμό
 Λογικά αυξάνεται οδηγώντας σε καλύτερη προσαρμογή του πληθυσμού
Θεμελιώδες θεώρημα του Fisher: Ο ρυθμός αλλαγής της μέσης

αρμοστικότητας ενός οργανισμού σε μια δεδομένη χρονική στιγμή
είναι ίσος με τη διακύμανση της αρμοστικότητας ανάμεσα στους
γονοτύπους την ίδια στιγμή
R.C. Lewontin
Lewontin 1974
«Αν και δεν υπάρχει καμία δυσκολία στην περιγραφή της φυσικής
επιλογής με μαθηματικό τρόπο, στην πρακτική της περιγραφή οι
δυσκολίες είναι ανυπέρβλητες».
«Ως τώρα (τότε) κανείς δεν κατάφερε να μετρήσει με οποιαδήποτε
ακρίβεια την αρμοστικότητα σε οποιοδήποτε γονίδιο σε οποιοδήποτε
φυσικό περιβάλλον»
Αυτό ισχύει ακόμα στις μέρες μας ...
 Δηλαδή, η φυσική επιλογή στη φύση είναι πολύ πιο πολύπλοκη από τα
μαθηματικά και οι χαρακτήρες που επιλέγονται εκφράζονται με σύνθετο
τρόπο
 Διάφορα παράδοξα: π.χ. αφού η επιλογή τείνει να μειώνει την
ποικιλότητα, αυτή πως διατηρείται σε φυσικούς πληθυσμούς;
Θετική επιλογή
• Πολλές φορές συναντάμε την κατευθύνουσα επιλογή σαν
«θετική επιλογή»
• Ίδια προσέγγιση, με μόνη διαφορά ότι ο συντελεστής επιλογής s δίνει
πλεονέκτημα σε ένα νέο αλληλόμορφο και όχι μειονέκτημα
• Η αρμοστικότητα ενός γονοτύπου είναι w>=1
• Μια μετάλλαξη δημιουργεί ένα νέο αλληλόμορφο με
πλεονέκτημα (w>1)
• Το αλληλόμορφο αυτό αυξάνει τη συχνότητά του στον πληθυσμό και
τελικά γίνεται το πιο συχνό
• Παρόμοιο σενάριο όταν αλλάζει το περιβάλλον και ένα ουδέτερο
αλληλόμορφο πλέον αποκτά πλεονέκτημα
• Η αύξηση της συχνότητας του νέου αλληλόμορφου που
πλεονεκτεί στον πληθυσμό λέγεται επιλεκτική σάρωση
(selective sweep)
Συχνότητα του αλληλομόρφου που σχετίζεται με την αντοχή στη λακτόζη
ΦΥΣΙΚΗ ΕΠΙΛΟΓΗ
Gerbault et al 201153
Συνεξέλιξη ανθρώπων
και κτηνοτροφικών
αγελάδων
Στο πάνω διάγραμμα βλέπουμε την

εξάπλωση συγκεκριμένων
αλληλομόρφων στις αγελάδες για
γονίδια που σχετίζονται με
συγκεκριμένες πρωτεΐνες στο γάλα
Στο κάτω διάγραμμα βλέπουμε την

εξάπλωση του αλληλόμορφου που
σχετίζεται με την ανεκτικότητα
αντοχή στην λακτόζη στον
άνθρωπο
Η διακεκομμένη γραμμή δείχνει την

επικράτεια προϊστορικών φυλών
που εξέτρεφαν αγελάδες
Beja-Pereira et al. 2004
Τρία γονίδια που σχετίζονται με το χρώμα του δέρματος στον άνθρωπο, που βρίσκονται κάτω
από θετική επιλογή
Non-African sweep
West Eurasian sweep
East Asian sweep
Coop G, Pickrell JK, Novembre J, Kudaravalli S, Li J, et al. (2009) The Role of Geography in Human Adaptation. PLOS Genetics 5(6):
e1000500. https://doi.org/10.1371/journal.pgen.1000500
https://journals.plos.org/plosgenetics/article?id=10.1371/journal.pgen.1000500
Προσαρμογή Μέσο χρονικό διάστημα φύτρωσης (ημέρες)

πληθυσμών
οξιάς
Πείραμα κοινού
περιβάλλοντος, σε
συνθήκες κλιματικής
αλλαγής του 2050
Σύγκριση μεταξύ 8
πληθυσμών από Δράμα και
Έβρο
Ο λήθαργος των σπερμάτων

είναι πολύ πιο σύντομος
στον Έβρο
Βαρσάμης 2016
Προσαρμογή σε υγρασία
και θερμοκρασία
Διατήρηση ποικιλότητας
Βασικό ερώτημα στη μελέτη της εξέλιξης:
Πως διατηρούνται σταθερές γενετικές δομές στους
πληθυσμούς και δεν χάνονται αλληλόμορφα;
Πως διατηρείται η γενετική ποικιλότητα σε υψηλά
ποσοστά;
Ως τώρα, μόνο μέσα από την υπερκυριαρχία
είχαμε ισόρροπη κατάσταση
Όλα τα άλλα μοντέλα οδηγούν σε επικράτηση
(παγίωση) ενός αλληλόμορφου
Δεν είναι και τόσο συχνό φαινόμενο
Πολλαπλές μορφές επιλογής

Ως τώρα θεωρήσαμε (απλοποιήσαμε) ένα
μοντέλο όπου η επιλογή συμβαίνει λόγω
των διαφορών στη βιωσιμότητα ανάμεσα
στους γoνότυπους
Η επιλογή μπορεί να προκύψει και από
διαφορές στη γονιμότητα, στις προτιμήσεις
κατά τη διασταύρωση και στην παραγωγή
γαμετών
Επιλογή βιωσιμότητας στα φυτά
[πίνακας σελ. 132 κάτω]
Ισορροπία μεταξύ βιωσιμότητας και

σεξουαλικής επιλογής στα πρόβατα Soay
Στο γονίδιο RXFP2, τα αρσενικά με γονότυπο

Ho+Ho+ και Ho+Hop έχουν φυσιολογικά κέρατα και
κερδίζουν στη μάχη της αναπαραγωγής. Τα αρσενικά
με γονότυπο HopHop και Ho+Hop επιβιώνουν. Η
αρμοστικότητα του ετερόζυγου Ho+Hop είναι
υψηλότερη των ομόζυγων γονοτύπων
Johnston et al. 2013
Πληθυσμιακή υποδιαίρεση
Όταν γίνεται επιλογή σε υποσύνολα, η συνολική
εικόνα μπορεί να μοιάζει με υπεροχή
ετεροζυγωτού, χωρίς όμως αυτό να συμβαίνει σε
κανένα από τα υποσύνολα
[πίνακας σελ. 158 κάτω]
Πολυμορφισμός πολλαπλών θώκων
• Οι αρμοστικότητες ποικίλουν στον χώρο για τους

ίδιους γονότυπους
• Σε κάθε υποσύνολο έχουμε κατευθύνουσα επιλογή
αλλά στο σύνολο του πληθυσμού έχουμε επιλογή
ισορροπίας
Συχνοεξαρτώμενη επιλογή
Σε ένα κλουβί με δροσόφιλες με

λευκά μάτια, ένα μοναδικό
αρσενικό με κόκκινα μάτια θα
δώσει περισσότερους
απογόνους
Σε ένα κλουβί με δροσόφιλες με
κόκκινα μάτια, ένα μοναδικό
αρσενικό με λευκά μάτια θα
δώσει περισσότερους
απογόνους
Οι θηλυκές δροσόφιλες
προτιμούν τα «ασυνήθιστα»
αρσενικά....
Frequency dependent selection
Αρνητική: όσο αυξάνει η
συχνότητα ενός
φαινότυπου, τόσο
μειώνεται η
αρμοστικότητά του
Π.χ. στη χρωματική
μίμηση πεταλούδων με
δηλητήριο
 Σπάνιος τύπος αποφεύγεται
από πουλιά
 Συχνός τύπος προτιμάται
από πουλιά
Αρνητική συχνοεξαρτώμενη επιλογή
Perissodus microlepis
Είδος ψαρού, ενδημικό στην
Ταγκανίκα
Διμορφισμός στο στόμα, δεξιά /
αριστερά
 Ψάρια με το στόμα δεξιά
τρώνε τα λέπια από
μεγαλύτερα ψάρια από την
αριστερή πλευρά
 Όσο αυξάνεται η συχνότητα
ενός τύπου, τόσο μειώνεται η
επιτυχία του και αυξάνεται η
αρμοστικότητα του άλλου
τύπου
Αρνητική συχνοεξαρτώμενη επιλογή
Dactylorhiza sambucina
Όσο αυξάνεται η συχνότητα του

κίτρινου άνθους τόσο μειώνεται
η επισκεψιμότητα των ανθών
αυτών από τις μέλισσες. Οι
μέλισσες δεν αποκομίζουν
κέρδος από τα άνθη και
αποφεύγουν το συχνό χρώμα.
Gigord et al. 2001,

Θετική συχνοεξαρτώμενη επιλογή
Θετική: όσο αυξάνει η

συχνότητα ενός
φαινότυπου, τόσο αυξάνει
και η αρμοστικότητά του
Π.χ. στα τοξικά
κολεόπτερα Oreina
gloriosa
 Οι θηρευτές γνωρίζουν την
τοξικότητα του συχνού
τύπου
 Ο σπάνιος τύπος έχει
χαμηλή αρμοστικότητα
Heliconius erato
Mallet 2010
• Πεταλούδες που έχουν δυσάρεστη γεύση για τα πουλιά

• Τα πουλιά θηρεύουν τους σπάνιους τύπους καθώς γνωρίζουν ότι ο
συχνός έχει δυσάρεστη γεύση
• Σε διαφορετικές περιοχές επικρατούν διαφορετικοί τύποι
Frequency dependent selection
Αρνητική
Οδηγεί σε πολυμορφισμό τύπων μέσα στον πληθυσμό
Θετική
Οδηγεί σε ομοιομορφία μέσα στους πληθυσμούς και
διαφορές μεταξύ των πληθυσμών
Η κατανομή FST ως μέτρο ουδετερότητας
FST: μέτρο της διαφοροποίησης ανάμεσα στους

ΗΤ – ΗS
FST =
HT
Σε ουδέτερες συνθήκες καθορίζεται από την

τυχαία γενετική παρέκκλιση (drift), που επηρεάζει
όλους τους πληθυσμούς με τον ίδιο τρόπο
Αποκλίσεις από την κατανομή μπορεί να
αποτελούν ενδείξεις της δράσης φυσικής επιλογής
Επιλογή στα αντιγόνα της ομάδας αίματος
Duffy
Το αλληλόμορφο FΥ*O εμφανίζει μία από τις
υψηλότερες γνωστές τιμές FST (FST=0.78)
μονομορφικό στους αφρικανικούς πληθυσμούς και
σπάνιο έξω από την Αφρική
Δράση κατευθύνουσας επιλογής
Ουδέτεροι τόποι
Απόσταση σε Kb από τη μετάλλαξη FY*O
Τιμές FST για πολυμορφισμούς γύρω από τη μετάλλαξη FY*O
ΦΥΣΙΚΗ ΕΠΙΛΟΓΗ Hamblin et al. 200275

Ανιχνεύσεις ολόκληρου του γονιδιώματος, για ενδείξεις δράσης
φυσικής επιλογής
Αναζήτηση δεικτών ή απλοτύπων που ξεφεύγουν από το τυχαίο και την

κανονική κατανομή (πχ διαφοροποίηση πληθυσμών, απλότυποι μεγάλης
έκτασης, εκτεταμένες περιοχές ομοζυγωτίας)
Τοπική
προσαρμογή
στο βακαλάο
του
Ατλαντικού
Πολυμορφισμός στο γένωμα
ανάμεσα σε δύο φυλές
βακαλάου: του
μεταναστευτικού και του
μόνιμου στην ανατολική ακτή
του Καναδά
11.000 SNP
Βρέθηκε διαφοροποίηση σε
ομάδα συνδεδεμένων γονιδίων
(LG1) που συνδέεται με
χρωμοσωμική αντιστροφή
Τα γονίδια της LG1 συνδέονται

με την προσαρμογή στην
αλατότητα και στη
θερμοκρασία των υδάτων Sinclair-Waters et al. 2017
Τμήμα Μοριακής Βιολογίας &
Γενετικής / ΔΠΘ
Μη προσαρμοστικές δυνάμεις της εξέλιξης
Αριστοτέλης Χ.
Παπαγεωργίου
Εξελικτικές δυνάμεις
●
Προσαρμοστικές εξελικτικές δυνάμεις
– Οδηγούν σε προσαρμογή των οργανισμών στο περιβάλλον τους
– Φυσική επιλογή
– Δημιουργούνται γενετικά πρότυπα σε συγκεκριμένα μόνο γονίδια
– Τα γενετικά πρότυπα σχετίζονται με περιβαλλοντικές παραμέτρους
●
Μη προσαρμοστικές (ουδέτερες) εξελικτικές δυνάμεις
– Δεν σχετίζονται με την προσαρμογή των οργανισμών στο περιβάλλον τους
και δεν οδηγούν σε καλύτερα προσαρμοσμένους πληθυσμούς
– Πολλές φορές δημιουργούν γενετικά πρότυπα ποικιλότητας που σχετίζονται
με γεωγραφικούς και δημογραφικούς παράγοντες
– Συνήθως η επίδραση των παραγόντων αυτών συμβαίνει σε όλο το γονιδίωμα
2
Μη προσαρμοστικές εξελικτικές δυνάμεις
●
Ομομειξία
●
●
Ροή γονιδίων
●
Μετάλλαξη
Ομομειξία
4
Αναπαραγωγικό σύστημα
●
Ως τώρα χρησιμοποιήσαμε το μοντέλο όπου η αναπαραγωγή είναι
τυχαία
– Όλες οι δυνατές διασταυρώσεις είναι ισοπίθανες
●
Απόκλιση από την τυχαιότητα έχουμε όταν οι διασταυρώσεις δεν
γίνονται μεταξύ τυχαίων ατόμων, αλλά μεταξύ ατόμων που έχουν
μεγαλύτερη ή μικρότερη σχέση μεταξύ τους
– 1η περίπτωση: ομομειξία (inbreeding)
– 2η περίπτωση: ετερομειξία (outbreeding)
●
Καμία από τις δύο περιπτώσεις δεν αλλάζει τη συχνότητα των
αλληλομόρφων στους πληθυσμούς, αλλά αλλάζει τις συχνότητες
των γενοτύπων στην επόμενη γενιά
– Επηρεάζει την ανακατανομή των αλληλομόρφων (γαμετών) σε γονότυπους
5
Ομομειξία
●
Η διασταύρωση μεταξύ ατόμων που έχουν συγγενική
σχέση μεταξύ τους
– Στα ζώα εξαρτώνται από τη δυνατότητα ή μη της διασποράς και
απομάκρυνσης από τον τόπο γέννησης
– Στα φυτά από την απόσταση που μπορεί να μεταφερθεί η γύρη ή
οι σπόροι
– Σε μόνοικα ή κυρίως σε ερμαφρόδιτα φυτά, με αρσενικά και
θηλυκά άνθη, υπάρχει η δυνατότητα αυτογονιμοποίησης
●
Ακραία περίπτωση είναι τα κλειστόγαμα φυτά, όπου η γονιμοποίηση γίνεται
μέσα στο άνθος που δεν ανοίγει ποτέ
6
Αυτόζυγοι και αλλόζυγοι γονότυποι
●
Τα αλληλόμορφα ενός γονιδίου
Α1*Α2* Α1Α2
ενός ομόζυγου ατόμου μπορεί να
είναι:
– identical by descent (IBD): «όμοια εκ Α1*Α1 Α1*Α2
καταγωγής»
●
να αποτελούν δηλαδή αντίγραφα του ίδιου
γονιδίου ενός προγονικού ατόμου (αυτόζυγος
Α1*Α1* Α1Α1* Α1*Α2
γονότυπος)
– identical in state (IBS): «όμοια εκ φύσεως»
●
να είναι όμοια αλλά να έχουν προέλθει από αυτόζυγος αλλόζυγοι γονότυποι
διαφορετικές πηγές (αλλόζυγος γονότυπος-
έτσι χαρακτηρίζονται και οι ετεροζυγώτες)
Συντελεστής ομομειξίας f
●
Ας ορίσουμε ως συντελεστή ομομειξίας f την πιθανότητα
ότι δύο αλληλόμορφα που βρίσκονται στον ίδιο γονότυπο
να είναι ίδια λόγω καταγωγής
– Είναι δηλαδή και τα δύο αντίγραφα ενός αλληλομόρφου ενός κοινού
προγόνου
●
Ας υποθέσουμε ότι επιλέγουμε τυχαία ένα αλληλόμορφο (Α
με συχνότητα p) από τη γονιδιακή δεξαμενή ενός
πληθυσμού
– Η πιθανότητα το πρώτο αλληλόμορφο που επιλέγουμε να είναι Α είναι p
– Η πιθανότητα και το δεύτερο αλληλόμορφο να είναι Α λόγω καταγωγής
είναι pf
8
Sewall
Wright
●
Στον γνωστό υποθετικό πληθυσμό με τα δύο αλληλόμορφα
ισχύει:
P  p  fpq
2
H 2 pq  2 fpq
Q q 2  fpq
●
Το πρώτο σκέλος κάθε σχέσης είναι η αναμενόμενη συχνότητα
HW και το δεύτερο η απόκλιση λόγω ομομειξίας
9
●
Από τη σχέση H 2 pq  2 fpq
λύνουμε ως προς f
H
f 1
2 pq Σας θυμίζει κάτι αυτό;
●
Ο συντελεστής ομομειξίας υπολογίζεται από τη
σύγκριση παρατηρούμενης και αναμενόμενης
ετεροζυγωτίας
10
Ομομειξία και ετεροζυγωτία
●
Η ομομειξία αυξάνει τη συχνότητα των ομόζυγων
γονότυπων και μειώνει αυτή των ετερόζυγων
– Για το λόγο αυτό, σε ομομεικτικούς πληθυσμούς υπάρχει
μεγαλύτερη πιθανότητα εμφάνισης κληρονομικών ασθενειών
– Οι συχνότητες των αλληλομόρφων δεν μεταβάλλονται
●
Στην αυτογονιμοποίηση (φυτά), η ετεροζυγωτία
μειώνεται κατά 1/2 κάθε γενιά
– Μετά από 6 γενιές, θεωρούμε ότι οι απόγονοι είναι πλήρως
ομόζυγοι σε όλα τα γονίδια
11
Ομομειξία και κληρονομικές ασθένειες
●
Survival and
inbreeding coefficient
(F) of offspring of 71
marriages from the
Habsburg royal
dynasty
Gonzalo Alvarez, Celsa Quinteiro and Francisco C.

Ceballos (2011). Inbreeding and Genetic Disorder,
Advances in the Study of Genetic Disorders, Dr. Kenji
Ikehara (Ed.), ISBN: 978-953-307-305-7
12
●
Mortality in offspring of first
cousin and non-consanguineous
marriages in Brazil (average of 8
populations), Pakistan (average
of 9 populations), India (average
of 10 populations), Japan
(average of 7 populations) and
France (average of 2
populations). (Data from Bittles
& Neel, 1994)
Gonzalo Alvarez, Celsa Quinteiro and Francisco C.

Ceballos (2011). Inbreeding and Genetic Disorder,
Advances in the Study of Genetic Disorders, Dr. Kenji
Ikehara (Ed.), ISBN: 978-953-307-305-7
13
●
Prevalence (%) of 10
complex diseases in
groups of villages with
relatively “high”,
“moderate” and “low”
inbreeding coefficient
(F) in Dalmatia islands,
Croatia. (From Rudan et
al., 2003a) populations),
Japan (average of 7
populations) and France
(average of 2
populations). (Data from
Bittles & Neel, 1994)
Gonzalo Alvarez, Celsa Quinteiro and

Francisco C. Ceballos (2011).
Inbreeding and Genetic Disorder,
Advances in the Study of Genetic
Disorders, Dr. Kenji Ikehara (Ed.), ISBN:
978-953-307-305-7
14
●
Περισσότερες από τις μισές
κληρονομικές ασθένειες
στους σκύλους είναι
αυτοσωμικές υπολειπόμενες
●
Η “βελτίωση” των σκύλων
αξιοποιεί πολύ την αιμομειξία
Carol Beuchat (2015):
Why all the fuss about inbreeding? (Or
"Why are there so many genetic
disorders in dogs?")
The Institute of Canine Biology
15
Carol Beuchat (2015):

Why all the fuss about inbreeding? (Or
"Why are there so many genetic
disorders in dogs?")
The Institute of Canine Biology
16
Ομομειξία και φυσική επιλογή
●
Η ομομειξία επιταχύνει την κατευθύνουσα επιλογή και
οδηγεί σε ταχεία παγίωση (καθιέρωση) του
αλληλομόρφου που υπερέχει προσαρμοστικά
– Επειδή η ομομειξία μειώνει την ετεροζυγωτία και έτσι τα
αλληλόμορφα που υστερούν δεν μπορούν να παραμείνουν στον
πληθυσμό σε ετερόζυγη κατάσταση
●
Στην περίπτωση της υπερκυριαρχίας, η ομομειξία
επιβραδύνει τη συνολική προσαρμογή των πληθυσμών
– Επειδή η ομομειξία μειώνει τους ετεροζυγώτες, που έχουν υψηλή
17
18
Γενετική εκτροπή ή παρέκκλιση
●
Τυχαίες διακυμάνσεις των συχνοτήτων των
αλληλομόρφων λόγω δειγματοληψίας σε
πεπερασμένους πληθυσμούς, από γενιά σε γενιά
– Συμβαίνει γιατί οι γαμέτες που τελικά συμμετέχουν στην
αναπαραγωγή είναι ένα υποσύνολο (δείγμα) αυτών που
συνολικά παράγονται
Sewall Wright
19
●
Λέγεται και «τυχαία γενετική παρέκκλιση» (Random Genetic Drift)
– Επίσης λέγεται και Sewall Wright Effect
●
Οι φυσικοί πληθυσμοί δεν διατηρούν τόσο μεγάλο μέγεθος όσο απαιτεί η
εφαρμογή του νόμου Hardy-Weinberg (άπειρο μέγεθος)
– Κάποιοι πληθυσμοί είναι πολύ μεγάλοι, αλλά πολλοί είναι μικροί (λίγα άτομα) και η απόκλιση από τη
συνθήκη του πληθυσμού ισορροπίας είναι μεγάλη
●
Φραγμοί οικολογικοί, γεωγραφικοί, ηθολογικοί κ.α., διαχωρίζουν τους
πληθυσμούς και συμβάλλουν στη δημιουργία μικρών πληθυσμιακών μονάδων
(δήμων - demes)
– Μείωση της γενετικής ποικιλότητας
– Απώλεια αλληλομόρφων, ιδιαίτερα των σπάνιων
●
Η γενετική εκτροπή επηρεάζει όλα τα γονίδια Simulation
●
Η γενετική εκτροπή επηρεάζει όλους τους πληθυσμούς
– Γίνεται εμφανής στους μικρούς πληθυσμούς
20
Προσομοιώσεις:
●
Σημαντικές διακυμάνσεις των συχνοτήτων των αλληλομόρφων,
που αυξάνονται όσο μικραίνει ο πληθυσμός
●
Σε έναν πληθυσμό, ένα αλληλόμορφο τελικά πάντα “κερδίζει”
(παραμένει στον πληθυσμό) και όλα τα άλλα χάνονται
– Η γενετική ποικιλότητα μειώνεται!
– Ένας πληθυσμός που θα γίνει μονομορφικός θα παραμείνει μονομορφικός
(απουσία μετάλλαξης και μετανάστευσης)
●
Διαδικασία μη αναστρέψιμη
– Η διαδικασία της εκτροπής είναι τυχαία
●
Δεν παγιώνεται πάντα το ίδιο αλληλόμορφο
●
Σε ένα σύνολο πληθυσμών τελικά θα παγιωθούν διαφορετικά αλληλόμορφα
– Η γενετική διαφοροποίηση αυξάνεται!
21
Η φυσική επιλογή δεν είναι η μόνη δύναμη που

οδηγεί σε δημογραφική κυριαρχία ενός μόνο
αλληλομόρφου
22
Προσομοιώσεις:
●
Όσο πιο μικρός είναι ο πληθυσμός τόσο πιο έντονη είναι η
επίδραση της γενετικής εκτροπής στις συχνότητες των
– Τόσο πιο έντονη είναι η απώλεια της γενετικής ποικιλότητας στον πληθυσμό αυτό
●
Σε έναν πληθυσμό, η αρχική συχνότητα ενός αλληλομόρφου είναι
σημαντική
– Ένα σπάνιο αλληλόμορφο έχει μεγαλύτερη πιθανότητα να χαθεί
– Ένα συχνό αλληλόμορφο έχει μεγαλύτερη πιθανότητα να παγιωθεί
●
Δύο βασικές παρατηρήσεις:
– Στους μικρούς πληθυσμούς υπάρχει απώλεια της γενετικής ποικιλότητας
– Τα σπάνια αλληλόμορφα κινδυνεύουν περισσότερο να χαθούν
23
Πιθανότητα παγίωσης
●
Κατά την εκτροπή, ένα αλληλόμορφο μπορεί είτε
να παγιωθεί, ή να χαθεί
●
Η πιθανότητα παγίωσης ενός αλληλομόρφου u(q)
είναι ίση με την αρχική συχνότητα q0 του
αλληλομόρφου αυτού
u q  q0
24
Πολλαπλοί πληθυσμοί
●
Σε ένα είδος με πολλούς
πληθυσμούς, η γενετική
εκτροπή δεν μεταβάλλει
σημαντικά τη συνολική
ποικιλότητα του είδους
– Μειώνει την ποικιλότητα εντός
πληθυσμών
– Αυξάνει την ποικιλότητα
μεταξύ πληθυσμών
Μέση συχνότητα
(διαφοροποίηση)
25
Μεταβολή της ετεροζυγωτίας σε πεπερασμένο

πληθυσμό
●
Υπάρχουν Ν διπλοειδή άτομα σε έναν πληθυσμό
– 2Ν αλληλόμορφα στους γαμέτες
– Τυχαία επιλογή αλληλομόρφων για το σχηματισμό της
επόμενης γενιάς, με αντικατάσταση
●
Πιθανότητα να επιλέξουμε δύο φορές το ίδιο
αλληλόμορφο 2
1 1  
2N   2N
 2N 
●
Η πιθανότητα να τα δύο αλληλόμορφα που 1
1
επιλέγουμε να είναι διαφορετικά είναι 2N
26
Η ετεροζυγωτία μειώνεται
●
Η γενετική εκτροπή οδηγεί σε μείωση της
ετεροζυγωτίας από γενιά σε γενιά
 1 
H t 1  1   Ht
 2 N 
t
 1 
H t  1   H0
 2N 
27
Γενετική εκτροπή και συντελεστής ομομειξίας
●
Η μεταβολή του συντελεστή ομομειξίας f σε έναν
πεπερασμένο πληθυσμό είναι
1  1 
f t 1   1   ft
2N  2N 
●
Καθώς το μέγεθος του πληθυσμού N βρίσκεται
στον παρανομαστή, ο συντελεστής ομομειξίας
αυξάνει από γενιά σε γενιά περισσότερο, όσο
μικρότερος είναι ένας πληθυσμός
28
Γενετική εκτροπή και συντελεστής ομομειξίας
N f1 f2 Δf
10 0.1 0.145 0.045
100 0.1 0.1045 0.0045
1000 0.1 0.10045 0.000450000000000006
10000 0.1 0.100045 4.49999999999895E-05
29
Γενετική εκτροπή και φυσική επιλογή
●
Σε μικρούς πληθυσμούς, η δύναμη της γενετικής
εκτροπής μπορεί και να ξεπερνά αυτή της φυσικής
επιλογής
– Μπορεί να παγιωθεί ένα αλληλόμορφο που έχει μειονέκτημα…
●
Ποια είναι η επίδραση της γενετικής εκτροπής
στην κατευθύνουσα επιλογή;
●
Ποια είναι η επίδραση της γενετικής εκτροπής
στην επιλογή ισορροπίας; Simulation
30
Γενετική εκτροπή και φυσική επιλογή
●
Κατευθύνουσα επιλογή
– Η γενετική εκτροπή γενικά επιταχύνει την παγίωση του
αλληλομόρφου που πλεονεκτεί στον πληθυσμό
●
Επειδή μειώνει τους ετερόζυγους και αυξάνει τις διακυμάνσεις των
συχνοτήτων των αλληλομόρφων που βρίσκονται κοντά στους άξονες 1 και 0
– Όμως, σε πολύ μικρούς πληθυσμούς, μπορεί να παγιωθεί ένα
αλληλόμορφο που έχει μειονέκτημα…
●
Επιλογή ισορροπίας
– Η ισορροπία διαταράσσεται και ένα από τα δύο αλληλόμορφα τελικά
χάνεται
●
Μειώνεται η γενετική ποικιλότητα
31
Shifting balance theory
●
Η συνδυασμένη δράση επιλογής και εκτροπής μπορεί
να οδηγήσει έναν πληθυσμό σε μεγαλύτερη μέση
– Καλύτερη προσαρμογή σε ένα συγκεκριμένο περιβάλλον
Sewall Wright
32
University of California
Shifting balance theory: παράδειγμα Museum of Paleontology's
Understanding Evolution
(http://evolution.berkeley.edu)
Σε έναν πληθυσμό πτηνών, υπάρχουν μόνο

μικρά σπέρματα και μεγάλα σπέρματα σαν
τροφή. Τα πουλιά με μεγάλο ράμφος (BB)
έχουν τη μέγιστη αρμοστικότητα και τα
πουλιά με μικρό ράμφος (bb) έχουν μεγάλη
αρμοστικότητα, αλλά όχι τη μέγιστη. Τα
ετερόζυγα πουλιά (Bb)έχουν χαμηλή
Σε έναν πληθυσμό όπου το αλληλόμορφο B

είναι πολύ σπάνιο (π.χ. νέα μετάλλαξη ή
άφιξη), τα μόνα άτομα που το έχουν είναι
ετερόζυγα (Bb) και ο πληθυσμός τείνει να
παγιώσει το αλληλόμορφο b και όλος ο
πληθυσμός να γίνει ομόζυγος για τα
πουλιά με μικρό ράμφος (bb).
33
Shifting balance theory: παράδειγμα Museum of Paleontology's
Καθώς ο πληθυσμός είναι μικρός, η γενετική εκτροπή

αλλάζει τυχαία τις συχνότητες των αλληλομόρφων και
πιθανόν να αυξήσει τη συχνότητα του αλληλομόρφου B
και να αρχίζουν να εμφανίζονται ομόζυγα πουλιά με
μεγάλο ράμφος (BB), που θα έχουν τη μέγιστη
αρμοστικότητα. Έτσι ο πληθυσμός θα παγιώσει τελικά
το αλληλόμορφο B και θα αποκτήσει τη μέγιστη δυνατή
μέση αρμοστικότητα (βέλτιστη προσαρμογή στο
περιβάλλον).
34
Shifting balance theory: προσαρμοστικό τοπίο
Στη φύση, για τα περισσότερα είδη, οι

προσαρμοστικοί χαρακτήρες (χαρακτήρες που είναι
κρίσιμοι για την προσαρμογή του είδους στο
περιβάλλον) ελέγχονται από περισσότερα γονίδια,
τα οποία σχηματίζουν ένα προσαρμοστικό τοπίο
(adaptive landscape).
Η γενετική εκτροπή μπορεί να σπρώξει την αρχική

