YACHAKUNA ISKAY LLAQTAMANTA TARIPAPUSPA

JUK KAQ T’AQAY

(La Pazmanta Watajata ayllupi juk mama iskay warmi wawanwan isankata simp’aspa
kawsarqanku).

MAMA - Yaw Mariya, qhaway, ajinata isankakuna ruwakun, ajinata watanayki tiyan.

MARIYA - Ancha sasa qhawakun.

JULIYA - Ay Mariya, jasalla kachkhan, imaynatataq mana atinkichu?

MAMA - Jatun walsakunata ruway astawan sasa, imaptinchus chayqa 4 thatkimanta

10 thatkikama tupun.

MARIYA - Wa, ñuqa chayta mana ruwayta munanichu, ñuqa awa kullayta munani.

MAMA - Tukuy ima ruwayta yachanaykichik tiyan, wak p’unchaw ñuqa mana
kasaqchu, chantapis unqusqa kackhani.

MARIYA - Ay mamay, ama ajinata parlaychu, qam waynaraq kachkanki.

MAMA - Yaw, isankakunata, awaykunata ima ranqhaq rinkichik, utqhayta...

JULIYA - Yaw, yaw kunitan risaqku… Kasirita, kasirita kayta rantikuychik.

JUK RANTIQ - K’acha isankakuna q’umir puquykunata churanapaq kachkan, iskayta

quway.

JULIYA - Kasirita, kayqa 40 wuliyanupi kachkan, manachu kay juch’uy walsata

apakuyta munanki? 30 wuliyanupi qusqayki, wasiykipaq k’acha kachkan, apakuy,
kasirita apakuy.

JUK RANTIQ - Yaw, yaw... pachi pachi, chaytapis quway.

MARIYA - Chalinakunapis, ch’ulukunapis, chanta makiñukupis tiyan… rantikuy.

sumaq q’aytumanta k’acha ruwasqa, mana makiykichik chhullunkananpaq nitaq
chirinasunpaq churakuy... Qhawariy, sumaqta jap’isunki.
JULIYA - Ama ajinata t’uqpiychu!, p’achakunata ch’ichichachkanki, chayta saqiy.
Qamri…? Mana rantinki chayqa ama jap’iychu á, qhaway, pitaq kayjinata
rantinqari…”ni pi” rantiwanqachu.

MARIYA - Ama llakikuychu, ama ñañayta uyariychu, qhispichiwayku. Juliya ama

ajinata parlaychu. Imaptintaq ajina kachkanki? Astawanpis wasiman ripuna.

MAMA - Wawakuna, chayamunkichikñachu? Imaynataq risunkichik?

MARIYA - Walliq walliq riwayku.

MAMA – Ay… Qhasquy nanayta qallarichkhan... ayyy ayyy.

MARIYA - Juliya mamanchik mana allinchu kachkan... Yanapaq jamuy!

MARIYAWAN JULIYAWAN - Mamay imaykitaq nanasunki?

JULIYA - Mamay ama saqiwaykuchu!

(Maman wañupusqanmanta llakisqa yaykumunku).

MARIYA - Kunanri, imatataq ruwasun! Sapanchik rikhurinchik, kayjina llakiypi

saqiwanchik.

JULIYA - Mana Mariya, ama llakikuychu. Isankamanta quwasqanchik qullqita

jap’ichkanchik, chay qullqiwan llamk’asun. Rikullanki.

MARIYA - Llikllapi tukuy imata q'ipichanachik.

JULIYA - Ipanchikta waqyasaq.

IPAY ILARIYA - Imaynalla, allín p’unchaw?

JULIYA - Imaynalla ipay Ilariya… Juliya kani, llakiypi kachkayku, yanapawayku.

IPAY ILARIYA - Imataq kachkan ñiway…

MARIYA - Ipay… mamay wañupun sapallayku qhipakuyku, imatachus ruwanaykuta

mana yachaykuchu.

IPAY ILARIYA - Yaw waway… ama llakikuychu, chaypaq yawar ayllu kanchik,
Qhuchapampaman jampuychik, ñuqawan tiyakunkichik.
ISKAY TAQ T’AQAY

(Quchapampa qhatupi).

IPAY ILARIYA - Ñañay wañupun wawakunan ñuqawan tiyakuq jampunqanku á.

