19.

VEK

- Višeslojni konteksti u umetnosti, arhitekturi i kulturi XIX veka: vreme tranzicije i velikih transformacija
Doba revolucije i velikih promena:
- Naucna revolucija – veliki napreci u nauci (teorija evolucije), medicini (vakcine), hemiji (PSE)
- Industrijska revolucija (masovna produkcija, parna masina…) - migracija stanovnistva iz ruralnih krajeva u
gradove, koji se razvijaju brzim tempom.
- Nove tehnologije
→ upotreba novih materijala u arhitekturi (gvozdje, Kristalna Palata (revolucionarno, veliki rasponi)
→ pronalazak fotografije – predstavlja pretnju klasicnim nacinima umetnickog izrazavanja, njena
preciznost navodi umetnike da pronadju nove nacine izrazavanja
- Politicke revolucije
→ 1848 prolece naroda – najsiri revolucionarni talas pokrenut zbog: nezadvoljstvo politickim vrhom,
zahtev za demokratiju, sve veci porast radnicke klase, izbijanje ideja nacionalizma (oseca se i u kulturi,
novi osecaj nacionalnog identiteta), liberalizma i socijalizma. Slom monarhije i uspostavljanje republike u
Francuskoj, pokrenuta lancana reakcija u celoj Evropi

- Koja je to „Zvanična umetnost“ u drugoj polovini XIX veka?

- Neoklasicizam: osnovni kontekstualni okvir, period, akteri

- “Revolucija misli” - prosvetiteljstvo – verovanje da svim ljudskim delatnostima treba da vlada razum i opste
dobro, ne tradicija i autoritet. U umetnosti ovo se izrazavalo kao suprotstavljanje/ reakcija kitnjastom i
aristokratskom umetnoscu baroka i rokokoa. Povratak razumu, prirodi i moralnosti u umetnosti znacio je i
povratak antici.
- Poceo u Rimu sredinom 18. veka
- Ozivljavanje stilova i duha klasicne antike inspirisana antickim periodom, koji se podudarala sa novim
saznanjima tokom prosvetiteljstva.
- Johan Joahim Vinkelman – knjizevna dela koja su doprinela oblikovanju ovog pokreta u arhitekturi i umetnosti
– popularizovao cuvenu koncepciju „plemenite jednostavnosti i mirne velicine“ grcke umetnosti.
- Neoklasična arhitektura: principi jednostavnosti i simetrije (arhitektura rokokoa: naglašavala je gracioznost,
ukrašavanje i asimetriju)

- Teme u umetnosti karakteristične za neoklasicizam

- teme iz klasicne knjizevnosti I istorije

- Žak Luj David (Autoportret; Zakletva Horacijevih; Sokratova smrt; Prelazak Napoleona preko Alpa)
- vodeci neoklasicisticki slikar, shvatanje ovog pokreta se uglavnom zasniva na njegovim dostignucima
- Nikola Pusen je imao veliki uticaj na njegov rad (Pusen – francuski barokni slikar, osnivac francuskog klasicnog
stila)
- uticaj Karavadja u ostroj svetlosti i senci
- najcesce slikao istorijske dogadjaje (anticki subjekti + filozofija prosvetiteljstva) sa akcentom na odredjenim
socijalnim, kulturnim i politickim vrednostima, sto je dovelo do toga da se koristi kao politicka i moralna
propaganda (Napoleonska propaganda – velicanje njegovih poduhvata i drzave)
- ucesnik revolucije, politicki aktivan, upravljao umetnickim poslovima u drzavi, posle postaje slikar Napoleonu

Autoportret Zakletva Horacijevih Prelazak Napoleona preko Alpi Sokratova smrt Maraova smrt - „pieta
revolucije“
- Antoan- Žan Gro (Napoleon kod Arkole) – Napoleonovi portreti u neoklasicističkim
interpretacijama
- francuski neoklasicisticki slikar, slikao pretezno istorijske teme
- ucio kod Zak Luj Davida
*Napoleon u neoklasicistickim interpretacijama
– naglasak na njegovom plemenitom karakteru i vrlinama
- umetnost u sluzbi velicanja njegovog politickog imidza i drzave, herojsko predstavljanje Napoleon kod Arkole

