Biblioteka:

SVJEDOČENJA

Urednik:

Ranko PAVLOVIĆ

Recenzenti:

Prof. dr Drago Todić

Ranko Pavlović

Saradnici:

Prof. dr Danilo Mrkšić,

Jovo Bajić,
Nada Nešković – Railić

Fotografije:

Milovan Antonić,
Branka Matavulj,
Branko Vlasenko

Grafički urednik:

Snježana Bera

Lektor:

Prof. Milan Vanešević

 Milovan Antonić

SELO NA KLACKALICI
PRILOZI RURALNOM PREDUZETNI ŠTVU
REPUBLIKE SRPSKE

Donji Agići 2019.

S L O V O N A P O ČE T K U

SELO U SR CU

U v i š e d e ce n i j s k o m ba v l j e nj u no v i n a rs t v o m po s e b nu pa ž nj u
p o s v e ći v a o s a m s e l u i nj e g o v o m ra z v o j u . U po če t k u , u
“ Za d r u g a r u ” , “ Gl a s u ” , “ Os l o b o đ e nj u ” , na R a d i o - Bo s a n s k o m
N o v o m i u d r u g i m g l a s i l i m a o bj a v l j i v a o s a m v i j e s t i , pr o š i re ne
i nf o r ma ci j e , i z v j e š t a j e , re po rt a ž e i o s v rt e o e l e k t r i f i ka ci j i ,
i z g ra d nj i š k o l a , s e o s ki h pu t e v a , d ru š t v e ni h d o m o v a i d r u g i h
o bj e k a t a , o t v a ra n j u a mb u l a nt i , ra z v o j u k u l t u r no g i s po rt s ko g
ž i v o t a i o v ri j e d n i m p o l j o p ri v re d n i ci ma i s e o s ki m a kt i v i s t i ma .
N e š t o ka s n i j e , i n t e res o v a nj e s a m u s re d s r e d i o na z a d r u g a r s t v o ,
m o ž d a i z a t o š t o j e m o j o t a c D ra g a n A n t o ni ć, d u g o g o d i š nj i v r l o
u s pj e š a n d i r e k t o r Ze m l j o r a d nč ke z a d r u g e “ A g i ći ” , bi o l i d e r
z a d r u g a r s t v a , ne s a m o u d o l i ni J a pr e i P o d g r me č u , n e g o i u
c i j e l o j Bo s a n s k o j kr a j i ni i B o s ni i H e r ce g o v i ni . S o b z i ro m n a t o
d a s e u po s l j e d nj e v r i j e m e s v e o z b i l j ni j e ra z g o v a ra o a g ra rn o j
e k o no mi j i i d a o na z a u z i ma s v e z na ča j n i j e mj e s t o u p l a no v i ma i
p ro g r a m i m a u ku p no g e ko no ms ko g ra z v o j a , s a s v i m j e ra z u ml j i v o
š t o s a m u s v o j i m t e ks t o v i m a na ro či t u pa ž nj u p o s v e t i o i t o j
o b l a s t i . V e l i ku ra z v o j u š a ns u na š e s e l o i m a i u r a z v i j a nj u i
s na ž e nj u s e o s ko g t u r i z ma , pa s a m i o t o m e pi s a o .
P o s v e ć u j e mo l i d o v o l j n u pa ž nj u ra z v o j u s e l a i d a l i t a j
r a z v o j po d s t i č e mo n a o d g o v a ra j u ći n a č i n ? Od g o v o r n a t o pi t a nj e
n a j po t p u n i j e d a j e s t e p e n d ru š t v e n o - e ko no ms k e ra z v i j e no s t i
s e o s k o g p o d ru čj a . Ž i v o t u mn o gi m s e l i m a R e p u bl i k e S r ps ke i
c i j e l e Bo s n e i H e r c e g o v i n e t i h o o d u m i r e . U nj i ma j e s v e m a nj e
s t a no v ni š t a , o d l a z e ml a d i , o s t a j u s t a ri j i ko j i s e t e š k o mo g u
s t a ra t i o i ma nj i m a . Or a n i c e i pa š nj a ke , k o j e s u na š i p re ci k rč i l i
i s t a l no p ro š i r i v a l i , d a na s s v e v i š e o s v a j a j u š i ka re , š u m e i k o r o v .
U p o re d o s a s ma n j i v a nj e m po v rš i n a o br a d i v o g p o l j o p ri v r e d no g
z e ml j i š t a , v rt o gl a v o s e s ma nj u j e b ro j u č e n i ka u s e o s k i m
o s n o v ni m š k o l a m a , o d ko j i h s e mm no g e z a tv a ra j u . Do br i a na l i t i ča ri
će u o v e d v i j e po j a v e s i g u r no na ći pr o ž i ma j u će

5
t a č ke . U pr ko s ne ki m na po ri ma , ko j i možda ni s u ba š
n a j a d e k v a t ni j i i k o j i n e ma j u ko ri j e n u o s m i š l j e n o m d u g o ro čn o m
p l a ni ra nj u , na š e S E LO j e i d a na s NA K LA CK A LI C I , s v e l i ko m
n e i z v j e s n o š ću d a l i će p re v a g nu t i u k o r i s t nj e g o v o g s na ž e nj a i l i
d a l j e g o d u mi ra nj a . T o j e i d a l o na s l o v o v o j k nj i z i u k o j u s a m
u v r s t i o , po mo m mi š l j e nj u , na j z a ni mj i v i j e o s v rt e , k o m e n t a r e ,
i nt e r v j u e i re po rt a ž e s a l i c a mj e s t a , o bj a v l j e n e t o ko m
p o s l j e d nj i h d e s e t g o d i na u s pe c i j a l i z o v a ni m re v i j a ma i n a
b l o g o v i ma z a s e l o , t e j e d a n ra d s a o pš t e n na z na ča j no m
n a u č no m s ku pu o a g ra ru .
B i l o j e d v o u ml j e n j a u v e z i s a u nu t r a š nj o m o rg a ni z a c i j o m
o v e k nj i g e . U či ni l o m i s e d a j e bo l j e ne d rž a t i s e h r o n o l o g i j e
o bj a v l j i v a nj a , ne g o t e ks t o v e ra z v r s t a t i p o t e ma t s k o j s ro d n o s t i .
T a ko s u n a s t a l e č e t i r i cj e l i ne . P r v a , n a j o bi mn i j a , s a d rž i pr i l o g e
o ru ra l no j e k o no m i j i . Na t o s e p ri ro d n o na d o v e z u j u t e k s t o v i o
r a z v o j u s e l a , z a t i m po o b i m u na j ma nj a a l i n i š t a ma n j e z n a č a j n a
c j e l i n a o s e o s ko m t u ri z m u i n a kr a j u p ri l o z i v e z a n i z a
z a d r u g a r s t v o . T e š k o j e b i l o pr e c i z n o r a z l u či t i š t a u ko j u o bl a s t
s pa d e , j e r s e t e me me đ u s bn o p ro ž i ma j u , p a s e o v a k v a t e ma t s k a
p o d j e l a m o ž e s ma t ra t i s a mo u s l o v no m.
I z d a v a č i r e c e nz e nt i s u s u g e r i s a l i , š t o s a m u v a ž i o , d a s e
m e đ u ko ri ca m a na đ u i ne ka z a pa ž a nj a o mo j o j k nj i z i “ Za p i s i o
l j u d i ma i v r e m e n u ” , t e o mo m r a d u na o b no v i z a d r u g a r s t v a.
S v o j e mi š l j e nj e o t o m e s u d a l i i n e ki e mi ne nt ni s t ru č nj a ci , š t o
m i č i n i v e l i k u ča s t . U o čl j i v o j e d a mn o g i i s t i ču d a s u mi s e l o i
z a d r u g a r s t v o u s r c u i mi s l i m d a s u u t o m e s a s v i m u pr a v u . Za t o
s a m v j e r o v a t n o , u kl j u č u j u ći i pe ri o d ka d a s a m bi o u re d n i k no v i na
i nd u s t ri j s k o g giganta I MT , t a d a š nj e g n a j v e će g domaćeg
p r o i z v o đ a ča po l j o p ri v r e d ne ma h a n i z a ci j e z na ča j no g ne s a mo z a
S r bi j u ne g o i z a c i j e l u b i v š u J u g o s l a v i j u , u s v o m n o v i na rs ko m
a ng a ž ma nu na j v e ć u pa ž nj u po s v e ći v a o a g r a r u i u ku pn o m
r u ra l no m r a z v o j u , ka o i o bn o v i z a d r u g a r s t v a , a s v e u ci l j u d a
n a š e s e l o š t o ma n j e bu d e na kl a ck a l i ci .

D o nj i A g i ći , 20 19 .
Autor

6
RURALNA EKONOMIJA

7
8
SUOČAVANJA

PR OBLEMI U PR OIZV ODNJI M LIJEKA I KAKO IH

PR EVAZIĆI

Z a m a j a c u p r o i z vo d nj i m l i j e k a V l a d a R S p o k r e nu l a j e 20 0 8.
g o d i ne , k a d a j e p r e m i j u z a s va k i p r o i z ve d e ni l i t a r si r o vo g
m l i j e k a s a 0, 10 p o ve ća l a na 0, 2 0 K M . Bi o j e t o ve l i k i
m o t i va ci o n i f a k t o r z a b r o j n e p o l j o p r i vr e d ne p r o i z vo đ a če k o j i
s u n e s a m o s a č u v a l i p o st o j e ću p r o i z vo d nj u ve ć su o st va r i va l i
i st a l n i p o r a st . G o d i ne 20 0 8. u R e p u b l i ci S r p sk o j p r o i z v e d e no
j e r e k o r d ni h 12 3. 5 m i l i o n a l i t a r a m l i j e k a . T a k o j e o va V l a d i na
o d l u k a z a sl u ž i l a ve l i k u p o h va l u , a o st v a r e ni e f e k t i b i l i su
v i š e st r u k o k o r i sn i k a k o p r o i z v o đ a č i m a t a k o i d r u š t vu u c j e l i ni .
P r i j e s ve ga o va j m o t i va ci o n i f a k t o r d o p r i n i o j e l a k še m
o p st a nk u i r a z v o j u m no go b r o j ni h se o sk i h d o m a ći n st a va ši r o m
Republike Srpske. P o v e ć a no m p r o i z vo d n j o m mlijeka
z a d o vo l j e n e s u p o t r e b e s t a no vn i št va z a o vi m v r l o va ž ni m
p r e hr a m b e n i m p r o i z vo d o m , či m e j e sm a n j e n u vo z . I , št o j e
i z u z e t no z na ča j n o , p o r a st o ve p r o i z vo d nj e d o p r i n i o j e d a s e
v e ć t o k o m 20 0 8. go d i ne u sp o l j no t r go vi n sk o j r a z m j e ni o st va r i
v e ći i z vo z m l i j e k a u o d no su n a u v o z , št o se ni j e d o g o d i l o
n i j e d n e go d i n e o d p o s l i j e r a t a d o d a na s, č i m e se ne m o ž e
p o hv a l i t i ni j e d na d r u g a p r o i z vo d nj a u s e k t o r u p o l j o p r i v r e d e .
T e go d i n e i P o l j o p r i vr e d na z a d r u ga „ A gr o j a p r a ' ' o st va r i l a j e
r e k o r d a n o t k u p m l i j e k a n a sv o m p o d r u č j u d j e l o va nj a . O d o k o
2 0 0 čl a no va z a d r u ge o t k u p l j e no j e vi š e o d m i l i o n l i t a r a , 1 5
p u t a vi še n e go 20 0 1 . g o d i ne , k a d a j e o va z a d r u g a z a j e d no s a
„ M l i j e k o p r o d u k t o m ” p o če l a d a r a z vi j a p r o i z vo d nj u i o t k u p
m l i j e k a u d o l i ni Ja p r e . S l i č a n r e z u l t a t p o no vl j e n j e i t o k o m
2 0 09 . go d i n e .
M e đ u t i m , p o če t k o m d r u go g p o l u go d i št a 2 00 9 . G o d i n e ,
d o šl o j e d o p r i m j e n e P r a vi l ni k a o k v a l i t e t u s vj e ž e g, s i r o vo g
m l i j e k a n a p o d r u čj u R e p u b l i k e S r p s k e . P r i m j e no m o vo g
P r a vi l ni k a d o šl o j e d o p o z i t i v ni h t r e n d o v a u p o v e ća n j u
k va l i t e t a si r o vo g m l i j e k a , k a o i ne ga t i vni h p o sl j e d i c a
sm a n j e nj a b r o j a p r o i z vo đ a č a k a o i sm a nj e nj a u k u p n e

9
p r o i z vo d nj e si r o v o g m l i j e k a . N e g a t i v ni r e z u l t a t i na r o či t o s u
s e o d r a z i l i u p r vo j go d i n i p r i m j e n e P r a vi l ni k a , u 2 0 10 . go d i n i ,
k a d a j e p r o i z vo d nj a si r o vo g m l i j e k a u R e p u b l i ci S r p s k o j b i l a
m a nj a z a 9, 1 o d s t o u o d no su na p r e t ho d nu go d i nu , a t a j t r e nd
j e na st a vl j e n i u 20 1 1. go d i ni .

U Z RO CI P O DB A Č A J A
U z r o ci p a d a p r o i z vo d nj e , a na r o či t o d r a st i č no g sm a nj e nj a
b r o j a p r o i z vo đ a č a m l i j e k a , l e ž e u či nj e ni ci d a s e v e l i k i b r o j
p r o i z vo đ a ča ni j e u s p i o p r i l a go d i t i z a ht j e v i m a P r a vi l ni k a ,
n a r o či t o p o p i t a n j u m i k r o b i l o šk e i s p r a vno s t i m l i j e k a , k a o i u
č i n j e ni c i d a s u k o d ve l i k o g b r o j a p r o i z vo đ a ča n e a d e k va t n o
u z i m a ni u z o r c i p a j e n a t a j na či n i k va l i t e t n o m l i j e k o u
l a b o r a t o r i j i d e k l a r i sa no k a o m l i j e k o b e z k l a se . P r o i z vo d i t i
m l i j e k o b e z k l a se z n a či p r o i z vo d i t i m l i j e k o sa gu b i ci m a i t a k v i
r e z u l t a t i l o g i čn o d e m o t i vi š u l j u d e d a s e b a ve o vo m
p r o i z vo d nj o m . T a k o j e ve l i k i b r o j m a l i h p r o i z vo đ a č a p r e st a o
d a s e b a v i p r o i z vo d nj o m si r o vo g m l i j e k a či m e s u p o t p u no
i z gu b i l i p r i ho d e z a o p st a n a k i o d r ž i vo st s v o j i h d o m a ći n st a v a .
D a p o d sj e t i m o , 20 1 0. go d i n e l i t a r si r o vo g m l i j e k a , u
z a vi sn o st i o d k va l i t e t a k o j i , i z m e đ u o st a l o g, či ne p r o t e i ni i l i
b j e l a n če vi n e , m a sno ća , b a k t e r i j e i so m a t sk e će l i j e , np r .
M l j e k a r a „ M l i j e k o p r o d u k t ” p l a ća l a j e o d 38 d o 61 f e ni ng a , d o k
s u p r e m i j e u 2 0 10 . g o d i ni i z no si l e z a če t vr t u k l a s u 1 0 f e ni n ga ,
t r e ću 14, d r u g u 1 8, p r vu 20, a z a e k st r a k l a s u 22 f e ni n ga .
P o se b a n p r o b l e m u p r vo j go d i ni p r i m j e ne P r a v i l n i k a b i o j e
v e l i k i b r o j p r o i z v o đ a ča m l i j e k a v a n k l a se k o j i ma j e z a l i t a r
p l a ć a no 3 7 d o 38 f e ni n ga . O vo m ne r e n t a b i l no m p r o i z vo d nj o m
i ci j e no m p o go đ e ni s u go t o vo s vi m a l i p r o i z vo đ a či k o j i s u
i m a l i d vi j e - t r i k r a ve . R a d i se o m a l i m k o l i či n a m a m l i j e k a k a o
i se l i m a u k o j i m a p r o i z v o đ a či n i su m o gl i d a se d o go v o r e o
p r i h va t a nj u i d r ž a n j u l a k t o f r i z a , či m e j e d o v e d e n o u p i t a nj e
k va l i t e t n o hl a đ e nj e m l i j e k a . O s i m t o ga , d i o p r o i z vo đ a č a
d i r e k t no j e o d g o vo r a n z a t a k o sl a b e r e z u l t a t e j e r ni su
p o k a z i v a l i ni vo l j u , ni i ni ci j a t i v u , n i p r e d u z i m l j i vo st , ni ž e l j u
z a sa z na nj i m a k a k o i n a k o j i na či n se m o ž e p o st i ć i d a m l i j e k o
b e z k l a se d o b i j e p r vu i l i e k st r a k l a su . P a d u k u p no g b r o j a

10
p r o i z vo đ a ča m l i j e k a k a r a k t e r i st i č a n j e ne sa m o z a p o d r u č j e
d o l i n e Ja p r e , v e ć i z a cj e l o k u p no o k r u ž e n j e u 20 1 1 . go d i ni ,
k a k o u R S i ci j e l o j Bi H , t a k o i u su sj e d ni m z e m l j a m a . T a k o np r .
u H r v a t s k o j b r o j p r o i z vo đ a ča m l i j e k a se s a 5 0 .0 00 sm a n j i o na
1 5 . 00 0 . I u M l j e k a r i „ M l i j e k o p r o d u k t u ”, K o z a r sk o j Du b i c i , sa
k o j o m t r a d i ci o na l no s a r a đ u j e „ A gr o j a p r a ”, b r o j p r o i z vo đ a č a
m l i j e k a t o k o m p r o šl e go d i ne sa 6 . 00 0 sm a nj i o s e na 3. 0 00 .
J e d a n o d u z r o k a p o d b a č a j a j e i u i z u m i r a n j u n a ši h s e l a , u
k o j i m a j e s ve v i še st a r a čk i h d o m a ći nst a va , k o j i m a j e t e šk o d a
s e b a ve i nt e n z i vn o m p r o i z vo d n j o m m l i j e k a . O si m t o g a , va l j a
n a p o m e nu t i d a j e j e d a n b r o j čl a no va z a d r u g e i o st a l i h
p r o i z vo đ a ča k r e n u o l i ni j o m m a nj e g o t p o r a t e s e d o b r o vo l j no
o d l u či o d a sa r a đ u j e sa d r u gi m m l j e k a r a m a i na k u p ci m a k o j i
p r e u z i m a j u m l i j e k o i z k a nt i , a n e i z l a k t o f r i z a . T a k o s u na
p o d r u č j u d o l i n e J a p r e m l i j e k o o t k u p l j i va l e če t i r i m l j e k a r e , št o
j e d o p r i ni j e l o t o k o m 20 10 . i 2 011 . go d i ne h a o t i čn o j si t u a ci j i ,
i p r o i z v e l o ne g a t i vne p o sl j e d i ce u p o gl e d u u r u ša va nj a
k va l i t e t a m l i j e k a , j e r se n e p o št u j e P r a v i l ni k , i ne i z vj e sno st i u
r e d o vno m p l a ća n j u , n a št a su i n a če „ A gr o j a p r a ” i a u t o r o vi h
r e d o va u p o z o r a va l i b l a go vr e m e no .
U p r k o s t o m e š t o j e sm a nj e n b r o j p r o i z vo đ a č a m l i j e k a , sv e
a na l i z e na p o d r u č j u d j e l o v a n j a M l j e k a r e „ M l i j e k o p r o d u k t ”
p o k a z u j u d a ni j e d o šl o d o z n a č a j n o g sm a nj e n j a p r o i z ve d e ni h
k o l i č i na mlijeka. Prema na š o j i nf o r m a ci j i Mljekara
„ M l i j e k o p r o d u k t ” i sa d a , k a o i r a ni j e , o t k u p i go d i š nj e o k o
p e d e se t m i l i o na l i t a r a m l i j e k a . S r a z m j e r no t o m e , s l i č no s e
d e si l o i na p o d r u čj u Za d r u g e „ A gr o j a p r a ” gd j e j e b r o j
p r o i z vo đ a ča m l i j e k a z n a t no sm a nj e n, a l i j e k o l i či na
o t k u p l j e no g m l i j e k a o st a l a go t o vo n a i s t o m ni vo u k a o u 20 10 .
g o d i ni , o d no s no m a nj e j e 25 0 000 l i t a r a u o d no su na r e k o r d nu
2 0 08 . g o d i nu . Je d a n o d r a z l o ga o va k ve t e n d e nc i j e u t o m e j e
š t o j e d o šl o d o p o st e p e no g u k r u p nj a va nj a o b r a d i vi h p o vr ši na
a t i m e i d o p o ve ća nj a b r o j a m u z ni h k r a v a k o d m a nj e g b r o j a
p o l j o p r i v r e d ni h d o m a ć i n st a v a . T o z na či d a s e j e d a n b r o j
p r o i z vo đ a ča p o t r u d i o d a p r i hva t i no vi P r a vi l ni k i d a p o ve ća
k va l i t e t i k o l i či n u p r o i z v e d e no g m l i j e k a , št o j e r e z u l t i r a l o
z na ča j ni m p o v e ć a nj e m z a r a d a . I l u st r a ci j e r a d i , na p o č e t k u
p r i m j e n e P r a vi l n i k a j e d va 2 0 o d st o p r o i z vo đ a č a i m a l o j e

11
m l i j e k o E k l a se , a d a na s, d vi j e g o d i ne o d p o č e t k a p r i m j e ne
P r a vi l ni k a , M l j e k a r a „ M l i j e k o p r o d u k t ” i m a go t o vo 8 0 o d st o
p r o i z vo đ a ča m l i j e k a E k l a s e .

P RI M JE RI DO B RE P RAK S E

O v o m p r i l i k o m ž e l i o b i h d a p o d sj e t i m na t o d a j e 20 11 .
g o d i ne ci j e na m l i j e k a b e z st i m u l a ci j e na k o l i či nu i k va l i t e t
i z no si l a z a E k l a s u 0, 53 f e ni na g a , z a p r v u 0, 48, z a d r u gu 0, 46,
z a t r e ć u 0, 41 i z a č e t v r t u k l a s u 0, 36 f e ni ng a . P r e m i j a z a
m l i j e k o d o a p r i l a 2 01 1 . g o d i ne i z no si l a j e 0, 20 f e ni n ga z a s ve
k l a s e . M e đ u t i m , s a p o r a s t o m p r e m i j e z a E k l a s u r a sl a j e i
c i j e na s i r o vo g m l i j e k a . T a k o np r . o d a vgu st a 2 0 11 . go d i ne
p r e m i j a z a E k l a su i z n o si l a j e 0 , 2 5 t r e ću 0, 1 0 f e ni ng a , a z a
č e t vr t u k l a su p r e m i j a j e u k i nu t a . A l i , o d o k t o b r a 2 0 11 . go d i n e
p r e m i j a z a e k st r a k l a su p o ve ća na j e ča k n a 0, 35 f e ni ng a , d o k
j e z a o st a l e k l a se z a d r ž a na k a o d o t a d a . T o z na či d a o ni
p r o i z vo đ a či k o j i p r o i z vo d e o d g o v a r a j u će k o l i č i n e m l i j e k a
e k st r a k l a se m o g u d a o s t va r e p r i ho d o d j e d ne m a r k e p o l i t r u
m l i j e k a , št o j e o d ve l i k o g st i m u l a t i v no g z na ča j a u p r o i z vo d nj i
o ve d r a go ci j e n e t e č no st i . P r i m j e r a r a d i o d čl a no va Za d r u ge
„ A gr o j a p r a ”, p r o i z vo đ a ča m l i j e k a E k l a se , k o j i su s a r a đ i va l i n a
r e l a ci j i „ A gr o j a p r a ” – „ M l i j e k o p r o d u k t ” u 20 1 1 . go d i ni
n a j u sp e š ni j i s u b i l i : Že l j k o M i ha j l i c a sa p r o i z v e d e ni h 62 2 4 9
l i t a r a m l i j e k a , Ha sa n Će h i ć s a 49 00 0 l i t a r a , M a r i nk o L j e p o j a
s a 4 2 60 0 l i t a r a , P r e d r a g Š t e k o vi ć sa 4 1 3 88 l i t a r a , S a d i k
D ž a f i ć s a 38 8 11 l i t a r a , B r a ne M a r j a no vi ć sa 19 60 7 l i t a r a ,
M i l o r a d M i ha j l i ca sa 1 9 0 4 1 l i t a r , Ha z i m D i z d a r e vi ć s a 15 25 6
l i t a r a , N a d a G r b i ć s a 1 0 31 4 l i t a r a i R a n k o Š t e k o vi ć s a 10 08 7
litara.
S o b z i r o m na t o d a su o vi p r o i z v o đ a či , u gl a v no m , i m a l i E
k l a s u m l e k a , nj i h o va m j e se č na p r i m a nj a i z no si l a su o d 1 00 0
d o 5 0 00 K M . T o su o ni l j u d i k o j i su p r a k t i čno p o k a z a l i i
p o k a z u j u vo l j u i o d l u čno st d a o s t va r e ve ći d o ho d a k i b o l j i
s t a n d a r d i u t o m e , u z s ve k o l i k u p o d r š k u svo j e z a d r u ge , k a o i
z a h va l j u j u ć i p r e m i j a m a z a e k st r a k l a s u , u s p i j e v a j u d a b u d u

12
v e o m a o d go vo r ni p r o i z vo đ a či m l i j e k a . A sa d a b i h ht i o , o v o m
p r i l i k o m , d a u k a ž e m n a j e d n u s p e ci f i čn u p o j a v u u v e z i sa
m a l i m p r o i z vo đ a či m a m l i j e k a k o j i ne p o t r e b n o o st a j u b e z
k l a s e . T o s e n a j č e šć e d o ga đ a k o d o ni h p r o i z vo đ a č a či j e k r a v e
z a s u š e , a m l i j e k o se ne p r e d a j e
d u ž e o d 3 0 d a na . T a d a se gu b i k l a sa i z a t o i m a m o ve l i k i b r o j
m a l i h p r o i z vo đ a č a či j e se m l i j e k o o z n a č a v a d a j e b e z k l a s e . U
t a k vi m si t u a ci j a m a n a j če šć e j e p o t r e b no d a p r o đ e i p o t r i
m j e s e c a d a b i p r o i z vo đ a č p o n o vo d o b i o k l a su . O na j p r o i z vo đ a č
k o j i j e i m a o E k l a su ne b i t r e b a l o d a j e gu b i na k o n z a su še nja
k r a ve k a d p o no v o k r e ne d a p r e d a j e m l i j e k o , j e r ni či m n i j e
o p r a vd a no d a se na p o no vno d o b i j a n j e k l a se č e k a t r i m j e s e ca .
O v a k va p r a k sa j e ne ga t i vna i d e st i m u l i š e m a l e p r o i z vo đ a č e
k o j i o d o ve p r o i z v o d nj e ž i ve , a d o v e d e n a i m j e u p i t a nj e z a r a d a
i p r e m i j a z a m l i j e k o z b o g n e p r a ve d ni h i ne o p r a vd a ni h r a z l o ga .
T o j e p r o b l e m k o j i s e m o r a r j e š a va t i P r a vi l ni k o m M i ni st a r st v a
p o l j o p r i v r e d e k a o i no v i m p r i st u p o m L a b o r a t o r i j e . P o d sj e ća m
n a t o d a na p o d r u č j u R e p u b l i k e S r p sk e , p r e m a n e k i m
p r o cj e na m a i z na ši h st r a t e g i j a , i m a o k o 2 20 00 0
p o l j o p r i v r e d ni h d o m a ći n st a va od kojih je z v a ni čno
r e g i st r o v a no 6 3 1 59 . P r o i z vo d nj o m m l i j e k a z a t r ž i št e u R S
b a vi l o se 2 00 8. i 20 09 . go d i n e 1 5 29 6 p r o i z vo đ a ča sa
t e nd e n ci j o m sm a nj e n j a nj i ho vo g b r o j a u p o sl j e d nj e d vi j e
g o d i ne . U 20 1 1. go d i ni p o o s no vu p r i m a n j a p r e m i j a u RS
r e g i st r o – v a no j e 9 00 0 p r o i z vo đ a ča m l i j e k a k o j i s u p r o i z ve l i i
p r e d a l i m l j e k a r a m a o k o 10 9 m i l i o na l i t a r a m l i j e k a . Z a d r ž i m o
s e j o š j e d no m n a p r i m j e r u „ M l i j e k o p r o d u k t a ” i z K o z a r sk e
D u b i ce . O v a m l j e k a r a j e u p r o šl o j g o d i ni o d 3 05 0 p r o i z vo đ a ča ,
k o j i i m a j u u k u p no 9 5 00 k r a va , o t k u p i l a o k o 4 8 m i l i o na l i t a r a
m l i j e k a . O vi p o d a c i u p o z o r a va j u na t o d a m i u R e p u b l i c i
S r p sk o j u p r o sj e k u p o f a r m i i m a m o o k o t r i m u z na g r l a i d a se
p o k r a vi d o b i j a g o d i šn j e o k o 5 00 0 l i t a r a m l i j e k a .

S P AS U VE ĆO J P RO I Z VO D N J I

N i sk a p r o sj e č na p r o i z vo d nj a i sp o d 6 0 00 l i t a r a p o k r a vi
g o d i šn j e ne m o ž e p r a t i t i st a l ni p o r a st t r o š k o v a u p r o i z vo d nj i

13
i ž i vo t no m st a nd a r d u p o r o d i čno g d o m a ći ns t va . N i sk a
p r o s j e čn a p r o i z vo d nj a m l i j e k a p o k r a vi sm a nj u j e m o g u ć no st
d a l j e g p o sl o v a n j a i o p s t a n k a m a l i h f a r m i . M a l e f a r m e ne m o g u
i ći u p r a v cu z na ča j ni j e g p o v e ć a n j a p r o i z vo d nj e ve ć su s e na šl e
n a u d a r u p r o b l e m a m l i j e č ne k r i z e i k o n k u r e nt no st i n a
o t vo r e no m t r ž i št u . M o ž e l a k o d a s e d e s i d a s e o va j n a j va ž ni j i
d i o p r o i z vo d no g p o t e n ci j a l a n a š e p o l j o p r i vr e d e , t o j e st
g o v e d a r st vo i p r o i z vo d n j a m l i j e k a , u ni št i , št o se v e ć d o go d i l o
u z e m l j a m a j u go i st o čne E vr o p e k o j e s u u šl e u E v r o p sk u u ni j u ,
i u k o j i m a se sa d a t r o š i u vo z no m l i j e k o . P r e v a z i l a ž e nj e o vi h
p r o b l e m a m o gu će j e r i j e ši t i ve ćo m p r o s j e č no m p r o i z vo d nj o m
m l i j e k a p o k r a v i go d i šnj e , b o l j i m k va l i t e t o m p r o i z vo d n j e
s j e na ž e i s i l a ž e , p r a vi l no m i sh r a no m , na j b o l j i m m o gu ći m
n a či no m d r ž a n j a k r a va , z a d r ž a va n j e m ž e nsk e t e l a d i z a u z go j i
p o ve ća nj e m b r o j a m u z ni h g r l a , b o l j o m ve t e r i n a r sk o m p r a k so m
u s m i sl u k v a l i t e t ni j e g o s j e m e n j a va nj a i l i j e če nj a m u z ni h
k r a va , k a o i o b i m ni j o m z a št i t o m o d st r a n e d r ž a ve , n a r o či t o
m a l i h m l j e k a r sk i h f a r m i , t e r e d o v ni j o m i s p l a t o m p r e m i j a z a
m l i j e k o k o j a sa d a k a sni vi še m j e s e ci .
D a b i se u b l a ž i l e ne p o vo l j n e p o s l j e d i ce d u go t r a j ne su š e ,
v a l j a l o b i , i z m e đ u o st a l o g, st r u k a i na u k a d a p r e d l o ž e
p r o i z vo đ a či m a k o j e s o r t e sj e m e na ž i t a r i ca i k r m i v a p o sj e d u j u
v e ću o t p o r no st n a su šu i u ve z i s t i m št a t r e b a p r e d u z e t i u
p r o m j e ni sj e t ve ne st r u k t u r e u u sl o vi m a s u š e , k a k o u
p r o i z vo d nj i ž i t a r i c a t a k o i k r m e i t o z a sv a če t i r i go d i š nja
d o b a . Š t o s e na v o d nj a va nj a t i č e , b i l o b i o d v e l i k e k o r i st i d a
n e št o na u či m o o d i z r a e l sk i h a g r o no m a k o j i p r o i z v o d e hr a nu u
u sl o vi m a p u st i nj s k e k l i m e , gd j e s u š a p o či n j e ve ć s p r o l j e ća .
O n i su d o v e l i d o sa vr še nst va m e t o d na t a p a n j a k a p p o k a p , p a
p o j e d no m he k t a r u o st va r u j u p r o i z vo d n j u o d 1 5 t k u k u r u z a i
t o k o m ci j e l o g l j e t a k o s e l u c e r k u i l j u l j e v e p a ni j e n i ču d o št o
p o k r a v i o st v a r u j u 1 0 0 00 l i t a r a m l i j e k a go d i š nj e , i št o se
u b r a j a j u u p o z na t i j e i z vo z ni k e v o ć a i p o v r ća u s vi j e t u . U
s t va r a nj u p o vo l j n i j e g a m b i j e nt a z a v e ć u i b o l j u p r o i z vo d nj u
m l i j e k a , n e o p ho d no j e o b e z b i j e d i t i m o gu ćn o st o si gu r a n j a
p o l j o p r i v r e d ni h k u l t u r a i n a k n a d u št e t e p o o s no vu su še .
N a ž a l o st , p o st a t i st i čk i m p o d a c i m a u Bi H se na v o d n j a va
s ve ga 0, 3 o d st o o b r a d i vi h p o vr ši n a , a u R S i s p o d 1, 5 o d st o .

14
 R j e š e n j e z a i z l a z i z k r i z e u k o j e m s e na l a z i s e l o i
p o l j o p r i v r e d a ne m o ž e d a b u d e u sm a n j e nj u ve ć sa m o u st a l no
o d r ž i vo m p o r a st u p r o i z vo d nj e gd j e go d z a t o p o st o j e b a r e m
m i n i m a l n i u sl o v i . A R e p u b l i k a S r p sk a i m a m a k si m a l ne u sl o ve
d a p o v e ć a o vu p r o i z vo d nj u k a k o s a st a no vi št a n e z a p o sl e no st i
v e ći n e p o l j o p r i v r e d ni h d o m a ći n st a va t a k o i p o o s no v u
n e i sk o r i š će ni h p r i r o d ni h r e s u r sa k a o i p o st o j e ći h k a p a ci t e t a
z a p r o i z vo d nj u m l i j e čn i h p r o i z vo d a . S d r u ge st r a ne , u
R e p u b l i ci S r p sk o j i Bi H ne d o st a j e m l i j e k a i m l i j e č ni h
p r o i z vo d a d a b i s e p o d m i r i l e p o t r e b e st a no vni š t va št o s e
p o d m i r u j e u vo z o m . N a k r a j u , l o g i č no se na m e će p i t a nj e k o m e
j e u i nt e r e s u d a se o d v a j a no v a c z a r a st u ći u vo z m l i j e k a i
m l i j e čni h p r o i z vo d a . I l i , d a l i j e m o gu će d a j e š ve r c e r sk o -
p r o f i t e r sk i i nt e r e s u vo z ni čk o g l o b i j a na n i vo u B i H va ž ni j i o d
o p št e d r u št ve no g i nt e r e sa z a i z l a z a k i z k r i z e i st va r a nj a n o vi h
v r i j e d no s t i , no v i h p r o i z vo d ni h r a d ni h m j e st a , k o j i j e d i no m o gu
d a o s t va r e ve će p r i h o d e i k va l i t e t ni j e p u ne b u d ž e t R e p u b l i k e
S r p sk e i Bi H .
N a š e s e l o , se p t e m b a r 20 1 2.

15
KAKVA ISKUŠENJA ČEKAJU PROIZVOĐAČE MLIJEKA POSLE ULASKA
HRVATSKE U EVROPSKU UNIJU

JOŠ NISU PRIPR EMLJENI SPASONOSNI PR OPISI

 NADLEŽNE STRUČNE SLUŽBE I INSTITUCIJE IZGLEDA DA

NISU ZAVRŠILE SVOJ DIO POSLA: NISU PRIPREMLJENI NOVI
PRAVILNICI O KVALITETU SVJEŽEG SIROVOG MLIJEKA,
PRAVILNIK O REGISTRACIJI OTKUPNIH STANICA JOŠ NIJE
ZAŽIVIO, TAKOĐE, JOŠ NIJE ZAVRŠEN JEDINSTVENI
REGISTAR ŽIVOTINJA, TE UŠNE MARKICE I KARTONI

P r o i z vo d nj a si r o vo g m l i j e k a n a p o d r u čj u Za d r u ge
„ A gr o j a p r a “ i ši r e , u 2 01 2 . go d i n i o d vi j a l a s e u o k o l no st i m a
v e l i k e su še k a o e l e m e nt a r ne n e p o go d e , u z z na ča j ni j i p o r a st
t r o šk o va p r o i z vo d nj e , m a l e o t k u p ne ci j e ne si r o vo g m l i j e k a,
n e r e d o vn e i sp l a t e p r e m i j a k a o i p o r e m e ć e no g st a n j a na
t r ž i št u m l i j e k a i m l i j e č ni h p r o i z vo d a . N a s r e ću , u d o l i ni Ja p re
i u o p št e u s j e ve r o z a p a d no m d i j e l u R e p u b l i k e S r p sk e ni u
j e d no j m l i j e č no j f a r m i n i j e n a đ e n u z o r a k sa a f l a t o k si no m , p a
n a s j e j e d i no t a k r i z a m i m o i šl a , z a h va l j u j u ć i u r e d no m p r i no s u
k u k u r u z a , o d k o j e g j e p r o i z v e d e na i k va l i t e t n a s i l a ž a .
M e đ u t i m , u p o m e nu t i m u sl o vi m a i o k o l no st i m a o vo j e
t r e ća go d i n a k a k o t r a j e p o s t e p e no s r o z a v a nj e p r o i z vo d nj e
s i r o vo g m l i j e k a , p a j e j e d a n b r o j p r o i z vo đ a č a p r e st a o d a s e
b a vi o vi m p o sl o m . S d r u g e s t r a ne , t a k o đ e , j e d a n b r o j
p r o i z vo đ a ča , i p o r e d n a ši h u p o z o r e nj a , n a sk u p št i ni
z a d r u ga r a , o d l u či o j e d a i d e l i ni j o m m a nj e g o t p o r a , t o j e st d a
s vo j e m l i j e k o i z k a nt e p r o d a j e r a z ni m d r u gi m o t k u p l j i va či m a.
M e đ u t i m o t k u p l j i v a či m a i m a i šv e r ce r a i t r go va ca k o j i
n e r e d o vno p l a ća j u p r e u z e t o m l i j e k o . T a k o j e Z a d r u ga
„ A gr o j a p r a “ p o če t k o m 2 0 12 . go d i ne z a p o č e l a o t k u p i p r e vo z
mlijeka za Mljekaru „Mlijekoprodukt“ od s ve ga 52
p r o i z vo đ a ča . K a s ni j e , k a d a su se l j u d i u vj e r i l i o če m u se r a d i ,
p o č e l i su se p o no vo vr a ća t i sa r a d nj i s a Z a d r u g o m i b r o j
p r o i z vo đ a ča i z m j e s e c a u m j e se c j e r a st a o t a k o d a s u u
d e ce m b r u 2 01 2 . go d i n e b i l a 102 p r o i z vo đ a ča . Z a h va l j u j u ć i
z a d r u ž no j s a r a d n j i i z a j e d n i č k o m t r u d u , u p r o šl o j go d i ni
o t k u p l j e no j e u k u p no 8 8 1 89 3 l i t a r a m l i j e k a št o j e u o d no su

16
n a 2 01 1 . go d i n u , u p r k o s s vi m p r o b l e m i m a , v i š e z a 1 6 o d st o .
P o o vo m o s no vu p r o i z vo đ a či su o st va r i l i p r i ho d z a j e d no s a
premijom u iznosu od 618 000 maraka.
Što se tiče kvaliteta mlijeka, takođe je primjetan
p o z i t i va n t r e nd . N a p r i m j e r , u j a n u a r u 2 0 12 . go d i ne , k o d t a d a
5 2 p r o i z vo đ a ča , e k st r a k l a s u m l i j e k a i m a o j e 31 p r o i z vo đ a č,
p r v u k l a su – p e t , d r u g u k l a su – d v a , t r e ću k l a s u – š e st , če t v r t u
k l a s u – j e d a n i b e z k l a se j e b i l o s e d a m p r o i z vo đ a ča . N a k r a j u
g o d i ne , u d e ce m b r u , e k st r a k l a su – i m a l a su 3 2 p r o i z vo đ a ča ;
p r v u k l a su – d va n a e st , d r u g u k l a s u – t r i , t r e ću k l a su – se d a m ,
č e t vr t u k l a su – s e d a m i b e z k l a s e b i o j e č a k 41 p r o i z vo đ a č .
V e ći b r o j p r o i z vo đ a ča o st a o j e b e z k l a se sa m o z a t o št o u t o m
m j e s e c u ni s u u z e l i i p o sl a l i na a na l i z u ni j e d a n u z o r a k m l i j e k a .
A t a d a j e b i o d o vo l j a n b a r e m j e d a n u z o r a k d a b i s e d o b i l a
klasa.
T a k o z va na zaštitna ci j e na mlijeka u M l j e k a ri
„ M l i j e k o p r o d u k t “ st u p i l a j e na sna gu 1 . o k t o b r a 20 1 2 . go d i n e
i o d t a d a s e p r i m j e n j u j e u i z n o su o d 46 f e ni n ga z a l i t a r m l i j e k a
i k a d ne m a k l a su . C i j e na k o j u p l a ć a M l j e k a r a „ M l i j e k o p r o d u k t “
v a r i r a u z a vi sn o s t i o d p r o c e nt a p r o t e i na i m a sno će i k r e će se
o d 4 6 d o 5 7 f e ni n ga , p l u s k o l i či ns k e st i m u l a ci j e k o j e se k r e ć u
o d č e t i r i d o d va n a e st f e n i n ga i p l u s p r e m i j a na e k st r a k l a su –
3 0 f e ni n ga , a na m l i j e k o b e z k l a s e p r e m i j a i z no si 1 0 f e ni ng a .
T o z na či d a j e m i n i m a l n a ci j e na m l i j e k a b e z k l a se sa p r e m i j o m
5 6 f e ni ng a , a m a k si m a l n a – e k st r a k l a s a t a k o đ e sa p r e m i j o m
i z no su 1 K M z a j e d a n l i t a r .
M e đ u t i m , sa d a se n a d c j e l o k u p no m p r o i z v o d n j o m s i r o vo g
m l i j e k a p a i p r e r a d o m u R e p u b l i ci S r p sk o j na d vi j a j e d a n t e šk i
i t a m ni o b l a k k o j i m o ž e d a o b u st a vi i l i u ve l i k o m p r o ce nt u
sm a n j i p o s t o j e ći o t k u p i p r e r a d u m l i j e k a , št o b i d a l j e m o gl o
d a p r o u z r o k u j e u k i d a nj e r a d ni h m j e st a u o vo j , z a sa d a j e d i no
s i g u r n o j i p e r sp e k t i v no j gr a ni p o l j o p r i v r e d ne p r o i z vo d n j e , št o
b i d a l j e z n a č i l o u k i d a nj e i z vo r a e gz i s t e n ci j e ž i vo t a i o p st a nk a
s e l a . N a i m e , k a o št o j e p o z n a t o , go t o v o p o l o vi nu o d u k u p ne
p r o i z vo d nj e i p r e r a d e m l i j e k a k a o f i na l no g p r o i z v o d a , d n e v no
o d 7 0 d o 10 0 t o na m l i j e k a e k st r a k l a se , M l j e k r a
„ M l i j e k o p r o d u k t “ i z vo z i u Hr v a t s k u . H r v a t s k a u E vr o p s k u U ni j u

17
u l a z i 1 . j u l a o ve – 2 01 3 . go d i n e . D a b i s e p o m e nu t i i z vo z
m l i j e k a m o ga o d a n a st a vi , b l a go v r e m e no j e n a ši m
i nst i t u ci j a m a sa o p št e na l i st a p r e d u sl o v a k o j e t r e b a i s p u ni t i
k a k o b i se n a st a v i o k o nt i nu i t e t i z vo z a . K a k o sm o o b a vi j e št e n i ,
M l j e k a r a „ M l i j e k o p r o d u k t “ j e sv o j d i o p o sl a u r a d i l a . P r i p r e m i l a
j e svo j e p r o i z vo d no – p r e r a đ i va čk e p o go ne z a i z vo z i u ve l a
s t a n d a r d i z a ci j u k va l i t e t a . A l i , n a d l e ž ne i nst i t u c i j e Bi H i nj e n e
s t r u č ne sl u ž b e i z gl e d a d a ni su z a v r ši l e sv o j d i o p o s l a : ni su
r i j e še ni p r a vi l ni ci o k va l i t e t u s vj e ž e g si r o vo g m l i j e k a ,
P r a vi l ni k o r e gi st r a ci j i o t k u p ni h st a ni ca j o š n i j e z a ž i v i o .
T a k o đ e , j o š n i j e z a vr še n j e d i n st v e n r e g i st a r ž i vo t i nj a , u šn e
m a r k i ce i k a r t o n i . Da l i će u p e t m i n u t a d o d v a n a e st no v a
V l a d a R e p u b l i k e S r p sk e i S a vj e t m i ni st a r a Bi H p r e d u z e t i i
z a v r ši t i s ve p o t r e b ne a k t i v no st i d a s e n e u gr o z i na š na j v e ći
i z vo z u s e k t o r u a gr a r a , o d no sno o t k u p m l i j e k a i cj e l o k u p no
m l i j e čno go ve d a r st vo , sa m i m t i m i vi š e hi l j a d a r a d ni h m j e st a ,
z na će s e v e ć p o č e t k o m j u na o v e go d i ne .
D o d u še , u k o l i k o d o đ e d o o b u st a ve i z vo z a m l i j e k a ,
p o m e nu t i vi š k o v i m l i j e k a m o gl i b i d a se p l a si r a j u i n a
d o m a ć e m t r ž i š t u Bi H p o d u sl o v o m d a se z a št i t i d o m a ća
p r o i z vo d nj a i o b u st a vi u vo z m l i j e k a , a l i u n a š o j Dr ž a vi i
d r u št v u ni j e r e a l n o d a s e t o d o go d i .
N a š e s e l o , a p r i l 2 0 13 .

18
 T v r d i s i r m no g i po s j e t i o ci ma na s t i ra h v a l e i ra d o ku p u j u

REPORTERSKI ZAPIS
ZABILJEŽENO NA MALOJ POLJOPRIVREDNOJ EKONOMIJI MANASTIRA
KLISINA KOD OŠTRE LUKE

M ONAŠKI SIR LAKO NALAZI KUPCE

 PRIMJER ČETVORICE MONAHA KOJI DNEVNO OD ČETIRI
KRAVE DOBIJAJU U PROSJEKU 50 LITARA MLIJEKA I
SEDMIČNO PROIZVODE 30 DO 40 KILOGRAMA SIRA UKAZUJE
NA TO DA SE BOLJOM ORGANIZACI JOM I PODRŠKOM
PROIZVODNJI MESA I MLIJEKA MOŽE STVORITI DODATNA
MOTIVACIJA DA SE VRATI ŽIVOT U SELA I PONOVO RAZVIJE
STOČARSTVO KAO KLJUČNA VRIJEDNOST SVAKE
POLJOPRIVREDE

U r u r a l n o m p r o st o r u z e l e ne i ž i vo p i sn e d o l i ne S a ne ,
n a j e d no m u z vi še nj u i z na d p u t a P r i j e d o r – S a ns k i M o st , u se l u
N i št a vci , na st a r o m sr e d nj o vi j e k o vno m m a n a st i r i št u ,
p o d i g nu t j e n o v i m a na st i r K l i s i na . O si m no vo sa gr a đ e ni h
m a na st i r sk i h o b j e k a t a p r e l i j e p e a r hi t e k t u r e , i z m e đ u k o j i h su
u t k a ne st a z e sa u r e đ e ni m t r a v na t i m i cvj e t n i m p o vr ši na m a ,
o va j p r a vo s l a v ni m a na st i r p o se b a n j e i p o t o m e š t o o d 2 0 08 .
g o d i ne i m a i m a l u p o l j o p r i vr e d nu f a r m u m u z ni h k r a va u k o j o j
s e p r o i z vo d i m l i j e k o i p r e r a đ u j e u t v r d e s i r e ve b o ž a nst ve no g
k va l i t e t a .

19
 O i z g r a d n j i o vo g m a na st i r a , k o j i j e sa d a u z a v r š no j
f a z i , v e ć vi še o d d e s e t go d i na b r i nu če t i r i m o n a h a – i gu m a n
V a si l i j e i m o na s i Da ni l o , D r a go l j u b i T r i f u n . M o na h T r i f u n,
o si m j u t a r nj e i v e če r nj e m o l i t ve , s va k o d n e v no j e p o sv e će n i
b r i n e o i sh r a ni k r a v a , m u ž i m l i j e k a i p r e r a d i u si r e v e .
U Z S A V JE T E TE H NO L O G A
– U z b l a g o sl o v vl a d i k e b i ha ć k o - p e t r o v a č k o g, go sp o d i na
A t a na si j a – p r i ča n a m m o n a h T r i f u n – i d e j u d a d r ž i m o k r a v e
k a k o b i sm o i m a l i m l i j e k o z a na še p o t r e b e , k r e i r a o j e i g u m an
V a si l i j e 20 0 8. go d i n e . T a k o sm o na o b o d u m a na s t i r sk e l i v a d e
i z g r a d i l i l i j e p u i f u nk ci o na l nu st a j u , na b a vi l i k r a ve i p o če l i d a
o d v i šk a m l i j e k a p r o i z vo d i m o m e k i si r k o j i ni j e m o ga o d u go
d a s e č u va . T a k o s e r o d i l a no v a i d e j a d a p o k u ša m o p r o i z vo d i t i
p o l u t v r d e i t v r d e si r e v e k o j i m o gu d u ž e d a st o j e , a i
k va l i t e t n i j i su .E t o , t a k o su p o če l i , o d l u čno p r o na šl i p u t k o j i m
t r e b a k r e n u t i i u sp j e l i . I gu m a nu ni j e b i l o t e š k o d a p r i k u p i
n e o p ho d ne i nf o r m a c i j e , p r o na đ e i a n ga ž u j e mladog
p r e hr a m b e n o g t e hn o l o g a Že l j k a O k l o b d ž i j u , st u č nj a k a z a
p r o i z vo d nj u si r e va , k o j i j e z a r e l a t i v no k r a t k o v r i j e m e
u sp j e šno o b u či o m o na ha T r i f u na o vo m p o sl u .
– T e h no l o g Ž e l j k o n a s j e n a u č i o d a p r o i z vo d i m o k va l i t e t no
m l i j e k o i si r z a s vo j e p o t r e b e , a l i i z a p r o d a j u – k a ž e n a m
monah Trifun.
– I m a m o če t i r i k r a ve i u p r o sj e k u d n e v no o k o 5 0 l i t a r a
m l i j e k a o d k o j e g se d m i č no p r o i z vo d i m o 3 0 – 4 0 k g si r a .
K va l i t e t m l i j e k a j e p r e su d a n u p r o i z vo d nj i si r a , a k va l i t e t
m l i j e k a z a vi si o d vr st e k r a v e , nj e no g z d r a vl j a , d r ž a nj a i
i sh r a n e . I sh r a nu k r a va t e m e l j i m o na z d r a vi m p r i r o d ni m
s a st o j ci m a hr a n e i i sp a ši na m a na st i r sk i m l i va d a m a . Za
o st v a r e nj e o vo g m a l o g i ne o b i čn o g p r o j e k t a – o b a v j e št a va
n a s o t a c T r i f u n – z a s l u ž ni su j o š k o m š i j a f a r m e r G o r a n
Š k u n d r i ć sa p o r o d i co m k o j i na m j e d a r o va o j e d nu k r a v u ,
M a r i nk o L j e p o j a i z se l a S o k o l i št a k o j i na m sp r e m a vi t a m i n sku
h r a nu z a k r a v e na b a z i p r e r a đ e vi n a o d ž i t a r i c a i s u n co k r e t o ve
s a čm e , i Zo r a n L e m i ć i z s e l a M a r i ćk e k o j i na m j e p o d a r i o t r i
s t e o ne j u ni c e i t a k o p o d r ž a o o vu s k r o m n u a l i k o r i sn u

20
p r o i z vo d nj u . S vo j d o p r i no s f a r m i d a j u i v e t e r i na r i O št r e L u k e
k o j i b r i nu o z d r a v l j u k r a v a .

S VE N A E K O L O Š K O M P RI N CI P U
– S e o sk o o k r u ž e nj e na š e g m a n a s t i r a p r u ža
i z va nr e d ne p r i r o d ne i d r u g e m o gu ćn o st i d a se m i k a o m o n a si
b a vi m o st o ča r st vo m i d a z a p o č ne m o p r o i z v o d nj u si r a .
P r o i z vo d i m o č e t i r i v r st e , d v a p o l u t vr d a i d va t vr d a si r a . T o s u
g a u d a , f a r m e r , gr o j e r i m o nt a si o , k o j e r a d i m o p o r e ce p t u r a m a
n a š e g t e hno l o ga . L j u d i k o j i k u p u j u na š e si r e v e , na j č e š će
v j e r ni ci , a l i i t u r i st i k o j i h j e s ve v i š e , ne p i t a j u z a ci j e nu , j e r
i m j e ve ć p o z na t o i l i su č u l i d a i m a m o si r v r h u n sk o g k va l i t e t a ,
i s ve št o p r o i z ve d e m o m o ž e m o i d a p r o d a m o – i st i če o t a c
T r i f u n i d o d a j e : – Za m e ne j e t o l i j e p p o sa o sa m i m t i m št o j e
m l i j e k o ču d e sna su p st a nc a , vr l o va ž n a z a ž i vo t čo vj e k a ,
n a r o či t o d j e c e . M o ž d a na š na r o d ni j e n i s vj e st a n u l o ge se l a u
n a ši m ž i vo t i m a . Ž a o m i j e št o j e s l i k a o se l u t a k o n e ga t i v na ,
j e r t r e b a l o b i d a vi še v o l i m o se l o – sa s j e t ni m p o gl e d o m i
t i hi m gl a so m r e č e n a m m o na h T r i f u n. D o k sm o o b i l a z i l i
m a na st i r sk u st a j u i f o t o g r a f i sa l i k r a ve na i sp a ši na
m a nst i r s k o j l i v a d i , s r e l i sm o i t e h no l o ga Ž e l j k a O k l o b d ž i j u k o j i
č e st o d o đ e d a na d gl e d a i k o n t r o l i še p r o c e s p r o i z vo d n j e k o ji
j e o vd j e , k a k o na m r e če , z a s no va n na e k o l o šk o m p r i st u p u .
– S i r e vi se u m a na st i r u r a d e o d p u no m a sn o g d o m a ć e g
m l i j e k a o d k r a va k o j e su vi š e n a i sp a ši ne go u st a j i . O s i m
k va l i t e t a si r o vo g m l i j e k a k o j i j e v e o m a d o b a r , u v e l i sm o
v i so k e hi gi j e ns k e st a nd a r d e o d m u ž e d o p r e r a d e . O vi si r e vi
d u ž e t r a j u i d o b i j a j u na k v a l i t e t u t o k o m z r e nj a . M i n i m a l no
z r e nj e j e d va m j e se ca i z a t o v r i j e m e se i nt e nz i v no nj e gu j u .
O t a c T r i f u n j e vr l o d o b r o na u či o k a k o se p r a v e t v r d i si r e vi i
t a j p o s a o r a d i sa p u no p a ž nj e , p o sv e će n o st i i l j u b a vi – k a ž e
t e hn o l o g O k l o b d ž i j a .

21
 Z A D RŽ A TI M L AD E N A S E L U
S a st a v ni d i o o v e m a l e m a n a st i r s k e p o l j o p r i v r e d ne
e k o no m i j e č i ni i p l a st e ni k u k o j e m m o n a si z a sv o j e p o t r e b e
p r o i z vo d e p o v r će , a s ve u ci l j u sa m o o d r ž i v o st i . T a k o o vi h d a na
p o d i ž u i o b j e k a t v e l i či n e še st sa č e t i r i m e t r a z a u z go j k o k o š k i
r a d i p r o i z vo d nj e j a j a k o j a s u i m ne p ho d na u i s h r a ni . O v a j
p r i m j e r i z ž i vo t a i r a d a m a l e m a na st i r sk e p o l j o p r i v r e d ne
e k o no m i j e vi še st u k o j e k o r i s t a n i p o u č a n . P r i j e sve ga , u k a z u j e
n a t o d a l j u d i u n a ši m se l i m a m o gu i s a m a n j o m k o l i či no m
m l i j e k a d a o st va r e p r i ho d i o st a nu n a se l u , d a p r o i z vo d e i na đ u
p u t d o k u p c a . P r i m j e r se m o ž e s h va t i t i i k a o p o z i v b r o j ni m
n e z a p o sl e ni m , a i z a p o sl e ni m , p o g r a d s k i m k a n c e l a r i j a m a,
i nž e nj e r i m a p o l j o p r i vr e d e , d a d o đ u u se l a i st a v e s vo j e z n a nj e
u f u nk ci j u p o k r e t a n j a p o l j o p r i vr e d ne p r o i z vo d nj e i r a z vo j a
s e l a . Z a k r e a t o r e na ši h p o l j o p r i v r e d ni h i r u r a l ni h p l a no v a
r a z vo j a , u si t u a ci j i k a d na m s e d u g i ni z g o d i na se o sk o
s t a no vn i št vo p r o r j e đ u j e o d l a sk o m m a d i h i o b r a z o va n i h l j u d i ,
a st o ča r st vo p r o p a d a , o va j p r i m j e r u k a z u j e na t o d a s e b o l j o m
o r ga ni z a ci j o m i p o d r šk o m p r o i z vo d nj i m e s a , m l i j e k a i s i r a
m o ž e st vo r i t i d o d a t n a m o t i va ci j a d a se v r a t i ž i vo t u s e l a i
p o no v o r a z v i j e s t o č a r st vo k a o k l j u č na vr i j e d no st s va k e
poljoprivrede.

***
U p r a vo j e P o d g r m e č, u či j i p r o st o r sp a d a i m a n a st i r
K l i si na , b o go m d a no r u r a l no p o d r u čj e z a r a z vo j st o ča r st va ,
p r o i z vo d nj u m l i j e k a i m l i j e č ni h p r o i z vo d a v r h u n sk o g k va l i t e t a ,
m e đ u k o j i m a i p r o i z vo d nj u si r a – ca r a m l i j e č ni h p r o i z v o d a .
T a k a v p r i st u p r a z vo j u o vo g i sl i čni h k r a j e va si gu r no b i
d o p r i ni o o p st a nk u i o st a n k u r u r a l o g st a no vni št va u se l i m a
R e p u b l i k e S r p sk e , j e r b i k r o z z a p o šl j a v a n j e l j u d i o b e z b i j e d i l i
z na ča j a n i z vo r p r i h o d a , a l i i o b o g a t i l i na š u t u r i st i č k u
g a st r o n o m sk u p o nu d u k a o j o š j e d nu r e a l n u r a z vo j nu ša ns u .
M o j e s e l o , 20 15 .

22
REPORTAŽA
U POSJETI UZORNOM POLJOPRIVREDNOM DOMAĆINSTVU LJEPOJA
U PODGRMEČKOM SOKOLIŠTU

M ARINKO SE NIJE POKAJAO

 OSTAVIO DOBRO PLAĆEN POSAO ALATNIČARA I POSVETIO SE

STOČARSTVU PA DANAS MLJEKARI „MLIJEKOPRODUKT“
DNEVNO ISPORUČUJE OKO 200 LITARA MLIJEKA SA DOBRIM
IZGLEDIMA DA TU KOLIČINU ZA KOJI MJESEC POVEĆA NA 300
LITARA

M a r i n ko Lj e p o j a , j e d a n o d na j bo l j i h pr o i z v o đ a ča ml i j e ka u
P o d g rm e č u

Z a M a r i n k a L j e p o j u , i s p u n j e ng b l a go r o d n i m o s j e ća nj i m a
k a o št o su l j u b a v p r e m a p o r o d i ci , z e m l j i , r a d u i l j u d i m a ,
j e d no g o d na j b o l j i h p r o i z vo đ a ča m l i j e k a u P o d g r m e ču , p a i
n a ši r e m p o d r u č j u , m no gi k a ž u d a j e čo vj e k d o b a r k a o k r u h .
A k r u h, hl j e b na š na su šni , o d v a j k a d a j e z na či o s i m b o l

23
 dobrote i b l a go st a nj a . O va j v r i j e d ni
č e t r d e se t p e t o go d i š nj a k čl a n j e P o l j o p r i v r e d n e z a d r u ge
„ A gr o j a p r a “ u Do n j i m A gi ći m a , a u o vo m m a n d a t u z a d r u ga r i
s u g a na S k u p št i n i b i r a l i z a p r e d s j e d ni k a U p r a vno g o d b o r a .
Iako je tokom 2000. godine kao mašinski tehničar i talentovan alatničar
bio zaposlen u proizvodnom pogonu inženjera Mile Gvozdena na izradi
priključnih mašina za poljoprivredu i šumarstvo i mašina za stolarske
pogone, i u to vrijeme imao platu veću od 1000 KM, nije mogao da dozvoli
da njegovo poljoprivredno gazdinstvo stagnira. Ostavivši dobru zaradu i
odrekavši se poziva da ode na rad u Italiju za još veću platu, odlučio je da
se vrati u svoje selo Sokolište, na svoje poljoprivredno porodično imanje,
i da ga revitalizuje.

V E L I K A P O M O Ć Z A D RUG E
K a d a se v r a t i o na i m a nj e , p l a t a m u j e b i l a r a vn a nu l i
m a r a k a . I m a o j e o b j e k t e n a sl i j e đ e n e o d d j e d a i o c a , z e m l j e
o r a n i c e o k o p e t d o š e st he k t a r a , j e d a n t r a k t o r i i z g r a đ e n u
š t a l u s a 2 1 ve z o m z a m u z ne k r a v e u k o j o j su t a d a b i l e s a m o
d vi j e . P o z a j m l j e n i m no v ce m k u p i o j e j o š t r i k r a v e i o d l u či o da
p o st a ne u sp j e š a n p r o i z vo đ a č m l i j e k a i čl a n z a d r u ge . U v e l i ko
j e p o m a g a o o cu u o b r a d i z e m l j e m e ha ni z a ci j o m , a p a r a l e l no s
t i m , d a b i o b e z b i j e d i o s r e d st va z a r a z v o j f a r m e , r a d i o d o d a t no
i na g r a đ e v i ni . N a k o n sm r t i o ca 20 0 9. go d i ne , z a j e d n o sa
s u p r u g o m S l a vi c o m , s e st r o m M a r i n o m i m a j k o m Du ša n k o m ,
p r e u z i m a p o t p u nu b r i gu o u p r a vl j a n j u s vo j i m p o l j o p r i vr e d ni m
g a z d i n st v o m . U m e đ u vr e m e n u p r o ši r i o j e p o sj e d z a ne k o l i k o
d u nu m a , n a b a vi o j o š j e d a n t r a k t o r , no va m u z n a g r l a , a u z a k u p
u z i m a d e se t a k he k t a r a z e m l j e . U e k o no m sk o m j a ča nju
n j e go v o g p o l j o p r i v r e d no g ga z d i n st va z na t a n d o p r i no s d a l a j e
P Z „ A gr o j a p r a “ .
– Z a d r u g a „ A gr o j a p r a “ j e b i l a u r a z vo j u o vo g g a z d i n st v a
t a k o r e ći gl a vni o sl o n a c – i st i č e M a r i nk o – j e r sm o p r e k o nj e
b e z n o va ca , a u z p o v o l j a n d u go r o č a n k r e d i t , k u p i l i i t r e ći ,
v e l i k i t r a k t o r sa d v o st r u k o m v u čo m , z a t i m p l u g, si j a ču ,
p r i k o l i c u z a sj e na ž u , a z a d r u ga na m j e p o m o gl a d a i z g r a d i m o
i v e l i k i s i l a ž ni k k o j i j e j e d a n o d r i j e t k i h sa k r o vo m . Za t o ,

24
i z m e đ u o st a l o g , v e ć go d i na m a p r o i z vo d i m o m l i j e k o e k st r a
k l a s e . Da na s M a r i nk o si j e st o d u nu m a k u k u r u z a z a si l a ž u i
b r a nj e u k l i p u z a p r a v l j e nj e k o nc e nt r o va ne hr a ne z a k r a ve i
s vi nj e , z a t i m p o 2 0 d u nu m a l u c e r k e i si j e na k a o i 6 0 d u nu m a
l i va d sk e t r a ve . K o m p l e t i r a o j e m a ši n s k i p a r k n a b a vk o m
k o m b a j na i b e r a č a z a k u k u r u z . I m a s vo j u m j e š a o ni c u st o čne
h r a ne či m e z na t n o p o j e f t i nj u j e c i j e nu i s hr a ne k r a v a . N a u či o
j e d a sa m o s j e m e n j a v a k r a v e k a o št o sa m o d r ž a v a
p o l j o p r i v r e d n e m a ši n e či m e o st v a r u j e v e l i k e u št e d e .
– S a d a i m a m o u š t a l i 23 k r a ve i d n e v no i sp o r u ču j e m o
m l j e k a r i „ M l i j e k o p r o d u k t “ o k o 20 0 l i t a r a m l i j e k a . O če k u j e m o
d a s e d o f e b r u a r a o t e l i še st k r a va , a ve ć o d p o če t k a a p r i l a
p r a ni r a m o p r o i z v o d nj u o d o k o 3 0 0 l i t a r a m l i j e k a d n e v no .
S va k o k va l i t e t no ž e ns k o t e l e o st a vl j a m o z a d a l j i r a sp l o d .
Z a h va l j u j u ć i u če nj u , st e če no m z na n j u i st vo r e ni m d o b r i m
u sl o vi m a z a d r ž a n j e i i sh r a nu k r a v a , sva k o n a š e gr l o u
p r o s j e k u d a j e p o 2 0 l i t a r a m l i j e k a d n e v no , a n e k a i d o 35
l i t a r a . Za d o vo l j a n sa m k a k o ci j e no m t a k o i r e d o v no m i sp l a t o m
m l i j e k a o d s t r a ne m l j e k a r e „ M l i j e k o p r o d u k t “ . U s i st e m u sa m
P DV - a i t o na m m no go z n a č i . T a k o đ e , m no go n a m z na če i
p r e m i j e z a p r o i z vo d nj u m l i j e k a k o j e i sp l a ć u j e M i ni st a r st v o
p o l j o p r i v r e d e R S . U st v a r i , m i p o l j o p r i v r e d ni ci ne m o ž e m o d a
u t i č e m o na c i j e n e r e p r o – m a t e r i j a l a k o j e se st a l no
p o ve ća va j u , d o k ci j e n a m l i j e k a u gl a vno m o st a j e i st a . T a k o
n a m na t r o šk o ve p r o i z vo d nj e m l i j e k a o d e go t o vo s a v no va c
k o j i d o b i j a m o o d m l j e k a r e , p a na m s e z a r a d a o d k o j e ž i v i m o
b a z i r a na p r e m i j i – i st i če M a r i n k o .

P O E VRO P S K I M K R I T E R I J UM I M A

O va f a r m a p o o s no v u p r o i z vo d nj e m l i j e k a o st va r u j e
g o d i šn j i p r i ho d o d o k o 70 . 00 0 K M , a d o d a t ni p r i ho d i o d no se
s e na p r o d a j u t e l a d i , j u na d i , p r a sa d i i o b a vl j a n j e u sl u g a
m e ha ni z a ci j o m . S o b z i r o m na t o d a i m a so p st v e n u r a d i o ni cu
z a o d r ž a va n j e s vo j e p o l j o p r i vr e d n e m e ha ni z a c i j e , u t o m
p o gl e d u p o m a ž e i k o m ši j a m a , št o n a j če š će n e na p l a ć u j e .
O b a v j e š t a v a na s d a t r e b a i m a t i u v i d u i t r o šk o ve , t e p o d s j e ća

25
d a j e ne d a v no sa m o z a n a b a vk u s j e m e na k u k u r u z a , g no j i va i
s r e d st a v a z a p r vo p r s k a n j e u l o ž i o d e s e t hi l j a d a m a r a k a , a d a
ć e z a g o r i vo i d r u go p r sk a nj e b i t i p o t r e b no j o š p e t hi l j a d a i
d o d a t no z a s j e t vu j e čm a o k o d v i j e hi l j a d e m a r a k a . P o m i šl j e nj u
B o r e G a će še , a gr o no m a – st o ča r a i t i m - l i d e r a z a sa r a d nj u s a
f a r m a m a m l j e k a r e „ M l i j e k o p r o d u k t “, o vo p o l j o p r i v r e d no
d o m a ć i n st vo j e p e r sp e k t i vno , j e r s e r a d i o e d u k o va no m
f a r m e r u i f a r m i u k o j o j s e p r i p r e m a k va l t e t n a h r a na i o b a v l ja
k va l i t e t n a m u ž a , a r e d o vn o s e vo d i m a t i čn a e vi d e n ci j a o
s va k o m m u z n o m g r l u . O va f a r m a z a v r l o k r a t k o vr i j e m e m o ž e
d a i sp u ni k r i t e r i j u m e i p o st a n e E U f a r m a , r e k a o na m j e G a će ša
u r a z go vo r u . P o o s no v u p r i h o d a k o j e o st va r u j e o vo
p o l j o p r i v r e d no ga z d i nst vo m o ž e s e r e ći d a sl o ž na i v r i j e d na
p e t o čl a n a p o r o d i c a i m a so l i d a n ž i vo t ni st a nd a r d , šk o l u j e
s t u d e nt a S a š u , se st r i no g si n a , na E l e k t r o t e h ni čk o m f a k u l t e t u
u B a nj o j L u c i , a i m a i d o b a r a u t o m o b i l . I a k o ž i vo t na se l u ni j e
t a k o p o e t i ča n k a k o n e k i m i sl e , M a r i nk o L j e p o j a se ni m a l o
n e k a j e št o s e o d r e k a o v e l i k e p l a t e i j o š ve će z a r a d e u I t a l i j i .
P r e z a d o vo l j a n j e ž i vo t o m , r a d o m i r e z u l t a t i m a k o j e sa
č l a no vi m a s vo j e p o r o d i c e o st v a r u j e . K a k o n a m j e o b j a sn i o ,
p r e l o m ni t r e nu ci na p u t u d o u s p j e ha b i l i s u : o d l u k a d a s e
p o sv e t i p o r o d i čno m i m a n j u , p o ž r t vo v a ni r a d , p o d r šk a z a d r u ge
k a o i st e č e no z na nj e o sa vr e m e no j p r o i z vo d nj i m l i j e k a .
N a k r a j u n a š e p o s j e t e o vo m u z o r no m p o d g r m e čk o m
g a z d i n st v u , Marinko na m r e če da u sk o r o p l a n i ra
r e k o nst r u k ci j u št a l e z a sl o b o d no d r ž a nj e k r a va sa i z gr a d nj o m
m o d e r no g i z m u z i št a .
M o j e s e l o , 20 15 .

26
REPORTAŽA: KAKO SE RAZVIJALO I KAKVA BUDUĆNOST ČEKA
PORODIČNO IMANJE MILANA I MILE VEJNOVIĆA IZ MALE KRUPSKE
RUJIŠKE

BOGATE Ž ETVE I OČEVA I SINOV A

 IMAJUĆI U VIDU CJELOKUPNO TRAJANJE I NAPREDAK OVOG

POLJOPRIVREDNOG GAZDINSTVA, NA NJEMU SE SUSREĆU
PROŠLOST, SADAŠNJOST I BUDUĆNOST
 AKO SE NE PREDUZMU ENERGIČNIJI KORACI U PRUŽANJU
PODRŠKE POLJOPRIVREDNOJ PROIZVODNJI I NE ZAUSTAVI
DEMOGRAFSKO OSIPANJE NAŠIH SELA, MOŽDA SE NAJMLAĐI
VEJNOVIĆI, KOJI SE ŠKOLUJU ZA POLJOPRIVREDNA
ZANIMANJA, NEĆE VRATITI NA SVOJE IMANJE I NASTAVITI
TRADICIJU PREDAKA

M i l e i Mi l a n V e j no v i ć
U j u g o z a p a d no m d i j e l u o p št i ne N o vi G r a d , na 1 7 - o m
k i l o m e t r u a sf a l t n o g p u t a N o vi – R u d i ce – Du b o vi k , u b l a go m
l u k u s k r e ć e s e l i j e vo i k r o z p r e k r a sa n šu m a r a k st i ž e u z a s e l a k
V e j n o vi ći . S m j e š t e n j e u r a sk o š no j p o d gr m e č k o j p r i r o d i na
k r a šk o j z a r a vni s a k o j e p u ca o ča r a va j u ć i p a no r a m sk i p o gl e d
n a l e g e nd a r ni G r m e č i n j e go v p l a ni n sk i k u p a s t i v r h o d 1 60 5
m e t a r a na d m o r s k e vi s i n e . G o t o v o p r i j e d v a vi j e k a , k a d a su
V e j n o vi ći o v a m o d o s e l i l i i z D a l m a ci j e , p a s ve d o d a n a s b i l i s u
n a j na p r e d ni j i i na j b o l j i p o l j o p r i vr e d ni ci u P o d g r m e ču . N i s u se
p r i b o j a va l i d a e k sp e r i m e nt i šu , st i č u i p r i m j e n j u j u no v a
i sk u st v a . A gr o t e h ni čk e i d r u g e i n o va ci j e k o j e su d o l a z i l e i z
g r a d a i r a z v i j e ni j i h z e m a l j a n a j p r i j e su u sv a j a ne k o d
V e j n o vi ća . Jo š p r i j e 1 00 go d i na p o č e l i s u k a l ci f i k a c i j u z e m l j e .
P r vi su p r i hv a t i l i p r o i z vo d nj u hi b r i d no g k u k u r u z a i n a b a vi l i no v

27
t r a k t o r sa p r i k l j u č ci m a . N j i ho vo d o m a ći nst vo j e t a k o đ e b i l o
p r vo u s e l u k o j e j e 19 60 - i h g o d i n a u v e l o c e nt r a l n o gr i j a nj e u
s vo j u k u ću . T a k o s u b i l i i o s t a l i i no va t o r i – na p r e d n j a ci , m o g lo
b i s e r e ć i – s e o sk a p o l j o p r i v r e d na e l i t a P o d g r m e č a .

S L UČ A J P O B O L JŠ AO K V AL I TE T Z E M L JE
M i l a n V e j no vi ć, s a d a o s a m d e se t d vo go d i šn j a k , o t a c si n a M i l e ,
k o j e m j e 20 02 . g o d i ne p r e p u st i o r u k o vo đ e n j e i m a nj e m , si na
D r a ge k o j i ž i v i u B a n j a l u ci , i k će r k e L j i l j a n e u B e o g r a d u ,
p r i s j e ća j u ći se p o r o d i čn i h p r i č a o p r vi m p o če ci m a ž i vo t a o ve
p o r o d i c e p o d o se l j e nj u i z D a l m a c i j e , k a ž e :
– P r i j e o k o 2 0 0 g o d i na P e r o V e j n o vi ć s a d va si na d o s e l i o
s e i z o k o l i ne K ni n a u M a l u K r u p sk u R u j i š k u . I m a o j e d v a b r a t a
o d k o j i h s e j e d a n o d se l i o u se l o S o k o l i št e , a d r u g i u S l a vo ni j u.
P e r o i n j e go va d v a si n a , S t o l e i I l i j a , o st a l i s u u M a l o j K r u p sk o j
R u j i š k i i vr e m e no m p o r o d i c a s e p r o ši r i l a u c i j e l i j e d a n z a se l a k .
S t o l e i I l i j a p o st a l i s u u gl e d ni p o l j o p r i vr e d ni ci , i m a l i s u č e t i r i
d o p e t si n o va i i z g r a d i l i k u će sa p o d e ve t so b a . O d I l i j e , č i j i
p o t o m ci s u M i l a n i n j e go vi s i no v i M i l e i D r a g o , p o r o d i ca s e
r a z gr a na l a u p o r o d i čn u z a d r u g u o d 4 1 čl a na , a S t o l i na
p o r o d i č na z a d r u g a i m a l a j e 2 8 č l a no v a . O b j e z a d r u ge , d o b r o
o r ga ni z o va ne , f u n k ci o ni sa l e su sv e d o 19 41 . go d i ne .
U t i m p r vi m d e ce ni j a m a V e j no vi ć i su p r vo k r či l i šu m u i
š i k a r e k a k o b i d o šl i d o ve ći h o b r a d i vi h p o vr ši n a . M e đ u t i m ,
s u o či l i su s e sa v e o m a n e p l o d no m z e m l j o m n a k o j o j su p r i no si
u sj e v a b i l i m a l i . T a d a se st i ca j e m o k o l no st i d e s i o ne o b i č a n
d o ga đ a j na o s no vu k o j e g j e d o š l o d o sl u č a j ne i no v a ci j e n a
p o b o l j ša nj u k v a l i t e t a z e m l j i št a št o j e d o ve l o d o p r vo g v e l i k o g
p r e o k r e t a k a st a l no m n a p r e t k u u p o l j o p r i vr e d i n e s a m o u
M a l o j K r u p s k o j n e g o i u V e l i k o j i M a l o j N o v sk o j R u j i š k i i
o k o l ni m se l i m a . O t o m e M i l a n V e j no vi ć p r i č a :
– Bi l o j e t o z a v r i j e m e A u s t r o u ga r s k e m o n a r hi j e . Je d a n
č l a n n a š e p o r o d i c e p r e k o n j i ve j e p r e v o z i o p i j e sa k i na
z a p r e ž ni m k o l i m a p u k l e su l o t r e , p a se p i j e sa k i z a s u o na
z e m l j u . M a l o su ga r a z g r nu l i i z a o r a l i . K a sn i j e s u p r i m i j e t i l i
d a j e n a t o m m j e st u k u k u r u z i z r a st a o , št o se k a ž e , k a o go r a ,

28
d o k j e n a o st a l i m d i j e l o vi m a nj i ve b i o m a l i i z a k r ž l j a o . P o
p r i ča n j u st a r i j i h, k a s ni j e su d o vo đ e ni r a d ni ci sa st r a n e d a s vu
n j i h o vu z e m l j u p j e sk a j u . K a d a sm o na t i m nj i va m a u m j e st o
k u k u r u z a p o č e l i d a s i j e m o p še ni cu i o na j e b u k n u l a . O
p j e sk a nj u z e m l j e i na p r e d ni m p o l j o p r i vr e d ni m d o m a ći nst vi m a
k a o št o su V e j no v ći , G a k o vi ći , K a r a no vi ći , Či če , T u b i ni , Dr l j a če
i d r u gi , na ž i v o p i sa n i z a n i m l j i v na či n u r e p o r t a ž a m a
o b j a vl j e ni m 1 940 . go d i n e u „ P o l i t i ci “ p i sa o j e p o z n a t i no vi na r ,
k nj i ž e vni k i p u t o p i sa c G r i go r i j e B o ž o vi ć.

