DE PREHISTORIE

Hoofdstuk 3: Aanpassen of uitsterven: Het verhaal van

de menswording (miljoenen jaren geleden tot nu)

Biologisch gezien zijn wij, mensen, verwant met de apen.

Miljoenen jaren geleden hadden we immers
gemeenschappelijke voorouders . Nog altijd hebben we veel
g e m e e n m e t d e b i j n a 2 0 0 an d e r e s o o r t e n a p e n . T o ch v e r t o n e n
we ook veel verschillen. In dit hoofdstuk gaan we na hoe apen
en mensen uit elkaar groeiden.

W e b e h a n d e l e n i n d i t h o o f d s t u k 3 on d e r z o e k s v r a g e n :

 Vraag 1: Waar komen wij, mensen, vandaan?

 V r a a g 2 : D o o r w e l k e n a t u u r l i j k e o or z a k e n i s d e m e n s ‘ m e n s’
geworden?




 Vraag 3: Hoe ziet de menselijke stamboom eruit?

1 VRAAG 1: Waar komen wij, mensen, vandaan?

O p dr a c h t 1 : G a n a w e l k e t w e e v i s i e s er b e s t a a n o v e r d e
o or s p r o n g v a n d e m e n s .

A. Verken de inhoud van de infotekst [D1].

Pagina 1 van 22
Botsende visies over de oorsprong van de mens [D1]

Du i z e n d e n j a r e n l a n g g e l o o f d e n d e m e n s e n d a t d e w e r e l d e n
a l l e l e v e n d e w e z e n s b i j h e t b e g i n v a n d e t i j d g e s c h a p e n w ar e n .
Over de hele wereld vertelde elk volk zijn eigen
s ch e p p i n g s v e r h a a l . D a ar i n s p e e l d e n e e n o f m e e r g o d e n m e e s t a l
d e h o o f d r o l . I n d e B i j b e l i s G o d d e g r o t e s c h e p p e r . In é é n w e e k
tijd creëerde hij de zon, de maan, de sterren, de aarde en alle
p l a n t e n e n d i e r e n ; o p d e z e s d e d a g sc h i e p h i j d e m e n s [1] . In de
K o r an i s h e t A l l a h d i e o p e e n v e r g e l i j k b a r e m an i e r d e n a t u u r e n
de mensen schiep [2] .

V an d a a g z i j n e r n o g a l t i j d v e e l g e l o v i g e n d i e v a s th o u d e n a a n d e
l e t t e r l i j k e b e t e k e n i s v a n h u n s ch e p p i n g s v e r h a a l . D a t g e l o o f i n
een eenmalige schepping als oorsprong van alles noemen we
cr e a t i o n i s m e .

W e t e n s c h a p p e r s s t a an d a a r e c h t e r h e e l k r i t i s c h t e g e n o v e r . Z i j
baseren zich niet op geloof of meningen, maar op bewezen
feiten.

V an a f de 19de eeuw zochten onderzoekers naar een

w e t e n s c h a p p e l i j k e v e r k l a r i n g v o o r a l l e v or m e n v a n l e v e n d i e z e
observeerden. Stilaan bewees de w e t e n s ch a p dat het
cr e a t i o n i s m e n i e t k l o p t . D e E n g e l s e b i o l o o g C h a r l e s D a r w i n [ 3 ]
m a a k t e a a n b o o r d v an e e n z e i l s c h i p e e n r e i s r o n d d e w e r e l d .
H i j v e r z a m e l d e g r o t e h o e v e e l h e d e n t o t d a n on b e k e n d e p l a n t e n ,
Pagina 2 van 22
d i e r e n e n f o s s i e l e n . N a j a r e n l a n g k r i t i s c h on d e r z o e k k w a m h i j
met een nieuwe verklaring: alle levende wezens zijn niet ineens
g e s c h a p e n , m a a r z i jn o n t s t a a n d o o r e v o l u t i e . A l l e e n d i e s o or t e n
d i e t o e v a l l i g g e s c h i k t w a r e n v o or e e n v e r a n d e r e n d e o m g e v i n g ,
overleefden. Zo pasten de soorten zich gaandeweg aan. Dat
noemt men ‘survival of the fittest’ (letterlijk: het overleven van
de meest aangepaste).