Mamanku sunqu nanaywan wañupun. Kunantaq ñuqa paykunata uywasaq.

MAMA TUMASA – Ay, kayman llakiyqa… Wakcha imillakuna. Ya mama Ilariya risaq,
chanta qhatu chiqanpi tinkusunchik.

IPAY ILARIYA - Munasqa imillakuna, chay chhika nanaykunapi kankichik… mana

tatayuq ni mamayuq kankichik. Ajinapis kaypi ipaykichik kachkan, ñuqa
yanapasqaykichik.

MARIYA - Pachi ipay, pachi.

JULIYA - Ama anchata llakikuychu ipay, ñuqayku qullqiwan yanapasaqku. Sumaq

allinyaytawan qullqita qupusaqku.

IPAY ILARIYA - Kunanqa ama chaypi t’ukuychikchu… chanta parlasunchik, jaku,

wasiman jaku, mikhunata qusqaykichik.

(Ranqhaqkuna yaykumuspa qhatunkuta wakichinku).

MAMA TUMASA - Wayra jamuy, kaywan yanapaway… Wasay nanawan, manaña

unay kasqaychu kani.

WAYRA - Mama Tumasa ama anchata llakikuychu. Ñuqa ruwayta tukusaq…

Saqillay.

MARIYA - Mama saqillay, ñuqa yanapasqayki.

IPAY ILARIYA - Yaw imilla, ima ñispa qam chay mamata yanapaq rinki, imatapuni
qam ruwankiri. Ñuqa mikhunata quchkaykichik… mana paychu.

MAMA TUMASA - Ay Ilariya, paykunachu churi masikunayki kanku. Allín k’acha

kasqanku, pachi imilla, pachi. Ipaykipman rillay… ama rimachikuychu. Ilariya amaña
phiñakuychu, qamqa tukuy imamanta phiñakunki.
IPAY ILARIYA - Imatataq qam ñichkawanki, qusaykiman riy, payman chaykunata
ñimuy, ñuqata ama ni imata niwankichu.

MAMA TUMASA - Ay, kay warmita qhawayma… kay runaqa ajinallata parlayta
yachanku. Kunanqa ninriyta wichq’aykusaq, mana imatapis uyarisaqchu.

IPAY ILARIYA - Imatataq ñichkawanki… ima kasqaykitataq ñichkanki…

(Wayra Juliyata isankata simp’aqta qhawan).

WAYRA - Chay isanka allín sumaq… ruwayta yachaqayta munayman.

JULIYA - Jamuy yachachisqayki…

WAYRA - Isanka ruwayqa jasajinalla qhawakun, manataq jasachu.

MAMA TUMASA - Wayra, chawpi p’unchawña, mikhunata rantiq riy, utqhayta imilla,
mikhuna phaniña kachkan.

WAYRA - Jaku á Juliya, iskayninchik rantimusunchik.

JULIYA - Ipay, riyta atiymanchu?

IPAY ILARIYA - Mana yachanichu, qullqiyki kanchu, kaypiqa mikhuyta munaspaqa

llamk'ana tiyan.

MAMA TUMASA - Juliya kay… Juk chuwa mikhunatawan rantinki, chanta

ñañaykiwan khuska, chaypi mikhunkichik.

MARIYA - Jaku, ñuqapis qamkunawan risaq.

MAMA TUMASA - Ay Ilariya, imaptintaq ajina kanki… Churi masiykikunata qhaway,

manaraq unaychu kaypi kachkanku, qamtaq ñapis k’amichkankiña. Chayqa mana
walliqchu kachkan.

IPAY ILARIYA - Qhaway, chay imillakunaqa mana pachikuyta yachankuchu…

ñuqapaq ranqhachkanankuta, isankakunata simp’achkanku chanta q’aytuta
millt’uchkanku. Paykunap ruwanankuta ruwayta munanku, Ajinapiqa ranqhachunku
ari… chaywantaq wasita, mikhunata ima junt’achunku.
MAMA TUMASA - Ichapis chayllata ruwayta yachanku, astawanpis yanapana
kachun.

IPAY ILARIYA - Ñuqaqa chay ruwasqamanta mana ni imata jap’isaqchu. Ñuqa

sinchita khuyaspa wasita quni, ajinatataq kutichiwanku.

MARIYA - Ipay, jamuy, kay aychatawan papatawan mikhurikunki.