S TA L NO UN AP RE ĐI V AN JE I M A NJ A
U p e r i o d u i z m e đ u d v a svj e t s k a r a t a p o r o d i ca V e j no vi ć j e
i z g r a d i l a u t o vr i j e m e sa vr e m e nu št a l u , i m a l a t r i p a r a k o n j a ,
p l u g t a k o z va ni p o l j a k i o b r t a č i s ve d r u g e p r i k l j u č k e k o j e su
m o gl i d a vu k u k o nj i . T o k o m D r u g o g s vj e t s k o g r a t a M i l a no vo g
o ca M a r k a z a r o b i l i su f a ši st i i u p u će n j e u l o go r u A u st r i j u .
U p r a va l o go r a ga r a sp o r e đ u j e na p r i nu d ni r a d n a j e d no u z o r no
p o l j o p r i v r e d no i m a nj e k o d S a l c b u r g a sa 4 0 k v a l i t e t ni h m u z ni h
g r l a . S ve št o j e v i d i o i na u či o o k va l i t e t n i j o j o b r a d i z e m l j e ,
d r ž a n j u i i sh r a ni k r a va i o st a l e st o k e , M a r k o j e p o z a v r š e t k u
r a t a , v r a t i vši se n a svo j e i ma nj e , p o č e o d a p r i m j e n j u j e
u vo d e ć i j o š ne k e no ve p o l j o p r i vr e d ne p r i k l j u č k e , sa vr e m e n i j e
s i j a či ce , p r e vr t a če si j e n a i sl i č no . T a k o j e p r v i p o č e o d a
u p o t r e b l j a v a no v o sj e m e hi b r i d n o g k u k u r u z a , p r o ši r i o p o s j e d
n a vi š e o d 20 h e k t a r a o b r a d i v e p o vr ši n e i o st va r i v a o z a j e d no
sa čl a n o vi m a p o r o d i c e i z va nr e d ne p r i ho d e u svo m
d o m a ć i n st vu .
M a r k o 1 96 0 . go d i ne p r e p u št a si n u M i l a nu d a , u z n j e go v u
p o m o ć i sa vj e t e , vo d i i m a nj e . M i l a n na st a vl j a st o p a m a
p r e d a k a i o če vi m p u t e m , n a b a vl j a 1 96 5 . go d i ne n o v t r a k t or
I M T - 53 3 sa o d g o v a r a j u ći m p r i k l j u č ci m a , p r vi n a j e d no m
p o l j o p r i v r e d no m i m a nj u na p o d r u č j u o p št i ne . V r i j e d no j e r a d i o
i z n a o j e se b i i d r u gi m a u j e d no j s e z o ni u z o r a t i 1 4 00 d u nu m a
z e m l j e r a d e ći p o 1 6 d o 18 s a t i d n e v no . O st a o j e u p a m će n po
o st v a r i va n j u r e k o r d n i h p r i no sa hi b r i d no g k u k u r u z a z b o g če ga
j e na n e k o l i k o o p š t i n sk i h i r e p u b l i č k i h t a k m i če nj a d o b i j a o p r ve

29
n a g r a d e . O M i l a no vi m r e k o r d i m a i z t a d a „ p o d g r m e čk e
K a l i f o r ni j e “, 1 97 0 - i h go d i n a p i sa o j e k a o m l a d no v i na r
p o t p i s ni k o vi h r e d o v a . S a sv o j e p o o d m a k l e 82 go d i n e M i l a n j e
i d a n a s k r e p k o g z d r a vl j a i go t o v o s va k o d n e v no p r i vr e đ u j e i
p o m a ž e si nu M i l i , k o j e m j e 2 005 . go d i ne p r e p u s t i o d a vo d i
i m a nj e , p r e t ho d n o ga i š k o l o v a v ši z a v r s no g a u t o - m e ha ni ča r a .
J o š d o k j e r a d i o k a o a u t o - m e h a ni č a r , sv e s vo j e sl o b o d n e d a ne ,
v i k e nd e i go d i šnj e o d m o r e p r o vo d i o j e p o m a ž u ći o cu , na r o či t o
u r u k o va nj u i o d r ž a v a n j u p o l j o p r i v r e d n e m e ha ni z a c i j e . K a d a j e
n j e go v o p r e d u z e ć e p o č e l o d a se r a s p a d a , v r a t i o s e na i m a nj e
i vr i j e d ni m r a d o m p o v e ć a o o b r a d i ve p o v r š i n e i p r i no se . –
D a n a s j e n a s p e t e r o na i m a nj u – k a ž e 50 - go d i š nj i M i l e
V e j n o v i ć . – T o su o t a c M i l a n, j a sa s u p r u go m S nj e ž a no m i na ša
d va si na . M l a đ i S l a vk o i m a 1 8 go d i n a i z a vr ša v a
P o l j o p r i v r e d nu š k o l u u P r i j e d o r u , o s p o so b l j a va se z a
v e t e r i n a r sk o g t e hni č a r a , a st a r i j i S r đ a n i m a 21 go d i nu i n a
d r u go j j e go d i ni P o l j o p r i v r e d no g f a k u l t e t a u N o vo m S a d u .
O b r a đ u j e m o o k o 2 40 d u nu m a z e m l j e i u z i m a m o p o d z a k u p j o š
5 0 d u nu m a . I a k o sm o se o b r a ća l i n a d l e ž ni m i nst i t u ci j a m a sa
z a ht j e vo m d a d o b i j e m o u z a k u p d r ž a vno z e m l j i št e , o d b i j e ni
sm o j e r , i z g l e d a , j a ni s a m „ p o l i t i č k i p o d o b a n “ .

U S P JE Š N A S AR A D N JA S A Z A D RU G A M A
U z ga j a na j vi še k u k u r u z , z a t i m p še ni cu i d j e t e l i nu . M i l e j e
u p o sl j e d n j i h n e k o l i k o go d i na na b a v i o no vi k o m b a j n z a ž i t o ,
k u p i o no v i j a či t r a k t o r s a sa vr e m e ni m p r i k l j u čci m a i i z go d i n e
u go d i n u p o ve ća va p r i no s e i k v a l i t e t s vo j i h p r o i z vo d a . P o

30
h e k t a r u o st v a r u j e 10 d o 1 2 t o n a k u k u r u z a , a p še n i c e o d 6 d o
8 t o na . O vi p r o i z vo d ni r e z u l t a t i u t o l i k o s u z n a ča j ni j i št o
p o d g r m e čk o p o l j o p r i vr e d no z e m l j i št e p o k va l i t e t u ni j e
u p o r e d i vo sa o ni m i z ž i t o r o d ni h k r a j e va . P r e t ho d ni h g o d i na
d r ž a l i su 1 7 k r a v a , ga j i l i p o ne k o l i k o k r m a ča p r a si l i ca , t o v i li
p o st o t i nj a k s vi n j a , d r ž e o k o 30 o va ca , a o k o st o k o k o ši j u
k l j u ca p o p r o st r a no m d vo r i št u t r a v u i o st a l u p r i r o d n u hr a nu .
D a n a s o d d e ve t k r a va o st va r u j e d ne vno o k o 2 20 l i t a r a m l i j e k a
k o j e p l a s i r a m l j e k a r i „ M l i j e k o p r o d u k t “ . P o r o d i c a V e j no vi ć
t r a d i ci o na l no sa r a đ u j e sa z a d r u ga m a . O t a c M i l a n d e c e ni j a m a
j e b i o čl a n st a r e z a d r u ge " A gi ći " , k o j a j e b i l a a k t i v na o d 19 45 .
g o d i ne d o p o s l j e d n j e g r a t a , a sa d a sa r a đ u j u sa „ A gr o j a p r o m “
u Do nj i m A gi ći m a , o s no v a no m p r i j e 15 go d i n a , č i j i s u č l a no vi
g o t o vo o d p o č e t k a . O va z a d r u ga ve ć go d i na m a , i st i č e M i l e
V e j n o vi ć, o t k u p l j u j e n j i ho vu p š e n i c u i k a o n a j u sp j e šni j i
p r o i z vo đ a či o v e ž i t a r i c e na sk u p št i ni z a d r u g a r a p r i m a l i su
p r i z na nj a . U 2 0 15 . go d i ni , z a d r u ga j e o d nj i h o t k u p i l a 14 t o n a
p še ni ce , a o st a l e vi šk o ve p še ni ce i k u k u r u z a p l a si r a j u na
t r ž i št u . I st a r a z a d r u g a „ A gi ći “ , t a k o i no va „ A gr o j a p r a “ ,
p o d r ž a l e su i h u r a d u i z na t no d o p r i n i j e l e n a p r e t k u nj i ho vo g
p o l j o p r i v r e d no g d o m a ć i n st va , i ne sa m o nj i ho vo g, p o t vr đ u j u i
o t a c i si n, M i l a n i M i l e V e j no v i ć .T o k o m 20 13 . go d i ne M i l e j e
i z g r a d i o v e l i k u g a r a ž u s a o k o 30 0 k v a d r a t n i h m e t a r a k o r i sne
p o vr ši ne z a sm j e št a j p o l j o p r i vr e d no g m a ši n sk o g p a r k a k o j i
s a či n j a v a j u no v k o m b a j n, no v a d v a t r a k t o r a , si l o k o m b a j n i 24
p r i k l j u čk a . U z g a r a ž u na p r a v l j e na j e i a u t o - m e ha ni č a r sk a
r a d i o ni ca , gd j e s a m o d r ž a va i p o p r a vl j a s vo j u p o l j o p r i v r e d nu
m e ha ni z a ci j u . A k o k a ž e m o d a j e u o vi m b r d sk o - p l a ni n sk i m
p r e d j e l i m a u j e d no j s e z o ni m o g a o k o m b a j n o m d a p o ž a nj e
1 5 00 d u nu m a p o d ž i t a r i ca m a n a m a l i m i u si t nj e ni m
p a r ce l a m a , o nd a j e j a sno d a j e n a st a vi o o če v i m st o p a m a
p r a ve ći r e k o r d n e r a d n e p o d vi ge i d a j e čo v j e k ve l i k e u p o r no st i
i e n e r gi j e .

D R UŠ T VE N A NE B RI G A S M A N J UJE P RO I ZVO D NJU

I m a j u ći u vi d u c j e l o k u p ni k o n st a t a n u sp o n i na p r e d a k
o vo g p o l j o p r i vr e d no g g a z d i n st v a , na t p r o s j e čn u p r o i z vo d n j u p o

31
o b i m u z e m l j i št a i p r i no s a , na j s a v r e m e ni j u m e ha ni z a ci j u ,
p i sm e no st i cj e l o ž i vo t no o b r a z o v a n j e čl a no v a o v e p o r o d i ce,
m o ž e se r e ć i d a s e na o vo m p o l j o p r i v r e d no m ga z d i nst vu ,
sm j e št e no m u na j l j e p še m k r i l u p r i r o d e P o d gr m e ča , s u sr e ću
p r o šl o st , sa d a šnj o st i b u d u ćno st .
N a k r a j u n a š e p o sj e t e , p o m a l o o b e s hr a b r u j u ć e M i l e V e j no vi ć
i z r a z i o j e ne z a d o vo l j st vo sa d a šn j i m st a nj e m se l a i
p o l j o p r i v r e d e , ne o č e k u j u ći n i ma l o p e r s p e k t i vn i j u b u d u ćno s t ,
i a k o b i na o sn o v u o n o g št o n j e g o v a p o r o d i ca č i ni ve ć d va
v i j e k a , b i l o l o gi č no o č e k i va t i d a b u d u ćno st o vo g g a z d i n st v a
b u d e j o š b o l j a i s vj e t l i j a . A l i , e vo št a o n o t o m e k a ž e :
– N a p r i m j e r , u 2 0 13 . z a l i t a r m l i j e k a e k st r a k l a se sa
p r e m i j o m d o b i j a l i sm o d o 1, 1 0 K M , a sa d z a t a k vo i st o m l i j e k o
d o b i j a m o 0, 80 K M . M j e se čno p r o i z v e d e m o o k o 6 0 00 l i t a r a i
s ve št o d o b i j e m o o d m l j e k a r e u sm j e r a va m o na p o d m i r e nj e
t r o šk o va p r o i z vo d nj e , a z a r a d a j e s ve d e n a sa m o n a p r e m i j u
k o j a k a sni e vo se d m i m j e s e c. U o va k o n e p o v o l j no j si t u a ci j i z a
p r o i z vo d nj u m l i j e k a o d u st a l i sm o o d p l a na d a gr a d i m o no vu ,
s a v r e m e nu št a l u z a 7 0 m u z ni h g r l a . T a k o p l a ni r a m d a
sm a n j u j e m i o st a l u p r o i z vo d nj u , p a će m o u m j e st o 1 0 p o d
p še ni co m si j a t i t r i d o če t i r i he k t a r a , k u k u r u z a u m j e st o o s a m
s a d a će m o si j a t i o k o če t i r i he k t a r a . A v e ć sm o sm a n j i l i b r o j
m u z ni h gr l a , t e p o t p u no p r e st a l i p r o i z vo d i t i j a b u k e z b o g
n e p o vo l j ni h ci j e n a i d u go g če k a n j a na n a p l a t u . A k o s e na st a vi
s a u ni št a va nj e m p o l j o p r i v r e d ne p r o i z vo d n j e i n e st a j e nj e m
n a ši h se l a , ni sa m si gu r a n d a će se i m o j a d j e c a i z
p o l j o p r i v r e d n e šk o l e i sa p o l j o p r i v e d n o g f a k u l t e t a vr a t i t i n a
i m a nj e i na st a vi t i p o l j o p r i vr e d nu t r a d i ci j u na o vo m p o sj e d u .
***
S r d a č no se p o z d r a vl j a j u ći na r a st a n k u sa na ši m
d o m a ć i ni m a , n a ne k i na či n i z ne n a đ e ni r i j e či m a k o j e sm o n a
k r a j u č u l i , s a z a b r i n u t o š ću se p i t a m o d a l i s u t o z a na še se l o
i s e l j a k a d o šl a t a k o t e šk a , k r i z na v r e m e na k o j a d o v o d e u
p i t a n j e o p st a n a k i u k o j i m a s e m no go b r o j ne t e g o b e , p r e p r e k e
i n e vo l j e u p o l j o p r i ve d i ne m o gu v i še p r e b r o d i t i p o št e ni m i
u p o r ni m r a d o m ? ! D a s e n e k i m s t i c a j e m o k o l no st i o va k vo

32
p o l j o p r i v r e d no ga z d i nst vo , u k o j e m s e d v a vi j e k a n j e gu j e k u l t
r a d a , k u l t vo l j e z a na p r e t k o m i k u l t z na nj a , n a š l o u ne k o m
d r u go m d r u št v e n o – e k o no m s k o m i a g r a r no m si st e m u , p o p ut
o no g u I t a l i j i , N j e m a č k o j i l i N o r v e š k o j , o no b i d a n a s u
n a j m a nj u r u k u i m a l o f a r m u sa n e k o l i k o st o t i na m u z ni h g r l a ,
n e k o l i k o m a l i h p r e hr a m b e n o - p r e r a đ i v a č k i h p o go na i se o sk i
hotel.
O t o m e b i t r e b a l o d u b o k o d a p o r a z m i sl e o n i k o j i
p r o j e k t u j u i vo d e r a z vo j u p o l i t i k u u o b l a s t i se l a i
poljoprivrede.

POD GRMEČOM KAO U VOJVODINI

D r D rag a n M and ić , še f Z avo d a z a st r na ž i t a I n s t itu t a

z a p o lj o p r i vre d u RS u B anj a lu c i , z a p r i no se p še n ic e o d še s t
d o o s am to n a i k u k u ru z a o d d e se t d o d va n ae st to n a p o
h e k t a ru , koje o st v aru j e p o lj o p r iv re d no g az d i ns tvo
V e j no vić , k a ž e :

– O vi p ri no s i su iz u z e t n i i v an o č e k i v anj a, p o g o to vo
k ad a se u z m u u o b z i r n aše o p šte , k ao i z e m lj i šne ,
te h no lo šk e i k l im a tsk e p r i li k e . P ro sj e č n i p r ino si p še n ic e i
k u k u ru z a u RS su u p o la m a nj i. Re z u l t at i k o j e o st v aru j u
V e j no vić i u p r o i z vo d nj i p še n ic e i k u k u r u z a m o g u se
p o re d i t i sa n aj b o lj im ro d o m u Vo j vo d i n i g d j e j e k va l ite t
z e m lj i št a ne u p o r e d i vo b o lj i.
UREDNIJI PAPCI – VIŠE MLIJEKA

U sa st a v u ve l i k o g i r a z no vr sno g m a ši nsk o g p a r ka
p o l j o p r i v r e d n e m e ha ni z a ci j e o vo g ga z d i n st va p o se b nu p a ž nj u
p r i v l a či t a k o z va n a st o j ni c a z a o r e z i va nj e i u r e đ i v a n j e p a p a k a
m u z ni h k r a va . M a l o j e k o i m a u P o d g r m e ču , i a k o b i na j m a nj e
t r i p u t a go d i š nj e t r e b a l o d a s e u r e đ u j u k r a vl j i p a p c i . K a k o na m
r e če M i l e V e j i no vi ć, p o z n a t o j e d a m u z na gr l a k o d k o j i h se
r e d o vno o d r ž a va j u p a p ci d a j u i d o 25 o d st o v i š e m l i j e ka
d ne vno . Za n i m l j i vo j e d a s u o v u k o r i s nu t e h ni čk u sp r a v u
k o ns t r u i sa l i i sa m i na p r a vi l i M i l i n i s i no vi S r đ a n i S l a v k o . M l a đ i

33
s i n S l a vk o , k o j i u či z a v e t e r i na r s k o g t e hni ča r a , v e ć d v i j e
g o d i ne sa m o r e z u j e p a p k e na ši m k r a va m a , o b a v j e št a va na s
Mile.
IMPRESIONIRANI NORVEŽANI

Prilikom p r o š l o go d i š nj e p o sj e t e no r ve šk i h
p o l j o p r i v r e d ni k a Z a d r u z i „ A gr o j a p r a “ i n j e ni m čl a no vi m a ,
N o r v e ž a ni su p o sj e t i l i i p o l j o p r i v r e d no g a z d i n st vo M i l e i
S nj e ž a n e V e j no v i ć . Bi l i su i m p r e si o ni r a ni o ni m št o su vi d j e l i i
p o hv a l n o o c i j e ni l i r a d i r e z u l t a t e o vo g g a z d i n st a v a .

SLOBODARSKI DUH

O si m u p o l j o p r i vr e d i , p o r o d i c a V e j no vi ć p r e d n j a či l a j e i
u N a r o d no o sl o b o d i l a ck o j b o r b i . I z o ve p o r o d i ce u b o r b a m a
p r o t i v f a ši st a p o gi n u l o j e p e t b o r a ca , no si l a ca „ P a r t i z a ns k e
s p o m e ni ce 1 9 41 . “, m e đ u nj i ma i M i r k o V e j no vi ć k o j i j e
p r o g l a š e n z a n a r o d no g h e r o j a . O sno vn a šk o l a u M a l o j
K r u p sk o j R u j i šk i d o b i l a j e i m a p o n j e m u . I s p r e d šk o l e
p o d i g nu t a m u j e i b i st a k o j a p o d s j e ća na h e r o j sk e d a n e
r e vo l u ci o n a r no g P o d gr m e č a . U s e l u su b i l e p a r t i z a n sk a
k o m a n d a i r a d i o n i c a z a p o p r a va k o r u ž j a .

I z o v e p o r o d i c e j e i i st a k nu t i r e v o l u ci o n a r S v e t o z ar
V e j n o vi ć, v i j e ćn i k ZA V N O B I H - a i A V N O J - a , p r e d sj e d ni k
O b l a s no g na r o d n o o sl o b o d i l a čk o g o d b o r a z a Bo sa ns k u k r a j i nu
i p o z na t i d r u št ve no p o l i t i čk i r a d n i k p o sl i j e r a t a .
I OVO SELO STARI

O s no vna š k o l a „ M i r k o V e j no v i ć “ u M a l o j K r u p sk o j
R u j i š k i , k o j a j e d o b i l a i m e p o n a r o d no m he r o j u i z o ve
p o r o d i c e , i z gr a đ e na j e 1 96 9 . B r o j đ a k a r a st a o j e s ve d o 1 97 3.
g o d i ne k a d a j e i m a l a 73 0 u č e ni k a , d a b i 19 86 . go d i ne p r e st a l a
s a r a d o m j e r ni j e i m a l a ni j e d n o g đ a k a . U š k o l u s e u se l i o
t e k st i l ni p r o i z vo d ni p o go n . P r e m a p o d a ci m a k o j e sm o d o b i l i
o d p r o f . d r Dr a ge T o d i ća , k o j i se b a vi p o r i j e k l o m i k r e t a n j e m

34
s t a no vn i št va P o d gr m e č a , p r i j e D r u go g s vj e t s k o g r a t a M a l a
K r u p sk a R u j i š k a i m a l a j e o k o 80 0 st a no vni k a , 1 9 61 . go d i n e
b i l o i h j e 6 44, a d a na s 4 5 0. R a ni j e j e u o vo m se l u b i l o 4 5
o d st o m l a d i h, a d a na s i h j e sv e g a 2 4 o d st o , d o k j e b r o j
s t a no vn i k a o d 60 i vi še go d i na sa še st p o r a st a o n a 2 7 o d st o .
P r o s j e čn a st a r o st st a no vni k a se l a j e 40 g o d i na , a p o m i šl j e n j u
d e m o g r a f a , č i m se p r e đ e gr a n i c a o d 3 0 go d i na , se o sk a
z a j e d ni c a ne m o ž e se b i o l o šk i p o d m l a đ i va t i . S m a nj e n j e b r o j a
m l a d i h i r a d no a k t i v ni h st a no vn i k a , a p o ve ća n j e st a r a čk i h
d o m a ć i n st a v a ni j e sa m o k a r a k t e r i st i k a M a l e K r u p sk e R u j i šk e
v e ć j e i t r e nd u v e ći ni na ši h s e l a .

M o j e s e l o , m a r t 2 0 16 .

35
KOMENTAR:

POLJOPRIVR EDA VAŽNA SAM O U STRATEGIJAMA

 ZAŠTO SMO U POSLJEDNJIH NEKOLIKO GODINA IZGUBILI

DVIJE TREĆINE MALIH PROIZVOĐAČA MLIJEKA
 ISKUSTVA U DRUGIM ZEMLJAMA UKAZUJU NA TO DA JE
STOČARSTVO NAJBOLJI MODEL ZA STVARANJE DOHOTKA I
OČUVANJA BIOLOŠKE RAZNOLIKOSTI U SEOSKOM
PROSTORU

K a k v a j e sl i k a m l j e k a r sk e p r o i z vo d nj e u Bi H u 2 0 15 .
g o d i ni n a j b o l j e p o k a z u j e n e k o l i k o p o d a t a k a k o j e sm o d o b i l i
od i nž e nj e r a st o ča r st va Dušana Loze, direktora
„ M i l k p r o ce si n ga “ DO O k o j e s e b a vi k o n sa l t i ngo m u
s t o č a r st v u i m l j e k a r st vu . G o d i ne 20 15 . 1 7 m l j e k a r a i z Bi H
o t k u p i l o j e o d p r o i z vo đ a č a 23 3 m i l i o na l i t a r a m l i j e k a , o d
č e ga j e 52, 8 o d s t o u Fe d e r a ci j i Bi H, 4 5, 2 o d st o u R S i 2
o d st o u d i st r i k t u Br čk o . U o d no su n a p r e t h o d n u go d i n u
o t k u p m l i j e k a u F e d e r a ci j i Bi H r a st a o j e z a m a nj e o d j e d a n
o d st o , a u R S m a n j i j e z a 2, 7 o d st o . G o t o vo 8 0 o d st o m l i j e k a
o t k u p i l o j e o vi h p r vi h p e t m l j e k a r a : „ M l i j e k o p r o d u k t “
K o z a r s k a Du b i ca – 71, „ M e gl e “ Bi ha ć 4 4, „ I nm e r “ G r a d a ča c
– 36, „ M 1 99 “ G r a d a ča c – 1 9 i „ M i l k o s “ S a r a j e vo – 1 6
m i l i o na l i t a r a m l i j e k a . M l i j e k o j e u 20 15 . go d i ni o t k u p l j i v a l o
1 3 m l j e k a r a i z Fe d e r a ci j e Bi H i č e t i r i i z R S . P o r e d na j ve ć e
m l j e k a r e u R S i B i H „ M l i j e k o p r o d u k t a “, i z R S s u i m l j e k a r e
„ P a đ e ni “ i z B i l e ć e k o j a j e o t k u p i l a p r o š l e go d i n e o k o 9
m i l i o na l i t a r a m l i j e k a , „ Du l e “ i z Bi j e l j i ne 3 m i l i o na i
„ G l o go va c“ i z N e ve si nj a 1, 7 m i l i o na l i t a r a m l i j e k a . M l i j e k o
j e u p r o š l o j go d i n i na p o d r u čj u Bi H o t k u p l j i va no o d 1 2 5 33
p r o i z vo đ a ča , o d t o ga 9 27 0, i l i 73 o d st o d r ž i d o p e t k r a va ,
a 3 2 7 3 p r o i z vo đ a č a i l i 5 o d st o i m a j u vi š e o d p e t k r a va .
U na z a d ne k o l i k o go d i n a b r o j p r o i z vo đ a ča m l i j e k a s va k e

36
 g o d i ne j e m a nj i z a 4 d o 5 o d st o , a p r o sj e č ni o t k u p m l i j e k a
p o p r o i z v o đ a ču i z no si 18 3 76 l i t a r a . I z vo z m l i j e čni h
p r o i z vo d a o st va r e n j e u vr i j e d no s t i o d 6 1 m i l i o n, d o k j e z a
u vo z p o t r o še no 1 2 8 m i l i o n a m a r a k a . N a j vi še s e u Bi H u vo z i
m l i j e k o u p r a hu č i m e s e p o k r i va p r e k o 95 o d st o p o t r e b a ,
d o k u v o z n i si r e v i p o k r i v a j u 68, 2 o d st o , m a sl a c i m l i j e č ni
n a m a z i o k o 6 2 o d st o p o t r e b a . Da su u v e z e ne k o l i či ne
m l i j e čni h p r o i z v o d a p r o i z ve d e n e k o d k u će o d d o m a ći h
s i r o vi n a , z a t o b i b i l o p o t r e b no 1 2 4 m i l i o na l i t a r a m l i j e k a .

B O RB A S A NE L O J AL NO M K O NK UR E N CI JO M

P r e m a o cj e ni st r u čn j a k a z a st o č a r st vo , na j v e će
o gr a ni če nj e k o j e u sp o r a va r a z vo j t r ž i š ne m l j e k a r sk e
p r o i z vo d nj e u Bi H j e ne p o st o j a n j e o d go va r a j u će si st e m s k e
p o l i t i k e n a n i vo u Bi H i e nt i t e t a k o j i b i t r e b a l o d a d u go r o čno
p o d r ž a va j u p r o i z v o đ a če m l i j e k a , p r a t e t r ž i št e m l i j e k a u Bi H i
p o d st i č u i z vo z m l i j e č ni h p r o i z vo d a . Z a t i m , Bi H n e m a
u sp o st a vl j e nu p r i m j e r e nu si st e m sk u i nt e r ve nt nu p o l i t i k u
p r e m a t r ž ni m i se z o n sk i m o s ci l a c i j a m a u p r o i z vo d nj i m l i j e k a i
p o l j o p r i v r e d i , z b o g če ga su p r o i z v o đ a či u st a l no j e k o no m s k o j
n e i z vj e s no s t i . V e l i k i p r o b l e m j e , t a k o đ e , št o m l j e k a r sk a
p r o i z vo d nj a u Bi H ni j e z a št i ć e na o d ne l o j a l ne k o nk u r e n ci j e
s t r a ni h m l j e k a r a k o j e svo j e p r o i z v o d e p l a si r a j u p u t e m st r a ni h
t r go va čk i h l a n a c a k o j i d r ž e o k o 70 o d st o t r ž i št a u Bi H.
K a p i t a l ni r a z vo j f a r m i m l i j e k a t a k o đ e j e z a p o st a v l j e n i če st o
p r e p u št e n sa m i m f a r m e r i m a . I z v o z ni j e na o d go v a r a j u ći na či n
podržan si st e m s k i m mjerama. O t e ž a na je naplata
p o t r a ž i v a n j a m l j e k a r a z a p l a si r a ne p r o i z vo d e n a t r ž i š t u , a
d o m a ć a p r o i z v o d n j a t r a j n i h m l i j e č ni h p r o i z v o d a , k a o št o j e si r ,
a p so l u t no j e ne z a št i ć e na o d su b ve nc i o ni sa no g u vo z a i z E U .
P o r a ž a v a j u ć e j e d a se si r e vi , m l i j e k o u p r a hu i na m a z i u vo z e
n a na š e t r ž i št e u t a k o v e l i k i m k o l i či na m a .

37
 K a d a p o sm a t r a m o st a n j e m l j e k a r sk o g se k t o r a u R S ,
p o z i t i vna j e č i n j e ni ca d a se , u p r k o s k r i z a m a , p r o i z vo d nja
m l i j e k a d r ž i ve ć n e k o l i k o go d i na n a go t o vo i st o m ni vo u , ča k
s a t e n d e nci j o m b l a go g p o r a st a . A l i , k a d p o gl e d a m o d r u g u
s t r a nu m e d a l j e , p o d a ci go v o r e d a j e u p o sl j e d nj i h se d a m
g o d i na o d p r o i z vo d nj e m l i j e k a o d u st a l o o k o 1 0 hi l j a d a
p o l j o p r i v r e d ni h d o m a ći n st a va . N a p r i m j e r , b r o j k o r i s ni k a
p r e m i j e z a m l i j e k o u 20 0 8. i 200 9 . go d i ni i z no si o j e vi še o d
1 5 hi l j a d a p r o i z v o đ a ča , a k r a j e m 2 0 15 . go d i n e t a j b r o j s e
sm a n j i o na o k o 5 , 5 hi l j a d a .

N a ša na j ve ća m l j e k a r a „ M l i j e k o p r o d u k t “ i z K o z a r sk e
D u b i ce u p o sl j e d nj i h ne k o l i k o go d i na p r e d u z e l a j e ni z m j e r a .
P o d r ž a va l o j u j e i M i ni st a r st v o p o l j o p r i vr e d e d a u b r z a
u k r u p n j a v a n j e f a r m i , k a o i t o d a s e st v a r a j u u sl o vi z a
p r o i z vo d nj u k va l t e t ni j e g m l i j e k a . T a k o , n a p r i m j e r , i z r a sl o j e
1 7 f a r m i k o j e p r o i z vo d e vi š e o d 1 00 0 l i t a r a m l i j e k a d ne vno ,
m e đ u k o j i m a j e i f a r m a „ A r i f a gi ć“ k o j a d n e v no p r o i z v e d e 5 d o
6 h i l j a d a l i t a r a m l i j e k a . N e k e o d o vi h f a r m i i m a j u p o ne k o l i k o
s t o t i n a m u z n i h k r a va . P o z i t i v na č i nj e ni ca j e i t o št o j e na
p o d r u č j u s a k o ga se m l j e k a r a s na b d i j e va m l i j e k o m , f o r m i r a no
o k o 3 00 f a r m i n a k o j i m a s e d n e v no p r o i z vo d i v i š e o d 20 0
l i t a r a m l i j e k a . V r i j e d n a p a ž n j e j e či nj e ni ca d a j e o d u l a sk a
H r va t sk e u E v r o p sk u u ni j u na p o d r u čj u o ve m l j e k a r e , u gl a vno m
s a b a n j a l u č k e r e g i j e , 57 f a r m i d o b i l o se r t i f i k a t E U k va l i t e t a
mlijeka.

P o m i šl j e n j u st r u čn j a k a sa s vi m j e p r i r o d no i n e m i n o v no
d a j e j e d a n b r o j p o l j o p r i vr e d ni h p r o i z vo đ a ča u ve ća o o b i m
p r o i z vo d nj e i k va l i t e t m l i j e k a , d o k j e i z vj e st a n b r o j o d u st a o
o d p r o d a j e m l i j e k a i z vi še r a z l o ga . Čl a n o vi m no gi h
d o m a ć i n st a v a su o st a r j e l i , v i š e n i su u st a n j u d a se b a v e t i m
p o sl o m . Je d a n b r o j p o l j o p r i vr e d n i k a ni j e s e sn a š a o s no vi m
p r a vi l ni ci m a o k v a l i t e t u m l i j e k a , a n e k i su o d u st a l i o d o vo g
p o sl a z a t o št o sm a t r a j u d a j e mu ž a k r a v a t e ž a k p o sa o i d a t o
r a d e sa m o o ni k o j i ne m a j u d r u gi i z b o r , p a s u st o ga o t i šl i u

38
g r a d o v e i l i u i n o st r a n st vo u p o t r a z i z a no vi m i l a k ši m
p o sl o vi m a . T r e b a r e ći i t o d a j e , o d k a d a s u p o č e l i p r o b l e m i
s a o t k u p o m m l i j e k a , n a gl o p o r a st a o i nt e r e s z a t a k o z v a ni
s i st e m k r a v a – t e l e . U st va r i , p o t r e b no j e i m a t i n a j m a nj e p e t
k r a va k o m b i no va ni h i l i t o v ni h r a sa o d k o j i h j e j e d i ni p r i ho d
p r i r a st t e l e t a , a p o t o m o s no vu M i ni st a r st vo p o l j o p r i v r e d e
i sp l a ću j e d o 25 h i l j a d a K M p o d st i ca j a . O si m o ve u b l a ž a va j u će
m j e r e , t e š k o će o t k u p a m l i j e k a o d m a l i h p r o i z vo đ a č a m o g l e b i
s e u b l a ž i t i i i z g r a d n j o m z a d r u ž ni h m i ni si r a r a , či m e b i se
o st v a r i o i d o d a t n i e f e k a t n a sm a nj e n j u e no r m no g u vo z a si r a .

O B RA TI TI P A ŽNJ U N A M AL E F AR M E RE

P o st o j e i t a k ve t vr d n j e d a se l j a c i n a p u št a j u p r o i z vo d n j u
z b o g ni sk e o t k u p ne ci j e n e m l i j e k a , p a s e o va j p o sa o vi š e ne
i sp l a t i , a p o go t o vo z b o g t o g a š t o s va k a k r i z a p r vo p o ga đ a
m a l e p r o i z vo đ a če j e r s e n a nj i m a p r vo p r i m j e nj u j u r e st r i k ci j e
i isključuje s va k o d ne vni otkup mlijeka. P o sl j e d i ce
n e o gr a ni če no g u v o z a m l i j e k a i f o r si r a n j e u k r u p n j a va nj a f a r mi
b a ci l i su na k o l j e na m a l e p r o i z vo đ a če k o j i s u o st a l i b e z p o sl a ,
a u d a l j o j p e r sp e k t i vi s e l a o s t a j u b e z ž i t e l j a . O si m t o ga ,
s i t u a ci j u ć e d o d a t no i s k o m p l i k o v a t i i k r i z a u ml j e k a r st vu u
Z a p a d n o j E vr o p i , j e r u hu š k a nj u E vr o p e na R u si j u n a j vi š e j e
n a st r a d a o a g r a r p a su vi šk o v i m l i j e k a , si r a i d r u gi h
p o l j o p r i v r e d ni h p r o i z vo d a p r e p l a v i l i Ba l k a n, Bi H i R S . K a o št o
j e p o z n a t o , ne d a v no su p a r i s k e u l i ce p r e k r i l i f r a ncu sk i f a r m e r i
k o j i n e z n a j u št a ć e sa sv o j i m m l i j e čni m i d r u g i m p r o i z vo d i m a
j e r n e m a i z vo z a u R u si j u . Z b o g o v e k r i z e , z a st o j a i z vo z a na š e g
m l i j e k a i p o r a ž a v a j u ć e g v e l i k o g u vo z a , m a l i p r o i z vo đ a či
m l i j e k a u o b a e nt i t e t a B i H su g o t o vo p r e p o l o vl j e n i , z b o g če g a
s e se l a j o š vi š e p r a z ne .

P o st a vl j a se p i t a n j e k a k o s e o d u p r i j e t i e k sp a nz i j i v i š k o va
i z Za p a d ne E v r o p e ? Da l i na m j e p o t r e b a n a m e r i č k i si st e m
v e l i k i h f a r m i , p r i j a sno m s a z n a nj u d a m a l i i s r e d nj i f a r m e r i

39
č u va j u i p r o i z vo d nj u i se l o i n a t a j na či n ne d o z v o l j a va j u d a
s e t e r i t o r i j e p r a z ne i d a se st va r a p r e t j e r a na k o n ce nt r a ci j a
s t a no vn i št va u v e l i k i m gr a d o vi m a . S e l j a ci o č e k u j u o d o b j e
e nt i t e t sk e vl a d e i m i ni st a r st a va z a p o l j o p r i vr e d u d a a gr a r n u
p o l i t i k u u sm j e r e u p r a v cu s p a s a v a n j a hi l j a d a f a r m e r a i d a se
m l a d i z a d r ž e na se l u . K a d a s e m l a d i u vj e r e d a se d a m k r a va ,
z a h va l j u j u ć i m l i j e k u i t e l e nj u , d o no si p r i ho d k o j i j e v e ći od
p l a t e g r a d sk o g či no v ni k a . A d a b i se t o o st v a r i l o , u s e l u m o r a
d a p o st o j i šk o l a , z a d r u ga , l j e k a r , a p o t e k a , p o št a i a sf a l t ni p u t .
T a k o đ e , d o m a ći p r o i z vo đ a či m l i j e k a o če k u j u o d s vi h gr a đ a na
u Bi H d a , k a d a u đ u u p r o d a v ni cu i l i t r ž ni ce n t a r , k u p u j u
m l i j e čn e p r o i z vo d e i sk l j u či vo d o m a će p r o i z vo d nj e .

Š t a d a u o vo j si t u a ci j i r a d i S a vj e t m i ni st a r a Bi H k o j i ni j e
u sp i o d a z a št i t i d o m a ću p r o i z vo d nj u ? Š t a d a r a d e vl a d e i
n j i h o va m i ni st a r st va u si t u a ci j i k a d a ne m a u vo z ni h
o gr a ni če nj a i k a d a s e p r i d r u ž i va n j e E vr o p s k o j u ni j i u sl o vl j a v a
u k i d a nj e m c a r i n a i u vo đ e nj e m n e o g r a n i č e no g u vo z a i z
E vr o p s k e u ni j e , š t o j e d i r e k t na p r i j e t n j a u ni št a va nj u d o m a ći h
f a r m e r a i m l j e k a r sk e i nd u st r i j e ? Š t a d a s e r a d i k a d a su
d r ž a v ne k a s e p r a z n e št o , i z m e đ u o st a l o g, p o t vr đ u j e či nj e ni ca
d a v e ć d u ž e vr e m e na i sp l a t e p r e m i j a z a m l i j e k o k a s ne p o p e t
d o še st m j e s e ci ? K r a j nj e j e vr i j e m e d a se u o ne m o ća l o j Bi H,
n j e ni m e nt i t e t i m a i nj i ho vi m o si r o m a š e ni m e k o no m i j a ma
p o č ne vi še d a u l a ž e u p r o i z vo d n j u i no v a r a d na m j e st a , b e z
č e ga d e f i ni t i v no n e m a p r i vr e d no g r a st a , t o j e st n i
p o j e d i n a č no g ni o p št e d r u št ve no g d o b r a .
A g ro pl a n e t a , j u l 20 1 6.

Obnova poljoprivredne mehanizacije – prioritetan zadatak

40
SUSRETI SA PREDUZETNICIMA
POSJETILI SMO MLJEKARU „DULE“ U SELU DRAGALJEVAC KOD
BIJELJINE

PR EDUZ ETNIČKA IDEJA VR EDNIJA OD KAPITALA

 MLJEKARA "DULE" OTKUPLJUJE SVJEŽE SIROVO MLIJEKO OD

OKO 300 KOOPERANATA SA PODRUČJA SEMBERIJE I
PODMAJEVIČKIH SELA
 OSIM MLIJEKA I FETA SIRA, MLJEKARA TRŽIŠTU MJESEČNO
ISPORUČUJE OKO 45 TONA SVJEŽEG SIRA, 70 TONA JOGURTA,
36.000 KILOGRAMA PAVLAKE I , UGLAVNOM U ZIMSKOM
PERIODU, 16.000 LITARA SURUTKE

D u l e C v i j e t i no v i ć
P r i j e 1 5 go d i na , n a k o n št o j e , p o sl i j e d u go g d vo u m l j e nj a ,
o d b a ci o i d e j u o i z gr a d n j i m i n i p i va r e , D u l e C vi j e t i no vi ć
o d l u či o j e d a se b a vi p r e r a d o m si r o vo g m l i j e k a i p r o i z vo d nj o m
m l i j e čni h p r o i z vo d a , j e r j e p i vo s e z o ns k o p i će , a m l i j e k o s e
t r o ši s va k o d n e vn o , i z u z e v u d a ni m a p o st a .
T a k o j e 2 0 00 . go d i n e u se l u D r a g a l j e v a c n e d a l e k o o d
B i j e l j i ne , u i z n a j m l j e no m p r o st o r u o d n e p u ni h 100 k v a d r a t n i h
m e t a r a , p u št e n a u r a d m i ni m l j e k a r a sa t r i z a p o sl e na r a d ni k a .
D o b i l a j e i m e " Du l e " p o vl a s ni k u m l j e k a r e . P r vi d a n vl a s ni k i
d i r e k t o r m l j e k a r e o t k u p l j u j e 3 7 0 l i t a r a , d r u gi d a n 5 70 l i t a r a i
n a k o n p e t d a na i m a o j e 7 00 l i t a r a m l i j e k a d ne vn o . T o k o m
2 0 03 . go d i n e d n e v no j e p r e r a đ i va o 2 . 50 0 l i t a r a . T a d a j e
o d l u či o d a gr a d i v e ć u , p r a vu m l j e k a r u k o j a j e p o č e l a sa r a d o m
2 0 07 . g o d i ne i u k o j o j d a n a s 15 z a p o sl e ni h r a d ni k a , z a j e d n o

41
s a d i p l o m i r a ni m t e h no l o go m p r e hr a m b e ne st r u k e , p r e r a đ u j e
1 1 . 00 0 l i t a r a m l i j e k a d ne vno .
M l j e k a r a " D u l e " o t k u p l j u j e s vj e ž e si r o vo m l i j e k o o d o k o
3 0 0 k o o p e r a na t a s a p o d r u čj a S e m b e r i j e i p o d m a j e vi čk i h s e l a
k a o št o su : Za b r đ e , T u t n j e va c, S t a r i U g l j e vi k , U g l j e vi čk a
O b r i j e ž , Do nj a , G o r nj a i S r e d nj a Č a đ a vi ca , D r a ga l j e va , Do nj i ,
G o r nj i i S r e d nj i V r š a ni , N o vi , D o nj i , G o r n j i i S r e d n j i
M a g no j e vi ć, K o r e ni t a , G l a v i čo r a k i Bu k o vi ca .

K RE D I TO M P O DS TI C AO N AB A VK U K R A VA
U p o č e t k u 2 00 0 - t i h go d i n a u Dr a ga l j e vc u i o k o l ni m
s e l i m a b i l o j e v e o m a m a l o k r a v a . M l j e k a r a " Du l e " j e p o d st i ca l a
i p o m a ga l a b e s k a m a t ni m k r e d i t i m a d a s e l j a ci n a b a vl j a j u
m u z n e k r a v e , št o j e u s va k o m sl u ča j u u t i c a l o na l j u d e d a ne
n a p u št a j u svo j a se l a . D a na s k o o p e r a nt i o v e m l j e k a r e i m a j u
o k o 1 . 20 0 m u z ni h k r a v a , a u o v a se l a s va k o g m j e se ca z a 2 60
p r o i z vo đ a ča si r o v o g m l i j e k a m l j e k a r a i sp l a t i o k o 1 6 0 .0 00 K M .
N a j v e ć i p r o i z vo đ a č si r o vo g m l i j e k a j e Ž i k o P e r i ć i z s e l a
M a g no j e vi ća k o j i i m a 2 5 m u z n i h g r l a i d n e v no m l j e k a r i
p r e d a j e o k o 3 0 0 l i t a r a m l i j e k a , a p o 2 00 l i t a r a m l i j e k a d ne vno
p r o i z vo d e Br a nk o S a v i ć i z Dr a gl j e v c a , M i l a d i n L a z a r e vi ć i z
M a g no j e vi ća i Ži k a n Š k o r i ć i z se l a N o vi . V e ći na o s t a l i h su m a l i
p r o i z vo đ a či s a j e d no m d o d e se t k r a va i d n e v no m p r o z vo d nj o m
o d d e se t d o 10 0 l i t a r a . S va k o r e g i st r o v a no d o m a ć i n st v o , k o j e
i m a m l i j e k o p r v e k l a se , o d M i ni st a r st v a p o l j o p r i vr e d e R S
d o b i j e j o š d e se t f e ni nga p o l i t r u , a z a e k st r a k l a su p r e m i j a j e
t r i d e se t f e ni nga . U s i st e m u P DV o va m l j e k a r a i m a 38
p r o i z vo đ a ča , d o k i h j e 6 6 u p a u ša l ni m na k na d a m a k o d
i nd i r e k t no g p o r e z a n a o s no v u č e ga p r o i z vo đ a č d o b i j e p e t
o d st o p a u ša l a – na k na d e na k o l i č i nu na p l a će no g m l i j e k a .
G o t o vo 65 o d s t o p r o i z vo đ a ča su s t a r i j a d o m a ći ns t va .

42
 N a j t ra ž e n i j i p ro i z v o d i ml j e k a r e “ D u l e ” s u j o g u r t , p a v l a k a , s i r i
s u r u t ka
M l j e k a r a " D u l e " p o sj e d u j e na j m o d e r ni j u o p r e m u z a
p r o i z vo d nj u p a st e r i z o va n o g m l i j e k a u f o l i j i o d j e d a n l i t a r , a
p o st a vl j e n e su i t e hno l o šk e l i n i j e z a p r o z vo d n j u j o gu r t a ,
p a vl a k e , s vj e ž e g si r a , f e t a si r a , k a j m a k a i su r u t k e .
– N a j t r a ž e ni j i n a ši p r o i z v o d i s u j o gu r t , si r , p a vl a k a i
s u r u t k a . S u r u t k a j e p o st a l a hi t p r o i z vo d i k o r i st e j e svi l j u d i
k o j i m i sl e na svo j e z d r a vl j e , j e r j e z d r a va z a d i s a j ne o r ga ne ,
j e t r u , p r o b a v u , d i j a b e t i č a r e i t d . O s i m m l i j e k a i f e t a si r a , o va
m l j e k a r a t r ž i št u m j e se čno i s p o r u č u j e o k o 45 t o na sv j e ž e g
s i r a , 7 0 t o na j o g u r t a , 3 6 .0 00 k i l o gr a m a p a vl a k e i u gl a vno m u
z i m sk o m p e r i o d u 1 6 .0 0 0 l i t a r a su r u t k e . P r o i z vo d i o ve
m l j e k a r e m o g u s e na ći u sk o r o s vi m gr a d o v i ma R e p u b l i k e
S r p sk e k a o i u Fe d e r a ci j i Bi H i p o d r u čj u B r čk o d i s t r i k t a . S ve
š t o p r o i z ve d e , p r o d a na d o m a će m t r ž i št u .

U V O Z G UŠ I DO M AĆ E M L J E K A RS TVO
N a p i t a n j e št a j e b i l o p r e s u d no z a u s p j e š a n
p e t n a e st o go d i š nj i r a d i r a z vo j o ve m l j e k a r e , Du l e k a ž e :
– P r e su d n a su b i l a so p st v e na sr e d st va k o j a sa m u d r u ž i o
s a k a p i t a l o m m o j i h r o d i t e l j a k o j i su r a d i l i d u go u A u st r i j i , št o
j e o m o gu ći l o i z gr a d nj u o b j e k t a i na b a vk u p r o i z vo d ne o p r e m e

43
z a m l j e k a r u b e z i j e d no g k r e d i t a . Za t i m , u p o r a n r a d o d u j u t r u
d o u ve če , u z št o m a nj e t r o šk o ve i št o ve ću p r o i z vo d nj u i d o b a r
i z b o r vr hu n sk i h st r u čn j a k a i z š a b a čk e m l j e k a r e k o j i s u
p r e ni j e l i z na n j e i t e hno l o gi j u p r o i z vo d nj e na ši m r a d ni ci m a
k o j i s u d o b r o o b u č e ni z a r a d na p r e r a d i m l i j e k a i m l i j e čni h
p r o i z vo d a .
O n z a t i m d o d a j e d a m u j e ž a o št o j e u p o sl j e d nj e t r i –
č e t i r i g o d i ne m l j e k a r sk a p r o i z vo d nj a z a p a l a u v e l i k u k r i z u , j e r
j e n a š e t r ž i št e p r e p l a v l j e no u v o z o m m l i j e k a i z e vr o p sk i h
z e m a l j a k o j e d a j u vi so k e su b v e nc i j e s vo j i m p r o i z v o đ a či m a p a
j e j e f t i ni j e o d na še g . T o j e u t i ca l o i na s r o z a va n j e o t k u p n e
c i j e n e m l i j e k a k o d n a ši h p r o i z vo đ a č a k o j a j e p a l a na 5 0 d o 60
f e ni n ga p o l i t r u u z a vi s no st i o d k va l i t e t a i st i m u l a c i j e n a
k o l i č i nu .

TRENDOVI PROIZVODNJE MLIJEKA U BiH

P r e m a p o d a ci m a M i l k p r o ce ssi ng d .o . o ., k o ns a l t i ng i
i nž i nj e r i nga u s t o ča r st vu i m l j e k a r st vu i z S a r a j e v a , b r o j k r a va
u Bi H k r e će se o k o 2 52 . 00 0, i o d 20 05 . go d i ne i m a t e n d e n ci j u
p a d a p o o k o d va o d st o go d i š nj e . U F e d e r a ci j i B i H d j e l u j e 14
m l j e k a r a k o j e go d i š nj e p r e r a d e o k o 1 4 5 m i l i o na l i t a r a m l i j e k a ,
a u R S p e t m l j e k a r a , m e đ u k o j i m a j e i m l j e k a r a „ D u l e “, p r e r a d i
o k o 84 m i l i o na l i t a r a m l i j e k a . N a p o d r u č j u o b a e nt i t e t a 7 1, 3
o d st o p r o i z vo đ a č a m l i j e k a d r ž i d o p e t k r a va , a 2 8, 7 o d st o
p r e k o p e t k r a va . U p o sl j e d n j i h n e k o l i k o go d i na d r a st čn a j e
t e d e nc i j a sm a nj e nj a b r o j a m a l i h p r o i z vo đ a ča k o j i i m a j u d o p e t
k r a va , k a o i p o v e ća n j e p r o i z vo đ a č a sa p e t i vi še k r a va . O d
u k u p no p r e r a đ e n o g m l i j e k a 6 3, 3 o d st o p r e r a d i l e s u m l j e k a r e
i z F Bi H, a 36, 7 o d st o i z R S . C j e l o k u p ne p o t r e b e z a si r o vi m
mlijekom za preradu mljekare iz RS obezbijedile su putem
d o m a ć e g o t k u p a , d o k s u m l j e k a r a i z FBi H u ve z l e o k o 4 o d st o
s i r o vo g m l i j e k a u 20 14 . g o d i ni . Š t o se t i če s p o l j n o t r go vi ns k o g
p r o m e t a m l i j e k a , u v o z m l i j e č ni h p r o i z vo d a u Bi H, na p r i m j e r ,u
2 0 14 . g o d i ni i z no si o j e 13 5, 5 m il i o na K M , a i z vo z j e o st a r e n
u i z no s u 65, 2 m i l i o na K M . N a j ve ć e u če š će d o m a ći h m l j e k a ra

44
n a t r ž i št u Bi H k o d p r o i z v o d n j e m l i j e k a i m l i j e čn i h na p i t a k a
i z no si o d 7 2 – 8 7 o d st o , d o k j e na j ne p o vo l j n i j e u č e š će u
p r o i z vo d nj i si r e va i m a sl a ca i i z no si o d 2 9 – 38 o d st o .

K a d j e r i j e č o b u d u ći m p o sl o vni m p l a no vi m a o va j
p r e d u z i m l j i vi p r e d u z e t ni k o či gl e d no ne m i r u j e . O d l u č i o j e d a
t o k o m 20 1 6. go d i ne f o r m i r a no v u p o s l o v nu j e d i n i c u i p o č ne
s a i z gr a d n j o m h l a d nj a č e k a p a c i t e t a 1 00 t o na z a d u b o ko
z a m r z a v a n j e vo ća i p o vr ća .

U Z M L I JE K O I VO Ć E
– P l a n i r a m d a o v o m j e d i ni co m r u k o vo d i m o j si n M i o d r ag
k o j i j e su d e nt P r a v no g f a k u l t e t a , a ve ć n e k o l i k o go d i na , k a d
g o d j e u p r i l i ci , p o m a ž e u s vi m p o sl o v ni m a k t i v no st i m a
m l j e k a r e . N o vi p r o j e k a t p r e d vi đ a i z vo z k o m p l e t ne p r o i z vo d nj e
n a st r a no t r ž i št e . U st va r i , r u r a l n i p r o st o r i z m e đ u
P o d m a j e vi c e i S e m b e r i j e z a p r a vo j e o d l i č no p o d n e b l j e z a
g a j e n j e m a l i ne i j a g o d e . O če k u j e m d a se u o vu p r o i z vo d n j u
u k l j u či v e ći na na ši h k o o p e r a n a t a k o j i b i p o r e d p r o i z vo d n j e
s i r o vo g m l i j e k a i m a l i p r i l i k u d a j o š p r o z vo d e b o b i č a st o i
j a go d i ča st o vo će k a o d o p u n sk i p r i ho d , či m e b i j o š vi š e
p o b o l j ša l i u sl o ve ž i vo t a na se l u i i m a l i j o š j e d a n d o d a t ni
r a z l o g z a o st a na k na svo j i m i m a nj i m a . Do g o vo r i l i sm o s e sa
n a če l ni k o m z a p r i v r e d u i p o l j o p r i v r e d u M i l o m P e j i či će m d a
o p št i na Bi j e l j i na o b e z b i j e d i a n a l i z u z e m l j i št a z a sa d nj u
o d r e đ e ni h v r st a p o m e nu t o g vo ća , a sa N L B R a z vo j no m b a nk o m
d a o m o g u ć e p o vo l j n e k r e d i t e sa g r e j s p e r i o d o m z a na b a v k u
s a d ni ca i o st a l o g r e p r o m a t e r i j a l a .
D u l e sa p o no s o m i st i če d a s e no v i m p o sl o v ni m
p o d u hva t o m u č vr šć u j e p e t n a e st o g o d i šn j e m e đ u so b no
p o vj e r e n j e na r e l a ci j i p r o i z vo đ a či m l i j e k a – M l j e k a r a – N L B
R a z vo j n a b a nk a .
K a d a s e i m a j u u vi d u či nj e ni c e d a d o m a ć a m l j e k a r s k a
p r o i z vo d nj a z a d o vo l j a va p o t r o šn j u m l i j e k a na n a š e m t r ž i št u

45
s a o k o 52 o d st o , d a i m a m o i z r a ž e n e p r o b l e m e o k o i z vo z a
m l i j e čni h p r i z vo d a i d a na p o d r u čj u o b a e nt i t e t a Bi H ne
p o st o j i o d g o va r a j u ć a si st e m sk a p o d r š k a p r o i z vo đ a či m a
m l i j e k a , p r i m j e r m l j e k a r e „ D u l e “ i m a j o š ve ći z na č a j , ne sa m o
e k o no m sk i v e ć i s o ci j a l ni i d e m o g r a f sk i .
I sp o st a vi l o se d a j e D u l e t o va p r e d u z e t ni č k a i d e j a d a
g r a d i m l j e k a r u b i l a v r e d n i j a o d k a p i t a l a k o j i j e u l o ž i o u nj e n u
i z g r a d nj u . P r i j e s ve ga , z a hva l j u j u ći t r ž i št u k o j e j e p r i hv a t i l o i
p o t vr d i l o k v a l i t e t p r o i z vo d a m l j e k a r e „ Du l e “, z a p r o t e k l i h 1 5
g o d i na st vo r e n j e vi š e st r u k o ve ći k a p i t a l o d u l o ž e no g .
P o se b na vr i j e d no st , v j e r o va t no i p o na j v e ć a , o ve z a ni m l j i ve
e k o no m sk e i d e j e , k o j a b i m o gl a d a se p r i m i j e n i i u d r u gi m
k r a j e vi m a , s a st o j i s e u t o m e št o j e o b e z b i j e d i l a p o sa o i z a r a d u
za 3 00 p o l j o p r i v r e d ni h d o m a ći nst a va u sembersko –
podmajevičkim, p r i l i čno z a p u št e ni m , o si r o m a še ni m i
d e m o g r a f sk i i sp r a ž nj e ni m se l i m a .
M o j e s e l o , f e b r u a r 20 16 .

46
KOMENTAR

Z AŠTO M LJEKAR STV O U SPOR AV A KORAK?

 ONI KOJI BRINU O RAZVOJU AGRARA NA SVIM NIVOIMA, OD

OPŠTINE DO DRŽAVE, NEMAJU DOVOLJNO SMISLA DA
NEMINOVNE GLOBALISTIČKE TENDENCIJE USKLADE I
PRILAGODE NAŠEM POSTOJEĆEM STANJU I PRILIKAMA, PA
UMJESTO DA SE UDRUŽUJU I SARAĐUJU U INTERESU NE
SAMO VELIKIH NEGO I MALIH FARMI, NA KOJIMA POČIVA
RAZVOJ SELA I U DOBROJ MJERI ZAVISI DEMOGRAFSKA SLIKA
RURALNOG PODRUČJA, PONAŠAJU SE KAO ROGOVI U VREĆI

K a d a j e d na z e m l j a , k a o št o j e Bi H s a s vo j a o b a e n t i t e t a ,
i m a go t o vo i d e a l ne p r i r o d ne u s l o v e z a r a z vo j st o ča r st va ,
o d no sno m l i j e čno g go ve d a r st a va , o n d a j e u i nt e r e su na r o d a i
d r ž a v e d a o vu g r a nu p o l j o p r i v r e d e s na ž no p o d r ž i i r a z vi j a .
M no g o j e r a z l o ga d a s e o d r ž i i r a z vi j a p r o i z vo d n j a m l i j e k a ,
s i r a i o st a l i h m l i j e čni h p r o i z vo d a , k a o i p r o i z v o d nj a m e s a i
s t o č a r st v a u cj e l i ni . Do vo l j no j e r e ći d a s u m l i j e k o i m l i j e č ni
p r o i z vo d i ne z a m j e nl j i v i u l j u d sk o j i s hr a ni . O s i m t o g a ,
p r o i z vo d nj a m l i j e k a o m o gu ća va s e l j a ci m a so l i d a n, a č e st o i
g l a vni i z vo r p r i h o d a , d o k se u m l j e k a r sk o j i nd u s t r i j i t a k o đ e
z a p o šl j a va ve l i k i b r o j l j u d i . P o r e d t o ga , z a hv a l j u j u ći
s t o č a r st v u , k o r i š ć e n j e m i k u l t i v i s a nj e m p r i r o d n i h l i va d a i
p a š nj a k a , ču va se b i o l o šk a r a z no l i k o st .

U p o sl i j e r a t no j o b no vi m l i j e čno g go v e d a r st va , u o b a
e nt i t e t a Bo sn e i H e r ce go vi n e m o gl o b i s e r e ć i d a j e
p r o i z vo d nj a i p r e r a d a m l i j e k a b i l a na p r a vo m p u t u . V l a d e
e nt i t e t a i nj i h o va m i ni st a r st va u g l a v no m s u r e d o v no
i sp l a ći v a l i p r e m i j e z a m l i j e k o i i m a l i t r e nd p o v e ć a n j a
a gr a r no g b u d ž e t a . K a d a j e r i j e č o R e p u b l i ci S r p sk o j , v a l j a se
p r i s j e t i t i j e d no g r e vo l u ci o na r no g k o r a k a k a d a j e V l a d a o vo g

47
e nt i t e t a z a 20 08 . go d i n u z a s va k i p r o i z ve d e ni l i t a r m l i j e k a
p o ve ća l a p r e m i j u s a 10 na 20 f e ni nga . Bi o j e t o ve l i k i
m o t i va ci o n i f a k t o r , k a k o m a l i m a

M u z n e kra v e na i s pa š i u s e l u K r š l j e

t a k o i o ni m a k o j i s u st a sa v a l i u v e će f a r m e , a p r o i z vo d ni
r e z u l t a t b i o j e f a s ci n a nt a n . T e go d i n e p r o i z v e d e no j e
r e k o r d ni h 1 23, 5 m i l i o na l i t a r a m l i j e k a , št o s e n i k a d d o t a d a
n i j e d e si l o , a ni p o sl i j e t o ga . M l i j e k a j e t e go d i n e b i l o d o vo l j no
d a p o d m i r i m o so p st v e n e p o t r e b e , a l i i d a ga i z v o z i m o . I z vo z
j e p o m e n u t e go d i ne p r vi p u t b i o v e ći o d u vo z a m l i j e k a .

M AL I P L AĆ A J U C E H

A l i , n e l e z i v r a ž e . K a k o d o b r a d j e l a na B l a k a nu , o d
d a v ni n a , k r a t k o t r a j u i t e š k o se d o vo d e d o k r a j a , t a k o se
d o go d i l o i s a r a st u ćo m i r a z vo j no m p r o i z vo d n j o m m l i j e k a .
N a i m e , k a k o j e B a l k a n z a j e d n o s a Bi H i R S p o st a o l o vi št e z a
j e f t i ne si r o v i ne , t r a ns na ci o na l ne k o m p a ni j e p o k u p o va l e su
g o t o vo sv e ve će m l j e k a r e n a p o d r u čj u Ba l k a n a , p a t a k o i u
B i H . Zb o g ne a d e k va t ne p o l i t i k e , d e se t i ne hi l j a d a m a l i h
f a r m e r a p l a ć a j u ce h i g a s e s vo j u p r o i z vo d nj u . O va k va

48
s i t u a ci j a j e i šl a n a r u k u m l j e k a r a m a d a u št e d e na t r o šk o vi m a
o t k u p a m l i j e k a . P r i t o m , o b i m p r o i z vo d nj e m l i j e k a o st a o j e
g o t o vo na i st o m ni vo u , p a b i s e n a p r vi p o gl e d m o gl o r e ći da
j e k o nt i n u i t e t p r o i z vo d nj e m l i j e k a z a d r ž a n. N a d r u gi p o gl e d ,
r i j e č j e z a p r a vo o d i sk o nt i nu i t e t u o ve d r a go cj e ne p r o i z vo d n j e ,
j e r j e g o t o vo p r e k o no ći , o d no sno o d 2 00 9 . d o d a na s, m l i j e k o
p r e st a l o d a p r o i z vo d i na d e se t i ne h i l j a d a f a r m e r a . N i j e l i o vo
t i p i č a n p r i m j e r k a d a r a st j e d n e p r o i z vo d nj e ne z n a či i r a z vo j ,
t o j e st r a z vo j se l a i p o l j o p r i vr e d e . O v a j p r o c e s d o p r i n i o j e j o š
v e će m i se l j a va nj u l j u d i s a se l a , či m e i o na k o z a b r i n j a va j u ća
d e p o p u l a ci j a r u r a l no m p r o s t o r u d a j e na gl a še n i j e o b i l j e ž j e
s i r o m a št va i , k a k o vo l i m o d a k a ž e m o – “so c i j a l e ”. O va j
p r i m j e r , a m o gl i b i sm o d o d a t i i d r u ge , go vo r i d a o r ga ni z a ci j a
i u p r a v l j a nj e u p o l j o p r i i vr e d i k o d n a s ni j e r i j e š e n o k a k o na
l o k a l n o m t a k o i na d r ž a v no m ni v o u . Z a p r a vo , l j u d i k o j i či n e
o r ga ni z a ci j u na s vi m ni vo i m a u o vo j o b l a st i ne m a j u d o vo l j no
sm i sl a d a ne m i no v ne gl o b a l i st i č k e t e nd e n ci j e u sk l a d e i
p r i l a go d e n a š e m p o st o j e će m st a n j u i p r i l i k a m a . U t o m p o s l u
k o j i j e o d v e l i k o g na r o d n o g i nt e r e sa s vi p o m e n u t i ni vo i o d
o p št i ne d o d r ž a ve u m j e st o d a se u d r u ž u j u i sa r a đ u j u p o na ša j u
s e k a o r o go vi u v r e ći .

N i j e sp o r no d a j e u m e đ u vr e m e n u , t o k o m p o sl j e d n j ih
g o d i na j e d a n b r o j l j u d i o d u st a o o d p r o i z vo d nj e z b o g st a r o s t i
i l i ne m o ći d a se p r i l a go d e no vi m p r a vi l ni ci m a o k va l i t e t u , i l i
i z ne k i h d r u gi h r a z l o ga . M e đ u t i m , o d o ve p r o i z vo d n j e na t j e r a ni
s u d a o d u st a n u i o ni m l a d i l j u d i k o j i su z na l i i u m j e l i d a
p r o i z ve d u m l i j e k o e k st r a k l a s e , s a m o z a t o št o s u b i l i m a l i
p r o i z vo đ a či .

A k a k o m l a đ i l j u d i k o j i i m a j u ž e l j u i vo l j u d a s e b a ve
p r o i z vo d nj o m m l i j e k a m o g u o st a t i na se l u i s o l i d no ž i v j e t i ,
g o vo r i sl j e d e ći p r i m j e r . K a d a se m u z e p e t k r a va , d ne vn o s e
m o ž e p r e d a t i p o 1 00 l i t a r a m l i j e k a . T o n a m j e se č no m n i vo u
i z no si 3 00 0 l i t a r a , p o d r a z u m i j e v a j u ći d a m l i j e čn o st p o k r a v i
i z no si 20 l i t a r a d ne vno , či m e se o st a vr u j e p r i ho d o d 15 0 0

49
m a r a k a . K a d a se p o d m i r e t r o šk o vi hr a n e z a k r a ve i p l a t i
v e t e r i n a r , t r e b a l o b i d a o st a n e o k o 60 0 m a r a k a . K a d a s e na
e k st r a k l a s u d o d a 3 0 f e ni n ga p r e m i j e p o l i t r u o n d a se p r i ho d
s a 1 50 0 p o ve ća v a na 24 0 0 m a r a k a p a se i z a r a d a p o v e ća v a
n a o k o 1 00 0 d o 1 20 0 K M , i t o n a k u ćno m p r a gu , b e z š e f a i
p r e vo z a . A l i , k a d a j e r i j e č o p r e m i j a m a , o n e v e ć ne k o l i k o
g o d i na , z b o g sl a b o g p u n j e na b u d ž e t a , k a sn e p o še st m j e se ci ,
š t o t a k o đ e d e m o t i vi š e m a l e f a r m e r e d a se b a ve o v o m
p r o i z vo d nj o m , j e r na j če š će b a š p r e m i j a z a m l i j e k o p r e d st a vl j a
n j i h o vu j e d i n u z a r a d u . O s i m t o ga , sm a n j e n j e a g r a r no g
b u d ž e t a s a š e st n a i sp o d č e t i r i o d st o u p o sl j e d n j i h ne k o l i k o
g o d i na t a k o đ e d o d a t no d e m o t i vi š e s e o sk o st a no v ni št vo , m e đ u
k o j i m p o l j o p r i vr e d a vi še ni j e ž i vo t no z a ni m a nj e v e ći n e .

R J E Š E NJE P RE D V L A S TI TI M P RA G O M

O d ve l i k i h p r o i z vo đ a ča m l i j e k a ne z a vi si o b no v a s e l a , j e r
v e l i k i p r o i z vo đ a č i sa 50 0 k r a va su r i j e t k i . O va k vi z a hva t i u
m l j e k a r sk o j p r o i z vo d nj i n e m o g u i m a t i s a m o e k o n o m sk e v e ć i
d e m o g r a f sk e p o s l j e d i ce . Ja č a nj e m s e l a o b e z b j e đ u j e s e z d r a v
p o d m l a d a k . I z u z e t no j e va ž no d a se e k o no m sk o m i a g r a r no m
p o l i t i k o m z a u st a ve m l a d i l j u d i d a n e o d l a z e u i no st r a nst vo ,
j e r i m t a m o n a Z a p a d u n e će b i t i l a k š e p r a t i su d o ve i l i r a d i t i
n a g r a đ e vi ni o d j u t r a d o v e č e r i . M no go j e l a k ša i u no sni j a
m u ž a s vo j i h k r a v a u s vo j i m š t a l a m a , n a svo j i m i m a n j i m a ,
o ž i vl j a va n j e m l j e k a r sk e p r o i z vo d nj e u s vo m d vo r i št u i svo m
z a vi ča j u . A gr a r na p o l i t i k a m o r a d a b u d e u sm j e r e n a n a v e ć u
p o m o ć f a r m e r i ma , na d a va nj e p o v o l j ni h k r e d i t a , n a e f i k a s ni j u
o r ga ni z a ci j u ve t e r i na r sk e i sa vj e t o d a v ne sl u ž b e k a o i
o si g u r a va j u ći h d r u št a va . S v e o v e sl u ž b e b i m o r a l e d a b u d u
o p e r a t i v ne , d a s u u s va k o m m o m e nt u , i k a d a p a d a s ni j e g i
k a d a s u ve l i k e vr u ć i n e , na r a sp o l a g a nj u p o l j o p r i vr e d no m
p r o i z vo đ a ču . P o l j o p r i v r e d ni p r o i z vo đ a či , k a k o m a l i , t a k o
s r e d n j i i v e l i k i f a r m e r i , i z m n o št v a r a z l o ga z a sl u ž u j u d a i m a j u

50
s vo j u b a nk u , r a z v o j nu i l i a gr a r n u , k o j a će s e i s k l j u či vo b a vi t i
p o d r šk o m p o l j o p r i v r e d no j p r o i z vo d nj i .

Država i nj e n e i n st i t u ci j e treba da p o m o gn u
p r o i z vo đ a či m a d a s e f a r m e m o d e r ni z u j u , d a se sm a n je
t r o šk o vi gd j e g o d j e t o m o gu će , d a s e v r ši k o nt r o l a m l i j e č no sti
k r a va , l a b o r a t o r i j sk e a na l i z e z e m l j i št a , v o d e i st o čn e hr a ne .
Z a t i m , t r e b a p r e k o sa v j e t o d a vni h sl u ž b i p o m o ć i m a l i m i s vi m
d r u gi m f a r m e r i m a d a p o v e ć a j u z n a n j e i t e hno l o gi j u o
k va l i t e t n o m d r ž a nj u i i sh r a ni k r a v a , u r a vno t e ž e no m o b r o k u ,
s i l a ž i i sj e n a ž i , o t r a vn i m sm j e sa m a , m a t i čno j e v i d e n ci j i ,
k nj i go vo d st vu i na vo d nj a va nj u , j e r d o s a d a š nj a p o vr e m e n a
z i m sk a p r e d a vnj a ni su d o p r i ni j e l a o d go va r a j u će m n i vo u
z na nj a o d k o j e g i t e k a k o z a vi si o b i m i k va l i t e t p r o i z vo d n j e ,
o d no sno ve ća zarada. U o r ga ni z a ci j i i u p r a vl j a nj u
p o l j o p r i v r e d o m p o z i t i va n d o p r i no s m o gl e b i d a d a j u z a d r u ge i
z a d r u ž ni sa ve z i . P o st o j e će m a l o b r o j ne a k t i vn e z a d r u ge , a na
u z o r u , , A gr o j a p r e ” o ž i vl j a v a t i i no ve , m o r a l e b i se v r a t i t i
s vo j o j i s k o n sk o j f u nk ci j i , t o j e st u d r u ž i v a n j u i o t k u p u
p o l j o p r i v r e d ni h p r o i z vo d a , šu m sk i h p l o d o va i p č e l i n j i h
p r o i z vo d a , t e d a z a j e d no sa z a d r u ž ni m sa ve z i m a , p r i v r e d ni m
k o m o r a m a , m i ni st a r st vi m a i u z p o d r š k u m e đ u na r o d n i h
o r ga ni z a ci j a k o r d i n i r a j u i st va r a j u d o b r u o sno vu z a v e ću
p r o i z vo d nj u i p r e r a d u , a l i i z a z a j e d ni čk i n a st u p na i no st a r no m
t r ž i št u .

N a r a v no d a t r e b a na st a vi t i sa ši r e nj e m m l j e k a r s k i h f a r m i
i t e ž i t i ve ćo j i k va l i t e t ni j o j p r o i z vo d n j i m l i j e k a . R e a l no j e
o če k i v a t i d a m l j e k a r e v e ć u i d u ć o j go d i n i p o v e ć a j u z a s a da
n i sk u o t k u p nu ci j e n u m i j e k a , k o j a se z va ni čno k r e ć e o d 3 0 d o
6 0 f e ni ng a u z a vi sno st i o d k va l i t e t a , k a o i d a se , št o j e i
l o gi čno o č e k i va t i , k o n a č no p o č n e r e d o vno d a i sp l a ću j e
p r e m i j a z a m l i j e k o , t e d a s e a g r a r ni b u d ž e t i s p o š t u j e u i z no s u
o d š e st o d st o , j e r u p i t a nj u s u na r o d , d r u št vo i d r ž a va .
A g ro pl a n e t a , d e c e m b a r 2 01 6 .

51
SUSRETI S PREDUZETNICIMA
U POSJETI POLJOPRIVREDNOM GAZDINSTVU RASADNICI „ČULIĆ“ U
DONJIM RAKANIMA KOD NOVOG GRADA

IZ FABR IČKE H ALE U PLASTENIKE

 POLJOPRIVREDNO GAZDINSTVO RASADNICI ČULIĆ U DONJIM
RAKANIMA KOD NOVOG GRADA, ZAHVALJUJUĆI I POČETNIM
PODSTICAJNIM IMPULSIMA, IZRASLO U OZBILJNOG
PROZVOĐAČA KOJI GODIŠNJE NUDI I DO 100 HILJADA
KOMADA RASADA POVRĆA I IMA KAPACITETE ZA 500.000
SADNICA PIKIRANOG RASADA U JEDNOM TURNUSU, ŠTO
MOŽE DA ZADOVOLJI POTREBE BANJALUČKE REGIJE I
UNSKOSANSKOG KANTONA

N a k o n št o s e r a s p a l a b i v ša na m z a j e d n i č k a d r ž a v a , u b r z o
p o sl i j e t o g a u ga še na j e p r i z vo d nj a u m no gi m f a b r i k a m a , a
m i l i o ni l j u d i o st a j a l i s u b e z p o sl a , p r e p u št e ni u l i ci . M e đu
n j i m a j e b i o i b r a č ni p a r M i r o sl a v i S l a vi ca Ču l i ć i z Do nj i h
R a k a n a , o p št i ne N o vi G r a d . M i r o sl a v, V K V m e t a l o gl o d a č, i
S l a vi ca , e k o no m i st a , r a d i l i su u f a b r i ci " G o ša " , u s u s j e d no j
B o s a n sk o j K r u p i , k o j a j e p o sl o va l a k a o d i o v e l i k o g
p r o i z vo d no g s i st e m a " G o ša " i z S m e d e r e va .
S a d vo j e m a l e d j e ce , si n V e l j k o j e r o đ e n 1 9 92 . g o d i ne , a
k će r k a M i r o sl a va 19 94 . go d i n e , u p o r a t no m p e r i o d u Ču l i ć i ni su
b i r a l i p o s a o s a m o d a b i o p st a l i i p r e hr a ni l i p o r o d i c u . Bi l e su
t o go d i n e p r e ž i vl j a v a n j a . P o v u k l i su se n a svo j p o sj e d o d d va
h e k t a r a p o r e d ce st e N o vi G r a d – Bo sa ns k a K r u p a , s a ne k o l i k o
p a r ce l a u z a gr l j a j u p r e l i j e p e i j e d i nst ve ne r i j e k e U n e . M i r o sl a v
t a d a n i j e m o ga o n i d a na sl u t i k o l i k i će z na ča j u b u d u će m
ž i vo t u o v e p o r o d i c e i m a t i u p r a vo t a j m a l i p o sj e d z e m l j e k o j i
j e n a sl i j e d i o o d r o d i t e l j a , či j i su p r e ci , j o š p r i j e 2 0 0 go d i n a ,
i z Da l m a ci j e d o šl i u o v a j d o nj i d i o t o k a r i j e k e U ne i b a vi l i s e
poljoprivredom.

52
 D R AG O C JE N P O D S T I C A J
T a čk a p r e o k r e t a d e si l a se n a r a z m e đ u d va m i l e n i j u m a ,
o k o d vi j e hi l j a d i t e g o d i ne , k a d a na p o d r u čj u M j e sn e z a j e d ni ce
R u d i ce , u či j e m sa st a vu su i Do nj i R a k a ni , I O CC p o či nj e d a
p r i m j e nj u j e i no v a ci j sk i r u r a l ni p r o j e k a t u o b l i k u p o d r šk e
p r o i z vo d nj i p o vr ća . T a d a j e z a t r i d e se t d o m a ć i n st a v a
M e đ u na r o d na p r a vo sl a v na o r ga n i z a ci j a – I O C C d o ni r a l a p o
d va p l a st e ni k a sa p o 30 0 k va d r a t ni h m e t a r a i o b e z b i j e d i l a i m
o b u k u . V o đ a t o g p r o j e k t a b i o j e M i k i M a t a vu l j , še f s e k t o r a z a
o b no v u i r a z vo j p o l j o p r i v r e d e u b a n j a l u čk o j k a n ce l a r i j i I O C C -
a , k o j i se i d a na s b a vi sl i čni m a k t i v no s t i m a k a o r u k o vo d i l a c
C e nt r a z a e k o n o m s k i i r u r a l ni r a z vo j – C E R D .
JEDAN OD NAJBOLJIH U RS

P r o f .d r V i d a T o d o r o vi ć na k a t e d r i ho r t i k u l t u r e P o l j o p r i vr e d no g
f a k u l t e t a u B a n j a l u ci , sa s vo j i m st u d e nt i m a vi še p u t a
p o sj e t i l a j e r a sa d ni k e Č u l i ć i st e k l a c j e l o vi t u vi d u p r o i z vo d nj u
n a o vo m p o l j o p r i vr e d n o m g a z d i ns t vu . O k va l i t e t u p r o i z vo d n j e
kaže:

– R a s a d ni k Ču l i ć n a p o d r u čj u R S j e d a n j e o d b o l j i h i b l i z u
j e t e h no l o g i j e sv j e t sk o g ni vo a . I m a i z u z e t no k va l i t e t a n r a sa d
p o vr ća k o j i p o z d r a v st v e no m s t a n j u z a d o vo l j a va s ve
k r i t e r i j u m e , št o j e p r e d u sl o v u s p j e š ne i k va l i t e t ne p r o i z vo d n j e
i p o st i z a n j a vi so k i h p r i n o sa . K v a l t e t ni s u p st r a t i i s j e m e vi so k e
b i o l o š k e vr i j e d no st i o d p o z na t i h p r o i z vo đ a č a i st o v r e m e no
g a r a nt u j u i so r t n u či st o ć u – z a k l j u či l a j e p r o f e so r i c a V i d a
T o d o r o vi ć. O n a j e t a k o đ e r e k l a d a se o v d j e r a d i o
o b r a z o v a no m p r o i z vo đ a č u št o j e p r a vi p r i m j e r d o b r o g
p r e d u z e t ni k a k o j e g t r e b a s l i j e d i t i , t i m p r i j e št o s vo j u d j e cu
š k o l u j e i o sp o s o b l j a v a na P o l j o p r i v r e d no m f a k u l t e t u u
B a n j a l u ci k a k o b i m o gl i d a s e u k l j u č e u o vu p r o i z v o d nj u , d a j e
u sa vr ša va j u i na s t a v e st o p a m a r o d i t e l j a , o st v a r u j u ć i j o š v e će
e k o no m sk e e f e k t e .
M e đ u t i h 30 d o m a ći nst a va b i l o j e i p o l j o p r i vr e d n o
d o m a ć i n st vo M i r o sl a v a Ču l i ća , k o j i j e i r a n i j e z a o vu

53
p r o i z vo d nj u p o k a z i va o i nt e r e s o v a nj e , n a r o či t o p r i l i k o m
p o sl o vni h p o s j e t a " G o ši " u S m e d e r e vu , u či j e m o k r u ž e nj u j e
v i d i o i u p o z na o s e s a l j u d i m a k o j i s e b a ve p l a st e ni čk o m
p r o i z vo d nj o m . T a k o j e M i r o sl a v Č u l i ć p u ni m j e d r i m a k r e n u o u
o z b i l j a n p o sa o p r o i z vo d nj e p o vr ća u z a št i će no m p r o st o r u , št o
ć e m u u na r e d ni m go d i n a m a , u p o r e d o s a p r e r a s t a n j e m
d o m a ć i n st va u g a z d i n s t vo , o m o gu ći t i k v a l i t e t a n ž i vo t ni
s t a n d a r d i t a k o r e ći b l a go st a n j e n j e go v e p o r o d i ce .