Archeologen vonden sindsdien alsmaar meer fossielen die

b e w i j z e n d a t o o k w i j , m e n s e n , a f s t a m m e n v an u i t g e s t o r v e n
s o or t e n . Z e p r o b e r e n d a a r m e e d e s t a m b o o m e n h e t l e v e n v an
on z e v e r r e v o o r o u d e r s t e r e c on s t r u e r e n .

V an d a a g a an v a a r d t d e w e t e n s ch a p a l l e e n d e e v o l u t i e l e e r a l s
verklaring voor het ontstaan van de mens.

Oefeningen
B. Hoe verklaart het creationisme de o o r s p r on g van de
mens?
?...?

C. Hoe verklaart de evolutieleer de oorsprong van de mens?

? de evloutieteorie steld dat drie soorten kunnen
v e r an d e r e n naar een ander dier soort. Deze evolutie
g e b e u r d v an g e n e r a t i e o p g e n e r a t i e e n k an d u i z e n d e n
jaren duuren. De mens stmt af van ouderen uitgestorven
dieren. Deze dieren zijn ook de voor ouders van de
apen.?

D. V e r du i d e l i j k ‘ s u r v i v a l o f t h e f i t t e s t ’ m e t e e n v o o r b e e l d u i t
de dierenwereld.
Pagina 3 van 22
 ? dit betekend het overleven van de sterkste ofde best
a a n g e p a s t e n . D i t v e r k l a a r t w a a r o m d i e r so o r t e n s t e e d s
evolueren. Enkel de dieren met de eigenschapen die
p a s e n b i j d e o m g e v i n g g a a n n i e t d o o d e n ov e r l e v e n . Z o
worden deze eigenschappen doorgegeven aan de
volgende generatie. ?

E. In de infotekst [D1] botsen wetenschap en geloof, feit en

mening met elkaar. Plaats die vier begrippen bij de juiste
omschrijving.

Omschrijving

 I e t s a l s w a a r h e i d a an n e m e n z on d e r b e w i j s ; v e r t r ou w e n i n
het bestaan van een god.
Begrip: ? geloof?

 O v e r i e t s o f i e m a n d o o r d e l e n n a a r e i g e n o v e r tu i g i n g .
Begrip: ? mening?

 Onderzoeken en met duidelijke argumenten bewijzen hoe

d i n g e n z i j n o f w er k e n .
Begrip: ? wetenschap ?

 I e t s w a a r v an j e z ek e r b e n t d a t h e t g e b e u r d i s ; w a t b e w e z e n
is.
Begrip: ? fijt ?

Pagina 4 van 22
 F. Besluit: Plaats de begrippen bij de ju i s t e beweging
(creationisme of evolutieleer).
Darwin – evolutie – feit – geloof – goden – kritisch
onderzoek – mening – schepping – wetenschap

 Creationisme: ?...?
 Evolutieleer: ? Darwin?

Du i z e n d e n j a r e n l a n g d a c h t e n d e m e n s e n d a t d e w er e l d e n a l l e
l e v e n d e w e z e n s e e n m a l i g g e s c h a p en z i jn d o o r e e n o f m e e r
goden (creationisme). Ze baseerden z i ch d a a r v o or op hun
g e l o o f , o p e e n m e n i n g d i e n i e t k a n w or d e n b e w e z e n . V a n a f d e
19de eeuw zochten wetenschappers zoals D ar w i n naar de
o o r s p r o n g v a n d e m e n s . D e   w e t e n s ch a p b a s e e r t z i c h o p k r i t i s c h
on d e r z o e k , op feiten. Daaruit blijkt dat alles wat leeft,
on t s t a a n is door evolutie: wij, mensen, stammen af van
vroegere, uitgestorven so o r t e n . M a ar niet iedereen gaat
a k k o o r d m e t d i e e v o l u t i el e e r .

Pagina 5 van 22
2 VRAAG 2: Door welke natuurlijke oorzaken is de
mens mens geworden?

O p dr a c h t 2 : G a n a h o e d e l e e f o m g e v i n g v a n de v o o r ou d e r s
v a n d e m e n s v e r a n d er d e .

Waar het allemaal begon [D2]

Wetenschappers hebben bewezen dat de mens en de

ch i m p a n s e e erfelijk erg op elkaar lijken. Onze
gemeenschappelijke v o o r ou d e r s leefden miljoenen jaren
geleden in Afrika. V an d a a g leven ch i m p a n s e e s n o g a l t i j d i n
West- en Midden-Afrika. De  mensen echter hebben zich
over bijna de hele wereld v e r s p r e i d . In t u s s e n z i e n w i j e r
wel helemaal anders uit .