IPAY ILARIYA Allquchu kasqani imataq. Mana puchuykita mikhusaqchu.

WAYRA - Ipayki mana kutimunqachu, qhatuta waqaychay. Ñuqa yachachisqaykichik.

Ajinata ruwakun. Qhaway. Kunanqa ripunanchikña tiyan. Mama Tumasa tukuy ima
ruwasqaña… ripunallaña.

MAMA TUMASA - Arí… Jaku ripunallaña. Waway sayariyta yanapaway. Kunan

p’unchawqa pisi rantiq karqa, ichapis k’uychichawtaqa jatun qhatu p’unchaw kanqa…
chay p’unchaw tukuy ima aswan sumaq kanqa.

WAYRA - Kasiritay apakuy, kayqa jatun siwulla, sanawriyapis, chaqallupis, luqutupis

tiyan… yapasqata qusqayki.

IPAY ILARIA - Kasira ñuqamanta rantiriway… kay siwulla q’apita apakuy, k’acha
kachkan.

MAMA TUMASA - Ñuqamanta rantichkanña. Imamantaq chhapukamunki, q’umir

puquykunata kunallanraq apamuni.

IPAY ILARIYA - Qam ch’inñakuy, qhaway kasirapis ripunña.

MAMA TUMASA - Kasira … ama ripuychu, jamuy. Ilariya juchaykirayku ripun.

(Imillakuna sumaqta ruwarichkanku).

MAMA TUMASA - Qamkunaqa kayjina k´achata ruwaq kasqankichik. Kayqa

sumaqta ranqhakunman, Ichari? kayta runaman rikuchimuychik…

MARIYA - Arí, jaku, allinta ruwasunchik.

JULIYA - Kasiritu rantikuway, k’acha isanka tiyapuwan, rantirikuway.

MAMA TUMASA - Wayrita waway, qamlla qhatuta wichq’anki á. Allín sayk’usqa
kachkani… wasiman ripullasaqña. Jaqaypi suyasqayki.

WAYRA - Ya mama Tumasa, ama llakikuychu, ñuqa ruwasaq.

IPAY ILARIYA - Kaykunata mana rikuyta munanichu

WAYRA - Mama Ilariya, imatataq ruwachkanki?!

IPAY ILARIYA - Qam ama imata ñiwaychu. Qamqa ch’inñakuy.

(Mariya Juliyawan ranqhayninkuta ranqhasqankumanta kutimunku).

JULIYA - Ipay, imataq kaypi karqa?

MARIYA - Ipay imaptintaq kayta ruwarqanki… Llamk’ayniyku karqa.

IPAY ILARIYA - Llamk’ay? Kay Llamk’aymanta ñuqaqa mana imata jap’inichu.

Qhatuypi kachkankichik, nitaq qullqiwanpis yanapachkankichikchu.

WAYRA - Ripuchkaniña Mariya.

MARIYA - Ripullay.

JULIYA - Ama llakikuychu ipay, tukuy imamanta junt’achipusqayku, ñirqaykiña, ajina

kanqa.

IPAY ILARIYA - Willachkaykichik. Ama wasiyman chayankichikñachu… kunanmanta

pacha qamkuna imaynatapis kawsakuychik, mana ñuqap yanapayniywan,
sumaqchus risunqachik, manachus.

(Ipay Ilariya phiñasqa lluqsin).

JULIYA - Ñañachay, ama llakikuychu... sumaq riwasunchik.

MARIYA - Mamanchikchus kawsachkanman karqa chayqa, tukuy ajina kanman

karqa. Payqa munakuspa uywakuwarqanchik. Ñawpaqtaqa tatanchik ripurqa, chanta
mamanchik ripun... sapanchik kachkanchik.

JULIYA - Mana, mana sapanchikchu kachkanchik, tukuy ima sumaq kanqa.

MARIYA - Arí ñañay... jaqay patapi tatakunanchik kachkanku, paykuna
qhawariwasunchik.

JULIYA - Ya Mariya, puñunallaña.

(Ch’isiyay… Mariya Juliawan ñanpi puñuq qhipakunku)

JULIYA - Ñañachay, imanakuchkankitaq… imaykitaq nanan ¡yanapawaychik, pillapis

yanapawaychik!