κατάσταση ενός πληθυσμού προκειμένου αυτός να
φτάσει σε υψηλότερη προσαρμοστική κορυφή.
Museum of Paleontology's
35
Γενετική στενωπός & ιδρυτικό φαινόμενο
●
Ένας πληθυσμός μπορεί
να προέρχεται από ένα
μικρό δείγμα ενός άλλου
μεγαλύτερου πληθυσμού
– Επειδή ο παλαιότερος
πληθυσμός καταστράφηκε
και παρέμεινε μικρός αριθμός
ατόμων που επέζησαν
– Επειδή υπήρξε αποκοπή
μικρής ομάδας από τον
αρχικό πληθυσμό (ίδρυση
αποικίας)
36
Γενετική στενωπός (bottleneck)
●
Συμβαίνει όταν ένας
πληθυσμός μειώνεται
απότομα σε μέγεθος και
στη συνέχεια
ανακάμπτει
●
Η γενετική ποικιλότητα
δεν ανακάμπτει και
παραμένει χαμηλή
– Ειδικά αν ο πληθυσμός
είναι απομονωμένος
●
Συχνά συμβαίνει ύστερα
από καταστροφικά
γεγονότα
37
Γενετική στενωπός (bottleneck)
38
Γενετική στενωπός στον θαλάσσιο ελέφαντα
●
Ο θαλάσσιος ελέφαντας
(Mirounga angustirostris)
φτάνει σήμερα τα 160.000
ζώα στη δυτική ακτή της
Αμερικής
●
Το 1890 υπήρχαν μόνο
1000 άτομα σε ένα νησί
στο Μεξικό
●
Γενετικές έρευνες έδειξαν
πολύ μικρή ποικιλότητα
στο είδος
39
Γενετική στενωπός στον γατόπαρδο
●
Γατόπαρδος (cheetah):
το πιο γρήγορο ζώο στη
γη
– Μόνο 15000 – 20000 άτομα
– Σε πολλούς δείκτες
εμφανίζουν πλήρη
ομοζυγωτία και ομοιομορφία
●
Δύο απότομες μειώσεις
πληθυσμού
– Πριν από 10000 χρόνια
– Τα τελευταία 200 χρόνια
●
SJ O’Brian et al. (Cat genome
project)
40
Ιδρυτικό φαινόμενο (founder effect)
●
Πληθυσμοί που προέρχονται από μια μικρή ομάδα ατόμων άλλων
πληθυσμών που μεταφέρθηκαν έξω από την αρχική τους εξάπλωση
– Προέρχονται στην ουσία από ένα μικρό δείγμα κάποιου άλλου πληθυσμού
– Οι νέοι πληθυσμοί έχουν χαμηλότερη γενετική ποικιλότητα από τους αρχικούς
– Οι νέοι πληθυσμοί διαφοροποιούνται πιο έντονα από τους αρχικούς αλλά και μεταξύ τους
●
Οι μεταναστεύσεις των ανθρώπινων πληθυσμών
– Out of Africa
– Πιο σύγχρονα μεταναστευτικά ρεύματα
●
Η δράση του ανθρώπου προκαλεί σε πολλές περιπτώσεις ιδρυτικό
φαινόμενο και στα είδη που αυτός μετακινεί / μεταφέρει
– Τεχνητοί πληθυσμοί φυτών και ζώων με πολύ χαμηλή γενετική ποικιλότητα και υψηλή
●
Λέγεται και «αρχή του ιδρυτή»
41
Ιδρυτικό φαινόμενο σε ανθρώπινους

Observed genome-wide patterns of heterozygosity (Α)

and linkage disequilibrium (Β) among worldwide human
populations as functions of geographic distance from
Addis Ababa, Africa (9 N, 38 E)
Genetic differentiation among worldwide human populations

reflects intercontinental clusters and intracontinental clines.
Pairwise genome-wide FST was calculated across various
population pairs in the HGDP.
42
Ιδρυτικό φαινόμενο σε ανθρώπινους
Ασθένεια Tay-sachs: 1/250 στον γενικό πληθυσμό, αλλά

1/27 στους Εβραίους Ashkenazy, στους Γαλλοκαναδούς,
στους Cajuns των ΗΠΑ.
Οι αρχικοί άποικοι των Εβραίων Ashkenazy ήταν μόλις 300.
43
Ιδρυτικό φαινόμενο του είδους Littorina

saxatilis στη Ν. Αφρική
Το κοχύλι Littorina saxatilis μεταφέρθηκε από τον

άνθρωπο, από τις ακτές του Β. Ατλαντικού στη Ν. Αφρική.
Οι πληθυσμοί 1 και 2 (Ν. Αφρική) έχουν πολύ χαμηλή
ποικιλότητα και μεγάλη διαφοροποίηση από άλλους
πληθυσμούς του είδους στην Ευρώπη και την Αμερική
44
Ιδρυτικό φαινόμενο για την πεταλούδα μονάρχη
●
Ο αριθμός των
αλληλομόρφων φθίνει στην
πορεία της μετανάστευσης
της πεταλούδας μονάρχη
(Danaus plexippus) από τις
ΗΠΑ στη Χαβάη και μετά στα
νησιά του Ειρηνικού
Pierce et al. (2014)

45
Ιδρυτικό φαινόμενο του είδους Cupressus

sempervirens σε φυτεμένο πληθυσμό
Αναμενόμενη ετεροζυγωτία He
0,7
0,6
0,5
0,4
0,3
Στο κυπαρίσσι (Cupressus sempervirens) 0,2
έγινε σύγκριση ενός φυσικού πληθυσμού
(Ρούβα) με έναν φυτεμένο (Αλεποχώρι) 0,1
Σε όλα τα γονίδια, ο φυσικός πληθυσμός
είχε μεγαλύτερη ποικιλότητα 0
PGI-B PGM-A NDH-A GDH-A LAP-A
Αλεποχώρι Ρούβα
46
Πληθυσμιακό μέγεθος
●
Το μέγεθος του πληθυσμού είναι σημαντική
παράμετρος στη γενετική εκτροπή
– Στα μοντέλα που είδαμε, όλα τα άτομα συμμετέχουν ισοπίθανα
στην αναπαραγωγή
●
Όμως ο αριθμός των ατόμων που συμμετέχουν στην
αναπαραγωγή είναι σε πολλές περιπτώσεις μικρότερος
– Ανώριμα άτομα
– Υπερώριμα άτομα
– Διαφοροποίηση στην εποχή, χώρο και τρόπο αναπαραγωγής
– Και πολλά άλλα
47
Λειτουργικό μέγεθος πληθυσμού
●
Οι πραγματικοί πληθυσμοί στην φύση έχουν μικρότερο
“σημαντικό” μέγεθος από το σύνολο των ατόμων τους,
– επειδή δεν αναπαράγονται όλα τα άτομα ενός πληθυσμού
●
Είναι ανάγκη να ορίσουμε ένα μέγεθος που να περιγράφει
το εξελικτικά σημαντικό μέγεθος του πληθυσμού
– Λειτουργικό πληθυσμιακό μέγεθος (effective population size)
●
Θεωρούμε έναν ιδανικό πληθυσμό, όπου όλα τα άτομα
συμμετέχουν ισοπίθανα στην αναπαραγωγή
– Μόνοικοι οργανισμοί
– Αυτογονιμοποίηση δυνατή
48
Λειτουργικό μέγεθος πληθυσμού
●
Ορίζουμε ως λειτουργικό μέγεθος (Ne) ενός φυσικού
πληθυσμού με μέγεθος (Ν), το μέγεθος του ιδανικού
εκείνου πληθυσμού που θα είχε τα ίδια επίπεδα
γενετικής εκτροπής με τον πραγματικό πληθυσμό
– Συμψηφίζουμε σε ένα μέγεθος όλους τους παράγοντες που
δημιουργούν αποκλίσεις από την τυχαία αναπαραγωγή
●
Το λειτουργικό μέγεθος ενός πληθυσμού δείχνει το
“εξελικτικά σημαντικό” μέγεθος του πληθυσμού, που
καθορίζει και τα επίπεδα γενετικής εκτροπής
– Χρησιμοποιείται πολύ στη γενετική της διατήρησης (conservation
genetics)
49
(Ne) και αναλογία φύλλων
50
(Ne) και διαφορές στη γονιμότητα
●
Αν υπάρχει διαφορά στην
παραγωγικότητα των ατόμων του
πληθυσμού όσο αφορά στην
παραγωγή γαμετών, τότε το (Ne)
μειώνεται
51
(Ne) και ομομειξία
●
Η ομομειξία αυξάνει την
ομοζυγωτία στους απογόνους
– Περιορίζει την τυχαία αναπαραγωγή
N
– Μειώνει το λειτουργικό πληθυσμιακό Ne 
μέγεθος 1 f
●
Όπου f ο συντελεστής ομομειξίας
52
(Ne) και πληθυσμιακές διακυμάνσεις
●
Η αστάθεια του μεγέθους ενός
πληθυσμού από γενιά σε γενιά,
μειώνει το συνολικό λειτουργικό
μέγεθος του πληθυσμού
●
Μπορούμε να υπολογίσουμε το Ne
σαν τον αρμονικό μέσο όρο των
πληθυσμιακών μεγεθών στο χρόνο
53
Γενετική εκτροπή και επιλογή (ξανά)
●
Όσο μικρότερο το μέγεθος του πληθυσμού (Ne) και
ασθενέστερη η επιλογή (s), τόσο μεγαλώνει η
πιθανότητα να αποκλίνει η γονιδιακή συχνότητα
από την τιμή που προβλέπει το μοντέλο της
επιλογής
●
Η τελική κατεύθυνση ορίζεται από το γινόμενο
4*Νe*s:
– όταν 4*Νe*s >>1, η επιλογή καθορίζει το αποτέλεσμα
– όταν 4*Νe*s <<1, η γενετική εκτροπή καθορίζει το
αποτέλεσμα
54
Γονιδιακή ροή
55
Γονιδιακή ροή (gene flow)
●
Λέγεται και μετανάστευση
●
Μετακίνηση ατόμων ή γαμετών μεταξύ
πληθυσμών (ομάδων) που καταλήγουν σε
ανταλλαγή γενετικού υλικού
●
Η μετανάστευση αλλάζει τις συχνότητες
των αλληλομόρφων στους φυσικούς
πληθυσμούς και καθορίζει σε μεγάλη
έκταση τη γενετική τους διαφοροποίηση
●
Η γονιδιακή ροή δρα αντίθετα στη
γενετική εκτροπή
– Αυξάνει το λειτουργικό μέγεθος του πληθυσμού
– Αυξάνει τη γενετική ποικιλότητα μέσα στους
– Μειώνει τη διαφοροποίηση μεταξύ πληθυσμών
56
Ένταση ροής γονιδίων
●
Η ροή γονιδίων μπορεί να έχει μεγάλη ή μικρή ένταση
– Ανάλογα με την αλλαγή στις συχνότητες των αλληλομόρφων που προκαλείται εξ
αιτίας της
●
Η ένταση της γονιδιακής ροής εξαρτάται από:
– τη διαφορά των συχνοτήτων των αλληλομόρφων μεταξύ των πληθυσμών που
γίνεται η μετακίνηση και
– το ποσοστό των ατόμων που μεταναστεύουν σε κάθε γενιά
●
Όταν τα επίπεδα ροής γονιδίων μεταξύ των διαφορετικών
(υπο-)πληθυσμών είναι μεγάλα, τότε υπάρχει ομογενοποίηση της
γενετικής σύστασης του συνόλου
●
Όταν αυτά είναι μικρά, τότε αυξάνει η διαφοροποίηση μεταξύ των
πληθυσμών λόγω επιλογής, εκτροπής και μετάλλαξης
57
Μοντέλα γονιδιακής ροής
●
[Α] Μοντέλο «ήπειρος-νησί» από Α
μεγάλο σε μικρό πληθυσμό
●
[Β] Μοντέλο «των νησιών» μεταξύ
μικρών πληθυσμών κατά τυχαίο
τρόπο
●
[Γ] Μοντέλο «του βηματισμού»
Β
(stepping stone) μόνο μεταξύ
γειτονικών πληθυσμών στη
διάρκεια μιας γενιάς
●
[Δ] Μοντέλο «απομόνωσης λόγω Γ
απόστασης» (isolation-by-distance)
με εξάρτηση από την απόσταση
μεταξύ πληθυσμών που αποτελούν
μια συνέχεια Δ
58
Μοντέλα γονιδιακής ροής
●
Όλα τα μοντέλα
γονιδιακής ροής έχουν το
κοινό γνώρισμα της τάσης
ομογενοποίησης των
πληθυσμών
●
Αν αυτή η τάση δεν
εξισορροπηθεί, θα
οδηγήσει στη σύγκλιση
των συχνοτήτων των
αλληλομόρφων προς
κάποια μέση τιμή
59
Γονιδιακή ροή και γεωγραφικοί φραγμοί
Each circle is an individual bird and the

color represents its genetic make-up.
There is clear genetic divergence
between the islands populations (most
obvious in C. erythropterum here).
In some species, however, there are

signatures of recent gene flow. This is
nicely illustrated by P. plumosus where
different islands share genetic variation.
Adapted from: Cros et al. (2020)

Molecular Ecology.
https://avianhybrids.wordpress.com/2021/01/02/should-
i-stay-or-should-i-go-patterns-of-gene-flow-across-land-
bridges-in-southeast-asia/
60
Γονιδιακή ροή και φυσική επιλογή
●
Έστω ότι ένα αλληλόμορφο είναι επιλεκτικά υπολειπόμενο
στον πληθυσμό και διατηρείται σε χαμηλή συχνότητα
– Κατευθύνουσα επιλογή
●
Το αλληλόμορφο αυτό είναι δυνατό να φτάσει στον
πληθυσμό μέσω μετανάστευσης (γονιδιακής ροής) από
άλλους πληθυσμούς, όπου το αλληλόμορφο βρίσκεται σε
υψηλή συχνότητα
●
Η ροή γονιδίων καθυστερεί την προσαρμογή στην
περίπτωση αυτή
– Όμως εμπλουτίζει συνεχώς τη γενετική ποικιλότητα του πληθυσμού
61
Ισορροπία μεταξύ γονιδιακής ροής & επιλογής
●
Διαφορετικά
αλληλόμορφα
ευνοούνται σε
διαφορετικούς
πληθυσμούς και
●
Η ποικιλότητα
διατηρείται χάρη
στη γονιδιακή
ροή
62
Κλιμακωτή διάταξη / κλινές
●
Σε πολλούς γεωγραφικά
διαφοροποιημένους
παρατηρείται κλιμακωτή
γενετική δομή ή διάταξη
●
Συμβαίνει κυρίως όταν το
περιβάλλον μεταβάλλεται
βαθμηδόν κατά μήκος
της γεωγραφικής
κατανομής του είδους και
η επιλογή επιβάλει ένα
συνεχές φάσμα
γονιδιακών συχνοτήτων
63
Κλιμακωτή
διάταξη /
κλινές
Balanus
grandula
64
Γονιδιακή ροή και γενετική εκτροπή
●
Ισορροπία γονιδιακής ροής - γενετικής εκτροπής
– Η γενετική εκτροπή τείνει να επιβάλει μονομορφισμό σε
κάποιους πληθυσμούς, αλλά για διαφορετικά αλληλόμορφα σε
διαφορετικούς πληθυσμούς
●
Τυχαία δύναμη
– Η γονιδιακή ροή εισάγει νέα αλληλόμορφα σε έναν πληθυσμό
από άλλους πληθυσμούς
●
Η γονιδιακή ροή δρα αντίθετα στη γενετική εκτροπή
– Διατηρεί τη γενετική ποικιλότητα μέσα στους πληθυσμούς
– Αποτρέπει τη διαφοροποίηση ανάμεσα τους πληθυσμούς
65
Ισορροπία ροής γονιδίων & εκτροπής
●
Πότε επέρχεται ισορροπία
μεταξύ ροής γονιδίων και
γενετικής εκτροπής στο
νησιωτικό μοντέλο;
– Αυτό συμβαίνει στην περίπτωση
που η διαφοροποίηση μεταξύ FST 
1  m
2
2 N  2 N  11  m 
2
των υποπληθυσμών είναι:
●
Και επειδή οι ποσότητες
m2 και 2m είναι πολύ
1
μικρές μπορούμε να πούμε FST 
ότι: 4 Nm  1
66
Ισορροπία ροής γονιδίων & εκτροπής
●
Από την προηγούμενη
σχέση μπορούμε να
υπολογίσουμε τον αριθμό
των ατόμων που
μετανάστευσαν ανά γενιά:
●
Ο συγκεκριμένος τύπος
χρησιμοποιείται συχνά
για τον υπολογισμό της
μετανάστευσης στα ζώα
– Προσοχή: Το μοντέλο είναι
θεωρητικό!
67
Μετάλλαξη
68
Μετάλλαξη ή μεταλλαγή
●
Αυθόρμητη αλλαγή των νουκλεοτιδίων
– Νέα αλληλόμορφα
– Πρωτογενής πηγή ποικιλότητας
●
Προκαλεί μεταβολές σε επίπεδο νουκλεοτιδίων, χρωμοσωμάτων ή του αριθμού των
γονιδίων
●
Ένα ελάχιστο ποσοστό από αυτές δημιουργούν νέα αλληλόμορφα, που τελικά
βελτιώνουν την προσαρμοστικότητα ενός πληθυσμού στο περιβάλλον του
– Ρυθμός μεταλλάξεων από 10-6 ως 10-8 ανά γενιά
– ~ 10-9 μεταλλάξεις ανά ζευγάρι βάσεων (bp) ανά χρόνο
– Ακόμη και με αυτούς τους αργούς ρυθμούς μπορούν να δημιουργηθούν πολλά νέα αλληλόμορφα λόγω του
μεγάλου μεγέθους του γονιδιώματος και των πληθυσμών των ειδών
●
Στον άνθρωπο: 500-1000 γονίδια με νέες μεταλλάξεις σε κάθε γενιά
●
Η μετάλλαξη από μόνη της δεν αλλάζει σημαντικά τις συχνότητες των
αλληλομόρφων των γονιδίων από γενιά σε γενιά
– Δημιουργεί όμως νέα αλληλόμορφα
69
Μια νέα μετάλλαξη ως προς την προσαρμογή
●
Μία μετάλλαξη δημιουργεί ένα νέο αλληλόμορφο
– Επιβλαβές
●
Εξαφανίζεται ή
●
Παραμένει σε υπολειπόμενη μορφή στους ετερόζυγους, σε χαμηλή συχνότητα
– Ουδέτερο
●
Παραμένει στον πληθυσμό
– Επωφελές
●
Αυξάνεται η συχνότητά του λόγω φυσικής επιλογής
●
Ένα νέο αλληλόμορφο μπορεί να χαθεί για τυχαίους λόγους
– Γενετική εκτροπή
●
Ένα επιβλαβές ή ουδέτερο αλληλόμορφο μπορεί να γίνει
επωφελές σε ένα νέο περιβάλλον
70
Ισορροπία μετάλλαξης και φυσικής επιλογής
●
Σε έναν πληθυσμό, η μετάλλαξη δημιουργεί νέα
αλληλόμορφα (a με συχνότητα q) και η φυσική
επιλογή τα διώχνει
– Ρυθμός μετάλλαξης ανά γενιά: μ
– Συντελεστής επιλογής: s
●
Όταν υπάρχει ισορροπία, τότε:
q=
√ μ
s
71
Μετάλλαξη και γενετική εκτροπή
●
Σε έναν πληθυσμό μικρού
μεγέθους, η μετάλλαξη
φέρνει νέα αλληλόμορφα
και η γενετική εκτροπή
τα διώχνει
– Ισορροπία μετάλλαξης –
εκτροπής
●
Κάποια από τα νέα
αλληλόμορφα θα μείνουν
στον πληθυσμό και
κάποια θα εξαφανιστούν Published by Joanne Cantu
in SlideServe
72
Η μοίρα μιας νέας ουδέτερης μετάλλαξης
●
Θεωρούμε έναν πληθυσμό μεγέθους Ν με
αλληλόμορφα a μόνο σε ένα γονίδιο
– q=1
– Μια νέα μετάλλαξη θα φέρει ένα νέο αλληλόμορφο A με
συχνότητα p: 1
p=
2N 1
● u
Η πιθανότητα να παγιωθεί το Α είναι: p = p=
2N
●
Η πιθανότητα να χαθεί το Α είναι: 1
uq =q=1−
2N
73
Η μοίρα μιας νέας ουδέτερης μετάλλαξης
Σε έναν πληθυσμό, η
πιθανότητα παγίωσης ενός
νέου αλληλομόρφου είναι πολύ
μικρότερη από την
πιθανότητα απώλειας του
Σε έναν μικρό πληθυσμό, η

πιθανότητα παγίωσης ενός
νέου αλληλομόρφου είναι
μεγαλύτερη σε σχέση με έναν
μεγάλο πληθυσμό
Published by Dale Reed

74
Η ουδέτερη θεωρία της (μοριακής) εξέλιξης
●
Προτάθηκε από τον Motoo Kimura, Ιάπωνα
γενετιστή πληθυσμών
●
Θεωρεί ότι η εξέλιξη σε μοριακό επίπεδο
καθορίζεται κυρίως από τη γενετική εκτροπή
– Η επιλογή διώχνει από έναν πληθυσμό τα ελαττωματικά
αλληλόμορφα
– Τα ουδέτερα αλληλόμορφα παγιώνονται στους πληθυσμούς
με την πιθανότητα (1/2Ν)
– Τα αλληλόμορφα που πλεονεκτούν εξ αρχής είναι πολύ σπάνια
και δεν παίζουν ρόλο στην εξέλιξη
75
ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΠΛΗΘΥΣΜΩΝ
& ΕΞΕΛΙΞΗ
Η εξέλιξη των ποσοτικών γνωρισμάτων
1 • Δυναμική εξέλιξης των π.γ.

• Τύποι εξέλιξης
• Ποσοτικοποίηση επιλογής
Ιωάννης Τοκατλίδης
Η φύση των ποσοτικών γνωρισμάτων
Ποιοτικά γνωρίσματα Ποσοτικά γνωρίσματα

Μία γονιδιακή θέση Πολλές γονιδιακές θέσεις
Μικρή γενετική ποικιλότητα Μεγάλη γενετική ποικιλότητα
Λίγοι διακριτοί γονότυποι & φαινότυποι Φάσμα γονοτύπων & φαινοτύπων
Μικρή επίδραση από περιβάλλον Μεγάλη επίδραση από περιβάλλον
Ασυνεχή Συνεχή
Γενετική ποικιλότητα Γενετική & περιβαλλοντική
ποικιλότητα
Απλή κληρονομικότητα – αρκεί η Πολύπλοκη κληρονομικότητα –
παρατήρηση αναγκαία στατιστικά εργαλεία
Μεγάλη κληρονομικότητα και Μικρή κληρονομικότητα και
ανταπόκριση στην επιλογή ανταπόκριση στην επιλογή
Κληρονομούνται ανεξάρτητα Γενετική σύνδεση
- Συνδέονται με QTLs
2
Συνδυασμός γενετικού με περιβαλλοντικό παράγοντα
Με την παραδοχή ότι κάθε

αλληλόμορφο έχει συχνότητα
1 γενετικός 0,5, υπάρχει γενετική
τόπος ισορροπία μεταξύ των
γενετικών τόπων (ανεξάρτητη
κληρονόμηση) και τα
αλληλόμορφα έχουν ίσες και
αθροιστικές επιδράσεις, με λ
γονιδιακούς τόπους ο αριθμός
των γονοτύπων είναι 3λ και των
φαινοτυπικών κλάσεων ν+1
3 γενετικοί
τόποι
Με αύξηση του αριθμού

των γενετικών τόπων που
ελέγχουν το γνώρισμα
ή/και της επίδρασης του
περιβάλλοντος το
γνώρισμα καθίσταται μια
6 γενετικοί
τόποι
συνεχής μεταβλητή με
κανονική κατανομή
3
ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ:
• Δυναμική εξέλιξης των ποσοτικών γνωρισμάτων

➢ Πόσο δραστικά εξελίσσονται τα π.γ.;
• Τύποι επιλογής και αρμοστικότητα των π.γ.

➢ Που οδηγεί η επιλογή και εξέλιξη;
• Ποσοτικοποίηση επιλογής & εξέλιξης

➢ Κατά πόσο συμβάλλει η επιλογή στην εξέλιξη;
➢ Συνέπεια εξέλιξης (αξιοπιστία επιλογής);
Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΩΝ ΠΟΣΟΤΙΚΩΝ

ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΩΝ
5
60
50
αλληλόμορφα συχνότητα
Συχνότητα %
40
Α1 p = 0,75 30
Α2 q = 0,25 20
10
ε 0
ξ 0 3 6
Φαινοτυπική τιμή
έ
1 γενετικός τόπος Α1 Α1 Α1 Α 2 Α2 Α2
λ
ι
ξ
η
60
50
40
Α1 p = 0,25 30
Α2 q = 0,75 20
10
0
0 3 6
Α1 Α 1 Α1 Α2 Α2 Α2
αλληλόμορφα συχνότητα φαιν. τιμή

Α1 p = 0,75 0
Α2 q = 0,25 3
γονότυποι συχνότητα% φαιν. τιμή συμβολή

Α1 Α1 56,25 (p2) 0 0
Α1 Α2 37,5 (2pq) 3 1,125
Α2 Α2 6,25 (q2) 6 0,375
Πληθυσμός 1,5
60
50
40
30
20 φυσική
επιλογή
10
0
0 3 6
Α1 Α1 Α1 Α2 Α2 Α2
7
Α1 p = 0,25 0
Αύξηση της συχνότητας του
Α2 q = 0,75 3 ευνοϊκού αλληλόμορφου

Α1 Α1 6,25 (p2) 0 0
Α1 Α2 37,5 (2pq) 3 1,125
Α2 Α2 56,25 (q2) 6 3,375
Πληθυσμός 4,5
60
50
40
30
20
10
0
0 3 6
Α1Α1 Α1Α2 Α2Α2
60
50
40
Α1 p = 0,75 30
Α2 q = 0,25
(0,25)2
0,0625
20
10
0
0 3 6
1 γενετικός τόπος Α1 Α1 Α1 Α 2 Α2 Α2
60
(0,75)2
0,5625
50
40
Α1 p = 0,25 30
Α2 q = 0,75 20
10
0
αύξηση της συχνότητας του 0 3
6
ευνοϊκού αλληλομόρφου κατά 3 Α1 Α 1 Α1 Α2 Α2 Α2

φορές αυξάνει τον ευνοϊκότερο
γονότυπου κατά 9 φορές και τη
μέση φαιν. τιμή στον πληθυσμό
κατά 3 μον.
9
45
40
35
30
Α1 Β1 p = 0,75 25
Α2 Β2 q = 0,25 20
15
10
ε 5
0
ξ 0 3 6 9 12
έ Φαινοτυπική τιμή
2 γενετικοί τόποι
λ Α 1Α 1Β 1Β 1 Α 1Α 1Β 1Β 2
Α 1Α 2Β 1Β 1
Α 1Α 1Β 2Β 2
Α 1Α 2Β 1Β 2
Α 1Α 2 Β 2Β 2
Α 1Α 2 Β 2Β 2
Α 2Α 2Β 2Β 2
ι Α 2Α 2Β 1Β 1
ξ
η
45
40
35
30
αλληλόμορφα συχνότητα 25
Α1 Β1 p = 0,25 20
Α2 Β2 q = 0,75 15
10
5
0
0 3 6 9 12
Α 1Α 1Β 1Β 1 Α 1Α 1 Β 1Β 2 Α 1Α 1Β 2Β 2 Α 1Α 2Β 2Β 2 Α 2Α 2Β 2Β 2
Α 1Α 2 Β 1Β 1 Α 1Α 2Β 1Β 2 Α 1Α 2Β 2Β 2
Α 2Α 2Β 1Β 1
10

Α1 Β1 p = 0,75 0
Α2 Β2 q = 0,25 3
Α1 Α1 Β 1 Β 1 31,64 (p4) 0 0
Α1 Α1 Β 1 Β 2 21,09 (2p3q) 3 0,63
Α1 Α1 Β 2 Β 2 3,52 (p2q2) 6 0,21
Α1 Α2 Β 1 Β 1 21,09 (2p3q) 3 0,63
Α1 Α2 Β 1 Β 2 14,06 (4p2q2) 6 0,84
Α1 Α2 Β 2 Β 2 2,34 (2pq3) 9 0,21
Α2 Α2 Β 1 Β 1 3,52 (p2q2) 6 0,21
Α2 Α2 Β 1 Β 2 2,34 (2 pq3) 9 0,21
Α2 Α2 Β 2 Β 2 0,39 (q4) 12 0,05
πληθυσμός 3
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
0 3 6 9 12
Α 1Α 1Β 1Β 1 Α 1Α 1Β 1Β 2 Α 1Α 1Β 2Β 2 Α 1Α 2Β 2Β 2 Α 2Α 2Β 2Β 2
Α 1Α 2Β 1Β 1 Α 1Α 2Β 1Β 2 Α 1Α 2Β 2Β 2
Α 2Α 2Β 1Β 1 11
αλληλόμορφα συχνότητα φαιν. τιμή Αύξηση της συχνότητας του
Α1 Β1 p = 0,25 0
Α2 Β2 q = 0,75 3 ευνοϊκού αλληλόμορφου
Α1 Α1 Β 1 Β 1 0,39 (p4) 0 0
Α1 Α1 Β 1 Β 2 2,34 (2p3q) 3 0,07
Α1 Α1 Β 2 Β 2 3,52 (p2q2) 6 0,21
Α1 Α2 Β 1 Β 1 2,34 (2p3q) 3 0,07
Α1 Α2 Β 1 Β 2 14,06 (4p2q2) 6 0,84
Α1 Α2 Β 2 Β 2 21,09 (2pq3) 9 1,90
Α2 Α2 Β 1 Β 1 3,52 (p2q2) 6 0,21
Α2 Α2 Β 1 Β 2 21,09 (2 pq3) 9 1,90
Α2 Α2 Β 2 Β 2 31,64 (q4) 12 3,80
πληθυσμός 9
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
0 3 6 9 12
Α 1Α 1Β 1Β 1 Α 1Α 1Β 1Β 2 Α 1Α 1Β 2Β 2 Α 1Α 2Β 2Β 2 Α 2Α 2Β 2Β 2
Α 1Α 2Β 1Β 1 Α 1Α 2Β 1Β 2 Α 1Α 2Β 2Β 2
Α 2Α 2Β 1Β 1 12
45
40
35
30
Α1 Β1 p = 0,75 20
15 (0,25)4
0,0039
Α2 Β2 q = 0,25 10
5
0
0 3 6 9 12
Α 1Α 1Β 1Β 1 Α 1Α 1Β 1Β 2 Α 1Α 1Β 2Β 2 Α 1Α 2 Β 2Β 2 Α 2Α 2Β 2Β 2
2 γενετικοί τόποι Α 1Α 2Β 1Β 1 Α 1Α 2Β 1Β 2 Α 1Α 2 Β 2Β 2
Α 2Α 2Β 1Β 1
45
(0,75)4
0,3164
40
Α1 Β1 p = 0,25
30
Α2 Β2 q = 0,75 25
20
15
10
αύξηση της συχνότητας των 5

0
ευνοϊκών αλληλομόρφων κατά 3 0 3 6 9 12
φορές αυξάνει τον ευνοϊκότερο Α 1Α 1Β 1Β 1 Α 1Α 1 Β 1Β 2 Α 1Α 1Β 2Β 2 Α 1Α 2Β 2Β 2 Α 2Α 2Β 2Β 2
γονότυπου > 80 φορές και τη Α 1Α 2 Β 1Β 1 Α 1Α 2Β 1Β 2
Α 2Α 2Β 1Β 1
Α 1Α 2Β 2Β 2
μέση φαιν. τιμή στον πληθυσμό

κατά 6 μον.
13
αύξηση της
συχνότητας του
ευνοϊκότερου
(0,25)2
0,0625 (0,25)
6,22x10100-61
γονότυπου κατά
5,15x1047 φορές και
αύξηση της μέσης
φαιν. τιμής σε
βαθμό που οι δυο
κατανομές δεν
επικαλύπτονται
100
0,56252
(0,75) (0,75)
3,21 x10-13
Τα ποσοτικά γνωρίσματα μπορούν να εξελιχθούν δραστικά

μόνο με διαφοροποίηση της συχνότητας των αλληλομόρφων
14
ΤΥΠΟΙ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΚΑΙ ΑΡΜΟΣΤΙΚΟΤΗΤΑ
• Κατευθύνουσα (Directional)
• Σταθεροποιούσα (Stabilizing)
• Διασπαστική (Disruptive / Divergent)
15
επιλεγόμενα
Κατευθύνουσα θετική
Συχνότητα
Κατευθύνουσα αρνητική
Σταθεροποιούσα
επιλεγόμενα επιλεγόμενα Διασπαστική