Oefeningen
A . N o t e e r d e z e v e n w e r el d d e l e n .

 ?Afrika?
 ?Antarctica?
 ?Oceanië (Australië)?
 ?Azië?
 ?Europa?
 ?Noord-Amerika?
 ?Zuid-Amerika?

Pagina 6 van 22
 B. In welk werelddeel leven chimpansees?
?Afrika?

C. Je leerkracht vertelt over een ingrijpende klimaatwijziging.

Lu i s t e r goed en vul vervolgens onderstaand tekstje aan.
Gebruik de volgende woorden:

7 miljoen- r e g e n w o l k e n - r e g e n w ou d - s a v an n e - Oost-Afrika-
vulkaanuitbarsting

D e v e r a n d e r i n g v an d e n a t u u r l i j k e o m g e v i n g i n ? O o s t - A f r i k a ?
v on d e n o n g e v e e r ? 7 m i l j o e n ? j a a r g e l e d e n p l a a t s . V o or d e z e
i n g r i j p e n d e k l i m a a t w i j z i g i n g z a g d e o or s p r o n k e l i j k e o m g e v i n g
eruit als een ?regenwoud?. Deze omgeving veranderde ten
gevolge van een ?vulkaanuitbarsting?. De aslaag die door dit
natuurverschijnsel vrijkwam hield ?regenwolken? tegen.
H i e r d o o r v e r a n d e r d e h e t o or s p r o n k e l i j k e l a n d s c h a p i n e e n ?
S av a n n e ? .

O p dr a c h t 3 : O n d er z o e k h o e d e v er a n d e r d e l e e f o m g e v i n g
i n O o s t - A f r i k a l ei d d e t o t m e n s a c h t i g e n , en   h o e d i e da a r
o v er l e e f d e n .

Een nieuwe soort [D3]

Dieren die zich niet aanpasten aan het gevaarlijke leven op de

s a v an n e , s t i e r v e n uit: aapachtigen die op h an d e n en
voeten tu s s e n het hoge g r a s r on d l i e p e n , v or m d e n e e n
makkelijke prooi voor roofdieren. Alleen de soorten die bij
het verzamelen v an v o e d s e l o p h u n a c h t e r s t e p o t e n l i e p e n en
Pagina 7 van 22
v o or t d u r e n d uitkeken, konden overleven. Een van deze
s o or t e n l e e f d e c a . 4 à 3 m i l j o e n j a a r g e l e d e n i n O o s t - A f r i k a .
Archeologen (wetenschappers die resten uit het verleden
opgraven en onderzoeken) noemen die aapachtige de
Australopithecus. De bekendste wordt ‘Lucy’ genoemd. Hoe
zag Lucy eruit? Met de skeletresten probeerden
wetenschappers haar te reconstrueren.

Oefeningen

A. Welke aapachtigen stierven op de savanne uit?

? A a p a c h t i g e n d i e o p h an d e n e n v o e t e n l i e p e n . Z i j s t i e r v e n u i t
omdat zij niet over het hoge savanne gras konden kijken. ?

B. O p b a s i s v an m e n s e l i j k e r e s t e n k o n m e n e e n r e c on s t r u c t i e
maken een Australopithecus. Wat betekent reconstructie?

?Iets in zijn oorspronkelijke staat proberen te herstellen. Iets

maken zoals het eruit zag.?

C. Wat kunnen wetenschappers (nog) niet met z ek e r h e i d

reconstrueren als ze alleen maar een schedel, beenderen en
kiezen vinden.

beharing – gelaatsuitdrukking – gestalte – hersenvolume –

huidskleur – neus (grootte, vorm) – ogen (kleur) – or e n
( g r o o t t e , v o r m)

? B e h a r i n g , G e l a a t s u i t d r u k k i n g e n , h u i d s k l e u r , n eu s , o g e n , o r e n ?