O d pl a s t e ni č ke pr o i z v o d nj e r a s a d a z a po v r će i c v i j e ća
o s t v a r u j u s o l i d nu z a ra d u - p o r o d i ca Ču l i ć
S l o ž n i m p o r o d i čn i m r a d o m , u k o j i se u k l j u ču j u t a d a ve ć
j e d a na e st o go d i šn j i si n V e l j k o i d e ve t o go d i šn j a M i r o sl a va ,
z a p o če l i su o sv a j a n j e p r o i z vo d nj e p a p r i k e , p a r a d a j z a , šp i na t a ,
l u k a , sa l a t e , a l i i ne p r e st a no u č i l i o o vo j p r o i z v o d nj i i s a m i
n a l a z i l i k u p ce na p o d r u čj u o p št i n e , š i r e ći p r o d a j u i n a c i j e l i
U nsk o – sa ns k i k a nt o n . S o b z i r o m na t o d a u ši r e m o k r u ž e nj u
n j e go v e o p št i ne ni k o ni j e p r o i z v o d i o r a sa d k o j i se u vo z i o i z
M a đ a r s k e i S r b i j e , u b r z o s e p o k a z a l a i s p r a vno m o d l u k a d a
k r e nu u t r ž i š nu p r o i z vo d n j u r a s a d a .

54
 C V I J E ĆE , UK RAS NO D RV E ĆE , ČE TI NA R I . . .
O b o j e d j e c e , p o sl i j e š k o l sk i h o b a v e z a , če st o d i j e l e sa
r o d i t e l j i m a m no g e p o sl o ve u p l a st e ni k u i t a k o st i ču r a d ne
n a vi k e k o j e ć e k r o z k a s ni j e š k o l o va n j e i d a l j i r a d u p l a st e ni k u
d o b r o d o ći . M i r o s l a v j e j e d a n o d r i j e t k i h p r e d u z e t ni k a k o j i j e
n a vr i j e m e sh va t i o d a a k o ž e l i d a b u d e u sp j e š a n m o r a d a u či ,
d a st i č e z na n j e i d a se k o nt i nu i r a no o b r a z u j e . T o k o m 2 00 7 . i
2 0 08 . go d i n e , u o r ga n i z a ci j u U S A I D - a u M o st a r u , p o ha đ a
s e m i n a r e na k o j i m a j e u č i o o d sv j e t sk i h e k sp e r a t a i p o
u sp j e šno z a vr še n o m k u r s u d o b i o d v a se r t i f i k a t a – z a u z go j
p o vr ća u z a št i će no m p r o st o r u i z a t e h no l o gi j u p r o i z vo d n j e
p r e sa d ni ca p o v r ć a . M i r o sl a v i S l a vi ca , o si m t o ga , u t o m
p r a vc u u sm j e r a va j u i sv o j u d j e cu , t a k o d a j e s i n V e l j k o z a v r ši o
s r e d n j u p o l j o p r i v r e d n u šk o l u u N o vo m G r a d u i d a n a s j e
a p so l ve nt n a r a t a r s k o – p o vr t l a r s k o m sm j e r u P o l j o p r i vr e d nog
f a k u l t e t a u Ba n j a l u ci , d o k j e k će r k a M i r o sl a v a na d r u go j
g o d i ni ho r t i k u l t u r e P o l j o p r i v r e d no g f a k u l t e t a .
S ve j e t o u t i c a l o d a p o l j o p r i vr e d n o g a z d i n st vo Ču l i ć i z r a st e u
o z b i l j no g p r o z v o đ a č a n a o vo m p o d r u čj u k a o i no s i o c a r a z vo j a
p o vr t l a r st v a o p št i ne N o vi G r a d . U o vo m r a sa d ni k u go d i š nj e s e
p r o i z vo d i i d o 10 0 h i l j a d a k o m a d a r a sa d a p o vr ća k a o št o su
p a p r i k a F 1, p a r a d a j z F1, l u b e ni c a F 1, d i nj a , sa l a t a , b a m i j a ,
k r a st a vci i d r u go . T e k t a d a , na k o n p e t go d i na i st r a j no g r a d a
i u l a ga n j a u r a z v o j , p o č e l i su d a o st v a r u j u i z a r a d u .
E k sp a n z i j u p r o i z vo d n j e n a st a vl j a j u u vo đ e n j e m no vi h
p r o i z vo d a k a o š t o su se z o n sk o i o sm o m a r t o v sk o c vi j e ć e .
U sa v r š a v a j u k va l i t e t p r i z vo d a , či m e su p r i vu k l i p a ž n j u
m no go b r o j ni h k u p a ca k o j i i m d o l a z e na k u ćn i p r a g i k u p u j u
s ve št o s e u r a s a d ni ci m a Č u l i ć p r o i z ve d e . Z a t i m n a st a vl j a j u
s a i no v i r a nj e m p r o i z vo d no g p r o g r a m a u vo d e ć i p r o i z vo d nj u
u k r a sn o g d r ve ća i če t i na r a . P o če l i su s a p e t vr st a , a d a na s i h
p r o i z vo d e vi š e o d 3 5. T a k o đ e , p o č e l i su sa d vi j e vr st e c vi j e ć a ,
a d a na s i h j e vi š e o d 4 0 u p r o i z v o d nj i . P o č e l i s u sa ne k o l i k o
m a nj i h p l a st e ni k a , a p r i j e p e t d o še st go d i na p o st a vi l i su d va
n o va p r o f e si o n a l na p l a st e ni k a s a u k u p no 1 000 k va d r a t ni h

55
m e t a r a na j s a vr e m e ni j e g p r o i z vo d no g p r o st o r a koji je
m a k si m a l no i sk o r i št e n t o k o m ci j e l e go d i ne .
V R E D NI JE O D ZL AT A
– M o j a r a s a d ni č k a p r o i z vo d nj a v r e d ni j a j e o d z l a t a , j e r gr a m
s j e m e na p a p r i k e F1 s k u p l j i j e o d gr a m a z l a t a . I m e ni j e
s t va r no ž a o št o m o j a o p št i na i M i ni st a r st v o p o l j o p r i vr e d e ne
m o gu d a p r e p o z n a j u v r i j e d n o st p r o z vo d n j e p o vr ća u
z a št i ć e no m p r o st o r u , p a sr e d st va p o d r šk e u gl a vo m u sm j e r a va
u p r o z vo d n j u m l i j e k a i vo ća . M o j e g a z d i n st vo p r o i z vo d i r a s a d
n a na j s a v r e m e n i j i n a či n, u k o nt e j ne r i m a i ča ši ca m a .
P o sj e d u j e m o k a p a ci t e t z a 5 00 .0 0 0 s a d n i c a p i k i r a n o g r a s a d a
u j e d n o m t u r nu su št o m o ž e d a z a d o vo l j i p o t r e b e b a nj a l u č k e
r e g i j e i U n sk o s a n sk o g k a nt o na . O p št i n a N o v i G r a d i m a
i z va nr e d ne p r i r o d ne u sl o ve z a b a vl j e nj e p l a st e ni čk o m
p r o i z vo d nj o m j e r p o sj e d u j e vi še o d 10 0 k m vo d o t o k o va , a l i j e
š t e t a št o se n e u l a ž u sr e d st va k a k o b i s e o vi p r i r o d n i r e su r si
i sk o r i st i l i i u p o sl i l i n e z a p o sl e ni l j u d i . P o r u ču j e m k u p ci m a d a
k u p u j u d o m a će i p o d r ž e na š e g p o l j o p r i v r e d no g p r o i z vo đ a ča ,
j e r t i m p o d r ž a v a m o sa m i se b e – k a ž e n a m M i r o sl a v Ču l i ć .
O va j vr i j e d ni p r e d u z e t ni k č l a n j e P o l j o p r i vr e d n e z a d r u ge
„ A gr o j a p r a “ i sv a k e g o d i ne , na v e ć t r a d i ci o na l no m , S a j m u
z a d r u ga r st v a R S , k o j i se o d r ž a va u k r u g u Za d r u ge , p r e z e nt u j e
s vo j e p r o i z vo d e . T a k o đ e , čl a n j e i S l o w F o o d K o nvi vi j u m a
„ P o t k o z a r j e P o d g r m e č “.
SVJETSKI TRENDOVI

U m e đ u na r o d no m p r o m e t u c vi j e ća u če st v u j e v i š e o d 60
z e m a l j a u i z no su ve će m o d se d a m m i l i j a r d i d o l a r a go d i šn j e .
R o b nu st r u k t u r u č i ni 50 o d st o r e z a no c vi j e će , a d r u ga p o l o vi na
o b u h va t a r a sa d ni čk u p r o i z v o d nj u , s a k si j sk o cvi j e će i
s j e m e n sk i m a t e r i j a l . N a j v e ći p a r t n e r i u o vo j o b l a st i su u
H o l a nd i j i , I t a l i j i i M a đ a r sk o j , z a t i m u N j e m a čk o j , A u st r i j i ,
R u sk o j Fe d e r a ci j i i Bu ga r sk o j , a t u su i S l o v e ni j a , M a k e d o n i j a
i Bi H .

56
 ***

P o l j o p r i vr e d n o ga z d i nst vo „ R a sa d ni k Ču l i ć “ j o š j e j e d a n
p r i m j e r k o j i m se d e m a nt u j e p r i č a d a u sp j e h ni j e m o gu ć n a
m a l o m p o s j e d u . S vo j u sp j e h i d o b r u z a r a d u M i r o sl a v Ču l i ć
u t e m e l j i o j e na sp e ci j a l i z a ci j i p r o i z vo d nj e r a sa d a p o v r ć a i
c vi j e ća u z a t vo r e no m p r o st o r u . D o go t o vo s vj e t s k i h r e z u l t a t a
k va l i t e t a d o š a o j e j e r j e i m a o u p r a vo t a j m a l i p o s j e d i u st a r t u
p o d r šk u I O C C - a , k a o i z a t o š t o j e b i o p o sve ć e n s t a l n o m
s t r u č no m u s a v r š a v a n j u , u p o r no m r a d u i d i sci p l i ni . O v a k vi
p r o i z vo đ a či z a sl u ž u j u s va k u p a ž nj u , a p o go t o vo k o nk r e t n u
p o d r šk u l o k a l n e z a j e d ni c e i d r ž a v e .
M o j e s e l o , 20 15 .

57
INTERVJU:
PROF. DR VIDA TODOROVIĆ O PROIZVODNJI POVRĆA U BAŠTAMA

NAJZ DRAVIJE JE POVR ĆE IZ BAŠTE

ŠTO JE BAŠTA RAZNOVRSNIJA I RAZNOBOJNIJA, TO JE I

BLAGORODNIJA I OTUĐENOM ČOVJEKU VRAĆA OSJEĆAJ
PRIPADNOSTI PRIRODI.
NAJEKONOMIČNIJA PROIZVODNJA OSTVARUJE SE U ZAŠTIĆENOJ
BAŠTI, JER OMOGUĆAVA CJELOGODIŠNJI CIKLUS PROIZVOD NJE.
UZ PRAVILNU SMJENU VRSTA TREBA DA PROIZVODIMO POVRĆE
KOJE ZADOVOLJAVA NUTRITIVNE I ZDRAVSTVENE KVALITETE, BEZ
OSTATAKA PESTICIDA I TEŠKIH METALA .

P ro f . d r V i d a T o d o ro v i ć

K a d a se go vo r i i p i š e o p o vr ću g o t o vo u v i j e k j e r i j e č o
n j i vsk o j p r o i z vo d nj i i l i o p r o i z vo d nj i u z a št i će no m p r o st o r u .
P r o i z vo d nj a p o vr ć a u b a št a m a k o d na s j e go t o vo z a b o r a v l j e na
p r i ča , m a d a i o va p r o i z vo d n j a i m a o d r e đ e n e k o no m s k i z na ča j ,
i n e sa m o e k o n o m sk i , ve ć i s o ci o l o š k i , k u l t u r o l o šk i p a i
n a ci o n a l ni , j e r s t a r e so r t e ž i t a r i c a , r a z no g p o vr ća i cvi j e ća
v i j e k o v i m a su o d r ž a v a l e na š n a r o d i nj e go vo z d r a vl j e . I d an
d a n a s b a št e s u va ž n e , j e r go t o v o sva k o se o sk o d o m a ći nst vo u
n a ši m s e l i m a i p r i gr a d sk i m n a s e l j i m a u sa s t a v u s vo j e
o k u ć ni ce i m a b a št u u k o j o j se p r o i z v o d i z a so p st v e ne
p o r o d i č ne p o t r e b e , a vi šk o vi se p r o d a j u na z e l e ni m p i j a ca m a .
P r o f . d r V i d a T o d o r o vi ć, sp e c i j a l i z o va l a s e u s vo m
n a u čno i st r a ž i va č k o m radu za užu n a u č nu o b l a st
H O R T I K U L T U R A , o b l a st – p o v r t l a r s t vo i p r e d a j e t u g r u p u

58
p r e d m e t a na P o l j o p r i vr e d no m f a k u l t e t u U ni ve r z i t e t a u Ba nj o j
L u ci . I z o v e o b l a s t i o b j a vi l a j e t r i k n j i ge , vi še o d 2 0 na u čn i h
r a d o va i u č e st vo v a l a u i z r a d i o sa m p r o j e k a t a . S o b z i r o m n a t o
d a t o k o m a p r i l a u b a št a m a u v e l i k o p o či nj e sj e t va i s a d nja
p o vr ća , z a m o l i l i sm o p r o f . V i d u T o d o r o vi ć z a r a z go vo r .

I Z R AŽE N P O K RE T U RB ANE P O L JO P RI V RE DE

– P rič a o b a št am a k o d n as p o t i sn u t a j e i z ab o r av lj e n a.
P o Va še m m i š lj e nj u , k ak a v z n ač aj im aj u b a š te u
ž i vo tu s ta no v n ik a n aš ih se l a, a l i i o n ih k o j i ž i ve u
g r ad u , a ž e le iz h o b ij a d a se b a ve p o lj o p ri v red o m ?
– N a j st a r i j i , a i n a j i nt e z i v ni j i o b l i k p o l j o p r i vr e d e j e b a št a
p o vr t nj a k r a z l i či t e v e l i či n e , ci l j a , vr st e i vr e m e na p r o i z vo d nj e .
R a z vi j a l a se o d k u hi nj sk e b a št e u z d o m a ći n st vo , p r e k o r o b n e
b a št e n sk e p r o i z vo d nj e z a z e l e nu p i j a cu , t e p r o i z vo d nj e n a n j i vi
i u z a št i ć e no m p r o st o r u , d o u r b a n e ( gr a d s k e i p r i g r a d sk e )
b a št e na t e r a sa m a i p r o z o r i m a . B a št a j e o st a l a i z vo r
r a z no v r s no g p o v r ća , cvi j e ća , l j e k o v i t i h i z a či ns k i h v r st a , a
č e st o vo ća i g r o ž đ a . P r i h va t a j u ć i si st e m b i o - b a št o va n st v a ,
š t o k o d na s u v e l i k o m b r o j u sl u ča j e va i j e s t e , p o no v o i m a
g o t o vo z a b o r a vl j e n u u l o gu d a j e i p r o st o r z a o p u št a nj e ,
u ž i v a n j e . .. Š t o j e b a št a r a z no v r s ni j a i r a z no b o j n i j a , t o j e i
b l a go r o d ni j a , a o t u đ e no m čo v j e k u v r a ća o s j e ća j p r i p a d no st i
p r i r o d i . T o j e p o s e b no z na ča j no u gr a d o vi m a . Z a t o i ni j e č u d n o
š t o j e u svi j e t u v e o m a i z r a ž e n p o k r e t u r b a ne p o l j o p r i vr e d e sa
v i š e o d 4 0 r a z l i č i t i h o b l i k a p r o i z vo d nj e , gd j e o r g a n sk a b a š t a
z a d o m a ć i n st vo i l i r o b na b a št a z a u z i m a j u p o s e b no m j e st o .
– K ak ve su r a z l ik e u k va l i te tu i u k u su p ro i z vo d a iz
b aš te i p l a s te ni k a i k o j a j e va ž no s t
s ač u v an ih au toh to n i h so rt i ?
– K va l i t e t p o vr ća z a vi si , p r i j e s ve ga , o d b i l j ne vr s t e , so r t e ,
p r o i z vo d ni h či n i l a ca ( a g r o t e h ni čk i h mjera: đ u b r e nj a ,
n a vo d n j a va n j a , n a či na i vr e m e n a b e r b e ) i a gr o - k l i m a t s k i h
u sl o va . Če st o s e p o st a vl j a p i t a nj e u p r a v o nu t r i t i v no g
k va l i t e t a p o v r ć a p r o i z ve d e no g u p l a st e ni ci m a i u b a št a m a . Iz

59
m no gi h i st r a ž i va nj a m o ž e se v i d j e t i d a b i t ni h r a z l i k a u
k a v a l i t e t u , na p r i m j e r p a r a d a j z a , ne m a . R a z l i k e k o j e se
j a vl j a j u r e z u l t a t su i z b o r a so r t e / hi b r i d a i t e ž nj e z a g a j e nj e m
o ni h, p o se b no k o d p a r a d a j z a , sa p o st e p e n i m i d u ž i m z r e n j e m
i ve l i k o m č vr st i n o m p l o d a k o j a o m o gu ća va d u ž i t r a n sp o r t .
Z na či , r a z l i k e s e j a vl j a j u z b o g m o m e nt a b e r b e . M i u b a št a m a
b e r e m o k a d a s u p l o d o v i u p u no m z r e nj u , p r i če m u j e o d nos
š e će r a i k i s e l i na u d r u ga či j e m o d no su u o m j e r u n a o ne k o j e
b e r e m o p o če t k o m z r e nj a i k o j i n a k na d no d o z r i j e va , k a k a v j e
s l u ča j , na j če šć e , p r i p r o i z vo d n j i u z a št i će no m p r o st o r u .
K a d a j e r i j e č o st a r i m so r t a m a k o j e s e t r a d i ci o na l no g a j e
u na ši m b a št a m a , z a d r ž a l e su se u u z go j u u g l a vno m k o d
s t a r i j e g st a no vn i št va i z s e nt i m e nt a l ni h r a z l o g a , i l i z b o g
s vo j i h sp e ci f i č ni h k a r a k t e r i st i k a (o t p o r no st na b o l e st i , ni sk e
i l i vi so k e t e m p e r a t u r e ) , k a o i u k u sa na k o j i sm o n a vi k l i .
– S o b z i ro m n a to d a p re d s to j e r ad o v i u b aš t am a
to k o m ap r i la i m aj a, št a p re p o ru č u j e te u s m is lu
p o m j e r anj a ro k o va sj e t ve zbog k l im a t sk ih
p ro m j e na ?
– K a d a se go vo r i o o cj e ni m o gu ćn o st i ga j e nj a p o vr ća u
n e k o m p o d r u č j u b i t ne su gl o b a l ne k a r a k t e r i st i k e t e m p e r a t u r e .
V r i j e m e s j e t ve i l i sa d n j e , k a o i na či n ga j e nj a o d r e đ u j e se
p r e m a k o nk r e t n i m u sl o vi m a d a t o g p o d r u č j a , a l i t r e b a
n a gl a si t i d a s e p r o m j e na t e m p e r a t u r e na vi še go d i šn j e m ni vo u
z a 1° C s r e d n j e go d i š nj e v r i j e d n o st i s k r a ću j e i l i p r o d u ž a v a
v e g e t a ci j a z a 1 0 - 14 d a na . N e k a i s t r a ž i v a n j a go vo r e d a j e k o d
n a s u p o sl j e d nj i h n e k o l i k o go d i na d o šl o d o p o m j e r a nj a
v e g e t a ci j e z a t i h 14 d a na , a l i se m o r a vo d i t i r a č u n a i o t o m e
d a v e o m a č e st o i m a m o p o j a v u k a sni h p r o l j e t n i h m r a z e va (o k o
1 . m a j a ) k o j i z n a j u na ni j e t i ve l i k u št e t u t o p l o l j u b i v i m p o v r t ni m
v r st a m a (p a r a d a j z , p a p r i k a , d i nj a , l u b e ni ca i d r .) .

60
 V I Š E P O V RĆ A U Z D R AVO J I S H RA N I

– K o li k o su z as tu p lj e ne d o m ać e s o r te p o v rć a u o d no su
n a u vo z ne k ao š to su , n a p r im j e r, b i j e l i lu k , d o m ać i
k ro m p i r, p ar ad a j z , p ap r ik a i sl ič no ?
– U i nt e z i v no j , k o m e r ci j a l n o j p o vr t a r sk o j p r o i z vo vn j i ,
d o m i ni r a j u i no s t r a ne so r t e i hi b r i d i k o d g o t o vo s vi h
p o vr t a r sk i h v r st a , d o k u b a št e ns k o j p r o i z v o d n j i ve ća j e
z a st u p l j e no st d o m a ći h e k o t i p o v a , p o p u l a ci j e , s t a r i h so r t i .. .
I z u z e t a k su p a su l j / b o r a ni j a , b i j e l i l u k i r a št a n (l i sn a t i k u p u s)
k o d k o j i h i u ve ć i m p r o i z vo d nj a m a d o m i ni r a j u u p r a vo d o m a ći
g e n o t i p o vi .
– Š ta su u z ro c i t ak o m a le p ro iz vo d nj e b ij e lo g lu k a n a
p o d ru č j u Re p u b l i k e S r p s k e ?
– Da b i s e o st v a r i o ž e l j e ni p r i no s o d go va r a j u ć e g k v a l i t e t a ,
j e d a n o d p r e d u s l o v a j e i i z b o r so r t e i k va l i t e t a n sa d ni
m a t e r i j a l . Bi j e l i l u k j e j e d n a o d r i j e t k i h e k o no m s k i z n a ča j ni h
p o vr t a r sk i h vr st a s a m a l i m b r o j e m so r t i , k o j e se u p r o i z vo d no j
p r a k si go t o vo i ne k o r i st e . U p r o i z vo d nj i d o m i ni r a j u e k o t i p o v i ,
o d no sno l o k a l ne p o p u l a ci j e , št o d o p r i no si ve l i k o j š a r o l i k o st i
p r i no sa i k va l i t e t a . T o j e i r a z u m l j i vo a k o p o z na j e m o či nj e ni cu
d a j e b i j e l i l u k ve o m a o s j e t l j i v na p r o m j e n u u sl o v a s p o l j a š nj e
s r e d i n e , t e j e p o t r e b no vo d i t i r a ču na o i nt r o d u k ci j i so r t i i z
j e d no g r e gi o na u d r u gi . N a j ve će p r o m j e ne se d e ša v a j u u sa m o j
m o r f o l o g i j i b i l j k e i t o u b r o j u l i st o va (d u ž i n a , š i r i n a , b o j a ) , š t o
r e z u l t i r a i p r o m j e no m o so b i na l u k o vi ce (m a sa l u k o vi c e , o b l i k ,
b r o j o vo j ni h l i st o va , o b l i k i b r o j če no va ) . V e o m a če st o d o l a z i
i d o p r o m j e na u s a m o m u k u su b i j e l o g l u k a . K a r a k t e r i st i č no z a
o vo p o v r ć e j e t o d a n a j b o l j e u s p i j e v a na o no m p o d r u čj u na
k o m e j e p r o na đ e n . R e a k ci j a b i j e l o g l u k a , p r e m a u sl o vi m a
s p o l j a š nj e sr e d i n e , v e o m a j e i z r a ž e na . P r e no še nj e m u d r u g u
a gr o e k o l o šk u z o n u g u b i sv o j e mo r f o l o š k e k a r a k t e r i st i k e , št o
s e n a j če šć e o g l e d a u n e m o g u ć no s t i g r a n a n j a st a b l a , o d no s no
f o r m i r a nj e m če no va , a t i m e u t i če i na m o g u ć no st p r o i z v o d n j e
t e p o p u l a ci j e u n e k o m d r u g o m p o d r u čj u . T o j e z a t o št o se o n

61
r a z m no ž a va i s k l j u č i vo ve ge t a t i vn o (č e no vi m a ) , a j e d n a o d
b i t ni h b i o l o š k i h o so b i na m u j e d a j e o s j e t l j i v na p r o m j e ne
u sl o va u s p i j e va n j a . T a k o , u p o d r u čj u i st o čn e H e r ce go v i ne
n a j p o z n a t i j i j e p r o l j e t ni b i j e l i l u k – sa r a ns a k , k o j i j e
p r o i z ve d e n n a Hr gu d u i z n a d Be r k o vi ća . T o j e b i j e l i l u k k o j i j e
l o k a l n i b r e n d z a t o p o d r u čj e .
– K ak o k o m e nt a r i še te sve i z r a ž e n ij i t re nd
p o st a vlj a nj a m a l i h p l a ste n ik a z a p ro iz vo d nj u p o vr ć a
u n a š im b a š ta m a ?
– I st i t r e nd j e u v e ći ni , k a k o r a z vi j e n i h t a k o i ne r a z vi j e nih
zemalja, i to je sa a sp e k t a p r o i z vo d nj e dobro.
N a j e k o no m i čn i j a p r o i z v o d n j a o st v a r u j e s e u z a š t i će no j b a š t i ,
j e r o m o gu ća va c j e l o go d i š nj i ci k l u s p r o i z vo d nj e , u z p r a vi l nu
sm j e nu v r st a . U n j i m a j e m o g u će p o t p u no i l i d j e l i m i č n o
r e g u l i sa n j e u sl o v a u sp i j e v a n j a p r e m a z a ht j e vi m a ga j e n o g
p o vr ća . Z na nj e m i so p st ve n i m p l a no m p r o i z v o d n j e o d r e đ u j e s e
b r o j i sm j e n a vr s t a , k o l i či n a i vr i j e m e p r o i z vo d n j e , š t o j e z a
e k o no m i č no st i n a j b i t ni j e .
– D a li u d o vo lj no j m j e r i r ad im o n a e d u k ac ij i u o p št e o
p re d no st im a ish r ane d o vo lj no m k o l i č i no m p o v r ć a i
š t a u to m sm is lu p re d l a ž e te ?
– N a r a vno d a ne r a d i m o d o vo l j n o , a i n a š t r a d i ci o na l n i
n a či n i sh r a ne ne i d e u p r i l o g i z b a l a ns i r a no j i s hr a n i . N u t r i t i v na
i z d r a vst ve na v r i j e d no s t p o vr ć a z a vi s i o d v r st e , so r t e ,
e k o l o šk i h u s l o v a r e g i o na i na či na p r o i z vo d n j e . Da na s j e j a sna
č i n j e ni c a d a ne o d g o va r a j u ć a i sh r a na d o p r i no si sm a n j e nj u
o t p o r n o st i č o v j e k a i d o vo d i d o p o j a ve ni z a o b o l j e n j a . Je d a n
o d b i t n i h či n i l a ca u z d r a vo j i s hr a ni j e u p r a vo p o v r će . M no g a
i st r a ž i va n j a su p o t vr d i l a z n a č a j o p t i m a l no g k o r i šće nj a p o vr ća
u i s hr a ni i t o p r i j e sv e g a u s vj e ž e m st a nj u , gd j e j e p r e p o r u k a
z a o d r a sl o g čo v j e k a p r o sj e č ne t e ž i ne o k o 4 00 g d n e v no .
D a n a s se su sr e će m o sa r a z l i č i t i m t e r m i ni m a k o j i
o z na ča va j u o p št i i l i s p e ci f i čn i k va l i t e t h r a n e , a t i m e i p o vr ća .
O n o št o j e o p št e p r i h va će no , a t o j e t e r m i n b e z b j e d na h r a na
( s a f t y f o o d ) i t o j e o no č e mu t r e b a d a t e ž i m o u na šo j
p r o i z vo d nj i , o d no sno d a p r o i z vo d i m o p o v r će k o j e z a d o vo l j a va

62
n u t r i t i v ne i z d r a vst ve ne k va l i t e t e , b e z o st a t a k a p e st i ci d a i
t e šk i h m e t a l a . S a m o t a k vo p o vr će m o ž e d a o b e z b i j e d i s ve t r i
f u nk ci j e z a čo v j e k a : g r a d i v nu , e ne r g e t s k u i m e t a b o l i čk u , a
b e z b j e d no p o vr ć e p o st a j e i l i j e k , p r i j e s ve ga u p r e v e n ci j i
b o l e st i s a v r e m e n o g čo vj e k a .

Z N AČ A J Z AŠ TI TE I P L O DO R E D A

– N a te re nu na m s e d o g ađ a p o p la v a g e ne t sk ih rj e še nj a
k ao i m aso vn a u p o t re b a h e m ij e p r i z aš t it i p o v rć a n a
o t vo re no m . Re c i te n am k o j i m se d ru g im s re d s tv im a,
o si m h e m ij s k i m , m o ž e d a z a š t it i o v a p ro i z vo d n j a ?
– D a l i se r a d i l o o b i o - b a št i i l i o b i č no j b a št i , g l a vno j e
p r i m i j e ni t i p r e v e nt i v ne m j e r e z a št i t e , gd j e j e o sno vno
p r a vi l n a p r i m j e na a gr o t e h ni k e i m j e r e hi g i j e ne b a št e , a z a t i m
m j e r e o d b r a ne k o j e m o gu b i t i b i o l o š k e , f i z i čk e i he m i j sk e .
P r e ve nt i v ne i a g r o t e h ni č k e m j e r e su : i z b o r p a r c e l e , i z b o r
o t p o r n i h so r t i , si st e m i nt e nz i vno g p o vr t a r s k o g p l o d o r e d a sa
o d go va r a j u ćo m o b r a d o m z e m l j i št a , đ u b r e nj e m , m i j e š a ni m
u sj e vi m a , u p o t r e b a k va l i t e t n o g sj e t ve no g i sa d no g m a t e r i j a l a ,
k a o i o p t i m a l no v r i j e m e p r o i z vo d n j e z a d a t u vr st u i s o r t u . D i o
k o nt r o l e št e t o či n a j e i p r i su st vo k o r i sn i h i ns e k a t a , p a t a k o
b u b a m a r a u ni št a v a l i sn e va ši , či m e sp r e ča va i p o j a v u vi r u sn i h
o b o l j e nj a ; u ho l a ž a s e n o ć u t a k o đ e hr a ni l i s ni m v a š i m a i j o š je
m no go o v a k vi h p r i m j e r a . P o r e d t o ga , u b o r b i p r o t i v i n se k a t a
k o r i st e s e r a z l i či t e k l o p k e i l i z a m k e , p a t a k o ž u t o - n a r a nd ž a st e
k l o p k e p r i vl a če m r k vi nu m u vu , ž u t o - b i j e l e l i s ne v a š i . L j e p l j i ve
k l o p k e s a f e r o m o n i m a " z b u nj u j u " i ns e k t e , m u ž j a ci gu b e
o r i j e nt a ci j u i ne m o gu d a p r o n a đ u ž e n k e . P o r e d t o ga i r a z l i či t i
p r i p r a v ci o d b i l j a k a m o g u p o sl u ž i t i u z a št i t i o d r a z l i či t i h
š t e t o či n a , p a t a k o m a ce r a t k o p r i ve , e k st r a k t p e l i na i l i
d r a go l j u b a d o b r o št i t e o d l i s ni h va ši , ča j o d b i j e l o g l u k a j e
d o b a r u b o r b i s a p e p e l ni co m . ..
– K ad a j e r ij e č o c rve no m lu k u m n o g e d o m ać ic e s e ž a le
d a g a p o č e tk o m ap r i la , ak o j e m a lo to p l ij e , na p ad ne

63
 l u k o va m u va , p a p o st a vl j aj u p it a nj e d a l i g a j e b o lj e
s ad i ti k ad a j e h l ad n ij e i l i to p l ij e ?
– V r i j e m e sa d n j e c r ve no g l u k a u na ši m a g r o e k o l o š k i m
u sl o vi m a d i r e k t n o u t i č e na f o r m i r a nj e p r i no s a . Bi o l o šk a
s vo j st va c r v e no g l u k a d o z vo l j a v a j u i z r a z i t i o r a nu p r o l j e ć nu
p r o i z vo d nj u , o d n o s no o p t i m a l ni r o k o vi s a d nj e su 1 – 1 5 .
m a r t a , k a s na a p r i l sk a sa d nj a z na t no d o vo d i d o sm a nj e nj a
p r i no sa , f o r m i r a j u se s i t ni j e l u k o v i c e . . . L u k o v a m u va j e
š t e t o či n a k o j a se p o j a vl j u j e o d m a r t a d o a vg u st a i n a j b o l j a
p r e ve nt i v a j e p o š t o v a nj e p l o d o r e d a .
– I ak o se rad i o b aš t am a k ao m a l im sj e t ve n im
p o vr š in am a, k o l i k o j e b i tno p ita nj e p lo d o re d a?
– P l o d o sm j e n a (v r e m e ns k o sm j e nj i va nj e u s j e va ) i
p o l j o sm j e na ( sm j e n a u sj e v a u o k vi r u j e d no g p o l j a ) z a v i si o d
b i o l o š k i h o so b i na p o v r ć a . N e k o p o vr će se u sp j e šno ga j i p o sl i j e
v e l i k o g b r o j a vr s t a , a z a n e k e j e su ž e n i z b o r p r e d u s j e va .
U b a št e n sk o m t i p u p r o i z vo d nj e , p l o d o r e d j e sl o ž e n j e r
u k l j u ču j e sm j e nu u sj e va u t o k u go d i n e , z a t i m si s t e m z d r u ž e ni h
( m i j e ša ni h) vr st a . T o j e u v i j e k i n t e n z i vni p o vr t a r sk i p l o d o r e d
k o j i o m o g u ći j e r a z no v r s nu p r o i z vo d nj u p o v r ć a u t o k u ci j e l e
g o d i ne u z p o ve ća nj e r e n t a b i l no st i , v e ć i g o d i šn j i p r i no s i l j e p ši
h o r t i k u l t u r ni d i z a j n sa m e b a št e . U t o k u j e d n e v e g e t a ci o ne
s e z o ne i l i go d i ne , na i st o m z e m l j i št u u z a st o p no i l i
i st o v r e m e no ga j i s e v i š e v r st a p o vr ća . T o z na či d a se o d m a h
p o sl i j e s k i d a nj a j e d ne v r st e si j e i l i sa d i ne k a d r u g a v r st a . To
j e m o gu će z b o g r a z l i či t e d u ž i n e ve ge t a c i j e p o vr ć a , r a z l i k e u
z a ht j e vi m a z a t o p l o t o m , o t p o r n o st i ne k i h vr st a na ni sk e
t e m p e r a t u r e i r a z l i č i t o g z a ht j e v a z a ve ge t a c i o ni m p r o st o r o m .
P r i n ci p i sm j e ne u sj e v a se o p r e d j e l j u j u p r e m a gl a v no m u s j e vu ,
p o vr ću k o j e i m a n a j d u ž u v e g e t a ci j u i l i na j ve ći p r i n o s . Z a t o s e
u i nt e z i v no m p l o d o r e d u r a z l i k u j e : p r e t k u l t u r a , v r st e k r a t k e
v e g e t a ci j e (3 0 – 50 d a n a ) i sa m a nj i m p o t r e b a m a z a t o p l o t o m
i s vj e t l o š ću (sa l a t e , r o t k vi ce , m l a d i l u k , m l a d i k r o m p i r , gr a š a k
i d r .) ; gl a v na k u l t u r a , vr st e k o j e i m a j u v e će p o t r e b e z a
t o p l o t o m i sv j e t l o šć u i d u ž u ve ge t a c i j u ( 60 – 1 3 0 d a na ) i l i
o st v a r u j u na j v e ć i p r i no s k a o št o su p a r a d a j z , p a p r i k a ,

64
l u b e ni c a , d i nj a , k u p u s, l u k i d r ; na k n a d n e k u l t u r e , k o j e s e ga j e
p o sl i j e gl a vn e k u l t u r e , i m a j u k r a ć u ve ge t a ci j u i t o l e r a nt n e su
p r e m a v i so k i m t e m p e r a t u r a m a (b o r a ni j a , k r a st a v a c k o r n i šo n,
s a l a t a , s p a na ć, m l a d i l u k i d r .) .
N a st i r a n j e z e m l j i št a p r e p o r u č u j e se u sva k o j b a št i
– Š ta su p re d no st i , a š ta ne d o st ac i g aj e nj a p o v rć a u
b aš t i ak o j e z e m lj i šte p re k r i ve no f o li j o m i l i ne k im
d ru g im m ate r ij a lo m ?
– N a st i r a n j e (p o k r i va n j e , m a l čo va n j e ) z e m l j i št a ne k i m
m a t e r i j a l o m (sl a m a , l i st i na c, t r e s e t , p l j e v a , f o l i j e r a z l i či t i h
b o j a , m a l č ha r t i j a i d r .) m j e r a j e k o j a s e p r e p o r u ču j e u s va k o j
b a št i . O n a i m a z a ci l j sp r e č a v a n j e r a z v o j a k o r o va , p o b o l j ša n j e
v o d no g i va z d u šn o g r e ž i m a u z e m l j i št u , p o v e ća nj e o r ga ns k e
m a t e r i j e z e m l j i št a u z m a nj a k o l e b a n j a t e m p e r a t u r a z e m l j i št a ,
a o m o gu ća va i b o l j i r a d m i k r o o r ga ni z a m a . S ve t o p o v e ć a va
p l o d no st z e m l j i št a i d o p r i no si b o l j e m r a st u i r a z vo j u b i l j a k a ,
r a ni j e m sa z r i j e v a n j u i v e ć e m p r i no s u . N a p o k r i ve no m
z e m l j i št u sm a n j u j e se b r o j z a l i v a n j a , a l i z b o g s p o l j a š nj e g
z a g r i j a v a nj a z e m l j i št a v e ć a j e o p a s no st o d m r a z a . Za t o s e
z e m l j i št e z a b i l j k e o sj e t l j i ve na m r a z p o k r i v a t e k k a d a p r o đ e
o p a s no st o d m r a z a . M a l čo v a n j e m s e z e m l j i št e št i t i o d e r o z i j e
i z a z va ne vj e t r o m i k i šni m k a p i m a , a l i se sm a nj u j e i
i sp a r a va n j e vo d e . N e d o st a c i m a l čo v a n j a su a k o s e o no r a d i
n e r a z gr a d i vo m m a l č f o l i j o m , p a a k o s e p o sl i j e z a vr še t k a
p r o i z vo d no g ci k l u sa o n a ne u k l o ni sa p r o i z v o d n e p o v r ši ne ,
d o l a z i d o z a g a đ e nj a p o št o s u t e f o l i j e u r a đ e ne o d r a z l i či t i h
p l a st i č ni h m a t e r i j a l a .

C V I J E ĆE N I JE S A M O UK R AS B AŠ TA

– O si m p o v rć a u s t a r im b aš t am a p re m a m e đ a m a i
p lo to v im a g aj i lo se p re l ij e p o i r az no b o j no m i r i s no
c v ij e ć e k o j e s e b ra lo p ri r az l ič i t im p o z n at im
s ve tk o v i na m a i t r aj a lo o d p ro l j e ć a d o k a sne j e se n i
k ao n a p r im j e r : b o s i lj a k , z u m b u l, l a le , n ar c i s i,
đ u rđ e v ak , j o rg o v a n, lj il j a n, g e o rg ine , k ad if ic e , ru ž e

65
 i d ru g o . P o re d to g a š to ra sk o š no m i ri šu , ne k i o d o v ih
c vj e to v a im al i s u i p r i ro d no z a št i tno svo j st vo z a
u sj e ve u b a št i. R e c i te n am o k o j im se s vo j s t vim a r ad i
i š ta p re p o ru č u j e te d an a šnj im b aš to v a ni m a ?
– G a j e nj e b i l j a k a p r i j a t e l j a , o si m b i o l o šk e k o r i st i u
c j e l o go d i š nj o j k o m b i na ci j i p o vr ća , c vi j e ć a i a r o ma t i č ni h vr st a ,
d a j e u r e đ e no j p o v r ši ni b a št e i nj i v e i p o s e b a n e st e t sk i i z gl e d .
B i l j k e p r i j a t e l j i p o v r ć a su gr u p a r a z l i či t i h ga j e ni h v r st a ,
p o vr ća , c vi j e ć a , a r o m a t i čn i h i r a t a r s k i h vr st a k o j e sa p o v r će m
č i n e u sp j e šn u z a j e d ni cu . Bi l j k e p r i j a t e l j i p o k a z u j u r a z l i čit
u t i c a j . N a p r i m j e r , b i l j k e " z a m k e " s u v e o m a a t r a k t i vn e z a ne k e
š t e t ne i n se k t e u p o v r t a r st vu . T a k o su b o b , d r a go l j u b i
s u n co k r e t o d l i čn i d o m a ći ni z a r a z l i či t e l i sn e va ši , a r a št a n
n a j vi š e p r i vl a či b u va č i t a k o št i t i d r u g e k u p u s nj a č e . O ve b i l j k e
u b a št i z n a t no sm a n j u j u n a p a d št e t ni h i n se k a t a . K a d i f i c a i
n e v e n k o r i st e s e z a b i o l o šk u d e z i nf e k ci j u z e m l j i št a u
z a št i ć e no m p r o st o r u i l i b a št i . S j e t vo m i ga j e nj e m k a d i f i c e k a o
p r e t ho d no g u sj e v a , z e m l j i š t e s e či st i o d ne m a t o d a i ne k i h
š t e t ni h gl j i vi ca (p o se b no z na ča j no z a g a j e nj e p a r a d a j z a , l u k a
i m r k ve ) . K o r i sn e b i l j k e su u t o či š t e i z a k o r i sn e i n se k t e
( b u b a m a r a , p a r a z i t na o s a i d r .) p r e d a t o r e k o j i su s a st a v ni d i o
i nt e gr a l ne i b i o l o šk e z a št i t e p o v r ća . S vo j o m r a z no vr sno šć u ,
m i r i so m , b o j o m c vi j e t a (n e v e n, k a d i f i ca , f a c e l i j a , m i r o đ i j a i
d r .) i na či no m ga j e nj a u b a št i d o p r i n o s e r a z no vr s no st i b i l j no g
i ž i v o t i n j s k o g svi j e t a b a št e i z a št i t i p o v r ća .
– Š ta b i ste na k r aj u p o s av j e to v a l i b a š to v an im a z a
u z g aj a nj e k va l ite t no g i z d r avo g p o v rć a , k ao što s u
p a rad aj z , p ap ri k a, c ve k la , k u p u s, b li tv a, š p in a t,
p a su lj i s lič no ?
– P r i j e sv e g a d a u s vo j i m b a št a m a p o št u j u ha r m o n i č ni r a st
b i l j a k a , p r o i z ve d u k va l i t e t n u hr a n u i t i m e d o p r i ne su o ču va n j u
i k v a l i t e t u ž i vo t n e sr e d i ne .

M o j e s e l o , a p r i l 2 0 16 .

66
REPORTAŽA

P R I M J E R V R I JE DN E P O R O D I C E I Z JA P A R S K E DO L I N E

I NA SELU SE MOŽE LIJEPO ŽIVJETI

 K AK O E M I R M E H I NO V I Ć I Z HO Z I ĆA , S A O CE M , M AJK O M
I B R A TO M , S A M AL O G P O S JE DA O S T VA R U JE S O L I D AN
P RI HO D P RO I Z VO DN JO M Z D RA VE HR A NE
 P RI NO S K RO M P I R A D V A I P O P UT A V E Ć I O D
P RO S JE Č NO G

Emir Mehinović

U r o đ e nu d o b r o t u i vo l j u d a r a d i na sl i j e d i o j e o d o c a
A l a ge i m a j k e Fa t i m e k o j i ve ć d e c e ni j a m a u p r e l i j e p o m se l u
H o z i ći , sm j e št e n o m u Ja p r a n s k o j d o l i ni , na sl i k o v i t i m
o b r o n ci m a P o d gr m e č a , k a o p o r o d i c a p r e d st a vl j a j u o l i če nj e
r a d i no st i , če st i t o st i i s k r o m no s t i . T o na m j e p o t v r d i l a i
u či t e l j i ca u p e n z i j i D u š a n k a Da v i d o vi ć i z D o nj i h A g i ć a , k o j a j e
d o b a r d i o sv o g u či t e l j sk o g st a ž a p r o ve l a u Ho z i ć i m a i d o b r o
p o z n a v a l a sv a k u r o d i t e l j sk u k u ću .
Č e t r d e s e t o go d i š nj i g r a đ e vi na c E m i r M e hi no vi ć i z Ho z i ća ,
k a o sp e ci j a l i st a z a hi d r o i z o l a ci j e , p r i j e ne k o l i k o go d i na
z a d e si o s e u Be l g i j i i i m a o j e s a t n i c u o d 27 e vr a , a l i na k o n t r i
m j e s e c a m o r a o j e d a se v r a t i k u ći , j e r Bo s na i H e r ce go vi na
n i j e u E vr o p sk o j u ni j i . N j e go vi m k o l e ga m a r a d ni ci m a z a t o št o
s u d o šl i i z z e m a l j a čl a ni ca E U r a d n e d o z vo l e su p r o d u ž e n e i
o ni su o st a l i u B e l gi j i d a i d a l j e r a d e . E m i r se z b o g t o ga ne

67
ž a l i . K a k o r e če , k o ho ć e v r i j e d n o d a r a d i , m o ž e i o vd j e d a ž i vi
i so l i d no z a r a d i .

M U ŽA P RI JE I P O S L I J E G R AD I L I Š TA
O vo m a l o p o l j o p r i v r e d no če t vo r o čl a no d o m a ć i n st vo ,
o si m p r i ho d a o d o č e v e p e nz i j e i E m i r o v o g r a d a z a n a d ni c u na
g r a đ e vi ni u l o k a l no m o k r u ž e n j u , o st v a r u j e i so l i d a n p r i ho d o d
p o l j o p r i v r e d no g i m a nj a , m a nj e g o d d v a h e k t a r a , n a k o j e m
p r o i z vo d e d o vo l j n o z d r a v e h r a ne z a svo j e p o t r e b e , a l i st va r a ju
i o d r e đ e ne t r ž i š ne vi šk o ve k o j e p r e t va r a j u u d o ho d a k , j e r
t a k v e p r o i z vo d e t e šk o j e n a ći u m a r k e t i m a .
N a k o n z a v r š e n e s r e d nj e g r a đ e vi n sk e šk o l e , i z b j e gl i č k e
g o d i ne p r o vo d i r a d e ći na gr a đ e vi n i n a p o d r u čj u S i sk a , g d j e j e
o t a c r a d i o u ž e l j e z a r i . U sa v r ši o j e t e r m o i hi d r o i z o l a t e r ske
p o sl o ve p r i gr a d n j i k u ć a i d r u gi h o b j e k a t a , p o st a o j e u va ž e n i
k a o čo vj e k a l i i k a o v r h u n sk i m a j st o r z a f a sa d e r s k e r a d o ve .
P o p o v r a t k u i z i z b j e g l i št a 2 00 0 . go d i ne sa r o d i t e l j i m a i
b r a t o m r e k o nst r u i še k u ću , g r a d i št a l u o d st o t i nu k va d r a t ni h
m e t a r a i k u p u j e p r vu k r a vu . O s t a vl j a j u ći ž e n sk u t e l a d i
o d ga j a j u ći i h u st e o ne j u ni ce , d a n a s E m i r , p r i j e ne go št o p o đ e
n a g r a đ e vi nu , s va k o j u t r o u st a j e u č e t i r i sa t a d a b i p o m u z a o
s ve t r i k r a v e . I a k o u p o o d m a k l i m go d i na m a , m a j k a F a t i m a
p r a vi o d m l i j e k a si r , m a sl o , m a sl a c i vr hn j e k o j e k a o vr hu ns k e
d o m a ć e p r o i z vo d e k u p u j u k o m š i j e i m no gi n a ši g a st a b a j t e r i
k o j i r a d e u z a p a d no j E v r o p i i č e st o p o s j e ću j u H o z i će , a p o
p o vr a t k u i z z a vi ča j a r a d o p o n e s u o ve p r o i z vo d e . K a d a s e vr a t i
s a gr a d i l i št a , E m i r u ve če r n j i m s a t i m a p o no vo m u z e k r a ve .

K AO U S TA R A VR E M E N A
P o se b no E m i r o vo z a d o vo l j s t o j e št o u z p o m o ć b r a t a M u j e
i o ca A l a ge na j e d no j o m a n j o j p a r ce l i o d sv e ga s e d a m a r i ,
g o t o vo s va k e go d i n e o st va r u j e r e k o r d nu p r o i z vo d n j u
k r o m p i r a . P r o šl e go d i ne j e sa t e m a l e p a r ce l e d o b i o 4, 5 t o ne
o vo g d r a g o ci j e no p r o i z vo d a k o j i s e p o z n a č a j u u

68
p o l j o p r i v r e d no j p r o i z vo d nj i s vr s t a v a u z p š e ni c u , k u k u r u z i
p i r i n a č.
- O si m z a s vo j e p o t r e b e , k r o m p i r p r o d a j e m o na k u ćno m
p r a gu , k o m ši j a m a i z su sj e d ni h se l a , d o k v e ći d i o , o k o t r i t o ne ,
p l a si r a m o na p i j a c i u P r i j e d o r u . I m a m o d o m a će k v a l i t e t no
s j e m e k r o m p i r a k o j e sm o na b a vi l i u Bu še vi ć u i sp o d G r m e ča .
I a k o se n i sm o b a vi l i c e r t i f i k a ci j a m a , n a š a p r o i z v o d nj a m o gl a
b i d a se s vr st a va u e k o k va l i t e t , j e r ga p r o i z vo d i m o n a
n a j p r i r o d ni j i n a či n. O s i m st a j nj a k o m , z e m l j u ne p r i h r a n j u j e m o
n i j e d ni m vj e št a č k i m đ u b r i vo m n i t i d o l a z i u o b z i r b i l o k a k v a
h e m i j a . K r o m p i r o k o p a v a m o r u č no , a z a g r ć e m o k o nj sk o m
z a p r e go m . N a o v o j p r o i z vo d nj i r a d i m o b r a t i j a . I m a m o s vo j e
s t a j sk o đ u b r e , d o k o r a nj e i o b r a d u z e m l j i š t a k o nj sk o m
z a p r e go m p l a t i m o p o se z o ni o k o 2 00 K M . Od prodatog
k r o m p i r a o st va r i m o z a r a d u o d t r i d o če t i r i hi l j a d e m a r a k a -
kaže Emir.
K a o št o na t r a d i ci o na l a n na či n p r o i z v o d e , t a k o ga i
s k l a d i št e u t r a p o vi m a g d j e o st a j e u go t o vo ne p r o m i j e n j e no m
p r i r o d no m st a nj u o d se p t e m b r a d o m a r t a .
- N a z e m l j u , k a o u st a r a vr e m e na , st a vi m o p r v o p o d l o gu
o d b u j a d i d e b l j i n e 4 0 c e nt i m e t a r a , z a t i m st a vl j a m o k r o m p i r u
t r a p k u p o l a st o g o b l i k a , a p o nj e m u sa svi h st r a na sl o j b u j a d i
o d 4 0 c e nt i m e t a r a . Za t i m d o l a z i z e m l j a p o b u j a d i , a o n d a se
s va k i t r a p p r e k r i j e i u šu šk a na j l o n o m i t a k o u na j b o l j e m st a nju
s a če k a m a r t k a d a s e v a d i i k o r i st i - i sp r i ča o n a m j e E m i r .
K a d a j e B r a nk o M a s t a l o , p r e d sj e d ni k U d r u ž e n j a p o vr t l a r a
R e p u b l i k e S r p s k e , č u o d a j e E m i r n a s e d a m a r i p r o i z ve o č e t i ri
i p o t o n a k r o m p i r a , b i o j e v e o m a p r i j a t no i z ne na đ e n,
o cj e n j u j u ći d a j e t o e k st r a r e k o r d a n p r o i z vo d ni r e z u l t a t ,
d vo st r u k o ve ći o d p r o sj e č ne p r o i z vo d n j e k o j a se u R e p u b l i ci
S r p sk o j o st va r u j e na d e se t a r i (j e d no m d u nu m u ) .

P AS UL J P U TU JE P R E K O G R AN I CE
A k o se p r i ho d u o d k r o m p i r a d o d a i m j e s e č ni p r i ho d o d o k o
4 0 0 m a r a k a o d m l i j e k a , si r a , m a sl a i v r h nj a , k a o i p r i ho d o d

69
p o vr ća , o nd a d o h o d a k o d p o l j o p r i vr e d e d o b r o d o đ e . P o nj i ho ve
e k o p r o i z v o d e o d m l i j e k a i p o vr ć e d o l a z e l j u d i i z P r i j e d o r a , a
n a j r a d i j e k u p u j u k o m ši j e k o j i p r i v r e m e no r a d e u A u s t r i j i ,
Š ve d s k o j , D a n sk o j i d r u g i m z e m l j a m a . N a p r i m j e r , o va se o sk a
p o r o d i c a na d v a d u nu m a p r o i z v e d e o k o 40 0 k i l o g r a m a
d o m a ć e g p a su l j a , k o j i t a k o đ e o b r a đ u j u m o t i k o m . R a d o ga
k u p u j u k o m ši j e k o j i d o đ u i z d i j a s p o r e i p l a ć a j u d e s e t m a r a k a
p o k i l o gr a m u d a ga p o n e su u svo j e d o m o v e u i no st r a ns t vo .
- Za p r o t i v vr i j e d n o st st o k i l o gr a m a p r o d a t o g p a s u l j a mi
m o ž e m o d a k u p i m o vi še o d d e s e t m e t a r a d r va z a z i m u -
n a p o m i nj e E m i r .

***
O v o j e p r i ča o t o m e k a k o j e m o g u će o st a j u ći na s e l u na
malom p o l j o p r i v r e d no m i ma nj u , k o r i st e ći p o vo l j ne
k a r a k t e r i st i k e z e m l j i št a i t r a d i ci o na l a n na či n p r o i z vo d n j e , a
u m j e st o p o l j o p r i v r e d ne m e h a ni z a ci j e k o nj sk u z a p r e gu , i
u m j e st o sa vr e m e no g sk l a d i št e nj a t r a p o v e o d z e m l j i št a i
b u j a d i , o r ga ni z u j u ći k a na l e p r o d a j e u so p st v e n o j r e ž i j i ,
o st v a r i va t i r e k r d n u p r o i z vo d nj u i d o ho d a k k o j i z a d o vo l j a va s ve
p o t r e b e j e d ne sl o ž ne i vr i j e d n e če t vo r o čl a n e p o r o d i c e . O vo j e
t a k o đ e p r i ča o t o m e k a k o z a u st a vi t i t r e nd p u st o še nj a s e l a , o
t o m e k a k o z a u s t a vi t i o d l a s k e i vr a t i t i l j u d e n a se l o . O d go vo r
i z o vo g p r i m j e r a na m e ć e s e sa m p o s e b i : t a k o d a u p r a v o
o va k ve l j u d e ne o st a vl j a m o p r e p u št e n e d a sa m i r j e ša va j u
p r o b l e m e p r o i z v o d nj e i t r ž i št a , ve ć i h t r e b a p o d r ž a t i ,
e k o no m sk i o s na ž i t i i k o na č no st vo r i t i e f i k a sa n p o l i t i č k i ,
e k o no m sk i i z a d r u ž ni o k vi r u k o j e m će se z a u st a vi t i t r e n d
p r o p a d a nj a s e l a , a o m o g u ć i t i n j e g o v o p st a n a k i r a z vo j .
Agro planeta, avgust 2017 .

70
REPORTAŽA

K A K O JE DU Š K O L JE P O JA O D I Z B JE G L I Č K O G BE ZN A ĐA DO S P IO
D O U ZO R N O G P O L JO P R I V R E DN I K A

UNSKA DOLINA – RAJSKO MJESTO ZA

VRIJEDNE

 N a t r i h e k t a r a z a k u p l j e no g z e m l j i št a u Bl a t ni p r o i z vo d i
l u b e ni c e , d i nj e , k u p u s i d r u go p o vr će , z a t i m hi l j a d e
s a d ni ca r a z ni h vo ćni h vr st a i p a u l o wn i j e
 P o l j o p r i v r e d ni ci s e ne r a d o u d r u ž u j u u z a d r u g e , a d a ni j e
t a k o l a k š e b i z a j e d ni čk i n a šl i p u t d o t r ž i št a

M i l e v a i D u š k o Lj e p o j a
U 2 8 . go d i ni ž i v o t a , r a t ne 19 92 . Du š k o L j e p o j a b i o j e
p r i s i l j e n d a i z s vo g se l a Cr k vi n e k o d Bo sa ns k e K r u p e , sa
v i š e v j e k o vn o g i m a nj a i z b j e gn e sa m a j k o m , s u p r u g o m i t r i si n a
k o j i su t a d a b i l i j o š u p e l e na m a , st a r o st i 2 m j e se ci , go d i nu i
d vi j e go d i n e . I z b j e gl i su u s u sj e d nu o p št i n u N o vi G r a d u
o b l i ž nj e se l o Bl a t nu . K a d a se ne št o k a s ni j e vr a t i o u s vo j e s e l o
d a u z m e p o st e l j i nu i j o š ne k e st va r i , z a t e k a o j e k u ću i
p o m o ć ne o b j e k t e u z ga r i št u . J e d i no a m b a r ni j e b i o z a p a l j e n
j e r j e b i o p u n ž i t a . Du šk o j e p r e n i o t a j a m b a r k o d p r i j a t e l j a u
B l a t nu d a ga p o d sj e ć a na n j e go v o p o r o d i č no i ma nj e , a d a n a s
g a k o r i st i i z a o s t a v l j a nj e a l a t a i r e p r o m a t e r i j a l a z a o b r a d u
zemlje.
Z a t e če n i z b j e gl i čk i m b e z na đ e m , na ša o se p r e d ve l i k i m
i z a z o vi m a . T r e b a l o j e b e z i gd j e i č e g a st vo r i t i u sl o ve za
e gz i st e n ci j u p o r o d i c e i šk o l o va t i t r i si n a . I z p o r o d i c e j e p o ni o

71
s t e če nu o so b i nu d a b u d e d o b a r d o m a ći n . I m a o j e i d i p l o m u
i nž e nj e r a šu m a r s t va i z Z a g r e b a , a l i i o gr o m nu r a d n u e n e r gi j u
i ž e l j u z a no vi m z na n j e m . A l i , na o vo j l i st i p o k r e t a čk i h m o t i va
z a st v a r a nj e no vo g ž i vo t a k r e ć u ći o d nu l e b i l a j e , p r i j e s ve ga ,
n o vo na st a l a i z b j e gl i č k a si t u a ci j a . P r vo j e d o b i o p o s a o u
f a b r i ci „ L i gno šp e r “. K a d a j e t a f a b r i k a p r o p a l a , o t v a r a
s t o l a r sk u r a d nj u , a k a sni j e se z a s p o šl j a va u Od j e l j e nj u z a
p r i v r e d u i p o l j o p r i v r e d u o p št i ne . Da b i no v u ž i vo t n u m i si j u
u sp j e šno p r e o b r a z i o , D u š k o o d a b i r e t e ž i ž i vo t ni p u t - u z o b a l u
U ne u Bl a t ni p o č i n j e d a u z i m a z e m l j u p o d z a k u p st va r a j u ći iz
g o d i ne u go d i nu k va l i t e t n e p o l j o p r i v r e d n e p r o i z vo d e . U s vo m
n o vo m d o p u n sk o m p o sl u o st va r u j e vr hu nsk e r e z u l t a t e u
o d no su na o k r u ž e nj e k a o i n e o p ho d ne d o d a t ne i z v o r e p r i ho da
k a k o b i p o r o d i ca m o gl a p r i st o j n o d a ž i vi , a d j e ca š k o l u j u .
P o se b no j e p o no sa n n a na j st a r i j e g si na A l e k s a n d r a k o j i je
z a v r ši o st u d i j e f i z i k e u N o vo m S a d u sa p r o s j e čno m o cj e no m
1 0 . S a d a j e a si st e nt n a A m e r i čk o m u ni v e r z i t u t u u S i n si n a t i j u
g d j e j e d o b i o s t i p e nd i j u z a d o k t o r sk e st u d i j e i z o b l a st i
t e o r i j sk e f i z i k e . S r e d n j i si n Br a n k o j e p r o f e s o r f i z i k e u
g i m na z i j i u N o vo m G r a d u , a M i l o š st u d i r a i st o r i j u u N o vo m
Sadu.

O D S A DN I C A VO Ć A DO L UB E NI C A
U r a z v i j a nj u p r o i z vo d nj e l u b e n i c e , d i n j e , k u p u sa i
s t a v a r nj u vo ć no g r a s a d ni k a na j ve ću p o m o ć i m a o s a m o d
s u p r u g e M i l e ve i t r o j i ce si no va k o j i su t o k o m o sn o v no g i
s r e d n j e g šk o l o va nj a s ve s vo j e s l o b o d no vr i j e m e p r o vo d i l i u
r a d u na z a k u p l j e n i m nj i va m a . U j e d no s u - i st i če Du šk o - st i ca li
i r a d n e na vi k e št o s e k a s ni j e o d r a z i l o na u s p j e šn e r e z u l t a t e
n a f a k u l t e t u , a št o j e na j v a ž ni j e p o st a l i s u i d o b r i l j u d i .
S m a t r a m d a j e r a d na n a vi k a b o g a t s t vo s va k o g č o v j e k a , j e r
k a d a se o na " u sa d i " u čo vj e k a , o n ni k a d a ne će b i t i si r o m a ša n,
d o k o ni k o j i n e m a j u r a d ne na vi k e l a k š e z a p a d n u u si r o m a št vo .
B o r a ve ći i r a d e ći u Bl a t ni , s j e ća k a k o se p o no vo u nj e m u
b u d i ž e l j a d a se b a vi p o l j o p r i vr e d o m , i z r a ž e n a j o š k a d a j e
p r i ž e l j k i v a o d a st u d i r a a g r o no m i j u . Do l i nu U ne d o ž i vl j a va k a o

72
r a j sk o m j e st o z a p o l j o p r i vr e d u i d o no si o d l u k u d a z a p o č ne
r a s a d ni č a r sk u p r o i z vo d nj u k o j u r e gi st r u j e k a o d o p u n sk u
d j e l a t no st . P o se b no d o l a z i d o i z r a ž a j a n j e go v a sk l o no st k a
k a l e m l j e nj u vo ća , p a na b a z i sa d n i c a d i vl j e k r u š k e u z g a j a 1 5 0
s a d ni ca d o m a ć e c r ne k r u šk e k o j e j e p o k l a nj a o p r i j a t e l j i m a , a li
m no gi su t r a ž i l i d a i h k u p e , t a k o d a j e i d u će go d i ne p r o i z ve o
5 0 0 sa d ni ca cr ne k r u šk e i sv e p r o d a o z a 4 K M p o k o m a d u .
K a k o j e t r a ž n j a r a sl a t a k o j e i p o v e ća va o p r o i z vo d nj u sa d ni ca ,
p a s e p o sl e d n j i h g o d i na nj i ho v b r o j k r e će i z m e đ u 5 i 10 hi l j a d a
g o d i šn j e . O t o m e k a k o r j e ša va t i m no ge p r o b l e m e i d i l e m e u
v e z i sa o vo m p r o i z vo d n j o m d o st a t o ga na u či o j e o d p r i j a t e l ja
M i l a n a V u j a no vi ć a , vr l o sp o so b n o g i nž e nj e r a p o l j o p r i v r e d e .
T a č k a p r e o k r e t a d o g a đ a s e k a d a g a j e Du š k o z a m o l i o d a i z
n j e go v e f i r m e " A gr i m a t k o " d o ne se ne k o l i k o v r s t a sj e m e na
d i nj e i l u b e ni ce , j e r j e i m a o v e l i k u ž e l j u d a p r o b a i t u
p r o i z vo d nj u . I gl e č u d a ! I z na d s vi h o č e k i va nj a n a p a r ce l i p o r ed
U ne d i n j e i l u b e ni ce n a p r o st o su „ e k s p l o d i r a l e “ svo j o m
v e l i či n o m i k va l i t e t o m .
- T a d a j e sa z r e l a o d l u k a d a s e o vo m p r o i z vo d nj o m b a v i m
p r o f e si o na l no ne z a p o st a vl j a j u ći r a sa d ni ča r st vo - p r i ča na m
D u š k o . - P o t r a ž n j a z a d i n j o m i l u b e ni co m b i l a j e o gr o m na .
J e d ne go d i ne z a r a d a sa t r i d u nu m a d i nj e i z n o si l a j e o k o 10
0 0 0 K M . A l i , na j vi še sa m z a vo l i o l u b e ni cu . O n a j e ne št o
p o se b no , j e r d a j e i m p r e si va n p l o d . Da b i s e p r o i z v e l a s l a t k a ,
s o č na i m i r i s na l u b e ni c a , p o t r e b n i s u ve l i k o u m j e ć e , z na nj e i
t r u d . S va k a go d i n a j e ne p o no vl j i v a i t r e b a j o j s e p r i l a go đ a v a t i
u s va k o m p o gl e d u , a na k r a j u k a d a d o b i j e t e l u b e ni c u k o j u k a d a
k u p a c o d ne se k u ć i i p r o b a p a o d m a h d o l a z i d a k u p i d r u g u , to
j e ne i z m j e r no z a d o vo l j st vo k o j e ni št a ne m o ž e d a p o m u t i -
i st i če Du šk o .

K I NE S K O D R VO K R A J U NE
Da na s D u š k o p o d z a k u p o m u Bl a t ni i m a t r i he k a t a ra
z e m l j e k o j e p o d r a z ni m k u l t u r a ma na vo d nj a va , a z a k u p p l a ća
5 0 K M p o d u nu m u i l i 15 00 K M g o d i šn j e . O s no vn a i nv e st i ci j a
j e p u m p a i p r i m a r n a m r e ž a z a na vo d nj a va nj e u š t a j e u l o ž i o

73
o k o 2 0 00 K M , p l u s p o t r o š ni m a t e r i j a l , k a p a j u ća c r i j e v a i
s l i č no . P o o s no vu o st va r e no g d o ho t k a na j z n a ča j ni j a j e
p r o i z vo d nj a l u b e n i c e k o j a o ve go d i ne p r vi p u t d o s t i ž e k o l i či nu
o k o 50 t o na s a se d a m d u nu m a . O v a j r e z u l t a t o st va r e n j e z a t o
š t o i m a d o st a su n c a , a o b e z b i j e đ e n j e i si st e m na v o d nj a va nj a ,
s t i m , k a k o r e če , d a j e u r o d m o ga o b i t i i v e ći d a ni j e b i l o
o va k o v i so k i h t e m p e r a t u r a . I p o r e d t o ga Du šk o j e p r o i z ve o
n a j k va l i t e t ni j u l u b e n i c u k o j u p o r e d t e z g e k r a j c e st e N o v i -
K r u p a - B i ha ć p r o d a j e p o p o l a m a r k e z a k i l o gr a m i o č e k u je
p r i h o d o d o k o 20 0 0 0 K M .
S l j e d e ć a k u l t u r a p o i sp l a t i vo s t i j e k u p u s k o j i p r o i z vo d i na
6 - 7 d u nu m a i o s t a v r u j e p r o i z vo d nj u o d o k o 4 0 - 50 t o na , a
t o k o m p r o šl e go d i n e p r o d a va o g a j e u v r e ći ca m a p o 5 K M .
Kupus je, po n j e go vo m m i šl j e nj u , n a j p r o f i t a b i l ni j i
p o l j o p r i v r e d ni p r o i z vo d z a t o št o j e s j e m e j e f t i no a r a d s ve d e n
n a m i ni m u m - sa d n j u , b r a nj e i p a k o va nj e . Za št i t a i
n a vo d n j a va n j e su m e ha n i z o va ni . U U n sk o j d o l i n i , k a o i ci j e l o m
P o d g r m e ču , p r i r o d n i u sl o vi z a p r o i z v o d n j u k u p u sa su
b o go m d a ni , j e r b e z ve l i k i h p r o b l e m a p o h e k t a r u m o ž e d a se
p r o i z ve d e o k o 10 0 t o na k u p u sa . T a k o l i či na se m o ž e
z a p a k o v a t i u o k o 8 00 0 vr e ći ca i a k o i h p o m no ž i t e s a 5 K M
d o b i j a se p r i ho d o d o k o 4 0 0 00 K M . U l a ga nj a u t o s u o k o 1 00 0
K M z a s j e m e , 2 d o 3 hi l j a d e m a r a k a u r a d , p a i z r a ču na j t e
k o l i k o m o ž e d a se z a r a d i !
U r a s a d ni k u na p o vr ši ni o d 2 d u n u m a p r o i z ve d e go d i šnj e
3 - 4 hi l j a d e sa d n i c a r a z ni h vo ćn i h vr st a k a o št o su j a b u k a ,
k r u šk a , šl j i va , t r e šn j a , b r e sk v a , vi šn j a , a l i i d o m a ć e so r t e : cr na
k r u šk a , j a b u k a z e l e n i k a , š e f t e l i j e (vi no gr a d a r sk a b r e sk va ) i t d .
U z vo ć n e sa d ni ce D u šk o p r o i z ve d e i o k o d e se t hi l j a d a s a d ni c a
p a u l o wni j e , ne o b i č no g, b r z o r a s t u će g d r ve t a , p o r i j e k l o m i z
K i ne . O če k u j e p r i ho d o d sa d ni ca o d 2 0 d o 30 hi l j a d a m a r a k a
n a go d i šn j e m ni v o u .
T E Ž AK P UT DO T R ŽI Š T A
P o m i šl j e n j u Du šk a L j e p o j e u U ns k o j d o l i ni p o st o j e
i z u z e t no p o vo l j ni u sl o vi i z a p r o i z vo d n j u b r e sk ve či m e b i s e
m o gl o z a d o vo l j i t i d o m a ć e t r ž i št e , a o st a l o b i i z a i z vo z . O vd j e

74
s e u z d o sl j e d nu p r i m j e nu a g r o t e hn i k e , n a j e d n o m d u nu m u
m o ž e d a p r o i z ve d e p e t t o na b r e sk ve , št o z n a č i 50 t o n a p o
h e k t a r u i l i 5 0 hi l j a d a t o n a na 1 00 0 he k t a r a , p a se l a k o m o že
i z r a ču ni t i k o l i k i s u gu b i ci n a o sno vu ne o st va r e n e p r o i z v o d n j e ,
a k o l i k a b i b i l a d o b i t p o o s no vu o st v a r e ne p r o i z vo d nj e .
- N a j ve ći p r o b l e m j e t r ž i št e . Do sa d a s a m u sp i j e va o d a
v e ć i n u p r o i z vo d a p r o d a m na št a nd u p o r e d ce s t e . Za ši r e nj e
poljoprivredne p r o i z vo d nj e prodaja mi je na j v e ći
o gr a ni ča va j u ć i fa k t o r . N e d o st a j e na m si st e m o t k u p a , št o s u
n e k a d a r a d i l e z a d r u ge k o j i h vi š e n e m a . N a ž a l o st , o vd j e u
U nsk o j d o l i ni l j u d i ne m a j u vo l j u d a s e u d r u ž u j u u z a d r u g e , p a
t o p o s t a j e p r o b l e m k a k o na s sa m i h p r o i z vo đ a č a t a k o i ci j e l o g
s e k t o r a p o l j o p r i v r e d e . N a k r a j u ž e l i m d a na g l a s i m d a j e U n ska
d o l i n a r a j sk o m j e st o z a p o l j o p r i vr e d n u p r o i z vo d nj u , j e r u
d i j e l u t o k a U ne i z m e đ u N o vo g G r a d a i Bo sa ns k e K r u p e
b e s k o n a č ni su vo d ni k a p a ci t e t i z a na vo d nj a va nj e . A l i i p o r e d
o ve b l a go d e t i , na p r st e j e d n e r u k e m o gu se na b r o j a t i
p r o i z vo đ a či k o j i na vo d nj a va j u s vo j e p a r c e l e . L j u d i o v d j e
i st r a j a v a j u na i st i m k u l t u r a m a v e ć 2 0 go d i na . T e šk o
p r i h va t a j u n o vi ne . Jo š t e ž e s e o d l u ču j u d a p r o i z vo d e z a t r ž i št e
o si m z a svo j e p o t r e b e . M a l i h p o m a k a i m a u v o ć a r sk o j
p r o i z vo d nj i , p a j e i s vo j e v r st a n p a r a d o k s št o t o r a d e l j u d i
k o j i m a j e e g z i st e n ci j a o b e z b j e đ e n a , a ne o ni k o j i i m a j u z e m l j u
a ne m a j u p o sa o i r a d i j e i d u d a r a d e p o E v r o p i ne go d a z a s nu j u
r o b n u p r o i z vo d nj u na s vo m i m a nj u .

* * *
D u š k o L j e p o j a , s a d a v e ć p e d e se t t r o go d i š nj a k k o j i ž i vi u
s t a n u u N o vo m G r a d u k a o a l t e r na t i vno m sm j e št a j u z a
i z b j e gl i c e , r a d i n a z e m l j i p o d z a k u p o m o d t r i he k t a r a b a ve ći
s e p o l j o p r i vr e d no m p r o i z vo d nj o m z a t r ž i št e p l a s i r a j u ći s vo j e
p r o i z vo d e p o r e d c e st e i l i n a n j i v i . R a d i d ne vn o 1 5 - 16 s a t i .
D u š k o u ž i va d a r a d i , a l i p o ne k a d i d a se k u p a n a U ni , p e ca
r i b u k a o i u p č e l a r e nj u z a svo j u d u š u . V o l i d a r a d i n a
e k s p e r i m e nt i sa nj u sa n o v i m sa d ni ca m a , či t a i p r o u č a va
s t r u č nu l i t e r a t u r u . U k a z u j e l j u d i m a na t o št a b i b i l o d o b r o d a

75
p r o z vo d e i k a k o d a sm a nj e t r o š k o ve i p o ve ća j u p r i no se . U vi j e k
t r a g a z a n e či m št o b i b i l o k o r i s no z a nj e ga i p o r o d i c u , a l i i z a
d r u št vo u cj e l i n i .
K a d a j e r i j e č o k l a si čni m p o l j o p r i v r e d ni m k u l t u r a m a u
o vo j t r o p sk o j go d i ni o č e k u j e se n u l t i p r o f i t , a n a k u l t u r a m a
k a o št o s u , na p r i m j e r , l u b e ni c a i b r e s k va , i p o r e d l o ši h
v r e m e n sk i h u sl o va , p r o f i t j e z n a č a j a n . Ja sn o j e d a z a
n o vo st v o r e ne vr i j e d no st i u p o l j o p r i v r e d i ne m a j e d no st a vni h i
b r z i h r j e š e n j a , a l i z a si g u r n o j e d a sa m o p r i č a n j e o
p o l j o p r i v r e d i i nj e no m z na ča j u ne ć e z a u st a v i t i nj e n su no v r a t .
A l i o v a k vi p r i m j e r i , k o j e t r e b a sl i j e d i t i i u m no ž a va t i , m o gu d a
b u d u p u t i z b a v l j e nj a i r a z vo j a , j e r , p o t e n ci j a l na še
p o l j o p r i v r e d e , u o b a e nt i t e t a Bi H, ni p r i b l i ž n o ni j e i sk o r i š ć e n .
B i t n a o gr a ni če no st t e ne i sk o r i šć e no st i s u d v a p r o b l e m a k o j a
t r a j u vi še o d d v i j e d e c e ni j e . T o su ne p o st o j a n j e si st e m a
o t k u p a i p r o d a j e d o m a ći h p r o i z vo d a i o p št a r a vno d u šno st
d r u št v a i d r ž a vni h i n st i t u ci j a p r e m a z a d r u ga m a . R j e š a va nj e m
o vi h p r o b l e m a b i l e b i m o g u ć e r a z v o j ne p r o m j e n e . D a ne b i b i l o
z a b u ne i u t o m s l i č a j u p o sa o na z e m l j i b i o b i t e ž a k , o d j u t r a
d o s u t r a , a l i ne i u z a l u d a n .
A gr o p l a ne t a , s e p t e m b a r 20 17 .

76
KOMENTAR

O D P L E M E N A I N K E DO DA N A Š N JE G V R E M E N A

NJEGOVO VELIČANSTVO KROMPIR

PROSJEČNA PROIZVODNJA KROMPIRA PO HEKTARU 2017.