(αποκλίνουσα)
Φαινοτυπική τιμή 16
Αρμοστικότητα: Η
«σχετική αναπαραγωγική
ικανότητα»
κατευθύνουσα διασπαστική σταθεροποιητική

17
από Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης
Η καμπύλη
αρμοστικότητας
είναι φθίνουσα προς
ακραίες τιμές μιας
κατεύθυνσης και
αυξάνονται οι
συχνότητες προς
την αντίθετη
κατεύθυνση
18
καμπύλη
Η αύξηση του μήκους του κέρατου στη σαύρα (Phrynosoma mcalli) συνδέεται με
μεγαλύτερη επιβίωση έναντι του θηρευτή (Lanius ludovicianus). Η συνάρτηση
αρμοστικότητας καταλήγει σε βέλτιστο φαινότυπο και σταθεροποιείται.
19
καμπύλη
Το αυξημένο πλάτος του ράμφους
στους σποροφάγους σπίνους των
Galápagos (Geospiza fortis)
συνδέεται με μεγαλύτερο ποσοστό
επιβίωσης σε χρονιά με ξηρασία
Συνάρτηση αρμοστικότητας
που προέκυψε από δεδομένα
της ίδιας γενεάς (επισφαλής?)
Το ενδεχόμενο εξέλιξης
εξαρτάται από τη διαχρονική
πίεση του κρίσιμου
περιβαλλοντικού παράγοντα
20
Ανάγκη προσαρμογής του σιταριού σε ισχυρούς ανέμους και κατακρημνίσεις

που το πλαγιάζουν κατευθύνει την επιλογή προς χαμηλότερα ύψη
21
Η καμπύλη
είναι φθίνουσα προς
ακραίες τιμές δύο
κατευθύνσεων και
συχνότητες στις
ενδιάμεσες τιμές
22
ΣΤΑΘΕΡΟΠΟΙΟΥΣΑ ΕΠΙΛΟΓΗ
καμπύλη
Κατά τη γέννηση, τα μωρά με πολύ μικρότερο ή πολύ μεγαλύτερο βάρος

έχουν μειωμένη πιθανότητα επιβίωσης. Η συνάρτηση αρμοστικότητας δείχνει
ενδιάμεσους φαινότυπους ως βέλτιστους.
23
Η καμπύλη
είναι φθίνουσα στις
μέσες τιμές και
συχνότητες προς τις
ακραίες τιμές
24
ΔΙΑΣΠΑΣΤΙΚΗ (ΑΠΟΚΛΙΝΟΥΣΑ) ΕΠΙΛΟΓΗ
συνάρτηση
(Β)
Η πιθανότητα επιβίωσης στον μαύρο σποροθραύστη (Pyrenestes ostrinus)

είναι μικρότερη με ενδιάμεσο το μήκος της γνάθου (μεγαλύτερη
αρμοστικότητα με μικρό ή μεγάλο μήκος)
25
26
O σταυρομύκης (Loxia curvirostra)

ειδικεύεται στην εξαγωγή σπερμάτων
από κώνους κωνοφόρων και η
συνάρτηση αρμοστικότητας εμφανίζει
πολλαπλές κορυφές.
Με βάση την καμπύλη αρμοστικότητας

(Α), τρεις υποθετικοί πληθυσμοί θα
επιδιώξουν επιλογή (1) κατευθύνουσα,
(2) διασπαστική και (3) σταθεροποιητική
27
n τιμές 𝑥1 , 𝑥1 , . . . , 𝑥𝑛 :
Σ𝑥𝑖 𝑥1 + 𝑥2 +. . . +𝑥𝑛
Μέση τιμή (μ): 𝜇= =
𝑛 𝑛
𝛴(𝑥𝑖 − 𝜇)2 (𝑥1 − 𝜇)2 + (𝑥2 − 𝜇)2 +. . . +(𝑥𝑛 − 𝜇)2

Διακύμανση (𝝈𝟐 ): 𝜎2 = =
𝑛−1 𝑛−1
Τυπική απόκλιση (σ): 𝝈= 𝝈2
Συντελεστής παραλλακτικότητας (CV): 𝐶𝑉 = 𝜎Τ𝜇
28
πληθυσμός πριν επιλεγόμενα

την επιλογή
μ
CV
μ΄ = μ
CV΄ < CV
Σταθεροποιούσα
πληθυσμός μετά μ΄
CV΄
29
μ επιλεγόμενα
CV
μ΄ > μ
μ΄ CV΄ = CV
κατευθύνουσα
CV΄
μ επιλεγόμενα
CV
μ΄ > μ κατευθύνουσα
μ΄
CV΄ < CV σταθεροποιούσα
CV΄
30
ΔΙΑΒΑΘΜΙΣΗ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
31
ΓΡΑΜΜΙΚΗ ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΚΑΙ ΣΥΜΜΕΤΑΒΟΛΗ
𝑦 = 𝑏𝑥 + 𝑎
14
12
10 r
α (αφετηρία)
τιμές 𝒚
8
6
4 b (κλίση)
2
0
0 1 2 3 4 5 6 7
τιμές 𝒙
32
𝑦 = 𝑏𝑥 + 𝛼
𝑦
14
12
Αρμοστικότητα
10
b = β, συντελεστής διαβάθμισης
τιμές 𝒚
8
6
4
2
0
0 1 2 3 4 5 6 7
τιμές 𝒙
Επίπεδο μεταβολής του γνωρίσματος στους γονείς 𝑥
33
𝑦 = 𝑏𝑥 + 𝑎
𝑦
14
12
β > 0 κατευθύνουσα
Αρμοστικότητα
10
θετική
τιμές 𝒚
8
6 απουσία κατευθύ-
β=0 νουσας εξέλιξης
4
2 β < 0 κατευθύνουσα
αρνητική
0
0 1 2 3 4 5 6 7
τιμές 𝒙
Επίπεδο μεταβολής του γνωρίσματος στους γονείς 𝑥
34
y = 3,8x + 0,5
αρσενικά ψάρια γκάπυ

(Poecilia reticulata)
Αν (θεωρητικά) το ποσοστό του πορτοκαλί χρώματος αυξηθεί από 0 σε 1, η

ποσοστιαία συμμετοχή σε διασταυρώσεις θα αυξηθεί από 0,5 σε 4,3
35
ΜΟΝΤΕΛΟ ΔΡΑΣΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΟΥΣΑΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Κατευθύνουσα επιλογή με τιμές διαβάθμισης -0,5, 0, +0,5, +1.

36
ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟΤΗΤΑΣ
37
ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟΤΗΤΑΣ (Η2 )
Ρ η συνολική φαινοτυπική διακύμανση

P =G+E
G η γενετική διακύμανση
Ε η περιβαλλοντική διακύμανση
Η2 ο συντελεστής κληρονομικότητας υπό

Η2 = G / P την ευρεία έννοια
38
ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟΤΗΤΑΣ (Η2 )
Η2 = G / P
39
ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟΤΗΤΑΣ (h2 )
Ρ η συνολική φαινοτυπική διακύμανση

P =G+E
G η γενετική διακύμανση
Ε η περιβαλλοντική διακύμανση
G = Gde + Ga Gde το μέρος της G που οφείλεται σε κυριαρχικές

και επιστατικές αλληλεπιδράσεις
Ga το μέρος της G που οφείλεται σε αθροιστικές

αλληλεπιδράσεις
h2 ο συντελεστής κληρονομικότητας υπό

h2 = Ga / P τη στενή έννοια
40
Χρώμα άνθους: Α → κόκκινο, a → άσπρο
A+a:
Απόλυτα προβλέψιμο αποτέλεσμα
σημαίνει απόλυτη κληρονόμηση
του γνωρίσματος
ΑΑ Αa aa
Μερικά προβλέψιμο αποτέλεσμα

A>a: σημαίνει μερική κληρονόμηση του
γνωρίσματος
ΑA, Αa aa
41
αλληλόμορφα συχνότητα Ύψος φυτού
Α1 p = 0,5 10 μον.
Α2 q = 0,5 8 μον 1 γενετικός τόπος
Α1 + Α2
γενότυποι συχνότητα Ύψος φυτού επιλογή για μεγάλο ύψος
100% των απογόνων
Α1 Α1 0,25 20
με μεγάλο ύψος
Α2 Α2 0,25 16
Α1 Α2 0,50 18
Α 1 Α2 > Α1 Α1 , Α2 Α2
γενότυποι συχνότητα Ύψος φυτού
Α1 Α1 0,25 20
Α2 Α2 0,25 16 επιλογή για μεγάλο ύψος
50% των απογόνων
Α1 Α2 0,50 >20 με μεγάλο ύψος
42
αλληλόμορφα Ύψος φυτού

Α1 Β1 10 μον. 2 γενετικοί τόποι
Α2 Β2 8 μον
(Α1 + Α2) + (Β1 + Β2)

γενότυποι Συχνότητα Ύψος φυτού επιλογή για μεγάλο ύψος 100% των απογόνων
Α1 Α1 Β 1 Β 1 1/16 40 με μεγάλο ύψος
Α1 Α1 Β 1 Β 2 2/16 38
Α1 Α1 Β 2 Β 2 1/16 36
Α1 Α2 Β 1 Β 1 2/16 38
Α1 Α2 Β 1 Β 2 4/16 36
Α1 Α2 Β 2 Β 2 2/16 34
Α2 Α2 Β 1 Β 1 1/16 36
Α2 Α2 Β 1 Β 2 2/16 34
Α2 Α2 Β 2 Β 2 1/16 32
43
αλληλόμορφα Ύψος φυτού
Α1 Β1 10 μον. 2 γενετικοί τόποι
Α2 Β2 8 μον
Α1Α2 > …., Β1Β2 > ….

γενότυποι Συχνότητα Ύψος φυτού
Α1 Α1 Β 1 Β 1 1/16 40
Α1 Α1 Β 1 Β 2 2/16 >40
Α1 Α1 Β 2 Β 2 1/16 36
Α1 Α2 Β 1 Β 1 2/16 >40 επιλογή για μεγάλο ύψος
Α1 Α2 Β 1 Β 2 4/16 >>40 25% των απογόνων
Α1 Α2 Β 2 Β 2 2/16 >40 με μεγάλο ύψος
Α2 Α2 Β 1 Β 1 1/16 36
Α2 Α2 Β 1 Β 2 2/16 >40
Α2 Α2 Β 2 Β 2 1/16 32
44
h2
h2 = 0
Η τιμή h2 = 0 είναι θεωρητική Σε γνωρίσματα με πολύ μικρή κληρονομικότητα

το h2 παίρνει τιμές λίγο μεγαλύτερες από το 0
45
h2
h2 = 0,9
h2 = 1
Η τιμή h2 = 0,9 για το πλάτος στο

ράμφος των σπίνων Geospiza
Η τιμή h2 = 1 είναι θεωρητική, σε fortis είναι επισφαλής.
ποιοτικά γνωρίσματα με μεγάλη
κληρονομικότητα παίρνει τιμές που Οι συνήθεις τιμές του συντελεστή
προσεγγίζουν το 1 κληρονομικότητας σε ποσοτικά
γνωρίσματα είναι 0,2 – 0,6
46
ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟΤΗΤΑΣ
Ο συντελεστής κληρονομικότητας υποδηλώνει:
➢ Την πιθανότητα μεταβολής του γνωρίσματος στους απογόνους μετά

από επιλογή στους γονείς και παίρνει τιμές 0 έως 1
➢ Σε ποιο βαθμό οι μέσες τιμές των απογόνων συγκλίνουν ή

αποκλίνουν από τη γραμμή συμμεταβολής της συσχέτισής τους με
τις μέσες τιμές των γονέων (το r προσεγγίζει την τιμή 1 με απόλυτη
σύγκλιση και την τιμή 0 με μεγάλη απόκλιση)
➢ Σε ποιο βαθμό το γνώρισμα επηρεάζεται από το περιβάλλον (όσο

μικρότερος τόσο μεγαλύτερη η επίδραση του περιβάλλοντος)
47
ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟΤΗΤΑ vs ΔΙΑΒΑΘΜΙΣΗ
14
12
Μέση τιμή απογόνων
10 r b = β = συντελεστής διαβάθμισης
8
6 r = h2 = συντελεστής κληρονομικότητας
4 b (κλίση)
2
0
0 1 2 3 4 5 6 7
Μέση τιμή γονέων
Το β μπορεί να πάρει οποιαδήποτε τιμή (θετική ή αρνητική) και έχει

μονάδες (μετράει τις μονάδες μεταβολής του γνωρίσματος στους
απογόνους για κάθε μονάδα μεταβολής στους γονείς)
Το h2 ΔΕΝ έχει μονάδες, παίρνει τιμές 0 έως +1 και εκτιμάει την

συνέπεια μεταβολής του γνωρίσματος στους απογόνους όταν
μεταβάλλεται στους γονείς (βαθμός ομοιότητας γονέων – απογόνων)
48
ΣΥΝΟΨΗ_1
➢ Τα ποσοτικά γνωρίσματα εξελίσσονται δραστικά ακόμη και απουσία μεταλλάξεων λόγω
πολλών γενετικών τόπων. Αλλαγές στις συχνότητες των αλληλομόρφων διαφοροποιούν
δραστικά τις συχνότητες των γονότυπων
➢ Το περιβάλλον ασκεί καταλυτική πίεση για επιλογή στα ποσοτικά γνωρίσματα του
πληθυσμού
➢ Το ενδεχόμενο εξέλιξης εξαρτάται από τη διαχρονική πίεση του κρίσιμου
περιβαλλοντικού παράγοντα που μπορεί να οδηγήσει σε μόνιμη μεταβολή
➢ Η κατευθύνουσα επιλογή συμβάλει σε εξέλιξη όταν μεταβάλλεται η μέση τιμή του
πληθυσμού είτε θετικά είτε αρνητικά
➢ Η σταθεροποιούσα επιλογή & εξέλιξη μειώνει τη διακύμανση του πληθυσμού χωρίς να
μεταβάλλεται η μέση τιμή του
➢ Η πίεση επιλογής σε ποσοτικά γνωρίσματα ενδέχεται να συμβάλλει ταυτόχρονα σε
κατευθύνουσα και σταθεροποιούσα εξέλιξη
➢ Η διασπαστική εξέλιξη είναι απόρροια αμφίδρομης κατευθύνουσας επιλογής που οδηγεί
σε αποκλίνοντα peaks της συνάρτησης αρμοστικότητας
➢ Η πίεση επιλογής μπορεί να ασκείται ταυτόχρονα σε περισσότερα του ενός ποσοτικά
γνωρίσματα και να συμβάλλει σε διαφορετικές κατευθύνσεις εξέλιξης
49
ΣΥΝΟΨΗ_2
➢ Ο συντελεστής της γραμμικής συσχέτισης (r) μεταξύ απογόνων και γονέων ως προς το
γνώρισμα αποτελεί μέτρο του συντελεστή κληρονομικότητας (h2) του γνωρίσματος
➢ Ο συντελεστής κληρονομικότητας (h2) εκφράζει την πιθανότητα η επιλογή να οδηγήσει

σε εξέλιξη (ο επιλεγόμενος γονότυπος να επικρατήσει στον πληθυσμό)
➢ Ο συντελεστής συμμεταβολής (b) της γραμμικής συσχέτισης μεταξύ απογόνων και

γονέων ως προς το γνώρισμα αποτελεί μέτρο του συντελεστή διαβάθμισης επιλογής (β)
για το γνώρισμα
➢ Ο συντελεστής διαβάθμισης επιλογής (β) εκφράζει το μέσο ρυθμό μεταβολής του
γνωρίσματος σε σχέση με την πίεση επιλογής (≈ μονάδες μεταβολής στους απογόνους
ανά μονάδα μεταβολής στους γονείς)
50
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Σε ένα πληθυσμό η συχνότητα των αλληλομόρφων είναι 0,3 για το Α1 και 0,7 για το Α2. Η φαινοτυπική τους
τιμή είναι 2 για το Α1 και 1 για το Α2. Μετά από επιλεκτική πίεση υπέρ του αλληλομόρφου Α1, η συχνότητά του
γίνεται 0,9. Να βρεθεί η φαινοτυπική τιμή στον πληθυσμό πριν και μετά τη εξέλιξη
2. Στον πληθυσμό της άσκησης 1, εκτός από τα αλληλόμορφα τα αλληλόμορφα Α1 και Α2 στο γνώρισμα
εμπλέκονται και τα αλληλόμορφα Β1 και Β2, με φαινοτυπική τιμή 0 και 3, αντίστοιχα. Αν η συχνότητα τους αρχικά
είναι 0,8 και 0,2, ενώ μετά την εξέλιξη μεταβάλλεται σε 0,4 και 0,6, να βρεθεί η φαινοτυπική τιμή στον πληθυσμό
πριν και μετά τη εξέλιξη
3. H συνολική γενετική διακύμανση για ένα γνώρισμα είναι 50 gr2 , ο συντελεστής

κληρονομικότητας υπό την ευρεία έννοια είναι Η2=0,5 και υπό τη στενή έννοια h2=0,4, ποια
είναι η συνολική φαινοτυπική διακύμανση και ποια τα συστατικά της; Σε ποια επίπεδα θεωρητικά
κυμαίνεται η κληρονομικότητα του γνωρίσματος;
4. Το φυτικό είδος Achillea milleflium spp φύεται σε διάφορα υψόμετρα μετά από
προσαρμογή στο ύψος του φυτού. Σε πληθυσμό σε ενδιάμεσο υψόμετρο εκτιμήθηκε το μέσο
ύψος 30 cm με τυπική απόκλιση 10,5 cm. α) Μετακινήθηκε σε μεγαλύτερο υψόμετρο και το
ύψος του φυτού μετρήθηκε 20 cm με διακύμανση 49 cm2. β) Μετακινήθηκε και σε μικρότερο
υψόμετρο και το ύψος φυτού διαφοροποιήθηκε σε 40 cm με διακύμανση 64 cm2. Τι είδους
εξέλιξη/προσαρμογή παρατηρήθηκε;
51
& ΕΞΕΛΙΞΗ
2
• Άμεση εξελικτική μεταβολή
• Έμμεση εξελικτική μεταβολή
• Φαινοτυπική πλαστικότητα
ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ:
➢ Άμεση εξελικτική μεταβολή

▪ Ποιοι συντελεστές είναι κρίσιμοι;
▪ Πρόβλεψη εξελικτικής μεταβολής
➢ Έμμεση εξελικτική μεταβολή

▪ Γενετική συνδιακύμανση
➢ Συνολική εξελικτική μεταβολή
➢ Φαινοτυπική πλαστικότητα
▪ Σε τι εξυπηρετεί
2
ΑΜΕΣΗ ΕΞΕΛΙΚΤΙΚΗ ΜΕΤΑΒΟΛΗ
ΕΞΕΛΙΞΗ ΜΕΣΩ ΚΑΤΕΥΘΥΝΟΥΣΑΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Καμιά εξέλιξη:
𝑧΄ҧ = 𝑧ҧ
Η μέση τιμή των γονέων συσχετίζεται γραμμικά με τη μέση τιμή των

απογόνων. Εάν δεν υπάρχει επιλογή η μέση τιμή του πληθυσμού δια-
γενεαλογικά παραμένει σταθερή → ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΕΞΕΛΙΞΗ
4
h2 = 0
r = h2 =0
επιβιώνουν
πεθαίνουν
πεθαίνουν
Καμιά εξέλιξη:
𝑧΄ҧ = 𝑧ҧ
Εάν η επιλογή δεν οδηγεί σε δια-γενεαλογική μεταβολή της μέσης τιμής του
πληθυσμού δεν προκύπτει εξέλιξη.
Αυτό θεωρητικά ισχύει όταν η φαινοτυπική διακύμανση οφείλεται αποκλειστικά

στην επίδραση του περιβάλλοντος (έλλειψη γενετικής παραλλακτικότητας)
Θετική εξέλιξη:
Δ𝑧 ҧ 𝑧*ҧ & 𝑧΄ҧ > 𝑧ҧ

r = h2
πεθαίνουν
h2 ο συντελεστής
←S→
κληρονομικότητας
Εξέλιξη προκύπτει όταν η επιλογή μεταβάλλει τη μέση τιμή του αρχικού πληθυσμού
ҧ και τη μέση τιμή των απογόνων (𝑧΄)
(𝑧*) ҧ
Η διαφορά 𝑧ҧҧ* -ഥ𝑧 = S αποτελεί μέτρο της πίεσης (διαφορικό) επιλογής
Η διαφορά 𝑧ҧҧ΄ -ഥ𝑧 = Δ𝑧ҧ αποτελεί την εξελικτική μεταβολή ത <S

Δ𝒛
6
Δ𝑧 ҧ
r = h2
Αρνητική εξέλιξη:
𝑧*ҧ & 𝑧΄ҧ < 𝑧ҧ
επιλογή
h2 ο συντελεστής
←S→
κληρονομικότητας
Εξέλιξη προκύπτει όταν η επιλογή μεταβάλλει τη μέση τιμή του αρχικού πληθυσμού
ҧ και τη μέση τιμή των απογόνων (𝑧΄)
(𝑧*) ҧ
Η διαφορά 𝑧ҧҧ* -ഥ𝑧 = S αποτελεί μέτρο της πίεσης (διαφορικό) επιλογής
Η διαφορά 𝑧ҧҧ΄ -ഥ𝑧 = Δ𝑧ҧ αποτελεί την εξελικτική μεταβολή (ΑΡΝΗΤΙΚΗ)

7
πληθυσμός πριν
Διαφορικό επιλογής (S):
S = 𝑧*ҧ - 𝑧ҧ
𝑧ҧ 𝑧*ҧ S = Pβ
S
Εξελικτική μεταβολή:
Δ𝑧ҧ = 𝑧΄ҧ - 𝑧ҧ
πληθυσμός μετά
Δ𝑧 ҧ = Η2 S
Δ𝑧ҧ = Η2 Ρβ
𝑧΄ҧ
Δ𝑧 ҧ
8
Εξίσωση του ‘βελτιωτή’ (Falconer):
Δ𝑧ҧ = H2 Ρβ
✓ Δത𝒛 η εξελικτική μεταβολή
✓ H2 ο συντελεστής κληρονομικότητας
✓ P το μέγεθος της φαινοτυπικής παραλλακτικότητας
✓ β η διαβάθμιση επιλογής
Εξελικτική μεταβολή
Δ𝑧ҧ = Η2 Ρβ = Gβ ΦΥΣΙΚΗ ΕΠΙΛΟΓΗ
Σε βάθος χρόνου η εξελικτική μεταβολή δυνατότητα προσαρμογής

καθορίζονται από τη συνολική γενετική διακύμανση και το μέγεθος
του πληθυσμού → κρίσιμος ο συντελεστής κληρονομικότητας με
την ευρεία έννοια Η2
10
ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΣΕ ΝΕΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ
Κρίσιμοι παράγοντες
➢ Γενετική παραλλακτικότητα
➢ Μέγεθος πληθυσμού
Η προσαρμογή επιβίωσης ενός πληθυσμού ζύμης (500.000 κύτταρα

ανά 25 mm2) σε περιβάλλον άλατος (10 μl διαλύματος με 125 g/l NaCl)
(Bell G and Gonzalez A. 2009. Ecology letters 12:942-948)
ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ
Το μεγάλο μέγεθος πληθυσμού ισορροπίας (Κ) δίνει χρόνο και η

μεγάλη γενετική παραλλακτικότητα (G) ταχύτητα για έγκαιρη
προσαρμογή και αποφυγή εισόδου στη ζώνη κινδύνου
Δ𝑧ҧ = Η2 Ρβ = Gβ ΦΥΣΙΚΗ ΕΠΙΛΟΓΗ
Σε βάθος χρόνου η εξελικτική μεταβολή δυνατότητα προσαρμογής

καθορίζονται από τη συνολική γενετική διακύμανση και το μέγεθος
του πληθυσμού → κρίσιμος ο συντελεστής κληρονομικότητας με
την ευρεία έννοια Η2
h22 Ρβ = Ga β
Δ𝑧aҧ = Η ΤΕΧΝΗΤΗ ΕΠΙΛΟΓΗ
Βραχυπρόθεσμα ο ρυθμός εξέλιξης καθορίζεται κυρίως από την

αθροιστική διακύμανση και το διαφορικό επιλογής → κρίσιμος ο
συντελεστής κληρονομικότητας με τη στενή έννοια h2
13
Εξελικτική μεταβολή του γνωρίσματος x: Δ𝑧 ҧ x
άμεση
απόκριση
Gx η γενετική διακύμανση
βx ο συντελεστής διαβάθμισης επιλογής
14
ΕΜΜΕΣΗ ΕΞΕΛΙΚΤΙΚΗ ΜΕΤΑΒΟΛΗ
15
Μεταβολή συσχετισμένων γνωρισμάτων
rAB = rBA
bAB = 1 / bBA
16
Μεταβολή συσχετισμένων γνωρισμάτων
(+) r Εξελικτική μεταβολή
Δz
ത𝐱 = 𝐆𝐱β 𝐱 + Gx,yβ 𝐲
Δ𝑧ҧ𝒚 = 𝐆𝐲β 𝐲 + Gx,y β𝐱
Η γενετική συνδιακύμανση (Gy,x)
Gx,y = ry,x · σy · σx
σ = τυπική απόκλιση
17
Υπολογισμός μέσω της συνδιακύμανσης

14
12
10
r
8
(-) Δ𝑧ҧ𝒙 = 𝐆𝒙β 𝒙 - Gx,yβ 𝒚

τιμέ
Δ𝑧ҧ𝒚 = 𝐆𝒚β 𝒚 - Gx,y β𝒙

4
0
0 2 4 6 8 10 12 14
τιμέ
Η γενετική συνδιακύμανση (Gy,x)
(-) Gx,y = ry,x · σy · σx

σ = τυπική απόκλιση
18
Έμμεση μεταβολή του χαρακτηριστικού 2 λόγω επιλογής στο χαρακτηριστικό 1
G1,2 = 0
G1,2 > 0
G1,2 < 0
19
άμεση έμμεση
απόκριση απόκριση
Η φυσική επιλογή εξελίσσει τα γνωρίσματα ακόμη και χωρίς να

ασκείται άμεση πίεση επιλογής μέσω της έμμεσης απόκρισης
στην επιλογή σε συνδεδεμένα γνωρίσματα
20
Εξελικτικός περιορισμός
Η γενετική σύνδεση των ποσοτικών γνωρισμάτων οδηγεί σε εξελικτικούς

περιορισμούς. Η άμεση μεταβολή σε ένα γνώρισμα για προσαρμογή στις
συνθήκες διαβίωσης μπορεί να συνοδεύεται με περιορισμό της γενετικής
ποικιλότητας σε συνδεδεμένο γνώρισμα που εμποδίζει την προσαρμογή σε
αλλαγή των συνθηκών.
Πχ η αδυναμία Drosophila που ζει μόνο σε υγρά τροπικά να μη προσαρμόζεται

σε κρύα και ξηρά περιβάλλοντα αποδίδεται σε εξελικτικό περιορισμό.
21
Μέγεθος και χρώμα δύο κηλίδων στα μάτια της πεταλούδας Bicyclus anynana:
(Α) χωρίς εξελικτικό περιορισμό στο μέγεθος (ποικιλότητα προς δύο κατευθύνσεις).
(Β) Με εξελικτικό περιορισμό για το χρώμα των κηλίδων (ποικιλότητα προς μια
κατεύθυνση)
22
Εξελικτικός περιορισμός ?
(Α) Οι πληθυσμοί της μεξικανικής τέτρας (Astyanax mexicanus) που ζουν στην
επιφάνεια του νερού έχουν μάτια
(Β) Οι πληθυσμοί που ζουν σε σπήλαια έχουν χάσει τα μάτια τους λόγω
αρνητικής σύνδεσης με την ανάπτυξη κυττάρων-αισθητήρων για την αναζήτηση
τροφής στο σκοτάδι.
23
Ιδεατός
γονότυπος
Περιορισμένη
Ρυθμός αύξησης
ποικιλότητα
Μέγεθος φυτού
• Η προσαρμογή του φυτού Chamaecrista fasciculata σε ασταθές περιβάλλον

απαιτεί το συνδυασμό «μεγάλο μέγεθος και γρήγορη αύξηση»
• Υπάρχει γενετική ποικιλότητα και για τα δύο γνωρίσματα, όμως η αρνητική

όμως συσχέτιση επιφέρει εξελικτική περιορισμό
• Είδος προς εξαφάνιση εξαιτίας μικρής ποικιλότητας προς την αντίθετη

24
κατεύθυνση (κόκκινη γραμμή)
πρωτεΐνη (%) – απόδοση (g/φυτό): y = -0,042x + 17,3 (r= -0,71, Ρ<0,001)
16.5
Η τεχνητή επιλογή στο σιτάρι
16.4
(Triticum aestivum) για
πρωτεΐνη του σπόρου % κ.β.
16.3 μεγαλύτερη παραγωγή

σπόρου ανά μονάδα
16.2 επιφάνειας ενδέχεται να
16.1 επιφέρει υποβάθμιση της
ποιότητας (μειωμένη
16 περιεκτικότητα σε πρωτεΐνη)
15.9
b = -0,042
15.8
Υπάρχει δυνατότητα
15.7
15 20 25 30 35 40
απόδοση σε σπόρο (g/φυτό) αξιοποίησης
ελάχιστης γενετικής
Tokatlidis et al, Field Crops Res. (2004)
παραλλακτικότητας
25
Εξελικτική αντιστάθμιση
Η τεχνητή επιλογή στο σιτάρι

(Triticum aestivum) για
μεγαλύτερη παραγωγή
σπόρου ανά μονάδα
επιφάνειας ενδέχεται να
επιφέρει υποβάθμιση της
ποιότητας (μειωμένη
περιεκτικότητα σε πρωτεΐνη)
όχι όμως από την υψηλότερη

παραγωγή πρωτεϊνης ανά
μονάδα
Smutná and Tokatlidis, Cereal Res. Commun (2020) 26

Εξελικτική αντιστάθμιση
Υπάρχουν περιπτώσεις που η σύνδεση γνωρισμάτων προκαλεί εξελικτική
αντιστάθμιση. Σε μια ακραία περίπτωση, άμεση επιλογή προς μια κατεύθυνση
να προκαλέσει εξέλιξή του προς την αντίθετη λόγω ισχυρότερης έμμεσης
επιλογής στο συνδεδεμένο γνώρισμα. Για παράδειγμα στα ελάφια η φυσική
επιλογή για μεγαλύτερη οστική μάζα για μεγαλύτερη ταχύτητα αντισταθμίζεται
από το επερχόμενο μεγαλύτερο βάρος.
27
Στην πραγματικότητα το μεγαλύτερο πλάτος ράμφους στους σποροφάγους σπίνους

των Galápagos (Geospiza fortis) μετά από ξηρασία ήταν αποτέλεσμα εξελικτικής
αντιστάθμισης για το σωματικό βάρος (Price et al. 1984. Nature, 309: 797-789). Η
άμεση πίεση επιλογής αφορούσε μικρότερο πλάτος ράμφους και μεγαλύτερο
σωματικό μέγεθος. 28
Γενετικά αίτια συσχετίσεων γνωρισμάτων
➢ Πλειοτροπική δράση γονιδίων

➢ Στενή σύνδεση γονιδίων (ανισορροπία σύνδεσης)
29
Γενετικά αίτια συσχετίσεων γνωρισμάτων
➢ Σύνδεση γονιδίων
Αναστροφές στο χρωμοσωμικό

τμήμα που ελέγχει το συνδυασμό
χρωμάτων στην πεταλούδα
(Heliconius numata) οδηγεί σε
χρωμικό πολυμορφισμό (υποείδη)
ώστε να προσομοιάζει άλλα είδη
30
ΦΑΙΝΟΤΥΠΙΚΗ ΠΛΑΣΤΙΚΟΤΗΤΑ
Η φαινοτυπική προσαρμογή σε διαφορετικά περιβάλλοντα, απόρροια
της αλληλεπίδρασης γονότυπου – περιβάλλοντος (GxE)
31
Ο τυπικός γυρίνος του είδους Spea bombifrons

τρέφεται με φύκη και οργανικά υπολείμματα, όμως
σε περιβάλλον με λεία ζωικής προέλευσης
μετατρέπεται σε σαρκοφάγο με μεγαλύτερη
ανάπτυξη και πρώιμη ενηλικίωση για να προλάβει
την ξήρανση των λιμνών και νερόλακκων.
Η φαινοτυπική προσαρμογή της