Pagina 8 van 22
Rechtop lopen [D4]

Rechtop lopen had nog andere v o or d e l e n dan kunnen

uitkijken voor gevaar boven het hoge gras. W i e r e ch t o p
l o o p t , v e r b r u i k t m i n d e r e n e r g i e e n k an v e r d e r w e g o p z o e k n a a r
voedsel. Hij k an verzameld v o e d s e l , w e r k tu i g e n o f w a p e n s i n
d e h an d e n d r a g e n . E n d e h er s e n e n k u n n e n groeien, omdat
het hoofd in evenwicht staat op het lichaam.

Oefeningen
D. Wanneer we de wervelkolom van de Australopithecus met
die van de chimpansee en de mens vergelijken vallen ons
e n k e l e v e r s c h i l l e n o p . I s on d e r s t a a n d e s t e l l i n g j u i s t o f f o u t ?
Noteer ook waarom.

Stelling:

De wervelkolom van de Australopithecus was geschikt om

r e ch t o p t e l o p e n .

Juist of fout: ?Juist?

Waarom: ?In vergelijking met oudere hominiden liet de

A u s t r a l o p i t h e c u s a l r e g e l m a t i g o p z i jn a ch t e r p o t e n ?

Pagina 9 van 22
 E. H a a l v i j f v o o r d e l e n v an h e t r e ch t o p l o p e n u i t b r o n [ D 4] .

 ?Je kan in de verte je vijanden zien.?

 ?Je kan je handen gebruiken om voedsel te verzamelen?
 ?Je verbruikt minder energie, daardoor kan je verder weg op zoek gaan
naar voedsel.?
 ?Je kan werktuigen of wapens maken en dragen.?
 ?De hersenen kunnen groeien.?

F. Besluit: Gebruik de volgende begrippen om de tekst aan te vullen.

aanpassen – niet aanpassen – overleven – rechtop lopen – savanne –
uitsterven- mensachtigen

Ongeveer 6 miljoenjaar geleden kreeg Oost-Afrika een nieuwe omgeving: ?

savanne?. Sommige dieren konden zich ?niet aanpassen? aan deze nieuwe
omgeving wat leidde tot het ?uitsterven? van deze soorten. Dieren die zich
wel konden ?aanpassen? konden ?overleven?. Sommige dieren gingen
bijvoorbeeld ?rechtop lopen? om over het hoge savannegras uit te kijken.
Deze dieren evolueerde tot de eerste ?mensachtigen?.

Opdracht 4: Ga na waarin latere mensachtigen verschilden van hun

voorgangers.

Reconstructietekening [D5]
Reconstructie van een homo erectus door de gebroeders Kennis (2011).

Turkana Boy [D6]

Pagina 10 van 22
In 1984 ontdekten archeologen in Oost-Afrika het skelet van een jongen,
een homo erectus van 1,5 miljoen jaar geleden. Naar de vindplaats werd hij
Turkana Boy genoemd. De vondst zorgde voor veel discussie.

Oefeningen
A. Ca. 2 miljoen jaar geleden verscheen op de savanne in Oost-Afrika een
nieuwe soort: de homo erectus [D5]. Leg uit waarin die nieuwe
mensachtige lichamelijk verschilde van zijn voorgangers.
?...?
B. Waar komt de naam Homo erectus vandaan?
?...?
C. De homo erectus creëerde twee nieuwe hulpmiddelen. Welke?
?...?
D. Welke grote voordelen boden die hulpmiddelen?
?...?

Schedelinhoud mensachtigen [D7]

Schedel van de chimpansee: 400 cc.
Schedel van de homo erectus (= Turkana Boy): 900 cc.
Schedel van de homo sapiens(= wij): 1400 cc.

Reconstructietekening [D8]
De homo erectus hardt zijn houten speren in het vuur.

Pagina 11 van 22
Oefeningen
E. Nieuwe vondsten leiden vaak tot discussies onder wetenschappers. Wat is
bewezen en wat blijft hypothese[D6‒8]?

Stellingen

 D o o r h e e n d e e v o l u t i e v e r g r o o t t e d e h e r s e n i n h o u d v an d e
mensachtigen.
BEWEZEN (B) OF HYPOTHESE (H)?: ?...?
 De herseninhoud van de homo erectus wijst erop dat die
soort kon denken en praten.
BEWEZEN (B) OF HYPOTHESE (H)?: ?...?

 De homo erectus kon 750 000 jaar geleden vuur maken.

BEWEZEN (B) OF HYPOTHESE (H)?: ?...?