GODINE U BIH IZNOSILA OKO 10 TONA, KOLIKO SU
OSTVARIVALA INDIJANSKA PLEMENA INKE U PERUANSKIM
ANDAMA JOŠ PRIJE ČETIRI HILJADE GODINA
KROMPIR NAS HRANI I LIJEČI, A EVROPU JE SPASIO OD GLADI.
SVIJETLI PRIMJERI IZ KRIŠKOVACA KOD LAKTAŠA, HOZIĆA
KOD NOVOG GRADA I AGRONERETVE KOD MOSTARA

N j e g o vo v e l i ča ns t vo - k r o m p i r j e d na j e o d na j v a ž ni j i h
b i l j n i h v r st a , o d m a h i z a k u k u r u z a , p še ni c e i p i r i n č a . K a o
n a m i r ni ca i m a p u no b j e l a n če vi na , m a st i , vi t a m i n a i m i n e r a l a .
U p r e hr a m b e n o j i nd u st r i j i s l u ž i z a p r o i z vo d n j u č i p sa , p o m f r i ta
i o s t a l i h su še ni h p r o i z vo d a , z a t i m z a p r e r a d u u š p i r i t , šk r o b i
a l k o ho l k o j i s e k o r i st i u p r o i z vo d nj i t e k st i l a , p a p i r a , k o ž e ,
f a r m a ce u t sk i h i k o z m e t i č k i h p r o i z vo d a . K r o m p i r i m a i
l j e k o vi t a s vo j st va . I z v o r j e vi t a m i na C, s ni ž a v a p o vi š e ni k r vni
p r i t i sa k , r e ge ne r i še z d r a vl j e cr i j e va . P o z n a t j e l i j e k z a sr ce i
k r vo t o k , a k o r i st i se i z a o b l o ge p r i l i j e č e n j u gi ht a , r e u m e i
lumbaga.
E vr o p s k i na r o d i vi d j e l i su k r o m p i r t e k u 1 6 . vi j e k u , p o
p o vr a t k u š p a nsk i h o sv a j a ča s a j u ž no a m e r i čk o g k o nt i ne nt a .
D o m o vi na k r o m p i r a j e p o d r u čj e P e r u a i Bo l i v i j e t o j e st
p l a ni ns k o g m a si v a A nd e gd j e j e p o st o j a l a st a r a j u ž no a m e r i č k a
c i vi l i z a ci j a I nk e i i m a l a j a k u d r ž a vu . O s i m p r o i z vo d nj e
k u k u r u z a , j o š 4 0 0 0 go d i na p r i j e na še e r e , I nk e su se b a vi l e u
v i ši m p r e d j e l i m a A nd a , i p r o i z v o d nj o m j e st i vo g k r o m p i r a
k o j e g su t o k o m d u go g ni z a g o d i n a p r i p i t o m i l i o d d i vl j i h v r st a.
O v i st a r i na r o d i j o š p r i j e vi še o d 2 0 0 0 go d i na g r a d i l i su
k a n a l e z a na vo d nj a va nj e i k o r i st i l i vo d u j e z e r a T i t i k a k i i
o st v a r i va l i p r i no s k r o m p i r a i d o 1 0 t o na p o he k t a r u . Z a I n k e
k r o m p i r j e b i o o sno vni p r o i z vo d z a i sh r a n u , a l i j o š o nd a

77
k o r i st i l i su ga i z a l i j e če nj e . S u š i l i su k r o m p i r i ču va l i ga u
m a ga ci n i m a k o j e su m a s o v no g r a d i l i z a sk l a d i št e nj e . G o vo r e ći
n a d a hn u t o o o ču va nj u b i o r a z no l i k o st i b i l j no g sv i j e t a , p r i j e
n e k o l i k o go d i n a u Du b r o vni k u na T e r a m a d r e su sr e t i m a
m e đ u n a r o d no g p o k r e t a S l o w f o o d , nj e n p r e d s j e d ni k K a r l o
P e t r i ni j e i st a k a o d a j e z a p o sl j e d n j i h 12 0 go d i n a 7 0 o d st o
b i o r a z no l i k o st i n e st a l o sa l i ca z e m l j e . A u t o r o vi h r e d o va t o m
p r i l i k o m z a b i l j e ž i o j e ni z p o u čni h p r i m j e r a o k o j i m a j e P e t r i ni
g o vo r i o , a o vd j e c i t i r a m št a j e r e k a o u ve z i p o z na t o g d o ga đ a j a
sa krompirom u Irskoj:
- S r e d i no m 1 9 . vi j e k a u I r s k o j i m a l i sm o sa m o j e d n u v r st u
k r o m p i r a k o j i j e n a p a l a p l e m e n j a č a . O d 1 8 35 . d o 1 8 45 . go d i ne
n e st a l a j e s va p r o i z vo d n j a k r o m p i r a . N a r o d j e u m i r a o o d gl a d i .
B i l o j e m i l i o n mr t vi h l j u d i , a j o š t o l i k o j e e m i gr i r a l o . O nd a j e
n e k o o t i ša o u P e r u a n sk e A n d e gd j e j e ne k a d p o st o j a l o 6 00 0
v r st a k r o m p i r a . U z e l i su ne k o l i k o so r t i k o j e i d a na s j e d e m o .
O d p o m e nu t i h 6 00 0 so r t i k r o m p i r a u P e r u a ns k i m A nd a m a
o st a l o j e s ve ga o k o 5 0 0 so r t i , r e k a o j e P e t r i ni .
Š p a n ci su d o ni j e l i k r o m p i r u E v r o p u s r e d i no m 16. v i j e k a ,
a t o k o m 1 56 5. go d i n e p r vi k r o m p i r p o či n j e d a se ga j i u
Š p a n i j i , o d a k l e s e p o st e p e no š i r i p o ci j e l o j E v r o p i . N a
p o d r u č j u b i v še Ju go sl a v i j e ga j e n j e k r o m p i r a p o či n j e t e k u 1 8 .
v i j e k u , n a j p r i j e u Hr va t sk o j - u L i ci , z a t i m u S r b i j i - B a na t u ,
p a u Bo sni i He r c e go vi ni , Cr no j G o r i i M a k e d o ni j i . K o l i k i j e
z na ča j k r o m p i r i m a o z a si gu r no st i sh r a ne n a ši h na r o d a
n a j b o l j e go vo r i sl j e d e ći p r i m j e r . T o k o m 187 5 . g o d i ne
A u st r o u g a r sk a ca r e vi n a z a vr i j e m e M a r i j e T e r e z i j e d o n i j e l a j e
d e k r e t k o j i m su s e p o gr a ni čn e p o r o d i ce , k o j e su ž i v j e l e u L i ci
- V o j no j k r a j i n i , o b a ve z i v a l e d a u z ga j a j u k r o m p i r k a o
p r i o r i t e t nu p r e hr a m b e nu na m i r ni cu .
Ca r e vi n a j e d i j e l i l a b e sp l a t no st a no v ni št vu sj e m e n sk i
k r o m i r d a g a u z ga j a i t o j e sa sv i m si gu r no s p a si l o l i č k u
p o p u l a ci j u , n a r o či t o u gl a d ni m g o d i na m a k a d a j e z b o g
v r e m e n sk i h p r i l i k a u r o d ž i t a r i ca b i o sl a b . O va i n i ci j a t i va d a
s e k r o m p i r ga j i u št o v e ć i m k o l i č i n a m a ne sa m o d a j e s p a si l a
p o p u l a ci j u ve ć j e i p o ve ća l a . I t o ni j e b i o sl u ča j s a m o n a
B a l k a nu . P r o i z vo d nj a i p o t r o šn j a k r o m p i r a d o p r i n i j e l a j e
d e m o g r a f sk o m b u m u u ci j e l o j sr e d nj o j , z a p a d no j i s j e ve r no j
E vr o p i . O st a l o j e u p a m ć e no d a j e k r o m p i r s p a si o E v r o p u o d
gladi.

78
 N j e g o vo v e l i č a ns t vo k r o m p i r p o s e b no j e b i o p o p u l a r a n u
s t a r a d o b r a vr e m e na k o d č o b a n a k o j i su ču va l i st o k u n a
p a š nj a ci m a i z m e đ u i l i o k o s e l a k a o i na vi so v i m a gd j e su b i l a
k r o m p i r i št a . S j e se ni , p r i j e i l i p o sl i j e va đ e n j a k r o m p i r a , k a d a
s e m o ž e p r o n a ći z a o st a l i k r o m p i r , čo b a ni su l o ž i l i va t r u i p e k l i
k r o m p i r n a ž a r u p o d l u go m . P o ne k i su no si l i i sl a n i nu i t a nk e
r e ž nj e v e p e k l i na ž a r u k a o na r o št i l j u i st a vl j a l i i h d a na t a p a j u
p r e p o l o vl j e n v r u ć k r o m p i r . Bi l a j e t o ne vj e r o va t na p o sl a st i ca .
T a k o đ e v r e d ni j e d o m a ć i c e z na l e s u č e st o z a d j e cu i o st a l e
č l a no v e p o r o d i ce sp r e m a t i t a k o z v a n e p o l e i l i p o l u t k e k r o m p i r a
p e k u ći g a u r e r ni , a p o n e k a d d o d a va l i t a nk e l i st o v e sl a ni n e i l i
m a l o k a j m a k a d a b i se t o k o m p e č e nj a o t a p a l i u k r o m p i r št o
g a j e či ni l o p i k a nt ni m s p e ci j a l i t e t o m i vr hu nsk i z d r a vo m i
p r i r o d no m hr a no m .
D a n a s j e m a l o z e m a l j a u svi j e t u u k o j i m a se n e p r o i z vo d i
k r o m p i r . P r o f e so r i p o l j o p r i v r e d no g f a k u l t e t a u Z e m u nu , d o k t o r
Z o r a n B r o ći ć i d o k t o r R a š k o S t e f a no vi ć , u m o n o g r a f i j i o
k r o m p i r u i st i ču d a s e u svi j e t u d a n a s k r o m p i r ga j i n a s k o r o
1 9 m i l i o n a he k t a r a na k o j i m a se o st va r u j u 32 1 m i l i o n t o na
k r o m p i r a , a p r i t o m p r o sj e ča n p r i no s p o h e k t a r u i z no si 17, 26
t o na . P r e m a p o d a c i m a FA O i z 2 0 10 . go d i ne v e l i k i j e r a s p on
p r o s j e čn e p r o i z vo d nj e o d d vi j e t o n e p o he k t a r u u n e r a z vi j e ni m
z e m l j a m a , d o 4 5 t o n a p o he k t a r u u r a z vi j e ni m z e m l j a m a k a o
š t o su S A D, Ho l a nd i j a , Be l gi j a , N j e m a čk a i F r a n cu sk a , u
k o j i m a j e i n a j ve ća p r o i z vo d nj a k r o m p i r a u sv i j e t u . P o m e nu t i
a u t o r i na vo d e d a se u S r b i j i n a o k o 8 6 0 00 he k t a r a p r o i z ve d e
v i š e o d 80 0 000 t o na k r o m p i r a sa p r o s j e čni m p r i no so m o d
o sa m d o d e s e t t o na , št o j e vr l o n i sk o u o d no su na s p o m e nu t e
z e m l j e u E vr o p i . G o d i š nj a v r i j e d no st p r o i z ve d e no g k r o m p i r a u
S r b i j i v e ć a j e o d 15 0 m i l i o na e u r a . O si m t o ga u S r b i j i se
g o d i šn j e p r o i z ve d e o k o 70 00 t o n a sa d no g m a t e r i j a l a
k r o m p i r a , št o j e o k o d e s e t o d st o o d p o t r e b a .
U o d no su na k l i m a t sk e i d r u ge p o vo l j ne u s l o v e u Bo sni i
H e r c e go vi n i j e , m o gl o b i s e r e ći , m a l a p r o i z v o d n j a k r o m p i r a .
U m j e st o d a se r a z ni m a g r o t e h ni č k i m m j e r a m a k a o i d i r e k t no j
p o d r šc i p r o i z vo đ a či m a o v a p r o i z vo d nj a p o d st i č e , z b o g z n a č a j a
k r o m p i r a u i s hr a ni st a no vni št va , ve će z a p o s l e n o st i i v e ć i h
p r i ho d a , o va p r i z v o d nj a j e u p o sl j e d n j e d vi j e go d i n e sm a n j e na
z a 1 0 00 he k t a r a . P r e m a p o d a ci m a A ge nc i j e z a st a t i st i k u B i H,
u 20 1 7. go d i ni u B o s ni i H e r ce go v i ni k r o m p i r j e ga j e n na o k o

79
3 4 0 00 h e k t a r a n a k o j i m a j e p r o i z v e d e no o k o 33 5 0 00 t o n a
k r o m p i r a , d o k j e p r o s j e ča n p r i no s i z no si o 9, 6 t o n a p o he k t a r u .
A p r e m a p o d a ci m a r e p u b l i čk o g Za vo d a z a st a t i st i k u R S , u
R e p u b l i ci S r p sk o j b i l j e ž i se si l a z ni t r e nd p r o i z vo d n j e k r o m p i r a
p a j e u 20 17 . go d i ni z a s i j a no o k o 1 3 0 0 0 h e k t a r a št o j e z a
g o t o vo 3 0 00 he k t a r a m a n j e u o d n o su na 2 00 7 . go d i nu . P r i no s
p o he k t a r u p r o šl e go d i ne u R e p u b l i ci S r p sk o j i z no si o j e 1 1, 7
t o na , a u k u p no j e p r o i z ve d e no 15 7 0 00 t o na . U 2 0 17 . go d i ni
R e p u b l i k a S r p s k a i z ve z l a j e k r o m p i r a u vr i j e d no st i o d 96 6
0 0 0K M , a u ve z l a g a u vr i j e d no st i o d d va m i l i o na i 3 0 0 hi l j a d a
K M . N a j v e ć i i z vo z o st v a r e n j e u M a k e d o ni j u i C r nu G o r u , a
n a j vi š e k r o m p i r a sm o u v e z l i i z S r b i j e , N j e m a čk e , I t a l i j e i
Mađarske.
B r a ne M a st a l o j e p r e d s j e d ni k U d r u ž e nj a p r o i z vo đ a ča
p o vr ća u R e p u b l i c i S r p sk o j . O b r a đ u j e o k o 30 h e k t a r a p o v r š i na
p o d p o vr će m na o t vo r e no m . P o m i šl j e n j u p r o f . d r V i d e
T o d o r o vi ć s a p o l j o p r i v r e d no g f a k u l t e t a u B a n j a L u ci n a
k a t e d r i ho r t i k u t u r e - o b l a st p o vr ća , B r a n e M a st a l o j e j e d a n o d
n a j b o l j i h p o l j o p r i v r e d ni h p r o i z v o đ a ča p o vr ća u R e p u b l i c i
S r p sk o j . N a s vo m i m a n j u u K r i š k o vci m a k o d L a k t a ša o st va r u j e
o d l i č ne r e z u l t a t e u p r o i z vo d n j i p o vr ć a i k r o m p i r a . O
p r o i z vo d ni m i t r ž i š ni m p r o b l e m i m a k r o m p i r a r e k a o j e :
- P r o i z vo đ a či k r o m p i r a u R S m o gu d a p o d m i r e t r ž i št e
s o p s t ve no m p r o i z vo d nj o m . R a ni m l a d i k r o m p i r u v o z i se p r i j e
d o sp i j e ća h e r ce go va čk o g. L i j e v ča n sk i k r o m p i r d o sp i j e v a
s r e d i n o m j u na i p o če t k o m j u l a . T a d a p o k r i va m o d o m a ć e
p o t r e b e i i z vo z i m o u Hr va t sk u . Z b o g u vo z a k r o m p i r a , na
p r i m j e r , t o k o m p r e t p r o šl e go d i n e na š k r o m p i r n i j e p r o d a t i
z a v r ši o j e n a d e p o n i j i i t o 30 - 4 0 o d st o o d u k u p ne
p r o i z vo d nj e . T a k o se d e s i o f i na nsi j s k i k o l a p s p r o i z vo đ a ča
k r o m p i r a , p a su g a u 2 0 17 . go d i n i m a n j e s a d i l i k o r i st e ć i svo j a
s j e m e na , št o j e u t i ca l o n a m a nj e p r i no s e . O d 2 0 14 . go d i n e
i m a l i sm o v e l i k i h p r o b l e m a sa n e k o nt r o l i sa ni m u vo z o m ,
z a st a r j e l o m m e h a ni z a ci j o m , ne d o v o l j ni m n a vo d nj a v a nj e m ,
s l a b o m p o d r šk o m m i ni st a r st v a p o l j o p r i vr e d e n a p o d st i ca j e
k o j i s u m a l i na p r o d a t u r o b u p o k i l o g r a m u . O si m t o ga
n e d o st a j e na m z a d r u ga . O v d j e s u p r o i z vo đ a či s a m i u ga si l i
z a d r u gu , a p r e k o nj e sm o p l a s i r a l i i k r o m p i r i l u k u H r va t sk u .
N i k o ne ć e d o ći d a u go vo r i p o 2 - 3 t o n e k r o m p i r a od
p o j e d i n a č ni h p r o i z vo đ a ča , ve ć ho ć e d a p r e go va r a s a z a d r u go m

80
o v e ć i m k o l i č i na m a . T a d a sm o p r e k o z a d r g e d o go vo r i l i i z vo z
3 0 0 t o na l u k a . A s a d a z a d r u ge n e m a . V r l o t e šk o se
u j e d i n j u j e m o . M i p r o i z v o đ a či n e m a m o p o vj e r e nj a i z m e đ u
s e b e . I p a k , m i sm o d o b r i p r o i z v o đ a č i , a l i vr l o s l a b i t r go vci . N a
p r i m j e r , k a d a s e n a š k r o m p i r m o ž e p r o d a va t i p o 6 0 f e ni nga ,
m i g a sp u st i m o n a 4 0 na k u ć no m p r a g u , d o k j e n a p i j a ci o d
4 0- 4 5, a u m a l o p r o d a j i o d 5 0 - 60 f e ni nga . Š t o se p i j a c a t i č e ,
o ne su , p o m o m m i šl j e n j u , u f a z i i z u m i r a n j a , a r o b a s e sv e
č e šć e d a j e m a r k e t i m a . P r o i z vo d nj a i p r i no s k r o m p i r a sv a k e
g o d i ne j e s ve m a nj a . P r o i z vo đ a či su n e z a d o vo l j ni o d no so m
p r e m a p o vr t a r i m a , i st a k a o j e M a r t a l o .
D r u gi svi j e t l i p r i m j e r j e E m i r M e hi n o vi ć k o j i j e u se l u
H o z i ći , o p št i na N o vi G r a d u R S , na m a nj e o d j e d no g d u nu m a
p r o i z ve o p e t t o na k r o m p i r a , št o z na či d a b i p o he k t a r u i m a o
p r i no s o d o k o 50 t o na , št o s p a d a u r e k o r d e z a p a d n o e vr o p sk i h
z e m a l j a , o č e m u sm o u A g r o p l a ne t i p i sa l i p r o šl e g o d i ne .
A k a d a j e r i j e č o i z vo z u m l a d o g k r o m p i r a , t r e ći s vi j e t l i
p r i m j e r u Bi H p r e d st a vl j a A gr o ne r e t v a i z M o s t a r a k o j a j e
o sno va na 2 00 2 . go d i n e k a o p r o d a j no - i z vo z na z a d r u g a , i
o si g u r a va o t k u p i s k l a d i š t e n j e u go v o r e no g vo ća i p o v r ć a .
U sp j e š a n j e i z v o z ni k u gl a v no m na n o r ve šk o t r ž i št e . P o
d o sa d a šn j i m r e z u l t a t i m a i p r a v cu d a l j e g r a z vo j a D r a gi Ž u j o ,
d i r e k t o r A g r o n e r e t ve k a ž e :
- O d 20 0 4. go d i ne i z v e z l i sm o 5 88 8 t o na r a no g k r o m p i r a .
P o sj e d u j e m o HA CC P c e r t i f i k a t o d 20 06 . go d i ne , št o j e
g a r a n ci j a z d r a v e i k va l i t e t ne hr a n e z a n a š e k u p c e .
A gr o ne r e t v a j e čl a n z a d r u ž no g S a ve z a F e d e r a ci j e B i H i j e d a n
o d na j va ž ni j i h u če sn i k a i z a go vo r ni k a n o v e s t r a t e g i j e o
p o l j o p r i v r e d i , k a o i Za k o n a o p o l j o p r i vr e d i Bi H . N a ša
d u go go d i š nj a b o r b a sa i nst i t u ci j a m a vl a st i j e k o na čno
r e z u l t i r a l a u sp j e ho m . N a p o k o n j e u svo j e n a S o r t n a l i s t a
s j e m e n sk o g k r o m p i r a , k o j a j e u sa gl a še n a s a d r ž a va m a u
r e g i o nu . N a ž a l o st , i d a na s u vo z i m o so r t e sj e m e n sk o g
k r o m p i r a i z Ho l a n d i j e , u m j e st o d a ga sa m i p r o i z vo d i m o j e r ga
e vr o p s k o i Bi H t r ž i št e t r a ž i . N a š gl a vni ci l j j e d a p o no vo
p o k r e n e m o p r o i z vo d nj u s j e m e n sk o g k r o m p i r a na p o d r u čj i m a
G l a m o ča , S o k o ca , Fo j ni c e , N e ve si nj a , B u go j na , K u p r e sa i
d r u gi h m j e st a g d j e p o st o j e na j b o l j i u sl o v i z a p r o i z vo d n j u .
O s ni va n j e m I nst i t u t a i l a b o r a t o r i j a z a k o nt r o l u , k va l i t e t i
z d r a vl j e k r o m p i r a m o ž e m o k o n k u r i sa t i svi m p r o i z v o đ a či m a n a

81
s vi j e t u , na gl a si o j e o va j u sp j e šn i p r i v r e d ni k i z a d r u ž n i l i d er
D r a gi Žu j o .
P o d a ci o st a nj u u p r o i z vo d n j i j e d ne o d n a j d r a go c j e ni j i h
p r e hr a m b e n i h na m i r ni ca - k r o m p i r a go t o vo d a su a l a r m a nt ni .
O či gl e d no j e d a ne m a m o d o vo l j no no va ca z a j a ča nj e
p r i z vo đ a č a i p r e r a đ i va ča k r o m p i r a , k a o i d a ne m a m o d o vo l j no
p r i m j e nl j i vo g z n a n j a o u n a p r e đ e n j u o v e p r o i z vo d nj e .
N e d o st a j u o t k u p no - d i st r i b u t i vn i c e nt r i , m e ha ni z a ci j a ,
n a vo d n j a va n j e . . . Z a št o sm o p o r e d t o l i k o st r u čn j a k a ,
s e l e k ci o n a r a i z a št i t a r a , t a k o o vi sni o u vo z u s j e m e ns k o g
k r o m p i r a k o j i če st o na na še t r ž i št e d o l a z i z a r a ž e n r a z ni m
b o l e st i m a ? Za š t o u vo z i m o j e st i v i k r o m p i r č e st o s u m nj i vo g
k va l i t e t a , a d o m a ći p r o p a d a n a n j i va m a i d e p o ni j a m a ? K o l i k o
v r e m e n a j o š t r e b a d a p r o đ e d a u sp o st a vi m o m e h a ni z a m
z a št i t e d o m a će p r o i z vo d nj e i p o t r o š a č a ? S ve su t o p i t a nj a
k o j a t r a j u o no l i k o k o l i k o t r a j u i na še si r o m a št vo , z a o st a l o st i
n e s p o so b no st d a i h r j e š a va m o .
A gr o p l a ne t a , a p r i l 20 18 .

82
OSVRT
KAKO ZAPOŠLJAVATI LJUDE I IZLAZITI IZ KRIZE

OD H OBIJA DO RADNOG M JESTA

 PČELARENJEM SE MOŽE DOĆI DO DESET HILJADA NOVIH
RADNIH MJESTA U REPUBLICI SRPSKOJ I JOŠ TOLIKO U
EEDERACIJI BIH
 BOLJOM ORGANIZACIJOM I VEĆOM PODRŠKOM PROIZVODNJI
MEDA BOSANSKOHERCEGOVAČKI PČELARI MOGLI BI DA
OSTVARUJU GODIŠNJI PRIHOD OD 100 MILIONA MARAKA


K a k o št o p o t p u n i j e i e f i k a s ni j e k o r i st i t i r a sp o l o ž i v e
r a d ne i p r i r o d ne r e s u r s e u ci l j u p o ve ća nj a p r o i z vo d nj e i
k va l i t e t n i j e g ž i v o t a st a no v ni št v a , u si t u a ci j i s va k o d ne vn e
k r i z e i n e z a p o sl e no st i k o j a v e ć d u ž e t r a j e , p i t a n j e j e na k o j e
i m a j u o d go vo r r u r a l na e k o no m i j a i z a d r u ž no p r e d u z e t ni št vo ,
š t o se k o d n a s ne d o v o l j no u v a ž a v a . R e a l ne m o g u ć no st i z a ve ći
b r o j r a d ni h m j e s t a ne i s cr p l j u j u se s a m o u p r o i z vo d nj i i
p r e r a d i ž i t a r i c a , m l i j e k a i m l i j e čn i h p r o i z vo d a , vo ća , p o vr ća i
s l i č no . O v o m p r i l i k o m u k a z a ć e m o na m o gu ćno st st va r a nj a
n o vi h r a d n i h m j e st a u p če l a r st v u k o j e , na ž a l o s t , u če st vu j e
s a m o j e d ni m p r o c e nt o m u u k u p no j p o l j o p r i vr e d no j p r o i z vo d nj i .
P r e m a p o d a ci m a U d r u ž e nj a p če l a r a R e p u b l i k e S r p s k e ,
k o d n a s j e r e gi s t r o va n o 2 80 0 p če l a r a k o j i u p r o s j e k u i m a j u
o k o 50 k o šni ca i p o k o š ni ci p r o i z vo d nj u m e d a u p r o s j e k u 20
k g . T a k o se u R e p u b l i ci S r p s k o j go d i šn j e p r o i z ve d e o k o 30 0 0
t o na m e d a . M e d s e na ve l i k o u 2 01 4 . go d i ni p r o d a v a o p o c i j e ni
o d 8 d o 9, a na k u ć no m p r a gu o d 1 0 d o 1 5 K M . S o b z i r o m na
r e l a t i vn o m a l i b r o j k o š n i ca , k a o i na ni sk u p r o i z vo d n j u p o
k o šn i ci , od p r i ho d a o v a k ve p r o i z vo d nj e , koja ima
k a r a k t e r i st i k e d o p u n sk o g z a ni m a nj a i l i h o b i j a , na ši p če l a r i ne
m o gu d a ž i v e s a s vo j a d v a i l i t r i čl a na p o r o d i c e , t e s u
p r i n u đ e ni d a r a d e u d r u gi m f i r m a m a n e k e p o sl o v e „ n a cr no “ .

83
 Sa pčelinjaka Miloša Odžića

N E DO S T AJ U S TI M UL AC I J E
– K a d a b i p o st o j a l a p o v o l j na m o gu ćno st d a p o ve ća m o
b r o j k o š ni ca s a 5 0 na 10 0 i p o k o šni ci p o d i gne m o p r o i z vo d nj u
n a o k o 3 0 k g m e d a , na ši p če l a r i m o gl i b i d a se u p o t p u no s t i
p r o f e si o na l no p o sv e t e s a m o o vo m p o sl u i d a d o b r o ž i ve od
n j e ga – t vr d i M i l o š O d ž i ć, p r e d s j e d ni k U d r u ž e nj a p če l a r a
o p št i ne N o vi G r a d . – M e đ u t i m , s a d a t o n i j e m o gu će , j e r p če l a ri
n i su st i m u l i sa ni z a v e ć u p r o i z v o d nj u , ne p o st o j e n i k a k v e
g a r a n ci j e z a o t k u p m e d a i d r u gi h p č e l i n j i h p r o i z v o d a , ne m a ni
g a r a nt o va ni h ci j e n a , n i j e o b e z b i j e đ e na z d r a v st ve n a z a š t i t a
p če l a , a na l i z e k v a l i t e t a m e d a ve o m a su sk u p e , sk u p a su i
p r e d a v a n j a na k o j i m a b i t r e b a l o d a st i č e m o no v a z n a n j a , a
s u b ve nci j e su m a l e . Za t o p če l a r i u o vo j p r o i z vo d nj i n e m o gu
d a s e p r i j a ve k a o p r o f e si o na l ci , j e r b i m o r a l i s a m i d a p l a ća j u
z d r a v st v e no i p e nz i o no o si gu r a n j e , i t u se t a k o đ e ne m o gu
uklopiti.
E t o , k a d a se t a k o na v e d u r a z l o z i z a št o ne št o ne m o ž e d a
s e u r a d i , a i z o st a ne p o j e d i na čna i o p št a p o z i t i v na e n e r gi j a ,
č v r st a vo l j a i k o nk r e t na p r e d u z i m l j i vo st na s vi m ni vo i m a
d r u št v a i d r ž a ve , o nd a ni j e ni ču d o št o j e d n o ve l i k o b o ga t st vo
s t o j i na d o hv a t r u k e , a ne z na m o d a g a i sk o r i st i m o k a o r e a l n u
š a n su z a v e l i k i b r o j r a d n i h m j e st a , o d sa d a šn j i h p o t e n ci j a l n i h

84
d vi j e hi l j a d e d o no vi h m o gu ći h d e se t a k hi l j a d a i t o b a š u
p če l a r e n j u na p o d r u čj u R S . S l i č a n r e z u l t a t m o gl i b i d a o st va r e
i p č e l a r i u F e d e r a ci j i Bi H .
U t r a ž e n j u i z l a z a i z o v e si t u a ci j e , r a z m a t r a j u ći k a k o j e
m o gu će o v a j p r o b l e m r j e ša va t i i d o ći d o ve će g b r o j a o d r ž i vi h
r a d ni h m j e st a , sk r e će m p a ž nj u n a sl j e d e će či n j e ni ce i
p r i j e d l o ge .

Š I RO K E TR ŽI Š NE M O G UĆ NO S T I
U R e p u b l i ci S r p sk o j , k a o i na p o d r u č j u c i j e l e Bi H, p o st o j i
v i š e o d 30 0 0 b i l j ni h v r st a z a i sp a šu p č e l a k o j e o m o gu ća v a j u
o d l i č ne u sl o ve z a p r o i z vo d nj u m e d a v i so k o g k va l i t e t a , št o j e
p r e d no st u o d no su na d r u ge z e m l j e . K o nt i n e n t a l n a k l i m a
o m o gu ću j e p r o i z vo d nj u m e d a o d k e st e na , b a g r e m a , l i p e i
š u m s k o g m e d a , d o k h e r ce go v a čk i p r e d j e l i p r u ž a j u u sl o ve z a
p o se b n e v r st e m e d a o d vr i j e sk a i k a d u l j e , št o j e t a k o đ e
p r e d no st u o d no s u na d r u g e z e m l j e . U ci j e l o j Bi H p r o i z v e d e se
g o d i šn j e o k o 700 0 t o na i u v e z e o k o 50 0 t o n a me d a . E v r o p sk a
u ni j a g o d i šn j e u vo z i o k o 1 50 h i l j a d a t o na m e d a . I a k o i m a
o gr o m nu p r o i z vo d nj u m e d a i p č e l a r e k o j i r a s p o l a ž u sa po
h i l j a d u i vi š e k o šni ca , N j e m a č k a j e n a j ve ći u vo z ni k m e d a , i
u vo z i o k o 10 0 hi l j a d a t o na g o d i šn j e . O s i m z e m a l j a E U ,
p o t e n ci j a l n i k u p c i s u T u r sk a , S a u d i j sk a A r a b i j a , K u va j t , K a t a r ,
U j e d i nj e ni A r a p sk i E m i r a t i , M a l e z i j a i d r u ge z e m l j e .
P o t e n ci j a l n i k u p c i n a t r ž i št u Bi H s u t r go v a č k i l a n ci , b o l ni c e ,
š k o l e , vr t i ći , vo j n e i n st i t u ci j e , r o b ne r e z e r ve , h o t e l i , r e st o r a ni ,
k a f e i i s l i č no .
S a č i ni t i st r a t e gi j u p r o i z vo d n j e i p r o d a j e m e d a i p če l i n j i h
p r o i z vo d a , p o ve ć a t i su b v e n ci j e , o m o gu ći t i p o vo l j na k r e d i t na
s r e d st va z a p o ve ć a nj e p č e l a r sk e p r o i z vo d nj e , u ve s t i g a r a n ci j e
z a o t k u p i ci j e ne , o m o gu ći t i p o vo l j ne u sl o ve z a a n a l i z u
k va l i t e t a m e d a , b o l j u z d r a vst ve nu z a št i t u p če l a i o b r a z o va n j e
p če l a r a – r j e še nj a s u k o j a ne z a ht i j e v a j u ve l i k a sr e d st v a , a
z a u z v r a t o m o gu ću j u ve l i k i p o j e d i na čn i i o p št e d r u št ve n i
napredak.

85
 D r a gi Žu j o , d i r e k t o r „ A g r o n e r e t ve “, i z vo z ne z a d r u ge
p o l j o p r i v r e d ni h p r o i z vo d a i z M o s t a r a , sm a t r a d a j e b u d u ć no st
p če l a r st v a i n j e g o v r a z vo j na p o d r u č j u ci j e l e B i H m o g u ć e
r e a l i z o va t i k r o z p če l a r sk e z a d r u g e či j i će vl a s ni c i b i t i p č e l a r i ,
k o j e će m o ći st r a t e š k i p l a ni r a t i , o r ga n i z o va t i i p r o d a va t i s ve
v r st e p če l i nj i h p r o i z vo d a p r e m a z a h t j e vu k u p a ca i t r ž i št a .
N a d g r a d nj a o r ga ni z o va nj a su p če l a r sk i k l a s t e r i , t o j e st
i nst i t u ci j e k o j e će k o nt i nu i r a no p o m a g a t i i p r a t i t i r a z vo j
p če l a r st v a n a o vi m p r o st o r i m a .

Č I S T A R AČ UN I CA
K a d a b i se o ve r e a l ne p r e t p o st a vk e o s t va r i l e u ve o m a
k r a t k o m r o k u , r a ču ni ce p o k a z u j u d a b i j e d a n p č e l a r , sa 10 0
k o šn i c a i p r o i z vo d nj o m m e d a o d 3 00 0 k g go d i š nj e u z c i j e nu
o d 9 d o 1 0 K M p o k i l o gr a m u , o st v a r i o p r i h o d o d 2 7 0 0 0 d o 30
0 0 0 K M go d i šn j e . T o z na či d a b i s a d a š nj i h 28 00 r e gi st r o va ni h
p če l a r a u R S go d i š nj e m o gl o d a p r o i z v e d e š e st h i l j a d a t o na
m e d a i p o t o j o sn o vi o st v a r e u k u p a n p r i ho d o d 50 m i l i o n a K M .
A k o b i sm o p o d r ž a l i o v u p r o i z vo d n j u i u či n i l i j e o d r ž i vo m ,
s o b z i r o m n a p r i r o d n e i l j u d sk e r e su r s e , ni j e ne r e a l no d a ve ć
z a d vi j e go d i n e i m a m o i d e se t a k h i l j a d a p če l a r a , š t o b i z na či l o
d e s e t a k hi l j a d a n o vi h r a d ni h m j e st a , k o j i b i sa p o m e nu t o m
p r o i z vo d nj o m mo gl i d a o st v a r u j u p r i ho d k o j i b i o m o gu ća va o
n a sva k o m p če l i n j a k u ne t o p l a t u p o 8 0 0, 0 0 K M z a d va r a d na
m j e st a , p o d m i r i va n j e p o r e z a i d o p r i no s a k a o i o st a l ih
u l a g a n j a u p če l i nj a k . O si m t o ga , p r a vi p če l a r p o r e d m e d a
m o ga o b i go t o vo j o š t o l i k o d a z a r a d i na o st a l i m p r o i z vo d i m a
k a o št o s u r o j e vi , m a t i čn a m l i j e č, p r o p o l i s, vo sa k , m e d u sa ću ,
p o l e n, a j e d a n m a nj i d i o i o d p če l i nj e g o t r o va .
K a k o u p o l j o p r i v r e d i s va k a p r o i z vo d n j a p o v l a či r a z v o j
d r u gi h p r a t e ći h p r o i z vo d a , t a k o b i z na ča j ni j i p o r a st
p r o i z vo d nj e m e d a p o vr a t no d j e l o v a o i na ši r e nj e n o vi h r a d ni h
m j e st a k o d p r o i z vo đ a ča p če l a r sk e o p r e m e , k o š ni ca i o st a l o g
p r i b o r a , s a t ni h o s no va i p o ga ča z a p r i h r a nu p č e l a , v e ć e
k o r i šć e n j e p u ni o n i c a i p a k i r ni ca m e d a . O si m t o ga , t r e b a i m a t i

86
u v i d u d a p č e l e u če st vu j u u o p r a ši va nj u 70 o d s t o u s j e v a z a
l j u d sk u p r e h r a nu .
N a k r a j u , o v d j e j e r i j e č o m e d u k a o n a j ču d e sni j e m e l i k si r u i
n e z a m j e nj i vo j p r i r o d no j hr a ni k o j a sa d r ž i 1 8 1 m a t e r i j u
p o t r e b nu z a no r m a l a n r a z vo j i f u n k c i o ni sa nj e o r ga n i z m a .
O či gl e d ni s u i z gl e d i z a p l a sm a n o vo g p r o i z vo d a n a d o m a ć e , a
j o š ve ći na st r a n i m t r ž i št i m a . O či gl e d no j e i t o d a u z m a l a
u l a g a n j a m o gu d a se o st v a r e m a k si m a l ni e f e k t i . T e e f e k t e
m o gu će j e o st v a r i t i b o l j o m o r ga ni z a ci j o m u k o r i šć e n j u
p r i r o d ni h i l j u d sk i h r e s u r sa , ve ćo m p o j e d i n a č no m i ni c i j a t i vo m
p če l a r a , u d r u ž e n j a i p če l a r sk i h z a d r u ga i o d go va r a j u ćo m
s i st e m sk o m p o d r šk o m d r ž a v e i n j e ni h i n st i t u ci j a k o n k r e t ni m
mjerama.
M o j e s e l o , 20 15 .

87
REPORTAŽA
U POSJETI VRIJEDNOJ PORODICI PČELARA U RASAVCIMA KOD
PRIJEDORA

OD DV IJE DO 220 KOŠNICA

 RADE KARANOVIĆ SA SUPRUGOM STOJANKOM I SINOM
RATKOM GODIŠNJE PROIZVEDE OKO TRI TONE MEDA I
OSTVARUJE ZARADU KOJA PORODICI OMOGUĆAVA DA
VRIJEDNO RADEĆI SOLIDNO ŽIVI I STALNO PROŠIRUJE I
USAVRŠAVA SVOJ PČELINJAKO
 NA DESETOM KILOMETRU PUTA PRIJEDOR – SANSKI MOST
TABLE S NATPISOM „MOĆ PRIRODE“ PUTOKAZ JE PREMA
PRELIJEPOJ KUĆA SA PČELINJAKOM I PČELINJIM
PROIZVODIMA, SMJEŠTENOJ U BAJKOVITOJ PRIRODI DOLINE
SANE

Ratko, Stojanka i Rade Karanović

R a d e K a r a no vi ć j e i m a o 20 g o d i n a k a d a j e sa s u p r u go m
i t a d a d vo go d i šn j i m si no m 1 9 95 . go d i ne i z b j e ga o i z S a n sk o g
M o st a u P r i j e d o r . K a o i m n o gi d r u gi , b e z i gd j e i če ga i p r a z n o g
d ž e p a na ša o se u v e l i k o j i z b j e gl i č k o j n e vo l j i . Da b i p r e ž i vj e l i i
p r e hr a ni l i d j e č a k a , m l a d i K a r a no vi ć i b i l i su p r i nu đ e ni d a r a d e
s va k o j a k e p o sl o v e , na j č e š će na p i j a ca m a .
T e ž a k ž i vo t , m u k a i n a p o r a n r a d b u k va l n o s u p r i m o r a l i
t a d a m l a d o g a s a d a sr e d o vj e č no g č o vj e k a d a i nt e nz i vno
r a z m i šl j a o ne k o m p e r sp e k t i vni j e m p o sl u k o j i b i o m o g u ći o
b o l j i ž i v o t nj e go v o j p o r o d i ci . I , d o ša o j e n a z a m i sa o d a se b a vi
p če l a r e n j e m . U sk o r o d o no si čv r s t u o d l u k u d a t u i d e j u p o č ne
d a p r e t va r a u p r a k su , ne sl u t e ći d a ć e b a š t o , gl e d a no i z
d a n a š nj e p e r sp e k t i v e , p o st a t i n a j b o l j i l i j e k z a nj e go vu
i z b j e gl i č k u ne vo l j u i t u gu i p o d a r i t i nj e g o vo j p o r o d i ci u d o b n i j i
ž i vo t i o sm i j e h na l i cu .

88
 U P O R E DO P ČE L I N JAK I K UĆ A
– N e k a k o sm o sk r p i l i ne št o no va ca , a ne št o i p o z a j m i l i ,
d a b i sm o u s e l u R a s a v ci , u d a l j e no m d e se t k i l o m e t a r a o d
P r i j e d o r a , k u p i l i d u nu m z e m l j e . K u ću s m o p o če l i g r a d i t i 2 00 5 .
g o d i ne . A l i , p r i j e t o ga z a p o če l i sm o r a d n a f o r m i r a nj u
p če l i n j a k a . P r vo s a m k u p i o d vi j e k o šn i c e , a p o t o m k o š ni cu p o
k o šn i c u . Bi o j e t o z a i st a si r o t i n j s k i p o če t a k p č e l a r e nj a , a l i
k a k o se r a z vi j a o p č e l i n j a k , t a k o j e i k u ća p o st e p e n o
d o vr ša v a na – p r i č a R a d e o s vo j i m t e šk i m p o č e ci m a . – U
m e đ u vr e m e n u su p r u ga i j a i d a l j e sm o r a d i l i na p i j a ci . E t o ,
t a k o j e p o če o m o j t r no vi t p e t na e st o go d i šn j i p u t u p č e l a r st vu .
K a k o u n o vo j sr e d i ni ni j e p o z n a v a o ni j e d no g p č e l a r a
o d k o j e g b i ne š t o na u či o , u čl a ni o s e u U d r u ž e n j e p če l a r a
o p š t i ne P r i j e d o r „ P r va p č e l a “ i d o b r o p r o u či o svo j u p r vu k nj i gu
o p č e l a r st vu k o j u j e na p i s a o V e r o l j u b U m e l j i ć i z S r b i j e . N e št o
k a s ni j e , 2 00 8. g o d i ne , p o ha đ a Š k o l u p č e l a r st v a u k o j o j se
u či l o p o l i t e r a t u r i p r o f e so r a A g r o no m sk o g f a k u l t e t a i z
Zagreba.
– Š k o l a p če l a r st va p o m o gl a m i j e d a u o vo m p o sl u
n a p r a v i m d r a go cj e n i sk o r a k , t o j e st , d a u p o t p u no st i
z a o k r u ž i m k a k o p r a k t i č no , j e r t a d a sa m v e ć i m a o st o p če l i nj i h
d r u št a va , t a k o i t e o r i j sk o z n a n j e o t o m e k a k o ću na na j b o l ji
n a či n d a o r ga ni z u j e m k va l i t e t nu p r o i z vo d nj u sv i h p če l a r sk i h
p r o i z vo d a : m e d a , m a t i č ne m l i j e či , p o l e na , p r o p o l i sa , m a t i ce i
r o j e va , i u t o m e s a m u sp i o – k a ž e R a d e .
U p r i z e m l j u k u ć e sm j e st i o j e p če l a r sk u o p r e m u , m e đ u
k o j o m i vr ca l j k u . T u j e i z gr a d i o i r a d i o ni c u sa st o l a r sk i m
m a ši n a m a na k o j i m a i z r a đ u j e k o šn i c e z a s vo j e p o t r e b e , a
p o ne k u , k a k o r e če , p r o d a k o l e ga m a p če l a r i m a . U z t o , r a z vi o j e
i p r o i z vo d n j u k o n t e j ne r a z a p r e v o z 50 p č e l i n j i h d r u št a va n a
i sp a šu . Do d a t ni i d o b a r i z vo r p r i ho d a o v a j v r i j e d ni p če l a r
o st v a r u j e i p r o d a j o m p č e l i n j i h d r u št a v a , š t o j e ve o m a t r a ž e n
p r o i z vo d . K a d a sm o ga p o sj e t i l i , p r i p r e m a o j e j e d n o m p če l a r u
i z S p l i t a 5 0 d r u št a va z a j e d no sa k o nt e j n e r o m .

89
 K VA L I T E TO M ČU V A J U K UP CE
Do o ve go d i n e R a d e j e u s p i o d a sv o j p če l i nj a k p r o ši r i
n a 22 0 d r u št a va . U o vi m ne p o v o l j ni m k l i m a t s k i m go d i na ma
d o b i j a go d i š nj e o k o 30 0 0 k g m e d a , i l i u p r o sj e k u o k o 15 k g p o
d r u št v u . K a d a se t o p o m no ž i sa 1 5 K M , p o k o l i k o s e sa d a
p r o d a j e k i l o gr a m m e d a , o n d a j e t o vi še n e go so l i d n a z a r a d a
k o j a n a go d i š nj e m ni vo u i z no s i i z m e đ u 4 0 i 5 0 hi l j a d a
k o nv e r t i b i l n i h m a r a k a . A sv e št o p r o i z v e d e , R a d e na k u ć no m
p r a gu i p r o d a . T o se , p o nj e go v o m m i šl j e n j u , p o st i ž e s a m o
k va l i t e t o m , j e r k v a l i t e t v r a ća k u p ca d a p o n o vo d o đ e .
– Be z se l j e nj a p č e l a ne m a m e d a , a p r a k s a j e na j b i t ni j e
z na nj e – i z r i či t j e R a d e . – O d p r i h o d a p o o s no v u p r o d a j e m e d a
o b e z b i j e d i o s a m s r e d st va z a n a b a vk u k a m i o n a k o j i m i s l u ž i z a
p r e se l j a va n j e p če l a , z a t i m k o m b i j a , p če l a r sk e o p r e m e ,
m a ši n sk e o p r e m e z a p r o i z vo d nj u k o šni ca i k o nt e j n e r a ,
n a p r a v i o sa m k u ć u , š k o l o v a o si na i st vo r i o u sl o ve z a st a b i l a n
ž i vo t p o r o d i ce .
N a j v e ća i j e d i na p o d r šk a su m u s u p r u g a S t o j a n k a i si n
R a t k o k o j i sa d a i m a 2 1 go d i nu . S u p r u ga r a d i na u r e đ a j u z a
v r ca n j e m e d a , na p a k o v a nj u i p r o d a j i p r o i z vo d a .
– Že l j e l a s a m i h t j e l a d a p o d r ž i m su p r u ga i s vr e m e no m
s a m i j a z a vo l j e l a p č e l a r e nj e . U s e z o ni o d a p r i l a d o j u l a
r a d i m o o d u j u t r o d o na ve če i t e š k o st i ž e m o d a s ve z a vr ši m o ,
a t o k o m z i m e r a d i m o u r a d i o ni c i na p r o i z v o d nj i i p r i p r e m i
p če l a r sk e o p r e m e i p r i b o r a . V e o m a sm o s r e ćni št o i m a m o št a
d a r a d i m o , a m o ž e m o i d a z a r a d i m o – k a ž e o na .

I S I N O ČE V I M S T O P AM A
S i na R a t k a , d o k j e p o ha đ a o o sno vn u šk o l u , p če l a r e n j e
n i j e p r i vl a či l o . A l i , t o k o m sr e d n j e šk o l e , k o j u j e t a k o đ e
p o ha đ a o u P r i j e d o r u , p o če o j e d a p o m a ž e r o d i t e l j i m a u
p če l i n j a k u . M a l o p o m a l o s e u k l j u či va o i z a vo l i o o va j p o sa o .
V e ć t r i go d i ne , n a k o n z a vr še ne s r e d n j e š k o l e , na ša o j e p o sa o

90
u p o r o d i č no m p če l i n j a k u . K a o i otac, i si n se danas
p če l a r e n j e m b a vi p r o f e si na l no .
– V e ć s a m p o če o sa m o st a l no d a p r e s a đ u j e m l a r v e z a
p r o i z vo d nj u m a t i čno g m l i j e ča , m a t i c a i p r a vl j e nj e r o j e v a , št o
p r e d st a vl j a v r h p če l a r st v a u p r o f e si o na l no m sm i sl u – k a ž e
n a m p o no s no o va j sk r o m ni m l a d i p č e l a r , k o j i j e sr e ća n št o m u
r o d i t e l j i ne p o k l a nj a j u d ž e p a r a c j e r m o ž e d a g a z a r a d i .
P r o šl e g o d i ne R a d e K a r a no v i ć j e o d l u č i o d a se b e ,
s u p r u g u i si na p r i j a vi k a o t r i s t a l no z a p o sl e n a r a d ni k a i p l a ća
s ve o b a ve z e i d o p r i no se z a z d r a vs t v e no i p e nz i o no o si gu r a n j e ,
i t o u p e r i o d u k r i z e u k o j o j p o l i t i č k e e l i t e i no vo k o m p o no v a ni
m e na d ž e r i n e m a j u o d go vo r n a p i t a n j e k a k o o t va r a t i no va
r a d na m j e s t a . P r i p r e m i o j e k o m p l e t nu d o k u m e nt a ci j u i
a ng a ž o va o k nj i go vo đ u , a l i u o p št i ns k o j u p r a vi su m u r e k l i d a
t o n i j e m o gu će , j e r u R e p u b l i ci S r p s k o j p če l a r st vo k a o
d j e l a t no st n e m a p a v ni st a t u s. M e đ u t i m , o va vr i j e d na p o r o d i ca
s e na d a d a ć e se i o va j p r o b l e m r i j e ši t i u ž e l j i d a b u d u k o r i s ni
k a k o se b i t a k o i d r u št v u u cj e l i ni .
Ču d e s na j e l j e p o t a p r i r o d e i m o ć p č e l a r e nj a . O va
r e p o r t a ž a u p r a vo j e j o š j e d n a i s t i n sk a p r i č a k a k o s u R a d e ,
S t o j a nk a i R a t k o , t o j e st , o t a c, m a j k a i si n, i z st a n j a p o t p u n o g
i z b j e gl i č k o g b e z na đ a , p o r o d i čn i m z a j e d n i št vo m u r o ni l i u
p če l a r e n j e i n a t a j na či n p r o k r či l i p u t d o u sp j e h a . Z a t o i ni j e
s l u ča j no št o su n a d e se t o m k i l o m e t r u ce st e P r i j e d o r – S a ns k i
M o st , u R a s a vc i m a , p o st a vi l i t a b l u na k o j o j p i še „ M o ć
p r i r o d e “ . T o j e p u t o k a z d a se sk r e ne d e sn o i k r o z p r e k r a sa n
š u m a r a k na b l a go m u z vi š e n j u i z n a d c e st e l a k š e p r o n a đ e
n e v e l i k a a l i p r e l i j e p a k u ć a sa p č e l i n j a k o m i p č e l i n j i m
p r o i z vo d i m a , k u ć a K a r a no vi ć a , sm j e št e n a u b a j k o vi t o j p r i r o d i
d o l i n e S a ne .
M o j e s e l o , o k t o b a r 20 15 .

91
PRIMJER MLADOG PČELARA IZ CRNE RIJEKE U OPŠTINI NOVI GRAD

GLJIV E I LJEŠNICI SA U KU SOM M EDA

 UZ NEŠTO VEĆE PODSTICAJE, PROIZVODNJA BI SE Z NATNO
POVEĆALA I PROBLEM NEZAPOSLENOSTI BIO BI I TE KAKO
UBLAŽEN
 STALNA EDUKACIJA DOPRINOSI POBOLJŠANJU RADA I
POVEĆANJU PRINOSA, KAŽE TRIDESETOGODIŠNJI PREDRAG
UMIĆEVIĆ
 U POTRAZI I ZA DRUGIM IZVORIMA PRIHODA, PORODICA
UMIĆEVIĆ IZGRADILA JE MALU SUŠARU ZA GLJIVE KOJE
SKUPLJAJU U SEZONI ; ZASADILI SU 320 SADNICA LJEŠNIKA,
UZGAJAJU 60 OVACA

P če l a r P r e d r a g U m i će vi ć
Tokom p r o šl e , za p če l a r e nj e p o vo l j n e g o d i ne ,
t r i d e st e t o go d i š nj i p č e l a r P r e d r a g U m i ć e vi ć i z p o d g r m e čk o g
s e l a Cr n e R i j e k e , p r o i z v e o j e ne št o vi še o d 2 00 0 k g m e d a . I m a
7 0 p č e l i n j i h d r u š t a v a , a p o k o šni ci o st v a r i o j e p r i no s o d 3 0 –
4 0 k g m e d a či j a j e ci j e na p o k i l o gr a m u u p r o šl o j go d i ni
i z no si l a i z m e đ u 1 0 i 15 K M , št o z na či d a j e P r e d r a g u p r o šl o j
g o d i ni o st va r i o p r i ho d o d p r o i z vo d nj e m e d a o k o 2 2 . 00 0 K M . S
o b z i r o m na o r gi na l no st i k v a l i t e t m e d a i o st a l i h p če l i nj i h
p r o i z vo d a k o j e o v a j m l a d i p č e l a r p r o i z v o d i u sv o m p če l i n j a k u ,
s ve št o p r o i z ve d e , t e i p r o d a .
P r vi P r e d r a go v s u s r e t sa p č e l a m a d e si o se 19 95 .
g o d i ne , k a d a j e i m a o 1 2 go d i na . N j e go v a s e st r a M i l k a , č e t i r i
g o d i ne m l a đ a o d n j e ga , č u va j u ći st o k u , na n a p u š t e n o j st a r o j
k u ći o t k r i l a j e r o j .

92
 P O Č E L O S A S L U Č A JNO NA ĐE NI M RO JE M
– M o j b r a t b l i z a na c N e na d i j a k r e nu l i sm o s a o ce m i
d o ni j e l i r o j k u ći . T a d a j e m o j o t a c R a j k o n a p r a vi o n a š u p r vu
k o šn i c u – p r i č a n a m P r e d r a g i d o d a j e : – K a o d j e č a k vo l i o sa m
s l a t k o , a k a d a sa m p r o b a o m e d , u vj e r i o s a m se d a j e t o p r a v a
, p o se b na p o sl a st i ca i t o m e j e p r i vu k l o . U p o če t k u sm o
z a j e d no , p o r o d i č no , p r o ši r i va l i p če l i n j a k . M o j a m a j k a Zo r k a
p r o n a šl a j e j o š n e k o l i k o r o j e va n a g r a n a m a u o b l i ž n j o j šu m i ,
p o sl i j e č e g a sm o p r a v i l i no ve k o š ni ce z a no va d r u št v a . U t o m
p o sl u , u p r vo j f a z i , o t a c j e i m a o gl a vnu u l o g u , a p o sl i j e
n e k o l i k o go d i na o d l u č i o sa m d a s e p o t p u n o p o s ve t i m
p če l a r e n j u . N a b a vi o sa m ne o p ho d nu st u č nu l i t e r a t u r u , i š a o na
p r e d a v a n j a k o j e j e o r g a ni z o v a l o o p št i nsk o u d r u ž e nj e p če l a r a ,
u či o i st e k a o p o t r e b o z n a n j e o p č e l a r st vu , p r o i z vo d nj i m e d a i
p če l i n j i h p r o z vo d a .
O s i m t o ga , p o s l j e d n j i h ne k o l i k o go d i na P r e d r a g s e
u sp j e šno u h va t i o u k o št a c sa p r o i z vo d nj o m m a t i čn e m l i j e či ,
š t o j e , k a o n a j sl o ž e ni j e g o b l i k a p če l a r sk e p r o i z vo d n j e , vr h u n ac
d o st i gn u ć a j e d no g p če l a r a . P o z na t o j e d a m a t i čna m l i j e č j a č a
i m u ni t e t , a st r u č n j a ci s u p o t vr d i l i d a l j e k o vi t o d j e l u j e i n a
r e g e n e r a ci j u m o ž d a ni h će l i j a . Da j e t o t a k o , p o t v r đ u j e i ci j e na
m a t i č ne m l i j e či k o j a s e z a j e d a n g r a m na t r ž i št u k r e će o d p e t
d o o sa m m a r a k a . P r e d r a g j e s vo j p r o i z v o d p r o d a va o p o n e što
p o vo l j ni j o j ci j e ni i p o t o m o sn o v u o st va r i va o go d i š nj i p r i ho d
o d o k o 5 .0 00 K M , št o j e b i l o d o vo l j no d a p o k r i j e go d i šn j e
t r o šk o v e p če l i nj a k a . M e đ u t i m , z b o g sv e v e ć i h p r o b l e m a sa
p l a sm a no m u p o sl j e d n j e vr i j e m e p r i nu đ e n j e d a p r o i z vo d nj u
o vo g d r a go c j e n o g p če l i nj e g p r o z vo d a sm a nj u j e sa
t e nd e n ci j o m k a p o t p u n o m p r e st a nk u .

N E O P HO DN I VE Ć I P O DS TI CA JI
Ž e l j a m u j e d a p o v e ć a b r o j d r u št a va na st o t i nu , k a o i d a
n a b a vi v o z i l o sa p r i k o l i co m k a k o b i p r e vo z i o p če l e na p a šu na
r a z l i či t a m j e st a . S m a t r a d a b i na t a j na či n m o ga o d a o st v a r i

93
p r o i z vo d nj u o d 5 0 k g m e d a p o k o šni ci . O c j e nj u j e d a o va
p r o i z vo d nj a z a sl u ž u j e v e ć u p o d r š k u i o p št i ne i M i ni st a r st v a
p o l j o p r i v r e d e , t e p r e d l a ž e d a se s a d a šn j i p o d st i ca j u i z no su
o d 4 p o ve ća b a r e m na 1 0 K M p o k o šn i ci , k a k o b i se u o vi m
k r i z ni m go d i na m a m o gl i d a p o k r i j u t r o šk o vi l i j e k o va i
o m o gu će o d r ž i vo st i r a z vo j o v e p r o i z vo d nj e .
O v a p r i ča i z p o d g r m e čk o g r u r a l no g p r o st o r a u k a z u j e na
t o k a k o j e d na s e o sk a p o r o d i ca na m a l o m p o l j o p r i vr e d no m
i m a nj u o st va r u j e sk r o m n e p r i h o d e k o j i ni su d o vo l j ni z a
k va l i t e t a n ž i vo t . A l i , m e đ u so b no s e p o t p o m a ž u ći , z a hv a l j u j u ći
s l o ž no m r a d u , e nt u z i j a z m u i i nv e nt i v no m r a z m i šl j a n j u ,
u p j e šn o o st v a r u j u d o p u n sk e i z vo r e p r i ho d a o d o no g št o i m j e
n a d o hv a t r u k e u nj i ho vo m p r i r o d n o m o k r u ž e nj u , a t o j e
p če l a r e n j e .
P o r e d t o ga , u s e z o ni i m a j u j o š j e d a n d o p u nsk i i z vo r
p r i ho d a o d s a k u p l j a nj a , su še nj a i p r o d a j e gl j i va , u č e m u s u
t a k o đ e u s p j e š ni . A l i t o ni j e s ve , o v a v r i j e d na p o r o d i c a z a sa d i l a
j e 32 0 sa d ni ca l j e šn i k a na p e t d u n u m a , a u z g a j a j u i 60 o va ca ,
p a ć e i p o o vo m o sno vu o st v a r i v a t i d o d a t ne p r i h o d e k o j i ć e
ž i vo t o v e p o d g r m e čk e p o r o d i c e u či ni t i k va l i t e t ni j i m .
S i st e m sk i m reformama, boljom o r ga ni z a c i j o m i
k o o r d i na ci j o m n a r e l a ci j i u d r u ž e nj a – z a d r u g e – m j e sne
z a j e d ni c e – o p št i ne i V l a d a , s a m n o go vi še p r e d u z i m l j i vih
i ni c i j a t i va i ne v e l i k o m f i n a n si j sk o m p o d r šk o m , u na še m
r u r a l no m p r o st o r u m o gl o b i d a se o m o gu ći z a p o šl j a v a n j e vi še
h i l j a d a o va k vi h m a l i h s e o sk i h d o m a ći nst a va k o j a u p r a vo z b og
n e z a p o sl e no st i d a n a s ž i v e na i vi ci b i j e d e i si r o m a št v a , z b o g
č e ga m no g a s e l a i z u m i r u .
M o j e s e l o , f e b r u a r , 2 0 16 .

94
REPORTAŽA: ISKUSTVA PČELARA POVRATNIKA REMZIJE MEŠINOVIĆA
IZ BLAGAJ JAPRE

I POTEŠKOĆE SAVLAĐUJE OPTIMIZ M OM

 U KLIMATSKI PROSJEČNOJ GODINI MOŽE SE OSTVARITI
PRIZVODNJA MEDA OD OKO 20 KILOGRAMA PO KOŠNICI,
ŠTO ZNAČI DA U REMZIJINOM PČELINJANJU MOŽE DA SE
PROIZVEDE ČETIRI TONE OVOG PROIZVODA, PA I AKO GA
PRODAJE PO 12 MARAKA ZA KILOGRAM, OSTVARUJE
GODIŠNJI PRIHOD OD OKO PEDESET HILJADA MARAKA

 PROŠLA, 2015. GODINA BILA IZUZETNA ZA PČELARE

Pčelar Remzija Mašinović

Ži vo t n i p r i o r i t e t i i sm i s a o ž i vo t a p e d e se t o go d i š nj e g
R e m z i j e M e ši no vi ća , p č e l a r a i z Bl a ga j Ja p r e , m o gu se sa ž e t i u
d vi j e r i j e či – p o r o d i c a i r a d .
P o sl i j e z a vr še ne sr e d nj e m a ši n sk e š k o l e , k a o m a ši ns k i
t e hn i č a r na ša o j e z a p o sl j e n j e u z a gr e b a čk o m Da l e k o v o d u g d j e
o st a j e p u ni h se d a m i p o go d i na . K a s ni j e , st i ca j e m v a n r e d ni h
o k o l no st i , vr a ć a se u S a ns k i M o st , gd j e f o r m i r a so p st ve no
m a l o g r a đ e vi ns k o p r e d u z e će . K a d a j e i t a j p o sa o p o č e o d a
j e n j a va , j e r j e g r a d n j a k u ća i d r u g i h o b j e k a t a z a st a l a , o d l u či o
j e d a se p o č ne b a vi t i p č e l a r e n j e m . N e k a k o u t o vr i j e m e p r i j a vo
s e d a p o ha đ a se m i n a r o p če l a r s t v u k o j i j e b i o o r g a ni z o va n u
S a n sk o m M o st u i na k o j e m j e , k a k o r e č e , d o st a na u či o . P o s t a j e
i j e d a n o d o s ni va ča sp e cj a l i z o v a ne p č e l a r s k e z a d r u ge
„ A p i m e d “ u S a n sk o m M o st u . P r i l i k o m d e f i ni t i vno g p o v r a t k a u
r o d n o s e l o Bl a g a j Ja p r u , o p št i na N o vi G r a d u R e p u b l i ci
S r p sk o j , d o b i o j e na p o k l o n d v a p če l a r s k a d r u š t v a , d o k j e t r i
k u p i o . T a k o j e 20 0 2. go d i n e R e m z i j a p o če o d a se b a v i
p če l a r nj e m s a p e t p če l i nj i h d r u št a va .

95
 O D P E T DO 2 1 0 K O Š N I C A
– R e m z i j a M e ši n o v i ć i m a n a j ve ći b r o j k o šni ca n a
p o d r u č j u o p št i ne N o vi G r a d – k a ž e na m M i l o š O d ž i ć,
p r e d s j e d ni k U d r u ž e n j a p če l a r a . – I a k o j e p o z a ni m a n j u
g r a đ e vi n a c i m o g a o j e d a o d e u z a p a d ne z e m l j e i o st v a r i v e l i k e
z a r a d e i si g u r a n ž i vo t , u p r k o s s l a b o j p o d r š ci i n e si gu r no m
p o sl u , o d l u č i o j e d a o st a ne u s vo m se l u . P o če o j e d a se b a vi
p če l a r st v o m i r a z vi o ga d o t e m j e r e d a j e p o st a o v o d e ći p č e l a r
o p št i ne N o vi G r a d sa vi š e o d 2 10 k o šni ca – i s t i če O d ž i ć .
K a k o t o i na če b i v a , p o č e ci svi h ve l i k i h p o sl o v ni h
p o d u hva t a su s k r o m ni . U p o r e d o s a ši r e n j e m s vo g p če l i n j a k a i
s a vl a đ i va nj e m sv i h m u k a i n e vo l j a k o j e u g l a v no m p r a t e s va k i
r a z vo j , R e m z i j a j e o s j e ća o p o t r e b u z a vi š e z n a n j a i z o ve
o b l a st i . S t i c a j e m o k o l no st i j e d n a i t a l i j a n sk a o r ga ni z a c i j a u
P r i j e d o r u j e p o d r ž a l a o r ga ni z a c i j u š k o l e p če l a r st va u k o j u s e
u k l j u ču j e i st i če m no g a d r a g o c j e na sa z na nj a . K a k o r e č e ,
m no go t o g a j e n a u či o i o d st a r i h i p o z n a t i h p če l a r a k a o što
s u M a r j a n Š o l a j a i R a nk o Ba b i ć i z N o vo g G r a d a , Bo šk o
D r a gi če vi ć i z K o s t a j ni ce i d r u g i .
– P r i j e s ve ga , z a d i vl j e n s a m b o ga st v o m p r i r o d e u d o l i ni
J a p r e – p r i ča na m R e m z i j a . – N a l i v a d a m a i p o d g r m e čk i m
o b r o n ci m a p če l e i m a j u na r a sp o l a g a n j u c vj e t o ve b a gr e m a ,
l i p e , k e st e na , k u p i ne , b o r o vn i c e , m a j či ne d u ši ce , d i vl j e
t r e š nj e , vr i j e sk a i ni z a d r u gi h sa m o n i k l i h m e d o no sni h b i l j a k a,
š t o j e sva k a k o p r e d no st z a u sp j e šn i j u p r o i z vo d nj u i k v a l i t e t ni j i
med.
U k l i m a t sk i p r o sj e č no j go d i ni , k a k o k a ž e R e m z i j a , m o ž e
s e o st va r i t i p r i z v o d nj a m e d a o d o k o 2 0 k g p o k o šn i ci . T o z na či
d a u n j e g o vo m p če l i n j a n j u m o ž e d a s e p r o i z ve d e 4 00 0 k g
m e d a , i a k o g a p r o d a j e p o ne št o n i ž o j ci j e ni , p o 12 m a r a k a po
k i l o g r a m u , o st va r u j e go d i šnj i p r i h o d o d o k o 5 0 00 0 K M .

96
 N I L O Š A G O DI NA NE M O ŽE P O K O L E B AT I
A l i , k a k o r e č e , t o su r i j e t k e go d i n e . N a p r i m j e r ,
p r e t p r o šl a 20 14 . g o d i na b i l a j e l o ša z b o g m no go k i šn i h d a n a ,
š t o s e i t e k a k o ne ga t i vno o d r a z i l o na p r i z vo d nj u m e d a . A l i ,
z a t o j e 2 01 5 . go d i na b i l a i z u z e t no p o v o l j na , č a k d o t e m j e r e
d a j e i z n e na d i l a ne k e p č e l a r e j e r s e n i su p r i p r e m i l i z a t a k o
b o ga t p r i no s . P r i no si su b i l i u p r o sj e k u o k o 40 k g p o k o š ni ci .
A p r i j e še s t go d i na u n j e go vo m p č e l i nj a k u z a d e si l a ga j e
v e l i k a ne vo l j a , p r i s j e ća s e R e m z i j a . Bi l a j e t o e k st r e m no su š na
g o d i na u k o j o j j e i z gu b i o s vi h 18 0 d r u št a v a k o l i k o i h j e t a d a
i m a o . M e đ u t i m , t a k o ve l i k o g o p t i m i st u k a k a v j e R e m z i j a , t a j
u d e s ni j e ni m a l o p o k o l e b a o d a p o čn e i sp o če t k a . Z a h va l j u j u ći
u p o r no st i i st r p l j e n j u , z a ne k o l i k o go d i na o b n o vi o j e p č e l i nj a k
i d a n a s i m a , k a k o na ve d o sm o , 2 1 0 d r u št a va k o j e d r ž i na t r i
l o k a ci j e : u Bl a ga j u , M a sl o va r a m a i S u ha či . S va k a k o d a s e l i d b a
p če l a n a r a z l i či t e p a še d o p r i no si u sp j e š ni j o j p r o i z vo d nj i i
v e ći m p r i n o si m a . M e đ u t i m , i k a d su go d i n e z a p če l a r e l o še o n
sm a t r a d a i u t o m e i m a n e št o št o č o v j e k u d a j e vo l j u i
s t i m u l a ns d a o d r ž i p r o i z vo d n j u , p a ča k d a j e u na p r e đ u j e i ši r i
b r o j d r u št a va . T o m a l o p r i no sa št o j e b i l o , p a m e t ni m
g a z d o v a n j e m u p če l i n j a k u , m o ž e p o k r i t i t r o šk o v e i d o ni j e t i
s k r o m nu z a r a d u , na gl a ša va R e m z i j a . T o k o m go d i ne , na r o č i to
u se z o n i , z a p o š l j a va d v a d o t r i se z o n sk a r a d n i k a , a p l a ni r a d a
o d p r o l j e ć a z a p o s l i j e d no g r a d ni k a u st a l o m r a d n o m o d no s u .

U P ČE L A RS T V U N AŠ AO S RE Ć U
O si m m e d a , p o go t o vo u k r i z ni m k l i m a t sk i m go d i n a m a ,
R e m z i j a m a l e p r i no se u m e d u n a d o k na đ u j e p r o i z vo d n j o m i
p r o d a j o m o st a l i h p če l i nj i h p r o i z vo d a k a o št o su p o l e n,
p r o p o l i s, z a t i m p r o d a j e r o j e ve i k o m p l e t na d r u št v a p č e l a r i m a
k o j i p o č i nj u d a s e b a v e o vi m p o s l o m k a o i d r u gi m p č e l a r i m a
k o j i ž e l e d a i z v r še u k r št a n j e ge ne t sk i h p o t e n ci j a l a p č e l a i t a k o
o sna ž u j u s vo j e p če l i n j a k e . A št o se t i če p l a sm a na m e d a i t u
j e v e o m a u s p j e ša n . Je d a n d i o p l a si r a p če l a r sk o j z a d r u z i
„ A p i m e d “ u S a nsk o m M o s t u , a o st a l o p r o d a na k u ć no m p r a gu .

97
 ***
P r i č a o p če l a r u R e m z i j i M e ši no vi ću j o š j e j e d a n d o b a r
p r i m j e r i z p če l a r s k e p r o i z vo d ne p r a k se k o j i g o vo r i d a s e
o z b i l j ni m b a vl j e n j e m o vi m p o sl o m m o ž e d o ći d o so l i d ne
e gz i st e n ci j e . I ne sa m o e gz i st e n ci j e , v e ć z a h va l j u j u ći
p če l a r e n j u R e m z i j a o vi h d a na z a v r ša v a i z gr a d n j u s vo j e no v e
p o r o d i č ne k u će u Bl a ga j u u k o j o j ć e ž i vj e t i s a su p r u go m
M e d i no m , si no vi m a M u st a f o m i S u l e j m a no m t e m a j k o m
M u hi b o m . U p r i z e m l j u o ve p o r o d i č ne k u će u p r a v o d o vr ša va
p o sl o vni p r o st o r ve ći o d st o k v a d r a t ni h m e t a r a , na m i j e nj e n z a
v r ca n j e m e d a , p a k o v a n j e i p r o d a j u go t o vi h p če l i nj i h p r o i z vo d a
k a o i z a s k l a d i št e nj e p če l a r sk o g r e p r o m a t e r i j a l a . O si m t o g a ,
i a k o m u ž i vo t n i j e b i o l a go d a n, ve ć i sp u n j e n m u k a m a i
n a p o r o m , R e m z i j a j e p č e l a r e nj e z a vo l i o i u n j e m u p r o n a š a o
p u t s r e će . N a u či o j e d a b u d e ve l i k i o p t i m i st a i d a p o sl i j e p r vo g
n e u sp j e h a u p o sl u n e k l o ne d u ho m .
M o j e s e l o , m a j 20 1 6 .

98
SUSRETI SA PREDUZETNICIMA
U POSJETI PORODIČNOM PREDUZEĆU „MELIFORA“ ZA PROIZVODNJU
KOŠNICA U RAVNICAMA

OSTVARENI STUDENTSKI SNOVI

 DO USPJEHA – S LJUBAVLJU, RADOM I UPORNIM ZALAGANJEM
 PRIMJER MLADOG BRAČNOG PARA MARINE I STEVANA
KOVAČEVIĆA POKAZUJU DA PROIZVODNJA ZASNOVANA NA
PREDUZETNIČKIM DRAŽIMA OMOGUĆAVA VELIKU SLOBODU U
STVARANJU I ŠIRENJU ZNAČAJNIH POSLOVNIH PODUHVATA
NA DOMAĆIM I STRANIM TRŽIŠTIMA

S t e v o i Ma ri na K o v a če v i ć s a d j e co m
S ve š t o i z v i r e i z l j u b a vi , m o r a d a b u d e č u d e s no , k a o št o
je č u d e s na S t e v a no va ljubav prema p r o i z vo d nj i i
p r e d u z e t ni št v u .
I a k o i m j e t e k p o 27 go d i na , m l a d i b r a čni p a r S t e va n i
M a r i na i m a j u d vi j e p r e k r a sn e d j e vo j či ce i ve ć r a z vi j e no
i z vo z no o r i j e nt i sa n o p o r o d i čno p r e d u z e će „ M e l i f o r a “ z a
p r o i z vo d nj u k o šni ca . M a r i na je diplomirala na
P o l j o p r i v r e d no m f a k u l t e t u z a št i t u b i l j a , a S t e va n j e a p so l ve nt
n a Š u m a r sk o m f a k u l t e t u . N a p i t a n j e k a k o s e d o o v i h p o t i g nu ća
d o l a z i , r e k o še – s l j u b a vl j u , r a d o m i u p o r ni m z a l a ga nj e m .
Do d u še , S t e va n j e o d m a l e na vo l i o d a i z r a đ u j e o d d r ve t a
m a k e t e k u ća i d r u gi h o b j e k a t a , d a sk l a p a i r a sk l a p a i gr a čk e ,
a k a sn i j e , k o šni c e su m u se či ni l e i d e a l ni m z a p r o i z vo d nj u i
o st v a r e nj e n j e go v i h a m b i ci j a o k o j i m a j e m a št a o u d j e t i n j st vu .

99
 K VA L I T E T NO , B L AG O VRE M E NO , P O VO L JNO
– K a d a s a m u p i s a o Š u m a r s k i f a k u l t e t u Ba n j a l u c i ,
p o č e o s a m d a r a z m i šl j a m i p r i p r e m a m se z a m o j b i z ni s . B u d u ći
d a sa m s e v e ć n a p r vo j go d i ni o ž e n i o m o j o m M a r i no m , s k o j o m
s a m se d r u ž i o u s r e d n j o j š k o l i , i u sk o r o d o b i l i p r v u d j e vo j či cu
S a r u , t o na s j e d o d a t no m o t i vi sa l o d a p o č ne m o st va r a t i s vo j u
b u d u ćn o st . K o na č no j o d l u c i d o p r i ni j e l i su i m o j e k o m ši j e u
R a vni ca m a , b r a ća I v a no vi ći , k o j i s u se t a d a ve ć u v e l i k o b a vi l i
p r o i z vo d nj o m k o šni ca , o k o j i m a st e ve ć u o vo m u gl e d no m
č a so p i su p i sa l i . K a o b u d u ć e m p r e d u z e t n i k u , o ni su m i
n e s e b i čn o d a l i ne k o l i k o ve o m a k o r i s ni h sa v j e t a – p r i č a na m o
s vo j i m p o če ci m a S t e va n K o va č e vi ć, m l a d i p r e d u z e t ni k i z
p o t k o z a r sk o g s e l a R a vni ca .
N a j p r i j e j e S t e va n sa m i z r a d i o n e k o l i k o u z o r a k a
k o šn i c a i p o če o d a i h i z l a ž e n a r a z ni m s a j m o vi m a p o Bo sn i i
H e r c e go vi n i i H r va t sk o j , u S a r a j e vu , Ba n j a l u c i , Bj e l o va r u,
P a z i nu , V i nk o v ci m a , Za gr e b u itd.
– N a k o n n e k o l i k o m j e se ci j a vi o m i se p r v i k u p a c i z
O l o va . B i o j e t o u sp j e ša n p č e l a r S r e t e n P a nt i ć, k o j i j e v i d io
m o j e k o š ni ce na s a j m u u S a r a j e vu . N a nj e go vu p r e p o r u k u i na
o sno vu o st a l i h p r e z e nt a ci j a st i ž u i p r ve na r u d ž b e . I t a k o k r e ću
n a š e p r v e k o šni ce u Hr va t s k u . N a k o n t o ga , ne k a k o sp o nt a n o ,
z b o g na še g k va l i t e t a , p o v o l j ne ci j e ne i b l a g o v r e m e nih
i sp o r u k a , o t v a r a j u na m se vr a t a no vi h t r ž i št a . S l o v e n ci su
p o č e l i n a r u či va t i k o š ni c e v e ć u d r u go j go d i ni p r o i z vo d nj e .
P o sl j e d nj e d vi j e go d i ne i z vo z i m o u N j e m a č k u , a o vi h d a na
r a d i m o k o šni ce z a h o l a nd s k o t r ž i št e – k a ž e S t e va n .
D a na s S t e v a no v o p r e d u z e će „ M e l i f o r a “ p o r e d L R
k o šn i c e p r o i z vo d i i sv e o st a l e vr st e k o š ni ca k a o št o su : Fa r a r ,
D B, A Ž, R o d na V o j a , J u go sl o ve n k a , S P K i d r u ge . Da j e na s vo j e
p r o i z vo d e s k r e nu o p a ž nj u m no gi h p č e l a r a , u vj e r i l i sm o s e i
s a m i , j e r sm o p r i d o l a s k u na r a z g o vo r s a S t e v a no m z a t e k l i ga
s a d vo j i co m p če l a r a i z H r v a t sk e . Ja d r a nk o Ju r e c i L j u d e vi t
P i l i g i z K r i ž e v a č k o - k o p r i v ni čk e ž u p a ni j e d o šl i s u d a vi d e
S t e v a no ve k o š ni c e , p a sm o i h z a j e d no i f o t o g r a f i sa l i .