- Žan-Ogist-Dominik Engr (Velika Odaliska, Kupačica, Portret Luja Bertena)

- neoklasicisticki portretista i slikar istorijskih tema

Velika Odaliska Kupacica Portret Luja Bertena

- Neoklasicizam u arhitekturi: Etjen-Lui Bule (Kenotaf za Isaka Njutna) i Klod-Nikola Ledu (Solane u Šou)
- Paladijanizam u Engleskoj (kuca Cizik), Engleski vrt – vrt planiran da izgleda neplanirano,
neomedjen, pun iznenadjenja i raznovrsnosti kao i sama priroda – ovakav vrt se odnosio prema
prirodi kao neoklasicna gradjevina prema svom antickom uzoru
- Etjen-Lui Bule
→ njegov ideal je arhitektura „uzvisene plemenitosti“ ciji efekat postize spajanjem sirokih
jednostavnih masa (projekti ogromnih razmera, bili bi tesko sagradivi i danas)
→ smatra da je kugla savrsen oblik
→ Kenotaf za Isaka Njutna – dzinovska suplja kugla u kojoj se ogleda svemir, prazna
unutrasnjost sem praznog sarkofaga(simbol posmrtnih ostataka), gornja povrsina lopte
izbusena bezbrojnim rupiama (predstavlja zvezdano nebo)
- Klod-Nikola Ledu
→ Solane u Sou – primer prosvetiteljstva u kom je arhitektura temeljena na filozofskoj ideji
organizovanja zgrada prema geometrijskom planu i hijerarhijskom odnosu.

- Romantizam: osnovni kontekstualni okvir, period, akteri – odnos ka neoklasicizmu

- vise stanje duha nego svesna potraga za nekim ciljem
- Prosvetiteljstvo je -neocekivano – oslobodilo ne samo razum, vec i njegovu suprotnost: novi talas osecajnosti
koji postaje poznat kao romantizam
- rec romantizam potice od pustolovnih prica iz sr. veka koje su bile popularne krajem 18. veka (nazivale su se
romani jer su bile napisane na romanskim jezicima)
- glavna odlika je „ceznja za povratkom prirodi“ - obozavali su njenu neogranicenu sirinu, divljinu i
promenljivost – verovali su da bi se zlo iskorenilo kad bi se ljudi ponasali prirodno, prepustajuci se nagonima
- slavljenje slobode, snage, ljubavi, nasilja → najplemenitija ali i najbesramnija umetnicka dela
- akcenat na emocijama i individualnosti, velicanje proslosti, reakcija na prosvetiteljstvo i racionalizovanje
prirode – vise se okrece srednjem veku nego klasicnoj umetnosti

- Teme u umetnosti karakteristične za romantizam

- pejzazi
- istorijske teme (sa politickom porukom) (vojni motivi, apokalipticni prizori..)
 - Henri Fizli (Ledi Magbet se hvata bodeža; Noćna mora) Ledi Magbet Nocna mora Prauzrok stvari
- engleski slikar romantizma
- stil zasnivao na Mikelandjelu i maniristima

- Viljem Blejk (Prauzrok stvari)

- engleski romanticar: pesnik, slikar, graficar

- Viljem Tarner i Džon Konstejbl (pejzaži)

- englesko slikarstvo romantizma je dosegao svoj najpotpuniji izraz u pejzazima a ne narativnim prizorima.
- KONSTABL – verovao da slikarstvo pejzaza mora biti zasnovano na cinjenicama.
- Bio je zaokupljen neopipljivim svojstvima – stanjem neba, svetlosti – ne konkretnim
pojedinostima prizora.
- sve njegove slike su dobro poznati prizori engleskih predela
DzK. - Kola sa senom Katedrala u Solzberiju gledana s livade WT – Kisa, para i brzina – velika zapadna zeleznica Brod s robljem

- TURNER – Konstabl je opisao njegov stil kao „vazdusaste vizije naslikane obojenom parom“
- mnogi njegovi pejzazi su u vezi sa knjizevnim temama, po cemu su i dobili nazive

- Fransisko Goja (Porodica Karla IV; Gola Maja; Obučena Maja; Drugi maj 1808; Treći maj 1808; Saturn jede
svoju decu)

Teodor Žeriko (Meduzin splav)

