SỨC MẠNH CỦA CÁI ĐẸP TRONG CHỮ

NGƯỜI TỬ TÙ
- Nguyễn Tuân –

1. Cái đẹp trong văn học là gì?

- Có người cho rằng “Cái đẹp trong tác phẩm văn học phải là cái đẹp
độc đáo, khác thường”. Còn Séc-nư-ép-sky, nhà phê bình văn học Nga
nổi tiếng thì cho rằng “Cái đẹp chính là cuộc sống”.
- Cái đẹp là tiêu chí, là đích đến của văn học, nhưng “cái đẹp độc đáo,
khác thường” là những vẻ đẹp mới lạ, đó có thể là những nét đẹp vượt ra
ngoài khuôn khổ, cũng có thể là những vẻ đẹp bình dị hằng tồn tại mà
con người chưa thể nhận ra. Ý kiến của Séc-nư-ép-xki bàn về “Cái đẹp
chính là cuộc sống”, tức muốn nói rằng cái đẹp phải được bắt nguồn từ
hiện thực, rằng bản thân cuộc sống đã là một vẻ đẹp kỳ diệu tồn tại xung
quanh con người.
- Một tác phẩm văn học muốn đạt đến sự toàn mĩ của cái đẹp thì cái đẹp
trong tác phẩm ấy phải là vẻ đẹp của cuộc sống được soi chiếu dưới lăng
kính sáng tạo của người nghệ sĩ. Tác phẩm nào hội đủ cả hai yếu tố ấy sẽ
ghi được dấu ấn của mình vào trái tim nhân loại, là một công trình nghệ
thuật của cái đẹp giúp tác động, cải tạo cuộc sống.
- Đồng thời, sự sống của một tác phẩm dài hay ngắn không phụ thuộc
vào nhà văn mà là do người đọc – đối tượng tiếp nhận tác phẩm quyết
định. Vì vậy, người đọc trong quá trình chiếm lĩnh tác phẩm cần hòa
mình vào thế giới nơi trang giấy để có cơ hội thưởng thức và sống trọn
vẹn cùng cái đẹp. Khi quá trình sáng tạo của nhà văn và quá trình tiếp
nhận của người đọc đều đạt được những yêu cầu trên thì cái đẹp trong
văn học mới thực sự tỏa sáng và hoàn thành được chức năng cao cả của
mình, đó là “cứu rỗi nhân loại”, giáo dục con người biết sống thiện hơn
để xứng đáng với cái đẹp.
- Vẻ đẹp trong tác phẩm văn học cần thiết là những vẻ đẹp hình thành từ
chất liệu của hiện thực, song cái đẹp ấy phải được soi chiếu dưới góc
nhìn độc đáo, đa dạng của nhà văn. Có như vậy, cái đẹp mới thực sự làm
bật lên được đặc trưng của văn học, đồng thời đáp ứng được những yêu
cầu của chức năng văn học đưa ra.
2. Cái đẹp trong tác phẩm “ Chữ người tử tù”
- Nhà văn Hà Minh Đức đã tâm sự “Cái đẹp mà văn học đem lại không
phải là cái gì khác hơn là cái đẹp của sự thật đời sống được khám phá
một cách nghệ thuật”. Cái đẹp, bản thân nó cũng cần được những làn gió
mới thổi qua để bừng dậy nguồn sức sống căng tràn, để ngày càng toàn
mĩ hơn và duy trì sự tồn tại trong đời sống văn học. Vì lẽ đó, một tác
phẩm chỉ nói về cái đẹp thôi là chưa đủ, ấy còn phải là những vẻ đẹp mà
chưa một ai khám phá ra, là cái đẹp không chỉ ở ngoài ánh sáng mà còn
trong bóng tối, vẻ đẹp tồn tại ngay cả những nơi tầm thường, bần cùng
nhất, luôn tìm kiếm và vươn tới cái hoàn mĩ, cái cao cả. 
- Có lẽ khi viết “Chữ người tử tù”, một truyện ngắn mang đầy đủ những
yếu tố đặc trưng của văn học lãng mạn, nhà văn Nguyễn Tuân cũng đã
từng nghĩ tới nhận định ấy. Nếu Vích-to Huy-gô xem cái tầm thường
giết chết nghệ thuật thì suốt đời Nguyễn Tuân theo đuổi và tôn thờ cái
đẹp, đưa nó lên như một thứ tôn giáo, một thứ tín ngưỡng và niềm tin.