 D e h o m o e r e c t u s g e b r u i k t e 1, 5 m i l j o e n j a a r g e l e d e n a l v u u r .
BEWEZEN (B) OF HYPOTHESE (H)?: ?...?

F. Een hypothese is niet zomaar een verzinsel. Licht toe

waarom wetenschappers veronderstellen dat de homo erectus
a l h e e l v r o e g v u u r g e b r u i k t e [ D 1 5] .
?...?

Pagina 12 van 22
 G. Het gebruik van vuur was een belangrijke vernieuwing met
g r o t e g e v o l g e n . V u l d e t e k s t a an m e t d e z e w o o r d e n :
Voeding- Koken- Klanken- W o on g e l e g e n h e d e n - Samenleving-
Verteerbaar- J a c h t- Communicatie- Kleinere ingewanden-
Hersenen- Sociale contacten- Taal- Gebaren

Toen de mens erin slaagde vuur te gebruiken had dit gevolgen

op ?...?, ?...? en ?...?.

Het ?...? van voedsel zorgde ervoor dat het voedsel beter ?...?
was. Hierdoor kreeg de mens ?...?. Omdat er minder energie
naar de ingewanden moest gaan, gaf dit onze ?...? de kans te
groeien.

O o k o p d e s a m e n l e v i n g h a d h e t g e b r u i k v an v u u r i n v l o e d . V u u r
cr e ë e r d e m e e r ? . . . ? , m e e r v e i l i g h e i d e n m e e r ? . . . ? .

Vuur werd ook ingezet in de jacht wat meer mogelijkheden

bood.

Grotere hersenen, meer sociale contacten en ingewikkeldere

jachttechnieken vroeg om betere ?...?. Dit leidde tot de
on t w i k k e l i n g v a n ? . . . ? . D e z e e e r s t e v o r m v an t a a l k a n e e n
c o m b i n a t i e z i j n g e w e e s t v an ? . . . ? e n ? . . . ? .

Pagina 13 van 22
3 Vraag 3: Hoe ziet de menselijke stamboom eruit?

O p dr a c h t 5 : G a n a w e l k e m o e i l i j k h e d e n w e t e n s c h a p p e r s
o n d e r v i n d e n b i j h et r e c o n s t r u er e n v a n d e s t a m b o o m v a n
d e m en s

Grootste stamboom van de mens ooit geeft

gedetailleerd beeld van onze evolutie. [D9]

O n d e r z o e k e r s h e b b e n e e n e n or m e s t a m b o o m v a n on z e s o or t
opgetekend, gebaseerd op du i z e n d e n menselijke resten. Dit
geeft inzicht in een aantal grote vragen: waar is onze soort
on t s t a a n , e n h o e h e b b e n w i j o n s v e r v o l g e n s ov e r d e w e r e l d
verspreid?

De stamboom van de mensheid geeft een beeld van twee

miljoen jaar menselijke evolutie. De boom is opgebouwd uit
de g en e t i s c h e gegevens van duizenden moderne en
p r e h i s t o r i s c h e m e n s e n . ‘ M e n s e n z i jn u i t e i n d e l i j k a l l e m a a l a a n
elkaar verwant’, zegt hoogleraar statistiek Gil McVean van de
Universiteit van Oxford in het Verenigd Koninkrijk.

D e w o r t e l s v an d e s t a m b o o m l i j k e n i n N o o r d o o s t - A f r i k a t e
liggen. Daarnaast lijkt het erop dat Amerika en Papoea-Nieuw-
Guinea tienduizenden jaren eerder zijn bereikt dan

Pagina 14 van 22
a r ch e o l o g i s c h e v o n d s t e n t o t n u t o e d e d e n v e r m o e d e n . B e i d e
i d e e ë n m o e t e n e c h t e r n o g d o o r a r c h e o l o g e n w or d e n b e v e s t i g d .

G en e t i c i z i j n a l tw e e d e c e n n i a i n s t a a t h e t g e n o o m v a n m e n s e n
uit te lezen. McVean en zijn collega’s verzamelden 3609
volledige genomen. Deze behoorden bijna allemaal tot onze
s o or t , Homo sapiens. De u i t z on d e r i n g zijn drie
n ea n d er t h a l e r s e n é é n i n d i v i d u u i t d e d en i s o v a gr o e p , d i e
een ondersoort van Homo sapiens of een aparte soort kan zijn.