- Romanticar
- Meduzin splav – naslikan kao odgovor na politicki skandal i veliku tragediju – drzavni
brod Meduza pretrpeo je brodolom i potonuo sa stotinama ljudi; spasilo se nekoliko ljudi
nakon mnogo dana provedenih na improvizovanom splavu. Zeriko je pokusao da postigne
sto vecu verodostojnost – potraga za beskompromisnom istinom – snazno realisticne
pojedinosti, ali potcinjene duhu herojske drame koja gospodari platnom (uhvacen
trenutak kada se sa splava primecuje spasilacki brod) Sloboda vodi narod Pokolj na Hiosu

- Ežen Delakroa (Pokolj na Hiosu, Sloboda vodi narod)

- Inspiraciju nalazi u Rubensu – ekspresivni pokreti kistom sa
akcentom na boji i pokretu – (kontrast Engru)
- Kaspar David Fridrih (Lutalica nad morem magle) – interpretacije u savremenoj umetnosti
- U nemackoj je pejzaz takodje bilo najvece dostignuce romanticarskog slikarstva
- Nemacki umetnici su ponovo otkrili gotiku koju su smatrali svojim domacim nasledjem
- njegova slika Lutalica nad morem magle je smatrana za jednu od najvecih remek dela
romantizma.

- Realizam: osnovni kontekstualni okvir, period, akteri – odnos ka romantizmu i

neoklasicizmu
- Realizam je umetnicki pokret koji se javlja u Francuskoj nakon revolucije 1848.
- On odbacuje romantizam, i suprotstavlja se njegovim egzoticnim temama, naglasenom emotivnoscu i
dramaticnoscu. Klasicni idealizam se takodje odbacuje, sa herojskim i sentimentalnim depikcijama subjekata.
- Nastoji da prikaze realne i tipicne ljude svih klasnih pripadnosti i svakodnevne situacije tog doba, sa akcentom
na istini i tacnoscu, nesuzdrzavajuci se i da prikaze neprijatne aspekte zivota.
- Popularnost realizma je dosao sa pojavom fotografije – koja je povecala covekovu zelju da realno i objektivno
prikaze svet, sa velikom paznjom posvecena detaljnoscu prikaza.

- Teme u umetnosti karakteristične za realizam

- svakodnevni prizori pripadnika svih drustvenih slojeva, realne zivotne situacije, problemi, obicaji, zivoti obicnih
ljudi (promena koja je podstaknuta industrijskom i komercijalnom revolucijom i teznjom da se suprotstavi
romantizmu).
- u fokus stavlja do tad ignorisane aspekte savremenog zivota i drustva.
- zanr-scene ruralnog i urbanog zivota radnicke klase, ulicnih scena, kafici i nocni klubovi.
- U slikanju figura, odmice se od „ideala“ i priblizava se obicnom coveku i stvarnoscu onako kako ona zaista
izgleda.

- Društveni kontekst koji je uslovio pojavu Realizma

- Do pojave realizma u umetnosti su dominirali idealizovani prizori i visoka umetnost. Usled velikih socijalnih
promena koje je donela industrijska revolucija – veca paznja se posvecuje subjektima izvan okvira tradicije
„visoke umetnosti“. Realizam pocinje sa Gustavom Kurbeom.

- Gistav Kurbe – Manifest Realizma; samo-promocija Kurbea

- Pod uticajem revolucija koje su se dizale sirom Evrope, Kurbe je poceo da veruje da romanticarsko isticanje
osecanja i maste je samo bekstvo od stvarnosti – da moderni umetnik mora da se oslanja na neposredno
iskustvo („Ne mogu da naslikam andjela, jer nikad nisam video nijednog“) - odlucio je da mora da bude realista.
Njegova zamisao realizma je nesto blisko Karavadjovom „naturalizmu“.
- Prilikom pariske izlozbe 1855. dok su se izlagala dela Engra i Delakroa, Kurbe je organizovao privatnu izlozbu u
velikom skladistu i delio „manifest realizma“. Umetnikov atelje