100
 O D D VA DO DE S E T, P A I V I Š E R A D NI K A
V e ć p r ve , 20 09 . go d i ne , k a d a su ši r i l i p o s a o , z a p o sl i l i
s u d va r a d n i k a , a z a t i m s va k e go d i n e p o ve ća va l i b r o j
z a p o sl e ni h, t a k o d a i h j e sa d a d e s e t a k , a u j e k u se z o n e , s
p r o l j e ć a , b u d e i h i vi š e . Š t o s e o p r e m e t i č e , na s a m o m st a r t u
b i l a j e p r e su d n a p o d r šk a r o d i t e l j a k o j i s u k u p i l i p r vi šl e p er
d a s k e i p o d a r i l i j e d a n p o l j o p r i v r e d ni p r i k l j u ča k – c i st e r nu k o j u
j e S t e v a n m i j e nj a o z a n j e go v u p r v u o b l a r i c u , m a ši nu z a o b r a d u
d r v e t a . P o t o m su n a b a vi l i ci r k u l a r , f r e j z e r , ci n m a ši nu ,
šlajfericu, i z gr a d i l i su ša r u i n a b a vi l i automatsku
č e t ve r o st r a n u b l a nj a l i cu k o j a j e k o št a l a 15 h i l j a d a e v r a . U
k o m p l e t i r a nj u p r o i z vo d ni h l i ni j a , k a k o r e če S t e va n, m no go i m
j e p o m o g a o na d a l e k o ču ve n i m a š i n sk i i n ž i nj e r M i l e G vo z d e n
k o j i u sv o m p r o i z vo d no m p o go nu u Do l i ni Ja p r e , p o d g r m e čk o m
d i j e l u no vo g r a d sk e o p št i n e , p r o i z v o d i r a z ne m a ši n e i a l a t e , a
p o se b no se sp e ci j a l i z o v a o z a i z r a d u m a ši n a z a o b r a d u d r v e t a .
– M a ši ne z a i z r a d u k o šn i c a , k o j e j e p r o i z v e o M i l e
G v o z d e n , v e o m a su k va l i t e t n e i u p r a vo z a hv a l j u j u ći n j e go vi m
i no v a t i v ni m r j e še nj i m a n a i z r a d i d i j e l o v a z a k o šn i c e p o ve ća li
sm o p r o d u k t i v no st o d p e t d o d e se t p u t a , i st i če S t e va n . – U
k u ć no m d vo r i št u m o j i h r o d i t e l j a o d št a l e i k u k u r u z a ne
n a p r a v i l i sm o sa v r e m e n o b j e k t u k o j e m se na l a z e r a d i o ni ce z a
p r o i z vo d nj u i sl a d i št e , a n a sp r a t u i z gr a d i l i sm o st a n u k o j em
ž i vi m sa su p r u go m , st a r i j o m k će r k o m S a r o m k o j a i m a se d a m
g o d i na i m l a đ o m k će r k o m M a r i j o m k o j a j e n a p u ni l a t e k
g o d i nu . N a r a vno , na st a vl j a S t e va n, su p r u ga M a r i na j e m o j a
ž i vo t na p o d r š k a i o sl o na c. Jo š d o k sm o st u d i r a l i z a j e d ni č k i
sm o p o če l i d a r a z vi j a m o i r e a l i z u j e m o i d e j u o na še m
p r e d u z e ć u . S t a no va l i sm o u i z na j m l j e no m st a nu u Ba nj a l u c i , i
n a i z m j e ni č no ču v a l i S a r u i o d l a z i l i na p r e d a va nj a . U z s ve t o
j a s a m j o š r e d o v no t r e n i r a o i i g r a o f u d b a l u no vo g r a d sk o j
„ S l o b o d i “, čl a n i c i P r ve l i g e R e p u b l i k e S r p sk e . K a d a sm o s e
p o sl i j e f a k u l t e t a p o t p u no p o s ve t i l i p r o i z vo d nj i , su p r u ga o p e t
d a j e svo j v e l i k i d o p r i no s . M a r i n a j e u z p o m o ć m o j e se st r e
N e d e l j k e z a p a k o v a l a i p r i p r e m i l a z a i s p o r u k u 80 o d s t o s vi h
p r o i z ve d e ni h r a m o va z a k o šn i c e . N j e n a u l o ga u m o m ž i vo t u j e

101
 v e l i k a j e r m i j e sv o j i m r a z u m i j e va nj e m o m o gu ći l a d a b u d e m u
p r o i z vo d nj i , d a i d e m na t r e ni n ge i d a st i g ne m na p r e d a va nj a
na fakultetu
.
P O T RE B N A VE ĆA P O M O Ć D R Ž AV E
S t e va n ni j e z a d o vo l j a n p o d r š k o m d r ž a v e j e r n e d o vo l j no
p o d st i č e p r o i z vo d nj u i r a z vo j p r e d u z e t ni št v a , a l i o va j m l a d i
p r e d u z e t ni k ni j e s k l o n k u k a nj u . I a k o ni j e d o b i o n i j e d nu m a r k u
p o d r šk e o d o p št i ne i l i d r ž a ve p r i g r a d nj i o b j e k t a , na b a v ci
o p r e m e i z a p o šl j a v a nj u l j u d i , o n s e ne ž a l i . N a p r o t i v, k a ž e :
– I u o va k vo j s i r o m a šn o j d r ž a v i k o j a ne p o d s t i č e
p r o i z vo d nj u , k o ho ć e d a r a d i , m o ž e d a b u d e u s p j e ša n .
S m a t r a m d a z a o va k ve p r o i z vo d n j e i p r o i z vo d e , z a k o j e i m a
m j e st a na t r ž i št u i m a m o d o b r e u sl o ve , j e r i m a m o d o v o l j no
z na nj a , j e f t i nu r a d n u sn a g u i si r o vi ne d o p o vo l j no g
g e o gr a f sk o g p o l o ž a j a , j e r na m j e z a p a d no t r ž i št e na d o h va t
r u k e i sa m i m t i m m o ž e m o d a b u d e m o k o nk u r e nt ni na
s vj e t s k o m t r ž i št u – z a k l j u č u j e S t e va n .
E t o , t a k o r a d i i go vo r i na š m l a d i p r e d u z e t ni k S t e va n
K o va če vi ć. N j e go v r a d ni d a n t r a j e o d še st u j u t r u d o 2 3 sa t a
n a v e č e . T a k o j e o d k a d a j e p o ša o u šk o l u g d j e j e st e k a o p r ve
r a d ne n a vi k e . Za hv a l j u j u ći r a d u u sp o r t sk o m k o l e k t i vu na
t r e n i nz i m a i u t a k m i c a m a i z b r u s i o j e d r a go c j e n e o so b i ne –
d i s ci p l i nu i o d g o vo r no st k o j e su m u p o m o gl e d a o st v a r i
p o r o d i č nu ha r m o ni j u k a o i d a l a k š e r e a l i z u j e sv o j e p o sl o v ne
i d e j e i r a z vi j e p r e d u z e će z a p r o i z v o d nj u k o šni c a k o j e su na š l e
m j e st o i n a t r ž i št u Za p a d ne E v r o p e .
O v a j m l a d i , vi so k o o b r a z o va ni čo v j e k , k o j i se vr a t i o u
s vo j e se l o d a r a d i , gr a d i i st va r a , d a z a p o sl i se b e , s vo j u
p o r o d i cu a l i i d r u ge l j u d e sa se o sk o g p o d r u č j a , n a k r a j u
r a z go v o r a p o r u č i o j e d a j e na ša b u d u ćno st u p r i z vo d nj i ,
n a r o či t o u p r i z vo d nj i z d r a v e h r a ne , a d a b i sm o p r o i z vo d i l i
z d r a vu hr a nu , p o t r e b ne su i k o š n i c e . P o nj e go vo m m i šl j e nj u ,
t r go vi n a o g r a n i č a va i s p u t a va č o v j e k a , i ni k a d a ni j e p o ž e l i o

102
d a r a d i u d r ž a vno j i o p št i nsk o j a d m i ni st r a ci j i i j a v ni m
p r e d u z e ć i m a k o j i se f i n a n si r a j u i z b u đ ž e t a .

***
M l a d i b r a č n i p a r M a r i n a i S t e va n , f a k u l t e t sk i
o b r a z o v a ni l j u d i k o j i su s e v r a t i l i na s e l o , svo j i m d j e l i m a
p o k a z u j u d a u p r a vo p r o i z vo d nj a z a s no v a n a na p r e d u z e t ni č k i m
d r a ž i m a o m o gu ć a va ve l i k u sl o b o d u u st v a r a nj u i ši r e nj u
z na ča j ni h p o sl o vni h p o d u hv a t a n a d o m a ći m i st r a ni m
t r ž i št i m a k o j a m o gu d a b u d u k o r i sna i z a r e h a b i l i t a ci j u na še
p r i v r e d e i d r u št va .
M o j e s e l o , o k t o b a r 20 15 .

103
SUSRETI SA PREDUZETNICIMA
KAKO JE MOGUĆE ZAHVALJUJUĆI PČELARSTVU RAZVIJATI PRATEĆE
PRIVREDNE DJELATNOSTI I ZAPOŠLJAVATI LJUDE

IZV OZ E KOŠNICE U EVR OPSKU UNIJU

 VRIJEDNE RUKE BRAĆE MIRKA I MLADENA IVANOVIĆA I
NJIHOVIH DVADESETAK RADNIKA IZ POLJAVNICA KOD
NOVOG GRADA SVAKOG MJESECA NAPRAVE I ISPORUČE PUN
ŠLEPER KOŠNICA ZA NAJPROBIRLJIVIJE NJEMAČKE PČELARE

B r a ća M i r k o i M l a d e n I va no vi ć i z P o l j a v ni ca k o d N o vo g
G r a d a , p r i j e 1 5 go d i na i sp o d j e d ne š l j i ve , s a o k a če n o m
s i j a l i co m z a r a d i n o ć u , p o č e l i s u p r o i z v o d i t i k o š ni ce z a
p če l a r e k o m š i j e , a k a sni j e i z a d r u g e i z o p š t i ne i š i r e o k o l i ne .
D a na s , na k o n d e ce n i j u i p o m u k o t r p n o g a l i u sp j e š nog
r a d a i r a z vo j a , o v o m a l o p r e d u z e ć e „ Zl a t n a p če l a “ DO O b r a ć e
I va no vi ć p r o i z vo d i s a v r e m e ne k o š ni ce n e sa m o z a p o t r e b e
n a j b o l j i h p če l a r a u Bi H , v e ć o v e p r o i z vo d e i z vo z e i u E vr o p s k u
u ni j u . S va k o g m j e s e ca i z o ve vr i j e d n e r a d i o ni ce , k o j a sa d a
z a p o š l j a va d va d e s e t a k r a d ni k a , k r e će n a j m a n j e p o j e d a n
š l e p e r p u n k o š n i c a z a n j e m a č k e p če l a r e k o j i u E v r o p i
p r e d nj a č e p o n a j p r o d u k t i vn i j o j p r o i z vo d nj i m e d a . O si m t o ga ,
I va no vi ći k o š ni c e i z vo z e i u I r sk u , N o r v e š k u i d r u ge
n a j r a z vi j e n i j e z e m l j e z a p a d n e i sj e v e r ne E v r o p e .

Č V RS TA VO L J A – G L AV NI P O K RE TA Č
P o r e d t o ga š t o s u u s p j e š n o p r e b r o d i l i m no ge p r o i z vo d ne
i t r ž i š n e m u k e u o sv a j a nj u k va l i t e t ne i k o nt i nu i r a n e
p r o i z vo d nj e , š i r e nj u t r ž i š t a i o t v a r a n j u no vi h r a d ni h m j e st a ,
o ni s u n a t a j n a či n d o p r i ni j e l i k va l i t e t ni j e m ž i vo t u s vo j e
p o r o d i c e i p o r o d i ca u p o sl e ni h r a d ni k a , a p o s t a l i s u i d r u š t ve no
k o r i sni , a l i i p r i m j e r d r u gi m a k a k o s e m o ž e p o č e t i s m a l i m i
u sp j e š n o r a z vi j a t i p r e d u z e t ni čk a i d e j a . T a k o j e p r o i z vo d nj a

104
k o š n i c a , z a h va l j u j u ći u p r a vo p r e d u z e t ni č k o m p o d vi gu b r a ć e
M i r k a i M l a d e n a I va no v i ć a , n a p o d r u čj u o p š t i n e N o vi G r a d u
n e k u r u k u p o st a l a p r o i z vo d ni t r e n d i sp e ci f i č no st o ve o p š t i ne ,
j e r s e sa d a o v o m p r o i z vo d nj o m b a vi j o š č e t i r i d o p e t
p r e d u z e t ni k a .

Kvalitetom, količinama i blagovremenim isporukama osvojili tržište EU

- košnice spremljene za njemačke pčelare

Z a p r a vo , o vo j e a r gu m e nt o va n a p r i ča i z r u r a l ne e k o no m i j e
k o j a go vo r i o t o m e k a k o j e m o gu će , z a h va l j u j u ći p če l a r st vu ,
r a z vi j a t i p r a t e će p r i v r e d ne d j e l a t no s t i i z a p o šl j a v a t i l j u d e .
O s i m t o g a , o vo j e i st o vr e m e no p r i ča o t o m e d a p r e d u z e t ni št vo
k a o g e n e r a t o r p r i v r e d no g r a z vo j a i z a p o š l j a va nj a ne m a
s i st e m sk u p o d r šk u na d l e ž ni h i nst i t u ci j a n a na ši m b a l k a n sk i m
p r o st o r i m a .
– N e k a d a d a vno ž i v j e l i sm o t e šk o i u si r o m a št v u –
p r i s j e ća s e M i r k o . – D e š a va l o se d a ni sm o i m a l i no va ca , na
p r i m j e r d a p o r o d i č nu sl a v u o b i l j e ž i m o k a k o t r e b a , p a sm o b i l i

105
p r i n u đ e ni d a p r o d a m o n e k o l i k o k o k o šk i d a b i sm o n a b a vi l i o no
š t o j e na j m i n i ma l ni j e i p r o sl a v i l i sl a v u . T a d a sm o s e b r a t i j a
u d r u ž i l i i o d l u č i l i d a z a j e d ni čk i p o č ne m o p r o i z vo d i t i k o šni ce
z a p če l a r e . K u p i l i sm o na j o b i čni j i p o l o v a n st r o j s a p i l o m z a
r e z a n j e d a s k e , p r o i z ve d e n u T vo r n i ci p o l j o p r i v r e d n i h st r o j e va
K o st a j ni ca , i p o č e l i p r o i z vo d nj u t a k o r e ći i s p o d j e d n e šl j i ve i
v e d r o g ne b a . P o če l i sm o s m a l i m , go t o vo z a ne m a r l j i v i m
m a t e r i j a l ni m sr e d st vi m a , a l i o gr o m n o m , čvr st o m vo l j o m d a s e
h r a b r o b o r i m o , st r p l j i vo i u p o r no r a d i m o , p r i l a go đ a va m o
z a ht j e vi m a k u p a c a i m a k si m a l no k o n ce n t r i še m o n a k v a l i t e t
p r o i z vo d a . Da na s m o ž e m o r e ći d a j e t o b i o i sp r a v a n p r i st u p
d a na p o sl o vno m p l a nu u sp i j e m o i d a i st o vr e m e no g r a d i m o
s vo j u k va l i t e t ni j u b u d u ć no st – i sp r i ča o n a m j e M i r k o I va n o vi ć.

G RA DE JO Š JE DN U P RO I Z VO D NU H AL U
B r a ća M i r k o i M l a d e n ni su g u b i l i vr i j e m e . R a d i l i s u , u č i l i ,
s t va r a l i no ve p o sl o v ne k o nt a k t e i s vo j e b o l j e su t r a . S a m i ,
s vo j i m r a d o m i t r u d o m , b e z k r e d i t a i p o d r šk e i n st i t u ci j a ,
i z g r a d i l i s u p o sl o vni o b j e k t sa o p r e m o m , u k o j e m f u nk ci o ni š e
p o go n z a p i l a nj e d a sk e , sa vr e m e n o o p r e m l j e na su ša r a z a d r v o ,
r a d i o ni ce z a k o nf e k ci o ni r a n j e p č e l a r s k e o p r e m e – r a d ni h
o d j e l a z a p če l a r e i r a d i o ni ce z a m o nt a ž u k o š ni ca k a o i
k o t l o v ni ca . N a z a ht j e v t r ž i št a , d o m a će g i st r a no g , r a z vi l i su
p r o i z vo d nj u ne k o l i k o n a j t r a ž e n i j i h m o d e l a k o šn i c a z a
s a v r e m e no p č e l a s t vo .
– Da b i sm o se j o š b o l j e p o z i ci o ni r a l i na t r ž i š t u i i z a š l i u
s u s r e t sv e v e ćo j t r a ž n j i z a na ši m p r o i z vo d i m a , u k r u g u
p o st o j e će g o b j e k t a o t p o č e l i sm o i z gr a d nj u no ve h a l e s a
m o d e r no m o p r e m o m , k o j a će b i t i z a v r š e n a sa p o st a vl j a nj e m
k r o v a d o k r a j a o ve go d i ne , či m e ć e m o z na t no p o ve ća t i o b i m
p r o i z vo d nj e , u sa vr ši t i k va l i t e t d o p e r f e k ci j e , o t vo r i t i no va
r a d na m j e st a i u v e ća t i p r i ho d i z a r a d u – r e k o š e n a m na k r a j u
r a z go v o r a b r a ć a M i r k o i M l a d e n I va no vi ć .
***

106
E t o , t a k o s u o va d vo j i ca o sv j e d o č e ni h p r e d u z e t ni k a o d ni št a
n a p r a v i l i n e št o i t o t a k o r e ć i u ni k a k vo m p o sl o vno m i
r a z vo j no m a m b i j e nt u . P o če l i s u p r o i z vo d nj u s a m a l i m st va r i m a
i sp o d šl j i v e , b a z i r a j u ći p o sl o va nj e na sk r o m ni m , s o p s t ve ni m i
p o st e p e ni m u l a ga nj i m a , u p o r n i m r a d o m i i no vi r a n j e m
p r o i z vo d a . Sada i i z vo z e . S n a b d i j e va j u k o š ni ca ma
n a j z a h t j e vni j e p če l a r e u N j e m a čk o j i o st a l i m z e m l j a ma
z a p a d n e E vr o p e g d j e j e p č e l a r st v o r a z vi j e no d o v r h u n ca .
M o j e s e l o , n o ve m b a r 20 1 5.

107
SUSRETI SA PREDUZETNICIMA
U POSJETI PORODIČNOM PČELARSKOM PREDUZEĆU „APIS“ U SELU
RAVNICE NEDALEKO OD NOVOG GRADA

POR ODICA – KLJU Č U SPJEH A

 POČELI SKROMNO, A DANAS NJIHOV PČELINJAK IMA OKO

250 PČELINJIH DRUŠTAVA
 SVI PROIZVODI SU SERTIFIKOVANI I PODLIJEŽU KONTROLI
KVALITETA KOJA SE OBAVLJA U INSTITUTU „VASO
BUTOZAN“ U BANJALUCI
 KADA JE KLIMATSKI POVOLJNA GODINA, PROIZVEDU OD
PETNAEST DO DVADESET TONA MEDA, A KADA SE TOME
DODAJU PROIZVODI OD MEDA I NEKOLIKO HILJADA
KOŠNICA, LAKO JE ZAKLJUČITI KOLIKI JE DOPRINOS OVE
PORODICE PRIVREDNOM RAZVOJU

Porodica Kovačević

Dragan Mario Ljubomir Dragica

U ž i vo p i sno m p e j z a ž u sj e ve r o z a p a d no g p o t k o z a r sk o g
b l a go g o b r o nk a , u t k a no g u l j e p o t u d o l i ne U n e , na z a r a vni
i z na d m a gi st r a l no g p u t a N o v i G r a d – K o st a j ni ca , sm j e št e no j e
p i t o m o se l o R a vn i c e . A k o va s p u t sl u č a j no i l i na m j e r no na ne se
u o vo se l o , l a k o će t e se na ć i p r e d k a p i j o m P če l a r s k o g
p r e d u z e ć a „ A P I S “ p o r o d i c e K o v a če vi ć . P r vo će t e d o ž i vj e t i
p r e l i j e p p r i z o r z a o č i : d u ž o g r a d e s a l a m p i o ni m a u p o l u k r u gu
n a ni z a n i p r e k r a sni objekti p r o i z vo d no g, p o sl o v no g i
s t a m b e no g p r o st o r a sa u r e đ e ni m d vo r i št e m , r a z n i m c vi j e će m ,
f o nt a no m i r e k vi z i t i m a z a d j e či j e i gr e u nu či ća .
T o j e s a m o i z gl e d . A l i , z a n i m a l o n a s j e š t a s e na l a z i i z a
o ve s p o l j šn j e l j e p o t e . I i m a l i sm o št a d a vi d i m o : p r o i z vo d n e
p o go ne s a s a vr e m e no m o p r e m o m z a p r o i z vo d nj u m e d a i
n a j sa vr e m e ni j i h k o šn i c a , b e z b r o j go t o v i h p r o i z vo d a o d m e d a ,
k o šn i c e d o r e z b a r e ni h u k r a s a u d r ve t u i u k r a sn i h sl a vs k i h

108
s vi j e ća . K a d a sve t o vi d i t e , st e k n e t e k o m p l e t n u , i m p r e si vn u
s l i k u l j e p o t e i d o b r o ga št o k a o p o se b n e vr i j e d no st i D r a gi c a i
D r a ga n K o va če vi ć s a s vo j i m si no vi m a L j u b o m i r o m i M a r i j e m,
s na j a m a i z a j e d n o sa 14 st a l no z a p o sl e ni h r a d n i k a , u p o r no
g r a d e , i z d a n a u d a n, i z go d i n e u go d i nu .
K O RAK P O K O RA K
– U p o sl i j e r a t n i m g o d i na m a , sa 3 8 go d i na ž i vo t a,
p e n z o i ni sa n sa m i o t i ša o i z d r ž a vn e sl u ž b e – p r i č a na m D r a g a n
K o va če vi ć o p o če t ni m d a ni m a s vo j e n o ve d j e l a t no st i . –
P e n z i j a m i j e b i l a st o t i n j a k k o n ve r t i b i l ni h m a r a k a . S va k og
d a n a p o s t a vl j a o s a m s e b i p i t a n j e št a i k a k o d a l j e , j e r t r e b a l o
j e p r e ž i vj e t i u si t u a c i j i n e i m a št i n e k a d su n a m d v a si na p o če l a
d a st a s a v a j u u m l a d i će , a s u p r u ga j e r a d i l a u t r go v a čk o j m r e ž i
b i vš e t vo r ni ce t r i k o t a ž e „ S a n a “ s a ve o m a m a l i m p r i m a n j i m a .
A l i , j e d no g d a na , u r a z go vo r u m o j p r i j a t e l j , vo z a č M i l o va n
B e r a , p r e d l o ž i o m i j e d a p o k u ša m sa p č e l a r st vo m , o č e m u d o
t a d a ni s a m n i št a z n a o .
O v a i d e j a j e i p a k p r i v u k l a p a ž n j u Dr a g a na K o va če vi ć a t e
j e p o č e o d a j e sa p o r o d i co m r a z r a đ u j e . S v e j e k r e n u l o k o r a k
p o k o r a k , sp o nt a no . K u p i o j e d va p č e l i nj a d r u št v a i z b o g
n e d o st a t k a no vca b i o p r i nu đ e n d a sa m i z r a d i p r vi h n e k o l i k o
k o šn i c a i t a k o u z i m i še st p če l i n j i h d r u št a va k o j a s u m u
d o ni j e l a p r vi h 14 k g m e d a . Bi l o j e t o 1 9 97, a v e ć sl j e d e ć e
g o d i ne b r o j k o šn i c a p o r a st a o j e na 1 6. O t i š a o j e u j e d nu
p če l a r sk u z a d r u g u u Ba nj a l u ci d a k u p i j o š n e k o l i k o k o šni ca i
t a d a se u vj e r i o d a s u k o š ni ce k o j e j e sa m i z r a d i o n e u p o r e d i v o
k va l i t e t n i j e o d o n i h u t r go vi ni . K a d a s e v r a t i o k u ć i , p r e d l o ž i o
j e su p r u z i D r a gi ci d a z a k l j u či r a d ni o d no s u „ S a ni “, t e s u
o d l u či l i d a r e gi st r u j u z a na t sk u r a d n j u i o t p o čn u p r o i z vo d n j u
p če l i n j i h p r o i z vo d a i o p r e m e z a p č e l a r st vo . D i s ci p l i nu i
o d go vo r no st , o so b i ne k o j e j e Dr a ga n u čv r st i o d o k j e r a d i o u
v o j no j sl u ž b i , o d m a h j e p o st e p e no p o če o d a p r e no s i na
č l a no v e p o r o d i ce i o st a l e z a p o sl e ne .
– K a d a sm o k r e n u l i u o v a j p o sa o – p r i sj e ć a s e D r a gi ca ,
i z k o j e z r a če e n e r gi j a i s a m o p o u z d a n j e , - z a n a s j e b i l a
m i sa o n a i m e ni ca i m a t i 10 00 K M , p a i p o r e d t o g a j a s a m ga

109
s a z a d o v o l j st vo m p r i h v a t i l a i p o k u š a l a d a m o t i vi š e m i
u k l j u ču j e m i si no ve u o va j p o sa o . T a k o s a m s a si n o m M a r i j e m
č e st o , i d u ć i o d vr a t a d o v r a t a , u N o vo m G r a d u p r o d a v a l a svo j e
p r o i z vo d e , k a o i p r i j a t e l j i m a i p o z na ni ci m a . R i j e t k i su b i l i d a ni
k a d a sm o u sp i j e va l i d a p r o d a m o n a ši h p r o i z v o d a z a st o
m a r a k a , a k a d a b i sm o n a p r a vi l i t o l i k i p a z a r , t o j e z a n a s b i l a
v e l i k a r a d o st i s r e ća . T a k o su u p r vo j g o d i ni svo ga
p r e d u z e t ni čk o g p o d u hva t a Dr a ga n i D r a g i c a s a sv o j a d va si n a ,
Ljubomirom i Marijem,koji su takođe pokazali volju da daju
s vo j d o p r i n o s, p o če l i d a r a z vi j a j u p r e d u z e će k o j e će o m o gu ći t i
d a p r e va z i đ u k r i z u i t a k o p o m o gn u se b i , d r u gi m a i z a j e d ni ci .

P RO Š I RE NA L E P E Z A P RO I Z VO D A
K a sn i j e , p o st e p e no a l i si gu r no , b r o j k o š ni ca r a st e p a se
i b r o j p č e l i nj i h d r u št a v a p o p e o na st o t i nu , d a b i d a n a s nj i ho v
p če l i n j a k d o st i ga o d o 25 0 p č e l i nj i h d r u š t a v a sm j e št e ni h u
č e t i r i k o nt e j ne r a , d o k j e j e d a n m a nj i d i o u st a ci o na r u . P če l e
p r e vo z e n a i s p a šu k a m i o ni m a , a n a k o n z a v r š e t k a p a š e d o vo z e
u z i m o vni k .
P o r e d m e d a k o j i j e o s no v ni p r o i z v o d , o vi v r i j e d ni l j u d i u
p o d no ž j u p i t o m e K o z a r e p r o i z v o d e j o š i p o l e no v p r a h,
p r o p o l i s, m a t i č nu m l i j e č . N a b a z i m e d a i l j e k o v i t o g b i l j a u
p r e d u z e ć u „ A P I S “ p r o i z vo d e j o š ne k e va ž ne p r o i z vo d e k o j i
i m a j u l j e k o vi t a sv o j st va k a o št o s u m a t i č na m l i j e č u m e d u sa
p o l e no m i p r o p o l i so m , z a t i m „ K o p r i vi t “ k o j i se p r a vi o d
m j e š a vi ne m e d a , „ A gr o j a p r i n i h “ b u nd e v i ni h sj e m e nk i , k o p r i ve
i p o l e n o va p r a ha , št o s e p r e p o r u ču j e a ne m i č ni m o s o b a m a z a
p o b o l j ša nj e k r vne sl i k e . T u j e i „ M e d o l a n “, p r o i z vo d d o b a r z a
p r o b a vu , p a a r o n i j a , b r u sni ca i b u nd e vi ne s j e m e nk e u m e d u . U
p o nu d i i m a j u i si r o v u m a t i čn u m l i j e č . R a d e i p r o p o l i s k r e m e
z a l i j e če nj e o p e k o t i na , he m o r o i d a i o st a l i h k o ž ni h b o l e st i . O v e
g o d i ne p o č e l i su p r o i z vo d n j u m e d ne r a k i j e i m e d n e t r a v a r i c e .
N j i ho va p r o i z vo d nj a j e n a r a sl a t o l i k o d a u k l i m a t sk i
p o vo l j no j go d i ni p r o i z v e d u p e t n a e st d o d v a d e se t hi l j a d a
k i l o g r a m a m e d a . Do d a j u l i s e t o m e s vi p r o i z vo d i o d m e d a k o j e
o ni n u d e t r ž i št u i ne k o l i k o hi l j a d a k o šn i c a , o n d a ć e s l i k a o
d o p r i no s u o ve p o r o d i ce p r i vr e d no m r a z vo j u b i t i p o t p u n i j a .

110
 – S vi na ši p r o i z v o d i su se r t i f i k o v a ni i p o d l i j e ž u k o nt r o l i
k va l i t e t a k o j a s e o b a vl j a u I n st i t u t u „ V a so Bu t o z a n“ u
B a n j a l u ci – k a ž e D r a ga n . – P r e d u z e ć e „ A P I S “ p o sj e d u j e
v e t e r i n a r sk i b r o j i m o ž e n e sm e t a no d a i z vo z i m e d i o st a l e
p če l i n j e p r o i z vo d e . Š t o s e t i če d o m a ć e g t r ž i št a , svi na ši
p r o i z vo d i m o gu s e na b a vi t i o v d j e d i r e k t no u „ A P I S U “ i u
p r o d a v ni c a m a z d r a ve h r a n e ši r o m R e p u b l i k e S r p s k e i Bo sne i
H e r c e go vi n e . T r e nu t no s e o b a v l j a j u p r i p r e m e z a i z vo z u
B e l gi j u , a na r e d će d o ći i o st a l e e vr o p s k e z e m l j e . O s i m č vr ste
v o l j e , i d e j a , st i ca nj a z n a n j a i p o ž r t v o va no g r a d a d a b i i m a l i
o va k o ši r o k u l e p e z u p r o i z vo d a , b i l o j e ne o p ho d no d a s e
i nst a l i r a i sa vr e m e na t e h no l o šk a o p r e m a k a o št o j e p u ni o n i c a
meda sa m o d e r ni m ce nt r i f u ga m a , h o m o ge ni z a t o r i m a ,
m j e š a l i ca m a z a l j e k o vi t e p r o i z vo d e na b a z i p če l i nj i h
p r o i z vo d a , su ša r a m a z a p o l e n, p a k i r n i co m z a m e d o d 30 g r a m a
d o 5 k i l o g r a m a , k a o i p o s e b n o m p a k i r n i co m z a u go st i t e l j sk i
med.

K O Š N I CE O S V AJ A J U E V RO P U
A št o s e t i če p r o i z vo d nj e k o šn i c a , i t u su o s t va r i l i
z a vi d a n na p r e d a k . Za o k r u ž i l i su k o m p l e t n u p r i z v o d nj u k o šni ca ,
p o č e v o d su ša r e d o f i n a l ni h p r o i z vo d a i vl a st i t e d o st a ve
g o t o vi h p r o i z vo d a so p st v e ni m t r a n sp o r t ni m s r e d st vi m a , k a k o
n a d o m a ć e m t a k o i na e vr o p s k o m t r ž i št u . O d 20 11. go d i n e o vo
p r e d u z e ć e p o sj e d u j e c e r t i f i k a t I S O O 9 00 1: 2 008 z a si st e m
u p r a vl j a n j a k va l i t e t o m . Da b i p o j e d no st a vi l i p r o ce d u r u i z vo z a
i l a k še d o šl i d o k u p a ca , t o k o m 2 0 12 . go d i ne r e g i st r o v a l i su
p r e d u z e ć e i u Hr v a t s k o j p r e k o k o j e g i z vo z e u E v r o p u . K o š ni c e
s u d o sa d a i z vo z i l i u N j e m a čk u , S l o ve ni j u , I r sk u , Ho l a nd i j u i
N o r v e šk u , a d a na s, u sl j e d s ve k o l i k e e k o no m s k e k r i z e , i z vo z e
n a t r ž i št e Hr va t s k e , S l o ve ni j e i N j e m a čk e .
A k o s e z a ne k o p r e d u z e će m o ž e r e ći d a p r e d st a vl j a
r i z ni c u l j e p o t e i z d r a vl j a , k a o št o j e „ A P I S “, i p r i t o m u z
n e z na t no k o r i št e nj e k r e d i t a i r e l a t i vno m a l e su b ve nci j e
M i ni st a r st v a i nd u st r i j e i M i ni s t a r st v a p o l j o p r i v r e d e R S ,
u sp i j e va d a r e d o vno i sp l a ću j e p l a t e i p o r e z e , o st va r u j e d o b i t
i u l a ž e u t e h no l o šk i r a z vo j , o n d a j e l o g i č no d a sm o na k r a j u
p i t a l i n a š e g d o m a ći na D r a ga na K o va če vi ća u če m u j e t a j na

111
u sp j e h a ? N e d vo u m e ći se o d m a h n a m j e o d go vo r i o d a j e k l j u č
u sp j e h a p o r o d i ca k o j a i h n a d a hn j u j e i u l i va sl o g u , s na gu i
s r e ću !
O v a j i d r u gi p r i m j e r i o k o j i m a p i še m o sv j e d o če d a j e
m o gu će sm a nj i t i si r o m a št vo r u r a l ni h p r o s t o r a , o t va r a t i no va
r a d na m j e st a i st va r a t i u sl o v e z a p e r sp e k t i vni j i ž i vo t ,
z a h va l j u j u ć i , i z m e đ u o st a l o g, p če l a r st v u i p r e d u z e t ni č k o m
d j e l u . I l o gi č no m i se , n a k o n o v i h p r i m j e r a , na m e ć e p r i sj e ć a n j e
n a j e d nu p o z n a t u m i s a o : d a se vr i j e d o s t j e d ne d r ž a ve o gl e d a
i sk l j u či vo u vr i j e d no s t i p o j e d i na ca i p o r o d i c a k o j e j e
s a či n j a v a j u .
M o j e s e l o , a p r i l 2 0 16 .

112
SUSRETI SA PREDUZETNICIMA
MAŠINSKI INŽENJER MILE GVOZDEN POKAZAO DA SE U SELO PORED
ŠTALE MOŽE PODIĆI HALA I U NJOJ ZASNOVATI USPJEŠNA
INDUSTRIJSKA PROIZVODNJA

M AŠINE IZ MASLOV AR A STIGLE U AU STRIJU I

RU SIJU
 U SVOM PROIZVODNOM POGONU U SELU MASLOVARE,
OPŠTINA NOVI GRAD, INŽENJER GVOZDEN SAM KONSTRUIŠE
I SA 15 ZAPOSLENIH RADNIKA PROIZVODI POLJOPRIVREDNE
MAŠINE, MAŠINE ZA SJEČU DRVA I OBRADU DRVETA, KOJE
SVOJE KUPCE NALAZE NE SAMO NA PROSTORIMA BIVŠE
JUGOSLAVIJE, NEGO U AUSTRIJI I DALEKOJ RUSIJI

Mile Gvozden
L j u b a v p r e m a s e l u i p o l j o p r i v r e d i i sp o z na j a s e o sk o g
k o va čk o g z a n a t a j o š d o k j e b i o d j e ča k p o st a će t e m e l j
s p o s o b no st i d a na šn j e g p e d e s t o sm o go d i šn j e g u gl e d no g
i nž e nj e r a m a ši n st va M i l e G vo z d e na d a s e k r o z ž i vo t u
r a z l i či t i m si t u a ci j a m a l a k š e sna đ e , p o m o g ne s e b i , p o r o d i ci i
s vo m na r o d u .
K a d a j e p o ha đ a o o sm i r a z r e d o s no v ne šk o l e , d j e č a k j e u
s u s j e d no m se l u S o k o l i št e vi d i o k o d k o va ča Jo ve S t a n k o vi ća
k o va čk i vi g a n j , a k o va čni ca j e p o se b no p r i vu k l a n j e go v u
p a ž nj u . P o p o vr a t k u k u ći u p o m o ćn o j z gr a d i ci sa m j e n a p r a vi o
s l i č a n vi ga nj i n a k o va č k o j va t r i , u z na k o va nj i če k i ć, z a
p o t r e b e s vo g d o m a ći nst va , p o če o j e d a k l e p ć e mo t i k e , s j e k i r e
i d r u ge a l a t k e , a p o sl i j e d vi j e g o d i ne , u svo j o j š e s na e st o j ,

113
p r a vi o j e i p o t k o v i c e z a k o n j e . T o su b i l i o d l u ču j u ć i t r e nu ci , u z
p r e p o r u k u nj e go v o g r a z r e d no g u sr e d n j o j m a š i n sk o j šk o l i , da
p o n j e n o m z a v r š e t k u u p i š e M a ši nsk i f a k u l t e t u B a n j a l u ci na
k o j e m će st e ć i n a u čno i st r u č no z na nj e k o j e će k a s ni j e ,
p r i m j e nj u j u ći g a u p r a k si , b i t i o d ž i vo t no g z n a č a j a z a nj e go vu
i nž e nj e r sk u m i si j u u P o d gr m e č u i na ši r e m p o d r u č j u .

P O Č E L O S M L I JE K O M
D a b i p o r o d i ca i o n p r e ž i v j e l i r a t n a vr e m e na , k a o i z b j e gl i ca
i z Hr va t sk e , d i p l o m i r a n i m a ši nsk i i n ž e nj e r M i l e G v o z d e n vr a ća
s e na svo j u r o d n u gr u d u , u s e l o M a sl o va r e u p o d g r m e čk o j
d o l i ni J a p r e , g d j e se o p e t p o t v r đ u j e d a p o r o d i čni
p o l j o p r i v r e d ni k o r i j e ni u sv a k o j k r i z i m o gu d a b u d u o sl o na c
k o j i s u i nj e m u t a d a d o b r o d o šl i . U s e l j a v a s e u go t o vo
d o vr še nu no v u k u ć u k o j u j e i z gr a d i o na st a r o m k u ći št u ,
n a b a vl j a p o l j o p r i v r e d nu m e h a ni z a ci j u i sa m p o či n j e d a
o b r a đ u j e č e t i r i h e k t a r a n a sl i j e đ e nj e z e m l j e , k u p u j e če t i r i
m u z n e k r a ve i z a j e d no s a p o r o d i co m p o či n j e u sp j e šno d a
p r o i z vo d i i p r o d a j e m l i j e k o , si r i k e f i r .
– O d p r o d a j e m l i j e čni h p r o i z vo d a m o j a p o r o d i c a m o gl a j e
s o l i d no d a ž i vi j e r sm o m j e se čno z a r a đ i va l i p o 8 0 0 m a r a k a .
P o r e đ e nj a r a d i , t a d a j e j e d n o t e l e m o gl o d a s e p r o d a z a 10 0
m a r a k a . N a p r i m j e r , j e d a n l i t a r k e f i r a p r o d a va l i sm o p o j e d nu
m a r k u . Č a k sa m r a z m i šl j a o , j o š p r i j e n e go št o j e f o r m i r a n
„ M l i j e k o p r o d u k t “ u Du b i ci , d a i z g r a d i m j e d nu m i ni m l j e k a r u ,
a l i t a j p l a n j e p r o p a o j e r ni j e b i l o d o vo l j no s r e d st a v a a ni
p o d r šk e l o k a l n e z a j e d ni c e – k a ž e na m i nž i nj e r G vo z d e n .
T o k o m r a t a ve ći na na s e l j a n a p o d r u č j u o p š t i ne N o vi
G r a d , p a t a k o i z a se l a k G v o z d e ni , k o j i s e s a 1 1 k u ć a sm j e st i o
n a j e d no m b r e ž u l j k u n e p o sr e d no i z n a d d e sn e o b a l e Ja p r e u
M a sl o va r a m a , ni su i m a l a st r u j u . U r j e š a va nj u o ve r a t ne
n e v o l j e M i l e G vo z d e n j e p r i m i j e ni o svo j e z na nj e i z o b l a sti
m a ši n st v a i e l e k t r o t e hni k e i u r o k u o d n e k o l i k o d a na na r i j e ci
J a p r i na p r a vi o i m p r o vi z o v a n u m i ni e l e k t r a nu k o j a j e t i h r a t ni h
g o d i na b e sp l a t no st r u j o m sn a b d i j e v a l a go t o vo 2 4 s a t a d n e v no

114
1 1 s e o s k i h d o m a ći nst a va . N a t a j n a č i n i m a l i s u s vj e t l o , r a d i l i
s u f r i ž i d e r i , z a mr z i va či i m a ši n e z a p r a nj e r u b l j a . M o gl i su d a
g l e d a j u T V . Hl a d i l i su m l i j e k o i k e f i r . P o sa o sa p r o i z vo d nj o m
m l i j e čni h p r o i z vo d a p o t r a j a o j e s ve d o 1 9 97 . go d i ne , k a d a j e
d o šl o d o t a č k e p r e o k r e t a .

F RE Z A I VI TL O P O K RE N UL I P O S AO
– S t i ca j e m sl u č a j ni h o k o l no st i j e d a n m o j p r i j a t e l j ,
d i r e k t o r r a d ne j e d i ni ce T e l e k o m a u N o vo m G r a d u Dr a go
Đ u r a ši no vi ć, z a t r a ž i o j e o d m e ne d a z a n j i ho ve p o t r e b e
n a p r a v i m f r e z u z a k o p a n j e k a na l a z a p o l a ga nj e t e l e f o ns k i h
k a b l o va . T o s a m p r i h va t i o i n a k v a l i t e t a n na či n z a v r ši o . T o j e
b i l o vr i j e m e o b no ve t e l e f o ni j e p a s u sv e f i r m e k o j e su se t i m e
b a vi l e u o k r u ž e nj u , o d N o vo g G r a d a d o Bi j e l j i n e , t r a ž i l e d a im
p r a vi m t a k v e m a ši n e . S o b z i r o m na t o d a j e t o b i o i sp l a t i vi j i
p o sa o n e go d r ž a t i k r a ve , j a sa m o d l u či o d a o snu j e m z a na t sk u
r a d i o ni cu i k r e ne m sa p r o i z vo d nj o m o vi h m a ši na . I l u st r a ci j e
r a d i , j e d na t a k va m a ši n a p r o d a va na j e p o 6 .5 00 K M , a j e d n a
m l i j e čna k r a v a p r o s j e čno g k va l i t e t a k o št a l a j e 1. 5 0 0 K M . N a
j e d no j p r o i z v e d e n o j m a ši ni i m a o sa m z a r a d u o k o 50 o d st o , a
m o ga o sa m d a j e z a v r ši m z a s e d a m d a na s a j e d ni m p o m o ćni m
r a d ni k o m – i st i če G v o z d e n . – P o sl i j e s u l j u d i d o l a z i l i sa r a z ni m
z a ht j e vi m a t a k o d a s a m u d o vo l j a va o nj i ho v i m ž e l j a m a , št o j e
r e z u l t i r a l o sp o nt a ni m p r o š i r e nj e m k a p a ci t e t a . T o k o m 1 9 99 .
g o d i ne j e d a n se l j a k i z B r o n z a no g M a j d a na t r a ž i o j e o d m e n e
d a m u na p r a vi m š u m sk o vi t l o . P r e m a nj e go vi m z a ht j e v i m a
k o ns t r u i sa o s a m ga i p r o i z ve o . O v o š u m s k o v i t l o p o k a z a l o j e
u e k sp l o a t a ci j i d o b r e r e z u l t a t e p o sl i j e č e ga o d o n d a p a d o
d a n a s m no gi l j u d i d o l a z e d a k u p e o v a j p r o i z vo d k o j i je
n a j t r a ž e n i j i . O si m t o ga , na z a ht j e v b r a će I va n o vi ć k o j i se b a ve
p r o i z vo d nj o m k o š ni ca p r i h va t i o s a m d a k o n st r u i š e m i i z r a d i m
j e d a n vi š e l i sni ci r k u l a r z a p i l a nj e l e t vi ca z a o k vi r e j e r i m j e
t o b i l o u sk o g r l o u n j i ho vo j p r o i z v o d nj i .

115
 N A US L UZ I P O L J O P R I VR E D NI C I M A
R i j e č j e o m a š i ni k o j a u v e ć a v a p r o d u k t i v no st r a d a , p a j e
i nž e nj e r G vo z d e n na k o n t o ga i m a o d o st a n a r u d ž b i z a
p r o i z vo d nj u o va k vi h m a š i na . M o ž d a j e o v a o k o l n o st
p r e su d i l a , u z u p o r no st p r o i z vo đ a ča k o šn i c a , k o j i h sa d a i m a
v i š e o d d e s e t , d a N o v i G r a d p o st a n e u ši r e m o k r u ž e n j u
n a j p o z na t i j i p o p r o i z vo d nj i k o š ni ca . N e k i p r o i z vo đ a či s u
p o st a l i i u sp j e š ni i z vo z ni ci . T a k o se t r e nd p r o i z vo d nj e
m a ši n a z a p r e r a d u d r ve t a na st a vl j a i u ve ća va , p a M i l e
G v o z d e n u vo d i u s vo j p r o i z v o d n i p r o gr a m , o si m v i š e l i s no g
c i r k u l a r a s vi h vr st a i ve l i č i na , c j e p a če z a d r vo , l i ni j e z a
r e z a n j e d r ve t a i n i z d r u gi h p r o i z vo d a .

STIGAO I NA RUSKO TRŽIŠTE

N a j v e ć i b r o j k u p a ca p r o i z vo d a i nž e n j e r a M i l e G vo z d e na su sa
p o d r u č j a R e p u b l i k e S r p sk e , Fe d e r a ci j e Bi H, H r va t sk e , S r b i j e ,
S l o v e ni j e , a p r e k o j e d ne b e o gr a d sk e f i r m e nj e go vi p r o i z vo d i
s u na šl i m j e st a i na r u sk o m t r ž i št u . N j e go vi h m a š i na i m a ča k
i u A u st r i j i j e r su l j u d i d o l a z i l i o v d j e d a i h k u p e , z b o g t o ga št o
s u k va l i t e t n e i p o ci j e n a m a k o n k u r e nt n e .

T r ž i šno st n j e go vi h p r o i z vo d a o p r e d i j e l i l a ga j e d a 2 00 6.
g o d i n e i z g r a d i p o go n o d 4 0 0 k va d r a t ni h m e t a r a p r o i z vo d ne
p o vr ši ne i d a n a b a vi p o l o vn e m a š i n e i z N j e m a čk e k a o št o s u
t o k a r sk i st r o j e vi , gl o d a l i ce , a p a r a t i z a va r e n j e , ve l i k u p r e s u
i makaze za lim.

116
 Finalni proizvodi - šumska vitla spremna za isporuku

P o r e d p r o i z vo d ne f u nk ci j e , go t o v o sva k o d ne vno o va j v r i j e d ni
č o v j e k o d v a j a vr i j e m e d a b i i z a š a o u su s r e t l j u d i m a k o j i se
b a v e p o l j o p r i v r e d o m i p r e r a d o m d r v e t a , na se r v i si r a n j u i
o d r ž a v a n j u m a š i na , p o l j o p r i v r e d n e m e ha ni z a c i j e i r a z ne
o p r e m e u s e o s k o m o k r u ž e n j u . K a d a u r a d u n a nj i vi z b o g ne k o g
v e će g k va r a st a n e t r a k t o r , k o m b a j n, b e r a č, k o sa č i ca i l i d r u ga
n e k a m a ši na , o n d a z o v u M i l u G v o z d e n a d a d o đ e i r i j e ši
p r o b l e m . U vi j e k j e p o z i t i v no r e a go va o na sve p o z i ve i z
z a d r u ge „ A gr o j a p r a “ k a d a j e i n j e na m e h a ni z a ci j a b i l a u
p i t a n j u , u č e st vo v a o j e i u p r i p r e m a m a z a d r u ž no g p o go n a z a
p r o i z vo d nj u hl a d n o c i j e đ e no g u l j a i p o d r ž a v a o sve p r o i z vo d ne
p r o g r a m e o ve z a d r u ge i nj e n r a z vo j . U če st vo va o j e u o b n o vi
n e k o l i k o vo d e n i c a na p o d r u čj u o p št i ne N o vi G r a d : na p o t o k u
Č a đ a vi ca k o d M a z a l i ca , na S k a k a v cu u M a t a v a z i m a , na R i j e c i
u V i t a so vci m a , V o j sk o vi u Do nj i m R a k a ni m a i z a d r u ž n o j
v o d e ni ci na Ja p r i u Do n j i m A g i ći m a .

117
 Z A S L U Ž U JE P O D RŠ K U

Dv a s i na , N e v e n i I va n, j o š i d u u šk o l u , a si n a M l a d e n a i
k će r k u M a r i j u i j o š 13 r a d ni k a i z o k o l n i h se l a z a p o sl i o j e u
s vo m m e t a l o p r e r a đ i v a č k o m p o go n u . P o d r šk a p o r o d i c e
m no go m u z na či . S u p r u g a Da ni j e l a , p o r e d d r u gi h p o sl o v a ,
k a o d o b r a d o m a ć i ca s va k o d n e v no s p r e m a t o p l i o b r o k z a sv e
z a p o sl e ne r a d ni k e .
U i z g r a d n j u p o g o na i na b a vk u p o m e nu t e o p r e m e M i l e
G v o z d e n j e u l o ž i o vi še o d 3 50 hi l j a d a m a r a k a so p st v e n i h i
k r e d i t ni h s r e d st a va s a i z u z e t no n e p o vo l j ni m k a m a t a m a o d
1 5 o d st o na go d i š nj e m ni vo u . I p o r e d t o ga št o j e na
u d a l j e n o st i o d 10 k i l o m e t a r a u s e l u P o l j a v ni ce k o d N o vo g
G r a d a p o st o j a l a f a b r i k a „ U na m e t a l “ s a k o m p l e t no m
k va l i t e t n o m m a š i n sk o m o p r e m o m i i n f r a st r u k t u r o m , ni j e
b i l o p a m e t ni h r a z m i šl j a nj a i p o l i t i čk e vo l j e d a s e , k a o i u
n e k i m sl i čni m p r i l i k a m a , o v a f a b r i k a , na p r i m j e r z a j e d nu
m a r k u p r o d a M i l i G vo z d e nu k o j i b i z n a o i u m i o d a z a d r ž i
p o st o j e ći h 6 0 - 70 r a d n i h m j e s t a i st v o r i u sl o ve z a j o š 3 0 - t a k
n o vi h. Po već u s p j e š no „ p a t e nt i r a no m “ d r u št v e no
d e st r u k t i v no m p a r a d o k su na k a r a d ne p r i va t i z a c i j e i o v a
f a b r i k a p r e p u št e n a j e p r o p a d a nj u , a r a d ni ci o st a l i b e z p o sl a .
U p o r e d o sa a go n i j o m f a b r i k e i r a d ni k a „ U n a m e t a l “k o j a j o š
t r a j e , i n ž e nj e r M i l e G vo z d e n b i o j e p r i nu đ e n d a gr a d i sl i č a n
p r o i z vo d ni p o go n i u l a ž e u o p r e m u sk u p a k r e d i t n a sr e d st va .
I ne s a m o t o . Da b i p o s l o v ni p a r t ne r i l a k š e m og l i d o ći d o
n j e go v o g no v o i z g r a đ e no g p o g o na p r i nu đ e n j e d a g r a d i i
p r i st u p ni p u t k a o i m o st p r e k o r i j e k e J a p r e , p a s e m o ž e
o če k i v a t i d a g a l o k a l n a z a j e d ni ca o p št i ne N o v i G r a d p o d r ž i
b a r e m u d o vr še n j u p u t a i m o st a , j e r o v a j vr i j e d ni i nž e nj e r ,
k o j i j e u na r o d u o vo g k r a j a st e k a o ve l i k u p o p u l a r no st i
u gl e d , t o i t e k a k o z a sl u ž u j e .
M o j e s e l o , j a nu a r 2 0 16 .

118
SUSRETI SA PREDUZETNICIMA

K A K O JE N E K A D S I R O M A Š N A P O R O DI CA S T JE P A N O V I Ć
P O S T A L A R E S P E K T A BI L A N P R O I Z V O ĐA Č

PREDUZEĆE IZRASLO IZ SNA

 P O RO D I Č NO P R E DU ZE ĆE "B RA Ć A S T JE P ANO VI Ć" U
P RO I Z VO D NO M P O G O N U U S E L U RA DO M I RO V AC
Z AP O Š L J A V A 3 8 R AD NI K A K O JI Z A DO M AĆE I
I NO S TR A NE K UP C E U A US TR I JI , NJ E M AČK O J, I T AL I JI ,
S L O VE NI JI I HR V A TS K O J, P RO I Z VO D E O D D R VE T A
E L E M E N TE Z A N AM JE Š T A J I O P RE M AN JE O B JE K AT A I
N A T AJ N AČI N O S TV A R U JU S O L I D AN DE VI ZN I P RI HO D ,
K O RI S TA N NE S AM O Z A O VO P RE D U ZE ĆE I NJ I HO VE
R A D N I K E VE Ć I Z A RE P UB L I K U S RP S K U

S a v a S t j e pa no v i ć
M o ž d a su b a š si r o m a št vo , ž i v o t ne n e vo l j e i b e z na đ e
s e o sk o g ž i vo t a j o š p r i j e p o l a vi j e k a n a t j e r a l i p e t e r o d j e ce
p o r o d i c e S t j e p a n o vi ć d a se j o š u d j e t i n j st v u u sm j e r e na ve l i k i
t r u d i i st r a j no s t u i d e j i i ž i vo t no m snu d a j e d no g d a na sa m i
k r e i r a j u i z a p o č nu b i z ni s, u s vo m - se o sk o m p o r o d i čn o m
p r e d u z e ć u u k o j e m će d a b o l j e ž i v e o ni , a l i i nj i ho v e k o m ši j e
i z s e l a R a d o m i r o v a c i o k o l ni h se l a P o d gr m e ča . O v o j e p r i ča o
t o m e k a k o se u p o r o d i č no m - r u r a l no m p r e d u z e ću u p o r no st i
h r a b r o st , u st a j a n j e p o sl i j e p a d a n j a , ne o d u st a j a nj e i k a d a s e i
n e p r e k i d n a b o r b a z a b o l j i ž i vo t n a p o k o n i sp l a t i l a .

119
 D a na s p o r o d i č no p r e d u z e ć e " Br a ć a S t j e p a no vi ć " u svo m
p r o i z vo d no m p o go n u u se l u R a d o m i r o va c z a p o šl j a va 3 8
r a d ni k a k o j i z a d o m a ć e , a l i i z a i no st r a n e k u p ce u A u st r i j i ,
N j e m a čk o j , I t a l i j i , S l o v e ni j i i H r v a t s k o j p r o i z vo d e o d d r ve t a
e l e m e nt e z a n a m j e št a j i o p r e m a nj e o b j e k a t a i n a t a j na či n
o st v a r u j u so l i d a n d e vi z n i p r i h o d , k o r i st a n n e s a m o z a o vo
p r e d u z e ć e i n j i h o v e r a d ni k e ve ć i z a R e p u b l i k u S r p s k u .
N a j s r e ćn i j a u p o r o d i ci j e o sa m d e s e t o go d i šn j a S a v a , m a j k a t r i
s i na - S a ve , S l o b o d a n a , S r e t k a i d vi j e k će r k e - S l a vi ce i N a d e ,
k o j i s u st vo r i l i j a k e p o r o d i ce , j a k o z a j e d ni čk o p r e d u z e ć e i
p o d a r i l i j o j t r i n a e st o r o u nu ča d i .

L J UD I O S T A JU N A S E L U, R AS TE B RO J ĐAK A
T o k o m p r o t e k l i h 2 7 go d i na r a z vi j a l i sm o s e sk r o m no i
n e p r e k i d n o - k o r a k p o k o r a k . I t a k o j e o st v a r e na m o j a ž i vo t na
ž e l j a d a u s e l u u k o j e m sm o t e šk o ž i vj e l i z a p o sl i m svo j u
p o r o d i cu , a l i i l j u d e i z se l a i d a i h e k o no m s k i o sn a ž i m - k a ž e
n a m S a v a S t j e p a no vi ć, j e d a n o d n a j u gl e d n i j i h p r i v r e d ni k a
o p št i ne N o vi G r a d .
O n j e na j st a r i j i o d b r a će i s e st a r a S t j e p a no v i ć a , a i a k o m u j e
š e z d e se t g o d i na i d a n - d a na s r a d i p o d e s e t i v i š e sa t i d n e v no.
R e č e d a j e p o s e b n o z a d o vo l j a n št o s u o t va r a nj e m p r o i z vo d no g
p o go na u R a d o m i r o v cu z a d r ž a l i m no ge m l a d e l j u d e d a o st a n u
n a se l u , d a r a d e i d a f o r m i r a j u svo j e p o r o d i ce j e r s u i m p r u ž i l i
s i g u r n u e gz i st e nc i j u .
- P o se b no m i j e z a d o vo l j st vo št o u p o d r u čno j Os no vno j šk o l i
u R a d o m i r o v cu b r o j đ a k a sv a k e go d i n e r a st e št o j e , m o r a se
p r i z na t i , r i j e t k a p o j a va , j e r d a n a s u R e p u b l i ci S r p s k o j i u ši r o m
o k r u ž e n j u ve l i k i b r o j se l a j e u p r o ce su i z u m i r a nj a - na gl a ša v a
S t j e p a n o vi ć .
O v a j t i hi čo v j e k , u gl a vno m s k l o n ću t a n j u i r a d u , na na ša
b r o j na p i t a nj a na k o j i se na či n u n e p o vo l j no m a m b i j e nt u z a
r a z vo j r u r a l no g p r e d u z e t ni št v a i p r e d u z e t ni št v a u o p št e , d o l a z i
d o r e z u l t a t a , šk r t o o d g o va r a . I p a k , p o d sj e ć a na vr i j e m e p o s l i j e
D r u go g sv j e t sk o g r a t a u k o j e m s u nj e g o vi r o d i t e l j i , n a r o či t o

120
p e d e se t i h i še z d e se t i h go d i na p r o šl o g vi j e k a , b r a ća i se st r e ,
ž i v j e l i u ve l i k o j ne i m a š t i ni . M a j k a j e z a r a đ i va l a sr p o m i
m o t i k o m , a o t a c k o so m . P r o d a v a l i s u j a j a u o b l i ž no j z a d r u ž no j
p r o d a v ni c i d a b i k u p i l i n e k e ž i vo t ne na m i r n i c e i k u ć ne
p o t r e p št i ne . N j i h p e t o r o d j e ce , k a k o s u st a sa v a l i t a k o s u
p o m a g a l i r o d i t e l j i m a u svi m p o l j o p r i v r e d ni m r a d o v i m a n a
o b r a d i z e m l j e , r u čn o m o k o p a va nj u k u k u r u z a , no še nj u ž i t a na
m l j e v e n j e u vo d e ni cu , a z e m l j u su o b r a đ i va l i vo l o v sk o m
z a p r e go m . P r a vi l i su ć u m u r a n e i sa k u p l j e no d r vo l o ši j e g
k va l i t e t a p a l i l i t e d o b i j a l i d r ve ni u ga l j , k o j i j e k a o d j e ča k S a va
o d vo z i o u z a d r u g u A gi ći , a o d d o b i j e no g no vc a d j e c a su s e
š k o l o va l a .

O D S K RO M NO G P O ČE TK A DO JA K O G P RE DU ZE Ć A
K a d a j e z a vr ši o s r e d nj u gr a đ e vi n sk u šk o l u u R i j e ci i
t e k št o j e p o č e o d a r a d i u p r e d u z e ću k o j e ga j e s t i p e nd i r a l o ,
1 9 77 . go d i n e , k a d a j e i m a o 19 g o d i na , o st a j u b e z o c a j e r j e
p o gi nu o u sa o b r a ć a j no j ne sr e ći . S a va se t a d a v r a ća k u ći u
R a d o m i r o v a c na s vo j e p o l j o p r i v r e d no d o m a ći nst vo i sa
m a j k o m i m l a đ i m b r a t o m p r e u z i m a o d go vo r no st z a o p st a na k
p o r o d i c e i p o d i z a n j e m l a đ e b r a će i se st a r a . R a d i o j e u
n o v sk o m " G r a đ e v i na r u " , a sva k i d a n na k o n r a d n o g v r e m e na
p o m a ž e m a j ci d a o d r ž i i m a n j e .
P r i s j e ća se i r o d i t e l j sk e b r i g e i p o d r šk e Đ o k e S t a n k o vi ća ,
j e d no g o d o n d a š nj i h p r v i h no vsk i h p r e d u z e t ni k a k o j i m u j e
n e s e b i čn o p o m o g a o i o t vo r i o ž i vo t n e p u t e v e z a st va r a n j e
p o r o d i č no g p r e d u z e ć a št o s e n a k o n o d r e đ e ni h p r i p r e m a i
d o go d i l o 1 99 0 . g o d i ne . U no vo o sno va no m p r e d u z e ću " Br a ća
S t j e p a n o vi ć" na j p r i j e s u p o če l i s m a l o m t r go v i no m m j e š o vi t e
r o b e , p a z a t i m u s p j e š ni m t o vo m p o 5 0 j u na d i u j e d no m
t u r n u su , u sa r a d n j i sa A I P K - a i z B a n j a l u k e . A l i , s ve j e t o r a t
p r e k i nu o . P o s l i j e r a t a o d l u ču j u d a p o k r e nu no vu d j e l a t n o st -
preradu drveta.
- N a b a v i l i sm o p r o i z vo d nu o p r e m u z a p r e r a d u d r ve t a , i z g r a d i l i
s u š a r u , e ne r ga nu z a p a r e n j e d r v e t a i o t p o če l i p r o i z vo d n j u
p a r k e t a , e l e m e na t a z a na m j e št a j k a o i o st a l i h e l e m e na ta

121
i nd u st i j e n a m j e št a j a . K a o p l o d u s p j e š ne p r o i z vo d no - t e h ni č k e
s a r a d nj e s a f a b r i k a m a na m j e št a j a i s k o r i st i l i sm o p o v o l j nu
p o sl o vnu p r i l i k u d a u N o vo m G r a d u i z g r a d i m o p o s l o v ni p r o st o r
i o t vo r i m o s a l o n na m j e št a j a k o j i t a k o đ e u sp j e š no r a d i , i st i č e
S a v a i d o d a j e : - D a b i sm o o d r ž a l i k o n t i nu i t e t p r o i z vo d nj e i
r a z vo j a p r e d u z e ća k a o i si gu r no st z a p o sl e n i h r a d ni k a ,
sm a t r a m d a št o p r i j e m o r a m o st vo r i t i u s l o v e z a ve ći st e p en
f i na l ne o b r a d e d r v e t a . T a k o đ e sm a t r a m d a s vi m i u o b l a st i
e k s p o l a t a ci j e i p r e r a d e d r v e t a m o r a m o v o d i t i v e ću b r i gu u
u p r a vl j a n j u i k o r i št e nj u p r i r o d ni h r e su r s a , j e r su na m šu m e
v e l i k o i p r a vo na c i o n a l no b o g a t st vo k o j e p r e d st a v l j a o gr o m a n
p o t e n ci j a l z a r a z vo j , p r i j e s ve ga , i nd u st r i j e n a m j e št a j a i z a
v e ći b r o j r a d ni h m j e st a a s a m i m t i m i k va l i t e t ni j i ž i vo t v e l i k o g
b r o j a l j u d i - r e k a o na m j e na k r a j u S a va S t j e p a n o vi ć .
***
I a k o o k r e nu t p r e m a n o vi m i d e j a m a i nj i ho vo j r e a l i z a ci j i ,
r a d e ći vr i j e d no i z d a na u d a n, d e ce ni j a m a st v a r a j u ći
k va l i t e t a n p o sl o v ni r e j t i ng p r e d u z e ć a " Br a ć e S t j e p a no vi ć" ,
S a v a se i st o vr e m e no u vi j e k p r i s j e ća o d a k l e j e k r e nu o .
O či gl e d no j e d a j e u ž i vo t ni m m u k a m a si r o m a š no g d j e t i n j st v a
p r o n a š a o j a k u m o t i va ci j u i cr p i o n a d a hn u ć a d a i st r a j e u
p o sl o vni m p o d u h va t i m a . K r o z ž i v o t i r a d u či o j e i st e k a o j e
r i j e t k u na d a r e no st - d a r z a p r e d u z e t ni št vo . E t o , t a k vo m j e
p o k r e t a čk o m e ne r g i j o m S a v a z a j e d no sa b r a ćo m i s e st r a m a
s t vo r i o p r e d u z e ć e k o j e i m a svo j p r o i z vo d i t r ž i št e , a ni j e
p r e z a d u ž e no i u s p j e š no p o sl u j e , p r e d u z e ć e k o j e s t va r a u sl o ve
z a z a p o šl j a v nj e l j u d i , p r e d u z e ć e k o j e z a d o vo l j a va l i čne , a l i i
d r u št v e n e i nt e r e s e , p r e d u z e ć e k o j e j e k a o t a k vo b i l o ž i vo t ni
s a n S t j e p a no vi ća .
A g ro pl a n e t a , j u l 2 01 7 .

122
RAZVOJ SELA

123
124
KOMENTAR

KU DA IDE NAŠE SELO

 ŠTA UČINITI DA SELO REPUBLIKE SRPSKE BUDE VITALAN
FAKTOR PRIVREDNOG I DRUŠTVENOG RAZVOJA
 ULOGA MEDIJA I REVIJE NAŠE SELO

U strukturi seoskog stanovništva dominiraju staračka i samačka

domaćinstva - Jovan i Milka Ostojić u Donjim Agićima

V i še o d p o l o vi ne st a no v ni št va R e p u b l i k e S r p sk e ž i vi u
n a ši m s e l i m a , u gl a v no m su ne z a p o sl e ni i či ne ve ći nu
n a j si r o m a š ni j e k a t e go r i j e u R e p u b l i ci S r p sk o j . P r o i z vo d n a i
f i na nsi j sk a m o ć se l a o p a d a , št o z n a či d a s e e k o no m sk a i
d r u št v e na k r i z a i z go d i n e u go d i n u p r o d u b l j u j e .
R e p u b l i k a S r p s k a r a s p o l a ž e sa d o vo l j no p r i r o d ni h r e s u r sa
– z e m l j i š ni h i vo d ni h k a p a ci t e t a z a p o l j o p r i vr e d nu p r o i z vo d nj u
k o j a b i u v e l i k o j m j e r i m o gl a p o d m i r i t i p o t r e b e s o p st ve no g
s t a no vn i št va z a h r a no m i p r o i z vo d i t i z a i z vo z . I p o r e d
s p o m e nu t i h so p s t v e ni h r e su r s a i o g r o m ne ne z a p o sl e no st i
g o d i šn j e se u ci j e l o j Bi H u v e z e p o l j o p r i vr e d ni h p r o i z vo d a u
v r i j e d no s t i p r e k o d vi j e m i l i j a r d e m a r a k a . M n o ga se o sk a
i m a nj a su u f a z i ne st a j a n j a . U m no gi m s e o sk i m šk o l a m a
n a st a v u p o h a đ a o d 2 d o 5 – 6 u če ni k a . S e l a i z u m i r u . M n o g e
z e m l j o r a d ni čk e z a d r u ge su r a z o r e n e i ne st a l e k r o z j e f t i n e
s t e ča j ne r a s p r o d a j e i l i sa m o f u n k ci o ni šu n a p a p i r u . D a na s i h
j e a k t i v no t e k n e k o l i k o d e se t i n a , u gl a vno m no vo f o r m i r a ni h
z a d r u ga . R i j e t k o k o j a j e r e vi t a l i z o va na . N a j ve ći b r o j z a d r u ga
s l a b o p o s l u j e i ne o st va r u j e ci l j e v e z b o g k o j i h su o sno va ne . I z
B u d ž e t a o b a e nt i t e t a o d k r a j a p o sl j e d n j e g r a t a 1 9 95 . go d i ne
i z d va j a no j e na j p r i j e 1 – 2 p o st o , z a t i m 3 – 4 p o st o , d a b i s e

125
u 20 1 2. i z d va j a l o o k o 6 p r o ce na t a , št o n a p r i m j e r u R e p u b l i ci
S r p sk o j i z no si o k o 60 m i l i o na m a r a k a . I s t o vr e m e no u p e r i o d u
t r a n z i ci j e u S l o ve ni j i i z d v a j a nj a z a a gr a r p o r a sl a su sa 20 0 n a
4 0 0 m i l i o na e u r a , u Hr va t sk o j n a 60 0 m i l i o na m a r a k a , a u
E vr o p s k o j u ni j i o d go d i šnj e g b u d ž e t a , p r e d h o d ni h go d i n a,
i z d va j a no j e p o 4 7 m i l i j a r d i e u r a . Za t o d a na s k o d n a s u
v e l i k o m b r o j u s e l a d o m i ni r a j u st a r a čk a d o m a ći n st va . U se l i m a
ž i vi ve l i k i b r o j st a r i h m o m a k a k o j i n e m o gu d a n a đ u d j e vo j k e
k o j e b i se z a n j i h u d a l e , i s k o j i m a b i i z r o d i l i d j e cu . N e k a s e l a
i z u m i r u , a ne o b r a đ e ne z e m l j e j e s ve vi š e , u p r k o s t o m e št o s e
n a t r ž i št u hr a n a t r a ž i i št o n j e ne ci j e n e r a st u . U p r e t p r o š l o m
b r o j u r e vi j e N a še se l o o b j a vl j e n j e p o d a t a k d a se u R e p u b l i ci
S r p sk o j n e o b r a đ u j e o k o 40 0 00 0 he k t a r a z e m l j i št a . T o j e
v e l i k i n e i s k o r i š će n p r o st o r k o j i s e m o ž e i z r a z i t i vr j e d o no s no
p o o sn o vu i z g u b l j e n e p r o i z vo d nj e . Z a p r a vo , sv a k i n e i sk o r i št e n
p r o st o r j e p r o st o r m o g u ć e g r a z vo j a , o d no sno z n a č a j n a j e
r a z vo j na ša ns a .
K a k o z a u st a vi t i o va j r e t r o gr a d n i p r o c e s na še g s e l a i
p o l j o p r i v r e d e k a r a k t e r i st i ča n z a v e ć i d i o r u r a l no g p r o st o r a
R S ? Š t a u či ni t i d a s e l o , k o j e d o g o r i j e va p o p u t s vi j e će , b u d e
f a k t o r p r i vr e d no g i d r u š t ve no g r a z vo j a ? Š t a b i t r e b a l o
p r e d u z e t i d a se l o p o st a ne u g o d no m j e st o z a ž i vo t i r a d , k a k o
z a m l a d e t a k o i z a st a r i j e . N e d a vni m a sf a l t i r a n j e m p u t a o d
B l a ga j Ja p r e d o S u ha č e k a o i o d B u d i m l i ć Ja p r e d o Du b o vi k a i
H a ša n a , f i na ns i r a ni m i z r a z vo j n i h f o n d o v a R S , st vo r e na j e
o sno vn a p r e t p o s t a v k a z a b o l j i ž i vo t i b r ž i p r i vr e d ni r a z vo j
p o d g r m e čk i h s e l a . O ž i vl j a va n j e n a š e g se l a i p o l j o p r i v r e d e ,
u vj e r e n sa m , m o gu će j e sa m o p o ve ća no m p o l i t i čk o m vo l j o m
o r ga na vl a st i n a sv i m ni vo i m a , i z r a ž e no m k o nk r e t ni m
m j e r a m a i u l a ga nj i m a k a o i st va r a n j e m k va l i t e t no g
z a d r u ga r st v a k o j e m o ž e d a b u d e e f i k a sa n n o si l a c – o r
g a ni z a t o r r a st a p o l j o p r i v r e d n e p r o i z vo d nj e i r a z vo j a se l a .
» A gr o j a p r i n a « z a d r u ž n a i sk u st va go vo r e d a j e j e d i n i s p a s
o d si r o m a št va i p r o p a d a nj a r u r a l no g p r o st o r a u l a g a nj e u
p r o i z vo d nj u i o b r a z o va nj e , o d no s no u s ve o b u h va t a n
i nt e gr a l a ni r a z v o j s e l a , k o j i p o d r a z u m i j e va i z gr a d nj u
d r u št v e n e , e k o no m sk e , k o m u na l n e i k u l t u r ne i nf r a st r u k t u r e ,

126
k a k o b i se l j a ci i m a l i s ve o n e ž i v o t n e p o go d no st i k o j e p r u ž a
g r a d . G l a vni či n i o c i r a z vo j a se l a , u z a k t i vi r a n j e s e o s k og
s t a no vn i št va , t r e b a l o b i d a b u d u j a k e z a d r u g e , e k o no m sk i j a k e
o p št i ne . U sp j e si se ne b i m o gl i p o st i ći b e z p r e d u z e t ni k a k o j i
b i b i l i z a i nt e r e so va n i d a s e a nga ž u j u u s e l u , a l i ni z a d r u ž ni h
l i d e r a – e nt u z i j a s t a . M o r a l a b i se na no vi na či n a ng a ž o va t i i
a gr o i nd u st r i j sk a p r e d u z e ća , i o r ga ni z o va t i p o l j o p r i vr e d no –
s a v j e t o d a vn e sl u ž b e , p o l j o p r i vr e d n i i n st i t u t i i f a k u l t e t i i V l a d a
R e p u b l i k e S r p sk e i S a vj e t m i ni st a r a Bo s ne i H e r ce go vi n e . T e k
k a d a se na p r a vi d o b r a o r ga n i z a ci j a , m o g u ć e j e k o r i št e nj e s vi h
r a s p o l o ž i vi h d o m a ći h sr e d st a va k a o i sr e d st a va m e đ u n a r o d ni h
o r ga ni z a ci j a i p r e t p r i st u p ni h f o nd o va E v r o p sk e u n i j e .
P r e d l a ž e m d a sl i j e d i m o p u t no r v e š k o g i d a n sk o g
z e m l j o r a d ni čk o g z a d r u g a r st va koje je d o ve d e no do
s a v r š e n st v a . T a k o đ e , p r e d l a ž e m d a i u R e p u b l i c i S r p sk o j i
B o s ni i He r ce go vi ni , k a o št o s e ve ć 20 go d i na či ni u Ba va r s k o j ,
r u r a l na p r o st o r na i a g r a r na p o l i t i k a b u d u o sno vn a r a z vo j na
m i sa o .
K o su a k t e r i o ž i vl j a v a n j a n a p r e t k a ? P o d v u ci m o j o š j e d no m
d a su t o p r i j e sve ga st a no vni št vo i d r ž a v a i s vi o ni k o j i i m a j u
s p o s o b no st i m o ć d a u t i ču n a z b i v a n j a u r u r a l n o m ž i vo t u . S
o b z i r o m na t o d a n a m či n j e ni ce u k a z u j u k a k o na m
p o l j o p r i v r e d a p o s t e p e no ne st a j e , p o no v o p o d vl a č i m p i t a nj e :
k a k o p o m e n u t e r e su r s e d o v e st i u si t u a ci j u d a f u nk ci o ni š u k a o
r e p r o d u k c i j a ž i vo t a ? K o m o ž e u t i c a t i na p o l i t i k u r a z vo j a i
p o l i t i ča r e ?
O d go vo r n a o vo p i t a n j e i t e k a k o u k l j u ču j e i m e d i j e k a o
j e d a n o d k l j u čn i h f a k t o r a u t i c a j a . U b i všo j n a m d r ž a vi
J u g o sl a vi j i s va k a r e p u b l i k a j e i m a l a s vo j e n e d j e l j no j a vno
g l a si l o z a se l o k o j e j e k o nt i n u i r a no p r a t i l o ž i vo t i r a d s e l a i
p o l j o p r i v r e d e i p o d st i ca l o n j i ho v r a z vo j . Bi vš a d r ž a va j e t a k v e
n o vi ne f i na nsi j sk i p o d r ž a va l a i u ci j e l o st i p o k r i v a l a t r o š k o v e
r o t o p a p i r a . N a k o n p o s l j e d n j e g r a t a n a p r o st o r u o b a e nt i t e t a
u či nj e no j e vi š e ne u s p j e l i h p o k u ša j a d a se u sp o st a vi
š t a m p a nj e no v i n a z a s e l o i p o l j o p r i vr e d u . M e đ u t i m , i p o r ed
t e šk o ća i ne r e d o v no g i z l a ž e n j a p o z i t i v na či nj e ni ca j e št o se u
R e p u b l i ci S r p s k o j v e ć d r u g u go d i n u go t o vo s va k o g m j e se ca

127
p o j a vl j u j e r e vi j a N a še se l o , k o j a s e p r o f i l i še i z b r o j a u b r o j u
k va l t e t no sp e ci j a l i z o va no gl a si l o z a se l o , p o l j o p r i vr e d u i
z a d r u ga r st vo .
N a o sno vu a n a l i z e sa d r ž a j a d o sa d a šn j i h b r o j e va m o ž e m o
r e ći d a r e vi j a N a še s e l o , i na če p o d r ž a na o d M i n i st a r st va z a
p o l j o p r i v r e d u i r u r a l ni r a z vo j , d o p r i no si st va r a nj u no vo g
a m b i j e nt a u k o j e m b i p r o i z vo d i l i d o vo l j no h r a n e z a s vo j e
p o t r e b e i z a i z vo z , u t i če d a se m i j e nj a o d no s p r e m a
i nd i vi d u a l n o m p o l j o p r i vr e d n o m p r o i z vo đ a č u , prema
z a d r u ga m a i z a d r u ž no m p r e d u z e t n i št vu , p r e m a se l u i r u r a l no m
r a z vo j u . P o se b na vr i j e d no st o ve no vi n e j e št o i z d va j a p r o st o r
z a p r o gr a m e d u k a ci j e k r o z s t r u č ne sa vj e t e i z o b l a st i :
p l o d no st i z e m l j i št a , r a t a r st va , st o č a r st v a , p o vr t l a r st va ,
k r m no g bilja, v o ć a r st va , l j e k o vi t o g bilja, o r g a n sk e
p r o i z vo d nj e , z a š t i t e b i l j a , k va l i t e t a p r o i z vo d a – HA C CA P
s i st e m a i E U R G A P . R e vi j a Na š e s e l o j e t a k o đ e o t vo r e n a z a
k o r i sne i nf o r m a c i j e i z : z a d r u ž ni h sa ve z a , p r i vr e d ni h k o m o r a ,
p o l j o p r i v r e d ni h u d r u ž e nj a , Ag e n ci j e z a r u r a l ni r a z vo j ,
P o l j o p r i v r e d no g i nst i t u t a i P o l j o p r i v r e d no g f a k u l t e t a . R e vi j a
N a š e s e l o u b u d u će će p o d st i ca t i i u st u p a t i p r o st o r z a r e z u l t a t e
n e o p ho d ni h empiriskih i st r a ž i va nj a s o ci o l o ga se l a i
a gr o e k o no m i s t a n a i z r a d i m a p e s e l a t o j e st t i p o l o gi j e na ši h
s e l a n a o sno vu d e m o gr a f s k i h, e k o no m s k i h s o ci j a l ni h i
k u l t u r ni h p a r a m e t a r a , št o z n a ča j no m o ž e d a p o sl u ž i
d e f i ni s a nj u a gr a r n e i r u r a l ne p o l i t i k e k a k o b i se z a u st a vi l i
n e p o vo l j ni t r e nd o vi i p r e o k r e n u l i u p o z i t i vn o m p r a vc u
o ču va n j a i r a z v o j a na š e g se l a i d o m a ć e p o l j o p r i v r e d e .
U k r a t k o , z a l a ga t i s e z a r a z vo j se l a , z n a či z a l a ga t i s e z a
o d r ž i vo st R e p u b l i k e S r p sk e , u če m u p o se b no m j e st o z a u z i m a
r e v i j a Na š e s e l o , no vi na z a se l o i z a d r u ž no p r e d u z e t ni št vo ,
k o j u i u b u d u će v a l j a z d u šno p o d r ž a t i i nj e go va t i k a o
s p e ci j a l i z o v a no gl a si l o na m j e n j e no se l u , p o l j o p r i vr e d i i
r u r a l no m r a z vo j u . U ci l j u z a j e d ni št v a i o p št e g na p r e t k a r e vi j a
N a š e s e l o u b u d u ć e m v r e m e nu m o ž e i t r e b a d a p o k r i v a
p o d r u č j e o b a e nt i t e t a Bo s ne i He r ce go vi ne .
N a š e s e l o , o kt o ba r 2 01 2 .