Het was een uitdaging om ze allemaal samen te brengen in een

boom.

Het team focuste op k l ei n e s t u k j e s D N A die per p e r s o on

verschillen. De onderzoekers identificeerden meer dan 6
m i l j o e n D N A - v a r i a t i e s e n p r o b e e r d e n u i t t e z o e k e n w a ar e n
wanneer elk van die varianten is ontstaan. Om dit te doen,
keken ze ook naar nog eens 3589 monsters van oud DNA die
niet goed genoeg waren om in de stamboom op te nemen, maar
wel licht wierpen op wanneer de varianten ontstonden.

M cV e a n kon de oorsprong van 72.000 jaar oude v ar i a n t e n

herleiden naar N o o r d o o s t - A f r i ka . De ou d s t e honderd
v ar i a n t e n kwamen ook daarvandaan, specifiek uit wat nu
S o e d a n i s . D ez e o u d s t e v ar i a n t e n z i j n g r o f w e g t w e e m i l j o e n
j a a r ou d . Z e z i j n d u s o u d e r d a n o n z e s o o r t , H o m o s a p i e n s , d i e
‘ s l e c h t s ’ 3 0 0 . 0 0 0 j a a r o u d i s . D ez e v a r i a n t e n b e h o r e n d a n
o o k t o e a an d e e e r s t e l e d e n v a n o n s g e s l a c h t , H o m o .

Pagina 15 van 22
Je zou nu simpel kunnen stellen dat de mensheid in deze regio
i s on t s t a a n , m a a r h e t i s a a n n e m e l i j k d a t l a t e r e m i g r a t i e s d e
d a t a h e b b e n v e r s t o o r d . ‘ I k z ou z e k e r n i e t n a ï e f u i t g a a n v an h e t
v o or d e h a n d l i g g e n d e an t w o o r d ’ , z e g t g e n e t i s c h a n t r o p o l o o g
J en n i f e r R a f f v a n d e U n i v e r s i t e i t v a n K a n s a s i n d e V e r e n i g d e
Staten.

De oudste fossielen v an H. sapiens z i jn gevonden in het

n o o r d e n e n h e t o o s t e n v an A f r i k a . E r z i j n e r e c h t e r m a a r w e i n i g
on t d e k t , w a a r d o o r w e h e t v r o e g e v e r s p r e i d i n g s g e b i e d v a n on z e
s o or t n i e t m e t z e k e r h e i d k u n n e n v a s t s t e l l e n .

Veel antropologen denken nu dat er meerdere volkeren

verspreid over Afrika leefden, die soms samen en soms
g e s c h e i d e n v a n e l k a a r l e e f d e n .   A l s d a t k l o p t , h e e f t d e m e n sh e i d
geen centraal ontstaanspunt.

D e n i e u w e s t a m b o o m g e e f t n i e t a l l e e n a an w i j z i n g e n o v e r d e
o o r s p r o n g v a n d e m e n s h e i d , m a a r h i n t o o k o p vr o e g e r e i z en .
Het doet vermoeden dat de migratiestromen veel eerder
begonnen dan we dachten.

Zo zouden er 140.000 jaar geleden al mensen in Papoea-Nieuw-

Guinea hebben geleefd, bijna 100.000 jaar voor de eerst
g e d o c u m e n t e e r d e i n w o n e r s . E v e n z o g e e f t d i t o n d e r z o e k a an d a t
56.000 jaar geleden onze soort al Amerika bevolkte, ondanks
het feit dat veel archeologen tot nu toe dachten dat dit pas
18.000 jaar geleden gebeurde.

Het idee dat mensen zo vroeg Amerika bevolkten, is

c on t r o v e r s i e e l , o m d a t e r t o e n g r o t e i j s k a p p e n i n h e t n o o r d e n
d e m i g r a t i e z o u d e n b l o k k e r e n . T o c h h e e f t e e n an d e r o n d e r z o e k
Pagina 16 van 22
v o e t a f d r u k k e n g e v o n d e n i n h e t W h i t e S a n d s - n a t u u r p a r k i n N ew
Mexico. Die wijzen erop dat de mens tussen de 23.000 en
21.000 jaar geleden in Amerika was. Er is bovendien omstreden
bewijs dat mensen 33.000 jaar geleden in de Chiquihuitegrot in
M e x i c o l e e f d e n . M a ar 5 6 . 0 0 0 j a a r g e l e d e n i s i n e e n s w e l e e n
grote sprong.