δάφνιας (Daphnia melanica) στα
επίπεδα της UV ανάλογα με την
παρουσία ή απουσία θηρευτών.
Το πείραμα του Illinois Un.
Η επίδραση της τεχνητής επιλογής για υψηλή περιεκτικότητα των κόκκων

καλαμποκιού σε έλαια μετά από >100 γενεές
33
Το πείραμα του Illinois Un.
http://mooselab.cropsci.illinois.edu/longterm.html
34
ΣΥΝΟΨΗ_1
➢ Η εξελικτική μεταβολή είναι η διαφορά της μέσης τιμής των γονέων και
απογόνων, και είναι άμεση και έμμεση
➢ Άμεση εξελικτική μεταβολή προκύπτει από την πίεση επιλογής στο γνώρισμα
➢ Η μεταβολή της μέσης τιμής των γονέων λόγω επιλογής αποτελεί το διαφορικό
επιλογής (πίεση επιλογής)
➢ Το διαφορικό επιλογής είναι το γινόμενο της συνολικής παραλλακτικότητας και

της πίεσης επιλογής (συντελεστή διαβάθμισης)
➢ Η άμεση εξελικτική μεταβολή είναι ανάλογη του διαφορικού επιλογής και του
συντελεστή κληρονομικότητας (εξίσωση Falconer)
➢ Η ικανότητα προσαρμογής σε νέες συνθήκες με εξελικτική μεταβολή εξαρτάται

από το μέγεθος του πληθυσμού και τη γενετική παραλλακτικότητα
➢ Έμμεση εξελικτική μεταβολή του γνωρίσματος προκύπτει από άμεση μεταβολή
ενός συσχετισμένου γνωρίσματος
➢ Η έμμεση εξελικτική μεταβολή είναι ανάλογη της συνδιακύμανσης και του
συντελεστή διαβάθμισης του συσχετισμένου γνωρίσματος
35
ΣΥΝΟΨΗ_2
➢ Η γενετική συσχέτιση γνωρισμάτων ενδεχόμενα επιφέρει εξελικτικό περιορισμό

(η άμεση μεταβολή του ενός περιορίζει τη γενετική παραλλακτικότητα του
άλλου)
➢ Η γενετική συσχέτιση γνωρισμάτων ενδεχόμενα επιφέρει εξελικτική
αντιστάθμιση (η άμεση επιλογή προς μια κατεύθυνση εξελίσσει το γνώρισμα
προς την αντίθετη κατεύθυνση λόγω ισχυρότερης επίδρασης από την έμμεση
επιλογή)
➢ Η φαινοτυπική πλαστικότητα επιτρέπει προσαρμογή σε διαφορετικά
36
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
5. Σε μελέτη για την επιλογή στο μήκος των ποδιών των μεταναστευτικών ακριδών, το μέσο μήκος ποδιού είναι
18,6 mm, η διαβάθμιση επιλογής είναι β = -0,13/mm, η φαινοτυπική διακύμανση είναι P = 1,4 mm2 και η
κληρονομησιμότητα είναι Η2 = 0,37. α) Ποια είναι η αναμενόμενη απόκριση στην επιλογή στην επόμενη γενιά;
β) Πόσο προβλέπετε να είναι το μέσο μήκος ποδιού στην επόμενη γενιά; Μπορείτε να εκτιμήσετε (γ) τη γενετική
διακύμανση και (δ) την περιβαλλοντική διακύμανση στον πληθυσμό κατά την επιλογή; ε) Το διαφορικό επιλογής;
στ) Τη μέση τιμή των γονέων που επιλέχτηκαν; ζ) Πώς θα χαρακτηρίζατε την εξέλιξη;
6. Στον ίδιο πληθυσμό ακρίδων, το μέσο μήκος του φτερού είναι 47 mm, η διαβάθμιση επιλογής για το μήκος του φτερού είναι β =
0,12/mm, η φαινοτυπική διακύμανση για το μήκος φτερού είναι P = 3,6 mm2 και η κληρονομησιμότητα του μήκους φτερού είναι Η2 =
0,27. Επιπλέον, γνωρίζουμε ότι η γενετική συνδιακύμανση μεταξύ του μήκους φτερού και του μήκους ποδιού είναι 0,6 mm2. i) Ποια είναι η
αναμενόμενη έμμεση εξελικτική αλλαγή στο μέσο μήκος του ποδιού εξαιτίας της επιλογής στα φτερά; ii) Ποια είναι η αναμενόμενη έμμεση
εξελικτική αλλαγή στο μέσο μήκος των φτερών εξαιτίας της επιλογής στα πόδια; iii) Ποιο από τα δύο γνωρίσματα επηρεάζεται
περισσότερο από έμμεση επιλογή και ποιο είναι το μέτρο που το αντανακλά; iv) Ποια είναι η αναμενόμενη εξελικτική αλλαγή στο μέσο
μήκος του ποδιού λόγω επιλογής τόσο στα φτερά όσο και στα πόδια; v) Επαναλάβετε τους υπολογισμούς αυτούς για να προβλέψετε τι θα
συμβεί στο μήκος του φτερού ως αποτέλεσμα της επιλογής τόσο στα φτερά όσο και στα πόδια. vi) Ποιο προβλέπετε ότι θα είναι το μέσο
μήκος φτερών και ποδιών στην επόμενη γενιά; vii) Πώς θα χαρακτηρίζατε την εξέλιξη των δύο γνωρισμάτων; viii) Τα δύο γνωρίσματα
συνδέονται θετικά ή αρνητικά;
7. Η γενετική διακύμανση (G) για το γνώρισμα Α είναι 49 gr2 και το γνώρισμα Β 100 mm2, με συντελεστή
διαβάθμισης (β) +0.5/gr και -3/mm, αντίστοιχα. Τα δύο γνωρίσματα συνδέονται με συντελεστή συσχέτισης r= -0,5.
Ποια είναι η συνδιακύμανση; Ποια είναι η άμεση και έμμεση εξελικτική μεταβολή για το Α και Β. Ποια η
αναμενόμενη εξελικτική μεταβολή για το Α και Β. Τα γνωρίσματα συνδέονται θετικά ή αρνητικά, πως αυτό
απεικονίζεται στα αποτελέσματα
37
& ΕΞΕΛΙΞΗ
• Σύστημα αναπαραγωγής και εξέλιξη

3 • Τεχνητή επιλογή
Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΕΓΓΕΝΟΥΣ
ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΣΤΗΝ ΕΞΕΛΙΞΗ
ΣΤΑΥΡΟΓΟΝΙΜΟΠΟΙΗΣΗ
(100%)
ΟΜΟΜΕΙΞΙΑ
3
Δίοικο
(100%)
(Actinidia
chinensis)
Μόνοικο-
δικλινές
(κυρίως)
(Zea mays)
Μόνοικο-
μονοκλινές
ΑΥΤΟΓΟΝΙΜΟΠΟΙΗΣΗ
(κυρίως)
(Triticum
aestivum) 4
Γαμετοφυτικό αυτο-ασυμβίβαστο
Ασυμβίβαστο στα φυτά: S1, S2, S3, S4, ……. , Sn
γυρεόκοκκοι ενός S1S2 φυτού
γονότυποι επικονιαζόμενων φυτών
Το αυτο-ασυμβίβαστο καθιστά την

σταυρογονιμοποίηση υποχρεωτική 5
ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ:
▪ Επηρεάζει το σύστημα αναπαραγωγής τη γενετική εξέλιξη?

▪ Σε τι διαφορές μπορεί να συνέβαλλε το σύστημα αναπαραγωγής στην
εξέλιξη του ανθρώπου σε σχέση με αυτή των άγριων ζωικών ειδών?
▪ Σε τι μπορεί να διαφέρει η εξέλιξη των φυτικών σε σχέση με τους

ζωικούς οργανισμούς ?
▪ Ποιοι λόγοι ‘επέβαλλαν’ το αυτο-ασυμβίβαστο στα φυτά ?
▪ Σε τι μπορεί να διαφέρει η εξέλιξη των αυτογονιμοποιούμενων σε

σχέση με τα σταυρογονιμοποιούμενα είδη φυτών?
ΕΚΦΥΛΙΣΤΙΚΆ ΓΟΝΙΔΙΑ ΚΑΙ ΕΞΕΛΙΞΗ
ΣΤΑΥΡΟΓΟΝΙΜΟΠΟΊΗΣΗ
F1
Μ μ
ν Ν
ππ εκφυλισμός
Α α
ξ Ξ
β Β η Η
Ο ο
Αα, Ββ, Γγ, Εε, …..
γ Γ θ Θ
π π
Δ Δ Ι ι ‘απόκρυψη εκφυλισμού’
Ρ ρ
ε Ε Κ κ
Σ Σ
Ζ ζ λ Λ
τ Τ Η σταυρογονιμοποίηση
Υ Υ ευνοεί τη διατήρηση
εκφυλιστικών γονιδίων
ΕΤΕΡΩΤΙΚΗ ΥΠΕΡΟΧΗ 7
ΣΥΓΓΕΝΙΚΉ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΉ
Μ μ
ν Ν
ππ εκφυλισμός
Α α
ξ Ξ
β Β η Η
η ηη
Ο ο
γ Γ θ Θ
θ θθ
π π
Δ Δ Ι Ιι λλ
Ρ ρ
ε Ε Κ Κ
κ
Σ Σ
Ζ ζ λ Λ
λ
τ Τ Η συγγενική αναπαραγωγή
Υ Υ επιτρέπει την έκφραση
H ΟΜΟΜΕΙΞΙΑ ΕΠΙΦΕΡΕΙ ΕΚΦΥΛΙΣΜΟ 8
ΑΥΤΟΓΟΝΙΜΟΠΟΊΗΣΗ
Μ
μ μ
ββ
Ν
ν Ν
Α Α
α γγ
Ξ
ξ Ξ
β
β Β η Η
η
εε
Ο
ο ο
γ
γ Γ θ Θ
θ
ηη
Π
π π
θθ
Δ Δ Ι Ιι εκφυλισμός
Ρ
ρ ρ λλ
ε
ε Ε Κ Κ
κ
Σ Σ μμ
Ζ Ζζ λ Λ
λ
Ττ Τ οο
Υ Υ ππ
ρρ
H ΟΜΟΖΥΓΩΤΙΑ ΕΝΤΕΙΝΕΙ ΤΟΝ ΕΚΦΥΛΙΣΜΟ 9

μ μ
Ν Ν
Άτομα που εκφράζουν
Α Α
Ξ Ξ εκφυλιστικά γονίδια δεν
β β η η επιβιώνουν ή συμβάλλουν
ο ο
γ γ θ θ
λιγότερο στις επόμενες γενεές
π π
Δ Δ Ι Ι
ρ ρ
ε ε Κ Κ
Σ Σ
Ζ Ζ λ λ
Τ Τ
μείωση συχνότητας
Υ Υ
H ΟΜΟΖΥΓΩΤΙΑ ΕΝΤΕΙΝΕΙ ΤΟΝ ΕΚΦΥΛΙΣΜΟ 10
Μ μ
ν Ν
Α α
ξ Ξ
β Β η Η
Ο ο
γ Γ θ Θ
Π π
Δ Δ Ι ι
Ρ ρ
ε Ε Κ κ
Σ Σ
Ζ ζ λ Λ
τ Τ
Υ Υ
11
Μ μ
ν Ν
α Α
ξ Ξ
β Β η Η
Ο ο
γ Γ θ Θ
Π π
Δ Δ Ι ι
Ρ ρ
ε Ε Κ κ
Σ Σ
Ζ ζ λ Λ
τ Τ
Υ Υ
12
Μ μ
ν Ν
α Α
ξ Ξ
β Β Η η
Ο ο
γ Γ Θ θ
Π π
Δ Δ Ι ι
Ρ ρ
ε Ε Κ κ
Σ Σ
Ζ ζ λ Λ
τ Τ
Υ Υ
13
ΜΜ
μ
ν
ν Ν
Α
α Α
Ο ανασυνδυασμός μέσω
ξ
ξ Ξ χιασμάτων φέρει σε
Β
β Β Η Η
η
Ο Ο
ο
ομοζυγωτία ευνοϊκά
Γ
γ Γ Θ Θ
θ αλληλόμορφα
Π Π
π
Δ Δ Ι Ιι
Ρ Ρ
ρ
Ε
ε Ε Κ Κ
κ
Σ Σ
ζ ζ
Ζ λ Λ
λ
Τ Τ
τ
Υ Υ
αναβάθμιση
γενετικού υλικού
14
Σταδιακή
μείωση φορτίου
15
ΜΜ
Ν Ν
Α Α Σε βάθος χρόνου ο
Ξ Ξ ανασυνδυασμός μέσω
Β Β Η Η
Ο Ο χιασμάτων φέρει σε
Γ Γ Θ Θ ομοζυγωτία όλα τα
Π Π
ευνοϊκά αλληλόμορφα
Δ Δ Ι Ι
Ρ Ρ
Ε Ε Κ Κ
Σ Σ
Ζ Ζ Λ Λ
Τ Τ
Υ Υ
Απάλειψη φορτίου
ΟΜΟΖΥΓΩΤΙΚΗ ΥΠΕΡΟΧΗ εκφυλιστικών γονιδίων 16
ΥΒΡΙΔΙΑ ΚΑΛΑΜΠΟΚΙΟΥ
υβρίδιο:
♂
♀
καθαρή σειρά Β καθαρή σειρά Α απλό υβρίδιο ΑxB

(ααΒΒγγΔΔεεΖΖ) (ΑΑββΓΓδδΕΕζζ) (ΑαΒβΓγΔδΕεΖζ) 310=59049
γενότυποι
17
ΟΜΟΖΥΓΩΤΙΚΟΣ ΕΚΦΥΛΙΣΜΟΣ 3 ΥΒΡΙΔΙΩΝ ΚΑΛΑΜΠΟΚΙΟΥ

700
600
Απόδοση (kg/στρέμμα)
500
400 hybrid-3
300
hybrid-2
200
100 hybrid-1
0
0 1η 2η 3η 4η
Γενεά αυτογονιμοποίησης
93,8
87,5
100
50
75
Ομοζυγωτία (%)
18
Εξελικτική διαβάθμιση των καλλιεργούμενων φυτών
καθαρές
σειρές
εγγενώς
Fasoulas, 1988
αναπαραγόμενα
υβρίδια
πληθυσμοί
αγενώς αναπαραγόμενα
είδη (κλώνοι)
19
➢ Το σύστημα αναπαραγωγής παίζει καταλυτικό ρόλο στην εξέλιξη των ειδών
➢ Εκφυλιστικά γονίδια εκφράζονται κυρίως με συγγενική αναπαραγωγή
➢ Η ετέρωση μέσω σταυρογονιμοποίησης λειτουργεί ως «δούρειος ίππος»

των εκφυλιστικών γονιδίων
➢ Η αυτογονιμοποίηση επιφέρει ομοζυγωτικό εκφυλισμό και εξελικτική

υστέρηση των γονοτύπων με μεγάλο φορτίο εκφυλιστικών γονιδίων (μικρή
αναπαραγωγική ικανότητα)
➢ Η αυτογονιμοποίηση σταδιακά εξαλείφει το φορτίο των εκφυλιστικών

γονιδίων και σε βάθος χρόνου αναβαθμίζει το γενετικό υλικό
➢ Τα αυτογονιμοποιούμενα (ετήσια) φυτά είναι απαλλαγμένα εκφυλιστικών

γονιδίων
20
ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ:
▪ Επηρεάζει το σύστημα αναπαραγωγής τη γενετική εξέλιξη?

▪ Σε τι διαφορές μπορεί να συνέβαλλε το σύστημα αναπαραγωγής στην
εξέλιξη του ανθρώπου σε σχέση με αυτή των άγριων ζωικών ειδών?
▪ Σε τι μπορεί να διαφέρει η εξέλιξη των φυτικών σε σχέση με τους

ζωικούς οργανισμούς ?
▪ Ποιοι λόγοι ‘επέβαλλαν’ το αυτο-ασυμβίβαστο στα φυτά ?
▪ Σε τι μπορεί να διαφέρει η εξέλιξη των αυτογονιμοποιούμενων σε

σχέση με τα σταυρογονιμοποιούμενα είδη φυτών?
▪ Θα μπορούσε η τεχνητή επιλογή να αλλάξει τον ‘ρου της ιστορίας’ στην

εξέλιξη των φυτών?
TEXNHTH ΕΠΙΛΟΓΗ
22
ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΦΥΤΏΝ ΚΑΙ ΖΩΩΝ
Η τεχνητή επιλογή συνέβαλλε στην βελτίωση φυτών και ζώων ώστε να

παράγουν καλύτερης ποιότητας προϊόντα & σε μεγαλύτερες ποσότητες 23
Wild Modern
rice Cultivated
rice
Η εξέλιξη του καλαμποκιού (αραβόσιτος) σε σχέση με τον πρόγονό του

(τεονζίτης) από την επίδραση της τεχνητής επιλογής
Science 277:1063 (1997)
24
ΦΥΣΙΚΗ ΕΠΙΛΟΓΗ
ΕΠΙΒΙΩΣΗ
▪ δια-ειδικός & ενδο- επιλογή για

ειδικός ανταγωνισμός ανταγωνιστική
Φυσικό οικοσύστημα ▪ φυσικές εισροές ικανότητα
TEXNHTH ΕΠΙΛΟΓΗ
ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΤΗΤΑ
▪ αυτο-ανταγωνισμός επιλογή για

αποτελεσματι-
▪ φυσικές & προστιθέ- κότητα χρήσης
Αγρο-οικοσύστημα μενες εισροές εισροών
Τεχνητή επιλογή είναι ο χειρισμός της βιοποικιλότητας ενός
είδους, με ανθρώπινη παρέμβαση στη μεταβίβαση των
γονιδίων από γενεά σε γενεά, που αποτελεί παράγοντα
τεχνητής εξέλιξης.
ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΦΥΤΏΝ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΖΩΩΝ
26
νέα ποικιλία
27
+30%
βάρος σφαγίου(kg)
κοτόπουλα βοοειδή +25%
βάρος σφαγίου(kg)
+35% +30%
αυγά (kg/ζώο)
γάλα (kg/ζώο)
Η αύξηση της παραγωγικότητας κοτόπουλων και βοειδών σε κρέας, αυγά και

γάλα οφείλεται κυρίως στην τεχνητή επιλογή για τη δημιουργία νέων φυλών για
τα γνωρίσματα αυτά
FAO 2010 28
Norman Borlaug (1914-2009)
Nobel Piece Price (1970)

29
Η αυξητική τάση στην παραγωγικότητα διάφορων καλλιεργειών στη Γαλλία
(a), του καλαμποκιού στις ΗΠΑ (b) και του σιταριού (c) είναι αποτέλεσμα 30
κυρίως της γενετικής τους βελτίωσης μέσω τεχνητής επιλογής
Ray et al., 2013, Plos One
Ο παγκόσμιος ρυθμός αύξησης της παραγωγικότητας 4 μείζονος σημασίας

καλλιεργειών (συνεχείς γραμμές) δεν επαρκεί για τις προσδοκώμενες ανάγκες σε
συνολικά τρόφιμα το 2050 (οι διακεκομμένες γραμμές δείχνουν τον αναγκαίο
ρυθμό αύξησης)
31
ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΦΥΤΩΝ
32
ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΦΥΤΩΝ

Κλασική Μοριακή
33
ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΒΕΛΤΙΩΤΙΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ
0. ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ/ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΓΕΝΕΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΛΛΑΚΤΙΚΟΤΗΤΑΣ
1. ΕΠΙΛΟΓΗ ΕΠΙΘΥΜΗΤΩΝ ΓOΝΟΤΥΠΩΝ
(διαδοχικές γενεές)
2-6. ΑΠΟΓΟΝΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΚΑΙ ΕΠΙΛΟΓΗ ΓOΝΟΤΥΠΩΝ
ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΝΕΩΝ ΠΟΙΚΙΛΙΩΝ
ΕΓΓΡΑΦΗ ΝΕΩΝ ΠΟΙΚΙΛΙΩΝ ΣΤΟΝ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΟΙΝΟΤΙΚΟ ΚΑΤΑΛΟΓΟ
34
➢ ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ ΓΕΝΕΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΛΛΑΚΤΙΚΟΤΗΤΑΣ
Φυσικοί πληθυσμοί:
(τοπικές ποικιλίες που αποτελούν προϊόν «φυσικής» εξέλιξης)
➢ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΓΕΝΕΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΛΛΑΚΤΙΚΟΤΗΤΑΣ
Τεχνητές διασταυρώσεις:
Ρ1 x Ρ2
♂
♀
F1
Χ
F2
F2 (310 γονότυποι)
35
ΤΟ ΤΥΠΙΚΟ ΒΕΛΤΙΩΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ
P2 x P2
F1
F2
F3
F4
F5
F6
F7
F8 - F12
36
ΤΟ ΤΥΠΙΚΟ ΒΕΛΤΙΩΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

P2 x P2
ΣΥΜΒΟΛΉ TΗΣ ΜΟΡΙΑΚΗΣ ΓΕΝΕΤΙΚΗΣ
F1
F2
Εντοπισμός επιθυμητών γονοτύπων
F3
Αύξηση αποτελεσματικότητας επιλογής
F4 Επιτάχυνση διαδικασίας
F5 Μείωση κόστους
F6
F7
F8 - F12
37
ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ
καθαρή σειρά:
ΑΥΤΌΓΟΝΙΜΟΠΟΙΟΥΜΕΝΑ
ΕΊΔΗ
ΑΑΒΒΓΓΔΔΕΕΖΖ ΑΑΒΒΓΓΔΔΕΕΖΖ
υβρίδιο:
♂
♀
καθαρή σειρά Β καθαρή σειρά Α απλό υβρίδιο ΑxB

(ααΒΒγγΔΔεεΖΖ) (ΑΑββΓΓδδΕΕζζ) (ΑαΒβΓγΔδΕεΖζ) 310=59049
γενότυποι
38
ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΦΥΤΩΝ vs ΦΥΣΙΚΗ ΕΠΙΛΟΓΗ
39
Αρνητική συσχέτιση παραγωγικής με ανταγωνιστική ικανότητα
Παραγωγική ικανότητα
Ανταγωνιστική ικανότητα
Donald and Hamblin (1976); Sedgley (1991); Fasoulas (1993); Reynolds et al. (1994); Janick (1999);
Pan et al. (2003); Chatzoglou and Tokatlidis (2012); Ninou et al. (2014)
H ικανότητα ενός ατομικού φυτού να παράγει καρπό σχετίζεται αρνητικά

με την ικανότητά του να ανταγωνίζεται άλλους γονότυπους
40
Inverse relationship of yielding with competitive ability
strong-competitor/ weak-competitor/
low PYE high PYE
Alone
Mixed
aggressive ideotype productive ideotype
41
Η βελτίωση φυτών (τεχνητή επιλογή) συγκριτικά με τη φυσική επιλογή
επιφέρει δραστικότερη και ταχύτερη κατευθύνουσα εξέλιξη
Η ανταγωνιστική και παραγωγική ικανότητα είναι ποσοτικά γνωρίσματα

που συνδέονται αρνητικά καθιστώντας διαφορετικό τον βέλτιστο
γονότυπο για φυσική και τεχνητή επιλογή
Η φυσική επιλογή αποσκοπεί στην επιβίωση σε ανταγωνιστικό

περιβάλλον και δίνει έμφαση σε γονότυπους με ανταγωνιστική
ικανότητα.
Η βελτίωση φυτών έχει ως στόχο την υψηλή παραγωγικότητα και ο

βέλτιστος γονότυπος για την τεχνητή επιλογή υπολείπεται σε
ανταγωνιστική ικανότητα
PLANT BREEDING
conventional molecular
close
cooperation
• Crosses • QTL mapping

• Selection on phenotype • Marker assisted selection
• Progeny testing • Genomics
• Variety registration • Genetic transformation
43
Προσαρμογή
Αριστοτέλης Χ. Παπαγεωργίου Πέρη Πάσχου
Εξέλιξη
Μικροεξέλιξη
◦ Εξελικτικές αλλαγές στα αλληλόμορφα και στις
συχνότητες των αλληλομόρφων μέσα στους
◦ Μελέτη μέσα από τη γενετική πληθυσμών, τα
μαθηματικά μοντέλα και τις παρατηρήσεις σε
έρευνες με γενετικούς δείκτες σε πληθυσμούς
Μακροεξέλιξη
◦ Ανάπτυξη νέων ειδών (ειδογένεση), προσαρμογή,
φυλογενετικές σχέσεις μεταξύ οργανισμών
◦ Μεγάλης κλίμακας εξελικτικών μεταβολών σε
είδη, γένη και οικογένειες, που μελετώνται μαζί
με τις αλλαγές του περιβάλλοντος
ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ 2
Η έννοια της προσαρμογής είναι διαφορετική σε
διαφορετικά πεδία της βιολογίας
Στη φυσιολογία των οργανισμών, η προσαρμογή ταυτίζεται
με τον εγκλιματισμό, τη φυσιολογική αντίδραση και
αντιστοίχιση ατομικών οργανισμών σε διαφορετικές
συνθήκες του περιβάλλοντος
◦ Π.χ. Ημερήσια και εποχιακή φωτοπερίοδος στα φυτά
◦ Λέγεται και φυσιολογική πλαστικότητα
◦ Οι αλλαγές αυτές σε φυσιολογικό επίπεδο δεν κληρονομούνται,
οπότε δεν προκαλούν εξελικτικές μεταβολές
Εξελικτική προσαρμογή
Στην εξελικτική βιολογία η προσαρμογή έχει δύο ερμηνείες
Η διαδικασία της εξελικτικής προσαρμογής, μέσα από το μηχανισμό της
φυσικής επιλογής
◦ Συμβαίνει όταν υπάρχει γενετική ποικιλότητα ανάμεσα στα άτομα ενός πληθυσμού
και διαφορές ανάμεσα στην αρμοστικότητα των γονοτύπων
◦ Τη λειτουργία της περιγράφουν μαθηματικά μοντέλα (βλ. προηγούμενο μάθημα)
Η κατάσταση της προσαρμογής, σαν αποτέλεσμα της διαδικασίας μέσα από

τη φυσική επιλογή
◦ Ατομικοί χαρακτήρες των οργανισμών φανερώνουν την προσαρμογή
◦ Δεν μπορεί να περιγραφεί μέσα από μαθηματικά μοντέλα, παρά μόνο από
υποθέσεις σχετικά με τη δράση που οδήγησε στο αποτέλεσμα που παρατηρούμε
◦ Αυτή η προσέγγιση θα μας απασχολήσει στην ενότητα αυτή
Η έννοια της προσαρμογής
Προσαρμογή: ένας χαρακτήρας που έχει σχηματισθεί από τις δυνάμεις της
φυσικής επιλογής, που δρουν πάνω στη γενετική ποικιλότητα του πληθυσμού
αυξάνοντας τη μέση αρμοστικότητα του οργανισμού στις επόμενες γενιές
Τα γενετικά χαρακτηριστικά των πληθυσμών αλλάζουν, αλλά η προσαρμογή είναι
ένα απόκτημα που αφορά αποκλειστικά και μόνο το κάθε άτομο του πληθυσμού
Μελέτη της προσαρμογής

1. Παρατήρηση και περιγραφή ενός γνωρίσματος σε έναν οργανισμό
2. Διατύπωση μιας προσαρμοστικής υπόθεσης για την εξέλιξη του
χαρακτηριστικού
3. Έλεγχος της υπόθεσης με πειράματα ή συλλογή επιπλέον δεδομένων
Προσαρμογιστικό πρόγραμμα (adaptationism)
Ανάλυση προσαρμογής: να αποδείξουμε ότι ο χαρακτήρας έχει σχηματισθεί
από τη φυσική επιλογή, να εξειδικεύσουμε τη φύση του επιλεκτικού
παράγοντα
◦ Η προσέγγιση αυτή δίνει έμφαση στη δράση της φυσικής επιλογής, που θεωρείται
ο κύριος παράγοντας της εξέλιξης
◦ Απάντηση στην αμφισβήτηση της ορθότητας της δαρβίνειας θεωρίας περί φυσικής
επιλογής
Προσοχή: Δεν είναι όλοι οι χαρακτήρες των οργανισμών προσαρμογές
Η αναγνώριση της
προσαρμογής
Μια σύνθετη δομή είναι πιθανότατα προσαρμογή, καθώς θεωρείται δύσκολο να
εξελιχθεί χωρίς τη δράση της φυσικής επιλογής
◦ Το αεροδυναμικό σχήμα φτερών στα γεράκια
◦ Ο οφθαλμός στα περισσότερα ζώα
Συγκριτική μέθοδος: συσχέτιση διαφορών μεταξύ των ειδών με συγκεκριμένους

οικολογικούς παράγοντες
◦ εξελικτική σύγκλιση (π.χ φυλλόπτωση σαν προσαρμογή των φυτών σε ξερικές ή πολύ
ψυχρές συνθήκες, πεπλατυσμένο μέγεθος σώματος σε γλώσσες και σαλάχια): ίδιοι
εξελικτικοί παράγοντες διαμορφώνουν κοινά πρότυπα χαρακτήρων σε πολύ
διαφορετικά είδη
Συνδυασμός συγκριτικής μεθόδου με φυλογενετική ανάλυση: κοινά

χαρακτηριστικά μεταξύ συγγενικών ειδών μπορεί να είναι κληρονομιά από έναν
κοινό πρόγονο
άμυνας
ενάντια στη
βόσκηση
Τα φυτά της ερήμου
διαθέτουν αγκάθια για να
αποφεύγουν τη βόσκηση
άμυνας
ενάντια στη
βόσκηση
Ο αυξητικός ιστός στα
αγρωστώδη βρίσκεται στη
βάση των βλαστών, κοντά
στη ρίζα, και όχι στην
κορυφή των κλαδιών όπως
γίνεται σε άλλα φυτά
Όταν απομακρυνθεί το
μεγαλύτερο μέρος του
βλαστού από τη βόσκηση,
το φυτό αυξάνει ξανά από
τη βάση του
Χρωματισμός πεταλούδας και θήρευση

Η δυσκολία εντοπισμού των πεταλούδων από τους θηρευτές (πουλιά) δίνει υψηλή αρμοστικότητα
στους συγκεκριμένους φαινότυπους, οπότε θεωρείται προσαρμογή (κατευθύνουσα επιλογή)
Διμορφισμός στο χρώμα των πετάλων για την
προσέλκυση διαφορετικών επικονιαστών
Στο φυτό Indian paintbrash (γένος Castilleja), εμφανίζονται δύο ειδών βασικά χρώματα ανθών: με κόκκινα πέταλα
που προσελκύουν κυρίως πτηνά και πεταλούδες και με κιτρινωπά πέταλα που προσελκύουν κυρίως μέλισσες και
μυρμήγκια
● Πειραματικές μελέτες ή σαφείς αναλύσεις της αρμοστικότητας προσφέρουν

άμεσες αποδείξεις για το αν κάποιος χαρακτήρας είναι προσαρμογή
– Το χρωματικό πρότυπο μιας πεταλούδας προσφέρει προστασία από θηρευτή?
– Έλεγχος ρυθμού θήρευσης μεταξύ διαφορετικών φαινοτύπων
● Σε αρκετές περιπτώσεις οι πειραματικές μέθοδοι δεν μπορούν να
αποδείξουν αν κάποιος χαρακτήρας έχει εξελιχθεί για κάποια ιδιαίτερη
λειτουργία
– Οι φυτικές χημικές ενώσεις (τερπένια και αλκαλοειδή) απωθούν φυτοφάγα έντομα: προσαρμογή ή
απλώς άχρηστα παράγωγα του μεταβολισμού;
● Στην προσπάθεια των επιστημόνων να στηρίξουν τη θεωρία της εξέλιξης,
πολλές φορές δόθηκε μεγαλύτερη έμφαση στη δράση της φυσικής επιλογής
στην εξέλιξη και απλοποιήθηκε ο μηχανισμός της
Πειραματική απόδειξη της

προσαρμογής
Το προσαρμογιστικό πρόγραμμα
(adaptationism)
Το προσαρμογιστικό πρόγραμμα (John Maynard Smith): η έρευνα που