- Paviljon Realizma
- Paviljon realizma je privatni paviljon koji je napravio Gistav Kurbe u neposrednoj
blizini drugoj svetskog izlozbi na Marsovim Poljanama u Parizu. Paviljon je podigao
nakon sto je poslao 14 slika izlozbi i 3 su bile odbijene (ukljucujuci Sahranu u Ornanu
i Umetnikov atelje).
- Odbijajuci da bude odbijen, preuzima stvari u svoje ruke i izlaze 40 slika u svom
Paviljonu Realizma 6 nedelja posle svetske izlozbe.
- Gistav Kurbe (Sahrana u Ornanu; Umetnikov atelje) Sahrana u Ornanu
Kurbeova izlozba se usredredila na veliko platno zvano: Unutrasnjost mog
ateljea, realna alegorija u kojoj je sazeto sedam godina mog zivota kao
umetnika. (Kompozicija nalik Velaskezovim Mladim plemkinjama ili
Gojinom Porodicom Karla IV – ali ovde je umetnik u sredistu, a posetioci
su njegovi gosti. Isticu se 2 glavne grupe: levo – lovci, seljaci, radnici,
svestenik, majka sa detetom. Desno – kupci, kriticari, intelektualci…
 - Žan-Fransoa Mile (Barbizonska škola; Sejač; Skupljačice klasja)
- Francuski slikar realizma, jedan od osnivaca Barbizonske skole. (deo
pokreta realizma, ciji je cilj bio napustanje klasicizma i romantizma, te
nastojanje da se priroda prikaze realisticki po uzoru na Dzona Konstabla i
engleskog pejzaznog slikarstva. Slikali su vecinom pejzaze, a Mile je ovo
prosirio na ljudske figure – scene iz zivota seljaka, i rada na polju.
- On vidi fizicki rad kao najvecu vrlinu i plemenitost, poznat je po slikama
seljaka u ruralnom okruzenju. Sejac Skupljacice klasja

- Impresionizam: osnovni kontekstualni okvir, period, akteri

- Sredinom 19. veka u Francuskoj, slavljene su slike koje prikazuju istorijske subjekte, religiozne teme, portrete,
pazljivo i precizno izradjene slike koje deluju realisticno – zvanicna umetnost.
- Gustav Kurbe, jedan od vodecih licnosti realizma, je pokrenuo talas buducih umetnika koji nastavljaju da
preispituju status quo tadasnje umetnosti.
- Poceci impresionizma se vezuju za umetnike koji su bili odbijeni na zvanicnim izlozbama i salonima, i odbaceni
od strane akademskih umetnickih institucija.
- 1863. na zvanicnom godisnjem salonu umetnosti, velikom broj umetnika nije dozvoljeno da ucestvuju, sto je
dovelo do pobune. Iste godine, formiran je Salon odbijenih, koji je dozvoljavao umetnicima koji su prethodno bili
odbijeni da izloze svoje slike. Ovaj salon je privukao paznju na nove tendencije u umetnosti i postao izuzetno
popularan.
- Na kraju ovi umetnici sa zajednickim vizijama o umetnosti, ali neujedinjeni u stilu, su formirali zajednicku
asocijaciju, i izlagali svoje slike, koje su nailazile na ostre kritike (usmerene na njihovim nezavrsenim izgledom, i
naizgled amaterskom kvalitetu) – Moneova slika Impresija, izlazak sunca, koristila je jednom kriticaru kao igra
reci u clanku napisan da bi se podrugivao – nazivajuci ih impresionistima, naziv koji je postao prihvacen od
strane publike i umetnika.
- Impresionizam se suprotstavlja finocom i detaljnoscu tadasnje umetnosti, nastojeci da uhvati trenutni utisak
neke scene – kao reakcija na umetnost stvarana u ateljeu – impresionisti svoj atelje premestaju na ulicu i na
prirodno okruzenje – slikajuci en plein air Dorucak na travi
- umetnost spontanosti, boja i svetlosti, predvodjena slobodnoumnom i nezavisnom grupom
umetnika. Objektivnost (objektivna dokumentacija utiska svetlosti i boje na neki prizor)
- fokus na efemernim momentima modernog zivota

- Teme u umetnosti karakteristične za impresionizam

- scene gradskog zivota i razonode (cafe, kabare, nocni klubovi…)
- piknici, pejzazi
- scene iz zivota seljaka (zetva, rad u polju…)