‘ I k d e n k d a t e r d r i e m o g e l i j k e v e r k l a r i n g e n z i j n ’ , z e g t Mc V e a n .
‘ D e e e r s t e i s d a t w e h e t m i s h e b b e n . D e tw e e d e i s d a t e r e c h t
a l h e e l v r o e g m e n s e n o p d e z e p l e k k e n w ar e n . ’

De derde mogelijkheid is een complex s c e n ar i o . De eerste

mensen die naar Amerika migreerden, kwamen uit Oost-Azië.
H e t i s g o e d m o g e l i j k d a t d e p o p u l a t i e w a ar v a n z i j a f k o m s t i g
waren, nu is uitgestorven in Azië. Dit betekent dat de oudste
A m e r i k a a n s o g e n d e g e n e t i s c h e v a r i a n t e n i n f e i t e a f k o m s t i g z i jn
v an m e n s e n d i e i n A z i ë l e e f d e n . D e e n i g e m e n s e n m e t d i e
v ar i a n t e n d i e v a n d a a g d e d a g n o g l e v e n , w o n e n i n A m e r i k a ,
waardoor de analyse in het honderd loopt.

E en s o o r t g e l i j k v e r h a a l k a n z i c h h e b b e n a f g e s p e e l d i n P a p o e a -
N i e u w - G u in e a . ‘ H e t i s g e b r u i k e l i j k d a t on z e g e n e n s t u k j e s v a n
g e n e t i s c h e l i j n e n b e v a t t e n d i e on d e r t u s s e n u i t g e s t o r v e n z i jn ’ ,
zegt Raff. ‘Dat is zeker mogelijk.’

Bron: https://www.newscientist.nl/nieuws/stamboom-mensheid/

Extra info:
Wil je meer weten over de evolutie van de mens? Surf naar
deze site:

https://www.eoswetenschap.eu/tag/stamboom-van-de-mens

Pagina 17 van 22
Stamboom van de mens [D10]
 S a h e l a n t h r o pu s t c h a d e n s i s :
- ongeveer 7 miljoen jaar geleden
- de eerste tot nu gekende mensaap, uitgestorven.

 Australopithecus:
- ongeveer 4 miljoen jaar geleden.
- Uitgestorven mensachtige

 H o m o h a b i l i s ( h an d i g e m e n s) :
- 2,3 miljoen jaar geleden tot 1,5 miljoen jaar geleden.

 Homo erectus (rechtopstaande mens):

- 2 miljoen jaar geleden tot 140.000 jaar geleden.

 Homo heidelbergensis:
- 500.000 jaar geleden tot 200.000 jaar geleden.
- directe voorouder Neanderthaler en Homo sapiens

 Homo neanderthalensis of Neanderthaler:

- ca. 300.000 jaar geleden tot ca. 40.000 jaar geleden.

 Homo sapiens (denkende mens):

- ca. 250.000 jaar geleden tot heden.

Pagina 18 van 22
Oefeningen

A. W a t v a l t j e o p a l s j e n a a r d e d a t e r i n g v an b o v e n s t a a n d e
mensachtige (Bron [D10]) kijkt?
?...?
B. Is deze stamboom al volledig?
?...?

Krantenkoppen over recente vondsten [D11]

 V O N D S T F O S S I E L E N G O O I T E V O L U T I E ME N S O V E R H O O P
Het Nieuwsblad, 10/8/2007.
 S t a m b o o m v a n d e m e n s b l i j f t n a t t e v in g e r w e r k
Trouw, 8/7/2012.
 Eerste mens ontdekt
De Standaard, 5/3/2015.
 Beetje aap, veel mens: de Homo-sterretjes
De Standaard, 23/5/2017
 Komt de mens dan toch niet uit Afrika?
H e t L a a t s t e N i e u w s , 5 / 9/ 2 0 1 7
 M i l j o e n e n j a r e n o u d e t a n d e n on t d e k t i n Du i t s l a n d d i e l i j k e n
op die van de oermens Lucy
De Morgen, 23/10/2017.

Pagina 19 van 22
Oefeningen
A. W a t k an je concluderen uit de k r an t e n k o p p e n uit Br o n
[D11] in verband met het onderzoek naar de eerste men?
?...?