βασίζεται στην υπόθεση ότι όλα τα χαρακτηριστικά είναι προσαρμοστικά,
ότι βρίσκονται κοντά στο άριστο και ότι οι διαφορές μεταξύ των ειδών
αποτελούν προσαρμογές σε διαφορετικούς επιλεκτικούς παράγοντες
 Η φυσική επιλογή ως μια ισχυρή δύναμη που οδηγεί στη βελτιστοποίηση
Κυριάρχησε στην Αγγλία και τις ΗΠΑ το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα
 Οδήγησε στην ανάπτυξη νέων ερμηνειών (π.χ ερμηνεία του αλτρουϊσμού μέσω επιλογής
συγγενούς, κοινωνιοβιολογία κτλ.)
Έφτασε όμως σε υπερβολές προσπαθώντας να εξηγήσει κάθε χαρακτήρα

μέσω της επιλογής (π.χ το χρώμα του αίματος οφείλεται απλά στις
φυσικές ιδιότητες της αιμοσφαιρίνης και όχι σε κάποια προσαρμογή)
Του άσκησαν κριτική οι Gould και Lewontin
Το εγωιστικό γονίδιο
Το 1976 ο Richard Dawkins δημοσιεύει το γνωστό βιβλίο του «το
εγωιστικό γονίδιο» (the selfish gene)
Ο Dawkins υποστηρίζει τη γονιδιοκεντρική αντίληψη της εξέλιξης
◦ Σε αντίθεση με τις απόψεις που επικεντρώνονται στον οργανισμό και την
ομάδα ως βάση της εξέλιξης
◦ Ιδέες που αναπτύχθηκαν κατά τη δεκαετία του 1960 από τον W. D. Hamilton
◦ Όσο περισσότερα δύο άτομα σχετίζονται γενετικά, τόσο πιο πολύ έχουν την
τάση να συμπεριφέρονται ανιδιοτελώς μεταξύ τους
◦ Στόχος των οργανισμών είναι να περάσουν περισσότερα αντίγραφα των
γονιδίων τους στην επόμενη γενιά, χρησιμοποιώντας τον οργανισμό σαν
«όχημα»
Πρόκειται για προέκταση του προσαρμογισμού
◦ Η προσαρμογιστική προσέγγιση δίνει έμφαση στους χαρακτήρες, σαν
αποτέλεσμα δράσης της φυσικής επιλογής
◦ Ο Dawkins θεωρεί το γονίδιο σαν το κεντρικό στοιχείο της προσαρμοστικής
διαδικασίας
◦ Ασκήθηκε έντονη κριτική ενάντια στον Dawkins, κυρίως από Gould και
Lewontin
Αμφισβήτηση του
προσαρμογιστικού
προγράμματος
Η πιο σημαντική αμφισβήτηση στο προσαρμογιστικό πρόγραμμα
εκδηλώθηκε το 1979 από τους SJ Gould και RC Lewontin
Πολλοί χαρακτήρες των οργανισμών μπορούν να εξηγηθούν και με
εναλλακτικές δυνάμεις προς την άμεση προσαρμογή, όπως
◦ Τη δράση της γενετικής εκτροπής σε πεπερασμένους πληθυσμούς
◦ Τον πλειοτροπισμό, την αλλομετρία, κ.α.
◦ Τη φυσιολογική πλαστικότητα και άλλες μορφές προσαρμογής χωρίς φυσική
επιλογή
◦ Ανάπτυξη χαρακτήρων μέσω φυσικής επιλογής στη βάση χαρακτήρων που
είχαν αναπτυχθεί προσαρμοστικά σε προγονικά είδη και πληθυσμούς
◦ Προσαρμογή με φυσική επιλογή σε χαρακτήρες που μετά δευτερογενώς
αποκτούν άλλη σημασία
Εξαρμογή / παραδείγματα
ΤΑ ΦΤΕΡΑ ΣΤΑ ΠΤΗΝΑ ΤΟ ΓΛΎΨΙΜΟ ΤΟΎ ΣΚΎΛΟΎ
Εξέλιξη των χαρακτήρων του κύκλου της ζωής
Ποιά είναι η ιδανική αναπαραγωγική στρατηγική;

- αμέσως μετά τη γέννηση
- παραγωγή άπειρου αριθμού απογόνων αμέσως
- αθανασία Darwinian demons
Γιατί η εξέλιξη δεν κατάφερε να φτιάξει έναν τέτοιο
οργανισμό;
Γιατί κάποιοι οργανισμοί ζουν περισσότερο από
κάποιους άλλους;
Γιατί κάποιοι αναπαράγονται γρηγορότερα από άλλους;
Γιατί οι οργανισμοί γερνούν;
Η μελέτη των χαρακτήρων κύκλου ζωής έχει τεράστιο

εξελικτικό ενδιαφέρον γιατί συνδέεται με τις δύο πιο
σημαντικές ιδιότητες της αρμοστικότητας: την επιβίωση και τη
γονιμότητα
Ποικιλότητα σε
χαρακτήρες
κύκλου ζωής
(life history
traits) Enteroctopus dofleini
Οι οργανισμοί ποικίλουν
πολύ σε χαρακτηριστικά
κύκλου ζωής
Το γιγάντιο χταπόδι του

Βόρειου Ειρηνικού ζει 3-4
χρόνια, γεννά 1 φορά
χιλιάδες αυγά και μετά
πεθαίνει
Η σεκόγια ζει εκατοντάδες

χρόνια και παράγει
εκατομμύρια σπέρματα
κάθε χρόνο
Sequoia sempervirens
16/12/2020 ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ 24
Μελέτη χαρακτήρων κύκλου ζωής
Μία προσέγγιση μελέτης των χαρακτήρων του κύκλου της ζωής των
οργανισμών είναι η μαθηματική μοντελοποίηση των παραμέτρων αυτών
μέσα από μια αντίληψη «βελτιστοποίησης» των συνδυασμών τους
Για τη μέγιστη δυνατή αρμοστικότητα, ένας οργανισμός επιδιώκει τον
άριστο συνδυασμό των αλληλεπιδρούμενων χαρακτήρων ζωής, ανάλογα
με:
◦ Εξωτερικούς παράγοντες (περιβάλλον, ανταγωνισμός, φυσικοί πόροι)
◦ Εσωτερικούς παράγοντες (αλληλεπίδραση των χαρακτήρων μεταξύ τους)
Με αυτό το πλαίσιο προσδιορίζουμε τον συνδυασμό χαρακτήρων της

ιστορίας ζωής που μεγιστοποιεί την αρμοστικότητα.
Αυτή η προσέγγιση έχει χρησιμοποιηθεί με μεγάλη επιτυχία για την
πρόβλεψη της εξέλιξης των χαρακτήρων κύκλου ζωής
Πότε πρέπει να ωριμάζει ένας οργανισμός;
Αναπαραγωγή σε μεγαλύτερη ηλικία

- Μεγαλύτερη γονιμότητα λόγω μεγέθους και συλλογής πόρων
- Αυξημένη επιβίωση απογόνων χάρη στην γονική φροντίδα
Αναπαραγωγή σε μικρή ηλικία

- Μείωση του κινδύνου θανάτου πριν την ηλικία αναπαραγωγής
- Μείωση της διάρκειας γενιάς
Το όφελος και το κόστος έχουν ως αποτέλεσμα μια ενδιάμεση κατάσταση
Evolutionary “trade offs” (εξελικτικοί συμβιβασμοί): η αύξηση σε έναν

χαρακτήρα κύκλου της ζωής συνεπάγεται τη μείωση ενός άλλου παρόμοιου
χαρακτήρα
Αριθμός αυγών / γέννα
Ένα κλασσικό παράδειγμα
εξελικτικού συμβιβασμού
Ο αριθμός των απογόνων που
επιβιώνουν μειώνεται όταν
γεννιούνται λίγα ή πολλά αυγά
Τα λίγα αυγά είναι λίγα και τα
πολλά δίνουν περισσότερους
απογόνους από όσους μπορούν
αν φροντίσουν οι γονείς
Πότε πρέπει να ωριμάζει ένας οργανισμός?
Αν η θνησιμότητα των ενηλίκων είναι μεγάλη, ευνοείται η

αναπαραγωγή σε μικρή ηλικία
- π.χ. Εξωτερικοί παράγοντες όπως η θήρευση
Αν ο ρυθμός επιβίωσης είναι υψηλός, τότε ευνοείται η αναπαραγωγή

σε μεγαλύτερη ηλικία και η καθυστέρηση της ωρίμανσης
Εξελικτικά
«παζάρια»
Τρεις τρόποι να
αντιληφθούμε τους
εξελικτικούς συμβιβασμούς
ανάμεσα στη βιωσιμότητα
και τη γονιμότητα
Α) αρνητική συσχέτιση
Β) Κατανομή περιορισμένών
πόρων (Y – model)
C) Οι περιορισμένοι πόροι
που είναι διαθέσιμοι
απεικονίζονται σαν πίτα
Γονική φροντίδα – who cares and why?

Τι καθορίζει αν θα φροντίσει τους απογόνους ο ένας από τους δύο
γονείς (μόνο η μητέρα σε κάποια πουλιά και τα περισσότερα
θηλαστικά) ή μόνο ο πατέρας σε πολλά ψάρια και κάποιους
βατράχους) ή και οι δύο γονείς (πολλά είδη πουλιών)
Δύο υποθέσεις
Εγκαταλείπει την «οικογένεια», εκείνο το άτομο που έχει
επενδύσει λιγότερο στην αναπαραγωγή
Παραμένει στην «οικογένεια» εκείνο το άτομο που έχει
περισσότερα να κερδίσει
Αλτρουϊσμός
Αλτρουϊσμός: μια συμπεριφορά ενός ατόμου που έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση

της αρμοστικότητάς του προς όφελος της αρμοστικότητας ενός άλλου ατόμου.
Το πρόβλημα του αλτρουϊσμού: με μια πρώτη ματιά τέτοιες συμπεριφορές δεν
ευνοούνται από τη φυσική επιλογή άρα δεν μπορούν να επικρατήσουν.
Στη φύση όμως παρατηρούμε πολλές τέτοιες συμπεριφορές, όπως
◦ η γονική φροντίδα
◦ κραυγές συναγερμού από μέλος μιας ομάδας όταν αντιληφθεί κίνδυνο
◦ νυχτερίδες βαμπίρ που ταΐζουν άλλα μέλη της ομάδας
◦ Στείρες εργάτριες, στα κοινωνικά έντομα, που βοηθούν την ανατροφή των
παιδιών της βασίλισσας
Πώς επικράτησαν εξελικτικά αυτές οι συμπεριφορές;
Εγκλείουσα αρμοστικότητα
Εγκλείουσα αρμοστικότητα (Hamilton 1964): Η αρμοστικότητα ενός

ατόμου δεν βασίζεται μόνο στη δική του αναπαραγωγική επιτυχία
αλλά και στην επίδραση που έχει στην αρμοστικότητα άλλων ατόμων
σταθμισμένη ως προς τη μεταξύ τους γενετική συγγένεια
wi= ai + Σ rijbij
όπου wi: η εγκλείουσα αρμοστικότητα ατόμου i,
ai: η άμεση επίδραση του χαρακτήρα στην αρμοστικότητα του ατόμου
i
bij: η επίδραση του χαρακτήρα του ατόμου i στην αρμοστικότητα του
ατόμου j
rij: συντελεστής συγγένειας μεταξύ των ατόμων i και j
Η αλτρουϊστική συμπεριφορά απευθύνεται προς τους συγγενείς
Προειδοποιητικές κραυγές όταν πλησιάζει θηρευτής. Τραβάει την
προσοχή στο άτομο που φωνάζει και προειδοποιεί τα άλλα άτομα
της ομάδας. Για το άτομο που προειδοποιεί τους υπόλοιπους
αυξάνεται ο κίνδυνος θήρευσης ενώ μειώνεται για τους συγγενείς
του.
Συνεργατική αναπαραγωγή
Σε μερικά είδη, κάποια άτομα δεν αναπαράγονται τα ίδια, προκειμένου
να βοηθήσουν συγγενείς τους να αναπαραχθούν (ένα ζευγάρι παράγει
απογόνους ενώ άλλα άτομα μαζεύουν τροφή, υπερασπίζονται τη φωλιά
κτλ)
Βαθμός ανταγωνισμού ανάμεσα στα
αδέλφια
Κάποια άτομα προτιμούν να είναι

λιγότερο ανταγωνιστικά ώστε να
βοηθήσουν τα αδέλφια τους και να
μοιράζονται την τροφή
Κοινωνική δομή – Eusociality

Ακραία μορφή αλτρουϊσμού
Απαιτούνται: επικαλυπτόμενες
γενιές, στείρες μορφές ατόμων,
συνεργατική φροντίδα των
νεογνών
Συχνή στα έντομα (υμενόπτερα,
τερμίτες) αλλά και θηλαστικά.
Επιλογή υπέρ συγγενών

kin selection
Θεωρία που αναπτύχθηκε από τους WD Hamilton (1964) και J
Maynard Smith (1964)
◦ Ύιοθετήθηκε σε μεγάλο βαθμό και επικράτησε σαν ερμηνεία του
αλτρουισμού
Η κοινωνική συμπεριφορά των οργανισμών (ατόμων) συνδέεται με

τη συγγένεια WD Hamilton
◦ εγκλείουσα αρμοστικότητα
Σημαντικές διαφωνίες, π.χ. από E.O. Wilson

◦ Οι οικολογικές συνθήκες είναι τα αίτια της ανάπτυξης της κοινωνικότητας
◦ Αν η "κοινωνικότητα" κληρονομείται, τότε δίνει υψηλή αρμοστικότητα
στους γονότυπους που τη φέρουν χωρίς να χρειάζεται να
συνυπολογίζεται η συγγένεια
◦ Ακόμα συνεχίζεται η διαμάχη αυτή...
J Maynard Smith
Επιλογή σε ομάδες
group selection
Μηχανισμός της εξέλιξης, όπου η φυσική επιλογή δρα σε επίπεδο ομάδων
και όχι ατόμων
Πρώτη αναφορά από τον Δαρβίνο στο "The descent of Man"
O Konrad Lorenz πρότεινε την επιλογή "για το καλό του είδους"
◦ λανθασμένη προσέγγιση
Ο ζωολόγος VC Wynne-Edwards υποστήριξε (μαζί με άλλους) την επιλογή σε

ομάδες σαν εξήγηση της κοινωνικής συμπεριφοράς στα ζώα
◦ Τη δεκαετία του 1960 η επιστημονική κοινότητα (κυρίως οι John Maynard Smith,
CM Perrins George C Williams) απορρίπτει την επιλογή σε ομάδες
Το 1994 οι DS Wilson και Ε. Sober επαναφέρουν την επιλογή σε ομάδες σαν

μέρος μιας "πολυεπίπεδης εξελικτικής θεωρίας"
◦ Η επιλογή δρα σε γονίδια, κύτταρα, οργανισμούς και ομάδες
◦ Σε μια ομάδα, ένα εγωιστικό άτομο νικά έναν αλτρουιστή, αλλά μια ομάδα από
αλτρουιστές νικά μια ομάδα με εγωιστές (EO Wilson)
Αμοιβαίος αλτρουισμός
Αλτρουιστικές συμπεριφορές μπορεί να απευθύνονται και προς μη
συγγενείς. Η θεωρία παιγνίων (game theory) μπορεί να δείξει ότι η
καλύτερη στρατηγική επιβίωσης είναι η ανταπόδοση μιας
συμπεριφοράς προς αλτρουιστικά άτομα μάλλον παρά σε εγωιστικά
(tit for tat)
Απαιτούνται στενές επαφές με άλλα άτομα, πολλές ευκαιρίες για
αλτρουιστική συμπεριφορά, συμμετρικό κόστος και όφελος για τα δύο
άτομα
George R John Maynard

Price Smith
Φυλοεπιλογή (Σεξουαλική επιλογή)
Φυλοεπιλογή (Σεξουαλική επιλογή)
Διαφορά αρσενικού - θηλυκού φύλου και διαφορά μεγέθους γαμετών

Το θηλυκό κάνει μεγαλύτερη επένδυση στην αναπαραγωγή απ’ ότι το αρσενικό,
έτσι η αρμοστικότητα του θηλυκού μειώνεται περισσότερο από του αρσενικού σε
ένα μη πετυχημένο ζευγάρωμα
Θηλυκά γενικά επιλεκτικότερα στο ζευγάρωμα απ’ ότι τα αρσενικά. Σε πολλά
είδη, τα θηλυκά διαλέγουν ταίρι μεταξύ ανταγωνιζομένων αρσενικών.
Φυλοεπιλογή: το πλεονέκτημα που έχουν ορισμένα άτομα σε σχέση με άλλα του
ίδιου φύλου και είδους ως προς τη διαδικασία της αναπαραγωγής.
Φυλοεπιλογή εντονότερη σε πολυγύνια ή πολυάνδρια είδη.
Συνηθισμένο αποτέλεσμα ο φυλετικός διμορφισμός
Αλλαγή στο φαινότυπο των αρσενικών λόγω φυλοεπιλογής
Συνεξέλιξη
Ορισμός
◦ Η μακροχρόνια εξελικτική «στοίχιση» μιας ομάδας οργανισμών με μία άλλη (Raven &
Johnson)
◦ Μια αμφίδρομη διαδικασία όπου κάποια χαρακτηριστικά ενός οργανισμού εξελίσοονται
ανταποκρινόμενα σε συγκεκριμένα χαρακτηριστικά ενός άλλου οργανισμού (Moore et al.)
Για να συμβεί η συνεξέλιξη πρέπει:

◦ Τα χαρακτηριστικά και στους δύο οργανισμούς να είναι κληρονομικά
◦ Η ποικιλότητα των χαρακτηριστικών να είναι σε σταθερό πρότυπο (tandem)
◦ Τα χαρακτηριστικά και η ποικιλομορφία τους σχετίζονται για τους δύο οργανισμούς
Τύποι συνεξέλιξης
◦ Γονιδιακή: ξενιστής και παράσιτο έχουν συμπληρωματικά γονίδια
◦ Εξειδικευμένη: δύο είδη που αλληλοεπιδρούν, όπως στο μιμητισμό
◦ Σε ομάδες: ένα σύνολο οργανισμών συνεξελίσσονται σε κοινό περιβάλλον
◦ Σε αλληλουχία: ένα είδος προσαρμόζεται και εξαρτάται από ένα άλλο, αλλά το δεύτερο δεν
επηρεάζεται από το πρώτο
Γονιδιακή
συνεξέλιξη
Τα φυτά yucca και οι
πεταλούδες είναι αμοιβαία
απαραίτητοι οργανισμοί, ο
ένας στον άλλον
Τα φυτά yucca
επικονιάζονται
αποκλειστικά από τη
συγκεκριμένη πεταλούδα
Η πεταλούδα χρειάζεται τον

καρπό του συγκεκριμένου
φυτού για να τραφούν οι
κάμπιες της
Εξειδικευμένη
συνεξέλιξη
Η πεταλούδα μονάρχης
είναι τοξική για τα πουλιά
και έτσι προστατεύεται από
τη θήρευση
Η πεταλούδα Viceroy δεν

είναι τοξική από τους
θηρευτές, αλλά «μιμείται»
το χρωματισμό της
πεταλούδας μονάρχη και
έτσι αποφεύγει και αυτή τη
θήρευση
στην έρημο
Το παράσιτο Tristerix
aphyllus ζει πάνω στους
κάκτους της ερήμου στη
Χιλή
Για να αποφύγουν τον

παρασιτισμό, οι κάκτοι
αναπτύσσουν πολύ μεγάλα
αγκάθια
Το παρασιτικό φυτό Tristerix

aphyllus αναπτύσσει
αντίστοιχα πολύ μακρυά
στελέχη για να μπορεί να
έχει πρόσβαση στον κάκτο
σε
αλληλουχία
Τα φυτά του γένους
Eriogonum έχουν μεγάλη
ποικιλομορφία σε είδη
Οι πεταλούδες του γένους

Euphilotes χωρίζονται σε
πολλά είδη που τρέφονται
από συγκεκριμένα είδη
Eriogonum αποκλειστικά
Οι πεταλούδες εξαρτώνται
απόλυτα από τα φυτά αλλά
όχι το αντίστροφο
Συμβίωση
Η μυκόριζα αποτελεί ειδικό
συμβιωτικό πρότυπο ανάμεσα
σε ρίζες φυτών και μύκητες,
πολύ σημαντικό στοιχείο για
την οικολογία και τη χημεία του
εδάφους
Οι μύκητες αποικούν τα ριζικά
κύτταρα (είτε μέσα σε αυτά ή
ανάμεσα από αυτά)
Ο μύκητας αποκτά πρόσβαση
σε υδατάνθρακες και το φυτό
εκμεταλλεύεται το άζωτο που
δεσμεύει ο μύκητας
Η σχέση δεν είναι πάντα
επωφελής και για τα δύο μέρη
Συμβίωση κοραλλιών και φυκιών

Symbiodinium
Εδώ και 200 εκ. χρόνια, τα κοράλλια παρέχουν καταφύγιο και CO2 στα φύκια, ενώ εκείνα
δίνουν τα προϊόντα της φωτοσύνθεσης για τροφή στα κοράλλια
Ειδογένεση
Αριστοτέλης Χ. Παπαγεωργίου Πέρη Πάσχου
Πώς ορίζουμε ένα είδος?
Ομάδα πληθυσμών που διασταυρώνονται ή μπορούν να

διασταυρωθούν
Ανεξάρτητη εξελικτική πορεία (χωρίς επιρροές από

γενετική ροή από άλλα είδη)
Η βασική μονάδα της εξελικτικής αλλαγής
ΕΙΔΟΓΕΝΕΣΗ 2
Η έννοια του είδους...
Δύσκολος ορισμός
ποικιλότητα μέσα και ανάμεσα σε ομάδες
πλαστικοί φαινότυποι
γενετικές διαφορές που δεν αντιστοιχούν σε ορατές
φαινοτυπικές διαφορές
ενδιάμεσες μορφές μέσα στο ίδιο είδος (υποείδη, φυλές)
Μορφολογική – Ταξινομική έννοια του

είδους
Τα είδη ορίζονται από μορφολογικές
διαφορές
Προβλήματα
Πολυμορφισμοί – γενετικοί πολυμορφισμοί,
φυλετικός διμορφισμός
Γεωγραφική ποικιλότητα (άτομα του ίδιου
είδους που κατοικούν σε διαφορετικές
περιοχές μπορεί να έχουν μορφολογικές
διαφορές λόγω διαφορών στη συχνότητα
των αλληλομόρφων και περιβαλλοντικών
διαφορών)
Κρυπτικά είδη – γενετικά διακριτά αλλά
χωρίς εμφανείς μορφολογικές διαφορές
Βιολογική έννοια του είδους
Μια ομάδα πληθυσμών που διασταυρώνονται (ή μπορούν να
διασταυρωθούν) μεταξύ τους και είναι γενετικά απομονωμένη από
άλλες ομάδες
Άτομα από δύο διαφορετικούς πληθυσμούς που δεν μπορούν να
παράγουν γόνιμους απογόνους, λέγεται ότι ανήκουν σε άλλα είδη
Προβλήματα
Απολιθώματα και εξαφανισμένοι οργανισμοί?
Αφυλετικοί οργανισμοί?
Ομάδες γεωγραφικά απομονωμένες?
Πώς ορίζεται η δυνατότητα διασταύρωσης?
Πώς διαφοροποιούνται τα είδη (ή οι

πληθυσμοί);
Οι ίδιοι γενετικοί μηχανισμοί είναι υπεύθυνοι για

την ποικιλότητα μέσα και ανάμεσα στα είδη.
Πότε αλλάζουν οι συχνότητες των αλληλομόρφων

και πότε διαφοροποιούνται δύο πληθυσμιακές
ομάδες?
Αιτίες απόκλισης
Όταν δύο πληθυσμοί του ίδιου είδους απομονωθούν αναπαραγωγικά, μπορεί να
εξελιχτούν σε νέα είδη, εξαιτίας της δράσης των εξελικτικών δυνάμεων
Μετάλλαξη
◦ Μπορεί να δημιουργήσει νέα διαφορετικά αλληλόμορφα
Γενετική παρέκκλιση (εκτροπή)

◦ Δημιουργεί διαφοροποίηση, ιδιαίτερα σε μικρούς πληθυσμούς
Ομομειξία
◦ Μόνο σε συνδυασμό με επιλογή ή παρέκκλιση, καθώς από μόνη της δεν αλλάζει τις
συχνότητες των αλληλομόρφων
Επιλογή
◦ Δημιουργεί διαφοροποίηση, ειδικά αν το περιβάλλον διαφέρει για τους δύο πληθυσμούς
Μετανάστευση
◦ Προκαλεί ομογενοποίηση των πληθυσμών και όχι απόκλιση, άρα αποτρέπει την ειδογένεση
Αναπαραγωγική απομόνωση
Φραγμοί στη γονιδιακή ροή
Δύο κύριες ομάδες

Προζυγωτική απομόνωση – πριν το σχηματισμό ενός ζυγωτού
Μεταζυγωτική απομόνωση – μετά το σχηματισμό του ζυγωτού
Προζυγωτική απομόνωση
Γεωγραφική ή οικολογική απομόνωση
Διαφορές στο χώρο – τα άτομα δεν βρίσκονται στην ίδια γεωγραφική
περιοχή ή στο ίδιο μικροπεριβάλλον
Χρονική απομόνωση
Διαφορές στον χρόνο – η αναπαραγωγή δεν γίνεται την ίδια εποχή ή
την ίδια χρονική στιγμή
Ηθολογική απομόνωση
Τα δύο φύλα δύο διαφορετικών πληθυσμών δεν προσελκύονται –
μιλούν διαφορετική γλώσσα
Γεωγραφική απομόνωση
PLATANUS ORIENTALIS PLATANUS OCCIDENTALIS
Οικοτοπική απομόνωση
Σε υδάτινο περιβάλλον Σε χερσαίο περιβάλλον
Φίδια του γένουςThamnophis
Ο βάτραχος Bufo americanus Ο βάτραχος Bufo fowleri
αναπαράγεται νωρίς το καλοκαίρι αναπαράγεται αργά το καλοκαίρι
Jarek Tuszyński Jimpaz
Αναπαράγονται το πρωί Αναπαράγονται το απόγευμα
Χρονική / οικολογική
απομόνωση
Το είδος Dendrobium nobile Το είδος Dendrobium

ανθίζει όταν υπάρχει phalaenopsis ανθίζει όταν η
συγκεκριμένη θερμοκρασία μέρα είναι μικρή, με σχετική
13°C ζέστη
Ηθολογική απομόνωση
Τα δύο πτηνά του γένους Sturnella δεν μπορούν να αναπαραχθούν μεταξύ
τους γιατί δεν έχουν το ίδιο «τραγούδι»
Sturnella magna Sturnella neglecta
Ηθολογική απομόνωση στις
πυγολαμπίδες
Διαφορετικά είδη πυγολαμπίδας εκπέμπουν διαφορετικά πρότυπα φωτισμού και με τον τρόπο
αυτό τα αρσενικά αναγνωρίζουν τα θηλυκά του δικού τους είδους
Ηθολογική
απομόνωση
Το αρσενικό θαλασσοπούλι
Sula nebouxii εκτελεί ένα
συγκεκριμένο σύνολο
χορευτικών κινήσεων για να
γίνει αποδεκτό από το
θηλυκό
Συγγενικά είδη κάνουν

ελαφρώς διαφορετικές
κινήσεις, κάτι που είναι
αρκετό για να τα
απομονώσει
αναπαραγωγικά μεταξύ
τους
Προζυγωτική απομόνωση
Μηχανική απομόνωση
Ασυμβατότητες γεννητικών οργάνων
Τα σαλιγκάρια με διαφορετική φορά σπείρωσης στο

κέλυφος δεν είναι συμβατά
Γαμετική απομόνωση
Γίνεται σύζευξη αλλά δεν
παράγεται ζυγωτό (π.χ. Οι γαμέτες δεν
επιζούν μέσα στο αναπαραγωγικό σύστημα
του άλλου φύλου)
Ασυμβατότητα γαμετών σε διαφορετικά είδη

αχινού
Γαμετική απομόνωση μέσω

επικονιαστών
Μεταζυγωτική απομόνωση
Βασική διαφορά – τα άτομα έχουν επενδύσει στην προσέλκυση
συντρόφου και το ζευγάρωμα
Αβιωσιμότητα του υβριδίου – Σχηματίζονται ζυγωτά υβρίδια αλλά

δεν επιβιώνουν ή έχουν πολύ χαμηλή αρμοστικότητα (πιθανώς
συνδυασμός γονιδίων που δεν λειτουργούν όταν βρεθούν μαζί)
Στειρότητα του υβριδίου – Τα υβρίδια δεν παράγουν λειτουργικούς

γαμέτες
Χαμηλή αρμοστικότητα υβριδίου

Δύο είδη σαλαμάνδρας στην Καλιφόρνια, ενώ υβριδίζουν παραμένουν διακριτά σαν είδη,
επειδή τα υβρίδια σπάνια επιβιώνουν και δεν έχουν πιθανότητες επιβίωσης
Γενικό μοντέλο ειδογένεσης
Dobzhansky-Muller model
1- δύο υποπληθυσμοί απομονώνονται
2- προκύπτει ένας νέος
πολυμορφισμός
3- οι νέοι πολυμορφισμοί
εγκαθιδρύονται μέσω επιλογής ή
γενετικής παρέκκλισης
4- αναπαραγωγική απομόνωση
Το σενάριο αυτό είναι γενικά αποδεκτό

– δεν είναι σαφές πώς συμβαίνει το
πρώτο στάδιο
Τύποι ειδογένεσης
Δύο βασικές ομάδες

Με βάση τη γεωγραφική απομόνωση (αλλοπάτρια και
περιπάτρια ειδογένεση)
Με βάση την επιλογή (συμπάτρια και παραπάτρια ειδογένεση)
Επίσης
Ειδογένεση μέσω υβριδισμού
Ειδογένεση μέσω χρωμοσωμικών αλλαγών (ξαφνική ειδογένεση)
Αλλοπάτρια ειδογένεση
Ο ευρύτερα αποδεκτός μηχανισμός

Γεωγραφική απομόνωση – διακοπή της γονιδιακής ροής
Απόκλιση μέσω καποιου μηχανισμού (επιλογή, παρέκκλιση)
Η απόκλιση μπορεί να αφορά πολλά γονίδια και να υπάρχει
βαθμιαία συσσώρευση των αλλαγών
Η γεωγραφική απομόνωση συμβαίνει μέσω

Βικαριανισμού – διαίρεση μιας ομάδας
Διασπορά – αποικισμός μιας καινούριας περιοχής
Γεωγραφική Απόσταση
A B Allopatric
A
speciation B
Divergence Divergence
Mtn. range
A A A A
Barrier Dispersal
Island
A A
Βικαριανισμός και διασπορά
Βικαριανισμός – ο πληθυσμός ενός είδους διαιρείται από ένα
γεωγραφικό εμπόδιο
Διασπορά – κάποια άτομα από έναν πληθυσμό μεταναστεύουν σε

μια καινούρια περιοχή
Βικαριανισμός
Διαφορετικά είδη γαρίδας στις δύο όχθες του ισθμού του Παναμά
– ο ισθμός δημιουργήθηκε βαθμιαία
Ο φυσικός φραγμός του Grand Canyon
• 446 km μήκος
•Μέχρι 29 km πλάτος
•Μέχρι 1,800 m βάθος
•Περίπου 17
εκατομμύρια χρόνια
πριν
Ο φυσικός φραγμός του ποταμού Κονγκό
Pan paniscus
Ο ποταμός Κόνγκο διαχωρίζει το είδος Pan paniscus