Là nhà văn của chủ nghĩa duy mĩ, thích cái đẹp, cái độc đáo, thích sự
cầu kì, Nguyễn Tuân đã tạo cho mình một thế giới những nhân vật đặc
biệt, những hoàn cảnh đặc biệt và những cá tính không lặp lại. Dẫu
nhiều độc giả có đôi lúc cũng tỏ ra khó chịu vì sự quá mức cầu kì trong
câu chữ, trong những hình ảnh và hoàn cảnh được chọn lựa, song hiếm
có ai không trân trọng sự lao động nghệ thuật một cách nghiêm túc, đầy
công phu của nhà văn họ Nguyễn. Đọc Chữ người tử tù, ta như được
phiêu lưu trong một thế giới chứa đầy và đan xen những xúc cảm đặc
biệt: Từ hồi hộp theo dõi cuộc gặp gỡ của những con người đặc biệt đến
lo lắng cho sự chạm trán của những địa vị trái ngược, những thân phận
không thể dung hòa và vỡ òa trong cảm xúc vui sướng trước sự lên ngôi
của cái đẹp, cái thiện, cái văn hóa, dẫu đâu đây còn có nỗi niềm bâng
khuâng, tiếc thương cho sự ra đi của một kiếp người tài hoa. Cái đẹp quả
thực có sức mạnh phi thường, giúp con người ta vươn tới, hướng về, níu
giữ tính người cho con người, giữ mãi trong ta cái cốt lõi của tính nhân
bản. Hình tượng Huấn Cao, viên quản ngục quả thực đã để lại trong ta
những dư vị khó quên về sức mạnh của cái đẹp, cái văn hóa!
2.1. Cái đẹp vươn tới, hướng về, níu giữ bản tính tốt đẹp cho con
người:
- Hình tượng ngôi sao chính vị của tác phẩm – Huấn Cao quả thực đã
được Nguyễn Tuân xây dựng như là biểu tượng cho sự hoàn mĩ. Con
người ấy không chỉ đẹp từ lí tưởng sống, tài năng, khí phách, bản lĩnh
mà còn ở tấm lòng và sự tài hoa. Ông là 1 nhà Nho phản loạn – tượng
trưng cho cái đẹp toàn bích, kết tinh cái đẹp hoàn hảo nhất trong toàn bộ
văn nghiệp của người nghệ sĩ họ Nguyễn. Huấn Cao có cái tài hoa của 1
người nghệ sĩ thứ thiệt, là thứ “ vàng mười” mà Nguyễn Tuân luôn tìm
kiếm trong hành trình 77 năm dài dặc đời mình. Sự xuất hiện của Huấn
Cao ở trại tù tỉnh Sơn quả thực là một sự kiện được mong đợi. Người ta
trông chờ sẽ gặp ở đây một kẻ chọc trời quấy nước, một kẻ văn võ song
toàn, mang vẻ đẹp từ lí tưởng, hoài bão đến hành động. Và hơn hết,
trong cuộc gặp gỡ này, người ta mong chờ được thấy Huấn Cao – một
con người tài hoa, nức danh trong nghệ thuật viết chữ đẹp, bởi cả vùng
tỉnh Sơn vẫn khen cái tài viết chữ rất nhanh và rất đẹp. 
- Sự xuất hiện của ông Huấn ở nhà ngục tỉnh Sơn quả thực đã đáp ứng
được những nỗi niềm mong mỏi ấy. Cái hành động: dỗ gông ở cửa nhà
lao mà không thèm đếm xỉa gì đến lời nói của bọn lính, cái thái độ thản
nhiên, ngạo nghễ nhận rượu thịt trong nhà lao xem như đó là những việc
vẫn thường làm trong cái hứng sinh bình lúc chưa bị giam cầm và đặc
biệt là lời nói khinh bạc với viên quản ngục khi ông ta có ý định giúp
đỡ: “Ngươi hỏi ta muốn gì? Ta chỉ muốn có một điều. Là nhà ngươi
đừng đặt chân vào đây”. Quả thực tất cả đều toát lên khí phách của một
bậc trượng phu, quân tử. Đó là con người của chí khí, lí tưởng và hành
động. Tất cả là dáng dấp của con hổ chốn rừng xanh. Dẫu cho bây giờ,
vị chúa tể sơn lâm ấy đang bị giam cầm thì có lẽ cái chốn nhà ngục tỉnh
Sơn ấy cũng không mang nhiều ý nghĩa hơn một chốn dừng chân thông
thường. Cái đẹp của sự tài hoa chưa xuất hiện như những lời đồn đại
trước đó, song sự hiện diện của Huấn Cao đã làm thức dậy ở viên quản
ngục những ấp ủ về khát vọng vươn tới cái đẹp. 