B. Z i j n o n d e r s t a a n d e s t e l l i n g e n ju i s t o f f o u t ? V e r k l a a r o ok
waarom.

Stellingen

 Fossielen zijn (versteende) resten van lang geleden

gestorven levende wezens.
J u i s t / f o u t: ? J u i s t ?
Verklaring: ?...?
 Fossielen bewijzen dat de mens geschapen is in Afrika.
J u i s t / f o u t: ? F o u t ?
Verklaring: ?De mens is door evolutie ontstaan.?
 F o s s i e l e n b e w i j z e n d a t d e m e n s a f s t a m t v an u i t g e s t o r v e n
soorten (evolutieleer).
J u i s t / f o u t: ? j u i s t ?
Verklaring: ?...?
 D e s t a m b o o m v an d e m e n s i s g e m a k k e l i j k t e r e c o n s t r u e r e n .
J u i s t / f o u t: ? f o u t ?
V e r k l a r i n g : ? E r z i jn h e e l v e e l m e n s e n s o o r t e n g e w e e s t . ?
 De wetenschappers zijn het eens over de stamboom van de
mens.
J u i s t / f o u t: ? F o u t ?
V e r k l a r i n g : ? T e l k e n s w an n e e r e r e e n n i e u w e v o n d s t w o r d t
g e d a a n , o n t s t a a n e r w e e r n i e u w e h y p o th e s e n . ?

Pagina 20 van 22
 De wetenschappers weten perfect hoe onze v o o r ou d e r s
eruitzagen.
J u i s t / f o u t: ? f o u t ?
Verklaring: ?We hebben enkel beendermateriaal. Op basis
v a n d e z e r e s t e n i s h e t m o e i l i j k o m e e n r e c on s t r u c t i e t e
maken.?

DNA-onderzoek geeft verrassende resultaten

[D12]

Heb jij blauwe ogen, een lichte huid, een wipneus en sproeten?
O f z i j n j e o g e n d o n k e r b r u i n e n h e b j e z w a r t s l u i k h a ar e n m o o i e
r e ch t e t a n d e n ? H o e j e e r u i t z i e t , w o r d t b e p a a l d d o o r h e t D N A
waarmee elke cel v an je lichaam is opgebouwd. Al je
l i c h a m e l i j k e e i g e n s c h a p p e n z i jn d a a r i n g e p r o g r a m m e e r d .

Je hebt die eigenschappen niet aan een loterij te danken, maar

aan een combinatie van alle eigenschappen v an je ouders,
grootouders, overgrootouders ... tot duizenden generaties
terug. Jouw DNA zegt dus heel veel over jouw afstamming.

D o or het DNA van grote groepen hedendaagse mensen te

b e s t u d e r e n , k u n n e n w e t e n s ch a p p e r s o ok v e e l l e r e n o v e r d e
o o r s p r o n g e n d e o n t w i k k e l i n g v a n d e m e n s e n s o or t e n o v e r
hoe mensen er heel lang geleden uitzagen. Soms kunnen ze
zelfs uit oude menselijke fossielen nog DNA halen om te
b e s t u d e r e n . D N A - o n d e r z o e k i s v r i j n i e u w i n d e w e t e n s c h a p . E lk
grootschalig onderzoek leidt tot nieuwe i n z i c h t en en
d i s c u s s i e s . T o c h z i j n w e t e n s c h a p p e r s h e t v an d a a g g r o t e n d e e l s

Pagina 21 van 22
e e n s o v e r e e n a a n t a l b e l a n g r i j k e v a s t s t e l l i n g e n . Zo l i j k e n a l l e
m o d e r n e m e n s e n v an o v e r d e h e l e w e r e l d a f t e s t a m m e n v a n
één kleine groep mensen die on g e v e e r 350 000 jaar
g e l ed e n i n O o s t - A fr i k a l e e f d e . A f s t a m m e l i n g e n v e r s p r e i d d e n
z i ch l a t e r o v e r d e h e l e w e r e l d .

Het DNA van de vroegste moderne mensen in Europa doet sterk

vermoeden dat die 40 000 jaar geleden een donkere huid,
b l a u w e o g e n e n z w a r t s lu i k h a ar h a d d e n . D a t w o r d t e c h t e r n i e t
door alle wetenschappers aanvaard. Het blijft een hypothese.

Pagina 22 van 22