(μπονόμπο) από το P. troglodytes (χιμπατζής)
Pan troglodytes
Αλλοπάτρια ειδογένεση σε είδη του γένους Datisca
Οι μετακινήσεις των ηπείρων προκάλεσαν αλλοπάτρια ειδογένεση σε πολλά είδη
Διασπορά στο αρχιπέλαγος Χαβάη
• 8 μεγάλα νησιά
•137 νησιά σύνολο
“Tarweeds” of Hawaiian Islands
Close North American relative,

the tarweed Carlquistia muirii
KAUAI MOLOKAI 1.3

Dubautia laxa 5.1 MAUI million
million years
OAHU Argyroxiphium sandwicense
years 3.7 LANAI
million
years
HAWAII
0.4
million
years
Dubautia waialealae
Dubautia scabra
Dubautia linearis
Προσαρμοστική
διασπορά
(adaptive radiation)
Εξάπλωση πληθυσμών ή ειδών σε νέα
περιβάλλοντα με εξελικτική απόκλιση
λόγω προσαρμογής
Προκαλείται από
◦ Πολλά διαφορετικά περιβάλλοντα, όπου
εξαπλώνεται ένα αρχικό είδος
◦ Απουσία φυσικών εχθρών και
ανταγωνιστικών ειδών στα νέα αυτά
Διαφορετικά είδη χελώνας στα νησιά

Galapagos
Μελισσοφάγοι
στα νησιά
Χαβάη
Στο αρχιπέλαγος Χαβάη η
φυσική επιλογή οδήγησε σε
προσαρμογή των πτηνών σε
διαφορετικά είδη τροφής
Τα πτηνά αρχικά ανήκαν σε

ένα συγκεκριμένο είδος που
μετανάστευσε προς τα
διάφορα νησιά του
αρχιπελάγους
Examples of
Adaptive
Radiation:
“Darwin’s”
Finches
Wen et al. 2014
Προσαρμοστική διασπορά στο οροπέδιο

του Θιβέτ για συγγενικά είδη φυτών
(B) Rhododendron roxieanum Forrest ex W.W.Sm., (C) Rhododendron wardii W.W.Sm., (D) Rheum
nobile Hook.f. & Thoms., (E) Saussurea laniceps Hand.-Mazz., (F) Meconopsis betonicifolia Franch., (G)
Pedicularis siphonantha D.Don var. delavayi (Franch. ex Maxim.), (H) Rhodiola alsia (Fröd.) Fu
Approximate distribution ranges of the six species (12 taxa) of the Aegean Nigella arvensis
complex (after Strid 2002).
Hans Peter Comes et al. Phil. Trans. R. Soc. B

2008;363:3083-3096
© 2008 The Royal Society
Διασπορά στις Σποράδες και την Εύβοια
από Φοίτο (1987)
E. Mayr 1954, 1963
Η αρχή του ιδρυτή

Στη γεωγραφική απομόνωση, δεν είναι μόνο η φυσική επιλογή που
προκαλεί διαφοροποίηση και ειδογένεση, αλλά και η γενετική εκτροπή
◦ Ιδιαίτερα όταν ιδρύονται νέοι πληθυσμοί μικρού μεγέθους
Περιπάτρια ειδογένεση
◦ Αρχή του ιδρυτή
Διαφοροποίηση περιφερειακών πληθυσμών λόγω μικρού

πληθυσμιακού μεγέθους
◦ Μικροί και απομονωμένοι πληθυσμοί εμφανίζουν πολύ έντονες διαφορές σε
σχέση με τους κύριους πληθυσμούς
◦ Ιδρύονται από λίγα άτομα που αποκόπτονται από τον κυρίως πληθυσμό
Ραγδαία διαφοροποίηση λόγω εκτροπής σε όλα τα γονίδια!
Γενετική επανάσταση
Το φαινόμενο του ιδρυτή ονομάστηκε από τον Mayr και «γενετική
επανάσταση» λόγω της ραγδαιότητας με την οποία γίνονται οι αλλαγές
στους νέους πληθυσμούς
◦ Διαφοροποίηση σε όλα τα γονίδια λόγω εκτροπής
◦ Μικρή ποικιλότητα εντός νέων πληθυσμών και επιστατικά φαινόμενα
Υποστήριξε ότι σε ένα μεγάλο πληθυσμό οι γενετικές αλλαγές είναι

αργές
◦ Η προσαρμοσμένη δεξαμενή γονιδίων αντιστέκεται
◦ Γενετική ομοιόσταση
Εκτός από τη γενετική εκτροπή, κατά την περιπάτρια ειδογένεση δρα

ταυτόχρονα και η φυσική επιλογή, που οδηγεί σε προσαρμογή σε νέα
Διάκριση αλλοπάτριας και
περιπάτριας ειδογένεσης
Η περιπάτρια ειδογένεση είναι μια
μορφή αλλοπάτριας ειδογένεσης,
αλλά έχει μερικές βασικές
διαφορές από αυτήν:
• Ο νέος πληθυσμός είναι
Αλλοπάτρια ειδογένεση
απομονωμένος και μικρός σε
μέγεθος
• Ισχυρή φυσική επιλογή λόγω
διασποράς σε νέα περιβάλλοντα
• Ισχυρή ταυτόχρονη δράση της
γενετικής εκτροπής
Περιπάτρια ειδογένεση
Ενδημισμός
Σε περιοχές με έντονη γεωγραφική διαμερισματοποίηση και ταραχώδη
γεωλογική ιστορία, υπήρξε (και υπάρχει) πολύ έντονη αλλοπατρική και
περιπατρική ειδογένεση, που έχουν συμβάλλει σε αυξημένη αφθονία
ειδών
◦ Για παράδειγμα ο μεσογειακός χώρος
Στις περιοχές αυτές παρατηρείται υψηλός αριθμός ενδημικών
συστηματικών μονάδων (taxa)
◦ Μία συστηματική μονάδα μπορεί να χαρακτηρισθεί ως ενδημική, αν η
γεωγραφική της εξάπλωση είναι μικρότερη της μέσης τιμής εξαπλώσεως των
αντίστοιχων συστηματικών βαθμίδων
◦ Π.χ., ένα ενδημικό είδος έχει περιορισμένη γεωγραφική εξάπλωση σε μια
συγκεκριμένη περιοχή και δεν βρίσκεται πουθενά αλλού
Η παρουσία πολλών ενδημικών taxa σε μια περιοχή λέγεται υψηλός
ενδημισμός
Πηγή: Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών
10 κέντρα ενδημισμού φυτών στη

Μεσόγειο
Η χλωρίδα της μεσογειακής λεκάνης εκτιμάται ότι περιλαμβάνει περίπου 25.000 φυτικά είδη
(Νότια Αφρική: 21.000, Αυστραλία: 25.000, Τροπικά δάση: 90.000)
Αφθονία
φυτικών
ειδών στην
Ελλάδα
Συνολικός αριθμός φυτικών
ειδών στην Ελληνική
χλωρίδα: 5880
Συνολικός αριθμός taxa

(είδη και υποείδη): 6900
1350 taxa είναι ενδημικά

στην Ελλάδα
Ποσοστό ενδημισμού:
19.5%
Πηγή: Γ. Κοράκης
Δρόμοι
μετανάστευσης
φυτών στην
Ελλάδα
Οι μεταναστεύσεις
προκλήθηκαν από τις
ποικίλες γεωλογικές
ανακατατάξεις της
ανατολικής Μεσογείου
Σημαντικό ρόλο έπαιξαν και

οι εναλλαγές των
παγετωδών και
μεσοπαγετωδών εποχών,
που προκάλεσαν πολλαπλές
μετακινήσεις
Πηγή: Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών ΕΙΔΟΓΕΝΕΣΗ 47
Πηγή: Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Ενδημισμός στο γένος Nigella

Κατανομή απλοτύπων cpDNA σε είδη του γένους Nigella δείχνουν τη διαδρομή της
ειδογένεσης στον ελληνικό χώρο και στο Αιγαίο γενικότερα
ΜΟΝΟ ΣΤΗ ΔΑΔΙΑ
Minuartia greuteriana Kamari

(Caryophyllaceae)
Πολυετές ποώδες φυτό
Νέο είδος, περιεγράφηκε για πρώτη

φορά το 2003. Πολυετές ποώδες φυτό.
Πηγή: Γ. Κοράκης Onosma kittanae Strid (Boraginaceae)
Γιατί τόσα είδη σε ένα νησί;

Πολλαπλές εισβολές. Μετά την
πρώτη εισβολή ο νέος πληθυσμός
αποκλίνει από τον αρχικό
Μια επόμενη εισβολή από τον ίδιο

πληθυσμό, δεν θα μπορεί πια να
δώσει απογόνους με το νέο είδος
ενώ ταυτόχρονα θα αρχίσει να
αποκλίνει και πάλι από τον πατρικό
πληθυσμό στο άλλο νησί
Απομόνωση μέσω απόστασης
Απομόνωση χωρίς φυσικό φραγμό (όπως νερό ή βουνά)
Συνεχόμενοι πληθυσμοί που εκτείνονται σε μια μεγάλη γεωγραφική
περιοχή δύσκολα θα ανταλλάσσουν γονίδια σε όλο το εύρος της κατανομής
Τα άκρα είναι απομονωμένα αλλά οι κοντινές περιοχές όχι
Λέγεται και παραπάτρια ειδογένεση
Απομόνωση λόγω απόστασης – κυκλική επικάλυψη (ring species)

Περίπτωση παραπάτριας ειδογένεσης
Οι πληθυσμοί στα άκρα της γεωγραφικής κατανομής δεν διασταυρώνονται
αλλά οι ενδιάμεσοι γειτονικοί πληθυσμοί διασταυρώνονται μεταξύ τους. Αν στο
τέλος της κατανομής τα δύο άκρα έλθουν σε επαφή, οι πληθυσμοί στο τέλος
του δακτυλιδιού δεν θα αναπαράγονται μεταξύ τους αλλά θεωρούνται ότι
ανήκουν στο ίδιο είδος
Andrew Z. Colvin
Ring Species
Παραπάτρια ειδογένεση
Ένας πληθυσμός διαιρείται σε δύο παρακείμενους πληθυσμούς, οι οποίοι
υπόκεινται σε διαφορετικές δυνάμεις επιλογής
Γονιδιακή ροή συμβαίνει αλλά σε πολύ μικρό βαθμό
Η επιλογή πρέπει να είναι πολύ ισχυρή προκειμένου να υπερνικήσει τη
γονιδιακή ροή (τα υβρίδια πρέπει να έχουν σημαντικά χαμηλότερη
αρμοστικότητα από τους καθαρούς τύπους – μειονέκτημα του ετεροζυγώτη)
Το χαρακτηριστικό που επιλέγεται πρέπει να σχετίζεται με αναπαραγωγική
απομόνωση – η οποία πρέπει να συμβεί πολύ γρήγορα
Παράδειγμα: Φυτά σε εδάφη με βαρέα μέταλλα (κοντά σε ορυχεία) – σε

κοντινές αποστάσεις στο ορυχείο αναπτύσσεται ανθεκτικότητα – οι αλλαγές
καταλήγουν σε αποκλίσεις σε σχέση με την εποχή ανθοφορίας –
αναπαραγωγική απομόνωση
Ζώνες υβριδισμού
Η ύπαρξη περιοχών υβριδισμού δείχνει ότι η διαδικασία της
ειδογένεσης είναι μια μακρόχρονη διαδικασία.
Συμπάτρια / παραπάτρια – οι ζώνες υβριδισμού είναι περιοχές
όπου συμβαίνει ειδογένεση
Αλλοπάτρια / περιπάτρια – οι ζώνες υβριδισμού είναι περιοχές
όπου δύο πληθυσμοί που είχαν απομονωθεί και αποκλίνει,
επανέρχονται σε επαφή
Το αποτέλεσμα του υβριδισμού εξαρτάται από την αρμοστικότητα

του υβριδίου
Συμπάτρια ειδογένεση
Αναπτύσσεται ένας βιολογικός φραγμός μέσα σε έναν πληθυσμό (αν
ο φραγμός ήταν φυσικός, θα μιλούσαμε για αλλοπάτρια ειδογένεση)
Αμφιλεγόμενη υπόθεση
Η απομόνωση μπορεί να είναι σχεδόν αυτόματη με μια μετάλλαξη,

αν ένας μοναδικός γενετικός τόπος προκαλεί αναπαραγωγική
απομόνωση
Στην περίπτωση αυτή όμως οι ετεροζυγώτες θα είχαν πολύ μεγάλο
μειονέκτημα οπότε δεν θα ήταν δυνατό να διατηρηθεί ο
πολυμορφισμός στον πληθυσμό
Μπορεί να συμβεί και βαθμιαία
Εποχιακή απομόνωση στη μύγα των φρούτων

Rhagoletis pomonella
Η πικροκερασιά και η οξυάκανθος ανθίζουν σε διαφορετική εποχή ενώ η

μηλιά σε ενδιάμεση. Μύγες που παρασιτούν στους καρπούς της
πικροκερασιάς δεν διασταυρώνονται με άτομα της ίδιας περιοχής που
παρασιτούν την οξυάκανθο, εκτός από τις περιοχές που υπάρχουν
μηλιές ως ενδιάμεσος ξενιστής
Ένας μοναδικός τόπος ευνοεί τις ομοιοφαινοτυπικές

διασταυρώσεις – με την πάροδο του χρόνου προέκυψε
ειδογένεση πιθανώς λόγω προτίμησης σε διαφορετικά
ενδιαιτήματα
Χρωμοσωμική ειδογένεση
Ο πιο αποδεκτός τύπος συμπάτριας
ειδογένεσης είναι η αυτόματη
ειδογένεση μέσω πολυπλοειδίας
Μειωτικά σφάλματα μπορεί να
οδηγήσουν σε βιώσιμα άτομα με
πολυπλοειδές γονιδίωμα (συνήθως
4n)
Ένα πολυπλοειδές άτομο είναι
άμεσα απομονωμένο από τον
υπόλοιπο πληθυσμό, αφού οι
απόγονοι ενός 2n και ενός 4n
ατόμου θα ήταν 3n – σηνήθως
αβιώσιμο
Στα φυτά ένα πολυπλοειδές άτομο
θα μπορούσε να δώσει απογόνους
με αυτογονιμοποίηση
Two species of anemone flower and their

chromosomes. Changes in number of chromosomes, as
has occurred in this genus, can cause speciation
Διασπαστική επιλογή
• Ένα μοντέλο συμπάτριας ειδογένεσης αφορά τη
διασπαστική επιλογή
– Οι δύο ομόζυγοι έχουν μεγαλύτερη αρμοστικότητα από
τους ετερόζυγους
• Π.χ. καλαμπόκι (Paterniani 1969): πήρε δύο ποικιλίες
καλαμποκιού και έσπερνε σε κάθε γενιά έσπερνε
σπόρους με τη χαμηλότερη ετεροζυγωτία
– Σε πέντε γενιές το επίπεδο διασταύρωσης μεταξύ των
ποικιλιών έπεσε από 40% σε 5%
• Στη φύση είναι σπάνια...
Ξαφνική γενετική αλλαγή

Π.χ. σε γονίδιο που ελέγχει την ανάπτυξη (ομοιωτικό ή ρυθμιστικό
γονίδιο)
Hox gene 6 Hox gene 7 Hox gene 8

Ubx
About 400 mya
Drosophila Artemia
Heterochrony / neotony
Η ανάπτυξη των χαρακτήρων ακολουθεί διαφορετικό χρονικό
μοτίβο. Κάποια χαρακτηριστικά του ανθρώπου θεωρείται ότι
εξελίχτηκαν από συντομότερη διαφοροποίηση χαρακτήρων του
χιμπατζή
Αλλοπάτρια και συμπάτρια

ειδογένεση
Η αλλοπάτρια ειδογένεση είναι ο κανόνας και η συμπάτρια
η εξαίρεση
Η γεωγραφική απομόνωση είναι στις περισσότερες
περιπτώσεις το κλειδί της ειδογένεσης
◦ Με ταυτόχρονη δράση της φυσικής επιλογής και της γενετικής
εκτροπής
Η συμπάτρια ειδογένεση είναι δυνατή αλλά ή

διαφοροποίηση σε πολλά γονίδια δυσκολεύεται να
δημιουργηθεί, λόγω του συνεχόμενου υβριδισμού (ροής
γονιδίων)
◦ Η συμπάτρια ειδογένεση δύσκολα εντοπίζεται
Πόσο γρήγορα συμβαίνει η ειδογένεση;
Κάποιοι πληθυσμοί έχουν απομονωθεί
για εκατομμύρια χρόνια αλλά
εξακολουθούν να ανήκουν στο ίδιο είδος
ενώ άλλοι αποκλίνουν πάρα πολύ
γρήγορα
Στη λίμνη Malawi 400 είδη κιχλίδων
(ψάρια της Αφρικής) εμφανίστηκαν σε
λιγότερο από 1 εκατομμύριο χρόνια
Πόσο γρήγορα συμβαίνει η

ειδογένεση;
• Διαφέρει πολύ ανάμεσα σε
διαφορετικά taxa
– Spartina angelica, υβριδογενές
πολυπλοειδές φυτό (20 χρόνια)
– Drosophila spp. στη Χαβάη (20.000

χρόνια)
– Platanus orientalis & P. Occidentalis

(50.000.000 χρόνια), ενώ ακόμα
μπορούν και υβριδίζουν
London plane
Ρυθμός ειδογένεσης
Βαθμιαία ειδογένεση (gradual)
◦ Σταδιακή, βαθμιδωτή εξελικτική αλλαγή
◦ Π.χ. η εξέλιξη της οπλής στα άλογα
Απότομη ειδογένεση (punctuated)

◦ Αρχικά πολύ γρήγορη εξέλιξη και μετά
μεγάλες περίοδοι σταθερότητας
Απότομη
ειδογένεση στα
foraminiferans
Τα foraminiferans
(μονοκύτταροι οργανισμοί
με κέλυφος) εξελίχτηκαν
απότομα και απέκτησαν
μεγαλύτερο κέλυφος πριν
από 5,5 εκ. χρόνια
Από τότε έχουν μείνει

σταθερά στο
χαρακτηριστικό αυτό
Είδη που έχουν αλλάξει ελάχιστα από τότε που διαμορφώθηκαν
Το ψάρι Latimeria ήταν γνωστό μόνο

από απολιθώματα και ζούσε πριν από
250 εκ. χρόνια
Το 1938 ανακαλύφτηκε σαν ζωντανό

είδος
Το πεταλοειδές καβούρι υπάρχει εδώ και 450εκ. χρόνια
Metasequoia glyptostroboides
(Κίνα)
Απολίθωμα βραχυκλαδίου
Metasequoia occidentalis, 49 εκ. ετών
Το Ginkgo biloba είχε μεγάλη

εξάπλωση στο βόρειο ημισφαίριο, Σημερινή φυσική εξάπλωση
πριν από 200 εκ. χρόνια στην Ανατολική Κίνα
Εξαφάνιση
Η εξαφάνιση ενός είδους είναι
η αντίθετη διαδικασία της
ειδογένεσης
◦ Η εξαφάνιση ενός είδους
προάγει την ειδογένεση, αφήνει
«χώρο» για ένα νέο είδος
Συμβαίνει μετά από απότομες

αλλαγές του περιβάλλοντος,
όπου κάποια είδη δεν
διαθέτουν τα κατάλληλα
αλληλόμορφα σε
προσαρμοστικά γονίδια, ώστε
να προσαρμοστούν
Εξαφάνιση
Θεωρείται πως είναι ο τελικός προορισμός των ειδών, όπως είναι ο θάνατος
για τους οργανισμούς
◦ Το 99.9% όλων των ειδών που έχουν υπάρξει, είναι σήμερα εξαφανισμένα
Εξαφάνιση υπόβαθρου (background extinction), σε χαμηλό ρυθμό

Μαζική εξαφάνιση (mass extinction), όταν χάνονται 25-90% όλων των ειδών
Πέντε μεγάλες μαζικές εξαφανίσεις, οδήγησαν σε κατάληψη των άδειων
οικοθέσεων από νέες εξελικτικές γραμμές (π.χ θηλαστικά)
Απαιτούνται περίπου 10 εκατομμύρια χρόνια ή και παραπάνω για να
αποκατασταθεί η βιοποικιλότητα μετά από μια μαζική καταστροφή
Οι εξαφανίσεις οδηγούν σε νέες ευκαιρίες ειδογένεσης και προσαρμοστικής
εξάπλωσης, αλλά πρέπει να γίνονται σε σταθερό και χαμηλό ρυθμό!
Τροφή για σκέψη

Στην εποχή μας χάνονται χιλιάδες είδη και πληθυσμοί ειδών
Ζούμε την 6η μαζική εξαφάνιση
◦ Είναι ανθρωπογενής
Ceballos et al. 2017
Σας ευχαριστώ
Φυλογένεση και φυλογενετικά
δέντρα
Αριστοτέλης Χ. Παπαγεωργίου
Ταξινομική

Η ταξινόμηση των οργανισμών σε
ομάδες
 Εδραιώθηκε ως επιστήμη από τον
Carolus Linnaeus (1707-1778)

Η ταξινομική δημιουργεί μια
ιεραρχική κατάταξη ομάδων (taxa)

Η κατάταξη γίνεται με βάση τις
ομοιότητες μεταξύ των οργανισμών
Φυλογενετική

Όταν οι εξελικτικές σχέσεις μεταξύ των taxa
ορίζουν την ιεραρχική ταξινόμηση

Η εξελικτική ιστορία των taxa λέγεται
φυλογενετική

Σύμφωνα με την εξελικτική θεωρία, οι
ομάδες ομοίων οργανισμών προέρχονται
από έναν κοινό πρόγονο

Αναπτύχθηκε από τον Γερμανό εντομολόγο
Willi Hennig, το 1950
 Αν και φυλογενετικά δέντρα είχαν κυκλοφορίσει
πολύ παλαιότερα από την εποχή του Δαρβίνου
Για να μελετήσουμε την ιστορία της ζωής στη γη...

Απολιθώματα

Φυλογενετικές
σχέσεις μεταξύ
σύγχρονων
οργανισμών
Φυλογένεση
Εξελικτικές σχέσεις

Η αναζήτηση ομοιοτήτων ανάμεσα σε αλληλουχίες DNA και η στοίχιση
πολλαπλών ακολουθιών οδηγουν στην ερώτηση:
 Πώς σχετίζονται εξελικτικά αυτές οι ακολουθίες;
 Πώς σχετίζονται εξελικτικά οι οργανισμοί από τους οποίους προέρχονται
αυτές οι ακολουθίες;

Φυλογενετική: η μελέτη των σχέσεων ανάμεσα σε προγόνους και απογόνους
 Η κατάταξη των οργανισμών σύμφωνα με την εξελικτική τους ιστορία

Φυλογενετική υπόθεση: ένα εξελικτικό σενάριο σχετικά με τις σχέσεις γονέων
και απογόνων

Φυλογενετικό δέντρο: μια γραφική απεικόνιση μιας φυλογενετικής υπόθεσης
Φυλογενετική υπόθεση

Όλοι οι ζωντανοί οργανισμοί προέρχονται από έναν κοινό
πρόγονο και συνδέονται μεταξύ τους με σχέσεις καταγωγής

Οι φυλογενετικές υποθέσεις εξηγούν τη σημερινή ποικιλομορφία
των μορφών ζωής

Οι φυλογενετικές υποθέσεις μπορεί να βασίζονται σε μορφολογικά
δεδομένα, φυσιολογικά (λειτουργικά) δεδομένα, μοριακούς
δείκτες, ή σε κάποιο συνδυασμό αυτών

Σήμερα οι φυλογενετικές υποθέσεις προκύπτουν από τη
σύγκριση αλληλουχιών DNA (και RNA)
Φυλογενετικό δέντρο των πεταλούδων
Φυλογενετικό δέντρο για τα 207

είδη πεταλούδων (98% των
φυλών) βασισμένο σε 352 loci (>
150,000 bp)
Espeland et al. (2018). Current Biology 2018 28770-778.e5DOI:

(10.1016/j.cub.2018.01.061)
Φυλογενετικοί χαρακτήρες

Χαρακτηριστικά που χρησιμοποιούνται για την κατασκευή
φυλογενετικών δέντρων
 Ιδανικά παρέχουν πληροφορίες σχετικά με την εξελικτική ιστορία
των taxa

Μικρή ποικιλότητα μέσα στις ενότητες που εξετάζουμε

Μεγάλη ποικιλότητα ανάμεσα στις ενότητες που εξετάζουμε

Στις σύγχρονες φυλογενετικές υποθέσεις, οι χαρακτήρες είναι
συνθήθως θέσεις νουκλεοτιδίων (SNPs) και η κάθε θέση έχει
4 δυνατές καταστάσεις (A,C,G,T)
Παράγωγος και προγονικός χαρακτήρας

Παράγωγος (derived): χαρακτήρας που δεν υπήρχε στον κοινό πρόγονο
(απομορφία)

Προγονικός (ancestral): χαρακτήρας που κληρονομήθηκε από κοινό
πρόγονο (πλησιομορφία)

Μια παράγωγη κατάσταση χαρακτήρα που είναι κοινή σε μια ομάδα taxa
λέγεται συναπομορφία (synapomorphy)
 Απόδειξη ότι τα taxa εξελίχτηκαν από τον ίδιο κοινό πρόγονο

Το σύνολο των taxa που έχουν προέλθει από τον ίδιο κοινό πρόγονο
αποτελούν μια μονοφυλετική ομάδα ή έναν κλάδο (monophyletic group,
clade)
Φυτά
Το “πολυκύτταρο σποριόφυτο”
είναι παράγωγος χαρακτήρας.
Ποια μονοφυλετική ομάδα ορίζει;
Τα “αγγεία” είναι παράγωγος

χαρακτήρας που εξελίχτηκε
ανάμεσα στους κόμβους B και C.
Ποια μονοφυλετική ομάδα ορίζει;
Ζώα
Ποιος είναι ο
συναπόμορφος
χαρακτήρας που ορίζει τη
μονοφυλετική ομάδα των
θηλαστικών;
Ομοπλασία

Η ανεξάρτητη εξέλιξη παρόμοιων χαρακτηριστικών

Δημιουργεί δυσκολία στη φυλογενετική ανάλυση και μπορεί να προκύψει μέσω:
 Συγκλίνουσας εξέλιξης

Δύο εξελικτικά απομακρυσμένα είδη εμφανίζουν φαινοτυπικές ομοιότητες λόγω κοινών εξελικτικών
πιέσεων
 Παράλληλης εξέλιξης

Οι χαρακτήρες δύο στενά συγγενικών φυλογενετικών γραμμών αλλάζουν με παρόμοιο τρόπο
ταυτόχρονα (λόγω εξελικτικής πίεσης και λόγω παρόμοιας “αρχιτεκτονικής” του οργανισμού
 Εξελικτικής αναστροφής

Επιστροφή σε προγενέστερη κατάσταση χαρακτήρα
Πως εμφανίζεται η ομοπλασία;
Page & Holmes 1998
Συγκλίνουσα εξέλιξη
Συγκλίνουσα
εξέλιξη
Αποκλίνουσα
εξέλιξη
Παράλληλη εξέλιξη
Τα ζώα με πλακούντα και τα

μαρσιποφόρα αποτελούν τις
δύο βασικές ομάδες των
θηλαστικών. Και στις δύο
ομάδες εμφανίζονται παρόμοιοι
μορφότυποι λόγω
προσαρμογών σε συγκεκριμένα
Εξελικτική αναστροφή
Οι πιγκουίνοι είναι
πτηνά που όμως
επέστρεψαν στην
κατάσταση της μη-
πτήσης
προσαρμοζόμενα στο
περιβάλλον τους
Μη μονοφυλετικές ομάδες

Παραφυλετική: μια ομάδα που περιέχει κάποια
αλλά όχι όλα τα taxa που κατάγονται από έναν
κοινό πρόγονο

Πολυφυλετική: μια ομάδα που περιέχει taxa
που μοιάζουν λόγω ομοπλασιών
 Λάθος στην ομαδοποίηση
Μονοφυλετικές ομάδες
Μονοφυλετικές και μη μονοφυλετικές ομάδες
Page & Holmes 1998
Ομολογία vs. Ομοπλασία


Οι συναπόμορφοι χαρακτήρες (ή οι αλληλουχίες του DNA)
λέγονται και ομόλογοι
 Είναι κοινοί σε δύο taxa λόγω κληρονόμησης από κοινό πρόγονο
 Είναι ιδιαίτερα χρήσιμοι για την κατασκευή φυλογενετικών δέντρων
γιατί ορίζουν μονοφυλετικές ομάδες (κλάδους)

Οι ομοπλασίες δυσκολεύουν την κατασκευή φυλογενετικών
δέντρων γιατί οδηγούν σε λάθος ομαδοποιήσεις
 Είναι όμοιοι χαρακτήρες που όμως εξελίχτηκαν χωριστά
Αναζήτηση
παράγωγων
χαρακτήρων:
Ποιο δέντρο είναι

πιο αληθές;
Συναπομορφία και ομοπλασία στο DNA

Κλαδόγραμμα και φυλογενετικό δέντρο

Κλαδόγραμμα: δείχνει τις 
Φυλογενετικό δέντρο: κάνει το
εξελικτικές σχέσεις ανάμεσα σε ίδιο με τους κλάδους του να είναι
taxa ανάλογοι με τον χρόνο
Διαβάζοντας ένα δέντρο


Αυτά τα 4 taxa έχουν έναν
κοινό πρόγονο στη βάση του
κλαδογράμματος

Το κλαδόγραμμα είναι επίσης
μια χρονική σειρά, με το πιο
παλιό να είναι πιο κάτω

Κάθε κόμβος είναι ένα
φαινόμενο ειδογένεσης

Ερμηνεύοντας ένα δέντρο

Ο άνθρωπος κατάγεται
από τον χιμπατζή;

Ποιος είναι ο πιο κοντινός
συγγενής του χιμπατζή;

Ο άνθρωπος είναι πιο
εξελιγμένο είδος από τους
πιθήκους;
Ρίζα και εξωομάδα


Ως ρίζα (root) θεωρούμε τον κοινό πρόγονο των taxa ενός δέντρου
 Συνήθως δεν γνωρίζουμε τη ρίζα και απλώς την τοποθετούμε στο μέσο των
taxa με την μεγαλύτερη απόκλιση

Η εξωομάδα (outgroup) είναι ένα taxon που γνωρίζουμε ότι βρίσκεται
πολύ μακρυά εξελικτικά από τα υπόλοιπα taxa του δέντρου
 Η εξωομάδα μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν ρίζα σε ένα δέντρο
 Κάποιες φορές η εξωομάδα δεν είναι τόσο μακρινή και δημιουργεί ασάφειες
 Το ίδιο και αν η εξωομάδα είναι τόσο μακρινή ώστε να ομαδοποιούνται
άσχετα είδη
Κατασκευή φυλογενετικών δέντρων

Τα φυλογενετικά δέντρα κατασκευάζονται με:
 Ένα σύνολο χαρακτήρων, για τους οποίους αναζητώνται
ομοιότητες και διαφορές ανάμεσα στους οργανισμούς
 Ένα εξελικτικό σενάριο, μέσα από το οποίο ερμηνεύουμε τις
διαφορές των χαρακτήρων

π.χ. το μοριακό ρολόι
 ο αριθμός των μεταλλάξεων για τις οποίες διαφέρουν δύο αλληλουχίες σχετίζεται
με το χρονικό διάστημα από την απόκλιση των taxa από τον κοινό πρόγονο
Χαρακτήρες για φυλογενετική


Φαινότυπος (μορφολογία / φυσιολογία)

Αλληλουχίες DNA / RNA

Προσαρμογές

Επικουρικά χρησιμοποιούνται και άλλα στοιχεία
 Ιστορικά στοιχεία από άλλες πηγές (π.χ. γεωλογία, κλιματολογία,
αρχαιολογία)
 Σύγχρονα περιβαλλοντικά δεδομένα για εμηνεία προσαρμογών
Αλληλουχίες DNA

Για να καταλήξουμε σε ένα φυλογενετικό δέντρο με
βάση τις αλληλουχίες του DNA συγεκριμένων taxa,
ακολουθούμε τα εξής βήματα:
 Στοίχιση αλληλουχιών
 Υπολογισμός γενετικών αποστάσεων
 Ομαδοποίηση (clustering)
 Απεικόνιση δέντρου
Στοίχιση αλληλουχιών
Γενετικές αποστάσεις
Clustering
Φυλογενετικό δέντρο
Wagner et al. 2012
Φυλογενετικό δίκτυο

Σε πολλές περιπτώσεις
έχουμε οριζόντια
μεταφορά γονιδίων
μέσω υβριδισμού
ανάμεσα στα taxa

Μπορούμε να
δημιουργήσουμε
φυλογενετικά δίκτυα
Piredda et al. 2020

Όμως...