-  Đêm hôm ấy, tại nhà tù tỉnh Sơn, người ta thấy những xao động kín
đáo, êm nhẹ đã bắt đầu xuất hiện trên khuôn mặt như mặt nước ao thu
bằng lặng của viên quản ngục. Cái ao ước sở hữu dòng chữ Huấn Cao
vốn lâu nay ở viên quản ngục chỉ là dòng suối âm thầm, róc rách chảy
thì giờ đây, sự xuất hiện của ông Huấn đã khơi thông dòng chảy ấy để
nó trở nên tuôn trào mãnh liệt. Cái đẹp của nghệ thuật có thể khiến cho
con người trở nên bất tử và cũng có thể giúp cho con người vươn tới,
hướng về, níu giữ mãi mãi tính người. Hình tượng Huấn Cao không chỉ
thức dậy ở viên quản ngục khao khát cái đẹp đã được ấp ủ từ lâu, nó còn
đưa lại cho ông ta sức mạnh, lòng can đảm để theo đuổi khát vọng và
đam mê. Cái đêm cho chữ ở trại tù tỉnh Sơn quả thực là một sự nổi loạn.
Tất cả cái tối tăm, nhơ bẩn, hôi hám đã hoàn toàn biến mất, nhường chỗ
lại cho ánh sáng, cho cái đẹp, cái văn hóa sinh thành. Nhờ cái đẹp từ con
người và dòng chữ của Huấn Cao, viên quản ngục đã có đủ dũng khí để
dám làm một việc đảo lộn trật tự nhà giam nhằm theo đuổi và tôn thờ cái
đẹp. 
- Khí chất, bản lĩnh con người và cái đẹp của nghệ thuật quả là có sức
mạnh kì diệu làm thay đổi con người. Không những thế, nghệ thuật đích
thực góp phần níu giữ tính nhân bản cho con người. Cái đẹp toát lên từ
dòng chữ, từ khí phách và tấm lòng của Huấn Cao quả thực đã giúp viên
quản ngục dám thay đổi hoàn cảnh sống, tìm lại bản tính thiên lương và
đam mê cái đẹp, thức tỉnh cái khát vọng đổi thay bởi ông không thuộc về
nơi ấy. Cái đẹp của nghệ thuật, của khí phách, của tình người đã góp
phần vươn tới, hướng về, níu giữ những phẩm chất đáng quý của con
người, trả lại cho viên quản ngục những nét đẹp cao quý trong khát
vọng, mơ ước và tính cách của một con người biết giá người, biết trọng
người ngay với một tâm điền tốt để thực sự trở thành một thanh âm
trong trẻo vút bay cao giữa hoàn cảnh tột cùng của cái xấu, cái ác, cái
nhơ bẩn và xấu xa!
2.2. Cái đẹp thức tỉnh có giá trị thức tỉnh:
- Đề cao cái đẹp, hướng con người tới những giá trị nhân văn cao quý là
sứ mệnh thiêng liêng của những tác phẩm văn chương đích thực. Xuyên
suốt Chữ người tử tù, người ta thấy sự hiện diện của cái đẹp để thức tỉnh
con người. Khí phách, nhân cách và sự tài hoa của Huấn Cao đã làm
viên quản ngục thức tỉnh, ý thức rõ hơn về cái thân phận bị cầm tù trong
cái lồng cũi của tội ác, cường quyền đầy hỗn loạn, xô bồ. Không những
thế, nó còn giúp ông có thêm dũng khí để chọn lựa bước đường lương
thiện tiếp theo.