128
INICIJATIVE

TERRA MADRE BALKANA U DUBROVNIKU

B O G ATS T VO Z DR A VL J A N A T RP E ZI I ZO B I L J A

 KRHKIM RESURSIMA U PROIZVODNJI HRANE MORA SE

RASPOLAGATI ODGOVORNO I DUGOROČNO PLANIRATI
RAZVOJ TEMELJNIH PRIVREDNIH GRANA
 DRAGOCJENI PRIRODNI PROIZVODI NA IZLOŽBI „TRŽNICA
ZEMLJE“
 ŠIROKA LEPEZA ZDRAVE I NA PRIRODAN NAČIN
PROIZVEDENE HRANE IZ PODGRMEČA I POTKOZARJA, U ČEMU
„AGROJAPRA“ SREĆOM NIJE USAMLJEN PRIMJER

S a s k u p a Te r a M ad re B a lk an a u D u b ro vn ik u 2 0 1 4 .
T r e ći T e r r a M a d r e Ba l k a n su sr e t i o d r ž a ni s u k r a j e m j u na
2 0 14 . go d i ne u Du b r o vni k u . O v a z na ča j na m a ni f e st a ci j a
m e đ u n a r o d no g p o k r e t a S l o w Fo o d o b i l j e ž e n a j e k o nf e r e n ci j o m
u či j e m r a d u j e u č e st vo v a l o o k o d vi j e st o t i ne d e l a ga t a i z
j e d a na e st z e m a l j a Ba l k a na p o d r a z u m i j e v a j u ći i T u r s k u , k a o i
izložbom p r o i z vo d a z d r a ve hr a ne koja p r e d st a vl j a
p r e hr a m b e n e t r a d i ci j e i r u r a l no n a sl j e đ e o vo g r e g i o n a .
S u s r e t i su o r ga n i z o va n i u o k vi r u E s se d r a p r o j e k t a k o j i
s u f i na n si r a E vr o p sk a k o m i si j a . O va j p r o j e k a t j e p o k r e n u o
S l o w Fo o d u ci l j u o s na ž i va nj a c i vi l no g d r u št va , a n a r o či t o
n j e go v e sp o so b n o st i i u t j e c a j a n a p o l i t i k u i p r o m o ci j u
o d r ž i vo g r u r a l no g r a z vo j a . T r e b a j o š r e ći d a j e o v a j s k u p

129
o r ga ni z o va l o u d r u ž e n j e K i n o o k u s i S l o w Fo o d D u b r o v ni k u z
p o d r šk u M e đ u na r o d no g Slow Fo o d a , M i ni st a r st v a
p o l j o p r o i vr e d e R e p u b l i k e H r v a t sk e , D u r a – R e g i o na l ne
r a z vo j n e a g e nc i j e D u b r o vn i k a , Du b r o va čk o n e r e t v a n sk e
ž u p a ni j e i g r a d a Du b r o v ni k a , a u sa r a d nj i sa S v e u či l i št e m u
D u b r o v ni k u , FA O - o m , o r ga ni z a ci j o m R E DD i p r o j e k t o m „ T r p e z a
za devet milijardi“.
P o se b no su p r e d st a vl j e ni p o l j o p r i v r e d ni p r o i z vo d i , k a k o
n a k o n f e r e n ci j i t a k o i na i z l o ž b i , k o j i s u p r o šl i i l i p r o l a z e k r o z
f a z e se r t i f i k a ci j e k v a l i t e t a p o k r i t e r i j u m i m a S l o w F o o d a i l i
d o b i j a n j e o z na k e k v a l i t e t a p r o i z vo d a sa g e o g r a f sk i m
p o r i j e k l o m , či m e s e o t va r a j u vr a t a z a p l a sm a n na
n a j p r o b i r l j i vi j a e v r o p sk a i sv j e t sk a t r ž i št a . V e o m a z a ni m l j i vi m
i z l a ga n j i m a k a o i p o k a z a ni m – p r o b r a ni m d r a go cj e ni m
p r i r o d ni m p r o i z vo d i m a na i z l o ž b i „ T r ž ni ca z e m l j e “ , S l o w Fo o d
j e , n a n a j b o l j i na či n, sk r e nu o p a ž nj u ci j e l o j e v r o p sk o j i
s vj e t s k o j j a v no st i n a Ba l k a n i nj e go vo b o ga st vo , k a o š t o su
p r e hr a m b e n e t r a d i ci j e , u k u si hr a ne , b i o r a z n o l i k o st i , n a
i z r a ž e nu p o t r e b u e f i k a sni j e g m o d e l a r u r a l no g o r ga ni z o va nj a i
o d l u čno st n a o ču va nj u o vo g b o ga st v a .

I Z A N AJP RO B I R L JI VI J A T R ŽI Š T A
N a ce r e m o ni j i o t v a r a nj a o ve m a ni f e st a c i j e j e d a n o d
u vo d n i ča r a I v o K a r a – P e ši ć , p o t p r e d s j e d ni k u d r u ž e n j a
K i no o k u s i l i d e r S l o w Fo o d Du b r o v ni k , o sv r ću ći s e n a
n e g a t i v ne t r e nd o ve sa vr e m e no g m o d e l a r a z vo j a k o ji
n a r u ša v a j u s k l a d k r a j o l i k a i o no ga št o j e o vd a š nj i čo vj e k u
t o m k r a j o l i k u , ve l i k o m m u k o m i s t r p l j e nj e m , st vo r i o , r e k a o j e :
„ V r i j e m e sv a k a k o ne m o ž e m o vr a t i t i u n a t r a g, a l i k r h k i m
r e s u r si m a m o r a m o r a s p o l a ga t i o d go vo r no i m o r a m o
d u go r o čno p l a n i r a t i r a z vo j t e m e l j ni h p r i vr e d ni h gr a n a o d k o j i h
n a š a z a j e d ni c a ž i vi . A t u r i z a m n e m o ž e b i t i j e d i na g r a n a o d
k o j e ž i v i m o . P o l j o p r i vr e d a , o n a t r a d i ci j sk a , u t e m e l j e na na
s t a r i m z na nj i m a i vj e št i na m a , k o j a t e hno l o šk a d o s t i g nu ća
s t a v l j a u svo j u sl u ž b u , m o d e l j e r u r a l no g r a z vo j a k o j i

130
z a go va r a m o u S l o w Fo o d u i k r o z T e r r a M a d r e Ba l k a n m r e ž u .
T a k a v r a z vo j ni j e s a m o l i j e p a r i j e č na p a p i r u , o n f u nk ci o ni r a
u m no gi m d i j e l o vi m a r e gi j e i E u r o p e , a i z vr s ne p r i m j e r e
i m a m o i u n a šo j z e m l j i i ci j e l o j r e g i j i .“ I d o i st a , s vi d e l e g a t i
S l o w Fo o d T e r r a M a d r e Ba l k a n s u s r e t a , m e đ u k o j i m a su b i l i
m l a d i p o l j o p r i vr e d ni ci , r i b a r i , u z g a j i va či , n a u čn i r a d ni ci ,
s t r u č nj a ci , st u d e nt i , p o t r o ša či i d r u gi , na i z l o ž b i „ T r ž ni ca
z e m l j e “, o r ga ni z o va n o j u i st o r i j sk o m p a r k u „ G r a d a c “, n a k o j o j
j e t r i d e se t a k z a j e d ni ca hr a ne p r e d st a vi l o sv o j e p r o i z v o d e,
m o gl i su s e u v j e r i t i u i z va n r e d a n k va l i t e t t r a d i ci o na l ni h
p r o i z vo d a z d r a ve h r a n e . P o m e ni m o sa m o ne k e . B i o j e z a i st a
p r a vi u ž i t a k i ča r o l i j a vi d j e t i i p r o b a t i či t a vu l e p e z u : hr va t sk i h
o t o čk i h p r o i z vo d a , si r e va i vi na , s i r e ve „ R u no l i st “ p r o i z v e d e ne
i sp o d V e l e b i t a , h l a d no c i j e đ e na b u nd e vi na u l j a i z S l a vo n sk e
P o ž e ge , si r o d m l i j e k a k r a va „ b u ša “ i sp o d B i o k o va , b i j e l i l u k
( č e š nj a k ) i z Da l m a c i j e , k u l e n i z B a r a nj e , n e r e t v a n sk e
m a nd a r i ne , d u b r o va čk e b o ž i ć ne d e l i ci j e ; z a t i m p r o i z v o de
Z a j e d ni c e hr a ne S l o w Fo o d i z T r e b i nj a , k a o št o s u vi n a , si r e vi ,
m e d i g r a h p o l j a k ; si r i z m j e ši n e , p r šu t i i v i na i z U d u ž e nj a
„ O k u s i He r c e go v i nu “ i z M o st a r a , s i r e vi i z L i vn a ; p o t o m i z
S r b i j e s i r s a Zl a t a r a , i r i šk i k i se l i k u p u s, o b l a či nsk e vi šn j e i
k u p i ne , d i vl j e t r e šn j e , p a p r i k e i a j va r i z L e s k o v c a . P o se b nu
p a ž nj u p o sj e t i l a c a p r i v u k l i su ne o b i čni i r i j e t k i p r o i z vo d i i z
M a k e d o n i j e , Bu ga r s k e , R u m u ni j e , G r čk e , Cr ne G o r e , A l b a ni j e i
Turske.
I m a j u ći u vi d u p r e z e nt o va ne p r o i z vo d e , k a o i z a l a ga nj a
S l o w Fo o d p o k r e t a z a o d r ž i vu i t r a d i ci o na l nu p o l j o p r i v r e d u i
n j e n r a vn o p r a v a n t r e t m a n o d st r a ne l o k a l ni h, d r ž a vni h o r ga na
i K o m i si j e E v r o p s k e U ni j e , o vo j e d o b r a p r i l i k a i p o vo d d a b a r
u k r a t k o s a gl e d a m o g d j e sm o m i u o vo j p r i č i , št a či ni m o i št a
n a m va l j a či n i t i i k a k o vi d i m o T e r r a M a d r e a k t i v no s t i i z
p e r sp e k t i v e na še g k r a j a – P o t k o z a r j a i P o d gr m e č a ?

B RE N DO VI I Z P O TK O Z A RJ A I P O DG RM E Č A
Da ne sj e d i m o s a m o s k r š t e ni h r u k u i č e k a m o p o v o l j ne
t r e n u t k e , n a j b o l j e go vo r i či n j e n i c a v r i j e d na hv a l e d a sm o

131
g o t o vo p r i j e d vi j e go d i ne i z va ni čno f o r m i r a l i S l o w Fo od
K o nvi vi j u m „ P o t k o z a r j e P o d g r m e č “ i t a k o p o st a l i sa st a vni d i o
m e đ u n a r o d no g S l o w Fo o d p o k r e t a . N a š K o n vi vi j u m j e u st a r t u
prepoznao p r o i z vo d ni k o n ce p t Poljoprivredne zadruge
„ A gr o j a p r a “ iz P o d gr m e ča , utemeljen na p r i n ci p i m a
p r o i z vo d nj e z d r a ve hr a ne i t r a d i ci o na l ni h p r o i z vo d a k a o št o
s u i nt e gr a l na b r a šn a k o j a s e m e l j u i z m e đ u d va k a m e na či j i
t o ča k p o k r e će vo d a r i j e k e Ja p r e . N a r o č i t o su u c i j e l o j l e p e z i
o vi h p r o i z vo d a v r i j e d ni p a ž nj e b r a šno sa m l j e ve n o o d st a r e
s o r t e d o m a ć e g k u k u r u z a , a sp e c i f i čno g k v a l i t e t a j e i b r a š no
o d he l j d e i b u n d e vi no b r a šn o . O d o vi h p r o i z vo d a u z a d r u ž noj
p e k a r i k a o i z a d r u ž no m r e st o r a nu „ B r e z a “ sp r e m a j u se g o t o vi
p e k a r s k i p r o i z vo d i i p e ci v a , a l i i n e k a t r a d i c i o n a l n a j e l a
o t r g nu t a o d z a b o r a v a , k o j a su v e ć z a d o b i l a l a s k a ve o cj e ne
t u r i s t a k o j i d o l a z e u d o l i nu Ja p r e .
P o m e ni m o j o š i „ A g r o j a p r i na “ h l a d no ci j e đ e n a u l j a o d
s j e m e n k i b u nd e v e i su nco k r e t a , k a o i j a b u k o v č i p s . O vi
p r i z vo d i d o b i l i s u r a z na š a m i o n sk a i z l a t n a p r i z na nj a z a
k va l i t e t n a m e đ u n a r o d ni m sa j m o v i m a , a i z l a ga ni s u i na p r vi m
s u s r e t i m a T e r r a M a d r e Ba l k a na k o j i su p r i j e ne k o l i k o go d i na
o d r ž a ni u S o f i j i .
„ A g r o j a p r a “, s r e ćo m , ni j e u sa m l j e n p r i m j e r na o vo m
p o d r u č j u . N a š K o nvi vi j u m ne d a vn o j e p r e p o z n a o i u k l j u či o u
s vo j e p r o g r a m sk e a k t i vno st i j o š d va p r o i z vo đ a ča sa p o d r u č j a
P o t k o z a r j a . A l e k s a n d a r B a nj a c, p r i z vo đ a č vi na n e d a l e k o o d
K o z a r s k e Du b i c e , p o d i ga o j e ve l i k i vi no gr a d p o r e d k o j e g j e
i z g r a d i o vi ns k i p o d r u m u t r a d i ci o na l no m st i l u i go t o vo
s va k o d ne vno g a p o sj e ć u j u t u r i st i k o j i d o l a z e d a i s p r o b a j u , u z
d o m a ć e m e z e , r a z n e v r st e k va l i t e t n i h vi na . Jo š j e d a n
p r o i z vo đ a č sa sv o j i m p r o i z vo d i m a z a b l i st a o j e p u ni m sj a j e m
n a na še m p o d ne b l j u . T o j e M i r o K r n j a i ć, u gl e d n i p o l j o p r i v r e d ni
i nž e nj e r i st u čnj a k z a vo ća r st vo , k o j i v e ć ne k o l i k o go d i na
p r o i z vo d i na d a l e k o p o z n a t e p r i r o d ne r a k i j e , o d d o m a će šl j i ve ,
j a b u k e i k r u šk e vi l j a m o vk e i to p o r e ce p t u r i n a ši h st a r i h
m a j st o r a . Za t o n i j e s l u ča j no št o su n j e go v e p r i r o d ne r a k i j e
b r e nd i r a n e p o d n a z i vo m „ Ha j d u k P e ci j a “ , ve ć o sv o j i l e m no ga

132
o d l i č j a n a p r e st i ž ni m m e đ u n a r o d ni m sa j m o v i m a , u L o n d o n u ,
I z r a e l u i d r u gd j e .
O v i m p r i m j e r i m a t r e b a d o d a t i i k u p u s i z H a ša na , k o j i je
p o svo m k va l i t e t u k a r a k t e r i st i č a n z a g e o g r a f s k o p o d r u čj e
s a m o o vo g se l a i sp o d G r m e ča . K u p u s i z r o d no g m j e st a
p o z n a t o g p i sc a B r a nk a Ćo p i ća b i o j e i z l o ž e n p r o š l e go d i ne n a
š t a n d u K o n vi v i j u m a „ P o t k o z a r j e - P o d g r m e č“ na Če t vr t o m
s a j m u z a d r u ga r s t va R S k o j i se o d r ž a va u z a d r u ž no m k r u gu
„ A gr o j a p r e “ . P o d sj e t i m o d a na o vo m sa j m u , p o l j o p r i v r e d ne
z a d r u ge i p r o i z v o đ a či i z l a ž u na d e se t i ne p r o i z vo d a z d r a ve
h r a ne k o j i u gl a vn o m i m a j u i s vo j s t va S l o w F o o d h r a ne : d o b r o ,
č i st i i f e r . T o s u , na p r i m j e r : p r i r o d ni d ž e m o vi , p e k m e z i i so k o vi
z a d r u ge „ I ns i e m e “ i z Br a t u nc a , p a r a d a j z i t r e š nj e i z z a d r u ge
„ T a r e v ci “ k o d M o d r i č e , t r a p i st si r z a d r u ge „ L i va č“ i vi na
z a d r u ge „ P o d r u m i b a nj a l u čk e b i sk u p i j e “, p r o i z vo d i i z p r i r o d e
z a d r u ge „ S i t ni ca “ sa M a nj a č e i „ O b u d o v ca “ i z Š a m c a , k i s e l i
k r a st a vci i p a p r i k e z a d r u g e „ Ba l a t u n k a “ i z Bi j e l j i ne , so k o vi
z a d r u ge „ Zl a t ne k a p i P o t k o z a r j a “ i z G r a d i š k e , p o v r će z a d r u ge
„ V i p K r a j i n a “ i z L a k t a š a , k o z i j i si r p o l j o p r i vr e d ni k a S i ni še
G o r o nj e i p o v r ć e Dr a ž e nk e J u r i ć i z Do n j i h A g i ć a , m e d i
p r o i z vo d i o d m e d a p če l a r a R a j k a R a d i vo j c a i z P r i j e d o r a i
M i l o š a O d ž i ć a i z Do n j i h A gi ća , k a o i p o v r će i sa d ni ce
R a sa d ni k a „ Ču l i ć“ i z R u d i ca .

Č U V AT I B I O RA ZNO L I K O S TI
P o sl i j e o vi h d o b r i h p r i m j e r a i z p r a k s e sa p o d r u č j a c i j e l o g
B a l k a na k a o i i z na še g p o d ne b l j a ni j e t e šk o z a k l j u č i t i d a sm o
n a d o b r o m p u t u o ču va n j a t r a d i ci o na l ne p o l j o p r i v r e d e , d a
s vo j i m p o se b ni m p r i z vo d i m a k o j i s u st o p o st o t no p r i r o d ni
d o p r i no s i m o m i j e nj a n j u p o st o j e ć e g p r e hr a m b e no g s i st e m a ,
a l i i o b o g a ću j e m o na šu t u r i st i čk u p o n u d u i p r e d u z i m a m o p r a ve
k o r a k e z a o d r ž i v r u r l ni r a z v o j . O si m t o ga , m i sl i m d a j e
d r a go cj e no sa z na nj e d a se k r o z s ve o v e p o k u ša j e i k o n k r e t ne
r e z u l t a t e na v e d e ni h d o b r i h p r i m j e r a i z p r a k s e sa p o d r u č j a
c i j e l o g Ba l k a n a , u l j u č u j u ći i n a š e , p r o t e ž e i sp r e p l e t e na ni t

133
z a j e d ni č k i h vr i j e d no st i z a d r u ž ni h p r o i z vo d a i p r o i z vo d a S l o w
F o o d a n a Ba l k a nu .
Z a t o , v r a t i m o s e p o no vo su sr e t i m a T e r r a M a d r e u
D u b r o v ni k u . S t i m u ve z i , p o z d r a v l j a j u ći d e l e g a t e i u če st vu j u ći
u r a sp r a vi , K a r l o P e t r i ni , o sni va č i p r e d s j e d ni k s vj e t s k o g S l o w
Food pokreta, rekao je:
„ Za na š p o k r e t , z a S l o w Fo o d , o vo j e o d o gr o m no g
s t r a t e g i j s k o g z na ča j a , j e r j e o gr o m n o b o g a t st vo š t o ga n a r o d i
B a l k a na i m a j u u svo j o j b a št i ni o d no sa s a p r i r o d o m . Z na ča j no
j e št o o va j sk u p p o l a z i o d b i o r a z no l i k o st i b i l j n o g s vi j e t a ,
ž i vo t nj sk o g s vi j e t a i k u l t u r no g s vi j e t a i m u d r o st i m i l i o na l j u d i
k o j i su i z o no g št o p r i r o d a d a j e u s p j e l i d a p r e o b r a z e u
p r o i z vo d e z d r a ve h r a ne , u j e st i v p r o i z vo d , d a b i s e t o m o gl o
p o d i j e l i t i sa p o r o d i co m i t r ž i št e m . M e đ u t i m , t a b i o r a z no l i k o st
j e u g l a v no m i z g u b l j e na , j e r z a p o sl j e d nj i h 120 go d i na 70
o d st o b i o r a z n o l i k o st i ne st a l o j e s a l i ca z e m l j e . A t o z na či d a
j e o va j p r e hr a m b e ni si st e m z l o či na čk i , j e r ne r a z m i šl j a o
z a j e d ni c a m a i s e l j a ci m a ve ć o z a r a d i t a k o d a r a z a ra
d o st o j a n st vo se o sk o g svi j e t a p o ve z a no g sa p r i r o d o m .
I nd u st r i j sk a e k o n o m i j a j e st a r a 3 00 go d i n a , a e k o no m i j a
s e l j a k a 1 0 hi l j a d a go d i n a . “

Proizvodi iz BiH - Zajednica hrane Slow Food Trebinje

134
 „ R e z u l t a t i i nd u s t r i j sk e e k o no m i j e s u k a t a st r o f a l ni “,
n a st a vi o j e P e t r i ni . „ G u b i s e p l o d no st t l a u sv a k o m d i j e l u
s vi j e t a , a h u m u s j e s ve si r o m a š ni j i j e r v e ć vi še o d 1 00 go d i na
u z e m l j u s e st a vl j a p u no h e m i j e i z e m l j a j e p o st a l a o v i s na o
h e m i j i . Zna či , t e r b a ć e na m vi še go d i n a d a s e z e m l j a
r e g e n e r i še i o b no vi k a k o b i sm o m o gl i d a p r o i z vo d i m o b i o l o šk e
p r o i z vo d e k o j i ć e se p r o d a va t i u m a r k e t i m a , m a l i m
p r o d a v ni c a m a z d r a ve hr a ne i r e st o r a ni m a ši r o m svi j e t a.
B o r i će m o se d a s e na š i k va l i t e t ni p r o i z vo d i p r o d a j u i a k o n i s u
u e st e t sk o m sm i sl u l i j e p i , k a o na p r i m j e r št o m o gu d a b u d u
k r i v i h l i ni j a m r k v a i l i k r o m p i r . Z a ht i j e va t i d a p r i z vo d i b u d u
j e d na k i h l i ni j a i l i j e p i u e st e t s k o m sm i sl u j e l u d i l o k o j e s e
g r a ni či sa f a š i st i čk o m l o g i k o m . Za t o m o r a m o b r a ni ti
b i o r a z no l i k o st . U I t a l i j i ne k a d a “, p o d s j e t i o j e P e t r i ni , „ b r e sk ve
s u b i l e b o ž a n st ve ne . S a d i h u vo z i m o i z S A D. L i j e p e su a l i b e z
u k u sa , a n a š a b r e s k v a vi še ne p o st o j i . K r a ve k o j e s u p a sl e
p l a ni ns k u t r a v u u I t a l i j i d a va l e s u m l i j e k o o d k o j e g j e ne k a d
p r a vl j e n na j b o l j i si r na s v i j e t u . Za t o se z a l a ž e m o d a sa ču va m o
i o b o ga t i m o r i z n i c u u k u s a , d a se o d u p r e m o ši r e n j u g e n e t sk i
m o d i f i k o va ni h p r o i z vo d a , d a b r a n i m o b i o r a z no l i k o st i sp a s i m o
p r o i z vo d e k o j i m o gu n e s t a t i i s t a v i m o i h u K a t a l o g R i z ni ce
u k u sa . Da b i sm o u sp j e l i u t o m e , ne o p ho d no j e ši r i t i m r e žu
p o k r e t a S l o w Fo o d a , p o ve z i v a t i s e i u d r u ž i va t i , k o m u ni ci r a t i i
o b r a z o v a t i k a k o d a p r o i z v e d e m o k v a l i t e t a n p r o i z vo d i d o b r u
h r a nu “, r e k a o j e i z m e đ u o st a l o g K a r l o P e t r i ni na s k u p u T e r r a
M a d r e u D u b r o vn i k u .
N a k r a j u , ž e l i m d a p o d s j e t i m d a j e K a r l o P e t r i ni
o sno va o S l o w Fo o d p r i j e 2 5 go d i n a i d a s e o k o o ve i d e j e d a na s
s a b r a l o vi še o d 1 7 m i l i o na l j u d i u s vi j e t u , d o k j e z a d r u ž ni
p o k r e t o sno va n p r i j e 1 50 go d i n a i d a na s i m a 7 50 m i l i o n a
z a d r u ga r a n a na š o j p l a ne t i . O vi p o d a ci go vo r e d a S l o w Fo o d i
z a d r u ž ni p o k r e t na o s no vu m a so vne sl o b o d ne i ni ci j a t i ve ,
z a j e d ni č k i h vr i j e d no st i i ci l j e va s a s vi m si gu r no p r e r a s t a j u u
d va p l a ne t a r na pokreta otpora protiv gl o b a l no -
k o l o ni z a t o r s k o g si st e m a o l i č e ni h u m u l t i na ci o n a l ni m
k o m p a n i j a m a k o j e , sa m o u ci l j u p r o f i t a , p r o i z vo d e vj e št a č k u
– n e z d r a vu hr a nu , či m e se u g r o ž a va j u ž i vo t i m i l i o na l j u d i k a o
i ž i vo t p r i r o d e , va z d u ha , t l a , v o d e i šu m a . Za t o , s p u ni m

135
u vj e r e nj e m m o gu d a z a k l j u či m d a z a d r u ga r st vo i S l o w Fo o d ,
k a o i z vo r ni o b l i c i sm o o r ga ni z o va nj a p r o z vo đ a ča i gr a đ a na ,
p r e d st a vl j a j u t e m e l j ni k o n ce p t e k o l o šk e , e k o no m s k e i
s o ci o k u l t u r ne o d r ž i vo st i p l a ne t e Z e m l j e i čo vj e k a .
w w w. pr o m o t u r. o rg

136
REPORTAŽA

KAKO POLJOPRIVREDNO UDRUŽENJE „KIM“ OŽIVLJAVA IZRAZITO

NERAZVIJENU RURALNU OPŠTINU OŠTRA LUKA

DAR OVI Z DRAV E HR ANE PODGRM EČKIH SELA

 NA TREĆEM POLJOPRIVREDNOM SAJMU U OŠTROJ LUCI
PREDSTAVLJENI NAJBOLJI PROIZVODI PODGRMEČA: KUPINE,
DŽEMOVI, VOĆE I POVRĆE, BUNDEVINO ULJE, MESNE
DELICIJE, VOĆNE RAKIJE I VINA, MED I PČELINJI PROIZVODI

Za proizvodnju kupina prvu nagradu dobili su Mira i Veselko Gajić, koje

je na štandu odlično predstavljala kćerka Dejana

U j e d no m o d n a j l j e p ši h d i j e l o va d o l i n e S a ne , i z m e đ u
P r i j e d o r a i S a ns k o g M o st a , u o k vi r e n a o b r o n ci m a G r m e č a i
M a j d a n sk e p l a ni n e , r a z a su l a s e j e d n a o d na j m a nj i h i i z r a z i t o
n e r a z vi j e ni h u R e p u b l i ci S r p s k o j – o p št i na O št r a L u k a .
I p o r e d s vi h ne d a ća , ne z a p o sl e no st i i si r o m a št v a ,
a go n i j e n e k a d e l i t n e Ze m l j o r a d ni čk e z a d r u g e „ O št r a L u k a “,
o ve ve d r e P o d gr m e čl i j e n i s u s e p r e p u st i l i b e z na d e ž no j st i hi j i ,
v e ć z a v r n u l i r u k a ve i p r i o nu l i na p o sa o . R a d e ći na s vo j i m
plodnim s a n sk i m poljima i b r e go vi t i m vo ćn j a ci m a ,
o r ga ni z o va l i s u s e u v r i j e d no p a ž nj e U d r u ž e nj e „ K I M “ .
Da i m a na d e u b o l j e s u t r a z a ž i t e l j e o vo g p r e l i j e p o g
r u r a l no g p o d r gr m e čk o g p o d r u č j a na j b o l j e j e p o sv j e d o či l a
t r e ća p o r e d u p o l j o p r i v r e d na i z l o ž b a o ve o p št i ne , o d r ž a n a u
n e d j e l j u 3 0 . j u l a o ve go d i n e u O št r o j L u ci . Z a n e k o l i k o st o t i na
p o sj e t i l a ca o v e sm o t r e o d u š e vl j e n j u ni j e b i l o k r a j a . N a j e d no m
m j e st u vi d j e t i t o l i k o r a z n o v r s ni h d a r o v a p o d gr m e čk e p r i r o d e ,
t o l i k o p o l j o p r i vr e d ni h p r o i z vo d a z d r a v e hr a n e , p r o i z vo d a k o j i

137
o b i l u j u b o ga t st v o m vi t a m i na , m i n e r a l a i d r u g i h l j e k o vi t i h
s a st o j a k a , b i o j e o ča r a va j u ć i d o ž i vl j a j .

Z A P O ZN A TO G K UP C A
I z l o ž b u j e o t vo r i l a R a d m i l a Do m a z e t , d i p l o m i r a ni
i nž i nj e r p o l j o p r i v r e d e o p št i n e O š t r a L u k a , a p r i s u t n e go st e i
u če sn i k e s a j m a p r i go d n i m go vo r o m p o z d r a v i l i su D r a g a n
S t a n a r , n a č e l ni k o p št i ne i L j u b o m i r V u l i n, p r e d sj e d ni k
U d r u ž e nj a „ K I M “ . N a o vo m j e d i n st v e no m p o l j o p r i vr e d nom
s a j m u u če st vo va l o j e 5 7 i z l a ga ča s a p o d r u č j a o p št i n a : O št r a
L u k a , N o vi G r a d , R i b ni k , P r i j e d o r i B a nj a L u k a .
S p o d r u č j a o p št i ne O št r a L u k a d o m i ni r a l i s u p r i z vo d i
k u p i ne , a r o ni j e , m e d a i d r u gi h p č e l i nj i h p r i z vo d a . P r v e z a s a d e
k u p i ne o v d j e su z a p o če l i j o š p r i j e d va d e s e t a k g o d i na D u š a n
S t a n a r i L j u b o m i r V u l i n, d a b i d o d a n a s b r o j p r o i z vo đ a ča k o j i
s e b a vi p l a nt a ž n i m u z go j e m k u p i ne , m a l i n e , z a t i m j a b u k e ,
š l j i ve i k r u šk e n a r a st a o n a 2 8 . O va go d i na , k a k o na m r e če
p r e d u z i m l j i va a g r o no m i c a R a d m i l a Do m a z e t , d o n i j e l a j e
e k st r a r o d p o o b i m u , u k u su , m i r i su i l i j e p o m i z g l e d u k u p i n e .
N a i z l o ž b i s u p r e d st a vl j e ni p l o d o vi o vo g j a go d a s t o g vo ć a , a l i
i d e l i ci j e n a b a z i p r e r a d e k u p i n e u d ž e m o ve , sl a t k o , so k o v e ,
r a k i j u i vi no . N a j z a p a ž e ni j i p r o i z vo đ a či o vi h p r o i z vo d a su
p o l j o p r i v r e d n a p o r o d i č na d o m a ć i n st v a : S t a n a r , M a r j a n o vi ć,
V u l i n, G a j i ć, M a st i k o s a i M a r i ć . P o p o v o l j no j ci j e ni o d 1, 80 K M
p o k i l o gr a m u o v e go d i ne s vu p r o i z vo d nj u k u p i ne o t k u p i ć e
“ V i t a m i n k a “ i „ G l j i va k o m e r c“ i z B a n j l u k e .
P o se b n u p a ž nj u p r i vu k l i s u p r o i z vo d i V l a t k e R a i l i ć i z
s e l a B a t k o vc i k o j a j e i z l o ž i l a č u d e s no l i j e p e , u k u sn e i z d r a ve
p r o i z vo d e k a o š t o su : p a r a d a j z vo l o v sk o sr ce , a f r o d i z i j a k
k o j e g Fr a n cu z i j o š z o v u „ l j u b a vn a j a b u k a “, z a t i m k r a st a vci
s u n ča ni p o t o k , n e o b i č nu vo ć k u k i va no – k o m b i na ci j u d i nj e ,
k r a st a vc a i k i v i j a . I na če , o v o vr i j e d no p o l j o p r i v r e d no
d o m a ć i n st vo p o d i gl o j e z a sa d j a b u k e i k r u š k e na j e d no m
h e k t a r u , a b a vi s e i u z go j e m k a l i f o r ni j s k e p a st r m k e .
N a o v o j i z l o ž b i p o sj e t i o c i su m o gl i d a p r o b a j u t e k
u b r a ne sv j e ž e p l o d o v e si b i r sk e a r o ni j e , p o z na t e p o

138
l j e k o vi t o st i a l i i p o o t p o r no st i na k l i m a t s k e p r o m j e n e . K o l i k o
j e o p r a vd a no b a v i t i se a r o ni j o m , d o v o l j no go vo r i p o d a t a k d a
l i t a r s o k a o d o ve b i l j k e k o št a i d o 4 0 m a r a k a . A r o ni j u u z ga j a
B o š k o G r u j i či ć i z se l a K o p r i vna ne d a l e k o o d O št r e L u k e .

Š I RO K A L E P E ZA P RO I ZVO D A
V e l i k u p a ž n j u p o s j e t i l a c a i z a z v a l i su i p r o i z vo d i
P o l j o p r i v r e d n e z a d r u ge „ A gr o j a p r a “ i z Do n j i h A gi ća , u
s u s j e d no j o p št i ni N o vi G r a d . O va z a d r u ga j e o sn o va na 20 0 0.
g o d i ne i p o sl u j e n a i z vo r ni m z a d r u ž n i m p r i n ci p i m a . V e ć o d
2 0 01 . p o če l a j e d a sa r a đ u j e i sa p o l j o p r i v r e d ni m
d o m a ć i n st vi m a i z p e t s e l a M j e sn e z a j e d ni ce Bu d i m l i ć Ja p r a
k o j a j e sa st a vni d i o o p št i n e O št r a L u k a .
Dr a gi ca – B i b a G a j i ć i z O š t r e L u k e i z l o ž i l a j e v e o m a
u k u sne l u b e ni c e i d i n j e k o j e s u m o gl e d a s e p r o b a j u . O va
v r i j e d na d o m a ći c a i p r o i z vo đ a č u z g a j a i h na p o l a h e k t a r a
p o vr ši ne i s ve št o p r o i z v e d e p r o d a na k u ćn o m p r a g u .
N a št a n d u M a r e M a n d i ć i z se l a K o p r i vn a p o sj e t i o ci
s a j m a m o gl i s u d a p r o b a j u t r a d i ci o n a l n e p o d gr m e č k e
s p e c i j a l i t e t e : p r š u t , sl a ni n u , čva r k e , s i r , k a j ma k i d o m a ću
p o ga ču .
N a sa j m u j e p r e d st a vl j e n a i b o g a t a p o nu d a d o m a ći h
v o ć ni h r a k i j a p o s e b ni h s vo j st a va . I z su sj e d ne o p št i n e R i b ni k
p r o i z vo đ a č M i l e L a nd e k a p r e d st a vi o j e c i j e l u l e p e z u vo ć ni h
r a k i j a , m e đ u k o j i m a j e i “p r k o s“ – šl j i v o vi ca s a č e t i na r sk o m
a r o m o m z a k o j u j e d o b i o n i z d o m a ći h i s vj e t s k i h p r i z na nj a . N a
m e đ u n a r o d no m s a j m u u M o s k vi o vu r a k i j u j e d e g u st i r a o i
p o hv a l i o p r e d sj e d ni k R u si j e V l a d i m i r P u t i n . S vo j e v o ć ne r a k i j e
p r e d st a vi o j e i M a r i n k o R i so vi ć , t a k o đ e i z R i b ni k a , k o j i
p r o i z vo d i sp e ci j a l ne r a k i j e č a k sa 3 8 l j e k o vi t i h b i l j a k a u b r a ni h
n a A l p a m a i u P o d gr m e ču . Z a l j u b l j e n i k s e l a i d o m a će
p r o i z vo d nj e V a so M i k a n, p u k o vn i k u p e n z i j i i z O št r e L u k e ,
p r e d st a vi o j e svo j e r a z n e r a k i j e , d o m a ća vi n a – b i j e l a , cr na i
r o z e , k u p i no vo vi no i k a p i o d l j e k o vi t i h t r a v a .

139
 N AG R ADE Z A P O DS T I C A J
Da o va m a l a j e d i n i c a l o k a l n e s a m o u p r a ve i nj e no
r u k o vo d st vo m i s l e na p o l j o p r i v r e d ni r a z vo j i p o k r e ć u g a ,
g o vo r e i p o d a ci o p o d st i ca nj u p če l a r sk e p r o i z vo d n j e . U se l i m a
o ve o p št i n e p č e l a r st vo m s e b a vi t r i d e se t a k p o l j o p r i vr e d ni k a
o d k o j i h še st i m a j u p o 90 d r u št a va . G o t o vo na j v e ći št a n d n a
i z l o ž b i i m a o j e p če l a r T o m i sl a v P a vi ć sa su p r u go m D r a gi c o m
i z Bu d i m l i ć Ja p r e , k o j i j e i z l o ž i o č i t a v ni z r a z no vr sn o g m e d a i
d r u gi h p č e l i n j i h p r o i z vo d a , a l i i su š e no g i sv j e ž e g vo ća
d o m a ć i h, a u t o ht o ni h so r t i . P r o i z vo d e sa s vo j i h p če l i nj a k a
i z l o ž i l i su j o š i p o r o d i čn a d o m a ći n st va U r o ša T r k u l j e , R a d i vo j a
K o nd i ća i J a d r a nk e S t a n a r .
R a d o v e o d ve z a i d r u ge r u čn e r a d o v e i z l o ž i l e s u M a r a
M a n d i ć i M a r i na M a st i k o s a , čl a ni c e U d r u ž e n j a ž e n a „ V r e t e no “ .
N a k r a j u m a ni f e st a ci j e n a o s no vu m i šl j e nj a ž i r i j a u
s a st a v u Dr a ga n S t a n a r , M i l a n M a r j a no vi ć i M i l o v a n A nt o ni ć,
d o d i j e l j e n e s u na gr a d e na j b o l j i m p r o i z vo đ a č i ma , De j a ni G a j i ć
z a p r o i z vo d nj u k u p i n a , T o m i sl a vu P a vi ć u , p r o i z vo đ a ču m e d a ,
M a r i ni M a st i k o s a z a i z r a d u r u č ni h r a d o v a , d o k j e P Z
„ A gr o j a p r a “ o svo j i l a p r i z na nj e z a na j b o l j e u r e đ e n št a nd .
U o k vi r u p r o gr a m a sa j m a , a u s a r a d nj i s a
S a v j e t o d a v no m s l u ž b o m M i ni st a r st va p o l j o p r i v r e d e R S ,
o d r ž a no j e t e m a t sk o p r e d a va nj e o z a št i t i k u p i n a o d b o l e st i i
š t e t o či n a . P o sj t i o ci m a i i z l a ga č i m a sa j m a p r i r e đ e n j e i
p r i g o d a n k u l t u r no – u m j e t n i č k i p r o gr a m u k o j e m su u č e st vo v a l i
č l a no vi K U D - a „ S a n a – M l a d o s t “ i z O št r e L u k e i i z vo r no
p j e va čk o d r u št vo „ U so r ci “ sa č l a no vi m a m u š k e i ž e n sk e
p j e va čk e g r u p e .
M o j e s e l o , 20 15 .

140
KOMENTAR
UOČI JAVNE RASPRAVE O NACRTU ZKONA O PODSTICAJIMA ZA
POLJOPIVREDU I RURALNI RAZVOJ

BEZ STANOVNI ŠTVA SELO NEMA BUDU ĆNOST

 IZDVAJANJEM IZ BUDŽETA REPUBLIKE SRPSKE 6 ODSTO ILI
OKO STO MILIONA MARAKA GODIŠNJE ZA POLJOPRIVREDU I
RURALNI RAZVOJ, BILO BI MOGĆE UBLAŽITI I DONEKLE
ZAUSTAVITI RURALNO PROPADANJE VIŠE OD POLA
STANOVNIŠTVA OVOG ENTITETA KOJE ŽIVI NA 95 ODSTO
NJEGOVE TERITORIJE

U R e p u b l i ci S r p s k o j m a l o j e n a u čni h i st r a ž i v a n j a i
i st r a ž i va ča , m e đ u k o j i m a go t o vo d a i n e m a r u r a l ni h so ci o l o ga ,
k o j i s e b a ve na š i m se l o m , se o sk i m st a n o v ni št vo m , s e o s k i m
z a j e d ni c a m a , p o l j o p r i vr e d ni m i r u r a l ni m r a z vo j e m .
I p o r e d t o ga , p o d a ci o ne k i m n e g a t i v ni m t r e nd o vi m a
u k a z u j u n a ve ć p o o d m a k l u f a z u r u r a l no g p r o p a d a n j a , k a o i na
h i t nu p o t r e b u p o ve ća ni h u l a ga nj a u r e a l i z a ci j u , m o r a se
p r i z na t i , d o b r o o sm i šl j e no g i s ve o b u h va t no g S t r a t e šk o g p l a na
r a z vo j a p o l j o p r i v r e d e i r u r a l ni h p o d r u čj a R e p u b l i k e S r p sk e
2 0 16 . – 2 0 20 . k o j i j e ne d a vno o b j a vl j e n n a s a j t u M i ni st a r st v a
p o l j o p r i v r e d e R S , k o j e m , vj e r o v a t no n e k o m t e h ni č k o m
g r e šk o m , ne d o s t a j e d i o o p o l j o p r i vr e d n o m z a d r u ga r st vu .
Z a t o j e o d ne p r o c j e nj i ve v a ž no st i d a u sk o r o V l a d a i
S k u p št i n a R e p u b l i k e S r p sk e u sv o j e N a c r t no vo g z a k o na o
p o d st i c j i m a z a p o l j o p r i v r e d u k o j i p r e d vi đ a d a se z a vi š e o d
p o l a st a no vni št v a R S k o j e ž i vi n a 9 5 o d st o t e r i t o r i j e o vo g
e nt i t e t a , z a nj e go v o p st a na k i r a z v o j , k o na č no i z d va j a
g o d i šn j e p o 6 o d st o b u d ž e t a R e p u b l i k e S r p sk e , i l i o k o s t o
m i l i o na m a r a k a .

S V AK A DR UG A N J I V A ZAP A RL O Ž E N A
Da j e st a nj e vi še n e g o a l a r m a n t no , d o vo l j no go vo r e p o d a c i
o t o m e d a o d u k u p no 2. 7 56 na se l j e ni h m j e st a u R e p u b l i c i

141
S r p sk o j , u 1 .4 09 i l i 5 4 o d st o na se l j a d a na s ž i vi m a nj e o d 1 0 0
s t a no vn i k a , o d k o j i h u 5 4 2 na se l j a i l i 2 0 o d st o ž i vi m a nj e o d
1 0 st a no vni k a , a u o sa m o d st o na se l j a ne m a n i k o g, r e k l a na m
j e p r o f . d r M i r a M a n d i ć, či j i j e na u č ni r a d ne d a vn o o b j a vl j e n
u Z b o r ni k u r a d o v a A k a d e m i j e na u k a i u m j e t no st i R S na t e m u
d e m o g r a f sk e p o l i t i k e u R e p u b l i c i S r p sk o j . L o gi č no j e d a se
sm a n j e nj e se o sk o g st a n o v ni št v a i n j e go ve r e p r o d u k t i vn e
s p o s o b no st i ne g a t i vno o d r a ž a va na r a z vo j p o l j o p r i vr e d e i
r u r a l ni h p o d r u č j a . Za t o i ni j e sl u ča j no št o p o st o j e t e š k o ć e i
a p a t i čno st p r i u k l j u či va n j u s e o sk o g st a no vni št va u r a z vo j ne
p r o j e k t e k o j i ni su m o gl i u sp j e šn o d a se r e a l i z u j u . J e r ,
s t a no vn i št vo b i t r e b a l o d a b u d e z a p r a vo p r i m a r ni no si l a c
r a z vo j a , b e z či j e g d o b r o o sm i š l j e n o g u k l j u či va n j a u r a z v o j s va
d r u ga b o ga st va , p r i r o d na , d r u š t v e na i p r i vr e d na , o st a j u
n e i sk o r i š će na . U p r a vo st a no v ni št v o , nj e go vo z n a nj e , z d r a vl j e ,
k u l t u r a , i d e nt i t e t , o b r a z o va n j e , k a o i s p o s o b n o st z a
i ni c i j a t i ve , či ne t e m e l j l j u d sk o g k a p i t a l a k a o p r vo g i
n a j va ž ni j e g a k t e r a sva k o g r a z v o j a .
P o sl j e d i ce p o m e nu t i h n e g a t i v ni h d e m o g r a f sk i h p r o m j e na
t o k o m p r o t e k l i h go d i na ve ć su i m a l e o d r a z a n a č i n j e ni c u da
s e d a na s u R e p u b l i ci S r p sk o j o d u k u p ni h p o vr ši n a
p o l j o p r i v r e d no g z e m l j i št a o b r a đ u j e sa m o 45 o d st o , št o z na či
d a j e vi še ne go sva k a d r u ga nj i va z a p a r l o ž e n a . P o sl j e d i č no
t o m e , d o šl o j e i d o o st a l i h p r o m j e n a , k a o št o s u d r a st i čn o
sm a n j e nj e b r o j a s e l j a k a . S m a n j e n j e b r o j p o l j o p r i v r e d ni h
g a z d i n st v a i st o čno g f o nd a , p a j e sm a nj e na i u k u p n a
p o l j o p r i v r e d n a p r o i z vo d nj a k o j a z a d o vo l j a v a t e k o k o p o l o vi ne
p o t r e b a so p st ve n o g st a no vni št va z a h r a no m . Za t o i m a m o i
s p o l j ni t r go vi ns k i d e f i ci t k o d ve ći ne p o l j o p r i vr e d ni h
p r o i z vo d a . Jo š se u vo z e m no gi p o l j o p r i v r e d ni p r o i z vo d i , b e z
i k a k ve z a št i t e na g r a ni c i , a z a u vo z h r a ne na p o d r u č j u o b a
e nt i t e t a u Bo sni i H e r ce go v i ne go d i š nj e s e t r o ši v i š e o d d v i j e
milijarde maraka.
I st o vr e m e no st o p a n e z a p o s l e n o s t i m l a d i h u Bi H o d 5 4
o d st o na j ve ć a j e u E v r o p i . N a š e se l o u p o sl j e d nj i h d va d e se t a k
g o d i na u g l a v no m se p o sm a t r a k a o p r o st o r z a p r o i z vo d nj u , a
r i j e t k o k a o p r o st o r z a d r u št ve ni ž i vo t . O t u d a p o t i če p e r ce p ci j a

142
o se l i m a k a o o z a o st a l i m , si r o m a š ni m i z a p u št e ni m sr e d i na m a
u k o j i m a s e t e šk o r a d i d a b i se p r e ž i vj e l o . Z a t o i n e ču d i b i j e g
m l a d i h i na j sp o s o b n i j i h k o j i u p o t r a z i z a p o sl o m o d l a z e u
g r a d o v e i i no st r a n st vo , a s a d a na p u t b e z p o v r a t k a se l o
n a p u št a j u i ci j e l e p o r o d i ce .
O si m ne d o vo l j ni h s r e d st a va a gr a r no g b u d ž e t a R e p u b l i k e
S r p sk e k a o i m i n o r n i h i z d va j a n j a i z b u d ž e t a na ši h o p št i na z a
r e v i t a l i z a ci j u p o l j o p r i vr e d ne p r o i z vo d n j e i se l a , z a k a z a l i su i
o st a l i a k t e r i r a z vo j a n a l o k a l no m ni vo u . T o s u p o l i t i č k e
o r ga ni z a ci j e o p št i n a , l o k a l ne u p r a v e , z a d r u ge , m j e s ne
z a j e d ni c e , šk o l e , se o sk a d o m a ći ns t va , ga z d i n st v a i u d r u ž e nj a .
N j i ho va p a si vno st i n e z a i nt e r e so v a no st z a u če š će u
r j e ša va n j u p r o b l e m a se o sk i h z a j e d ni ca n a j vj e r o va t ni j e s u
p o sl j e d i ca ne d o v o l j ne o b u č e no st i z na nj i m a ne o p ho d n i m z a
o d r ž i v – i nt e gr a l n i r u r a l ni r a z vo j .

P O T RE B NI J AS NI R AZ VO JN I CI L J E VI
U ši r o j j a vno st i R e p u b l i k e S r p s k e i Bo s ne i He r ce go vi n e
o p r i l i k a m a u na še m s e l u m a l o s e z na . M a l o j e i st r a ž i va čk i h
i nf o r m a ci j a o se o sk o j o m l a d i ni , š a n sa m a m l a d i h z a p o sa o i
b r a k . M a l o z n a m o o p o l o ž a j u ž e n e n a s e l u , o m u k o t r p no m
š k o l o va nj u d j e c e , d o m i ni r a j u ći m s t a r a č k i m d o m a ć i n st v i m a , o
n e p o l j o p r i v r e d ni m d j e l a t no st i m a , k o m u na l no j i k u l t u r no j
i nf r a st r u k t u r i , o u sa m l j e n o st i i d r u št ve no st i . A k a d a j e r i j e č o
p r o b l e m i m a gr a d o va , s va k e go d i ne o r ga ni z u j u se s t a l ne
k o nf e r n ci j e gr a d o v a n a k o j i m a se a n a l i t i č k i p r e t r e sa
p r o b l e m a t i k a u r b a ni h sr e d i na . S e l o na s l i č nu s vo j u st a l nu
k o nf e r e nc i j u če k a v e ć d e ce ni j a m a . Do d u še , p r v i p u t p o sl i j e
r a t a , n a ne k o m z na ča j ni j e m sk u p u , gl a s se l a se č u o na P r vo m
r u r a l no m p r l a m e nt u Bi H, o d r ž a no m u m a j u o ve go d i ne u
S a r a j e vu , k o j i j e o r g a ni z o v a o u p r a vo C e nt a r z a p o l j o p r i v r e d u
i r a z vo j CE R D i z B a n j a l u k e , i na č e i z d a va č o vo g m a ga z i n a .
S ve u sv e m u , ne o p ho d no j e m i j e n j a t i sv e u k u p n i o d n o s
p r e m a se l u i s e l j a k u . M o r a m o sv i z a j e d no p r e d u z e t i s ve d a
s a ču v a m o s e l a i s e l j a k a , i z m e đ u o st a l o g i z a t o š t o j e b io
v i j e k o v i m a na š u p o r ni h r a ni t e l j i b r a ni t e l j .

143
 S d r u g e st r a n e , R e p u b l i k a S r p sk a i m a d o vo l j no z e m l j e ,
v o d e i n e z a p o s l e ne r a d ne s na ge d a m o ž e p r o i z ve st i t o l i k o
h r a ne d a ne sa m o z a d o vo l j i p o t r e b e so p st v e no g s t a no vn i št va
v e ć i d a i z vo z i . Z a t o b i z a p u št e n a i o p u st o še na se l a va l j a l o
o b no v i t i . Je r o b n o va s e l a , p r o i z v o d nj e , p r e r a d e i p o k r e t a nj e
z a d r u ž no g p r e d u z e t n i št va ne o d l o ž a n j e z a d a t a k ne sa m o z b o g
z na ča j a p r o i z v o d nj e hr a ne i z a p o šl j a v a n j a l j u d i ve ć i z b o g
o ž i vl j a va n j a se o s k o g p r o st o r a . B e z o b no vl j e no g i o ž i v l j e no g
s e l a n e m a n i o ž i v l j a va nj a R e p u b l i k e S r p sk e .
I d o k E vr o p s k a u ni j a u b i r e p l o d o ve s ve o b u h va t no g p r o j e k t a
r u r a l n e r e ne sa n se , k a k o r e če p r o f . d r M a j a Š t a m b u k , i st a k n u t i
h r v a t s k i so ci o l o g, m i se j o š b o r i m o sa ne p o st o j a nj e m
r a z vo j ni h n a če l a , n e j a sn i m r a z vo j ni m c i l j e vi m a , n e st r p l j i vi m
p o l i t i ča r i m a k o j i o č e k u j u d a se p r e k o no ći , ne d o v o l j ni m i
n e a d e k va t no p r i p r e m l j e n i m m j e r a m a , d o go d e ču d a .
Za t o b i z a r a z vo j r u r a l n i h p o d r u č j a ši r o m R e p u b l i k e
S r p sk e , s a s vi m svo j i m p o se b no st i m a i sp e c i f i čno st i m a ,
s va k o g p o d r u č j a i l i r e g i j e , na b a z i ve ć p o m e nu t o g S t r a t e šk o g
p l a n a r a z vo j a p o l j o p r i v r e d e i r u r a l ni h p o d r u č j a R e p u b l i k e
S r p sk e 20 1 6 – 2 0 20, t r e b a l o i z r a d i t i i p o se b n e p r o j e k t e
c j e l o k u p no g r a z v o j a r u r a l ni h p o d r u čj a k a o št o su na p r i m j e r :
P o d g r m e č i P o t k o z a r j e , L i j e v če p o l j e , P o sa v i na i S e m b e r i j a ,
O z r e n, Bi r a č i R o m a ni j a , G o r nj e P o d r i n j e i He r ce go vi na i
G o r nj e sa n sk o p l i v sk o p o d r u čj e .
R e a l i z a ci j a p o m e nu t o g S t r a t e šk o g p l a na i p r o j e k a t a
r u r a l ni h p o d r u čj a t r e b a l o b i d a b u d e o d p r vo r a z r e d no g
d r ž a v no g, o d no sn o na r o d no g i nt e r e sa . Je r , a k o b u d e m o i m a l i
j a k a s e l a i b o g a t i j e g s e l j a k a , i m a ć e m o j a k u i b o ga t u R e p u b l i k u
S r p sk u . T r e b a o če k i v a t i d a će V l a d a i n a r o d ni p o sl a ni ci
p i l i k o m p r e d st o j e ć e g u sva j a nj a n o vo g Za k o n a o p o d st i c a j i m a
z a p o l j o p r i v r e d u i r u r a l ni r a z vo j i m a t i vi še r a z u m i j e va nj a i
d o ni j e t i p r a v e d nu o d l u k u , k o j a će u j e d no b i t i i b i t n a o d r e d ni ca
c j e l o k u p no g b u d u će g r a z vo j a ne s a m o p o l j o p r i v r e d e i se l a
n e g o i R e p u b l i k e S r p sk e u c j e l i ni .
M o j e s e l o , d e c e m b a r 20 1 5.

144
INTERVJU:
PROF. DR MIRA MANDIĆ, PROFESOR PRIRODNOMATEMATIČKOG
FAKULTETA U BANJALUCI I RUKOVODILAC STUDIJSKOG
PROGRAMA ZA PROSTORNO PLANIRANJE, O DEMOGRAFSKOJ
SLICI NAŠEG SELA I DEMOGRAFSKOJ POLITICI

Z AU STAV ITI STAR ENJE I ODU MIR ANJE SELA

 OD 1991. DO 2013. GODINE BROJ STANOVNIKA U BIH
SMANJEN ZA 600 HILJADA, A OD 2003. GODINE U REPUBLICI
SRPSKOJ NEGATIVNA STOPA PRIRODNOG PRIRAŠTAJA
 BEZ ŠKOLA, AMBULANTI, POŠTA, DOBRIH PUTEVA, JAVNOG
SAOBRAĆAJA I STVARANJA DRUGIH USLOVA ZA ŽIVOT
NEĆEMO ZAUSTAVITI ODUMIRANJE SELA
 STRATEGIJE PRONATALITETNE POLITIKE TREBA ZASNIVATI
NA VRIJEDNOSTIMA PORODICE I RODITELJSTVA, ODNOSNO
NA PORODICI S DVOJE ILI TROJE DJECE
 OGROMNE ZAPUŠTENE POLJOPRIVREDNE POVRŠINE
TREBALO BI PONOVO KULTIVISATI I DATI LOKALNOM
STANOVNIŠTVU ILI KROZ POVOLJAN ZAKUP POSJEDA ILI
KREDIT
 U KREIRANJU RURALNE POLITIKE MIŠLJENJE STRUKE I
NAUKE MALO SE TRAŽI I UVAŽAVA
 JAVNOST MORA BITI UPOZNATA S NAČINOM RASPOLAGANJA
NACIONALNIM RESURSIMA JER JE TO INTERES SVAKOG
STANOVNIKA RS I BUDUĆIH NARAŠTAJA

D e m o gr a f sk a sl i k a se l a u R e p u b l i ci S r p sk o j i z go d i n e u
g o d i nu d o b i j a no va o b i l j e ž j a k o j a u k a z u j u n a sv e i z r a ž e ni j e
r u r a l ni o p r o p a d a nj e i na ne o p ho d no st u t vr đ i v a n j a i o d l u č no g
p r o vo đ e nj a j a sn i h st r a t e šk i h p l a no va z a z a u s t a v l j a nj e t e
t e nd e n ci j e . U p o r e d o s t i m , k a k o sm o u k a z a l i i u p r e t ho d no m
b r o j u n a še g m a g a z i na , p o t r e b no j e št o p r i j e u svo j i t i no v i
Z a k o n o p o d st i ca j i m a z a p o l j o p r i vr e d u i r u r a l ni r a z vo j k o j i b i
o m o gu ći o st v a r a nj e b o l j i h u s l o v a z a p r i vr e đ i v a n j e i o st a n a k
n a se l u .

145
 Prof. dr Mira Mandić

U k r e i r a n j u a gr a r n e p o l i t i k e i r u r a l no m r a z vo j u ve l i k i
z na ča j t r e b a d a i m a i m i šl j e nj e st r u čn j a k a i z o b l a st i
d e m o g r a f i j e , ge o gr a f i j e i p r o st o r no g p l a ni r a n j a n a r o či t o o ni h
k o j i s e i nt e nz i vno b a ve i st r a ž i va n j e m d e m o g r a f sk i h k r e t a nj a
n a na še m se o sk o m p o d r u č j u . Je d a n o d nj i h, č i j i n a u čni r a d j e
v r l o z a p a ž e n, j e s t e i d r M i r a M a nd i ć, p r o f e s o r g e o gr a f i j e na
P r i r o d no m a t e m a t i čk o m f a k u l t e t u u B a n j a l u ci . N j e n n a u čni r a d
o b j a vl j e n n e d a vn o u Zb o r ni k u A k a d e m i j e na u k a i u m j e t no st i
R e p u b l i k e S r p s k e „ De m o gr a f s k a p o l i t i k a u R e p u b l i ci S r p s k o j –
s t va r no st i p o t r e b e “ b i o j e n e p o sr e d a n p o vo d z a o v a j
r a z go v o r .
– K ak ve su o s no vne te nd enc ij e u k re t a nj u
s t a no v ni š tv a u Re p u b l ic i S rp sk o j i B os n i i
H e rc e g o vi n i u p o sl j e d nj e d v ij e d e c e n ij e ?
– V e l i k e p r o m j e n e u p r i r o d n o m k r e t a nj u , d e m o g r a f sk i m
s t r u k t u r a m a i p r o st o r no m r a z m j e š t a j u st a no vn i št v a p o k r e n u t e
s u p r o ce so m i nd u st r i j a l i z a ci j e 6 0 - i h i 70 - i h go d i na p r o š l o g
v i j e k a . O d t a d a d o d a na s k o nt i nu i r a no s e o d vi j a p r e r a z m j e št a j
s t a no vn i št va i z r u r a l ni h u u r b a na p o d r u čj a , p a d p r i r o d no g
p r i r a št a j a i st a r e n j e st a no v ni št va . O vi p r o ce si d o d a t no su
i nt e nz i vi r a ni r a t n i m d e ša v a n j i m a i m i gr a ci j a m a s t a no vn i št va ,

146
t e st a gni r a nj e m p r i v r e d no g r a z vo j a s ve l i k i m p o sl j e d i c a m a na
u k u p ni b r o j st a no v ni k a i nj e g o v e st r u k t u r e . N a p o p i s u
s t a no vn i št va 1 99 1 . go d i n e Bo sn a i H e r ce go vi n a j e i m a l a
4 . 3 77 . 03 3 st a no v ni k a , a 2 0 13 . go d i n e 3 . 79 1 .6 6 2 st a no v ni k a,
o d no sno u m e đ u p o p i sno m p e r i o d u i z gu b i l a j e o k o 6 0 0 . 0 00
s t a no vn i k a . I z r a ž e ne va nj sk e m i gr a c i j e u r a t no m i
p o sl i j e r a t no m p e r i o d u , u gl a vn o m m l a d o g s t a no vn i št va ,
n e g a t i v no se o d r a ž a va n a p r i r o d ni p r i r a št a j i st a r o snu
s t r u k t u r u . U p o sl j e d nj e d v i j e d e ce ni j e p r i r o d ni p r i r a š t a j o p a o
j e i z s r e d nj i h v r i j e d no s t i u ne ga t i vn e , p a j e o d 2 0 03 . go d i n e
n a t e r i t o r i j i R e p u b l i k e S r p s k e n e ga t i v a n, o d no sno vi še
s t a no vn i št va u mr e ne go št o s e r o d i .

Đ AK A M AN JE ZA T RE Ć I N U
– K ak o se d e m o g r af s k e p ril i k e o d ra ž a vaj u n a
n a se o b i n sk i s is te m ? K o li k o se o sk a na se lj a u
p ro s j e k u im aj u s t a no v ni k a , te k o l ik o j e na se lj a
u g a še no u p e r io d u o d 1 9 9 1 . d o 2 0 1 3 . g o d in e i k o l iko
i h j e p re d g a še n j e m ?
– P o p o p i su 1 99 1 . go d i ne n a se o b i n sk i si st e m Bo sne i
H e r c e go vi n e i m a o j e 5. 8 25 n a s e l j a , o d č e ga 30 b e z
s t a no vn i k a . P r o sj e č na v e l i či na na se l j a i z no s i l a j e 7 5 1
s t a no vn i k . V i š e o d 8 0% na se l j a b i l o j e i sp o d p r o s j e čn e
v e l i či n e . U o k o 5 0% n a s e l j a s m a nj e o d 50 0 st a no v ni k a S r b i
s u či ni l i ve ći n u . D a k l e , R e p u b l i k a S r p sk a u d e j t o ns k o j p o d j e l i
B i H, u gl a vno m z a sno va no j n a p r o st o r no m r a z m j e š t a j u e t ni čk i h
g r u p a , n a sl i j e d i l a j e v e ć d e m o g r a f sk i sl a b u m r e ž u na se l j a
( p r o s j e čno 5 99 st a no v ni k a p o na se l j u 1 991 . go d i n e ) .
T e r i t o r i j a R e p u b l i k e S r p s k e i m a 2 . 7 56 n a s e l j a u k o j i m a j e p o
p r e l i m i na r ni m r e z u l t a t i m a p o p i s a st a n o v ni št va 20 1 3. go d i n e
ž i vi o 1 . 32 6 .9 9 1 st a no v ni k i l i p r o s j e čn o 48 1 s t a no vn i k p o
n a s e l j u . P r o s j e čn a gu st i n a n a s e l j e n o st i o vo g p r o st o r a o p a l a
j e u o d no su n a 1 9 91 . go d i n u s a 6 3 na 5 3, 8 st a n o v ni k a / k m 2 .
P r o st o r n i r a z m j e št a j st a no v ni št v a j e vr l o n e u j e d n a č e n k a o
p o sl j e d i ca p r i r o d ni h u sl o v a (r e l j e f a i k l i m e ) , a l i i d r u št ve ni h
f a k t o r a (i n d u st r i j a l i z a ci j e , r a t n i h r a z a r a n j a , p r i vr e d ne i

147
f u nk ci o na l ne ne r a z vi j e no st i ve će g b r o j a o p št i n s k i h sr e d i š t a ,
n e i z gr a đ e no st i f i z i č k e i d r u št ve n e i nf r a st r u k t u r e ) . N a ve d e ni
p r o b l e m i i z r a ž e ni j i s u u p r o st o r u u z e nt i t e t sk u gr a n i c u , j u ž no m
d i j e l u S a r a j e vsk o - z vo r ni čk e r e gi j e i c i j e l o j Fo ča ns k o -
t r e b i nj sk o j r e gi j i t e j u g o z a p a d no m d i j e l u Ba nj a l u č k e r e gi j e . T i
p r o b l e m i n a gl a še no k a r a k t e r i šu n o vo f o r m i r a n e m a l e o p št i ne .
U na ve d e no m p r o st o r u d o m i ni r a j u na se l j a v e l i či ne i s p o d 1 00
s t a no vn i k a . O v a n a s e l j a či n e p r e k o 50% na se l j a R e p u b l i k e
S r p sk e . S v a k o p e t o n a se l j e u R S i m a m a n j e o d 10 st a no vni k a
( 5 4 2 na se l j a ) , o d k o j i h j e 8% b e z st a no v ni št va . D a k l e , p e t i na
n a s e l j a j e u p r o ce su ga še nj a , a ča k p o l o vi ni p r i j e t i i st a
o p a s no st u k o l i k o se hi t no n e p r i st u p i r e vi t a l i z a ci j i s e l a . U
p o j e d i ni m na se l j i m a gu st i n a n a se l j e no s t i j e m a nj a o d j e d no g
s t a no vn i k a p o k m 2 . N a ve d e ni p o d a ci i l u st r u j u sl a b
d e m o g r a f sk i p o t e n ci j a l k o j i u p o j e d i ni m na s e l j i m a ni j e
d o vo l j a n ni z a o d r ž a va nj e p r o st o r a . O p št i ne Be r k o v i ći ,
B r a t u na c, V l a se n i c a , K ne ž e vo , M r k o nj i ć G r a d , H a n P i j e sa k ,
Č a j ni če , N o vo G o r a ž d e , Š i p o v o i z gu b i l e su vi še o d t r e ći n e
p r i j e r a t no g d e m o gr a f sk o g p o t e n ci j a l a , a p o j e d i ne o p št i ne i
p r e k o 40% (B r o d , V i še gr a d , De r v e nt a , K a l i n o vi k , K o t o r V a r o š,
R o ga t i ca , F o č a , .. . ) . N a ve d e n e o p št i n e i m a j u v e l i k e p r i r o d ne
p o t e n ci j a l e za čiju va l o r i z a ci j u nemaju d e m o g r a f sk i
p o t e n ci j a l , p o s e b no a k o se u z me u o b z i r st a r o sn a st r u k t u r a
s t a no vn i št va u r u r a l ni m p o d r u č j i m a . S a m o su o p š t i n e p r e m a
k o j i m a su s e o d vi j a l e r a t ne m i gr a ci j e i m a l e p o r a st b r o j a
s t a no vn i k a .
– D a li se u n as e l j i m a m anj im o d 1 0 0 s t an o v ni k a
r ađ aj u d j e c a i l j u lj aj u k o l ij e v k e ? K o l ik o j e š k o l a
u g a še no u z ad nj ih 2 0 g o d i na ?
– S t a t i st i k a p r a t i b r o j r o đ e ni h n a ni vo u o p št i n a , a ne
n a s e l j a , št o z a ht i j e va a na l i z u o p št i n sk i h e vi d e nc i j a r o đ e ni h,
o d no sno m j e st a st a n o v a nj a m a n j e . E m i gr a ci j a m l a d o g
s t a no vn i št a sm a nj u j e vi t a l no st sela. Naša t e r e ns k a
i st r a ž i va n j a u k a z u j u na t o d a j e u m no g o s e l a e v i d e nt a n
n e d o st a t a k m l a d i h ž e na i p o v e ć a n b r o j n e o ž e nj e ni h m u š k a r a c a
d o 4 0 go d i na st a r o s t i , t z v . s t a r i h ne ž e nj a . K a d a S t a t i st i č k i
z a vo d R S o b r a d i i o b j a v i st a r o sno - p o l nu s t r u k t u r u

148
s t a no vn i št va s p o sl j e d n j e g p o p i sa , i m a će m o k o nk r e t ni j e
p o d a t k e z a ci j e l i p r o st o r R S . S o b z i r o m n a sl i čno st r a z vo j ni h
p r o ce sa u na še m o k r u ž e n j u (S r b i j a i Hr va t sk a ) gd j e j e
p r o s j e čn a st a r o s t i z na d 40 g o d i na , si gu r no j e d a ni u Bi H
s t a no vn i št vo ni j e m l a đ e . K o nst a n t no o p a d a n j e b r o j a u če n i ka
u p i s a ni h u p r vi r a z r e d u k a z u j e na o p a d a nj e u d j e l a m l a d o g
s t a no vn i št va u u k u p no m . P r i j e 2 0 - a k go d i na j e d na
o sno vno šk o l sk a g e n e r a ci j a b r o j a l a j e vi š e o d 15 .0 0 0 u če ni k a,
a sa d a j e o p a l a i sp o d 1 0 .0 00 . T o z n a či d a se g o d i šn j e r o d i
o k o 5 00 0 m a nj e d j e c e ne go p r i j e 2 0 go d i na . S o b z i r o m na
n e g a t i v a n p r i r o d ni p r i r a ša t a j R S n e d o st a j e o k o 7. 0 00
n o vo r o đ e ne d j e c e go d i š nj e z a p r o st u sm j e nu ge ne r a ci j a .
O p a d a nj e b r o j a d j e ce šk o l s k o g u z r a st a p r a ć e no j e u k i d a nj em
š k o l a . P r o t e k l i h g o d i na p r e st a l o j e s r a d o m 60 šk o l a s v i še o d
7 0 0 o d j e l j e nj a . T e nd e n ci j a z a t va r a nj a šk o l a s m a l i m b r o j e m
u če ni k a ne m o ž e s e o p r a vd a v a t i n e d o st a t k o m sr e d st a va i
v i so k o m ci j e n o m n j i ho vo g f i na nci r a n j a . O d r ž a va nj e o s no v ni h
š k o l a , a m b u l a t i i p o št a u r u r a l ni m p o d r u čj i m a , u z o r ga ni z a c i j u
j a v no g p r e vo z a , p r e d st a vl j a e l e m e nt a r n e p o k a z a t e l j e ž i vo t no g
s t a n d a r d a i u k l j u če n o st i r u r a l n i h p o d r u čj a u sa vr e m e n e
t o k o v e . N e d o s t a t a k o vi h u s l u g a p o k r e će n o v e m i g r a ci j e
s t a no vn i št va i z r u r a l n i h p o d r u č j a , p a n j i ho vo p o st o j a nj e
p r e d st a vl j a n u ž n i p r e d u sl o v o p s t a n k a s t a n o v ni š t va , p o s e b no
mladih.

S VE M AN JE M L A D I H NA S E L U
– U k o j im se p o d ru č j im a R e p u b l ik e S rp ske
s t a no v ni š tvo k o nc e nt r i še , to j e st k o j a p o d ru č j a
i m aj u ve ć a n as e l j a i b o lj u p e rs p e k t i vu , a k o j a
p o d ru č j a se b r z o p r az ne ? K a k o ta d e m o g r af sk i
u g ro ž e na p o d ru č j a o j ač at i ?
– S t a n o v ni št vo se v e ć d e c e ni j a m a k o nc e nt r i š e u g r a d s k i m
naseljima, ne p o sr e d no m okruženju grada, o d no s no
p r i g r a d s k i m n a se l j i m a i u z z n a č a j ni j e sa o b r a ća j ni ce . T o j e
k a r a k t e r i st i k a p r o c e s a i nd u st r i j a l i z a ci j e i u r b a n i z a ci j e i u
d r u gi m z e m l j a m a , a l i s u u r a z vi j e ni m z e m l j a m a i m a l i

149
r a c i o n a l ni j i i o d go vo r ni j i o d no s p r e m a se l u i p o l j o p r i v r e d i .
S a d a šn j e d e m o gr a f sk e p r i l i k e i r e gi o na l ne r a z l i k e u
n a s e l j e no st i i r a z vi j e n o st i p r o st o r a R S i m a j u d u gu ge n e z u , j o š
o d k r a j a D r u go g sv j e t sk o g r a t a , k o l o ni z a ci j e st a no v ni št va u
V o j vo d i n u , a gr a r n i h r e f o r m i i z e m l j i š no g m a k si m u m a , o d no s a
s o ci j a l i st i čk o g d r u št v a p r e m a s e l u d o p o sl j e d n j e g r a t a.
I m a j u ći u vi d u d e m o gr a f s k i p o t e n ci j a l , v e l i či nu i r a z vi j e no st
f u nk ci j a n a s e l j a , i nf r a st r u k t u r nu o p r e m l j e no st , st e p e n
d o st i gn u t o g r a z vo j a , m e đ u so b n u p r o st o r no – f u nk ci o na l nu
p o ve z a no st i p r a v c e m i g r a ci j a , go t o vo 7 0% t e r i t o r i j a R S m o ž e
se sm a t r a t i p r o b l e m sk i m p o d r u čj e m . D e m o g r a f sk i
p r o s p e r i t e t ni h p o d r u č j a ne m a z b o g ne ga t i vno g p r i r o d n o g
p r i r a št a j a i p r o ce sa st a r e nj a st a no v ni št va , a l i r e l a t i vno
d e m o g r a f sk i st a b i l ni m m o ž e s e sm a t r a t i v e ć i d i o B a n j a l u č k e i
D o b o j sk o – b i j e l j i n sk e r e gi j e s vo d e ći m n a s e l j i m a . N j i ho v
d e m o g r a f sk i r e s u r s o st a o j e s t a b i l a n z a hva l j u j u ći p r a vc u
r a t ni h i p o sl i j e r a t ni h m i gr a ci j a , a l i a k o n e d o đ e d o p o k r e t a nj a
p r i v r e d e i o t va r a nj a no vi h r a d ni h m j e st a , n j i ho v d e m o gr a f sk i
p o t e n ci j a l će o s l a b i t i z b o g p o t e n ci j a l no g o d l a sk a m l a d o g
s t a no vn i št va . P o r a st b r o j a st a n o v ni k a i m a l i su gr a d o vi Ba nj a
L u k a , Bi j e l j i na , I s t o č no S a r a j e vo , T r e b i nj e i o p št i na L a k t a ši .
U gr a ni ca m a i st i h o p št i na p o st o j e ve l i k e r a z l i k e u r a z vo j ni m
m o gu ćno st i m a i r a z vo j u p o j e d i ni h n a se l j a . N a t e r i t o r i j i gr a d a
T r e b i nj e j e 1 41 na se l j e , o d k o j i h 1 28 i m a ma nj e o d 10 0
s t a no vn i k a , a ča k 6 8 j e u ga še n j u . U u r b a no m s r e d i š t u ž i vi
v i š e o d 80 % u k u p no g st a no v ni št v a G r a d a (o p št i ne ) T r e b i n j e i
j e d i no s e u gr a d u b r o j st a no vni k a p o ve ća va . P r o sj e čna st a r o st
s t a no vn i št va p o j e d i ni h se l a p r e l a z i 60 go d i na . O v a j p r i m j e r
p o k a z u j e d a se p l a ni r a nj u r a z vo j a m o r a p r i st u p i t i s a sp e k t a
u va ž a v a n j a sp e ci f i č no st i i r a z vo j ni h p r o b l e m a sv a k o g
p r o st o r a i na se l j a p o j e d i na čno . N e o p ho d no j e z a j e d ni č k o i
k o o r d i ni sa no d j e l o va nj e l o k a l ni h z a j e d ni c a i s vi h ni vo a
z a k o no d a v ne i i z vr šn e vl a st i . P r vi k o r a k s va k a k o m o r a b i t i
r e g i st r o v a nj e p r i r o d ni h i l j u d sk i h r e su r sa i nj i ho v o st a vl j a n j e
u f u nk ci j u l o k a l no g r a z vo j a k a o i u sp o st a vl j a nj e i n f r a st r u k t u r e
n e o p ho d ne z a z a d o vo l j a v a n j e o sno vni h ž i vo t ni h p o t r e b a
s t a no vn i št va .

150
 – K ak vo j e k re tan j e p ri ro d no g p r ir a št aj a u Re p u b l ic i
S rp sk o j u p o s lj e d nj i h 2 0 g o d ina ? K o li k o j e b ra k o v a
s j e d n im , d v o j e , t r o j e i v iše d j e c e , a k o l ik o j e
b e z d j e tn ih b ra k o v a ? K ak va j e st a ro sn a s t ru k tu r a ?
– P r i r o d ni p r i r a št a j j e n e g a t i v a n i u 20 13 . go d i ni i z no si o
j e – 3, 3 0 / 0 0 s t e n d e nc i j o m d a l j e g o p a d a nj a . V e ć sm o r e k l i d a
v i š e l j u d i u m r e n e go št o se r o d i . K a d s e t o m b r o j u d o d a
s t a no vn i št vo i z g u b l j e no i se l j a va nj e m , p r o b l e m d e p o p u l a c i je
p o st a j e j o š o z b i l j n i j i . N a k o ns t a nt no o p a d a nj e p r i r o d no g
p r i r a št a j a sva k a k o ne ga t i v no u t i ču n e p o vo l j ne
s o ci o e k o no m s k e i p o l i t i čk e p r i l i k e , a l i i p r o m j e n e u o d no su
p r e m a p o r o d i ci i u s p o st a vl j e ni m p r i o r i t e t i m a . K r a j e m p r o šl o g
v i j e k a b r a k se sk l a p a o r a ni j e . D a n a s u p r o s j e k u p r vi b r a k u R S
ž e n e sk l a p a j u sa p u ni h 2 6, a m u šk a r ci sa 29 go d i n a i t a j
p r o s j e k s e st a l no p o m j e r a p r e m a v e ćo j st a r o st i . U
p o sl i j e r a t no m p e r i o d u ž e ne s u na j vi še r a đ a l e i z m e đ u 2 0 . i 24 .
g o d i ne ž i vo t a , a p e t n a e st a k go d i na k a s ni j e i z m e đ u 2 5 . i 2 9 .
g o d i ne . Zb o g k a s ni j e g sk l a p a nj a b r a k a i o d l o ž e n o g r a đ a nj a
sm j e na g e ne r a ci j a se o d vi j a sp o r i j e . Z a b r i nj a v a č i n j e ni c a d a
j e u p o sl j e d n j e d vi j e d e ce ni j e b r o j s k l o p l j e ni h b r a k o v a u
s t a l n o m p a d u . I st o vr e m e no r a s t e b r o j v a nb r a čn e d j e ce , št o j e ,
u z b r o j r a z vo d a , p o k a z a t e l j s ve t e ž e g f u nk ci o n i sa n j a p o r o d i c e .
G e ne r a l no , m l a d i l j u d i s e t e šk o o d l u ču j u z a b r a k i r o d i t e l j st vo .
S t a t i st i k a p o k a z u j e d a se m l a d i t e ž e o d l u ču j u z a p r vo i t r e ć e
d i j e t e . S t r a t e gi j e p r o n a t a l i t e t n e p o l i t i k e t r e b a z a s ni v a t i na
v r i j e d no s t i m a p o r o d i ce i r o d i t e l j st va , o d no sno p o r o d i ci s d va
i l i t r i d j e t e t a . P r o ce s st a r e n j a i d e u p r a v cu i z j e d n a č a va nj a
u d j e l a m l a d o g i s t a r o g st a n o v ni š t va . Za r a z l i k u o d p r i j e d vi j e
d e ce n i j e , u d i o st a no v ni št v a st a r o st i i z m e đ u 2 0 i 40 go d i n a
sm a n j u j e s e u o d no su n a u d i o st a no v ni št v a i z m e đ u 40 i 6 0
g o d i na ž i v o t a . S l i ča n p r o ce s k a r a k t e r i še go t o vo ci j e l u E vr o p u ,
a l i s t o m r a z l i k o m d a su t o u gl a v no m r a z vi j e ne z e m l j e ve ć e g
u k u p no g d e m o gr a f sk o g p o t e n ci j a l a , ve ći h g u st i na
n a s e l j e no st i i n e m a j u i z r a ž e n p r o b l e m e m i gr a ci j e m l a d o g
s t a no vn i št va .