...είναι αδύνατο να πούμε με απόλυτη βεβαιότητα ότι ένα δέντρο είναι το
«σωστό» για μια ομάδα αλληλουχιών ή μια ομάδα οργανισμών
 η ταξινομική βρίσκεται συνέχεια σε επανεξέταση καθώς συγκεντρώνονται νέα δεδομένα
 κάθε μέθοδος (απόσταση, αλγόριθμος clustering) έχει τρωτά σημεία
 ακόμα και αν χρησιμοποιήσουμε ολόκληρη την αλληλουχία των taxa, δεν μπορούμε να
περιγράψουμε όλους τους εξελικτικούς παράγοντες που διαμόρφωσαν τη φυλογένεση

μια συγκεκριμένη αλληλουχία μπορεί να μην έχει την ίδια φυλογενετική ιστορία με το είδος από το

οποίο προέρχεται

διαφορετικά μέρη του γονιδιώματος εξελίσσονται με διαφορετικούς ρυθμούς
Μοριακή εξέλιξη
Μ. Γεωργίτση, PhD – Τμήμα Μοριακής Βιολογίας & Γενετικής ΔΠΘ

Τί είναι η μοριακή εξέλιξη
Μελετά τις αλλαγές σε μοριακό επίπεδο στην αλληλουχία
των μακρομορίων (DNA, RNA, πρωτεΐνες) μεταξύ γενεών
Εξελικτική βιολογία Πληθυσμιακή γενετική

(εξελικτική ιστορία των (εξέλιξη γονιδιώματος →
γενεών/οργανισμών – γονιδιακή πορεία της εξέλιξης)
φυλογενετικές σχέσεις)
• Ρυθμός και συνέπειες των παραλλαγών του γονιδιώματος

• Δημιουργία νέων γονιδίων – ανακατάταξη γονιδιώματος
(μηχανισμοί αλλαγής των μακρομορίων)
• Γενετική βάση ειδογένεσης
• Μελέτη εξελικτικών σχέσεων σε μοριακό επίπεδο / φυλογένεση
• Γενετική βάση της κληρονομικότητας των πολυπαραγοντικών
χαρακτηριστικών
Μοριακός οπορτουνισμός
• Οι πραγματικές καινοτομίες είναι σπάνιες στην εξέλιξη. Συνήθως

προϋπάρχοντα γονίδια ή τμήματα γονιδίων μετασχηματίζονται
για να παράγουν νέες λειτουργίες και τα μοριακά συστήματα
συνδυάζονται για να δημιουργήσουν νέα συνήθως πολυπλοκότερα
συστήματα.
• Ο μοριακός βιολόγος Francois Jacob περιέγραψε αυτή τη

διαδικασία ως μοριακό μαστόρεμα (molecular tinkering). Όπως ένας
μάστορας χρησιμοποιεί υλικά από παλιές κατασκευές που έχει στην
αποθήκη του για να φτιάξει μια νέα κατασκευή (σε αντίθεση με ένα
μηχανικό ή σχεδιαστή που χρησιμοποιεί νέα υλικά) έτσι και στη
φύση χρησιμοποιούνται προϋπάρχουσες δομές για να
φτιαχτούν καινούριες.
Μοριακή εξέλιξη και φαινότυπος –
Μία καθόλου προφανής συσχέτιση
• Μεγάλο μέρος της μοριακής εξέλιξης έχει μικρή ή και
μηδενική επίδραση στο φαινότυπο
• Για να εντοπίσει κανείς την οδό που οδηγεί από τη
μοριακή εξέλιξη στην εξέλιξη του φαινοτύπου, πρέπει να
εξετάσει τις αλλαγές των δομικών και των αντίστοιχων
ρυθμιστικών γονιδίων.
Εξελικτικές σχέσεις
Η αναζήτηση ομοιοτήτων ανάμεσα σε αλληλουχίες
DNA και η στοίχιση πολλαπλών ακολουθιών
οδηγούν στην ερώτηση:
“Πώς σχετίζονται εξελικτικά αυτές οι ακολουθίες?”
και γενικότερα:
“Πώς σχετίζονται εξελικτικά οι οργανισμοί από

τους οποίους προέρχονται αυτές οι ακολουθίες?”
Μοριακή Εξέλιξη
Οι ομοιότητες ή οι διαφορές ανάμεσα στους
οργανισμούς μπορούν να κωδικοποιηθούν με τη
μορφή δεδομένων (χαρακτήρες), συγκρίνοντας:
i) φαινότυπους (μορφολογικοί χαρακτήρες) ή

ii) ακολουθίες DNA ή
iii) πρωτεΐνες
Ποιες αλληλουχίες να μελετήσουμε?

Διαφορετικές αλληλουχίες μεταβάλλονται με διαφορετικούς
ρυθμούς – πρέπει να επιλέξουμε τον τύπο ποικιλότητας
που είναι κατάλληλος για το ερώτημα που θα θέσουμε.
– Οι πρωτεΐνες και οι κωδικοποιούσες περιοχές του
DNA επηρεάζονται από τη φυσική επιλογή – καλύτερες
για τη μελέτη μακρινών σχέσεων
– Κάποιες ακολουθίες είναι πολύ πολυμορφικές (rRNA
spacer regions, immunoglobulin genes, πρωτεΐνες σπέρματος),
ενώ άλλες πολύ συντηρημένες (ακτίνη, rRNA γονίδια,
ριβοσωμικές πρωτεΐνες, DNA/RNA πολυμεράση, ... )
– Ακόμη και μέσα στο ίδιο γονίδιο διαφορετικές περιοχές
μπορεί να εξελίσσονται με διαφορετικούς ρυθμούς
(conserved vs variable domains, exons vs introns)
Πλεονεκτήματα DNA ως προς τους Πλεονεκτήματα DNA ως προς τις πρωτεΐνες
μορφολογικούς χαρακτήρες ταξινόμησης: ως χαρακτήρες ταξινόμησης:
• Μεγαλύτερος αριθμός χαρακτήρων είναι
• Οι χαρακτήρες μπορούν να διαθέσιμος για κάθε άτομο
ονομαστούν χωρίς αμφιβολία
• Ο εκφυλισμένος γενετικός κώδικας εμποδίζει
την ανίχνευση αρκετών αλλαγών σε επίπεδο
• Μεγάλοι αριθμοί χαρακτήρων είναι πρωτεΐνης:
διαθέσιμοι για κάθε άτομο
(αφορά αλλαγές που θα συμβούν κυρίως σε
κωδικές περιοχές των γονιδίων, σιωπηλή αλλαγή
• Υπάρχουν πληροφορίες σχετικά με την
σε επίπεδο αμινοξέος δεν ανιχνεύεται διότι
έκταση και τη φύση της απόκλισης τυπικά δεν αλλάζει τη δομή/λειτουργικότητα της
ανάμεσα σε νουκλεοτιδικές πρωτεΐνης)
αλληλουχίες (αντικαταστάσεις,
ενθέσεις/ελλείμματα, χρωμοσωμικές
▪ Μερικά αμινοξέα μπορούν να αντικαταστήσουν το
αναδιατάξεις) ένα το άλλο με πολύ μικρή επίδραση στη δομή και
λειτουργία της τελικής πρωτεΐνης, ενώ άλλες
αντικαταστάσεις μπορεί να είναι καταστροφικές.
▪ Με βάση το γενετικό κώδικα, κάποιες αλλαγές
αμινοξέων μπορεί να οφείλονται σε μια μόνο
μετάλλαξη, ενώ άλλες μπορεί να απαιτούν δύο ή και
τρεις μεταλλάξεις.
Οι αλληλουχίες αντανακλούν τις εξελικτικές σχέσεις
▪ Για κάθε γονίδιο, οι συγγενείς οργανισμοί

έχουν παρόμοιες αλληλουχίες, ενώ
περισσότερες διαφορές παρατηρούνται
ανάμεσα σε μακρινούς οργανισμούς. Οι
διαφορές αυτές μπορούν να
ποσοτικοποιηθούν.
▪ Με δεδομένο ένα σύνολο γονιδιακών

αλληλουχιών, για παράδειγμα, είναι
δυνατό να ανακατασκευάσουμε τις
εξελικτικές σχέσεις ανάμεσα σε γονίδια
και οργανισμούς (φυλογενετικά δένδρα).
▪ Προσοχή! Οι σχέσεις που υπολογίζονται

από δεδομένα αλληλουχιών
αντιπροσωπεύουν τις σχέσεις ανάμεσα https://rockefelleruniversity.github.io/GenomeAssembly/presentations/slides/Session1.html#5
στα αντίστοιχα γονίδια – όχι απαραίτητα

και ανάμεσα στα είδη που τις φέρουν.
Παράδειγμα: άνθρωπος και ποντικός 9

διαχωρίστηκαν εξελικτικά ~65-75MYA,
όμως 80-90% των γονιδίων μας είναι
ορθόλογα!
Αποστάσεις DNA
• Το απλούστερο μέτρο είναι ο αριθμός όλων των
παρατηρούμενων διαφορών ανάμεσα σε δύο αλληλουχίες
που μπορούν να στοιχιστούν
• Όλες οι αλλαγές βάσεων είναι ισότιμες
• Με αυτό τον τρόπο παίρνουμε μια εκτίμηση του ποσοστού
εξελικτικής μεταβολής ανάμεσα σε δύο αλληλουχίες από τη
στιγμή που διαχωρίστηκαν από έναν κοινό πρόγονο
• Η φυλογένεση βασίζεται σε πίνακες γενετικών αποστάσεων
ανάμεσα στους οργανισμούς ή τις μοριακές αλληλουχίες
που μελετάμε
Στοιχισμένες αλληλουχίες
A aat tcg ctt cta gga atc tgc cta atc ctg
B ... ..a ..g ..a .t. ... ... t.. ... ..a
C ... ..a ..c ..c ... ..t ... ... ... t.a
D ... ..a ..a ..g ..g ..t ... t.t ..t t..
Σε μια στοίχιση αλληλουχιών DNA, κάθε θέση είναι ένας «χαρακτήρας» με τέσσερις πιθανές τιμές
– τα τέσσερα νουκλεοτίδια (A, T, G, C)
Μπορούμε να λάβουμε
ΕΞΕΛΙΞΗ ΓΟΝΙΔΙΩΜΑΤΙΚΗ
πληροφορίες για την εξέλιξη
των ειδών μέσω μελέτης των
γονιδιωμάτων τους και,
παρομοίως, να μάθουμε για ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ
το γονιδίωμα των ειδών μέσω ΓΟΝΙΔΙΩΜΑΤΙΚΗ
μελέτης της εξέλιξης.
Αμινοπεπτιδικές αποστάσεις
• Πιο πολύπλοκος υπολογισμός
• Μερικά αμινοξέα μπορούν να αντικαταστήσουν το

ένα το άλλο με πολύ μικρή επίδραση στη δομή και
λειτουργία της τελικής πρωτεΐνης, ενώ άλλες
αντικαταστάσεις μπορεί να είναι καταστροφικές
• Με βάση το γενετικό κώδικα, κάποιες αλλαγές

αμινοξέων μπορεί να οφείλονται σε μια μόνο
μετάλλαξη, ενώ άλλες μπορεί να απαιτούν δύο ή και
τρεις μεταλλάξεις
Χρήση των μοριακών πληροφοριών στις

εξελικτικές μελέτες
1. Εξέλιξη του γονιδιώματος των οργανισμών
2. Μελέτη φυλογενετικών σχέσεων των οργανισμών με κατασκευή

φυλογενετικών δένδρων
3. Πολυμορφικοί δείκτες για μελέτες γενετικής πληθυσμών
(αλληλόμορφα για τη μελέτη της γονιδιακής ροής, φυσικής επιλογής κτλ…)
4. Οι αλλαγές στο επίπεδο των μακρομορίων προκαλούν εξελικτικές

αλλαγές στη φυσιολογία, την ανάπτυξη και τη μορφολογία των
οργανισμών
Η εξέλιξη των
γονιδίων και των
γονιδιωμάτων
Alberts et al., 4th ed., 2018
Η «αυστηρή» θεωρία της επιλογής (selection theory)

πριν την εποχή της μοριακής γενετικής
• Τα άτομα που φέρουν επιβαρυντικά αλληλόμορφα
απομακρύνονται από τον πληθυσμό (γενετικό φορτίο)
• Η υπερεπικρατής και η αρνητική επιλογή αυξάνουν το
γενετικό φορτίο
• Ο αριθμός πολυμορφισμών που μπορεί να είναι συμβατός
με τη διατήρηση ενός πληθυσμού, είναι μικρός
Η ουδέτερη θεωρία
(neutral theory)
• Η εξέλιξη της μοριακής γενετικής αποκάλυψε την αυξημένη
ποικιλομορφία του DNA
• Ασυμβατότητα με την «αυστηρά» επιλεκτική θεωρία
• Kimura 1968: Ουδέτερη θεωρία της μοριακής εξέλιξης

(δεν αφορά στη φαινοτυπική εξέλιξη – fitness)
Η ουδέτερη θεωρία (neutral theory)

• Οι πολυμορφισμοί και οι αντικαταστάσεις δεν είναι το προϊόν επιλογής,
αλλά αντιπροσωπεύουν το τυχαίο αποτέλεσμα της αλλαγής των
συχνοτήτων διαφόρων ουδέτερων αλληλομόρφων από γενιά σε γενιά.
• Η αρνητική επιλογή μπορεί να απομακρύνει επιβαρυντικά

αλληλόμορφα, αλλά η θετική και η εξισορροπητική επιλογή θεωρούνται
γεγονότα πολύ σπάνια
• Έμφαση στο ρόλο της τυχαίας γενετικής παρέκκλισης

(A) Darwin’s (and neo-Darwinian selection) theory postulated the existence of deleterious (−)
and advantageous (+) changes, but Darwin recognized the existence of neutral changes
Pablo Razeto-Barry et al., Genetics 2012;191:523-534
http://www.sgtbkhalsadu.ac.in/colleges/tutorial/112708042020194249.pdf
Στις μέρες μας, η ουδέτερη θεωρία αρχίζει
να ανατρέπεται…
αποκαλύπτεται ισχυρή δράση θετικής φυσικής επιλογής στο γονιδίωμα
Το γονίδιο FOXP2 συσχετίζεται

με τη ρύθμιση διαφορετικών
λειτουργιών του εγκεφάλου
συμπεριλαμβανομένου του
κινητικού ελέγχου της κεφαλής
και την παραγωγή έναρθρου
λόγου.
Μιλούσαν,
Κατευθύνουσα ωστόσο, κάποια
επιλογή γλώσσα?
Strachan - Genetics and Genomics in Medicine - Chapter 4: Principles of Genetic Variation, Figure 4.10
Strachan - Genetics and Genomics in Medicine - Chapter 4: Principles of Genetic Variation, Table 4.4
Ρυθμός εξέλιξης των αλληλουχιών
Διαφορετικός ρυθμός εξέλιξης μεταξύ διαφορετικών περιοχών του γονιδιώματος:
- Μεταγραφόμενες vs μη-μεταγραφόμενες αλληλουχίες
- Εντός των γονιδίων:
- Εξόνια vs Ιντρόνια
- Μη λειτουργικές vs Λειτουργικές περιοχές πολυπεπτιδίων
- Διαφορετικές θέσεις κωδικονίων (συνώνυμες-μη συνώνυμες μεταλλάξεις)
(μεταπτώσεις Pu→Pu –μεταστροφές Pu→Py or Py→Pu)
- Μιτοχονδριακό vs Πυρηνικό DNA
! Ο ρυθμός εξέλιξης (απόκλισης) των αλληλουχιών ταυτίζεται με το ρυθμό εγκαθίδρυσης νέων

μεταλλάξεων:
Για ουδέτερες μεταλλάξεις: εξελικτικός ρυθμός ισούται με το μεταλλακτικό ρυθμό (θεωρία
ουδετερότητας)
Για μη ουδέτερες μεταλλάξεις: η φυσική επιλογή απομακρύνει τις επιβλαβείς (αρνητική) ή
προωθεί την εγκαθίδρυση των ευνοϊκών (θετική)
→ Η δράση της φυσικής επιλογής θα είναι πιο έντονη όσο περισσότεροι λειτουργικοί περιορισμοί
υπάρχουν
Διάφοροι τύποι αλληλουχιών

εξελίσσονται με διαφορετικούς ρυθμούς
Four-fold degenerate sites
Two-fold degenerate sites
Downstream regions
Non-degenerate sites
10
Upstream regions
Animal mtDNA
9
Substitutions per site per
Pseudogenes
8
1000,000,000 years
7
6
Introns
5
4
3
2
1
0
Οι συνώνυμες μεταλλάξεις
εγκαθιδρύονται πιο συχνά στην εξέλιξη
12
Substitutions per site per
10 Synonymous mutations
1000,000,000 years
8 Nonsynonymous mutations
6
4
2
0
Ο ρυθμός εγκαθίδρυσης συνώνυμων μεταλλάξεων είναι παρόμοιος μεταξύ

διαφορετικών γονιδίων και σχετικά ανεξάρτητος των δομικών και
λειτουργικών περιορισμών τους
Για τις μη συνώνυμες μεταλλάξεις ο ρυθμός εγκαθίδρυσης εξαρτάται ευθέως
από τους περιορισμούς αυτούς
Ρυθμοί συνώνυμων και μη συνώνυμων

αντικαταστάσεων
Γονίδιο Αριθμός Μη συνώνυμος Συνώνυμος

κωδικονίων ρυθμός ρυθμός
Ιστόνη 4 102 0,00 ± 0,00 3,94 ± 0,81
Ακτίνη α 376 0,01 ± 0,01 2,92 ± 0,34
Ινσουλίνη 51 0,20 ± 0,10 3,03 ± 1,02
α-σφαιρίνη 141 0,56 ± 0,11 4,38 ± 0,77
Ig k 106 2,03 ± 0,30 5,56 ± 1,18
Ιντερφερόνη γ 136 3,06 ± 0,37 5,50 ± 1,45
Η εξέλιξη των
γονιδίων και των
γονιδιωμάτων
Δημιουργία νέων γονιδίων
• Διπλασιασμός και επιμήκυνση γονιδίων

(Gene duplication and elongation)
• Ανακατάταξη εξονίων (Exon shuffling)
• Συγχρονισμένη ή Εναρμονισμένη εξέλιξη
(Concerted evolution)
Διπλασιασμός Γονιδίων
• Τύποι διπλασιασμού
– Μερικός ή εσωτερικός γονιδιακός διπλασιασμός
– Πλήρης γονιδιακός διπλασιασμός
– Μερικός χρωμοσωμικός διπλασιασμός
– Πλήρης χρωμοσωμικός διπλασιασμός
– Πολυπλοειδία
• Η ύπαρξη επαναλαμβανόμενων αλληλουχιών

αυξάνει τη συχνότητα του άνισου επιχιασμού
• Ο γονιδιακός διπλασιασμός αποτελεί σημαντικό

παράγοντα στην εξέλιξη του γονιδιώματος
Μηχανισμοί διπλασιασμού γονιδίων

Οι βασικοί μοριακοί μηχανισμοί του γονιδιακού διπλασιασμού είναι:
(α) με άνισο επιχιασμό: παράγει διπλασιασμό στο ένα χρωμόσωμα, έλλειψη στο
άλλο, και
(β) με ρετρομετάθεση (κινητά γενετικά στοιχεία)
Πιθανά αποτελέσματα του διπλασιασμού
του DNA…και της γενετικής απόκλισης
• Διατήρηση της ίδιας λειτουργίας. Συμβαίνει σε γονίδια για τα οποία ο
οργανισμός χρειάζεται μεγάλη ποσότητα προϊόντος (π.χ. rRNA,
ιστόνες)
Απόκλιση (=τα διπλασιασμένα γονίδια μπορεί να συσσωρεύσουν μεταλλάξεις,

αποκτώντας νέες λειτουργίες ή εναλλακτικά πρότυπα έκφρασης)
• Ενίσχυση της ίδιας λειτουργίας (π.χ. μεταβολικά ένζυμα CYP)

• Απόκτηση νέας λειτουργίας (π.χ. η λακταλβουμίνη-πρωτεΐνη του γάλακτος των
θηλαστικών- προήλθε από διπλασιασμένο γονίδιο της λυσοζύμης)
• Ανάπτυξη παρόμοιας λειτουργίας, έκφραση σε διαφορετικούς ιστούς
ή/και σε διαφορετικά αναπτυξιακά στάδια (π.χ σφαιρίνες)
• Δημιουργία ψευδογονιδίων (κάποιο από τα αντίγραφα συσσωρεύει
μεταλλάξεις και γίνεται μη λειτουργικό) (π.χ ψευδογονίδια σφαιρινών α & β)
• Κινητά στοιχεία (ρετρομετάθεση) → Παράδειγμα επεξεργασμένων

ψευδογονιδίων (processed pseudogenes) – “dead on arrival”
Η γονιδιακή οικογένεια των

σφαιρινών
Χρωμόσωμα 16
ζ ψζ ψα2 ψα1 α1 α1 θ
ε Gγ Αγ ψβ δ β
μυοσφαιρίνη
Types of hemoglobin
In the early embryo:

• Gower 1 (ζ2ε2)
• Gower 2 (α2ε2)
• Hemoglobin Portland (ζ2γ2)
In the fetus:
• Hemoglobin F (α2γ2)
In adults:
• Hemoglobin A (α2β2) - The most common with a normal amount over 95%
• Hemoglobin A2 (α2δ2) - δ chain synthesis begins late in the third trimester and
in adults, it has a normal range of 1.5-3.5%
• Hemoglobin F (α2γ2) - In adults Hemoglobin F is restricted to a limited
population of red cells called F-cells. However, the level of Hb F can be
elevated in persons with sickle-cell disease and beta-thalassemia.
Εξέλιξη των γονιδίων της οικογένειας των β-σφαιρινών
→ Διπλασιασμός
→ Ειδογένεση
Hardison, PNAS, 2001

Ορθόλογα και παράλογα γονίδια
Ορθόλογα γονίδια: αντίστοιχα γονίδια σε διαφορετικά είδη (πχ α-
σφαιρίνη, ορμόνη λεπτίνη σε άνθρωπο-χιμπαντζή κτλ)
Παράλογα γονίδια: διπλασιασμένοι τόποι εντός ενός είδους
Οι συγκρίσεις ορθόλογων γονιδίων μας δίνουν πληροφορίες για την εξελικτική ιστορία
των ειδών.
Οι συγκρίσεις παράλογων γονιδίων μας δίνουν πληροφορίες για την ιστορία των
γονιδιακών διπλασιασμών
Ψευδογονίδια

Ανακατάταξη εξoνίων (exon shuffling)

• Σε πρωτεΐνες που αποτελούνται από διαφορετικές πρωτεϊνικές λειτουργικές
περιοχές ίσως να έχει γίνει ανακατάταξη λειτουργικών μονάδων (εξωνίων)
κάποιων αρχικών γονιδίων, ώστε να προκύψει ένας καινούριος συνδυασμός –
ένα καινούριο γονίδιο
• tPA (tissue Plasminogen Activator):

– αποτελείται από τμήματα τριών άλλων πρωτεϊνών (πλασμινογόνο,
επιδερμικός αυξητικός παράγοντας και φιμπρονεκτίνη).
– Το κάθε επιμέρους τμήμα συμπίπτει με το τέλος ενός εξονίου της αρχικής
πρωτεΐνης (intron-exon junction).
Ανακατάταξη εξoνίων (exon shuffling)
Οι δύο βασικοί μοριακοί μηχανισμοί ανακατάταξης εξωνίων είναι:
i) Μετάθεση γενετικού υλικού
ii) Άνισος επιχιασμός
Εναλλακτικοί τρόποι παραγωγής νέων

γονιδιακών λειτουργιών
Α) Επικαλυπτόμενα γονίδια
Δημιουργία διαφορετικών πλαισίων ανάγνωσης στην ίδια ή
την συμπληρωματική αλυσίδα μέσω μεταλλαγών, κωδικόνιο
έναρξης, θέση έναρξης μεταγραφής
Π.χ. Οι αμινοακυλ-tRNA συνθετάσες κωδικοποιούνται από δύο

γονιδιακές οικογένειες που φαίνονται να μην έχουν σχέση μεταξύ
τους και αρχικά υπήρχε η υπόθεση ότι προήλθαν από ανεξάρτητες
«πρωτόγονες» συνθετάσες του πρώτου κυττάρου.
Όμως οι Rodin και Ohno (1995) βρήκαν ότι οι δύο οικογένειες

παρουσιάζουν μεγάλη αλληλουχική ομοιότητα όταν οι
κωδικοποιούσες αλληλουχίες του DNA συγκριθούν στην αντίθετη
κατεύθυνση. Έτσι πρότειναν ότι οι δύο οικογένειες συνθετασών
προήλθαν από δύο γονίδια τοποθετημένα στις συμπληρωματικές
αλυσίδες του ίδιου δίκλωνου DNA.
Α) Επικαλυπτόμενα γονίδια
Β) Εναλλακτικό μάτισμα
• Ένα αρχικό RNA μεταγράφημα παράγει διαφορετικά mRNAs από
το ίδιο DNA, τα οποία μεταφράζονται σε διαφορετικά
πολυπεπτίδια
• Εξαιτίας αυτού η διάκριση μεταξύ εξονίων και ιντρονίων δεν είναι
απόλυτη, εξαρτάται από το mRNA στο οποίο αναφερόμαστε
• Υπάρχουν διαφορετικοί τύποι εναλλακτικού ματίσματος
– Παρακράτηση ιντρονίου (intron retention)
– Εναλλακτική έναρξη ή τερματισμός μεταγραφής (εναλλακτικές
θέσεις πολυαδενυλίωσης)
– Αμοιβαίως αποκλειόμενα εξόνια
• Η εξέλιξη εναλλακτικού ματίσματος απαιτεί τη δημιουργία μια νέας

θέσης ματίσματος. Αυτό μπορεί να συμβεί με σχετικά μεγάλη
συχνότητα μέσω μεταλλάξεων. Συνήθως επιβλαβές το
αποτέλεσμα.
Β) Εναλλακτικό μάτισμα
Γ) Πρωτεϊνες που κωδικοποιούνται από ιντρόνια

(nested genes)
• Ένα ιντρόνιο μπορεί να περιέχει ένα ανοικτό πλαίσιο
ανάγνωσης που κωδικοποιεί μια πρωτεϊνη με τελείως
διαφορετική λειτουργία από αυτή των γειτονικών
εξονίων
Π.χ. Γονίδιο coxI της ζύμης περιέχει ένα ιντρόνιο που κωδικοποιεί
το ένζυμο ματουράση, το οποίο χρειάζεται για το σωστό μάτισμα
(self splicing) αυτού του ιντρονίου από το πρόδρομο mRNA. Το
ίδιο το ένζυμο coxl λειτουργεί ως ενδονουκλεάση στον
ανασυνδυασμό του DNA
• Nested genes: γονίδια που κωδικοποιούνται από

ιντρόνια και μεταγράφονται από τη συμπληρωματική
αλυσίδα
Δ) RNA editing
Είναι η μετα-μεταγραφική τροποποίηση ενός μορίου RNA
• Ένας από τους πιο κοινούς τύπους RNA editing είναι η
μετατροπή από C σε U, που μπορεί να παρατηρηθεί μερικώς ή
ολικώς σε κάποιους ιστούς → διαφορική γονιδιακή έκφραση
• Περιστασιακά μπορεί να παραχθεί νέα πρωτεΐνη με διαφορετική
λειτουργία από αυτή του αρχικού μεταγραφήματος.
Π.χ γονίδιο απολιποπρωτεϊνης Β, που μεταφέρει λιπίδια στο αίμα.
Υπάρχουν δύο τύποι: apoB-100 (στο συκώτι και συνδέεται με
χαμηλής πυκνότητας λιπίδια), και apoΒ-48 (στο έντερο, δεν
συνδέεται με χαμηλής πυκνότητας λιπίδια)
Η apoB-48 συντίθεται από ένα μακρύ mRNA πανομοιότυπο με
αυτό της apoB-100, με τη διαφορά ότι περιέχει ένα κωδικόνιο
λήξης που προέκυψε από RNA editing του κωδικονίου 2153
από CAA (Gln) σε UAA.
RNA editing
Ε) Μοίρασμα γονιδίου (gene sharing)
Κάποιες φορές ένα γονιδιακό προϊόν μπορεί να χρησιμοποιηθεί

και για μια επιπλέον λειτουργία. Αυτό σημαίνει ότι ένα γονίδιο
αποκτά και διατηρεί μια νέα λειτουργία χωρίς να διπλασιαστεί ή
να χάσει την αρχική του λειτουργία.
Π.χ. Κρυσταλλίνες (κύριες υδατοδιαλυτές πρωτεΐνες στο φακό

του ματιού, που εξασφαλίζουν τη διαφάνειά του και τη σωστή
διάχυση του φωτός).
ε-κρυσταλλίνες των πουλιών και κροκοδείλων πανομοιότυπες με
το ένζυμο Β-γαλακτική αφυδρογονάση
τ-κρυσταλλίνες των σπονδυλοζώων πανομοιότυπες με την α-
ενολάση (ένα γλυκολυτικό ένζυμο)
Αφού το μάτι είναι ένα σχετικά πρόσφατο εξελικτικό εύρημα,

θεωρούμε ότι η ενζυμική λειτουργία προηγήθηκε της οπτικής.
Τρόποι παραγωγής νέων γονιδιακών λειτουργιών
• Επικαλυπτόμενα γονίδια
• Εναλλακτικό μάτισμα
• Πρωτεΐνες που κωδικοποιούνται από ιντρόνια
• nested genes
• RNA editing
• Μοίρασμα γονιδίου (gene sharing)
Μοριακός οπορτουνισμός
• Οι πραγματικές καινοτομίες είναι σπάνιες στην
εξέλιξη. Συνήθως προϋπάρχοντα γονίδια ή
τμήματα γονιδίων μετασχηματίζονται για να
παράγουν νέες λειτουργίες και τα μοριακά
συστήματα συνδυάζονται για να δημιουργήσουν
νέα συνήθως πολυπλοκότερα συστήματα.
• Ο μοριακός βιολόγος Francois Jacob περιέγραψε

αυτή τη διαδικασία ως μοριακό μαστόρεμα
(molecular tinkering). Όπως ένας μάστορας
χρησιμοποιεί υλικά από παλιές κατασκευές που
έχει στην αποθήκη του για να φτιάξει μια νέα
κατασκευή (σε αντίθεση με ένα μηχανικό ή
σχεδιαστή που χρησιμοποιεί νέα υλικά) έτσι και
στη φύση χρησιμοποιούνται προϋπάρχουσες
δομές για να φτιαχτούν καινούριες.