- Nhưng nếu chỉ thấy được sự tác động một chiều từ Huấn Cao tới viên
quản ngục thì đó quả thực là một thiếu sót lớn. Thế giới nhân vật được
xây dựng bởi bàn tay tài hoa của nhà văn họ Nguyễn không phải sinh ra
để nói những điều đơn giản. Nếu Huấn Cao là ngôi sao chính vị đang
muốn từ biệt vũ trụ thì viên quản ngục và thậm chí là cả thầy thơ lại
cũng là những ngôi sao sáng cùng châu tuần và nâng đỡ cho ngôi sao
chính vị ấy. Những ngôi sao ấy cùng tỏa sáng và cùng soi sáng cho nhau
để làm rực rỡ lên cho cái đêm tối tăm ở trại tù tỉnh Sơn. Tấm lòng
biệt hỡn liên tài, biết giá người, biết trọng người ngay và sở thích cao
quý hướng về cái đẹp của viên quản ngục quả thực đã làm cho Huấn Cao
thức tỉnh và thực sự xúc động. Sự chân thành của một tấm lòng đã đánh
thức một tấm lòng khác.
-  Vật chất, uy quyền hoàn toàn trở nên vô nghĩa, vô giá trị, chỉ còn lại
tấm lòng và vẻ đẹp của nghệ thuật, của tình người lên ngôi. Trong cái
đêm tối tăm ở trại tù tỉnh Sơn, vào đúng cái khoảnh khắc cuối cùng của
một đời người ngang dọc, Huấn Cao hiên ngang cho chữ lồng lộng giữa
trời đêm trong ánh sáng rực rỡ của bó đuốc tẩm dầu. Tác giả cho đây là
một cảnh tượng xưa nay chưa từng có, vì sao?. Vì nó được thể hiện
những điều mà trước nay chưa từng có. Người cho chữ phải là một tao
nhân mặc khách, hành động cho chữ phải diễn ra ở thư phòng nhưng ở
đây người cho chữ lại là một người tử tù chân tay bị kìm kẹp. không
những thế sự đảo loạn ghê gớm diễn ra ở đây. Đó là người tử tù kia lại là
người dạy viên quản ngục, người quản ngục thì chỉ vái lĩnh và nghe
theo. Người tử tù thì đường hoàng ung dung còn quản ngục lại khúm
núm sợ sệt. Bên cạnh đó là hình ảnh củ khung cảnh cho chữ nữa. nơi ấy
toàn những phân chuột phân gián, ẩm ướt và tối tăm. Chỉ có ngọn đuốc
kia soi sáng ba cái đầu chụm vào nhau. Như thế có thể thấy trong cả
ngục tối hoàn cảnh kinh khùng nhất thì cái đẹp vẫn được thăng hoa cất
cánh. Cả ba con người cùng chụm vào nhau, hồi hộp đón nhận khoảnh
khắc cái đẹp sinh thành. Cường quyền, địa vị đã hoàn toàn biến mất, chỉ
còn lại nơi đây cuộc gặp gỡ của những tấm lòng trong thiên hạ. Cái đẹp
của nghệ thuật đã rút ngắn khoảng cách xa vời vợi trước đó để đưa Huấn
Cao, viên quản ngục và thầy thơ lại xích lại gần nhau, hòa điệu để thực
sự trở thành những kẻ tri âm, tri kỉ. Quả thực, vẻ đẹp của những con chữ
vuông, tươi tắn, nói lên cái hoài bão tung hoành của một đời con
người đã đánh thức thiên lương, thức dậy cái khát vọng được sống trong
sạch để theo đuổi thú chơi chữ ở viên quản ngục. Và cũng chính tấm
lòng của ông đã lại thức tỉnh ở Huấn Cao niềm trân quý những con
người biết trân trọng, say mê và giữ gìn cái đẹp trong vốn văn hóa cổ
truyền của cha ông. 
- Dòng chữ cuối cùng của ông Huấn chính là của một kẻ tri âm trao lại
cho một người tri kỉ. Nó nhắc nhở viên quản ngục hãy đi tiếp con đường
gìn giữ vốn quý ông cha. Và như vậy, cái đẹp thực sự đã có sức mạnh
ghê gớm thức tỉnh những khao khát, ước mơ, đánh thức khát vọng, tấm
lòng và quan trọng hơn nó giúp cho con người có thêm sức mạnh, có đủ
dũng khí để thay đổi hoàn cảnh sống, vươn tới một cuộc sống tốt đẹp và
lương thiện hơn. Cái đẹp quả thực đã góp phần níu giữ những giá trị tốt
đẹp nhất của mỗi con người, hối thúc con người ta vươn tới cái cao cả,
cái thánh thiện, cái chân – thiện – mĩ và những giá trị tinh thần cao quý!