151
 S TV A R AT I O S NO V U Z A DE M O G R A FS K I O P S TAN A K
– Š ta p re d u z e t i d a se ne g at iv ne te nd e nc ij e , p o se b no u
k r it ič ni m p o d ru č j im a, k ao š to j e n a p r im j e r I s to č na
H e rc e g o vi n a, s p rij e č i p r až nj e nj e p o p u l ac ij e u
s e o sk o m p ro sto r u ?
– T e šk o j e sp r o vo d i t i p r o na t a l i t e t nu i p r o g r e si vnu
d e m o g r a f sk u p o l i t i k u u u sl o vi m a e k o no m sk e ne r a z vi j e no st i ,
s o ci j a l n o g si r o ma št v a , p o l i t i čk e n e st a b i l no st i i p o r e m e će no g
s i st e m a vr i j e d no s t i . R e a go va nj e n a p r o b l e m e u d e m o gr a f s k o m
r a z vo j u m o r a b i t i b r z o . K a d se p r o b l e m d u go r a z vi j a i d o đ e u
f a z u d e p o p u l a ci j e p r o st o r a i nj e go ve s e n i l i z a ci j e , t e šk o j e
i z na ći r j e še nj e sa b r z i m e f e k t i m a . N e m a b r z o g d e m o gr a f s k o g
o p o r a vk a , o s i m „ u vo z a “ st a no vni št v a . S r b i j a j e i z b j e gl i č k i m
m i gr a ci j a m a i z K r a j i na k r a t k o r o č no p o b o l j š a l a d e m o g r a f sk u
s l i k u . K a k o su r u r a l na p o d r u č j a d e m o gr a f sk i na j u gr o ž e ni j a ,
r i j e t k o na se l j e na i u p r o s j e k u s a st a r i j i m st a no v ni št vo m ,
p o t r e b no j e u na p r e đ i v a t i k va l i t e t ž i vo t a i st v a r a t i e k o no m s k u
o sno vu z a d e m o g r a f sk i o p s t a n a k o vi h p o d r u čj a . N e o p ho d no je
s i st e m sk i r i j e ši t i p r o b l e m z a št i t e d o m a ći h p o l j o p r i vr e d nih
p r o i z vo d a i p o k r e n u t i nj i ho v u p r e r a d u k a k o b i s e st vo r i o
z a t vo r e ni a gr o i n d u st r i j s k i si st e m . T i m e b i s e s e o sk o m
s t a no vn i št vu o m o gu ći l i si g u r n i i z vo r i p r i ho d a , a u
p r e r a đ i va čk o j i nd u st r i j i i p o k r e t a nj u se o sk o g t u r i z m a o t vo r i l a
n o va r a d n a m j e st a . O g r o m n e z a p u št e ne p o l j o p r i vr e d ne
p o vr ši n e t r e b a l o b i p o no vo k u l t i v i sa t i i d a t i l o k a l no m
s t a no vn i št vu i l i k r o z p o vo l j a n z a k u p p o sj e d a i l i k r e d i t . T r e b a
t a k o đ e s t i m u l i sa t i m l a d e b r a čne p a r o v e k o j i b i ž e l j e l i ž i v j e t i
n a se l u . P o t r e b no j e i z na ći r a z l i či t e m o d a l i t e t e u s p o s t a vl j a nj a
j a v ni h u sl u ga z a p o t r e b e st a no vni št v a , u m a nj i m s e l i m a . N e k e
o d nj i h m o gu f u n k ci o ni sa t i k a o m o b i l ne sl u ž b e . U k r u p nj a v a nj e
p o sj e d a i u d r u ž i v a n j e p o l j o p r i v r e d ni h p r o i z v o đ a ča z b o g
e k o no m sk o g o p st a nk a , p o st i z a n j a k o nk u r e t no st i i i z l a s k a na
t r ž i št e s u nu ž no s t . Da b i se u se k t o r u p o l j o p r i vr e d e z a d r ž a l i
m l a d i l j u d i ne o p ho d no j e r i j e š i t i p i t a nj e z d r a vst ve no g i
p e n z i o no g o si gu r a n j a p o l j o p r i vr e d no g st a no vni št va . S e l o i m a
v e l i k e so ci j a l ne p o t r e b e na k o j e j e p o t r e b no o d go vo r i t i .

152
 – K o li k o v l ad aj u ć e p o l i tič k e e l ite u v až a v aj u
i s t ra ž iv anj a d e m o g r af a , č ij i na l a z i su a l ar m a n t ni ,
z ab ri nj av aj u ć i i u p o z o ra v aj u ć i ? Š ta b i , p o V a šem
m i š lj e nj u , t re ba lo u r ad i t i d a b i p o l i tič k e e l ite u z e le
u r az m at r anj e o ve p o d a tk e i p re to č i l e i h u k o nk re t ne
m j e re e k o no m sk e i ru r al ne p o l it ik e k o j o m b i se
o p re d ij e l i le i nve s tic ij e d a se sp r ij e č i p r až nj e nj e
č it av ih p o d ru č j a k o j a o st aj u b e z ž i te lj a ?
– M i šl j e n j e st r u k e i n a u k e s e u o p š t e m a l o t r a ž i i u va ž a v a .
T o n a j b o l j e i l su st r u j e p o l o ž a j ge o g r a f s k e na u k e u na še m
d r u št v u u n a t o č n j e n o j k o m p l e k sn o st i i d r u št v e no m z na ča j u .
N a u k a t r e b a b i t i u f u nk ci j i r a z vo j a d r u št va , a p o l i t i k e r a z vo j a
d a sl i j e d e nj e n e sm j e r ni ce . K o d n a s t o ni j e sl u ča j . M i sl i m d a
m no gi p o l i t i č a r i ni su s vj e sn i z na ča j a i t e ž i ne o v o g p r o b l e m a .
D e m o gr a f i v e ć d u go u k a z u j u na p r o b l e m st a r e nj a i
d e p o p u l a ci j u . Bi l o j e sa r a d nj e i z m e đ u st r u k e i p o j e d i n i h
r e s o r n i h m i ni st a r st a v a , u gl a v no m u d o m e nu p r o na t a l i t e t ne
p o l i t i k e k o j a s e u p r a k s i p o i st o v j e ću j e s a so ci j a l n o m
p o l i t i k o m . De f i ni sa n e st r a t e gi j e su d j e l o va l e v i š e u d o m e nu
s o ci j a l n e p o m o ći , a ne k e sm j e r ni ce ni s u ni p r o vo đ e n e . M o ž e
s e r e ći d a j e st r u k a d a l a b r o j ne p r i j e d l o g e p o t r e b ni h
a k t i v no s t i , a l i j e r e a l i z a ci j a p r e d l o ž e ni h m j e r a m a l a i p r a vd a
s e ne d o st a t k o m sr e d st a va . N e d o st a j e k o m p l e k sa n si st e m s k i
p r i st u p ci j e l o g d r u št va st r a t e gi j i d e m o gr a f sk o g r a z vo j a k o j a
bi o b u h va t a l a e d u k a ci j u s t a no vn i št va u o ču va n j u
r e p r o d u k t i v no g z d r a vl j a , si st e m p r o m o vi s a nj a p o r o d i čni h
v r i j e d no s t i , r a d s m l a d i m a , p r o na t a l i t e t ne m j e r e , m j e r e
s t i m u l i sa n j a d e m o g r a f sk e i e k o no m s k e o d r ž i vo st i
d e m o g r a f sk i u gr o ž e n i h p o d r u čj a R S . S t r a t e gi j a b i m o r a l a b i t i
p r a će na a k t i v no st i m a r e s o r n i h m i ni st a r st a va i l o k a l ne
z a j e d ni c e , a ne d a o st a n e m r t v o sl o vo n a p a p i r u . L j u d sk i
r e s u r s j e o sno vn i i na j z na ča j ni j i r e su r s sva k o g p r o st o r a i
n e m a ci j e nu .
N E O P HO DNO ZA J E D NI ČK O D JE L O V AN JE
– K ak vo j e V aše m i š lj e nj e o k o h e z io no j f u nk c ij i v iše
m i ni s ta r st av a k ao što s u m in i s ta r st v a f in an s ij a,
p r iv re d e , i nd u st r ij e , r u d a r st va, p o ro d ic e , o m la d i ne i

153
 s p o r t a u p o dr šc i i l i sp u ta v an j u M in i sta r s tv a
p o lj o p r iv re d e i r u r a l no g r az vo j a n a d i na m ič n ij o j
r e v it a l iz ac ij i na še g se la ?
– Do d a l a b i h j o š M i ni st a r st vo t r go v i ne i t u r i z m a k a o
z na ča j a n s e gm e n t u r e a l i z a ci j i s t r a t e g i j a r a z vo j a se l a . R a d
n a v e d e ni h m i ni s t a r st a va u r a z ni m se gm e nt i m a t i č e se
r u r a l no g p r o st o r a i nj e go vi h p o t e n ci j a l a . S a m o m e đ u so b no
i sk o o r d i ni s a n e d j e l a t no st i u sm j e r e n e n a r a z vo j r u r a l no g
p r o st o r a m o gu d a t i p o z i t i v ne r e z u l t a t e .
– D a l i s u ve li k e ra z l ik e u s ta re nj u i d e p o p u l ac ij i
s t a no v ni š tv a u R S u o d no s u n a B o šnj ak e i H rva te u
FB I H i u re g ij i ?
– De p o p u l a c i j a i p r o ce s st a r e nj a st a no v ni št va vr l o s u
i z r a ž e n i na i st o k u i j u gu S r b i j e t e u Hr va t sk o j , na p r o st o r u
k o j i j e d o p o če t k a gr a đ a ns k o g r a t a b i o na se l j e n S r b i m a . U
F e d e r a ci j i Bi H d e m o gr a f s k e p r i l i k e su p o vo l j ni j e n e go u R S ,
u k u p a n b r o j s t a no v ni k a i gu st i na n a s e l j e no st i su v e ć i , a
p r i r o d ni p r i r a št a j n e št o j e vi š i , a l i p o sl j e d n j e d vi j e go d i ne j e
n e g a t i v a n . G e n e r a l no g l e d a no , i u d r u go m e nt i t e t u r u r a l n i
p r o st o r z a h va t i l i s u d e p o p u l a ci j a i p r o c e s st a r e nj a .
– K ak v a su V a š a s a z n a nj a o tom e d a l i se p la n i ra j u
m j e re k o j e b i sp r i j e č i le p o nu d u s t r ano g k ap i ta la k o j i
b i u s lo vio i nve s ti r anj e u d e m o g r af sk i k r i t ič n a
p o d ru č j a p r i sva j a nj e m st r ate š k ih re su r sa ? D a l i b i
t re b a lo f o rm ir at i p o se b ne t im o ve k o j i b i r a z m a t r a li
s p re č av a nj e p ro d aj e z e m lj e , šu m a i
h id ro p o te nc i j a la ?
– N a j z na ča j ni j i p o t e n ci j a l R S i B i H u o p št e su z e m l j i št e ,
r u d e , š u m e i vo d e . P o s t o j i v e l i k a o p a s no st d a se i s k o r i st i
o d su st v o i l i m a l a p r i su t n o st st a n o v ni št va n a ne k o m p r o st o r u
i nj e g o vi p r i r o d ni r e su r s i p r o d a j u . O vo se v e ć d e ša va u p r a k si
u p r k o s n e go d o va nj u j a vno st i . T o j e na j go r i i na j r i z i č ni j i na či n
r a s p o l a ga nj a n a ci o n a l ni m r e su r si m a . P o st o j e b r o j ne
o r ga ni z a ci j e i p l a ns k i d o k u m e nt i u f o k u s u či j e g su
i nt e r e s o va nj a se l o i r u r a l ni p r o s t o r , a l i b e z ve ći h k o n k r e t ni h
r e z u l t a t a . N i j e d n a p r o cj e na ne ga t i v ni h e f e k a t a e k s p l o a t a ci j e

154
p r i r o d ni h r e su r sa ( šu m a , vo d a , r u d a ) ne p o st o j i , o d no sno sv e
s t u d i j e p r o cj e n e e k o l o šk i h r i z i k a d a l e su p o z i t i va n i z vj e št a j .
Ova či n j e n i c a d o vo l j no go v o r i o ne p r o f e si o na l no m ,
n e o d go vo r no m i n e m o r a l no m o d no su p r e m a n a ci o na l ni m
r e s u r si m a a u t o r a o v i h d o k u m e n a t a . N a ž a l o st , sv a k o j a vn o
d j e l o va nj e na n a š e m p r o st o r u v e z u j e s e z a p o l i t i k u .
N e o p ho d no j e p o ve z i v a n j e st r u čn i h i n a u čni h i nst i t u ci j a ,
f a k u l t e t a i n a u čn i h i n st i t u t a , k o j i i m a j u d o vo l j no k a d r o v sk o g
p o t e n ci j a l a z a i z r a d u k o m p l e k sn e st u d i j e p r o cj e ne p r i r o d ni h
b o ga t st a va i n j i h o v e v a l o r i z a ci j e . R S m o r a na e nt i t e t sk o m i
l o k a l n i m ni vo i m a , u r a z ni m i n st i t u ci j a m a i p r a k si a n ga ž o v a t i
k o m p e t e nt n e st r u č nj a k e i ne z a p o sl e n e m l a d e o b r a z o va n e
l j u d e , p r i j e n e go št o u p o t r a z i z a e g z i st e nci j o m na p u st e
z e m l j u . N j i h o vo se z na nj e t r e b a a ng a ž o va t i u f u n k ci j i
p r i v r e d no g i d e m o gr a f sk o g o p o r a v k a R S , e l i m i ni sa n j a r i z i k a i
s u k o b a i nt e r e sa i r i z i k a u t o m p r o st o r u . J a v no st m o r a b i t i
u p o z na t a s n a či n o m r a s p o l a ga n j a n a ci o na l ni m r e su r si m a , j e r
j e t o i nt e r e s sv a k o g st a no v ni k a R S i b u d u ći h n a r a št a j a .
M o j e s e l o , j a nu a r 2 0 16 .

155
INTERVJU: AKADEMIK VASKRSIJA JANJIĆ, REDOVNI ČLAN
AKADEMIJE NAUKA I UMJETNOSTI REPUBLIKE SRPSKE

POSTOJE RIZ ICI OD U POTREBE GENETSKI

M ODIFIKOVANE HR ANE

 “ O DL I V M O ZG OV A ” JE JE DN A O D NA J Š T E T N I J I H
P O JA V A U N AŠ E M R A ZVO J U , O DL A ZAK M L AD I H
Š K O L O V ANI H L J U D I JE Š TE T A K O JA S E N I K AK O
N E M O ŽE NA DO K N A DI TI

Akademik Vaskrsija Janjić

N a j no vi j a k n j i ga akademika V a s k r si j a J a nj i ć a ,
r e d o vno g čl a na A k a d e m i j e na u k a i u m j e t no st i R e p u b l i k e
S r p sk e , ' ' O b r a z o v a n j e , na u k a i p r o i z vo d nj a hr a n e ' ' , k o j a se
n e d a v no p o j a vi l a i z št a m p e , u v e l i k o se či t a i p o st a l a j e
n e z a o b i l a z na na u čn a l i t e r a t u r a z a s t r u č nj a k e k o j i s e b a ve
p r o i z vo d nj o m hr a ne . K n j i ga j e z n a ča j na i z a na u čn e r a d n i k e ,
s t u d e nt e i sv e o ne k o j i ž u d e z a z na nj e m o p o l j o p r i vr e d no j
p r o i z vo d nj i .
O v o k a p i t a l no i ž i vo t no d j e l o a k a d e m i k a Ja n j i ća b a vi s e
p r o i z vo d nj o m hr a n e sa p o se b n i m o sv r t o m na R e p u b l i k u
S r p sk u . N a r o či t u p a ž nj u p o s ve ću j e ge n e t i čk i , m o d i f i k o va ni m
b i l j k a m a , ž i vo t i nj a m a i h r a ni .
T o j e b i o p o vo d z a r a z go v o r sa a k a d e m i k o m Ja n j i ć e m

156
 V R L O M AL O P RA K T I Č NE N AS TA V E

– Š ta m i s l ite o na še m šk o l s t vu k o j e o b ra z u j e
p o lj o p r iv re d ne s t ru č nj a k e ?
– N i na k o j i na či n ni s a m z a d o vo l j a n st a nj e m u o b r a z o v a n j u
u n a šo j z e m l j i . K o d o sno vni h š k o l a i z o st a l a j e va sp i t na
f u nk ci j a . V e ć k o d sr e d nj i h š k o l a p o j a vl j u j e se ni z p r o b l e m a
k o j e j e t e šk o u k r a t k i m cr t a m a d e f i ni s a t i , a l i ću u k a z a t i , p o
m o m m i šl j e n j u , n a o sno vn e . P o t p u no su na p u št e ne z a na t sk e
š k o l e , a m a so vn o se u p i s u j u i z a vr ša va j u š k o l e d r u št ve n i h
sm e r o va . S v e o ve šk o l e , u k l j u č u j u ći i p o l j o p r i vr e d ne , n e m a j u
d o vo l j no p r a k t i č n e n a st a ve . N e k a d a t o i ni j e b i l o t o l i k o
p o t r e b no , j e r su l j u d i s a sr e d nj i m o b r a z o va nj e m b i l i vi so k o
p o z i ci o n i r a ni i ni su b i l i k o n k r e t ni i z vo đ a či o d r e đ e ni h p o sl o va .
D a n a s su t o , u st va r i , k va l i f i k o v a ni r a d n i ci i i z vo đ a či
k o nk r e t ni h p o sl o va z a k o j e j e p o t r e b no ve l i k o p r a k t i čn o
z na nj e . K o d p o l j o p r i vr e d ni h š k o l a s i t u a ci j a j e j o š go r a.
D o s k o r a u p o l j o p r i v r e d n e š k o l e u p i s i va l a s u se , u g l a v no m ,
d e ca sa se l a . Do p o l a sk a u sr e d nj u š k o l u t a d e c a su ne k a d a
o b a vl j a l a r a z l i či t e p o s l o v e u p o l j o p r i v r e d i i st i ca l a v a ž na
p r a k t i č na z n a nj a . N a p u št a nj e m se l a i p r e l a sk o m u gr a d o ve ,
d e ca k o j a se i z g r a d s k i h sr e d i na u p i š u u p o l j o p r i v r e d n e š k o l e ,
z a m n o g e p o j a ve i p o sl o ve u p o l j o p r i v r e d i u gl a vno m ni k a d a
n i su n i ču l a . Za m i sl i t e o n d a k a k v i b i t r e b a l o d a b u d u p r o g r a m i
i p r a k t i čna na st a va z a t a k v e u če n i k e ! S a f a k u l t e t i m a si t u a ci j a
j e j o š i go r a . O t v o r e n j e o g r o m a n b r o j f a k u l t a t a . Za m i sl i t e d a
u Bi H i m a v i š e o d 1 50 f a k u l t e t a , a o n d a k o l i k o b i t r e b a l o
p r o f e so r a d a b i s e m o gl a d o b r o o r ga ni z o va t i n a st a va na t a k o
v e l i k o m b r o j u f a k u l t e t a ? Z b o g t o g a sv e s e m o r a l o sp u st i t i na
n i ž i ni vo . Zb o g t o ga št o i h n e m a d o vo l j no , m no g i p r o f e so r i ,
č e st o s a ne a d e k v a t ni m o b r a z o va n j e m , d r ž e n a st a vu na
m no gi m f a k u l t e t i m a i u r a z l i či t i m m e st i m a . I t o s e p r e t vo r i l o
u b i z ni s i t e z g a r e n j e s a m i n i m a l ni m k va l i t e t o m r a d a . Da b i
f a k u l t e t m o g a o d a f u nk ci o n i š e , m o r a d a u p i še o d go va r a j u ći
b r o j u č e ni k a . P r i u p i s u m o ž e s e r e ći d a ne m a go t o v o ni k a k ve

157
s e l e k ci j e . N a m n o gi m f a k u l t e t i m a i n j i ho vi m u sm e r e n j i ma
p r i j a vi s e ča k m a nj e u če ni k a n e g o št o j e u p i sna k vo t a .
O r ga ni z u j u se t e st o vi i gu b i se v r e m e . S k o r o d a se na j e d a n
f a k u l t e t u p i su j u u če ni c i sa b i l o k o j o m z a v r š e no m s r e d nj o m
š k o l o m . Za m i s l i t e sa d a si t u a c i j u k a d se na p o l j o p r i v r e d ni
f a k u l t e t u p i še u č e ni k s a z a vr še no m e l e k t r o t e hni č k o m š k o l o m
i l i na f i l o z o f s k i f a k u l t e t sa p o l j o p r i vr e d no m šk o l o m , i t a k o
r e d o m ! Za o v a k a v v i d p r e t ho d no g š k o l o va n j a k a k vi b i t r e b a l o
d a b u d u p l a n o vi i p r o gr a m i i k a k va b i t r e b a l o d a b u d e
p r a k t i č na na st a va na ne k o m f a k u l t e t u ? T a k o đ e , na sv i m na ši m
f a k u l t e t i m a p r a k t i č na n a st a v a s ve d e na j e n a m i n i m u m i l i j e
u o p št e n e m a , a l a b o r a t o r i j s k e v e ž b e ni k a k o n e o d go va r a j u
s t va r no m st a nj u st v a r i . M o ž e l i s e u t o k u ce l o g o vo g p r o ce sa
p o st i ći b i l o k a k a v r e z u l t a t b e z se l e k ci j e k a d r a : u če ni k a ,
n a st a v n i k a , p r o f e so r a i nj i ho vo g r a d a ? U m n o gi m o vi m
p o sl o vi m a p r i s u t na j e ne ga t i v na se l e k ci j a i u t a k vo j sm o
s i t u a ci j i s a d a . D a b i se t o st a nj e i z m e ni l o , p o t r e b na j e
k o r e ni t o r e f o r m a na s vi m n i vo i m a o b r a z o va nj a .
– K ak ve su m o g u ć no s ti z ap o š lj av a nj a s re d nj e i v i so ko
o b ra z o v an ih k a d ro va i z o ve o b l as t i i p o sto j i l i
t z v. „ o d li v m o z g o v a “ ?
– M a l o j e u R S f i r m i u k o j i m a se m o gu z a p o s l i t i s r e d n j i i
v i so k o o b r a z o v a n i k a d r o vi . Za t o j e m no go ne z a p o sl e ni h, a
m no gi u t a k vo j s i t u a ci j i na p u št a j u z e m l j u i o d l a z e na r a d u
i no st r a nst vo . “ O d l i v m o z go va ” j e j e d na o d n a j št e t ni j i h p o j a v a
u na še m r a z vo j u . O d l a z a k m l a d i h, p a u z t o i šk o l o va ni h l j u d i
j e št e t a k o j a s e ni k a k o ne m o ž e na d o k n a d i t i . O na i m a
d a l e k o s e ž ne p o sl j e d i c e p o u k u p a n d r u št ve ni r a z vo j i m o r a s e
n a s va k i na či n sp r e či t i . U “o d l i vu m o z go va ” S r b i j a j e sa 1 37 .
p a l a na 1 41 . m e s t o u 2 01 2 . go d i ni . N e m a m o p o d a t k e z a R S .
I z a S r b i j e j e sa m o j e d n a d r ž a va . U r a se j a n j u (d i j a sp o r i ) ž i v i
s t a l n o i l i p r i v r e m e no 15 .0 0 0, m o ž d a i d o 20 .0 0 0 d o k t o r a
n a u k a , d o k t o r a n a t a i d r u gi h v i so k o o b r z o va n i h st r u čn j a k a
s r p sk o g p o r e k l a .

158
 N E M A R A ZVO J A B E Z S TI M UL A TI V NI H M JE R A

– K ak o se u B I H i RS f in a ns i r aj u n au č no i st r az iv ač ke
u st a no ve i š t a b i t re b alo p re d u z e t i d a se taj s i s te m ,
i s a o s k u d n im sr e d s tv im a, u č ini e f ik a sn ij im ?
– N a ša z e m l j a u l a ž e m a l a sr e d st va u na u č no i st r a ž i va čk i
r a d i f u nk ci o ni s a n j e na u čno i st r a ž i va čk i h u st a n o va ( 0, 0 3 –
0 , 0 5 o d st o o d BD P ) . M a l a u l a g a n j a u o b r a z o v a nj e i n a u k u k o d
n a s ne go vo r e sa m o o s i r o m a št vu , n e d o st a t k u no v c a i l i m a l i m
b u d ž e t s k i m sr e d st vi m a , n e g o o o d no su d r ž a ve p r e m a
o b r a z o v a nj u i na u ci . K a k o j e m o gu će d a n e k e z e m l j e , na r o či t o
r a z vi j e n e , u l a ž u u p r o ce nt u a l ni m i z no si m a 20, 4 0, 6 0 i 1 0 0
p u t a v i še ne go n a š a R e p u b l i k a ? T o z na či d a j e n j i h o v o d no s
p r e m a o b r a z o va n j u i na u ci sa s vi m d r u ga či j i , d a o ne s hv a t a j u
u l o gu o b r a z o va nj a I n a u k e u r a z v o j u d r ž a ve . O ne s u sh va t i l e
d a j e o b r a z o va n j e i na u k a p r o i z vo d na s na ga , d a s e vi še o d 70
o d st o p r o f i t a o st va r u j e p r e k o o b r a z o va nj a i na u k e i d a p o s t o j i
j a k a k o r e l a ci j a i z m e đ u r a z vi j e no st i z e m l j e i u l a ga nj a u
o b r a z o v a nj e i na u k u . T a m a l a u l a g a n j a u r e l a t i vni m i z no si m a
( u p r o ce nt i m a ) g o vo r e d a n a š a d r ž a v a 2 0, 4 0, 60 i 1 00 p u t a
m a nj e ce ni na u k u n e go d r u ge d r ž a v e . P o r e d ni sk o g i l i sk o r o
z a n e m a r l j i vo g i z d va j a n j a z a o b r a z o v a n j e i n a u k u z a b r i n j a va i
n e d o st a t a k j a sno g p o z i t i vno g t r e nd a u i z d v a j a nj i m a , št o ni j e
s l u ča j u d r u gi m z e m l j a m a . T a j ne r a z u ma n, n i št a va n,
p o ni ž a v a j u ći , p o t ce nj i va čk i , n e v i z i o na r s k i i , j e d no m r e č j u ,
n e o d r ž i v o d no s m o r a se b r z o m e nj a t i , j e r s u o b r a z o va nj e i
n a u k a , k a o u ni ve r z a l n e d e l a t no st i , p o st a l e gl a vna p r o i z v o d n a
s na ga d r u št va i gl a vni u sl o v z a u sp e šn o st r a z vo j a j e d ne
z e m l j e . M no g e z e m l j e s u t o shv a t i l e p a st a l no p o ve ća v a j u
u l a g a n j a u n a u k u i o b r a z o v a n j e ( n p r . K i na p o v e ća va u l a ga nj a
u na u k u s va k e g o d i ne p o st o p i o d 20 o d st o , a ne k e z e m l j e ,
k a d a p a d a j u u r e c e si j u , u t i m go d i na m a p o v e ć a v a j u u l a g a n j a
u na u k u i o b r a z o va n j e ) . Je d a n o d ve l i k i h p r o b l e m a na u k e u
R e p u b l i ci S r p sk o j j e st e d a s e z b o g m a l o g p r o c e nt a i z d v a j a nj a
z a na u k u , a u z t o i m a l o g b u d ž e t a , i z d v a j a m a l a k o l i či na no vc a
k o j a se u l a ž e u n a u čn a i st r a ž i v a n j a . T a k o đ e , vi še o d 8 0 o d st o
s r e d st a v a na m e n j e ni h p r o j e k t i m a su p l a t e i s t r a ž i v a ča , a

159
n e s r a z m e r no m a l i d e o sr e d st a va o d l a z i n a na u čni r a d i d r u ge
v i d o ve t r o šk o va k o j i p r a t e n a u čni r a d . A t o ne z na či
p o d m l a đ i v a nj e k a d r a i r a z vo j i nf r a st r u k t u r e , ne g o se o st a j e
n a i st o m st a n j u , št o go vo r i d a i z go d i n e u go d i n u n e d o p u st i v o
z a o st a j e m o z a s ve t o m k o j i , i z go d i n e u go d i n u , u v e ć a va
i z d va j a n j a z a na u k u . M no ge z e m l j e sv a k i h 5 i l i 1 0 go d i na
u d vo st r u č u j u b u d ž e t z a na u k u i o b r a z o va nj e . P o se b a n j e
p r o b l e m št o na š a d r ž a v a i n j e n a m i ni st a r st v a ni u j e d no m
p e r i o d u s vo ga r a z vo j a ni su z na l i št a o d i st r a ž i va ča t r e b a d a
t r a ž e i z a t a k o m a l a u l o ž e na sr e d st va .
– Imamo li o d g o va r ar aj u ć e l j u d sk e re su rs e u
n au č no is t ra ž i va č k o j d j e l at no st i ? Š t a u č i ni t i d a se
i z d v aj a nj a z a na u k u p o ve ć aj u s o b z i ro m na to d a RS
i m a sve p r i ro d ne i k l im at sk e p re d no st i, a o vi s n a je
o u vo z u h r ane ? K ak o p o ve ć a t i p r o i z vo d nj u h r a ne i o d
u vo z n ik a p o st at i iz vo z n ik ?
– N a o vo p i t a nj e t e š k o j e na m a l o m p r o st o r u d a t i p o t p u n
o d go vo r , j e r u o v o m p i t a n j u i m a ne k o l i k o n e z a vi s ni h p i t a n j a .
U na š o j zemlji p o st o j e k a d r o vi koji se b a ve
n a u č no i st r a ž i va č k i m r a d o m . A k o b i sm o ht e l i d a p o k r i j e m o
m no ge o b l a s t i i st r a ž i va n j a , k a d r o v a ne m a m o d o vo l j no . S a
v i si no m i z d va j a n j a s r e d st a va i z b u d ž e t a ni sa m n e z a d o vo l j a n
s a m o j a n e go i sv i o ni k o j i s e b a v e n a u k o m . A l i , t o su su d b i n e
m a l i h i ne r a z v i j e ni h z e m a l j a . T r e b a p o v e ća t i b u d ž e t ,
i z d va j a n j a z a na u k u i o b r a z o v a n j e , p r o m e ni t i o d no s p r e ma
z na ča j u o b r a z o va nj a i na u k e z a r a z vo j z e m l j e , o b e z b e d i t i
u sl o ve z a f i n a n si r a n j e o vi h o b l a st i i z n e b u d ž e t sk i h i z vo r a , i t d .
N i j e l a k o p o ve ća t i p r o i z vo d nj u h r a ne u na šo j z e m l j i . T o m o r a
b i t i o sm i šl j e n d u go r o čni p r o gr a m na s vi m ni v o i m a vl a st i .
Potrebne su r a z l i či t e st i m u l a t i v ne mer e za r a z vo j
i nd i vi d u a l n i h ga z d i nst a v a , nj i h o va o r g a ni z a ci j a , u vo đ e nj e
m l a d i h i o b r a z o v a ni h l j u d i u p o l j o p r i vr e d nu p r o i z vo d nj u . A t o
j e ni z k o m p l e k s ni h m e r a k o j e m o r a j u i m a t i d u go go d i š nj i
k a r a k t e r i n e t r e b a d a z a v i s e o d p r o m e ne vl a st i u j e d noj
z e m l j i . U p r vo j f a z i t r e b a o b e z b e d i t i d o vo l j n o h r a ne z a
s o p s t ve ne p o t r e b e , a t e k s a r a z v o j e m i h r a n e i p r e hr a nb e ni h
p r o i z vo d a z a i z vo z .

160
 – Š ta b i , p o Vaš e m m iš lj e nj u , t r ab a lo m ij e nj at i u
a g ra r no j p o l i tic i k ad a j e r ij e č o j ač a nj u u d r u ž i v a nj a
z ad ru g ar s tv a, n au č no i s tra ž iv ač k o g ra d a i
o b ra z o v anj a n a s v im n ivo im a ?
– V i st e s vo j i m p i t a nj e m ve ć d a l i o d g o vo r . M o r a s e
p o ve ća t i k va l i t e t o b r a z o va n j a na s vi m n i vo i m a , p o t r e b no je
i nt e nz i vi r a t i na u čo i st r a ž i va čk i r a d i s t a v i t i ga u f u nk ci j u
p r o i z vo d nj e , a d a b i s e o b e z b e d i l a k v a l i t e t na i si g u r na
p r o i z vo d nj a mora postojati savršena o r ga ni z a ci j a ,
s p e ci j a l i z a ci j a , r e j o ni z a ci j a i u d r u ž i va nj e i nd i vi d u a l n i h
p r o i z vo đ a ča . N a m a l i m p o s e d i m a , b e z sa vr še ne o r ga ni z a ci j e ,
p o d e l e r a d a i i z va nr e d ne o r g a ni z a ci j e , t e š k o j e t o p o st i ći .
K O RI S TI TI S JE M E N A N AŠ I H V I S O K O RO D NI H J S O RT I
– O si m što s te p o tp re d sj e d ni k Ak ad e m ij e , V i s te i
p re d sj e d n ik nj e n o g O d b o ra z a se lo . M o ž e te li n am
ne š to re ć i o c i lj e v im a i ak t iv no s t im a o vo g o d b o ra ?
– S a sv i m k r a t k o , j e r j e O d b o r n a p o če t k u s vo ga r a d a .
O d b o r p l a ni r a o d r ž a v a nj e na u č no g sk u p a u A k a d e m i j i u o v o j
i l i sl e d e ćo j go d i ni , n a k o m e b i t r e b a l o d a se r a z m o t r e sv i
p r o b l e m i s e l a i n j e go v o g r a z vo j a u R S .
– Š ta j e b o lj e z a n a š ag r a r u n a re d no m p e r io d u : d a se
k o r is te n aš a d o m ać a sj e m e n a i l i u vo z na k o j a su
g e ne t sk i m o d if i k o v a na i k o j a d aj u ve ć e p r in o se i
o t p o r n ij a su n a b o le s ti i k l im at s k e p ro m j e ne ?
– S a s vi m j e j a s no d a z a p r o i z v o d n j u u p o l j o p r i v r e d i t r e b a
k o r i st i t i n a še vi so k o r o d ne i k va l i t e t n e so r t e k o j e s u
p r i l a go đ e n e na ši m u sl o vi m a ga j e n j a . K a d a t o k a ž e m , m i sl i m i
n a so r t e st vo r e ne u S r b i j i . Za v e l i k i b r o j b i l j ni h v r st a p o st o j i
z na ča j a n b r o j s o r t i z a i z b o r . A št o se t i če ge n e t i čk i
m o d i f i k o va ni h b i l j a k a , d r ž a v a ne t r e b a d a d o z v o l i nj i ho vo
g a j e n j e u na šo j z e m l j i . U b u d u ći m vr e m e ni m a , k a d a n a r a st u
p r o b l e m i k o j i će n a s t a t i ga j e nj e m ge ne t i čk i m o d i f i k o va ni h
b i l j a k a , m i b i sm o b i l i u p r e d no st i na sv e t sk o m t r ž i št u , j e r
b i sm o i m a l i ne m o d i f i k o va ne b i l j k e i p r o i z v o d e o d nj i h, k o j i će
s v r e m e no m b i t i sv e t r a ž e ni j i .
– K o j i p ro b le m i p r ate g e ne t sk i m o d if ik o va nu h ra nu
k ao što su , n a p r im j e r , še ć e r, k u k u ru z , so j a, vo ć e i
p o vrć e ?

161
 – P r v a ge ne r a ci j a ge ne t i čk i m o d i f i k o v a ni h b i l j a k a , k o j a s e
p o č e l a g a j i t i u ši r i m r a z m e r a m a u s ve t u , b i l e su b i l j k e o t p o r ne
n a h e r b i ci d e . S v e d o 2 00 7 . go d i ne ge ne t i č k i m o d i f i k o va ne
b i l j k e o t p o r ne na he r b i ci d e z a u z i m a l e s u 1 00 o d s t o p o v r š i ne
n a k o j i m a s u o ve b i l j k e g a j e n e . O d t o g p e r i o d a d o d a na s, o k o
2 0 o d st o p o v r ši n a z a u z i m a j u b i l j k e k o j e su m o d i f i k o v a n e z a
d r u g e na m e ne .
O d 19 96 . go d i ne p o vr ši n e na k o j i m a su se g a j i l e r a z l i či t e
g e n e t i čk i m o d i f i k o va ne b i l j k e s t a l n o su se p o ve ća va l e . U
2 0 12 . g o d i ni g e n e t i čk i m o d i f i k o v a n e b i l j k e u ce l o m s ve t u s u
g a j e n e na p o vr ši ni o d 1 7 0 m i l i o n a h e k t a r a . O vo j e p o v e ć a n j e
o d 1 0 0 p u t a u o d no s u n a p o č e t n e p o vr ši n e . Z a
s e d a m na e st o go d i š nj i p e r i o d , o d 19 96 . d o 2 0 1 2 , g e n e t i čk i
m o d i f i k o va ne b i l j k e su g a j e ne na p o v r ši ni o d m i l i j a r d u i 4 27, 6
m i l i o na ha i l i j e d na k o u k u p no j o r a ni č no j p o v r ši ni u s ve t u .
O d p o če t k a ga j e nj a g e n e t i čk i m o d i f i k o va ni h b i l j a k a i
p r o i z vo d nj e hr a n e o d g e n e t i čk i m o d i f i k o va n i h o r ga ni z a m a
v o d i se n a u čna i d r u ga d e b a t a o b e z b e d no st i u p o t r e b e ,
z d r a v st v e ni m p o sl e d i c a m a z a l j u d e i na ž i vo t n u sr e d i n u i
n e o p ho d no st i o b e l e ž a va n j a h r a ne d o b i j e n e o d ge ne t i čk i
m o d f i k o va n i h o r g a ni z a m a . R i z i ci ve z a ni z a ga j e nj e i u p o t r e b u
h r a ne o d g e ne t i č k i m o d i f i k o v a ni h o r ga ni z a m a ni s u u
p o t p u n o st i p o z na t i i d o d e t a l j a r a z j a š nj e ni . O sn o v ni r i z i ci
z a j e d ni č k i z a s ve ge ne t i č k i m o d i f i k o v a n e o r ga ni z m e o d no s e
s e n a či nj e ni cu d a j e p r o ce s nj i ho v o g n a st a nk a p r a ć e n
m u t a ci j o m u no še ni h ge na i z d r u gi h o r ga n i z a m a , št o st va r a
m o gu ćno st i d a s e p r o m e ne ge no m a na st a ve i k a sni j e t o k o m
p e r i o d a k o m e r c i j a l n e u p o t r e b e . T a k v e p r o m e ne m o g u
d o p r i ne t i st va r a nj u n e ž e l j e ni h t o k si na , a l e r ge na i d r u gi h
m a t e r i j a k o j e ni k a d a ni s u b i l e p r i su t ne u o r g a ni z m u , ni t i s u
k a o t a k ve t e st i r a ne . Do d a t ni p r o b l e m su m a t e r i j e i j e d i nj e nj a
koji se st a nd a r d no k o r i st e u p r o ce su ge ne t i čk e
t r a n sf o r m a c i j e . A k o s e ne k o o d či t a l a ca vi še i nt e r e s u j e z a o vu
p r o b l e m a t i k u , mo ž e o t o m e na ći d e t a l j ne p o d a t k e u k nj i z i o
k o j o j st e go vo r i l i u p o vo d u z a o va j r a z go vo r na p o če t k u t e k st a
ili na sa j t u h t t p : / / s t a k l e no z vo no . r s / ? t a g =a k a d e m i k –
v a s k r si j a – j a nj i c .

162
 K o d g e n e t i čk i m o d i f i k o va ni h b i l j a k a o t p o r ni h na h e r b i c i d e
p o j a vl j u j e s e j e d a n o gr o m a n p r o b l e m , a t o j e m a so v na i
r a ši r e na p o j a v a st v a r a nj a r e z i st e nt n i h k o r o vs k i h b i l j a k a na
h e r b i c i d e k o j i se k o r i st e u ga j e nj u g e n e t i čk i m o d i f i k o va ni h
b i l j a k a o t p o r ni h n a h e r b i c i d e . V e ć j e d a na s u t vr đ e no d a j e 24
v r st e k o r o vs k i h b i l j a k a r e z i st e nt n o n a gl i f o s a t , a 13 2 vr st e na
s u l f o ni l u r e e , k a o gl a vn e h e r b i c i d e k o j i se k o r i st e u t o k u
g a j e n j a ge ne t i čk i m o d i f i k o va n i h b i l j a k a . T a k va m a so v na i
u b r z a n a p o j a va r e z i st e n t no st i k o r o vsk i h b i l j a k a u m n o gi m
z e m l j a m a u sv e t u , u z p o j a vu m u l t i p l e r e z i st e nt no st i i d r u gi h
p r o b l e m a k o j i p r a t i ga j e n j e ge ne t i č k i m o d i f i k o va ni h b i l j a k a,
s t a v l j a o vu t e hno l o gi j u na n a j o z b i l j n i j e p r e i sp i t i v a n j e i d a l ju
p r i m e nu .
I m a j u ći u vi d u p r o gno z e o su d b i ni o ve b i o t e h no l o gi j e , n j u
n e b i t r e b a l o u v o d i t i u n a šu z e m l j u , j e r ć e s e u na j s k o r i j e
v r e m e p o j a vi t i n e r e ši vi p r o b l e m i sa r e z i st e nt n o š ću m no gi h
k o r o vsk i h b i l j a k a na h e r b i ci d e k o j i s e u p o t r e b l j a v a j u u t o k u
g a j e n j a g e n e t i čk i m o d i f i k o va ni h b i l j a k a , a l i i d r u gi p r o b l e m i ,
u m no gi m z e m l j a m a i u s ve t u u c e l i ni .

P O D I Ć I S V I J E S T I ZN AN JE P RO I Z VO Đ AČ A

– P o s to j i li u v id u st an j e sj e m e n a k o j a se u vo z i u RS i
B iH ? Ak o im a to g u v id a, k a k ve b i m j e re t re b a lo u sp o s t av i ti
d a se sp r ij e č i u vo z sj e m e n a o p as n ih p o z d ra v lj e lj u d i i
p r iro d nu o k o li nu ?
– Bi H i R S i z d va j a j u o gr o m na n o v ča na sr e d st va z a u vo z
s e r t i f i k o va no g s e m e na so r t i , h i b r i d a i sa d no g m a t e r i j a l a
s t r a ni h k o m p a ni j a . T a k o Bi H g o d i šn j e i z d va j a vi še o d 6 8
m i l i o na K M z a u v o z se m e n a , o d č e ga ča k 70 o d st o o t p a d a na
R S . S e m e d o m a ći h so r t i , p r o i z v e d e no u R S , u č e st vu j e
s i m b o l i čno u u k u p n i m z a se j a ni m p o v r ši na m a u R S ,
m a k si m a l no d o 1 0 o d st o . P r i z vo d nj a s e m e n a p r e d st a vl j a
o gr o m a n p o sa o u k o j e m se a ng a ž u j e m no go r a d n e s na ge i
o p r e m e , a sa v d o ho d a k o st a j e u z e m l j i g d e se se m e p r o i z vo d i .
T e šk o j e r e ć i d a t u i m a u v o z a o p a s ni h s e m e na k a o št o u
p i t a n j u k a ž e t e , a l i sv a k a k o i m a s e m e n a k o j a ni s u a d e k va t n a

163
z a na š e u sl o ve g a j e nj a . A k o st e m i sl i l i n a ge ne t i čk i
m o d i f i k o va no se m e , ni u R S ni j e d o z v o l j e no g a j e n j e ge ne t i čk i
m o d i f i k o va ni h b i l j a k a , a p o st o j e z va ni č ni o r ga n i k o j i m o gu
s p r e č i t i u vo z t a k v o g se m e na .
– K ak o p o d ić i s v ij e st i z nan j e p o lj o p r iv re d n i h
p ro iz vo đ ač a o n ač i nu u p o tre b e p o z n at ih v r s ta
p e st ic id a k ak o b i se iz b j e g l i š te t n i e f e k ti
p re k o m j e rne i l i ne d o vo lj ne k ao i ne b lag o v rem e ne
u p o t re b e ?
– Do b r o st e p o st a vi l i p i t a n j e k a k o p o d i ći sv e st i z na nj e ?
B a š k a d a j e u p i t a nj u u p o t r e b a p e st i ci d a p o t r e b n i su vi so k a
s ve st i v e l i k o z na n j e . Z a m i sl i t e k a k va j e t o s ve st a k o
p r o i z vo đ a či k o d ga j e n j a b i l j a k a z a t r ž i št e n e vo d e r a č u n a o
i z b o r u p e st i c i d a , b r o j u t r e t i r a n j a , p o sl e d n j e m r o k u u p o t r e b e ,
o d no sno t z v . k a r e n ci , j e r j e t o z a p r o d a j u , i t d . A u i st o vr e m e
i m a j u p r o i z vo d nj u z a so p st ve n e p o t r e b e o k o j o j st r o go vo d e
r a č u n a , p r ve nst v e n o o u p o t r e b i p e st i ci d a . Z na n j e j e u o vo j
o b l a st i p o se b n o p o t r e b no . P o st o j i ve o m a m no go
p r o u z r o k o va č a b o l e st i , št e t ni h i nse k a t a i k o r o vs k i h b i l j a k a
k o j i na p a d a j u b i l j k e . D a n a s vi še ne g o ne k a d a . S t vo r e ne su
m no ge so r t e k o j e su o s e t l j i ve na d e l o va nj e t a k v i h a g e na sa .
N o vo st vo r e n e so r t e su o se t l j i v i j e n e go a u t o h t o n e so r t e
m no gi h b i l j a k a z a t o št o j e se l e k ci j a u nj i ho vo m st va r a n j u b i l a
u sm e r e n a na p o st i z a nj e št o ve ć e g p r i no sa , a o t p o r no st j e
z a n e m a r i va na . I s t o t a k o , r a z l i či t e s a v r e m e ne m e r e k o j e se
k o r i st e u p o st i z a n j u št o v e će g p r i no sa p o t e n ci r a j u v e ću
p o j a vu p r o u z r o k o va ča b o l e st i i š t e t o či n a . Za t a k o v e l i k i b r o j
š t e t ni h a ge na sa s ve t sk a i nd u st r i j a st vo r i l a j e o g r o m a n b r o j
p e st i ci d a . T a k o , na p r i m e r , s a m o z a s u z b i j a nj e k o r o va u
k u k u r u z u k o d na s i m a vi še o d 4 0 j e d i nj e n j a n a b a z i p r e k o 1 40
p r e p a r a t a . Za o v a j i s va k i d r u gi sl u ča j t r e b a i z a b r a t i p r a vi i
n a j b o l j i p r e p a r a t . N a j go r e j e št o t o n e m o ž e p r a vi l no d a u r a d i
n i o na j k o j i p r o d a j e p r e p a r a t e u a p o t e ci , ni o na j k o j i g a
k u p u j e . Da b i se i z b e gl i svi p r o b l e m i , m o r a l i b i d a b u d u
o b r a z o v a ni k a k o o ni k o j i p r o d a j u , t a k o i o ni k o j i k u p u j u i
p r i m e nj u j u p r e p a r a t e p e st i ci d a . U z sv e t o , p o t r e b no j e d o b r o
p o z n a v a t i p a t o g e n e o r ga ni z m e , št e t n e i n se k t e i k o r o vs k e
b i l j k e , n j i ho ve ž i vo t n e ci k l u se , v r e m e p o j a vl j i va nj a i m no ge

164
d r u ge b i o l o š k e o s o b i ne , d a b i i h s u z b i j a l i u o p t i m a l no vr e m e i
u o se t l j i vo j f a z i n j i ho vo g r a z vo j a . T o j e t e šk o p o st i ć i b e z
o d go va r a j u ć e g o b r a z o va nj a .
– K ak ve b i m j e re vo ć a r i RS i B I H m o g li d a p re d u z m u
d a b i sm an j i l i b ro j p r sk anj a, a d a k v a li te t i p r i no s b u du
z ad o vo lj av aj u ć i?
– B r o j p r sk a nj a z a s a d a v o ć a k a m o ž e se sm a nj i t i , a k o b i s e
o r ga ni z o va l a z a š t i t a vo ća k a na vi so k o m st r u čno m ni vo u . U
t a k vi m sl u ča j e vi m a o b e z b e d i l i b i i d o b a r p r i no s i k va l i t e t
p l o d o va .
– Š t a p ro iz vo đ ač i z d r ave – o rg an sk e h r ane m o g u d a
p r im j e n j u j u u m j e sto h e m ij e , a d a p ro iz vo d nj a b u d e
e k o no m sk i i sp la t i va ?
– N a r a s p o l a ga n j u z a p r o i z v o d n j u t z v . o r ga n sk e hr a ne
p o st o j i či t a v n i z m e r a k o j e s u u o vo j e r i he m i z a ci j e
z a b o r a v l j e ne . O n e p o d r a z u m e v a j u i z b o r so r t e , a gr o t e h ni k e ,
p l o d o r e d a , đ u b r e n j a , n a vo d nj a v a n j a i ni z d r u gi h m e r a . K va l i t e t
s e m o ž e o b e z b e d i t i , a e k o no m sk a i sp l a t i vo st m o ž e s e p o st i ći
s a m o ce no m t a k o k v a l i t e t no p r o i z ve d e ne hr a n e .
– K a k o p r sk a ti , n a p r im j e r , lo z u u He rc e g o v in i d a b i se
d o b ilo k va l i te tn o m a n as t ir sk o t vrd o šk o v i no ?
– D a na s s u m no g e so r t e vi no ve l o z e o s e t l j i ve na m n o g e
p r o u z r o k o va č e b o l e st i i na m no g e št e t ne i ns e k t e . T e šk o j e
o b e z b e d i t i d o b r u p r o i z vo d nj u gr o ž đ a b e z z a št i t e vi no v e l o z e .
A l i , z a št i t a vi no ve l o z e m o r a b i t i st r u č na . M o r a s e st a l no
p r a t i t i st a nj e vi no v e l o z e , u o če ni p r o u z r o k o v a č i b o l e st i s e
m o r a j u i d e nt i f i k o va t i i p o t o m u o p t i m a l no j f a z i su z b i t i
p r i m e no m na j a d e k v a t ni j i h, n a j b o l j i h i na j e f i k a s ni j i h p r e p a r a t a
p e st i ci d a .

M o j e s e l o , m a j 20 1 6 .

165
REPORTAŽA
SKICA ZA PORTRET JEDNOG TERENSKOG AGRONOMA

M AR ATON Z A DU GU BR AZ DU
 ĐUKA LAJIĆ, AGRONOM ODSJEKA ZA UNAPREĐENJE
POLJOPRIVREDE GRADA PRIJEDORA , VEĆINU SVOGA RADNOG
VREMENA PROVODI NA TERENU DAJUĆI SAVJETE
PROIZVOĐAČIMA KAKO DA DOĐU DO VEĆE I KVALITETNIJE
PROIZVODNJE
 KADA SE OBEZBIJEDE VEĆA ULAGANJA U POLJOPRIVREDU I
GARANTOVAN OTKUP, MOŽEMO DA BUDEMO KONKURENTNI
NA SVIJETSKOJ PIJACI

Đuka Lajić, agronom

O sm i j e h j o j k r a si l i c e i k a d j o j j e t e š k o . V r i j e d n a j e i
u p o r na d a s e p o s t i g ne u s p j e h . S t r p l j i va , t o l e r a nt a i l j u b a z na .
N j e g u j e m e đ u so b no p o v j e r e n j e i p o št o va nj e p r e m a l j u d i m a.
N j e n a na j v e ć a i m o vi na j e ve l i k o a gr o no m s k o z na n j e p o t v r đ e no
u p r a k si , k o j e ne se b i čno p r e no si u p r i j e d o r s k a s e l a u ci l j u
e k o no m sk e o d r ž i vo st i i b o l j e ž i vo t ne b u d u ć no st i b r o j i ni h
p o l j o p r i v r e d ni h g a z d i n st a va sa k o j i m a sa r a đ u j e . I u t o m e
u sp j e v a . U k r a t k o , t o b i b i l a sk i c a z a p o r t r e t Đu k e L a j i ć,
a gr o no m a O d sj e k a z a u na p r e đ e n j e p o l j o p r i v r e d e G r a d s k e
u p r a ve P r i j e d o r .

166
 Z a r a z l i k u o d v e l i k o g b r o j a na ši h a g r o no m a , k o j i s vo j e
r a d no v r i j e m e p r o vo d e u k a nc e l a r i j a m a b a v e ći s e p r e t e ž no
a d m i ni st a r a t i vni m i l i n e k i m d r u g i m p o sl o vi m a i z va n st r u k e ,
Đ u k a L a j i ć j e d n a j e o d r i j e t k i h a g r o no m a k o j a ve ć d e se t a k
g o d i na , go t o vo d vi j e t r e ći n e svo g r a d n o g vr e m e n a p r o v o d i na
t e r e nu , k o d p r o i z vo đ a ča u o k o 70 p r i j e d o r sk i h se l a , p r e no se ći
i m z na nj e o t o m e k a k o d a u ve ća j u p r o i z vo d nu m o ć svo j i h
i m a nj a . R i j e č j e o p r a k t i č ni m u p u t st v i m a k o j e p r e p o r u č u j e na
l i c u m j e st a , a o d n o s e se na z a št i t u b i l j a , st r ni h ž i t a i k u k u r u z a ,
p o vr ća na o t o v r e no m i u p l a st e ni ci m a , k a o i v o ća . O si m t o ga ,
Đ u k a d a j e sa vj e t e u ve z i s a u na p r e đ e nj e m p r o i z vo d nj e ,
p r i p r e m e z e m l j i š t a , đ u b r e n j a i s j e t ve . I p a k , l j u d i j e na j če šć e
t r a ž e k a d a s e na b i l j k a m a p o j a ve r a z n e št e t o č i n e i b o l e st i , j e r
l j e k a r z a b i l j e j e Đu k i na u ž a sp e c i j a l no st .

P L AS M AN DA P R A TI P RO I Z VO DN J U
– U sa r a d nj i s a p o l j o p r i vr e d n i ci m a p o se b nu p a ž nj u
p o sv e ću j e m p r e ci z ni m s a vj e t i m a u ve z i sa u p o t r e b o m
s r e d st a v a z a z a št i t u b i l j a , št o t r e b a o b a vi t i u p r a vo vr i j e m e i
u o d g o va r a j u ćo j k o l i č i ni k a k o b i se d o šl o d o p l a ni r a ni h i
k o l i č i na i k va l i t e t a p r o i z vo d nj e k a o i d a p r o i z vo d i b u d u
z d r a v st v e no b e z b j e d ni i u k u s ni – k a ž e na m Đ u k a . – P o se b no
s a m i sp u nj e na z a d o vo l j st vo m k a d i p o r e d v r e m e n sk i h i
klimatskih rizika, z a h va l j u j u ći k va l i t e t n o j sa r a d nj i ,
p r o i z vo đ a či o st va r e d o b r e r e z u l t a t e .
V e l i k i b r o j p r o i z vo đ a č a u p r i j e d o sr k i m se l i m a t o k o m
p o sl j e d nj i h ne k o l i k o go d i na u ve l i k o su m o d e r ni z o va l i
p o l j o p r i v r e d nu p r o i z vo d n j u u vo đ e n j e m n o vi h so r t i i
t e hn o l o gi j a , či m e su p o ve ća ni p r i n o si svi h u sj e v a . O si m
o d l i č ni h r e z u l t a t a u p r o i z vo d nj i m l i j e k a , i nt e n z i vn o s e r a z v i j a
i p r o i z vo d nj a p o vr ća i v o ć a . S a m o p o d p l a st e ni ci m a u
p r i j e d o r s k i m s e l i m a d a na s j e v i še o d d e se t he k t a r a na k o j i m a
s e p r o i z v o d i p o vr ć e . P r o t e k l e go d i ne gr a d P r i j e d o r j e , i z m e đ u
o st a l o g, d o ni r a o z a 2 0 p r o i z v o đ a ča p l a st e ni k e p o st o
k va d r a t ni h m e t a r a p o vr ši n e . M e đ u t i m , o b j a š nj a va Đu k a , k a d a
s e i o st va r e so l i d ni r e z u l t a t i , o nd a se j a vl j a p r o b l e m p l a sm a na

167
z b o g n e o r ga n i z o v a no g o t k u p a i ne sr e đ e no g t r ž i št a . P o n j e no m
m i šl j e nj u , t r e b a l o b i d a b u d e m o j o š k o nk u r e nt i j i i d a
p r o n a l a z i m o p u t e ve z a i z vo z . Do d u š e , b i l o j e ne k i h p o k u š a j a
d a s e i z vo z i j a b u k a u R u si j u , a l i na t o m e s e st a l o . Č i n j e ni c a j e
d a n a m ne d o st a j u s p e ci j a l i z o va n e z a d r u g e k o j e b i m o r a l e d a
b u d u e f i k a sn i o r a ga ni z a t o r i p r o i z vo d nj e i i z vo z a , n e d o st a j e i
v e ća p r o f e si o na l i z a ci j a r a d a u p o l j o p r i v r e d i . Da b i sm o b i l i
k o nk u r e nt n i j i n a s vi j e t s k o j p i j a ci , n e o p ho d na s u , p r i j e s ve g a ,
z na t ni j a u l a ga nj a u p o l j o p r i vr e d n u p r o i z vo d nj u i p r e r a d u ,
i st i če Đu k a .
A d a su i k o d n a s m o gu ći p o m a ci k a v e ćo j , k v a l i t e t n i j o j i
k o nk u r e nt n i j o j p r o i z vo d nj i i i z v o z u , d o v o l j no g o vo r i s vj e ž
p r i m j e r p r o i z vo d n j e k r a st a va ca k o r n i šo na n a t e r i t o r i j i g r a d a
P r i j e d o r a i d r u g i h o p št i na , g d j e j e u l a ga nj a i ga r a nt o v a n
o t k u p o b e z b i j e d i o j e d a n n j e m a čk i p r o i z vo đ a č .

I K O RN I Š O N I DO NO S E Z A RA DU
– U 2 0 15 . go d i n i k r e nu l o s e sa d e ve t p r o i z vo đ a ča , a u
2 0 16 . go d i ni t a j b r o j j e p o ve ća n na 4 5 . P r o i z vi đ a či s u
o b r a đ i v a l i p o j e d a n d u n u m , a n j e m čk a f i r m a ga r a nt o va l a j e
o t k u p , o b e z b i j e d i l a r a sa d , f o l i j u , si st e m z a n a v o d nj a va nj e ,
m r e ž e , đ u b r i vo , z a št i t n a s r e d st va i st u čn i n a d z o r . I a k o u
n e p o vo l j ni m k l i m a t sk i m u sl o v i ma , o st v a r e ni s u so l i d ni p r i no si
– u p r o s j e k u o k o se št t o na p o d u nu m u . T o z n a č i d a j e t o k o m
s e z o ne o d t r i mj e s e ca b r a nj a k o r i ni šo n a o st v a r e n p r i ho d o d
o k o p e t hi l j a d a K M , a o n i na j b o l j i k o j i su p r o i z ve l i o d 8 – 1 0
t o na k o r i ni šo na p o d u nu m u z a r a d i l i s u p o se d a m h i l j a d a K M .
I sp l a t a se vr ši l a s e d m i čn o , p a j e i t o d o p r i n i j e l o ve ćoj
m o t i va ci j i z a o va j p o s a o . V e ć i n a p r o i z vo đ a ča na o vo m
p r i m j e r u u vj e r i l a s e u i sp l a t i vo st o vo ga p o sl a , p a s e u i d u ćo j
g o d i ni o če k u j e j o š ve ći b r o j z a i nt e r e so v a ni h . O va p r o i z vo d n j a
z na ča j n a j e i z a g r a d P r i j e d o r j e r j e 4 5 p o l j o p r i vr e d nih
p r o i z vo đ a ča na šl o se z o n sk o z a p o sl j e nj e i so l i d n u z a r a d u –
o b a vi j e st i l a na s j e Đu k a .
T a k o go vo r i i r a d i t e r e sn k i a g r o n o m Đu k a L a j i ć. L j u b a v
p r e m a s e l u i p o l j o p r i vr e d i s a t k a n a j e u r o d no m s e l u S r e d nj a

168
S l a t i n a k o d Š a m ca , k a d a j e t o k o m o s no vo n g i s r e d n j e g
š k o l o va nj a p o m a ga l a r o d i t e l j i m a u svi m p o l j o p r i r e d ni m
r a d o vi m a n a i m a nj u . T o j u j e o p r e d i j e l i l o d a st u d i r a
p o l j o p r i v r e d u . Di p l o m i r a l a j e na P o l j o p r i vr e d no m f a k u l t e t u u
B e o gr a d u na O d s e k u z a z a š t i t u b i l j a i p r e hr a m b e n e p r o i z vo d e .
K a o m l a d i a gr o n o m t e o r i j s k o z n a n j e st e če n o n a f a k u l t e t u
p o ve z i v a l a j e sa p r a k t i čno m p r o i z vo d n j o m p še n i c e , k u k u r u z a ,
s o j e , p o vr ća i i n d u st r i j s k e vr b e na p o v r ši na m a o d t r i i p o
h i l j d e he k t a r a k o m b i na t a , , P I K “ Š a m a c. N a k o n d e c e ni j e r a d a i
u sa vr ša va n j a u st r u ci na n j i va m a p o m e nu t o g k o m b i na t a ,
s t i c a j e m ž i vo t ni h o k o l no st i o b r e l a se u P r i j e d o r u . K a o
s t r u č nj a k a i čo vj e k a u v a ž a va j u j e i k o l e g e i se l j a ci .

***
S vo j ž i vo t Đu k a j e p o sve t i l a d j e ci , k će r k i S l a vi c i i si nu
M i ha j l u , t e r a d u u p o l j o p r i vr e d i . U sl o b o d no vr i j e m e b a vi se
a t l e t i k o m , t r ča n j e m na d u g e st a z e – p o d e se t k i l o m e t a r a . Za t o
j e z na nj e m i d o b r o m k o nd i ci j o m u vi j e k s p r e m na na m a r a t o n,
j e r sp r i nt o m s e n e i d e d o d u g e b r a z d e i a gr a r no g p r e p o r o d a .
A g ro pl a n e t a , f e b r u a r 20 1 7.

169
INTERVJU
RAZGOVOR SA AKADEMIKOM VASKRSIJOM JANJIĆEM POVODOM
NOVE KNJIGE „OTROVNE BILJKE I NJIHOVI OTROVNI SASTOJCI“

OTR OV NE BILJKE PR IVLAČE LJEPOTOM

 OPASNOST OD TROVANJA JAVLJA SE NAJČEŠĆE U PROLJEĆE,
U VRIJEME KADA PRVI PUT IZLAZE NA PAŠU I MNOGA MLADA
GRLA, KOJA JOŠ NE POSJEDUJU RAZVIJENA ČULA UKUSA I
MIRISA.
 VELIKA SREĆA JE U TOME ŠTO JE VEĆINA OTROVNIH BILJAKA
GORKOG UKUSA, PA JE TO OSNOVNI RAZLOG ŠTO IH
ŽIVOTINJE NE JEDU

B u j ad , L j u t ić , P o lj sk i r as t av ić , D j e vo j ač k a t rav a, Ze č j a
s o c a, Ve li k i k i se lj ak
N a j no vi j a k n j i g a „ O t r o v ne b i l j k e i n j i h o vi o t r o vni
s a st o j ci “ a k a d e m i k a V a sk r s i j a Ja nj i ća i d r N a t a š e L a z i ć, k o j a
j e u i z d a nj u A k a d e m i j e na u k a i u m j e t no st i R e p u b l i k e S r p s k e
š t a m p a na u d r u go j p o l o vi ni p r o t e k l e go d i ne , p o m i šl j e nj u
n a u čn e i st r u č ne j a v no s t i i z va nr e d no j e d j e l o i sp a d a u
i z d a va čk i p o d u hv a t go d i ne . N a vi še o d 60 0 s t r a ni ca , sa
b e z b r o j f o t o gr a f i j a u b o j i i d r u g i h i l u st r a ci j a , t e m e l j i t o k a o
n i k a d a d o sa d a , o b r a đ e n i su o t r o vni sa st o j ci b i l j a k a k a o i st o
n a j če š ći h o t r o v ni h b i l j a k a . Zn a n j e p r e z e nt o va n o u o vo j k n j i z i,
o si m z a na u čni k e i st r u č nj a k e k o j i se b a v e b i l j k a m a i n j i h o vi m
o so b i na m a , o d n e p r o c j e nj i vo g z na ča j a b i će k o r i s no sv a k o m
čovjeku.
T o j e b i l o p o vo d o m št o sm o a k a d e m i k a V a s k r si j a
J a n j i ća z a m o l i l i z a r a z go vo r o o vo j i z u z e t n o j p u b l i k a ci j i , k o j a ,
p o o cj e ni r e ce nz e na t a , sp a d a u r i j e t k a d j e l a , ne sa m o k o d n a s
v e ć i u s vj e t s k o j st r u č no j l i t e r a t u r i .

170
 Ž I VO T I N JE P RE P O ZN A JU O T RO V
K o li k o b i lj k e g r ađ o m , iz g le d o m , m i ri so m il i b o j o m
s vo j ih p o j e d in ih d ij e lo v a u p o z o ra va j u n a o t ro v no st ?
– P r i r o d a j e sv e u r e d i l a . T o j e o gr o m no b o g a t st vo i u z t o
o gr o m na r a z no vr sn o st . N i št a n i j e t a k o p r o st o i j e d no st a v no .
U gl a vno m , o t r o v ne b i l j k e su l e p o g i z gl e d a , i z va nr e d nog
h a b i t u sa , p r i vl a č ni h b o j a c ve t o va , p l o d o va i d r u g i h o r ga n a . I
u n a šo j k n j i z i t o j e j a k o u o čl j i v o a k o s e p o gl e d a j u sl i k e i
f o t o gr a f i j e o t r o v ni h b i l j a k a i n j i h o vi h p o j e d i n i h d e l o va i
o r ga na . I st o t a k o r a z no v r s no g su m i r i sa i u k u s a p o j e d i ni
n j i h o vi d e l o vi i o r ga ni . A l i , z a l j u d e i p o g o t o vo d e cu t o ni št a
n e z na či št o s e t i če u n a p r e d u p o z o r a va nj a . N e p r i j a t ni m i r i si i
l o ši u k u si p r i m e ću j u se t e k k a d a se p o j e d i ni d e l o vi o vi h b i l j a k a
u ne su u u st a i l i p r o gu t a j u . U p r a vo , o b r n u t o z a m no ge , a
p o go t o vo d e cu , č e st o s ve t o j e p r i vl a č no i i z a z o vn o . Za t o s e i
p o j a vl j u j u t r o va n j a , na r o či t o u p r i r o d i .
D a li se m o ž e n a k o n p aše s to k e , na o s no v u b i lj a k a
k o j e s u o st a le n a p a š nj a k u , sm at r at i da ž i vo t i nj e
p re p o z n aj u nj i h o v u o tro vno st i d a ih z b o g to g a ne k o ri s te
u svo j o j is h r a ni?
– Ži vo t i n j e v e o m a d o b r o p r e p o z na j u i s vo j i m č u l i m a
u k u sa i m i r i sa o s e t e o t r o v ne b i l j k e . A l i , i t u s e mo gu p o j a v i t i
p r o b l e m i k o d r a z l i či t i h ž i vo t i n j a , z b o g nj i ho ve b o l e s t i ,
s t a r o st i , i z gl a d n j e no st i , f i z i o l o šk i h i d r u gi h o š t e će nj a ,
k o r i šć e n j a se n a u k o m e i m a o t r o v ni h b i l j a k a i m n o gi h d r u gi h
p r o b l e m a . P r i i s p a ši ž i vo t i nj e , p o go t o vo go ve d a , z a o b i l a z e
t a k v e b i l j k e . Č e s t o ć e t e vi d e t i n a ne k o m p a šn j a k u b u se no v e ,
o a z e b i l j a k a , k o j e j e st o k a p r e s k o či l a p r i i sp a ši . T o s u
u gl a vno m o t r o vn e b i l j k e . O so b i nu p r e p o z na va n j a o t r o vn i h
b i l j a k a n e m a j u s a m o t e l a d d o 3 m e s e ca st a r o s t i , j e r d o t o g
v r e m e n a ni su r a z vi j e n i r e c e p t o r i z a t a k va svo j st v a .

171
 I B U JA D S AD R ŽI O TRO VE
D a li u p o tre b a b u j ad i u m e đ u re d no m ra z m a k u , k ao
z a št i ta o d k o ro v a n a p ri m j e r u j ag o d am a, lu k u i l i s lič no ,
m o ž e b i t i š te t na z a č o vj e k a, j e r se sm a tr a ve o m a o tro vnom
z a s to k u ?
– P o j e d i ni d e l o v i b u j a d i , k a o š t o i u na šo j k n j i z i p i še ,
o t r o v ni su . V r š ni d e l o vi i z d a nk a ne s a m o d a su o t r o v ni ne go
s u i k a n ce r o g e ni . T o j e u t v r đ e no u Ja p a nu j o š 1 9 56 . go d i n e
k a d a j e nj i ho vo st a no vni št v o , p o sl e o g r o m ni h p r i r o d ni h
n e p o go d a i t a j f u n a , u n e d o st a t k u h r a ne , k o r i s t i l o v r šne d e l o ve
o vi h b i l j a k a sp r a vl j a j u ći r a z l i či t e v r st e h r a n e i s p e ci j a l i t e t a
n a z i va j u ći i h r a z l i či t i m i m e n i m a . I na ši r a t n i ci i z P r vo g
s ve t sk o g r a t a , u n e d o st a t k u h r a ne , k o r i st i l i su b u j a d , a l i n j e ne
p o d z e m ne o r g a n e , r i z o m e , z a h r a nu . U r i z o m i m a ne ma
p i r o l i z i d i n a l k a l o i d a , k o j i su k a n c e r o ge ni s a st o j ci o ve vr st e
b i l j a k a i na l a z e s e u v r š ni m d e l o vi m a i z d a n k a . O v a i m no g e
d r u ge o t r o vn e b i l j k e s vo j e o t r o vn o d e l o v a n j e i sp o l j a v a j u a k o
s e u n e s u u o r ga n i z a m . I a k o j e b u j a d o t r o v na , n j e na u p o t r e b a
k a o m a l č, r a sp r o st i r a nj e m o vi h b i l j a k a i z m e đ u r e d o v a , k a o
z a št i t a o d k o r o v a u j a go d a m a i l i d r u gi m ga j e ni m b i l j k a m a ,
n e će i ne m o ž e i z a z va t i t o k s i č no d e l o va n j e na čo v e k a k o j i t o
r a d i i l i o ne k o j i b u d u u p o t r e b l j a va l i p l o d o ve t a k o z a št i ć e ni h
b i l j a k a . M l a d i i j o š ne r a z vi j e ni l i st o vi m o gu se k o r i st i t i u
i sh r a n i , k a o i r i z o m k o j i j e ve o m a b o ga t sk r o b o m . S t a r i j i
l i st o v i b u j a d i sa d r ž e o t r o v nu p t e r i d i n s k u k i se l i n u i a n hi d r id
a m o r f no g f i l i ci na k o j i d e l u j e t o k s i č no . Bu j a d j e o t r o v na i k a d
j e s ve ž a , a l i i k a d a j e su v a . U b i l j ci se na l a z i i a nt i vi t a m i ns k i
f a k t o r k o j i i z a z i v a a vi t a m i no z u (B 1 ) . K o n ce nt r a ci j a t i j a m i na z e
i a nt i t i j a m i ns k i h f a k t o r a u i z d a nk u j e 1 0 – 30 p u t a ve ća o d
k o n ce nt r a ci j e u z e l e ni m d e l o vi m a b i l j k e . V e će k o l i či ne b u j a d i
u s e nu p o se b no su o p a sn e z a t e l a d i j u n a d . U v e t e r i n a r sk o j
m e d i ci ni d o k a z a n j e n e g a t i v a n u t i c a j i m a l i h k o l i či na b u j a d i
n a p o j a vu k r vi u m o k r a ći ( he m a t u r i j a ) . I m a l e k o l i či ne b u j a d i
k o r i šć e n e u t o k u d u ž e g p e r i o d a i z a z i va j u he m a t u r i j u ( p o j a vu
k r vi u m o k r a ći ) .

172
 K o nj se na j če šće o t r u j e s e no m k o j e sa d r ž i o su še no l i š će
b u j a d i , p o se b no u g o d i na m a n e s t a š i c e st o čn e h r a ne , j e d u ći
b u j a d p o m e ša nu s a s e no m , i l i b u j a d k o r i š će nu k a o p r o st i r k u
( z i m i i t o k o m r a no g p r o l e ća ) . R e đ a su t r o va nj a z e l e no m
h r a no m , na p r i m e r o va s p o m e š a n s a z e l e no m b u j a d i . K r a va se
m o ž e o t r o v a t i m l a d i m l i š će m b u j a d i p a s u ć i na b u j a d i št i m a ,
š u m s k i m l i va d a m a , k r č e vi na m a , i l i z e l e no m hr a no m sa t i h
p o vr ši na , k a o i o su š e no m b u j a d i k o r i š će n o m k a o p r o st i r k a . U
s l u ča j u d a j e u d e o b u j a d i u o b r o k u ž i vo t i n j a o k o 1 0 o d st o ,
sm a t r a s e p o d no šl j i vi m , 20 o d s t o j e o p a sn o , a 3 0 o d st o
t o k si čno . O t r o v a n j a ž i vo t i n j a s u m o gu ća r i z o m i m a b u j a d i i na
s ve ž e u z o r a ni m p o vr ši na m a . T r o va nj a s u n a j č e šć a l e t i i
p o č e t k o m j e se ni , p r e s ve ga , na k o n su šno g p r o l e ć a i l e t a . P o
o se t l j i vo st i se i s t i č u k o nj i i go v e d a , d o k su o vc e o t p o r ni j e .
I p a k , d o t r o va nj a o va ca m o ž e d o ći l e t i n a b u j a d i št i m a t o k o m
j u l a i a vg u st a , a b o l e st se m a ni f e s t u j e k r a j e m l e t a i p o č e t k o m
j e s e ni , o d a v gu st a d o o k t o b r a .
I z d a n ci su u si r o vo m st a n j u b l j u t a vi i ve o m a sl u z a vi , a
s a d r ž e i j e d a n e n z i m k o j i r a z a r a v i t a m i n B 1 . P r o k u va ni i z d a n ci
n e m a j u t a k vo d e l o va n j e . I z d a n ci b u j a d i u sv e ž e m st a nj u
s a d r ž e 1 - 13 m g o d st o vi t a m i n a C i o k o 2 m g o d s t o k a r o t i na .
C e l a b i l j k a b o ga t a j e k a l i j u m o m i s e l e no m , a r e z e r ve s e l e n a
m o gu i z a z v a t i i m u no t o k s i č ne e f e k t e . U he m i j s k i m i
t o k si k o l o š k i m i st r a ž i va nj i m a u t vr đ e no j e d a b u j a d i m a o k o 2 0
v r st a s e s k vi t e r p e na s i nd o l sk i m p r st e no m , p o d ge ne r i č ni m
n a z i vo m p t e r o z i n i i p t e r o z i d i . I z o l o va na su i d va gl i k o z i d a k o j i
po s vo j o j h e m i j sk o j prirodi pripadaju beta –
g l i k o p i r a no z i d i m a . O vi gl i k o z i d i su n a z va n i b r a k si n A 1 i
b r a k si n A 2 .
B u j a d se u m no gi m z e m l j a m a u ž i v a k a o p o v r ć e , a u J a p a nu
i z b r a šn a se sp r a vl j a p o se b n a v r st a sl a t k i š a . N a r o či t o j e
p o p u l a r no j e l o “ w a r a b i ” k o j e s e p r i p r e m a o d i z d a na k a b u j a d i .
M e đ u t i m , u no vi j e d o b a o t k r i ve no j e d a i z d a n ci b u j a d i sa d r ž e
n e k e su p st a n i ce k o j e m o gu i z a z va t i r a k na p r o b a vni m
o r ga ni m a , p o s e b n o na j e d nj a k u i ž e l u cu . P r i m e će no j e t a k o đ e ,
d a o v a b i l j k a i z a z i v a o št e će nj e p r o b a vn o g t r a k t a u ž i vo t i nj a ,

173
p o se b no k o d k o nj a i go ve d a . Bu j a d k o d ž i vo t i nj a i z a z i va
a k t i v nu he m o r a gi čn u d i j a t e z u , p r o m e ne u m o k r a ćn o m m e hu r u
s h e m a t u r i j o m , p r o m e ne u p r e d n j e m d e l u p r o b a v no g t r a k t a i
n e d o st a t a k t i j a m i n a .

P O L JS K I L J UT I Ć P R I JE T I

K ak o u p o z o ri t i s to č are na o tro v no st p o lj sk e g o ru š ic e s
o b z i ro m n a to d a j e č e st k o ro v, n a ro č i to u ž it im a ?
– R e t k i s u sl u ča j e vi t r o v a n j a l j u d i i ž i vo t i nj a p o l j sk o m
g o r u š i co m . U p o z o r e nj a z a o vu b i l j k u su i st a k a o i z a s va k u
d r u gu o t r o v nu b i l j k u .
D a l i j e b i lo u g in u ć a g o ve d a o d t ro va nj a p l av im l j u t i ć e m
z a k o j i d o s ad a n ij e b ilo sa z n an j a d a j e o tro va n ?
– S ve vr st e l j u t i ća , p a i p o l j sk i l j u t i ć , vi š e - m a nj e s u
o t r o v ne b i l j k e . O n e sa d r ž e a ne m o n a l , k a o i sp a r l j i vu i o t r o v nu
s u p st a n c u . S ve vr st e o v e b i l j k e s a d r ž e i st e i l i sl i čn e
s u p st a n c e , a o b i č no va r i r a k o l i či na k o j a se u p o j e d i ni m
v r st a m a na l a z i . K a o i v e ći n a d r u g i h vr st a i z r o d a R a n u n cu l u s ,
o va j l j u t i ć j e ot r o va n z a ž i v o t i n j e u sv e ž e m st a nj u . M l a d e
b i l j k e l j u t i ća su u p r o l e ć e ne z na t no o t r o vne , a l i s e o t r o vno st
p o st e p e no p o ve ć a va t e j e na j ve ć a u v r e m e cv e t a nj a . N a i m e ,
c v e t o vi su n a j o t r o v ni j i d e o b i l j k e , p o t o m l i st o vi i st a b l j i k e .
Z e l e ne b i l j k e s u o t r o vn e u sl e d p r i s u st va a n e m o n a l a . U s e nu
l j u t i ć n e p r e d st a vl j a o p a s no st z a d o m a ć e ž i vo t i nj e , j e r se
s u š e n j e m a ne m o na l r a s p a d a na ne o t r o v ne sa s t o j k e . S ve
d o m a ć e ž i vo t i nj e su o se t l j i ve na t o k s i č no d e l o v a n j e l j u t i ća .
K r a v l j e i o v či j e m l e k o d o b i j e no p o sl e u no še nj a p o l j s k o g l j u t i ća
j e go r k o i cr ve no o b o j e no . A n e m o n a l i z l j u t i ća u t i če na
k o l i č i nu i k v a l i t e t m l e k a k o d m u z n i h k r a va i o va ca .
S i m p t o m i t r o v a n j a p o l j sk i m l j u t i ć e m s u p o r e m e ć a j
o r ga na z a va r e nj e , p o vr a ć a n j e , k r v a v p r o l i v i gr če v i . A ne m o n a l
d e l u j e n a d r a ž a j n o na k o ž u , i z a z i va j u ć i p e če nj e i b o l , l o k a l no
p r o š i r e nj e k r v ni h su d o v a i cr ve n i l o . U u st i m a i z a z i va o se ća j
p e č e n j a , sl u z ni ca se z a ž a r i , u p a l i i o t e k n e . N a d r a ž a j ž e l u c a i

174
c r e va i s p o l j a va se t e š k i m g a st r o i nt e st i na l ni m s i m p t o m i m a .
P o št o s e r e so r b u j e , a ne m o na l na j p r e u z r o k u j e na d r a ž a j
m o z ga , p o se b no , m o t o r i čk i h s r e d i š t a , p o t o m se j a vl j a
d e p r e si j a m o ž d a ni h f u nk ci j a , p r e st a na k d i sa n a i u gi nu će
ž i vo t i nj e . O se t l j i vo st p r e m a o t r o vni m sa st o j ci m a l j u t i ća j e
r a z l i či t a , p a su n a j o se t l j i v i j e m l a d e ž i v o t i nj e , na r o či t o
g o v e d a , k o nj i , o v c e a , svi nj e .
U sl u ča j u t r o va n j a p o t r e b no j e št o hi t ni j e i z b a ci va nj e
u ne se n e k o l i či ne i i sp i r a n j e ž e l u ca . Do d a na s ni s u n a đ e ni
a nt i d o t i z a o t k l a n j a n j e d e l o va nj a o t r o v ni h m a t e r i j a i z
poljskog ljutića.