- Eduar Mane (Doručak na travi; Olimpija) i skandal impresionizma

- Medju slikama na salonu odbijenih je i slika Dorucak na travi, kao vizuelni manifest
umetnicke slobode (slika je bila odbacena zbog realne depikcije gole zene u savremenom
okruzenju, a ne uzviseni prikaz nagog tela).
- On postaje jedan od centralnih figura u sporu izmedju akademskog slikarstva sa jedne
strane i buntovne umetnicke grupe sa druge.
- Slika „Olimpija“ je bila priznata na zvanicnom salonu, i izaziva veliku paznju i protest
akademskih krugova, zbog „neortodoksnog realizma“.
Olimpija
- Klod Mone, Kamij Pisaro i Edgar Dega
MONE – jedan od osnivaca i najdosledniji slikar impresionizma. Njegova metoda je bila slikanje iste scene
mnogo puta kako bi uhvatio promenu svetlosti i godisnja doba. (Lokvanji!)
Impresija, radjanje sunca Dama sa suncobranom Bulevar Monmartre (razna godisnja doba) Primabalerina Casa apsinta
- Ogist Roden (Mislilac, Poljubac) – skulptura u impresionizmu
- Roden menja skulpturu u skladu sa novim misljenjima u umetnosti – otac
moderne skulpture
- Ono sto je vazno nije vise „dovrsenost“ ili „potpunost“ vec to da li skulptura
prikazuje nacin svog izrastanja.
- Spasio skulpturu od mehanicke verodostojnosti kao sto je Mane spasio slikarstvo od fotografske slicnosti.
- Odvaja se od klasicnih mitoloskih narativa i okrece se ka iskazivanju prolazne mobilnosti moderne individue –
sa modernim shvatanjima tema poput ljubavi, razmisljanja…
- Odvajanje od uglacanih figura akademskih skulptora, favorizujuci grublji pristup i nedovrsenost skulpture, sto
bolje docarava pokret
- Vrata pakla (kompozicija pravljena za ulazna vrata Skole primenjenih umetnosti u Parizu) – nadahnut
Danteovim paklom, tragican pogled na ljudsku sudbinu. Iako nedovrsena, krojila su put ka mnogim njegovim
zavrsenim delima (Mislilac, Poljubac)

- Post impresionizam: osnovni kontekstualni okvir, period, akteri

- Pred kraj 19. veka impresionizam postaje priznat u umetnosti, samim tim prestaje da bude avangardni pokret.
- Post impresionizam je naziv za sve vaznije slikare 80-tih i 90-tih godina, koji su prosli impresionisticku fazu ali
svoj stil dalje razvijali u drugacijem smeru, bez zajednickog cilja, te i nije nadjen bolji naziv za njih.
- Nastaje iz zelje da prevazidju granice postavljene ciljem impresionizma. (cilj impresionizma – belezenje prirode
koristeci sredstva svetlost i boje)
- Kako postoji sirok spektar individualnih stilova u okviru post impresionizma, postojalo je i rivalstvo medju
njegovim umetnicima. Ovi razliciti stilovi su formirali osnovu za brojne savremene stilove 20. veka (kubizam,
ekspresionizam, fovizam…)
- Pol Gogen, Van Gog, Zorz Sera, Pol Cezan, Tuluz-Lotrek…

- Pol Sezan i uticaj na umetnost XX veka

- Sezan je poceo kao impresionista, ali se nikad nije interesovao za „isecke iz
zivota“ uhvacene u pokretu i meni godisnjih doba, vise se fokusirao na oblike
predmeta koje slika.
- On je odlucio da „od impresionizma nacini nesto cvrsto i trajno, kao sto je umetnost koju nalazimo
u muzejima“.
- Verovao je da se svi oblici u prirodi „zasnivaju na kupi, lopti i valjku“, imao je za cilj da vidi dalje od prvobitnog
izgleda stvari, i otkrije njihova trajna svojstva
- kubicne mase, jasno definisane konture predmeta, prizmaticni pejzazi…
- Bio je velik izvor inspiracije kasnijem pokretu kubista

- Prelazak iz XIX u XX vek: avangardni pokreti / umetničke revolucije

- Koji pokret u umetnosti označava Prvu umetničku revoluciju 20. Veka

- Koja tri dominantna pokreta su obeležila početak XX veka
- Suštinske razlike i karakteristike pokreta sa početka 20. Veka: Ekspresionizma, Fovizma i
Kubizma