2.3. Cái đẹp níu giữ hồn văn hóa ông cha:
- Hình tượng Huấn Cao được xây dựng để vươn tới cái hoàn mĩ. Ở nhân
vật ấy, người ta cảm nhận được những thông điệp và thái độ đáng quý
trọng của nhà văn Nguyễn Tuân dành cho vốn văn hóa tốt đẹp của dân
tộc. Nức danh trong nghệ thuật viết chữ đẹp; không vì tiền tài, danh
vọng, thế lực mà khom lưng luồn cúi để bẻ cong ngòi bút; cả một đời
sống với lí tưởng, hoài bão lớn lao, cao cả; khí khái, hiên ngang trước
cường quyền và trước cả cái chết, Huấn Cao mang đầy đủ trong mình
những tố chất xứng đáng để Nguyễn Tuân lựa chọn làm người đóng vai
trò lưu giữ những nét đẹp trong văn hóa của cha ông ta xưa.
- Và cũng như vậy, bằng tấm lòng trân trọng, bằng niềm say mê, bằng
dũng khí dám từ bỏ tiền tài, địa vị để theo đuổi niềm đam mê chơi chữ,
viên quản ngục đóng vai trò là người tiếp lửa cho những giá trị văn hóa
ấy mãi mãi trường tồn cùng dân tộc. Văn hóa là một dòng chảy liên tục
mà kể cả người sáng tạo hay người say mê lưu giữ đều có vai trò quan
trọng như nhau để làm cho dòng chảy ấy chảy xa hơn, lâu hơn trong
những bước thăng trầm của lịch sử. Có thể vào buổi sáng tinh sương
ngày mai, người nghệ sĩ tài hoa, kẻ chọc trời khuấy nước dám chống lại
cả triều đình phong kiến- Huấn Cao sẽ bị giải về kinh chịu án chém
nhưng những dòng chữ vuông, tươi tắn, nói lên cái hoài bão tung hoành
của một đời con người trong cái đêm cuối cùng Huấn Cao để lại cho
viên quản ngục sẽ vẫn mãi bất tử trong tấm lòng và tâm hồn của những
người đồng điệu. Viết Chữ người tử tù, Nguyễn Tuân đã gửi gắm cả cái
khát vọng bất tử hóa, lưu giữ mãi mãi cái đẹp trong vốn văn hóa truyền
thống cha ông. Cái đẹp, cái văn hóa thực sự vững bền bởi nó là sự vươn
tới, sự hướng về, sự níu giữ mãi mãi tính người cho con người, nhắc nhở
mỗi chúng ta về sự quý trọng, gìn giữ và phát huy những giá trị tốt đẹp
của vốn văn hóa cổ truyền. Chữ người tử tù, như vậy có thể xem là một
nghĩa cử, một sự trân trọng, thể hiện tình yêu và sự gắn bó tha thiết của
nhà văn Nguyễn Tuân với văn hóa – con thuyền chuyên chở hồn cốt và
điệu hồn dân tộc!
- Chiếc đồng hồ thời gian lại vẫn tiếp tục thực hiện những vòng quay
miên viễn. Đất nước đang tiếp tục bước tiếp hành trình vạn dặm sang thế
kỉ XXI với những bước chân nhiều vận hội nhưng cũng lắm chông gai.
Sự lên ngôi của những giá trị vật chất, sự xuống cấp trầm trọng của
những nền tảng luân lí và đạo đức con người đã gióng lên hồi chuông
cảnh tỉnh về sự cần thiết của những nền tảng văn hóa trong nếp sống,
suy nghĩ và hành động của mỗi con người. Thế mới biết, trong bất cứ
thời đại nào và ở hình thái xã hội nào đi chăng nữa, sự am hiểu, tri thức
và ý thức về văn hóa đều cần thiết biết bao. Ở những năm 40 của thế kỉ
XX, với Chữ người tử tù, Nguyễn Tuân đã nói lên tiếng lòng và tình yêu
tha thiết ông dành cho cái đẹp, cho những giá trị văn hóa cốt lõi trong
tình thần dân tộc. 