Ορθόλογα και παράλογα γονίδια
Ορθόλογα γονίδια: αντίστοιχα γονίδια σε διαφορετικά είδη (πχ α-
σφαιρίνη, ορμόνη λεπτίνη σε άνθρωπο, χιμπαντζή κτλ)
Παράλογα γονίδια: διπλασιασμένοι τόποι εντός ενός είδους
Οι συγκρίσεις ορθόλογων γονιδίων μας δίνουν πληροφορίες για την εξελικτική ιστορία
των ειδών.
Οι συγκρίσεις παράλογων γονιδίων μας δίνουν πληροφορίες για την ιστορία των
γονιδιακών διπλασιασμών
Εναρμονισμένη Εξέλιξη (Concerted evolution)

➢ Σε πολλές περιπτώσεις οι αλληλουχίες των μελών μιας πολυγονιδιακής
οικογένειας είναι όμοιες μεταξύ τους εντός ενός είδους, ενώ μπορεί να είναι
αρκετά διαφορετικές μεταξύ διαφορετικών ειδών.
(θεωρητικά θα περιμέναμε οι παράλογες συγκρίσεις εντός ενός είδους να δείχνουν ίδιο

μέγεθος απόκλισης όπως και μεταξύ ομόλογων συγκρίσεων σε διαφορετικά είδη)
Είδος 1 Είδος 2 Είδος 3 Είδος 1 Είδος 2 Είδος 3
Προγονική ομάδα
διπλασιασμένων γονιδίων
Αναμενόμενο πρότυπο Παρατηρούμενο πρότυπο
➢ Αυτό το φαινόμενο ονομάστηκε Εναρμονισμένη Εξέλιξη και οφείλεται σε

μηχανισμούς που ομογενοποιούν τις αλληλουχίες των μελών μιας πολυγονιδιακής
οικογένειας εντός ενός είδους. Τα μέλη μιας πολυγονιδιακής οικογένειας δεν
εξελίσσονται τελείως ανεξάρτητα.
➢ Οι μηχανισμοί ομογενοποίησης που δρουν κατά την εναρμονισμένη εξέλιξη είναι
κυρίως ο άνισος επιχιασμός και η γονιδιακή μετατροπή.
Εναρμονισμένη Εξέλιξη (Concerted evolution)
Θεωρητικά θα περιμέναμε οι παράλογες συγκρίσεις εντός ενός είδους να δείχνουν ίδιο
μέγεθος απόκλισης όπως και μεταξύ ομόλογων συγκρίσεων σε διαφορετικά είδη
Εναρμονισμένη εξέλιξη μέσω γονιδιακής μετατροπής

• Η γονιδιακή μετατροπή είναι μια μη αντιστρεπτή διαδικασία
ανασυνδυασμού κατά την οποία δύο αλληλουχίες
αλληλεπιδρούν έτσι ώστε η μία να μετασχηματίζεται από την
άλλη.
- Δεν αλλάζει ο αριθμός των γονιδιακών αντιγράφων
- Γίνεται μεταξύ γονιδίων που βρίσκονται μακριά το ένα από
το άλλο (στην ίδια χρωματίδα=cis, σε ομόλογα ή μη ομόλογα
χρωμοσώματα)
- Ρυθμός γονιδιακής μετατροπής μεταξύ αδελφών
χρωματίδων πιο υψηλός από αυτούς μεταξύ ομολόγων ή
μη ομολόγων χρωμοσωμάτων
- Μεροληπτική γονιδιακή μετατροπή: μεγαλύτερη
συχνότητα μετατροπής της μίας αλληλουχίας στην άλλη (GC-
biased gene conversion, eg RNA genes, tRNA genes, histone genes)
Γονιδιακή μετατροπή ανάμεσα σε
ομόλογες αλληλουχίες
(allelic gene conversion=intralocus)
Αλληλόμορφο Α A
Αλληλόμορφο a a
a A a
Γονιδιακή μετατροπή ανάμεσα σε μη

ομόλογες (παράλογες) αλληλουχίες
(non-allelic gene conversion=interlocus)
A B
Τόπος Α Τόπος Β
A B A B
(trans) – μεταξύ αδερφών χρωματίδων (cis) – στην ίδια χρωματίδα

Εναρμονισμένη εξέλιξη μέσω άνισου επιχιασμού
• Ο άνισος επιχιασμός αλλάζει τον

αριθμό των επαναλαμβανόμενων
αλληλουχιών.
• Ο άνισος επιχιασμός επηρεάζει μόνο

διαδοχικά γονίδια.
trans
(a) palindromes
cis
(b) in tandem
trans
Blue X = cross-over
Green X = gene conversion
trans
trans
trans
Άνισος επιχιασμός και γονιδιακή μετατροπή
https://europepmc.org/backend/ptpmcrender.fcgi?accid=PMC4190071&blobtype=pdf
Κινητά γενετικά στοιχεία

➢ ΕΠΙΣΩΜΑΤΑ : αντιγραφή χωρίς ένθεση
➢ ΜΕΤΑΘΕΤΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ (transposable elements) : αντιγραφή

μόνο μετά από ένθεση στα χρωμοσώματα
➢ Εντιθέμενες αλληλουχίες: περιέχουν μόνο πληροφορία

απαραίτητη για μετάθεση
➢ Τρανσποζόνια (αντιγραφή – ένθεση): περιέχουν και άλλα
γονίδια (κυρίως σε προκαρυώτες)
➢ Ρετροστοιχεία (μεταγραφή-αντίστροφη μεταγραφή-ένθεση):
περιέχουν γονίδιο αντίστροφης μεταγραφάσης (κυρίως σε
ευκαρυώτες)
Κινητά στοιχεία στο ανθρώπινο γονιδίωμα
https://www.pnas.org/content/pnas/101/suppl_2/14572.full.pdf
Κατάταξη Ρετροστοιχείων
Αντίστροφη Ικανότητα LTRs Ιικές πρωτεϊνες
μεταγραφάση μετάθεσης
Ρετρόνιο Ναι Όχι Όχι Όχι
Ρετροποζόνιο Ναι Ναι Όχι Όχι
Ρετροτρανσποζόνιο Ναι Ναι Ναι Όχι
Ρετροϊός Ναι Ναι Ναι Ναι
Παραρετροϊός Ναι Όχι Ναι Ναι
Ρετροαλληλουχία Όχι Όχι Όχι Όχι
Οι αντίστροφες μεταγραφάσες όλων των ρετροστοιχείων παρουσιάζουν κάποια

αμινοξική ομοιότητα γεγονός που υποδεικνύει κοινή εξελικτική καταγωγή
Κινητά στοιχεία στο ανθρώπινο γονιδίωμα
• ~42-45% του ανθρώπινου γονιδιώματος
• Πολλαπλασιάζονται μέσω μετάθεσης και προάγουν την εμφάνιση

μεταλλάξεων και φαινομένων άνισου επιχιασμού
• LINEs (Long IΝterspersed Elements) (~17%) – επεξεργασμένα ψευδογονίδια

– Στοιχείο L1, με μέγεθος 3-7 Κb.
– Η ανάλυση των αλληλουχιών τους δείχνει ότι είναι ρετροποζόνια ή
εκφυλισμένα αντίγραφά τους. Κάθε λειτουργικό LINE περιέχει πληροφορίες για
την έκφραση μιας ενδονουκλεάσης/αντίστροφης μεταγραφάσης
• SINEs (Short IΝterspersed Elements) (~11%)

– Ακολουθίες Alu, με μέγεθος 75-500 bp.
– Είναι ρετροαλληλουχίες. Δεν κωδικοποιούν πρωτεΐνες για ρετρομετάθεση.
Δεν είναι αυτόνομα, επομένως η μετάθεσή τους υποβοηθείται από άλλα
γενετικά στοιχεία.
LINEs (L1) και SINEs (Alu)

Δομές Alu και L1
Πως μετατίθενται τα SINEs; Η αλληλουχία στο 3’ άκρο κάθε SINE είναι
παρόμοια με την αντίστοιχη ενός LINE. Έτσι, η αντίστροφη μεταγραφάση
του LINE μεταγράφει και το SINE.
5’ Α B 3’
Διμερές Alu → (Α)ν (Α)ν
≈130bp ≈160bp
5’ UTR ORF1 ORF2 3’

Στοιχείο L1 → (Α)ν
Αντίστροφη μεταγραφάση
6,1Kb
και ενδονουκλεάση
Μετάθεση στοιχείων Alu και L1

Επιδράσεις των μεταθετών στοιχείων
– Ενεργοποίηση αδρανοποιημένων γονιδίων (επειδή μεταφέρουν

υποκινητές ή αλληλουχίες υποκινητών που αναγνωρίζονται από
μεταγραφικούς παράγοντες, για τη μεταγραφή RNA) (πχ ενεργοποίηση
πρωτο-ογκογονιδίων)
– Αδρανοποίηση (αποσιώπηση) γονιδίων (πχ ογκοκατασταλτικών γονιδίων)
– Αναδιάταξη του γονιδιώματος (εξελικτική δύναμη), μέσω ομόλογου

ανασυνδυασμού
– Κατά τη διαδικασία μεταφοράς, με κοπή και ένθεση, είναι δυνατό,

σε βακτήρια, να μεταφερθούν γονίδια που προσδίδουν ανθεκτικότητα
σε αντιβιοτικά και δυνατότητα μεταβολισμού νέων ουσιών (DNA
transposons)
Εξέλιξη του μεγέθους του γονιδιώματος

- Η ποσότητα του DNA που περιέχεται στο απλοειδές γονιδίωμα (=τιμή C),
ανεξάρτητα του αριθμού των χρωμοσωμάτων, είναι σταθερή (Constant) ανά είδος
αλλά ποικίλλει σε τεράστιο βαθμό μεταξύ των οργανισμών
- Επίδραση της ποσότητας του DNA στο μέγεθος των κυττάρων και στο ρυθμό
της κυτταρικής διαίρεσης, όχι όμως και στον φαινότυπο
- Τιμή C: υψηλή σε πολυετή φυτά, χαμηλή σε μονοετή
- Το παράδοξο της τιμής C οφείλεται σε μεγάλο ποσοστό στην ύπαρξη

«άχρηστου» DNA που βρίσκεται με τη μορφή επαναλήψεων στα χρωμοσώματα
(έως 50% του ανθρώπινου γονιδιώματος αντιστοιχεί σε

επαναλαμβανόμενες αλληλουχίες – μεταθετά στοιχεία και μη)
Το παράδοξο της τιμής C
Mam m als
Birds
«Πολυπλοκότητα»
Bony fish
Salam anders
οργανισμόυ
Arthropods
Algae
Protozoa
Fungi
Bac teria
6 7 8 9 10 11 12 13
10 10 10 10 10 10 10 10
Μέγεθος απλοειδούς γονιδιώματος (bp)
Το μέγεθος του γονιδιώματος ποικίλει πολύ μεταξύ των

διαφόρων οργανισμών και δεν αντανακλά την
πολυπλοκότητα αυτών
Το παράδοξο της τιμής C

(μέγεθος γονιδιώματος – DNA σε απλοειδή μορφή)
Είδος Τιμή C (Kb)
Drosophila melanogaster 180.000
Gallus domesticus 1.200.000
Boa constrictor 2.100.000
Parascaris equorum 2.500.000
Ratus norvegicus 2.900.000
Homo sapiens 3.400.000
Nicotiana tabaccum 3.800.000
Paramecium caudatum 8.600.000
Ophioglossum petiolatum 160.000.000
Amoeba/Polychaos dubia 670.000.000
Οριζόντια Γονιδιακή μεταφορά
Μεταφορά γενετικής πληροφορίας μεταξύ πολύ διαφορετικών ειδών,
κυρίως μέσω ιών και βακτηριακών πλασμιδίων, όχι κάθετα από γενιά σε
γενιά στο ίδιο είδος.
Διαφέρει από την περίπτωση της γονιδιακής ροής με υβριδισμό, η οποία

συμβαίνει κυρίως μεταξύ στενά συγγενικών ειδών.
→ Μεταφορά γονιδίων (π.χ. ανθεκτικότητας) με μεγάλη επίδραση στο

φαινότυπο.
• Περίπτωση του Agrobacterium στα δικοτυλήδονα φυτά
• Το γονίδιο του ενζύμου δισμουτάση του υπεροξειδίου φαίνεται να
μεταφέρθηκε από το ψάρι-ξενιστή (Leiognathus splendens) στο βακτήριο-
συμβιώτη (Photobacterium leiognathi)
• Γονίδια όμοια με της αιμοσφαιρίνης σε ψυχανθή (leghemoglobin)
Οριζόντια γονιδιακή μεταφορά

Μαριάνθη Γεωργίτση
Application of Population
Genetics in the study of complex
disorders in humans
Evolution…FREEZE!
22
We are quite similar, but we are different…
Lupski et al., New Eng J Med, 2010
3
Green, Guyer & NHGRI, Nature, 470:204-213, 2011
Human Genome Variation
 Single Nucleotide Polymorphisms (SNPs) – diallelic or multiallelic base-pair

changes
 Short Tandem Repeats (STRs) – microsatellite DNA: di-, tri-, tetra-, penta-, hexa-,
etc nucleotide repeats, typically 5-35 repeats in tandem)
 Larger repeats (10-100 bp/repeat), ie Variable Number of Tandem Repeats

(VNTRs)
 Insertions/Deletions (Indels) (variable length)
 Segmental duplications (variable size)
 Structural variants (from >200bp to ≥1 kb), ie Copy Number Variants (CNVs)
55
Human Genome Variation
http://www.labspaces.net/blog/1627/When_Whole_Genome_Sequencing_Doesn___t_Give_Us_the_Whole_Genome
Monogenic
vs
Complex
Disorders
07/06/2019 7
Epigenetics
UV
infections
radiation
DNA variation
X-chr inactivation
Chromosomal
(females)
rearrangements
nutrition Chr 22 Ph
GENETICS & DNA

ENVIRONMENT
stress
smoking Family history

Repetitive DNA
drugs
Γαστρικό έλκος
Σχιζοφρένεια
∆ιαβήτης
∆ιπολική ∆ιαταραχή Ανταπόκριση σε φάρμακα
ASD
Καρκίνος Θρησκευτικές
Μυικές ∆υστροφίες πεποιθήσεις
Duchenne/Becker
Νόσος Huntington Ιλαρά

ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
Φαινυλκετονουρία
Αυτοκινητιστικό
Γαλακτοζεμία δυστύχημα
Εθισμός (ναρκωτικά, αλκοόλ)
Ύψος
Σπάνια νοσήματα Κοινά νοσήματα

Σχετικά απλή γενετική βάση Σύνθετη γενετική βάση
Μονοπαραγοντικά (σχεδόν) Πολυπαραγοντικά
“Rare disease‐rare variant” hypothesis “Common disease‐common variant” hypothesis
Single gene disorders Multifactorial disorders
(Complex traits)
• Low impact on public health cost  Serious impact on public health cost
• One or a few gene(s)  Multiple genes and loci
• Mendelian inheritance (dominant/recessive)
 Complex pattern of inheritance (additive)
 Variable heritability (h2)
• Rare variants
 Common and rare genetic variants
• Classical genetics approaches
 Genome scans – new technologies
• Examples:  Examples:
• Huntington’s disease  Stroke/CVD
• Cystic fibrosis  Diabetes (Type 2)
 Schizophrenia/Bipolar Disorder
• Muscular dystrophy Duchenne/Becker  ADHD/OCD
• Rett Syndrome  Osteoarthritis
 Alzheimer’s/Dementia
• Fragile X  Autism Spectrum Disorder (ASD)
• ...
10
Quantitative traits and

Quantitative Trait Loci (QTLs)
“All-or-none” vs “Shades of grey”
Genetics in Medicine, Thompson & Thompson, 7th ed., 2007

Human Genetics: Concepts and Applications, McGraw Hill, 13th ed., 2021
The genetic component of complex disorders
Twin correlations for 17.804 traits from 2.748 publications including 14.558.903 twin pairs (virtually all published twin
studies of complex traits between 1958-2012) from 39 countries  heritability ~50% (all human traits are heritable)
(Polderman et al., Nat Genet, 2015)
Human Genetics: Concepts and

Genetics in Medicine, Thompson & Thompson, 7th ed., 2007 Applications, McGraw Hill, 13th ed., 2021
12
Bush & Moore, PLoS Comput Biol, 2012
13
Heritability
(Κληρονομησιμότητα)
Broad-sense
heritability
Narrow-sense
heritability
A heritability close to 1 indicates a large portion of

the phenotype (variation) is due to genetic factors
14
Heritability
(Κληρονομησιμότητα)
Quantitative Trait (QT) h2

Height (humans) 0.65
Milk production (cows) 0.35
Number of offspring (pigs) 0.05
Egg production (chicken) 0.10
Tail length (mice) 0.40
Body size (Drosophila) 0.40
Human Genetics: Concepts and Applications, McGraw Hill, 13th ed., 2021
15
The landscape of human genome variation
McCarthy et al., Nat Rev Genet, 2008
16
The landscape of human genome variation
McCarthy et al., Nat Rev Genet, 2008
17
We should not expect common variants to have large effects, for evolutionary reasons. Large effects are bad, as most
variants with large effects are consequently selected against, thus never become fixed and common.
SNPs can be used to create dense marker maps
microsatellites SNPs
Recent genome-wide association studies use millions of SNPs in a case-control design

Genetic Association Studies
Aim: To unravel associations between genetic data (ie genotypes) of commonly occurring genetic variants with
information regarding a trait or a medical phenotype (ie disease) under study, using statistical analyses and a
large enough sample size (typically cases versus controls), in order to support the statistics that these variants
contribute to trait/disease risk.
Examples of complex diseases
Type II Diabetes Mellitus
Obesity
Cardiovascular diseases
Cancer (non-hereditary)
Osteoarthritis
Autoimmune disorders
Alzheimer’s disease
….
Schizophrenia
Autism
Bipolar Disorder
Obsessive Compulsive Disorder
Learning disabilities (Dyslexia)
….
20
Genetic Association Studies

 Appropriate for complex phenotypes (quantitative or dichotomous traits)
 Increased genetic (locus) heterogeneity (ie multigenic variance) – many genes, many variants
 Common variance (“common disease – common variant” hypothesis) – modest/low disease risk per variant
 Large numbers of cases and controls (healthy individuals), or family-based associations (trios, ie affected child
and both parents) or sibship-based associations (ie two affected siblings) or extreme phenotypes to detect
associations
 Mostly SNPs (tagSNPs): A single or a few SNPs within a chromosomal region that capture(s) (ie “tags”) most of
the common DNA variation in this particular region, owing to the effect of Linkage Disequilibrium (LD).
Note: LD is defined as the phenomenon of co-inheritance

(non-random association) of genetic marker (SNP) alleles,
unlikely to be separated by recombination (aka “linked”
markers) within a population.
21
22
A block-like structure of the human genome…
Daly et al. (2001). Nature Genet 29: 229-232
23
Genome structure allows the selection of tagging SNPs
mutation
mutation SNP
Hirschhorn & Daly, Nat Rev Genet, 2005
24
25
Disease-associated SNP
tagSNPs
Ancestral chromosome
Extant chromosomes
Ancestral DNA sequence

Novel DNA sequence due to recombination
Genetic architecture of a complex disorder
Number
Population Genetic variants
Frequency
Effects
Linkage
Disequilibrium
NOTE: The first genetic association studies focused on
candidate gene analysis and, therefore, were not suited for
novel genetic risk loci identification.
The completion of the Human Genome Project, the HapMap

Project and 1000Genomes Project, along with many
https://www.genome.gov/10001772 technological and conceptual advances, have paved the way to
array (chip)-based GWAS and Next-Generation Sequencing http://hapmap.ncbi.nlm.nih.gov/
 High-throughput targeted genotyping and NGS
https://www.internationalgenome.org/
28
Genome-wide association studies (GWAS)

Patients Controls
Thousands of samples
– The more the better !
 Better phenotyping of cases –  Catalogued SNPs (Minor Allele

Inclusion/Exclusion criteria Frequencies – MAFs) and tagSNPs
 More careful selection of controls  Population-specific variation (AIMs)
 Investigators joining forces – Data sharing  Patterns of LD per population
 Funding of large-scale projects  Frameworks to analyze enormous
 International data repositories datasets - bioinformatics
Genotyping of
eg 500k-6M SNPs
Comparison of alleles
–
Statistical analysis
29
Available genotyping platforms – A comparison
http://www.lifesciences.sourcebioscience.com/media/426305/genotyping%20image.png
30
Workflow of a typical GWAS study
• ANOVA
• Chi-square
• Covariate adjustment
• Multiple testing correction
• Population stratification
Peripheral blood Manual purification 96-well plates
Buccal cells Kit-based purification 384-well plates
… Replication • Sample size (large)
Pathway • Population
study
analyses (stage 2) • Phenotypic criteria
• Other genotyping platform

Fluorospectrophotometry Meta- Validation • In silico analysis
Spectrophotometry (technical, • Sequencing
analyses functional) • Gene expression analysis
• Cell-based analysis
• Animal models
31
Manhattan plots
32
Population 1 cases
Population 2
Population stratification as a
confounding factor in genetic
association studies can lead to
false-positive associations and
wrong assumptions controls
AA
Aa
aa
33
September 2012: 1.416 studies
7.688 associated SNPs
>10.000 SNPs
34
T2DM associated genes after 2007 – The GWAS era
Candidate gene studies
GWAS for T2DM
GWAS for DM associated traits
Meta‐analysis studies
Flannick & Florez, Nat Rev Genet, 2016
The history of T2DM genetics
Alleles associated with complex disorders differ in frequency around the world
CORONA ET AL. 12TH INTERNATIONAL CONGRESS OF HUMAN GENETICS, 2011

What GWAS studies have to offer – Translational research
Genome-wide association studies:
Identification of susceptibility variants
Novel biological insights Improved measures
Identify those at increased risk
Clinical advances to develop a trait/disease Personalized medicine
Therapeutic Biomarker Preventive Diagnostics Prognostics Therapeutic

targets identification measures in optimization
healthcare
Improve quality of life
Reduce health care and

hospitalization costs
Adapted from McCarthy et al., Nat Rev Genet, 9:357-369, 2008
38
Examples of links between GWAS discoveries and drugs
Visscher et al., Am J Hum Genet, 2017

What GWAS studies yet have to offer
Pros (+) Cons (-)
• High-throughput analysis (million variants) • They target pre-defined markers (biased)
• Large-scale projects with thousands participants • Not suitable for identification (de novo) studies
• Suitable for complex, non-Mendelian disorders, quantitative • Alleles confer modest (OR<1.5) or even small effect sizes
traits, eQTLs, sQTLs, … [small Odds Ratios (typically 1.05<OR<1.2)]
• Variety of software tools for computerized analysis • False-positive (population stratification, genotyping errors,
• Dataset repositories for meta-analyses continuously curated selection bias, etc) or false-negative results (insensitivity to rare
and updated variants, lack of genetic variants from platforms, lack of variation
• Pathway analyses in a SNP in the population under study)
• Certified service providers worldwide • The richer they are in context, the more expensive
• ... • Their analysis requires special training in bioinformatics and
computationally intensive analyses and infrastructure
• Functional approaches to interpret the data are needed (gene
expression analysis, cell and animal model manipulations, etc)
• ...
“Missing heritability” of common diseases
40
What GWAS studies yet have to offer

Prof. Scharf J, Massachusetts General Hospital, Missing heritability not targeted by GWAS studies
Boston, personal communication, 2015
• Rare variants (MAF<1%)

• Structural variants
• Gene-gene interactions
• Gene-environment interactions
• Population isolates and population extremes
Low-hanging fruit ?
(high penetrance, high MAF)
41
Udhler et al., Endocr Rev, 2019 Polygenic Risk Scores (PRSs)
(Πολυγονιδιακοί ∆είκτες Κινδύνου)
Restricted-to-significant polygenic scores (rsPSs):

scores composed of variants at the extreme of a
statistical distribution, most usually those that pass the
genome-wide significant threshold for the trait
concerned.
Global extended polygenic scores (gePSs):

scores generated from a deeper set of variants generated
from genome-wide analyses, typically involving large
numbers of subthreshold significant variants.
Partitioned or process-specific polygenic scores

(pPSs): scores composed of variants grouped according
to some common biological process (e.g., association
with a related endophenotype, tissue expression of
related genes, chromatin state).
42
Liu & Kiryluk, Nat Rev Nephrol, 2018

Polygenic Risk Scores (PRSs)
43
Polygenic Risk Scores (PRSs)
Torkamani et al., Nat Rev Genet, 2018
Sanger Sequencing (1977 – presently)

The first generation sequencing technology
At present
Sanger sequencing is still the

method of choice for:
Small-scale projects
Targeted genotyping (exons,
Capillary electrophoresis in automated splice-sites, SNPs, indels, repeats)
genetic analyzers with laser-based Limited budgets
detection of fluorochromes Long DNA fragments (up to
1000 bp)
Validation of NGS results !
45
Pyrosequencing (~1996 – 2013 discontinued)
The second generation sequencing technology
 Relies on the detection of PPi release (light
emission) upon nucleotide incorporation and not
on di-deoxynucleotide-based chain termination
 No gel electrophoresis or fragment separation

procedure necessary  Faster
 Accuracy, flexibility, multiple processing
 But! Shorter sequences can be read (amplicon 100-

300 bp, Pyrogram ~100 bp)
https://www.adelaide.edu.au/saef/new/whatis/
“Sequencing by synthesis” principle
46
Next Generation Sequencing

The next generation sequencing technology
The Wonderful Wizard of Oz, 1900, by L. Frank Baum
47
years
Genome
sequencing
days
48
NGS advantages:
The next generation sequencing technology
High-throughput
Large amount of data
Rapid genome coverage
Depth of coverage (confidence of results – detection limit)
Deep-sequencing (eg tumor cells)
Multiplexing of samples
Illumina site: http://www.illumina.com/
49
50
NGS has greatly improved our knowledge and understanding of the genetic basis of many disorders
Chong et al., Am J Hum Genet, 2015
51
Exome sequencing identifies the cause of rare inherited syndromes
• DHODH encodes a key enzyme in the pyrimidine de novo

biosynthesis pathway and harbors pathogenic variants
associated with Miller syndrome (panels A, B).
• MLL2 encodes a Trithorax-group histone methyltransferase

and harbors nonsense or frameshift mutations, associated with
Kabuki syndrome (panel C).
• PTPRJ encodes a receptor-like PTP and harbors loss-of- Ng et al., Nat Genet, 2010 (b)
function variants associated with familial thrombocytopenia

(Marconi et al., Blood, 2019)
• ……. many examples …….

https://media.nature.com/original/nature-
Ng et al., Nat Genet, 2010 (a)
assets/nrg/journal/v12/n11/extref/nrg3031-s1.pdf
52
Exome Sequencing Projects for complex traits and disorders

In the quest of the “missing heritability” of complex traits
53
Making sense of NGS data
Factors affecting the identification of causal alleles:
~24.050 SNPs (exome-seq)

 What is the mode of inheritance of a trait?
 Does population structure affect causal alleles?
~2% of SNPs identified
Bamshad et al., Nat Rev Genet, 2011 per individual by WES  Does the phenotype arise de novo or due to inherited
is novel variants?
 Locus heterogeneity of a trait
~20.300 SNPs (exome-seq)  How large sample size in order to identify rare trait-
associated alleles?
 What analytical framework to be used?
54
Alternative approach to explore rare variants using NGS

 Some portion of the variability of common disease is likely due
to rare variants in the same genes that harbor common
variants associated with these traits.
 De novo mutations are the most extreme form of rare

variants, since they may be “private” and have not been
subject to selective pressure in previous generations.
 The “extreme phenotype” approach can be combined with

WGS/WES to identify novel genes involved in complex traits.
 Similar to “extreme phenotype” is the “endophenotype”

approach (mostly applicable in psychiatric and neurological
research, ie bipolar disorder, schizophrenia, ADHD,
Alzheimer’s, etc): A trait within a phenotype/disorder with
similar symptoms which gives the ability to differentiate
between potential diagnoses, likely due to an underlying
Brunham & Hayden, Hum Genet, 2013 genetic component.
55
We need to bridge the knowledge gap from sequence to consequence
Genotype to Phenotype
Combining different methods to explore the genome … the way forward
‘Omics’ approaches
Integrated ‘omics’ key benefits
Regulome ChIP‐seq/ATAC‐seq
Comprehensive
• Disease‐associated pathways
molecular signatures via • Disease biomarkers
Methylome Methylation arrays integrated • Sub‐phenotyping/disease subtyping
understanding of • Disease diagnosis/prognosis/
miRNAs staging/survival
disease • Patient stratification
Transcriptome RNA‐seq & miRNA‐seq • Novel clinical interventions/ treatments
mRNAs
• Improved drug design
• Predictive/Precision medicine
Genome Whole exome/genome sequencing

Γενετική Πληθυσμών Και Εξέλιξη Αριστοτέλης Παπαγεωργίου Μαριάνθη Γεωργίτση Ιωάννης Τοκατλίδης ΔΠΘ

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Γενετική Πληθυσμών Και Εξέλιξη Αριστοτέλης Παπαγεωργίου Μαριάνθη Γεωργίτση Ιωάννης Τοκατλίδης ΔΠΘ

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Τμήμα Μοριακής Βιολογίας & Γενετικής / ΔΠΘ

ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΠΛΗΘΥΣΜΩΝ & ΕΞΕΛΙΞΗ

Αριστοτέλης Χ. Παπαγεωργίου Μαριάνθη Γεωργίτση

Η εξέλιξη δεν είναι θεωρία

Η επιλογή δεν ήταν άγνωστη στον

Δεν καταγόμαστε από τον πίθηκο

Δεν εξηγούνται όλα τα

Οι ανθρώπινες φυλές δεν έχουν

Ερωτήματα της Βιολογίας

Watson & Crick

Πρώτη ύλη της εξέλιξης

Πρώτη ύλη όλων των

Τρία κορίτσια από τη φυλή Hopi, με το

Πηγή: iGenetics 2009

Μεταβολή της γενετικής

Παράγοντες που επηρεάζουν το

Δύο σενάρια μετανάστευσης:

Campbell –Loy, Humankind Emerging, 7thed., p. 465.

Το σενάριο “out of Africa”

Το σενάριο “out of Africa”

Η γενετική ποικιλότητα των

Alvarado-Hernandez et al. 2011

Η εξέλιξη της εξελικτικής σκέψης

6ο - 5ο π.Χ αι.: τα πρώτα σπέρµατα εξελικτικής σκέψης (Εµπεδοκλής, Αναξίµανδρος)-

•Γεωλογία – Παλαιοντολογία: Η ηλικία της γης µεγαλύτερη απ’ ότι πιστευόταν

Jean-Baptiste de Lamarck (1744-1829)

• Ο πρώτος γνήσιος υποστηρικτής της εξέλιξης.

• Philosophie Zoologique (1809):

•Ο Lamarck ήταν ο πρώτος που µε επιστηµονική

Κάρολος ∆αρβίνος (1809-1882)

• Από µαθητής ενδιαφερόταν για τη

• Σπουδές στην Ιατρική, τις οποίες

• Το 1831 συµµετέχει ως άµισθος

Στοιχεία υπέρ της Εξέλιξης πριν το ∆αρβίνο

Στοιχεία υπέρ της Εξέλιξης πριν το ∆αρβίνο

Στοιχεία υπέρ της Εξέλιξης πριν το ∆αρβίνο

I. Η διαδοχή των τύπων

•Οµοιότητα µεταξύ εξαφανισµένων και σύγχρονων ειδών στη Ν. Αµερική

Πως οδηγήθηκε ο ∆αρβίνος στη σύλληψη

Πως οδηγήθηκε ο ∆αρβίνος στη σύλληψη της θεωρίας του

• Lyell (γεωλόγος): «Principles of Geology» (1830-1833). Η επιφάνεια

• T. Malthus (οικονοµολόγος): «∆οκίµιο επί της αρχής των πληθυσµών»

Mηχανισµός της εξέλιξης η φυσική επιλογή

• 1844: γράφει ένα δοκίµιο για τη φυσική επιλογή, δεν το δηµοσιεύει.

• 1856: αρχίζει να δουλεύει πάνω στο βιβλίο «Natural Selection», δεν

• 1858: λαµβάνει ένα χειρόγραφο από τον Wallace, στο οποίο

• 1 Ιουλίου 1958: Παρουσιάζονται µαζί τα δοκίµιά τους περί Φυσικής

• 1859: ∆ηµοσιεύει µια «περίληψη» του βιβλίου που έγραφε µε τίτλο:

Οι πληθυσµοί τείνουν να αυξάνουν µε γεωµετρικό ρυθµό

∆ιαµάχη για επιβίωση

Τα πλεονεκτικά χαρακτηριστικά µεταβιβάζονται στην επόµενη γενιά µε µεγαλύτερη

Με την πάροδο του χρόνου η συσσώρευση όλο και περισσότερων πλεονεκτικών

Η αναπαράσταση της εξελικτικής ιστορίας των

Ένα σύγχρονο δένδρο της

• Η ιδέα της εξέλιξης έγινε ευρέως αποδεκτή από την επιστηµονική

• Βασική αδυναµία της Θεωρίας του ∆αρβίνου: δεν µπορούσε να

• Ο ∆αρβίνος δεν γνώριζε τους νόµους του Mendel (1866),που

Κληρονοµικότητα στην εποχή του ∆αρβίνου

Σωµατιδιακή θεωρία της

Οι σηµερινοί «νόµοι της

Βασικά συμπεράσματα του

Κατά το σχηµατισµό των γαµετών, οι παράγοντες κληρονοµικότητας

Κατά το σχηµατισµό των γαµετών, ο διαχωρισµός των αλληλοµόρφων

Η «ανακάλυψη» των νόµων του Mendel