MAMA TUMASA - Imaynatataq kay kallipi puñunqankuri, chay mama Ilariyaqa

manachu sunquyuq. Ch’ataykuna kachun.

JULIYA - Mama Tumasa, yanapariway… ñañay sinchita k’ajarichkan.

MAMA TUMASA - Wayra, kay wawata yanapay, uqharina, jampiqman apana. Jaku,
jaku.

WAYRA - Ya mama Tumasa, jaku jaku.

(Mama Tumasa Ipa Ilariata yaykumuqta rikun).

MAMA TUMASA - Ilariya, chanta parlallasun.

IPAY ILARIYA - Kasiru, iskay waranqa jawasta apakuy, machkatataq munanki… Juk
aruwatachu?, Ama ajina kaychu, sumaq achkhata ima qusqayki. Ya kunitan
qusqaykichu, sumaq sanawriyapis kachkan.

(Mama Tumasa kutimun)

MAMA TUMASA - Kusisqachu kunan kachkanki á. Churi masiykita juk chhikanpi

mana wañuchinkichu.

IPAY ILARIYA - Anchañataq á... Imapunitaq juk ch’isi kallipi puñuyri, astawanpis
wayrawan puñuyqa jampi kachkan.

MAMA TUMASA - Imallata parlanki. Wañunman karqa, neumonía ñisqata jap'inman

karqa.
IPAY ILARIYA - Llulla, qhasita ñichkanki… chaytaqa qullqita urqhunawallaykipaq
ñinki.

MAMA TUMASA - Mana Ilariya… Kay kawsaypiqa mana qullqillapunichu. Paykuna

kawsayniykiman chayamunku, ajinata tata Apunchik munarqa. Qampaq sumaq
qhispichiy karqa.

IPAY ILARIYA - Ima jampi wasipitaq kachkan. Waturikuq risaq.

DOÑA TUMASA - Viedma jampi wasipi kachkan, jaku á. Qhatuykita jallch’aysisqayki.

IPAY ILARIYA - Ay, imachus kanqa, kunan qhispichikusaq, k’acha wawakunalla

kanku.

KIMSA TAQ T’AQAY

(Mariyawan Juliyawan ranqhana wasita kicharinku, Watajata ayllupi ruwasqata

ranqhanqanku).

JULIYA - Tukuy ima k’achalla richkawanchik.

MARIYA - Juk sumaq ranqhana wasita mañariwarqanchik. Kunanqa sumaq

rantiqkunayuq kasunchik.

WAYRA - Ranqhana wasinchikpa sutin chayamunña. Jamuychik!

MARIYA - Chawpipi sumaq rikukun, ñuqa ñini.

IPAY ILARIYA - Sumaq pacha, ranqhana wasiykichik kanña, kusisqa kachkhani

WAYRA - Kay ranqhana wasinchikta raymichana, allin rinawanchikpaq.

MAMA TUMASA - Wayra, q’uwata apamuy, ñuqa wakichirqaniña.

WAYRA - Ya, ya mama Tumasa, kunitan kunitan apamusaq.

IPAY ILARIYA - Pachi Mama Tumasa, Pachamamaman pachikunapuni tiyan,

kunanqa wawakunay allin risunqanchik.
MAMA TUMASA - Ari á, kawsay yachayninchik chinkapuchkanña, chantapis kay
wawakunaqa, k’acha isankata, p’achata ima ruwanku, paykunata yanapananchik
tiyan.

JULIYA - Pachi ipay, ajinata mamayku yachachiwarqayku, kunan rikuchisaqku.

MARIYA - Ari ipay, ajinapis q’umir puquy ranqhanaykita yanapasaqku, qamwan ajina
ranqhayta yacharqayku.

MAMA TUMASA - Qhawankichu Ilariya? Kaykuna ancha sumaq warmi wawakuna

kanku, paykuna llamk’ayniykita chaninchanku, sumaq sunquyuq kanku, qampis chay
llamk’asqankuta allinta qhawarispa yuyaychanayki tiyan, imaynatachus qam
ranqhayta yachakurqanki, paykuna tatankumanta kay k’acha ruwaykunata
yacharqanku.

WAYRA - Ajina kanan tiyan, ñawpa tatakunap yachasqankuta astawan kallpachana

tiyan, kunanqa wakjinayachkanku, chaywanpis kawsayninchik kachkan, chayta mana
qunqasunmanchu.