- Người ta nói, văn hóa chính là những cái còn lại khi tất cả mọi cái đã
mất đi. Hồn cốt tạo nên nền tảng văn hóa dân tộc Việt có lẽ không có gì
khác ngoài truyền thống yêu nước, yêu hòa bình và trọng sự học. Trân
trọng và đưa chữ viết lên thành một thứ nghệ thuật đầy đam mê cái cốt
lõi không là gì khác ngoài tình yêu dành cho tri thức, trí tuệ. Hình tượng
Huấn Cao, viên quản ngục trở nên lồng lộng và có sức sống lâu bền
trong lòng độc giả nhiều thế hệ bởi nó chuyển tải những thông điệp văn
hóa có tính chất trường tồn như thế. Bởi xét đến cùng, khi con người ta
có tri thức, trọng chữ viết, trọng sự học là lúc ta hiểu rõ đạo lí và biết
cách làm một con người chân chính. Một đất nước, một dân tộc giữ
vững được những điều căn cơ như vậy chính là nền tảng tạo nên một
thiết chế văn hóa lành mạnh, tốt đẹp giữa người với người.
- Trân trọng văn hóa là trân trọng quá khứ, trân trọng nguồn cội. Đất
nước nào gìn giữ và làm được điều ấy là một đất nước may mắn,
bởi “một dân tộc không có quá khứ là một dân tộc bất hạnh” và còn bởi
vì “nếu anh bắn vào quá khứ bằng súng lục thì tương lai sẽ bắn vào anh
bằng đại bác”. Viết Chữ người tử tù, nhà văn Nguyễn Tuân thực sự
đang hướng về, đang níu giữ những giá trị văn hóa tốt đẹp của cha ông.
Đó thực sự là tiếng lòng khẩn thiết của ông về việc gìn giữ những vốn
quý trong văn hóa cổ truyền, đừng để nó dần dần bị lãng quên trong lớp
bụi mờ của thời gian để còn lại đâu đây “cái di tích tiều tụy đáng
thương của một thời tàn” như tiếng kêu thương đầy sầu muộn của Vũ
Đình Liên trong bài thơ “Ông đồ của một thời tàn tạ”:

Năm nay đào lại nở

Chẳng thấy ông đồ xưa
Những người muôn năm cũ
Hồn ở đâu bây giờ?
3. Kết luận:
- Qua đây ta thêm yêu và khâm phục cái tài năng và sự tài hoa uyên bác
của nhà văn Nguyên Tuân. Với quan niệm suốt đời đi tìm cái đẹp của
mình nhà văn đã mang đến cho chúng ta những cái đẹp trong tác phẩm
chữ người tử tù. Cái đẹp ấy có cả con người và những thú vui những giá
trị truyền thống.
- Mỗi người trong chúng ta đều đã từng một lần cầu cứu đến ánh sáng
của cái đẹp nơi trang giấy, như một lời ru êm cho những nhọc nhằn, tổn
thương trong tâm hồn. Và cho dù vẻ đẹp kia của chương văn có là cuộc
sống hay là những “cái đẹp độc lạ, khác thường” thì con người cũng đã
có những giây phút bồng bềnh say đắm nói lòng mình tan vào trong dư
âm vị trí của cái đẹp.
- Albert Camus đã nghẹn ngào xúc động khi tâm tình về cái đẹp “nó cho
chúng ta một giây phút thoáng nhìn cõi vĩnh hằng mà chúng ta muốn
vươn tay ra toàn bộ thời gian”. Rồi một mai, những cái “tầm thường,
mực thước” của văn chương sẽ tan biến đi, để lại cho nhân gian chút
rung động còn mãi, ấy chính là cái đẹp.
 DANH SÁCH THÀNH VIÊN
NHÓM 4 – 22CVH
1.Lâm Gia Bảo
2.Hồ Kim Quyên
3.Nguyễn Thị Thu Hiền
4.Nguyễn Thị Ánh Nga
5.Lê Thị Kim Dung
6.Đào Nguyễn Vân Thương
7.Nguyễn Thị Oanh Thư
8.Nguyễn Thị Mỹ Nga