I L I J E K I O T RO V

D a l i se ra st a vić m o ž e s a si g u rn o šć u u p o te b lj av a t i k ao
l j e k o v i t a b i lj k a z a č o vj e k a, j e r se s m a t ra lj e k o vi t im , a
n a vo d i te g a šte t n im z a s to k u ?
– R o d Eq i s e t u m i m a v e ći b r o j vr st a , a u n a š o j k nj i z i o p i sa na
s u d va r a st a vi ć a : p o l j sk i i b a r sk i r a st a vi ć . U ne k i m z e m l j a m a ,
k a o št o su Ja p a n i e x . S S S R , f e r t i l ne st a b l j i k e p o l j sk o g
r a st a vi ća k o r i st e se z a i shr a n u k a o p o vr će i d r . O n e su b o ga t e
v i t a m i n o m C ( d o 1 00 m g% ) , d o k s t e r i l n e st a b l j i k e ni s u j e st i v e .
U nj i m a i m a so l i k r e m e n e k i se l i ne (7 - 1 0% ) i t r i t e r p e ns k o g
s a p o ni n a e k vi z e t o ni n a ( d o 5% ) či j a st r u k t u r a j o š n i j e p o z na t a .
O d b i o l o š k i a k t i v ni h j e d i nj e n j a , na l a z e se a l k a l o i d i ni k o t i n,
e k vi z e t i n (p a l u s t r i n) , 3 - m e t o k s i p i r i d i n, p a l u st r i d i n, z a t i m
k a f e i ns k a k i se l i n a z a k o j u s e sm a t r a d a j e a n t i t i j a m i n sk i
f a k t o r p a i m a p r e su d n u u l o gu u e t i o l o gi j i i p a t o ge ne z i
t r o va nj a k o nj a , z a t i m sa p o ni n e k vi z e t o n i n, f l a vo n sk i g l i k o z i d
e k vi z e t r i n i g a l u t e o l i n i o k sa l n a k i se l i na . T a k o đ e , s a d r ž i
f l a vo no i d na j e d i nj e n j a , k a o e k vi z e t r i n k o j i p r e d st a v l j a
d i sa ha r i d f l a vo n a k e m f e r o l a . P o r e d t o ga , u o vo j b i l j ci su
p r i s u t ni k a l i j u m , k a l ci j u m , na t r i j u m , s u m p o r , a k o n i t i n, j a b u čn a
i o k sa l na k i s e l i n a , t a ni n, sm o l a , go r k e su p st a n c e , p e k t i n i
k a r o t o no i d i .

175
 Š t e t ne m a t e r i j e p o l j sk o g r a st a vi ć a k o d ž i vo t i nj a d e l u j u na
c e nt r a l ni i p e r i f e r ni n e r vni si st e m , na r o či t o k o d k o nj a , i n a
p o r e m e ć a j e f u nk c i j e p r e d ž e l u ca i c r e va k o d go v e d a . S i m p t o m i
t r o va nj a ž i vo t i nj a o b i č no se p o j a vl j u j u ne k o l i k o s a t i p o s le
u no š e n j a p o l j s k o g r a st a vi ća u o r ga ni z a m , p r a će ni h u vi d u
m a l a k sa l o st i , u b r z a no g p u l sa , o t e ž a no g d i s a n j a , d i j a r e j e , a na
k r a j u k o n vu l z i j o m i k o m o m .
K o d k o n j a j e na j č e šć e t r o v a n j e o s u š e no m p r e s l i co m u se nu .
T r o v a nj a su č e šć a z i m i i t o k o m p r o l e ća u go d i na m a ne st a ši ce
s t o č ne hr a ne k a d a ž i vo t i nj e k o nz u m i r a j u s e no u k o m e j e
z na t no z a st u p l j e na o va b i l j k a . N a p a ši k o n j i i z b j e ga va j u
z e l e ne b i l j k e , a l i i h go ve d a j e d u a k o ne m a d r u g e h r a ne . P o
o se t l j i vo st i s e i st i ču k o nj , k o b i l a i ž d r e b e , go ve d a , t e l a d .
N a j m a nj i u d e o p o l j s k e p r e sl i ce u se n u o d 5% k o d k o nj a m o ž e
d a i z a z o ve k l i n i č k e s i m p t o m e t r o v a n j a p o z na t o g k a o
e k vi z e t o z a ( e qu i s e t o s i s ) . U go v e d a i o va ca n a j i z r a ž e ni j i
s i m p t o m i t r o va nj a s u sm a nj e nj e m l e č no st i , k a t k a d i p o t p u ni
p r e st a na k se k r e c i j e m l e k a i m r ša vl j e n j e .
N a su p r o t št e t no m d e j st v u , o d d a v ni na se st e r i l n e st a b l j i k e
p o l j s k o g r a st a vi ća b e z c ve t ni h k l a so va u p o t r e b l j a va j u u
m e d i ci ni , p r v e ns t v e no k a o d i u r e t i k , u l e č e n j u t u b e r k u l o z e
p l u ć a i b r o nh i t i sa . T a k o đ e , s t e r i l n e st a b l j i k e p o l j sk o g
r a st a vi ća u sl e d p r i s u st va k r e m e n e k i se l i ne m o gu se k o r i st i t i
z a či š ć e nj m m e t a l a i p o l i r a n j e .
U na r o d no j m e d i ci n i o ve b i l j k e s e k o r i st e i k a o l e k o vi t e
b i l j k e . O n e se m o gu k o r i st i t i k a o l e k o vi t e b i l j k e , a l i s e m o r a
p r e ci z no d r ž a t i d o z e k o j a se p r e p o r u č u j e . U p o t r e b o m ve ći h
k o l i č i na m o ž e d o ći d o t r o va n j a , i t o su o na p i t a n j a k o j a su i
p r e d m e t o ve na še k n j i g e . M o r a se z n a t i d a d o z a či ni s u p st a n cu
o t o vno m .

I M L I JE K O M O ŽE B I TI ZA T RO VA NO
D a l i p o s to j e p o d ac i k o l ik o j e d o s ad a b i lo t ro va nj a
s to k e i u g in u ć a o d b i lj ak a n ave d e n ih u o vo j k n j i z i, a d a se
n ij e z n a lo š ta j e u z ro k ?

176
 – P o d a ci o t r o va nj i m a b i l j k a m a sl a b o s e vo d e , n e s a m o
z a ž vo t i nj e n e g o i z a l j u d e . S m a t r a se d a se u sve t u go d i šn j e
b i l j k a m a o t r u j e o k o 6 0. 0 00 l j u d i , a z a ž i vo t i nj e t a k vi h
p o d a t a k a ne m a . U k n j i z i su o p i sa n i p o j e d i ni sl u ča j e vi t r o va nj a
ž i vo t i nj a , a p o go t o vo u t i c a j o t r o vni h s a st o j a k a na k va l i t e t
a ni m a l ni h p r o i z v o d a , p o go t o vo m l e k a . O t r o va nj i m a l j u d i
b i l j k a m a j e d i no se d e t a l j n o vo d e p o d a ci u Š va j c a r sk o j i
N e m a č k o j u k o j i m a s e na l a z i Ce n t a r z a t r o va n j a , a p o d a ci su
d o st u p ni i o n i su d e t a l j no o b r a đ e ni u k nj i z i .
J a či n a t o k si č no g d e l o va nj a z a vi si i o d v r st e ž i v o t i n j e .
N e p r e ž i va r i s u o s e t l j i vi j i o d p r e ž i va r a . K o d i st e vr st e ž i vo t i n j a
s t e p e n t o k si č no g d e l o v a nj a o t r o va i z b i l j a k a z a vi si o d : p o l a ,
s t a r o st i , f i z i o l o š k o g st a n j a , u hr a n j e no st i i d r u gi h f a k t o r a
i nd i vi d u a l n e p r i r o d e . O p a s no st o d t r o va nj a j a vl j a s e na j če š će
u p r o l e će , u vr e m e k a d a p r vi p u t i z l a z e n a p a š u i m no ga m l a d a
g r l a , k o j a j o š n e p o se d u j u r a z vi j e n a č u l a u k u s a i m i r i sa . V e l i k a
s r e ća j e u t o m e št o j e v e ć i na o t r o v ni h b i l j a k a g o r k o g u k u sa ,
p a j e t o o sn o v ni r a z l o g št o i h ž i v o t i n j e ne j e d u .
V e l i k i b r o j b i l j a k a ni j e o t r o va n z a ž i vo t i n j e , a l i a k o s e
k o r i st e z a i s hr a nu , m e nj a j u k va l i t e t st o č ni h p r o i z vo d a .
N j i ho vo št e t no d e l o v a nj e s e u p r vo m r e d u i sp o l j a v a u
p r o m e na m a u k u s a , m i r i sa i b o j e m l e k a i m l e č ni h p r o i z vo d a ,
k o j i p o st a j u n e u p o t r e b l j i vi z a l j u d sk i i s hr a nu . M e đ u t a k vi m
b i l j k a m a n a j z na ča j ni j e su : M e l i l o t u s a l bu s , Me l i l o t u s
o f f i ci na l i s , T e u c ri u m s c o r d i u m , Ox a l i s a ce t o s e l l a , Me l a m py ru m
a rv e n s e , Rumex a ce t o s a , T h l a s pi a rv e ns e , M a t ri ca ri a
c h a mo mi l l a , k a o i vr st e r o d a A l l i u m , Ga l i u m , A rt e m i s i a i d r .
P o sl e d i ce t r o va nj a b i l j k a m a s u r a z l i či t e . P o r e d u g i n nu ća
ž i vo t i nj a , d o l a z i d o g u b i t a k a me sa i m l e k a , z a t i m v u n e i l i
g u b i t k a sn a g e ž i v o t i n j a . P o sl e t r o va n j a o r ga ni z a m ž i vo t i nj a j e
o sl a b l j e n i l a k še p o d l e ž e i nf e k t i vn i m o b o l j e nj i m a .

A g ro pl a n e t a , 2 01 7 .

177
REPORTAŽA

Z AINTER ESOVATI DJECU ZA SELO I POLJOPRIV R EDU

 KRAJEM MAJA I POČETKOM JUNA KROZ JEDNODNEVNE
EKSKURZIJE „AGROJAPRU“ POSJETILO 500 ĐAKA IZ OKOLNIH
OPŠTINA

S a n e k o l i k o p o go n a z a p r o i z vo d n j u z d r a ve hr a n e
sm j e št e ni h u p r e l i j e p o m z a d r u ž no m p a r k u s a u k r a s ni m
b i l j k a m a , d r v e ć e m i r a z no b o j ni m cvi j e će m , k a o i a t r a k t i v no m
v o d e ni co m na r i j e ci Ja p r i , P Z „ A gr o j a p r a “ i o v e go d i n e b i l a j e
p r i v l a čno m j e st o z a đ a čk e j e d n o d ne vn e e k s k u r z i j e .
K a k o n a s j e o b a vi j e st i l a d i p l . i n ž p o l j o p r i vr e d e N a d a
N e šk o vi ć – R a i l i ć, d i r e k t o r i ca „ A gr o j a p r e “, k r a j e m m a j a i
p o č e t k o m j u n a z a d r u gu j e p o sj e t i l o vi še o d 50 0 đ a k a . Bi l e s u
t o gr u p e o d 5 0 d o 6 0 u če ni k a i z o s no v ni h šk o l a : „ L j u b i j a “ i z
L j u b i j e , „ V u k K a r a d ž i ć“ i z N o vo g G r a d a , „ B r a n k o Ćo p i ć “ i z
K r u p e n a U n i i „ D e sa n k e M a k si m o vi ć “ i z P r i j e d o r a .
U p r vo m d i j e l u p o s j e t e , k a ž u n a m S a nd r a Đu r đ e vi ć i
D r a ga na V i n či ć, p r e hr a m b e n i t e hn o l o z i u z a d r u z i , đ a c i s u i m a li
p r i l i k u d a vi d e m i n i u l j a r u u k o j o j se p r o i z vo d e j e st i va hl a d no
c i j e đ e na u l j a o d b u nd e v i n i h i su nc o k r e t o vi h s j e m e nk i , i p e k a r u
u k o j o j se p e k u hl j e b i p e ci va o d i nt e gr a l no g b r a šn a
s a m l j e v e no g u z a d r u ž n o j vo d e ni c i . Za t i m , u Z a d r u ž no m d o m u
i m a l i s u p r i l i k u d a vi d e e t no g r a f sk u z b i r k u p r e d m e t a i z
P o d g r m e ča , i z l o ž b u f o t o g r a f i j a o r a z vo j u z a d r u g a r st a va i
e t no l o šk u i z l o ž b u d o k u m e nt a r n i h f o t o g r a f i j a „ P o d g r m e čk e
v o d e ni ce “. U d r u go m d i j e l u d a n a đ a ci su p r o v e l i u svo j i m

178
i gr a m a i r e k r e a c i j i na cv i j e t ni m z e l e ni m l i va d a m a u
z a d r u ž no m d vo r i š t u i o k o vo d e ni c e u z r i j e k u J a p r u .
U p r a vo p r e d k r a j j e d ne o d p o m e n u t i h p o s j e t a , 7 . j u na
r a z go v a r a l i sm o s u či t e l j i co m I va no m De j a n o vi ć k o j a j e b i l a
v o đ a p u t a g r u p e o d 5 0 đ a k a O Š „ De sa nk a M a k si m o vi ć“ i z
P r i j e d o r a . E vo št a n a m j e o n a i z n o s e ći s vo j e u t i s k e , r e k l a za
r e v i j u „ M o j e S e l o “:
– P r i sa m o m d o l a sk u o d u še vl j e ni sm o l j e p o t o m p r i r o d e
k o j a na s o k r u ž u j e . I a k o j e m a l a , p e k a r a na m se sv i d j e l a z b o g
o p r e m l j e no st i i h i gi j e ne k o j a t a m o vl a d a . T e h no l o g j e d j e ci
d e t a l j no o b j a s ni o p r o ce s p r a vl j e n j a hl j e b a št o na č a s u u šk o l i
n i j e m o g u ć e n a u či t i . U m u z e j u sm o o st a l i z a d i vl j e ni
b o ga t st v o m p r e d m e t a s a č u v a ni h o d z a b o r a va . B i b l i o t e k a j a
t a k o đ e b o ga t a i o p r e m l j e na k a k o st r u č no m l i t e r a t u r o m t a k o i
r o m a ni m a , t e k n j i ga m a z a d j e c u . N a j l j e p ši d i o p r e d st a vl j a
u l j a r a i b i l i sm o v e o m a z a i nt e r e so va n i k a k o s e p r a ve s vi nj e ni
p r o i z vo d i . P o d r u č j e o k o m l i na p o go d no j e z a i gr u i d r u ž e nj e ,
s r e đ e no i p o k o še no . A t m o sf e r a j e b i l a o p u št a j u ć a u z ž u b o r
r i j e k e Ja p r e . U p o sj e t i „ A gr o j a p r i “ m no go t o g a sm o s a z na l i i
n a u či l i o se l u i p o l j o p r i v r e d i št o će na m b i t i o d v e l i k e k o r i st i
u p r o u č a va nj u p r i r o d e i d r u št va . S ve u sve m u , o v a j d a n , k a k o
z a đ a k e t a k o i z a n a s u či t e l j i ce , o st a ć e na m u t r a j no m
s j e ća nj u . “, r e k l a na m j e na k r a j u u či t e l j i c a D e j a no vi ć .
A u t e nt i č na zadruga „Agrojapra“ kao d r u št ve no
o d go vo r na o r ga ni z a c i j a , o si m r e d o v ni h p r o i z vo d ni h i
z a d r u ž ni h a k t i vno st i , na o va j na č i n d a j e s vo j d o p r i n o s i n a
s o ci o k u l t u r no m i e d u k a t i v no m p l a nu k a k o b i đ a c i i st u d e nt i
što bolje p r a k t i čno u p o z na l i se l o , p o l j o p r i vr e d u i
z a d r u ga r st vo , i ne sa m o d a u p o z na j u , v e ć i d a z a vo l e p r i r o d ne ,
s e o sk e i z a d r u ž ne v r i j e d n o st i .
A g ro pl a n e t a , a vg u st 2 01 6 .

179
INICIJATIVE

BEZ DOBR E STRU JE NI RAZV OJA *

N a k o n b e z b r o j p i sm e n i h i u sm e ni h o b r a ća nj a
E l e k t r o d i st r i b u ci j i N o vi G r a d o d st r a ne P Z “A gr o j a p r a “ i
p r e d st a vn i k a se o sk i h z a j e d ni ca , n i j e d o šl o d o p o b o l j ša n j a u
s na b d i j e va n j u e l e k t r i č no m e n e r gi j o m . U m j e st o r j e še nj a o vo g
p r o b l e m a u vi j e k sm o d o b i j a l i s a m o d o b r o s r o če na o p r a v d a n j a .
Zb o g t o g a s e o vo m p r i l i k o m , u i m e m no go b r o j ni h
č l a no v a P Z “A g r o j a p r a “, nj e n e u p r a ve i st a no vn i št va d o l i n e
J a p r e , o b r a ć a m o S k u p št i ni o p št i n e N o vi G r a d , n j e n im
u p r a vn i m i i z vr šn i m o r ga ni m a , d a s vo j i m d r u št v e n i m u gl e d o m
i a u t o r i t e t o m u r g i r a t e k o d E l e k t r o k r a j i ne u Ba n j o j L u c i d a s e
o va j d u go go d i šnj i p r o b l e m r i j e ši .
I l u st r a c i j e r a d i , p r e m a p o d a c i m a l j u d i k o j i p e d a nt no vo d e
e vi d e n ci j u o ne st a nk u e l e k t r i čn e e ne r gi j e , s a m o t o k o m 20 18 .
g o d i ne d o šl o j e 28 6 p u t a d o p r e k i d a u na p a j a n j u . S vj e ž
p o d a t a k j e d a p r i j e ne k o l i k o d a n a , t a čni j e 8 . d e c e m b r a d o šl o
d o p r e k i d a u na p a j a nj u o k o 2 0 p u t a . S l i čn e si t u a ci j e d e ša va j u
s e p o s l j e d n j i h d e s e t a k go d i na . S v a k i p u t p r i l i k o m p o j a ve
s l a b o g vj e t r a , k i še i l i sni j e ga r e d o vno d o l a z i d o n e s t a nk a
e l e k t r i čn e e ne r gi j e .
P o sl j e d i ce st a l ni h ne st a n a k a e l e k t r i č ne e ne r gi j e su
m a so v no k va r e nj e k u ća ns k i h e l e k t r o - a p a r a t a k a o i p u m p i z a
h i d r o f o r e i g r i j a nj e . N a r o č i t u š t e t u n e st a nk a e l e k e t r i č ne
e ne r gi j e t r p e p r o i z vo đ a či m l i j e k a k o j i ne m o g u o b a v l j a t i m u ž u
i h l a đ e n j e m l i j e k a , št o j e j e d a n o d r a z l o g a na p u št a nj a o ve
p r o i z vo d nj e , p a i o d l a sk a sa s e l a . P o s e b no j e o vi m p r o b l e m o m
p o go đ e n a P Z “A gr o j a p r a “ k a o i o st a l i p r e d u z e t ni c i k o j i se b a v e
p r o i z vo d no – p r e r a đ i va čk o m d j e l a t no š ću . N a p r i m j e r , r a d d va
p r o i z vo d na p o go na Z a d r u g e d i r e k t no o vi s i o e l e k t r i č no j
e ne r gi j i i u o va k vi m u sl o vi m a n e m o g u ć j e k o nt i n u i t e t u
p r o i z vo d nj i . U p o sl j e d n j e vr i j e m e d o l a z i i d o če s t i h k va r o v a
a gr e g a t a k o j i j e o vi h g o d i na r a d i o vi š e hi l j a d a sa t i , št o
d i r e k t no u t i č e na p o ve ć a nj e t r o š k o va p r o i z vo d nj e , a s a m i m
t i m i na sl a b i j e r e z u l t a t e p o sl o v a n j a . I p o r e d t o ga Za d r u ga
A gr o j a p r a j o š u v i j e k z a p o šl j a va 30 r a d ni k a , r e d o v no p l a ć a

180
t r o šk o v e e l e k t i čn e e n e r gi j e k a o i sv e o st a l e o b a ve z e p r e m a
z a p o sl e ni m , d r u š t vu i d r ž a v i . S t a l ni ne st a nc i st r u j e t a k o đ e
u gr o ž a v a j u r a d O Š „ B r a nk o Ć o p i ć“ u Do n j i m A gi ć i m a ,
a m b u l a nt e i p o št e .
Za t o se o p r a vd a no p o st a vl j a p i t a n j e k a k o j e m o gu će n a
o va j na či n st va r a t i si g u r no st u b i l o k a k vo m r a d u i r a z vo j u u
n a ši m se l i m a i k a k o j e m o g u ć e st va r a t i p o vo l j n i j e p o sl o vno
o k r u ž e n j e i b o l j e m j e st o z a ž i vo t u na šo j se o sk o j z a j e d ni ci ,
a k o z a t o n e i sp u nj a va m o e l e m e n t a r ne p r e t p o st a vk e . T a k o đ e ,
m no gi st a no vni ci d o l i ne Ja p r e , k o j i r e d o vn o p l a ća j u u t r o še nu
e l e k t r i čnu e n e r g i j u , o vi h d a na , r a z m i šl j a j u d a p o d ne su
m a so v nu t u ž b u z a na k n a d u št e t e k a o p o sl j e d i ce st a l ni h
n e st a n a k a e l e k t r i č ne e n e r gi j e , t e o r ga n i z o va nj e p o b u ne
s t a no vn i št va zbog n e r j e ša va nj a o vo g d u go go d i šn j e g
problema.

Predsjednik Skupštine zadrugara Milovan Antonić

Direktor PZ“Agrojapra“ Nada Nešković – Railić
Donji Agići, 14.12.2018. godine

181
 Dugogodišnji kontinuitet u
lošem snabdijevanju
strujom-snimljeno 2000-tih
godina na području sela
Johovica u Podgrmeču

* Ovaj naš apel urodio je plodom. Elektrodistribucija Novog Grada ojačala je elektro-
mrežu, čime je omogućeno urednije snabdijevanje strujom.

182
SEOSKI TURIZAM

183
184
KOMENTAR
SEOSKI TURIZAM U REPUBLICI SRPSKOJ TEK JE U ZAČETKU

SAM O 19 DOM AĆINSTAVA SPR EM NO DA PRIMI

GOSTE

S e o s k i t u r i z a m u Za p a d no j i S r e d n j o j E v r o p i s p o nt a no s e
p o j a vi o j o š p r i j e st o t i n j a k g o d i na . O v a j o b l i k t u r i z m a na
o r ga ni z o va n n a č i n z a p o č e o j e 19 55 . go d i ne u F r a n cu sk o j .
A gr o t u r i z a m , k a o n a j vr e d ni j i sa d r ž a j se o sk o g t u r i z m a i
n a j sr o d ni j i p o l j o p r i v r e d i i p o l j o p r i v r e d no j p r o i z vo d nj i , p o či n je
d a se r a z vi j a i z m e đ u 1 96 0 i 1 97 0 . go d i n e , d o k s e o sk i t u r i z a m,
u c j e l i ni gl e d a n o , p o st a j e d i o r a z vo j ne p o l i t i k e r u r a l ni h
p o d r u č j a E vr o p sk e u ni j e u p e r i o d u o d 1 98 0, d a b i o d 2 00 0 .
g o d i ne i z va n i č no p o st a o m e đ u na r o d ni t u r i st i č k i p r o i z vo d .
U t o m p r o t e k l o m p e r i o d u , na r o či t o u p o s l j e d n j i h
d va d e se t go d i na , p r e m a p o d a ci m a E v r o p sk e f e d e r a ci j e
r u r a l no g t u r i z m a , p a d o d a n a s, u 27 z e m a l j a E v r o p sk e u ni j e
i z g r a đ e no j e i z m e đ u 6 00 hi l j a d a i m i l i o n o b j e k a t a z a p o t r e b e
s e o sk o g t u r i z m a k o j i r a sp o l a ž u s a 6 d o 1 2 m i l i o na k r e ve t a i
o b e z b j e đ u j u d o t r i m i l i o n a r a d ni h m j e st a . Di r e k t na d ne vn a
p o t r o šnj a p o o so b i i z no si o d 45 d o 80 e v r a , o d č e ga se na
u sl u ge sm j e št a j a o d no si o d 1 5 d o 3 0 e v r a , a o st a l o na l o k a l ne
u sl u ge , k a o i d va e v r a n a l o k a l nu e k o no m i j u . P r e m a p o d a ci m a
E vr o p s k e f e d e r a ci j e r u r a l no g t u r i z m a , u se o sk o m t u r i z m u
E vr o p s k e u ni j e če t i r i k r e ve t a st va r a j u p r i ho d j e d n a k p r i ho d u
j e d no g r a d no g m j e st a , a k a d a j e r i j e č o a g r o t u r i z m u , na
p r i m j e r u A u st r i j i , j e d a n o d p e t f a r m e r a p r u ž a u sl u ge
a gr o t u r i z m a .
O vi i m p r e si vn i rezultati, na r o č i t o u p o gl e d u
z a p o šl j a va nj a u s e o sk o m t u r i z m u Za p a d ne i S r e d nj e E vr o p e ,
o st v a r e ni s u si st e m a t s k o m p o d r š k o m l o k a l ne i d r ž a vn e vl a st i
u sa d e j st v u sa f i na nsi r a n j e m se o sk o g t u r i z m a i st r u k t u r ni h
f o nd o va E vr o p sk e u ni j e , k a o i u z st r a t e šk o p l a n i r a n j e , r a z vo j
a u t e nt i č ni h p r o i z vo d a , o sm i šl j e n m a r k e t i n g, o r ga ni z a ci j u ,
o b r a z o v a nj e i u s a v r š a v a nj e l j u d s k i h r e s u r s a k a o i p r e ci z ni h

185
f i na nsi j sk i h podrški, p o r e sk i h p o d st i ca j a , p o vo l j ni h
b a nk a r sk i h kredita sa ve l i k i m gr e j s periodi ma,
s u b ve nci o ni r a ni m k a m a t a m a i d a n e go vo r i m o o b e s p o v r a t n i m
s r e d st vi m a i z p o m e nu t i h f o n d o v a E vr o p sk e u ni j e . Za r a z vo j
a gr o t u r i st i čk i h d o m a ći nst a va , o b j e k a t a i o p r e m e , u p r o t e k l o m
p e r i o d u i z f o nd o v a i z E U d o d j e l j i v a no j e u p r o s j e k u o d 1 0 0 d o
2 0 0 hi l j a d a e vr a o d če g a su 7 0 o d st o b i l a b e s p o v r a t n a
s r e d st va .
O v i m r e z u l t a t i m a z n a č a j no su d o p r i ni j e l e i b r o j ne
e vr o p s k e o r g a ni z a c i j e i u d r u ž e n j a k o j i se i sk l j u či vo b a v e
r a z vo j e m s e o s k o g t u r i z m a , k a o p o se b no g o b l i k a t u r i z m a , či j i
p o st o t a k b r o j a u sl u ga i z go d i n e u go d i nu r a st e i p o st a j e sv e
z na ča j ni j i f a k t o r o d r ž i vo st i e k o no m sk o g ž i v o t a u o vi m
d r ž a v a m a . U z e m l j a m a Za p a d n e E v r o p e , k o j e s u o t i šl e na j d a l j e
u r a z vo j u se o sk o g t u r i z m a , r e a l i z u j e s e n a d o g r a đ e na i l i
u na p r e đ e na st r a t e gi j a r a z vo j a p a s e t a k o j e d a n b r o j
a gr o t u r i st i čk i h d o m a ći nst a va sp e c i j a l i z u j e z a p r u ž a n j e u sl u ga
s a s a s vi m no vi m t u r i st i č k i m p r o i z vo d i m a k a o št o su :
d i d a k t i čk e f a r m e , m u z e j i n a o t vo r e n o m – st a r a s e l a , e k o l o šk e
f a r m e , f a r m e o r i j e nt i sa ne na he nd i k e p i r a ne o so b e i sl i čno .

P RI JE TN JE F I S K A L N E K AS E

K a d a j e r i j e č o s e o sk o m t u r i z m u k o d n a s , l o g i č no j e d a se
z a p i t a m o št a sm o m i u R e p u b l i ci S r p sk o j o st v a r i l i z a
p o sl j e d nj i h 18 go d i na o d k a d a t r a j e p e r i o d t r a nz i ci j e , i gd j e
s e na l a z i m o u p o r e đ e n j u sa r a z v i j e ni m sv i j e t o m. K a d a b i sm o
s e t a k m i či l i u p r o i z vo d n j i r i j e či i r a sp r a va o u k a z i va nj u n a
n a š e p o t e nci j a l n e m o gu ćn o st i se o sk o g t u r i z m a : p r i r o d n e ,
l j u d sk e , e t no gr a f sk e , f o l k l o r n e , g a st r o no m sk e , a r he o l o š k e ,
a r hi t e k t o ns k e i d r u ge r e s u r se , z a u z e l i b i sm o vi so k o m j e st o .
I m a l i b i sm o vi s o k u p o z i ci j u p o t o m e u če k a n j u , sk r št e ni h r u k u ,
u b a s no sl o vn o sk u p i m i z r a d a m a st r a t e gi j a r a z vo j a t u r i z m a R S ,
u k o j o j s e na ž a l o st s a m o na d vi j e s t r a ne go vo r i o se o sk o m
t u r i z m u , i k o j a z a sa d a z n a či sa m o m r t vo sl o vo n a p a p i r u . P o

186
t o m e b i sm o m o g l i na ne k o j r a n g - l j e st vi ci z a u z e t i vr hu ns k a
m j e st a u E v r o p i .
E vo ne k o l i k o i l u st r a ci j a i z na še p r a k se . O d o k o 2 20 hi l j a d a
r e g i st r o v a ni h p o l j o p r i v r e d ni h d o m a ći n st a va u R e p u b l i ci
S r p sk o j , z a o b a vl j a n j e u sl u ga u o b l a st i u go st i t e l j st va i
s e o sk o g t u r i z m a r e gi st r o v a no j e u k u p no 1 9 p o l j o p r i vr e d ni h
d o m a ć i n st a v a , o d k o j i h se d a m p r u ž a u sl u ge sm j e št a j a a
d va na e st i h j e i z l e t ni čk o g t i p a . I p o r e d t o g a št o su d e f i ni sa ni
i nst i t u ci o na l ni p r i st u p , p r a v ni o k vi r , z a k o n o t u r i z m u ,
z a k o ns k a i p o d z a k o n sk a a k t a , u r e d b a o u s l o vi m a i
k r i t e r i j u m i m a z a d o d j e l u n a m j e ns k i h s r e d st a va , - r a z vo j
s e o sk o g t u r i z m a j e i d a l j e na p o č e t no j , n u l t o j t a č k i sa k r a j nj e
z a n e m a r l j i vi m rezultatima. O si m t o ga , ve ći b r oj
p o l j o p r i v r e d ni h d o m a ć i n st a v a k o j a su i z r a z i l a ž e l j u d a se b a ve
s e o sk i m t u r i z m o m , o d u s t a l a su o d o ve i d e j e j e r i h j e
o b e s hr a b r i l a U r e d b a o p r o c e d u r i r e gi st r a ci j e o ve d j e l a t no st i.
N a i m e , p r o b l e m n a st a j e k a d a se d o m a ć i n st vo p r i j a vi u A P I F –
A ge nci j a z a u p i s i vo đ e nj e r e g i st r a . O d m a h p o sl i j e t o ga
p o l j o p r i v r e d n a d o m a ći nst va m o r a j u d a s e j a ve u O d j e l j e nj e z a
p r i v e d u o p št i ne d a se r e g i st r u j u z a p r u ž a nj e t u r i st i čk i h u sl u g a
š t o p o d r a z u m i j e v a d a će u st a r t u m o r a t i d a s e su o če sa
p r o b l e m o m f i sk a l ne k a se i p o r e sk i h z a h va t a nj a , sa p r o b l e m o m
p l a ć a n j a d o p r i no s a i d r u gi m d a va n j i m a i o p t e r e će n j i m a . L j u d i
i z st r a h a s a , i n a č e , m a l o s r e d st a v a i si m b o l i čk i m p o d r šk a m a i
p o t i c a j i m a , o d u st a j u o d o vo g p o s l a k o j i s e i z va n i č no t r e t i r a
k a o d o p u n sk i i s a n e i z vj e s no m z a r a d o m . I p a k ne k e p o č e t n e
a k t i v no s t i z a b i l j e ž e n e su n a p o d r u č j u J a ho r i n e , M r k o n j i ć
G r a d a , R i b ni k a i d o l i ne Ja p r e u k o j o j , m o gl o b i s e r e ći ,
z a ni m l j i v e a k t i vn o st i p r e d u z i m a i P o l j o p r i vr e d na z a d r u ga
„ A gr o j a p r a “ k o j a j e , i z m e đ u o st a l o g, p r o šl e go d i ne u s k l o p u
T r e će g s a j m a z a d r u ga r st va R e p u b l i k e S r p sk e , k o j i se o d r ž a va
u k r u gu o ve z a d r u ge , o r ga ni z o va l a o k r u gl i st o n a t e m u : „ E f e k t i
s e o sk o g t u r i z m a u r a z vo j u p o l j o p r i v r e d e i u l o ga z a d r u ga “ .
N a d a hn u t o o „ A gr o j a p r i “ k a o d r a go cj e no m i sk u st vu
g o vo r i o j e I go r S o vi l j i z t u r i st i čk o g u d r u ž e nj a „ P r o m o t u r “ i z
P r i j e d o r a , k o j e v e ć d e v e t go d i na sa r a đ u j e s T u r i st i čk i m
u d r u ž e n j e m „ P u t o va t i Ba l k a no m “ i z I t a l i j e . T i j e sno sa r a đ u j u ći

187
s a „ A gr o j a p r o m “ o va j e z a d r u ga u k l j u č e n a u p r o j e k at
o sni va nj a m r e ž e d i d a k t i čk i h f a r m i i k u ša o ni ca j e r , k a k o r e č e
S o vi l j , „ A gr o j a p r a “ v e ć i m a ve l i k o i s k u st vo u o r ga ni z o va nj u
l j e t n i h šk o l a u p r i r o d i z a đ a k e i s t u d e nt , št o j e u st v a r i d r u gi
n a z i v z a d i d a k t i č k e f a r m e k o j e se u no vi j e vr i j e m e r a z vi j a j u u
I t a l i j i k a o na j no v i j i p r o i z vo d se o sk o g t u r i z m a , a z a ž i v j e l e su
j o š u Fr a n cu s k o j i E n gl e sk o j .
T o j e p o vo d d a u na st a v k u o vo g t e k st a či t a o ci m a o ve
r e v i j e k a ž e m o ne št o vi še o „ A gr o j a p r i “ k a o p r i m j e r u d o b r e
p r a k se . O ne k i m t a k v i m p r i m j e r i m a , k a o št o j e a g r o t u r i st i č k o
d o m a ć i n st vo p o r o d i c e G a l i ć k o d M r k o nj i ć G r a d a , b i l o j e r i j e či
u j e d no m o d p r o š l i h b r o j e v a , a sv a k a k o o o vo j t e m i r e d a k ci j a
r e v i j e „ N a še s e l o “ p o sj e ć i va ć e i u b u d u će k o nt i nu i r a nu p a ž nj u .

O H RAB R U JU Ć A I S K US T VA „AG RO J AP RE “

P o l j o p r i v r e d na z a d r u ga , , A gr o j a p r a " , Do nj i A g i ć i k od
N o vo g G r a d a , o s no va n a j e 2 000 . go d i ne , d j e l u j e na ve l i k o m
p r o st o r u P o d g r m e ča u d o l i ni r i j e k e Ja p r e . S vo j u d j e l a t no st
z a d r u ga j e r a ši r i l a na 2 3 p o d g r m e čk a s e l a , gd j e j e u k l j u či l a
2 5 5 z a d r u ž ni h d o m a ć i n st a v a – z a d r u ga r a i na p o s j e d i m a
s e l j a k a r a z vi l a i r a z v i j a p r i m a r nu p o l j o p r i v r e d nu p r o i z vo d nj u .
Z a d r u ga j e u p o r e d o p o d i gl a i p r o i z vo đ a čk e p o go n e , p o s j e d u j e
p o l j o p r i v r e d nu a p o t e k u , p o g o n z a p r o i z v o d nj u hl a d no
c i j e đ e no g b u nd e v i no g i su n co k r e t o vo g u l j a , m i ni s u š a r u , m i ni
h l a d nj a č u , vo d e n i c u na r i j e ci J a p r i , r e st o r a n, b e n z i nsk u
p u m p u , m i ni m a r k e t i p e k a r u . I z gr a đ e n j e i no vi z a d r u ž n i d o m
u k o m e j e b i b l i o t e k a sa či t a o ni co m , g d e j e sm j e št e n ce nt a r z a
o b r a z o v a nj e z a d r u ga r a , e t no - m u z e j sk a p o st a v k a p r e d m e t a
k o j i s vj e d o č e o n e k a d a šn j e m ž i vo t u u d o l i n i Ja p r e i i z l o ž b a o
r a z vo j u z a d r u ga r st va u o vo m k r a j u . Za d r u ga s e j a vl j a i k ao
i z d a va č ; d o sa d a j e i z d a l a t r i k nj i ge k o j e s e b a ve
z a d r u ga r st vo m n e sa m o k o d n a s n e g o i n a e vr o p sk i m
p r o st o r i m a u k o j i m a su i z ne se na i sk u st v a , , A g r o j a p r e ' ' . O vi h
d a n a , i d u ći u su s r e t p o b o l j ša nj u t u r i st i čk e p o nu d e ,
, , A gr o j a p r a “ će k o m p l e t i r a t i o p r e m u z a m a l u t k a l a ča k u ž e n sku

188
r a d i o ni cu u k o j o j će se o r g a ni z o va t i o b u k a i i z r a d a a t r a k t i vni h
t k a ni h p r e d m e t a sa i z v o r n i m p o d g r m e čk i m m o t i vi m a .

Škola u prirodi dovodi mlade

P o l j o p r i vr e d n a z a d r u ga ' ' A gr o j a p r a ' ' p o st a l a j e u ne k u

r u k u i n a st a v na i na u č na b a z a . T a k o j e , u s k l o p u r e a l i z a c i j e
z a d r u ž no g p r o j e k t a , S e o sk i t u r i z a m k a o na st a vn a b a z a z a đ a k e
i st u d e nt e , Do n j e A gi će i „ A gr o j a p r u “ t o k o m p o sl j e d nj e d vi je
g o d i ne , u o k vi r u j e d no d ne vni h i z l e t a i e k sk u r z i j a , p o sj e t i l o
8 0 0 đ a k a o sno v ni h šk o l a i z o k o l ni h m j e st a i o k o 3 0 0
s t u d e n a t a P o l j o p r i v r e d no g i P r i r o d n o m a t e m a t i čk o g f a k u l t e t a
b a n j a l u čk o g u ni ve r z i t e t a k o j i o va m o d o l a z e na p r a k su .
G e ne r a l na i d e j a j e b i l a d a se d o ve d u go st i se o s k o g t u r i z m a ,
m e đ u nj i m a đ a ci i st u d e nt i , k o j i ć e u su št i ni b i t i i p o t r o ša či i
t a k o ge ne r i s a t i p o l j o p r i v r e d nu p r o i z vo d nj u i p l a sm a n d o m a ć e
h r a ne i p o b o l j š a t i u k u p a n m a t e r i j a l ni p o l o ž a j s e o s k o g
s t a no vn i št va o vo g k r a j a . P o se b na v r i j e d n o s t j e u t o m e št o su
s e đ a ci i st u d e n t i u p o z na l i sa p r o i z vo d ni m p r o g r a m i m a i
p r o i z vo d i m a z d r a ve h r a ne u z a d r u ž ni m p o go ni m a , o na či nu
p r i k u p l j a n j a s i r o vo g m l i j e k a , o p r e r a d i sj e m e n k i u hl a d no
c i j e đ e na u l j a , o p r e r a d i ž i t a u i nt e gr a l no b r a šno u v o d e ni ci na
r i j e ci J a p r i , o su š e n j u vo ća i gl j i v a , o p l a ni r a n j u , p r o i z v o d n j i i
m a r k e t i n gu . U z a d r u ž n o j b i b l i o t e ci sa đ a ci m a i st u d e nt i m a
v o đ e ni su r a z g o vo r i o t o m e št a z n a či k o m u ni k a ci j a ,
p r e d u z e t ni št v o , k u l t u r a i z r a ž a v a n j a , št a s u t o z a d r u ž ne
v r i j e d no s t i i št a z na či r a d i t i z a j e d no u z a d r u z i i s a r a đ i va t i sa
d r u gi m l j u d i m a .

189
 S TI Z AL I I G O S TI I Z I NO S TR A NS TV A

T o k o m 20 1 1. i 2 01 2 . go d i n e „ A gr o j a p r u “ su p o sj e t i l i
p r e d st a vn i ci u d r u ž e nj a „ P u t o v a t i Ba l k a no m “ i z I t a l i j e , z a j e d n o
s a sv o j i m p a r t n e r i m a i z P r i j e d o r a , P r nj a vo r a i K r a l j e va .
Z a h va l j u j u ć i o vo j no v o u s p o st a vl j e no j sa r a d nj i , p r o šl e go d i n e
v e ć su r e a l i z o va n e p o sj e t e d vi j e g r u p e I t a l i j a na , m e đ u k o j i m a
s u b i l i i st u d e nt i P o l j o p r i v r e d no g i nst i t u t a i z T r e nt a z a j e d n o
s a u če ni c i m a S r e d n j e p o l j o p r i vr e d n e š k o l e i z P r i j e d o r a .
T a k o đ e , u o k vi r u e d u k a c i j sk i h a k t i v no s t i o z a d r u ga r st vu u
p r e t ho d ne d vi j e g o d i ne p o s j e t i l i s u n a s i z a d r u ga r i i z Hr va t sk e
K o st a j ni ce , p r e d st a vni ci z a d r u g e O št r a L u k a , k a o i 5 0
z a d r u ga r a i z M o l d a vi j e . T a k o đ e , u go st i l i sm o i 1 1 0
o d b o j k a ši c a o d b o j k a šk i h k l u b o va i z N o vo g G r a d a i G r a d i šk e
k o j e su p o sl i j e o b i l a s k a „ A gr o j a p r e “ na l i va d i p o r e d vo d e ni ce
n a r i j e ci Ja p r i o r ga ni z o va l e r e k r e a t i v ni o d b o j k a šk i t u r ni r u
p r i r o d i . S vi su o n i p o sj e t i l i p r o i z vo d ne p o g o ne z d r a v e h r a n e
„ A gr o j a p r e “, zadružni e t no - m u z e j , izložbu o r a z vo j u
z a d r u ga r st v a , b i b l i o t e k u i vo d e ni cu na r i j e ci Ja p r i . O si m št o
s u u ž i va l i u p r i r o d ni m l j e p o t a m a o vo g k r a j a i no vi m
s a z na nj i m a , b i l i su v e o m a z a d o v o l j ni r e st o r a nsk i m u sl u g a m a
u ž i v a j u ći i u m no gi m s p e ci j a l i t e t i m a , a l i i a u t o ht o ni m j e l i m a
d o m a ć e hr a ne u z a d r u ž no m r e st o r a n u „ Be z a “ .
O d t u r i st i čk e i nf r a st r u k t u r e u o k vi r u p o m e nu t o g
p r o j e k t a p r e o s t a l o j e d a s e i z gr a d i p j e š a čk a st a z a i v i d i k o va c
n a Ho z i ća k a m e nu , l j e t na p o z o r ni c a s a k l u p a m a i s t o l o v i m a z a
o d r ž a v a n j e k u l t u r no z a b a vni h m a ni f e st a ci j a m l a d i h, k a o i
sm j e št a j ni k a p a c i t e t o d 5 0 l e ž a j a z a Š k o l u u p r i r o d i k o j a b i
m o gl a d a t r a j e p e t p u ni h m j e se c i t o k o m go d i n e , a z a o st a l e
p o t e n ci j a l n e t u r i st e d a se št o p r i j e a d a p t i r a j u sm j e št a j ni
k a p a ci t e t i u p o l j o p r i v r e d ni m d o m a ć i n st vi m a , n a j p r i j e u
D o n j i m A gi ć i m a , a z a t i m i u o st a l i m s e l i m a u k o j i m a b u d e
p o st o j a l a z a i nt e r e s o va no s t d o m a ći na z a o v a j v i d d j e l a t no st i .
P a r a l e l n o sa o vi m a k t i v no st i m a p l a ni r a no j e o r ga ni z o va nj e
e d u k a ci j e p o l j o p r i v r e d ni h d o m a ći nst a va k o j a ć e s e b a vi t i
d a v a nj e m u sl u g a u se o sk o m t u r i z m u . U d r u go j f a z i r e a l i z a ci j e

190
o vo g p r o j e k t a p l a ni r a na j e i z g r a d n j a ve l i k o g b a z e n a z a
k u p a nj e i r e k r e a c i j u b u d u ći h go st i j u , z a t i m i z g r a d nj a z e l e nih
p j e ša čk i h i b i ci k l i st i čk i h st a z a , š k o l e j a h a n j a z a d j e c u i
o d r a sl e i e t no l i t e r a r no g se l a „ Br a n k o Ćo p i ć“ .
I z p r e t ho d ni h p r i m j e r a i n a v e d e n i h a k t i vno st i m o ž e se
z a k l j u či t i d a P o l j o p r i vr e d na z a d r u g a „ A g r o j a p r a “ ve ć vo d i i
k o o r d i ni r a a k t i v no st i se o sk o g t u r i z m a k r o z k v a l i t e t no
a k t i v i r a nj e l j u d sk i h, m a t e r i j a l ni h i p r i r o d ni h r e su r s a či m e j e
z a p o če l a o st va r i v a n j e sv o g j e d a na e st o g p r o gr a m s k o g z a d a t k a
u o k vi r u st r a t e gi j e r a z vo j a z a d r u g e o d 20 00 d o 20 1 5 . go d i ne .
J e d a n a e s t i p r o gr a m gl a si „ S e o s k i t u r i z a m k a o v r hu na c r a z vo j a
P o d g r m e čk o g k r a j a “, či m e j e n a o va j na či n „ A g r o j a p r a “
p o st a l a i no si l a c r a z vo j a no v e d j e l a t no st i . P o d r a z u m i j e va se
d a „ A g r o j a p r a “ ne ć e m o ći sa m a d a i st r a j e u r e a l i z a ci j i r a z vo j a
s e o sk o g t u r i z m a u P o d g r m e ču , ve ć j e t o m o gu će sa m o u d o b r o j
s a r a d nj i i p o d r šc i o p št i n e , M i ni s t a r st v a t r go vi ne i t u r i z m a ,
M i ni st a r st v a p o l j o p r i vr e d e i m e đ u n a r o d ni h o r g a n i z a ci j a k o j e
p o d st i č u se o sk i t u r i z a m . V a l j a r e ć i d a sm o d o sa d a go t o vo p o
s vi m s e gm e nt i m a r a z vo j a i m a l i k va l i t e t n u p o d r šk u i p o t p u no
r a z u m i j e va nj e M i ni st a r st v a p o l j o p r i vr e d e k a o i no r ve šk o g
p r o j e k t a J a e r e n p r o d u k t u t vi k l i n g.
P r o j e k t i „ S e o sk i t u r i z a m k a o na st a vn a b a z a z a đ a k e i
s t u d e nt e “ k a o i g e n e r a l ni p r o j e k t p o d n a z i vo m „ D o l i n a J a p r e –
t u r i s t i č k a o a z a a k t i v no g o d m o r a “ o p r a vd a ni s u z a t o št o n j i m a
z a o k r u ž u j e m o st v a r a n j e o sno vni h p r e t p o st a v k i z a b a vl j e n j e
s e o sk i m t u r i z m o m i št o d a j e m o o d go vo r na p i t a nj e k a k o
a k t i v i r a t i ne i s k o r i št e n e p r i r o d n e p o t e n ci j a l e , ne z a p o sl e nu
s e o sk u r a d nu sna gu i nj i ho v e sm j e št a j ne k a p a ci t e t e . Za d r u ga
, , A gr o j a p r a ” j e j e d n a o d r i j e t k i h o r ga ni z a ci j a k o j a ne i m i t i r a i
n e t r o ši ve ć p r o i z vo d i no ve r a z vo j ne so l u ci j e k o j e o m o gu ću j u
e k o l o šk u , e k o no m s k u i so ci o – k u l t u r n u o d r ž i vo st o vo g k r a j a .
P r e d n o st i , m o gu ćno st i , p o t e n ci j a l i i p l a ni r a ni e f e k t i u
r a z vo j u s e o s k o g t u r i z m a n a ci j e l o m p o d r u č j u R e p u b l i k e S r p sk e
m o gu se r e a l i z o v a t i d e f i ni sa nj e m S t r a t e gi j e r a z v o j a se o sk o g
t u r i z m a u R S sa j a s no m o p e r a ci o na l i z a ci j o m z a c r t a n i h
s t r a t e š k i h sm j e r ni ca , k va l i t e t ni j o m m a t e r i j a l no m p o d r š k o m
i nst i t u ci j a na s vi m ni v o i m a – o d o p št i ne d o V l a d e . P o d t i m s e

191
p o d r a z u m i j e va o b e z b j e đ e nj e p o d st i ca j a i i n ve st i ci j a , z a t i m
v e ća i nt e g r a t i vn a u l o ga n e k o l i k o m i ni st a r st a va . N e sa m o
p o l j o p r i v r e d n a p r o i z vo d nj a i se o sk a i nf r a st r u k t u r a v e ć i
k u l t u r a i cj e l o ž i v o t no o b r a z o va n j e na se l u , k va l i t e t ž i vo t a
s e o sk e p o r o d i c e , o m l a d i n a i sp o r t , p a i se o sk i t u r i z a m , s ve t o
j e u gl a vno m p r e p u št e no sa m o j e d no m m i ni st a r st v u –
M i ni st a r st v u p o l j o p r i vr e d e . T a k a v p r i st u p m o r a d a s e m i j e nj a .
O s i m d o b r i h na m j e r a m o r a j u s e p r e d u z i m a t i k o nk r e t ne a k ci j e ,
j e r r a z vo j s e n e d o ga đ a sp o nt a no . O n s e k r e i r a i u p o r no g r a d i .
N a š e s e l o , m a r t 2 0 13 .

G o s t i i z I t a l i j e i N o rv e š k e

192
REPORTAŽA

TURISTI ČKE VR IJEDNOSTI JAPR ANSKE DOLINE

Do l i na Ja p r e na l a z i s e u s j e v e r o z a p a d no m d i j e l u R S i Bi H .
T o j e p o d r u č j e i sp o d p l a ni n e G r m e č a i p r o st i r e se i z m e đ u
r i j e k a S a n e i U n e n a na d m o r sk o j vi si ni o d 1o o d o 8o o m .
R a sp o l a ž e k va l i t e t ni m z e m l j i št e m i p o v o l j no m k l i m o m ,
b o ga t i m b i l j ni m i ž i vo t i n j s k i m sv i j e t o m . I m a p r i r o d n e u sl o ve
z a r a t a r s k u , st o č a r sk u i vo ća r s k u p r o i z vo d nj u , k a o i z a r a z vo j
s e o sk o g, r i b o l o v no g i l o vno g t u r i z m a . R i j e k a J a p r a nu d i
s p o r t sk i m r i b o l o vci m a m no go b r o j n e vr st e r i b a , k a o št o su
m l a d i ca , p a st r m k a , š t u k a , m r e na , k l e n, g r g e č i p l o t i ca .
Do l i na J a p r e j e d a n j e o d n a j z na ča j ni j i h r u d a r s k o -
t o p i o ni ča r s k i h k o m p l e k sa i z a nt i čk o g d o b a na p r o st o r u Bi H .
P o d i g l o g a j e st a r o i l i r s k o p l e m e Ja p o d i , p o k o j i m a j e Ja p ra
d o b i l a i m e , p r i j e vi še o d 2o o o go d i na , a z n a t n o g a r a z v i l i
R i m l j a ni . I st r a ž i v a n j a s u o b a vl j a na sv e d o 1 96 3 . go d i ne u
B l a ga j J a p r i , M a sl o va r a m a , Do n j i m A gi ći m a – Č e l o p e k u i
G r a d i ni k o d Ć e l a . Do šl o se d o se nz a ci o na l ni h a r he o l o šk i h
o t k r i ća , n e k i o d e k s p o n a t a s u p r e ne se ni u Z e m a l j sk i m u z e j u
S a r a j e vu . K a d b i se s a k u p i l i i v r a t i l i sp o m e ni c i i p r e d m e t i
o d ne se ni sa o vo g p o d r u č j a , m e đ u k o j i m a j e sk u l p t u r a r u d a r a
i z če t vr t o g vi j e k a , n a d gr o b ni sp o m e ni ci , a l a t k e , hl a d no o r u ž j e ,
k u ć ni p r e d m e t i i r u d a r sk a o r u đ a i z a nt i č k o g d o b a , u d o l i ni
J a p r e m o ga o b i s e u r e d i t i j e d i n st ve n a r he o l o š k i p a r k u Bi H.
O k r u ž e n a b l a gi m p r o p l a n ci m a P o d gr m e č a , p r o t k a na
b i st r i m i z vo r i m a i ne m i r ni m t o k o v i m a p l a ni n sk i h p o t o či ća k o j i
s e sl i j e va j u u ča r o b n u l j e p o t u J a p r e , d o l i n a o ve r i j e k e l i či n a
p r e k r a sn u p r i r o d n u b a j k u k o j a ć e u sk o r o p r e r a st i u t u r i st i čk u
o a z u a k t i vno g o d m o r a z a m no go b r o j ne go st e . T o k o m a v gu st a
2 0 09 . go d i ne u p o t p u no st i j e z a v r š e no a sf a l t i r a nj e p u t a
d o l i no m Ja p r e o d Bl a ga j a , gd j e s e Ja p r a u l i j e v a u S a nu , p r e k o
D o n j i h A gi ća , Bu d i m l i ć J a p r e i D u b o vi k a , p a sve d o Ha ša n a ,
r o d n o g m j e st a p o z n a t o g k nj i ž e vni k a B r a nk a Ćo p i ć a , i

193
s u s j e d no g se l a M a j k i ć J a p r e g d j e na R a d a no vo m p o l j u , i s p o d
G r m e č a , i z vi r e o v a b i st r a i ne st a š na p l a ni n k a Ja p r a .
I d u ći u s u s r e t p r i p r e m a m a z a s e o sk i t u r i z a m , z a d r u ga
„ A gr o j a p r a ” j e p r e d u z e l a i ne k o l i k o k o r a k a : i z gr a d i l a j e
v o d e ni cu n a r i j e ci Ja p r i sa k u p a l i št e m , k o j a p r e d st a vl j a
turističku atrakciju, i o b r a z o vni ekološki ce nt a r ,
r e k o nst r u i sa l a , o p r e m i l a i p u st i l a u r a d z a d r u ž ni r e st o r a n
„ Br e z a ” sa o s a m d e s e t st o l i c a i f o nt a n o m ; i z gr a d i l a b e nz i ns k u
p u m p u k o j a r a d i u d vi j e sm j e ne i o t v o r i l a m i n i m a r k e t .
I z g r a d i l a j e i z a d r u ž n i d o m s a u či o ni c o m z a c j e l o ž i vo t n o
o b r a z o v a nj e , e t no m u z e j sk o m p o st a vk o m i i z l o ž b o m o
z a d r u ga r st v u u d o l i ni Ja p r e i b i b l i o t e k u .
U na r e d no m p e r i o d u svo j u e n e r gi j u „ A g r o j a p r a “ će
u sm j e r i t i na p r i p r e m a nj e st a no v ni š t v a i z a d r u g e z a se o sk i
t u r i z a m , a p o se b no st va r a n j u sm j e št a j n i h k a p a ci t e t a u
s e o sk i m d o m a ć i n st v i m a , u sa v r š a v a n j u r a z ni h d o m a ći h
s p e ci j a l i t e t a z d r a v e hr a n e , i z g r a d n j i z e l e ni h p j e š a č k i h i
b i ci k l i st i č k i h st a z a , Š k o l e u p r i r o d i i šk o l e j a ha nj a z a d j e cu i
o d r a sl e .
W e b sa j t w ww .a g r o j a p r a .n e t , 2 01 0 .

194
Vodenice su veliko narodno blago, a obnavljanjem ih možemo sačuvati
od zaborava i nestajanja

REPORTAŽA
PODGR MEČKE V ODENICE NEKAD I SAD
 Ne k ad a j e na Ja p ri , Vo j sk o v i i S a n ic i i p o to c im a k o j i
s e u nj ih u l iv aj u d ano no ć no b ru j a lo m li n sk o k a m e n j e
u s to t i nj ak vo d e n ic a, a d a n as n a p r o s t o r u p o d g r m e č k i h
opština Prijedor, Novi Grad, Oštra Luka, Krupa na Uni,
Sanski Most i Bosanska Krupa postoji samo desetak vodenica
koje melju žito

P o t o c i i r j e či c e s vo d e ni ca m a p r e d st a vl j a l i su , a i d a na s
p r e d st a vl j a j u , ve l i k o b o ga t st vo p o j e d i ni h k r a j e va , s e l a i
p o r o d i c a . P o d gr m e č se p r u ž a i z m e đ u r i j e k a U n e i S a n e , a ci j e l i
p r o st o r i sp r e si j e ca n j e p o t o ci m a k o j i s e u l i va j u u t r i
p o d g r m e čk e r i j e k e l j e p o t i ce . P r v a j e Ja p r a , d u g a o k o 60
k i l o m e t a r a , k o j a s e u l i v a u S a nu k o d Bl a ga j a , m j e st a
u d a l j e n o g se d a m k i l o m e t a r a o d N o vo g G r a d a , d r u g a j e r i j e k a
V o j s k o v a , d u ga 3 7 k i l o m e t a r a i u l i va se u U nu , a t r e ća j e
S a ni ca k o j a i z vi r e i sp o d gr m e čk o g vi sa L i si ne , nj e n t o k j e d u g
2 2 k i l o m e t r a i u l i va se u S a nu k o d S a ns k o g M o st a .
Ci j e l i t a j p r o st o r o d u vi j e k j e b i o p r o ž e t ž u b o r o m vo d e i
p o se b ni m z vu k o m , k a k o m n o gi k a ž u , k l o p a r a nj e m v o d e ni čk o g
k a m e n j a . V o d e ni c e b i se p o v a ž n o st i z a ž i vo t se l j a k a m o gl e
i z j e d n a či t i sa n j i va m a , l i va d a m a i šu m a m a . T i m b o ga t st vo m
o d l i k o va o se , a i d a na s se o d l i k u j e , ci j e l i P o d g r m e č . P o r e d
n o vo i z g r a đ e n o g p u t a P r i j e d o r – M i sk a G l a va – Do nj i A gi ći –
H a ša n i – Du b o vi k – R u d i ce – M a t a va z i i u p o vr a t k u Ča đ a v i c a
– M a l a N o v sk a R u j š k a – K r šl j e – D o n j i A gi ć i t e k u m no gi p o t o ci
i r j e či ce na k o j i m a i d a na s i m a v o d e ni ca , a ne k a d a i h j e b i l o

195
s t o t i n j a k . M a l o i h j e o d o l j e l o vr e m e nu , p a se u nj i m a i d a n a s
m o ž e sa m l j e t i ž i t o . V e ći n a i h j e u r u še vi na m a , a o d ne k i h su
o st a l i sa m o t e m e l j i i t r a go vi g d j e su b i l i j a ž a , u st a ve i d r v e n i
s t u b o vi .
G D JE S U D A NAS D JE VO J AČK I S NO V I ?
V o d e ni ce su , p o p r a vi l u , g r a đ e n e n a na j l j e p ši m m j e st i m a ,
n a p o t o ci m a i r j e či ca m a , t a m o gd j e se vo d a m o ž e p r e gr a d i t i
i o b e z b i j e d i t i nj e n p a d , k a k o b i m l a z i z b a d n j a p o k r e nu o
m l i nsk i t o ča k . Bi l e su t o z a ni m l j i ve i t a j a n st v e n e gr a đ e vi ne
g d j e se o k u p l j a o s vi j e t , p o m e l j a r i , g d j e se p r i p o vi j e d a l o d o k
s e če k a l o d a i z k o ša u z p o m o ć č e k e t a l a i sc u r i ž i t o i na đ e se
i z m e đ u d o n j e g i g o r nj e g m l i n sk o g k a m e na , a o nd a k a o b r a š no
d o sp i j e u k u p a c – s a n d u k o d d r v e t a u k o j i si p a sa m l j e v e no
b r a šno i z m e đ u d v a m l i ns k a k a m e n a .
I p o d g r m e č k e vo d e ni ce b i l e su o b a vi j e ne m i st i k o m , z a
n j i h s u v e z a na mn o ga v j e r o va nj a i p o se b ne p r i če , u k o j i m a su
d o m i ni r a l e n o ć ne đ a vo l sk e si l e . S va k a o d t i h vo d e ni ca i m a l a
j e b a r j e d nu svo j u p r i ču o su sr e t u vo d e ni ča r a i l i n e k o g o d
p o m e l j a r a sa ne č i st i m si l a m a . Da na s t e t a j n e k r i j u u gl a vno m
r u š e vi ne . I u d u ž e m p e r i o d u na k o n D r u go g s vj e t s k o g r a t a
s a ču v a o s e o b i č a j d a o Đu r đ e v d a nu se o sk e d j e vo j k e , p r i j e
i z l a sk a s u n ca , o d l a z e d o vo d e ni ca i u m i va j u se na d vo d e ni čk i m
t o čk o m ( vi t l o m ) u n a d i d a ć e s e d o i d u ć e g Đu r đ e v d a na sr e ćno
u d a t i i d o b i t i p o r o d . G d j e l i d a n a s d j e vo j k e sni va j u u s vo j e
d j e vo j a č k e sno ve k a d a vi še go t o v o n e m a vo d e ni ca ?
N a r i j e ci Ja p r i i nj e ni m p r i t o k a m a i p o t o c i m a s ve d o 6 0 -
t i h g o d i na p r o š l o g v i j e k a r a d i l o j e vi š e o d 5 0 m l i no v a , sl i č no
k a o i na V o j s k o vi . N a Ja p r i su i z g r a đ e ni m l i n o vi u gl a vno m sa
v e l i k i m , v e r t i k a l ni m t o čk o vi m a , d o k su n a p o t o ci m a i
r j e či ca m a gr a đ e n i m l i no v i – p o t o ča r i . U s r e d i šn j e m m j e st u
d o l i n e Ja p r e , D o n j i m A gi ći m a – Č e l o p e k u , r a d i l a j e s t o t i n a m a
g o d i na vo d e ni c a k o j a j e b i l a u vl a s ni št v u d e se t a k p o r e d o v ni k a .
M e đ u p r vi m vl a sn i ci m a i p o r e d o vn i ci m a m l i na b i l o j e n e k o l i k o
v i š e čl a ni h p o r o d i c a k o j e su i n a j vi š e m l j e l e ž i t a . T o su
p o r o d i c e : S t o j a na O st o j i ć a , M i l u t i na A nt o ni ća (M i l u t i n j e b i o
p r a d j e d a u t o r a o ve k nj i ge ) , Jo j e Da vi d o vi ća , P e t r e i M i k e

196
Ć u l i b r k a , z a t i m S t o j a nč i ć a Da v i d o vi ća , H a sa na A l i j a gi ć i L j u b e
D a v i d o vi ć, i j o š n e k o l i k o m a n j i h p o r e d o v ni k a k o j i s u i m a l i p o
č e t vr t i nu r e d a j e d no m u 1 5 d a n a . N a t o m m j e st u , u d o go v o r u
s a ve ći no m na s l j e d ni k a p o m e n u t i h p o r e d o vni k a , z a d r u g a
„ A gr o j a p r a “ i z gr a d i l a j e 20 06 . go d i n e no vi m l i n . N a u l a z u u
D o n j e A gi ć e r a d i l a su j o š d va m l i n a , k o j i h vi š e n e m a , z a
p o t r e b e z a s e o k a K u l i n a , d o k su na i z l a z u i z s e l a , t a k o đ e , r a d i l a
j o š d v a m l i n a z a z a se l a k De d i ći , či j i o st a ci ni su o st a l i n i u
t r a go vi m a . U z vo d no o d D e d i ća m l i no v a , u G o r nj i m A gi ći m a na
r i j e ci Ja p r i b i l a su , o si m u z a s e o k u M a d ž a no v ci j o š ču ve na d va
m l i na : H a d ž i ć a m l i n i m l i n H u se Dž a f i ć a . U se l u Ć e le
d o b r o či ni t e l j i M i l e v a i L u k a M a r i no vi ć, na r i j e či ci O va nj sk o j
2 0 15 . go d i ne i z gr a d i l i s u no vu vo d e ni cu i p o k l o n i l i j e z a vi ča j u .
UKUS KOJI SE NE ZABORAVLJA

K a d a s e i z Do nj i h A gi ća k r e ne p r e m a V r a no vi c i i A gi ć a
b r d u , na p o t o k u V a l o vi t a o st a o j e p o p r i l i č no sa ču va n m l i n
z va ni „ P o t o č k i “, a l i s e u nj e m u ve ć d u g o n e m e l j e ž i t o . Je d a n
k i l o m e t a r n i z v o d no o d Do nj i h A g i ć a , p o r e d gl a vn e ce st e , na
p o t o k u A r t i k o v a c d u g o se m l j e l o ž i t o n a m l i nu p o t o ča r u p o
i m e nu „ M l i nči ć “, u k o j e m s u na j če š će m l j e l i ž i t o V u j a si ni i d i o
o st a l i h d o m a ći ns t a v a se l a S o k o l i št a . Da l j e ni z v o d no na Ja p r i ,
u H o z i ći m a , na l i j e vo j o b a l i Ja p r e , u n e p o sr e d no j b l i z i ni
d a n a š nj e g se o sk o g d o m a , r a d i l a s u d va v e l i k a m l i na : „ B u r u m “
i „ S e l i št e “, a v l a s ni ci o vi h m l i no va b i l a su o d č e t i r i d o d e se t a k
d o m a ć i n st a v a . Za ni m l j i vo j e s p o m e nu t i d a s e , t a k o đ e u se l u
H o z i ći , u p o t o k u N a l i va n j e na l a z i l o p e t m l i no v a p o t o č a r a ,
g o t o vo na n i z a ni j e d a n i sp o d d r u go ga na sva k i h 10 0 – 20 0
m e t a r a . V l a sn i ci o vi h m l i no va b i l i su : Đu k o Bj e l j a c, Hu se
Ć e na no vi ć, E d f e n M e hi no vi ć, H a s e M e hi no vi ć i č u ve n i k o va č
S e l i m Ć e na no v i ć. I o vi h m l i no va vi še n e m a . K a o p o d sj e ć a n j e
n a nj i h, i k a o a t r a k ci j u , z a svo j e p o t r e b e 2 00 4 . g o d i ne , 3 0 0
m e t a r a i sp o d S e l i m o vo g m l i n a , n j e go v si n, t a k o đ e p o p u l a r ni
k o va č, S u l e j m e n Ć e na no v i ć i z gr a d i o j e no vi m l i n p o t o ča r . O
H o z i ća m l i no v i m a p r i ča l i sm o s a E m i r o m M e h i no v i ć e m ,
g r a đ e vi n sk i m m a j st o r o m i z Ho z i ć a .

197
 Prema kazivanju o s a m d e s e t t r o go d i š nj e g M u st a f e
Š u p k o vi ća , z va n o g Ći r o , m e t a l c a si sa čk e Že l j e z a r e i
p o p u l a r no g h a r m o n i k a ša k o j i i d a n a s z a s vi r a i z a p j e va d r a gi m
p r i j a t e l j i m a p o ne k u se vd a l i nk u i p o ča st i go st e d o m a ći m vi no m
k o j e j e p r o i z v e o o d g r o ž đ a i z s vo g vo ć nj a k a , u S u h a či n e k a d a
s u r a d i l a t r i m l i na sa ve l i k i m t o čk o vi m a i sa p o j e d ni m
ž r v nj e m . N i z vo d n o o d m o st a u c e nt r u se l a , a i s p o d z a se o k a
B r đ a ni , b i l a j e vo d e ni ca p o r o d i c e H a s a n a De d i ća , z va no g
H a se ga . O n j e , o s i m z a s vo j e p o t r e b e , v r ši o u sl u g e i d r u gi m a
z a u šu r , 10 o d st o o d k o l i či n e ž i t a . U z vo d no o d o vo g m l i na , k o d
d r u ge d ž a m i j e u S u ha či , vl a sni k m l i na b i o j e M e hm e d V a k u f a c,
n e št o d a l j e o d n j e ga u z v o d n o o k o 1 00 m e t a r a b i o j e m l i n
b r a će Š u p u k o v i ć. Bi l a s u č e t i r i b r a t a ( Ći r i n o t a c i t r i st r i ca ) .
S va k i o d nj i h i m a o j e s vo j r e d s e d a m d a na m j e se č no . M l j e l i s u
z a se b e , a p r e o st a l o v r i j e m e v r ši l i su u s l u g e z a u šu r . N a
p o t o k u S u h a č i ca b i l a su t r i m l i na p o t o č a r a : M i l e i S t e v e
R a j ši ća , Hu se i na Ha l i l o vi ća i J u su f a M u r i ć a . Je d i n i k o j i d a n a s
p o st o j i i r a d i u S u ha či j e m l i n p o t o č a r u vl a s ni š t vu D e r vi š a
K e r e no vi ć a n a p o t o k u Do l o va c.
O si m k u k u r u z no g i p še ni čn o g h l j e b a , k o j i s e p r a vi o d
b r a šna s a m l j e ve n o g u v o d e ni ci , u gl e d n i d o m a ći n i vo ć a r i z
S u ha č e , na š sa g o vo r n i k Ć i r o p r i s j e ća se i d a n a s nj i ho vo g
p r i m a m l j i vo g u k u sa i m i r i sa k o j e j e o sj e t i o j o š u d j e t i n j st vu .
P o se b na p o sl a st i ca b i l a m u j e l j e v a č a , k o j a se s p r e m a l a o d
k u k u r u z no g b r a šn a i z vo d e n i c e , na r a vno o d d o m a ć i h k u k u r u z a.
I d a na s se u p o n e k o j k u ći sp r e m a j u r a z ne p i t e o d z e l j a sa
d o m a ć i m k u k u r u z ni m b r a š no m i ve o m a su , v e o m a u k u sne , k a ž e
Ć i r o . K a o i u d r u g i m s e l i m a , 70 - t i h go d i n a , u vo đ e n j e m st r u j e,
v o d e ni ce su i u S u ha či s vr e m e n o m d o ž i vj e l e u r u š a va nj e d o
p o t p u n o g n e st a n k a . Je d i n o , p o p o n e k o j b r a ni , sa k o j e s e
n a vo d i l a vo d a na m l i n sk i t o ča k , m o ž e se p r e p o z n a t i d a j e t u
n e k a d a r a d i o m l i n.
Da l j e , ni z v o d no u s e l u M a sl o va r e na Ja p r i , r a d i o j e
B e go v m l i n u vl a s ni št v u p o r o d i ce K a p e t a no vi ć .
P o t o m e k o l i k o j e m o gl o d a b u d e b r o j no s t a no vn i št vo
p o d g r m e čk o g se l a R a d o m i r o va c m o ž e m o d a n a sl u t i m o p o
p o d a t k u d a j e sa m o n a p o t o k u V e l i k a r i j e k a n e k a d a r a d i l o

198
d e s e t m l i no v a p o t o ča r a . O st a l i s u sa m o m l i n z va ni „ L i p a r “ i u
V i t a so v ci m a „ m l i n p o d Du d o vo m n j i vo m “ k o j i j e n e d a vno
o b no v l j e n i m e l j e ž i t o .
O d 19 . v i j e k a p a s ve d o 6 0 - t i h go d i na 20 . v i j e k a u
N o vo m G g r a d u na U ni r a d i l i su ve l i k i m l i no vi p o r o d i c a : M a r k a
i Br a nk a P i l i p o v i ć a , M i l a nk a K ne ž e v i ć a , H a k i j e C e r i ć a –
J u s b e go vi ća i B e gi c a no v m l i n . Bi l i s u t o m l i n o vi k o j i su
p r e d st a vl j a l i p r a v u a t r a k c i j u , p o r e đ a ni p o o b o d u n o v sk o g k e j a
p o r e d k o j e g s e r a z vi j a l o gr a d s k o j e z gr o t a d a š nj e g Bo s a n sk o g
N o vo g .

Obnovljena stogodišnja vodenica u Donjim Agićima, koju je 2006/2007.

Izgradila Zadruga „Agrojapra“, ponovo je dobila svoju iskonsku funkciju

S V JE DO ČE N JE O P O S TO J AN J U I NE S T A J AN J U

Da na s, na p r o st o r u p o d gr m e čk i h o p št i na P r i j e d o r , N o vi
G r a d , O št r a L u k a , K r u p a n a U n i , S a nsk i M o st i Bo sa ns k a
K r u p a , p o st o j i d e se t a k vo d e ni c a k o j e m e l j u ž i t o . I m a o ni h k o j e
j o š ni s u „ p a l e “ i b i l o b i p o t r e b no d o st a t r u d a d a s e m l i n sk o
k a m e n j e , k o j e j o š st o j i na m j e s t u , p o k r e n e . N a j vi še j e o ni h
v o d e ni ca o d k o j i h su o sa l i sa m o t e m e l j i i na z e m l j i t r a go v i
u st a va . A r j e či ce : L j u b i j i ca , Bi j e l o vr e l o , Ča d o r k a , D r e n o va ča ,
K o p r i vni ca , R a vs k a i p o t o ci V a l o vi t a , O v a n j sk a , L a m o vi t a ,
I l i d ž a , K o z i n či ć, K a l i n, R i j e k a , Ja p r i ca sl i v a j u se u Ja p r u , a
J a p r a u S a n u . V o j sk o va sa s vo j i m p r i t o k a m a Ča đ a v i c a ,
D u b o vi čk i p o t o k , K l o k o č, p o no r ni c a G l i b i j a , M l a k a i Br sk a , k a o

199
i S k a k a va c i Bl a t na , t e k u s vo j i m k o r i t i m a , k a o št o su t e k l e o d
i sk o na , i sl i va j u s e u U n u .
Dvi j e vo d e ni ce z a sl u ž u j u p o se b nu p a ž nj u . P r va j e n a
r i j e ci Ja p r i u Do nj i m A g i ći m a i n j u sm o p r e t ho d ni h go d i na
p o vr a t i l i u ž i vo t . Br i gu o o vo j vo d e ni ci , 2 0 06 . go d i n e , p r e u z e l a
j e P o l j o p r i v r e d na z a d r u ga „ A gr o j a p r a “ . O na j e u p o t p u no st i
r e n o vi r a n a , p o k r e n u t o j e i vo d e ni čk o k a m e nj e , gd j e s e n a
s t a r i n sk i n a či n ž i t o p r e t va r a u i nt e gr a l no b r a š no u k o m e su u
p o t p u n o st i sa ču v a n e s ve p r i r o d ne vr i j e d no st i ž i t a r i ca . O d
t o ga b r a šna u z a d r u ž no j p e k a r i p e č e s e t r a ž e n i „ g r m e čk i
h l j e b “ . O vu v o d e ni cu o p sj e d a j u t u r i st i k a d a d o đ u u Do nj e
A gi ć e . D r u g a vo d e ni ca j e u Ćo p i će vi m H a š a ni m a na p o t o k u
K o z i n či ć . O n a j e , n a s vu s r e ću , p o p r a vl j e na , m e l j e ž i t o i
p o d s j e ća na v r i j e m e i l j u d e k o j i s u o vj e k o vj e č e ni u k nj i ga m a
B r a nk a Ćo p i ć a . I o v a vo d e n i c a b i m o gl a p o st a t i z a n i m l j i va z a
turiste.
P r e t ho d n i h d e c e ni j a vo d e ni ce s u z a o k u p l j a l e na šu
p a ž nj u , p a sm o f o t o - a p a r a t o m na st o j a l i d a o st a vi m o
s vj e d o ča nst vo o nj i ho vo m p o st o j a n j u i ne st a j a nj u . N j i h su
u ni št i l i k o l i k o l j u d s k a ne b r i ga , t o l i k o i e l e k t r i čni m l i no vi k o j i
s u p o č e l i d a i h z a m j e nj u j u s e d a m d e s e t i h go d i na d v a d e s e t o g
v i j e k a . Da n a s se vr e m e n a m i j e nj a j u , b r a šno i sp o d vo d e n i č k o g
k a m e n a j e ne z a m j e nl j i vo , a l i i st o vr e m e no vo d e ni ce z b o g s vo j e
o so b ne a r hi k t e k t u r e , m j e st a n a k o j i m a su p o d i gnu t e ,
sm i r u j u će g šu m a vo d e p r i l i k o m p o k r e t a nj a m l i n sk o g t o č k a ,
m o gl e b i p r i vl a či t i t u r i st e .
milovanantonic.com, 2015.

200
ZADRUGARSTVO

201
202
INICIJATIVE U ZADRUGARSTVU

Z NAČAJKE UČENIČKOG ZADRU GAR STV A

Za d r u ž ni p o k r e t sa ž i m a i d e j e l j u d i k o j i r a d e z a j e d no d a b i
p o st i gl i o d r e đ e ne so ci j a l no – e k o no m sk e ci l j e v e , k o r i st e ći se
z a d r u ž no m f i l o z o f i j o m , z a d r u ž n i m v r i j e d no st i m a i p r i n ci p i m a
k o j i va ž e z a s ve o b l i k e z a d r u g a r st va . P o d s j e t i m o s e d a s va k a
i st i n sk a z a d r u ga , i na I st o k u i n a Z a p a d u , p o či v a na z a d r u ž ni m
v r i j e d no s t i m a k a o št o s u sa m o p o m o ć, s a m o d go vo r no st ,
d e m o k r a t i j a , j e d na k o st i p r a ve d no st . U sk l a d u s o vi m
v r i j e d no s t i m a p r a vi z a d r u g a r i u va ž a va j u i m o r a l ne vr i j e d no st i
k a o št o su : p o št e nj e , o t vo r e no s t , d r u št ve na o d go vo r no st i
b r i g a z a d r u g e . I z o v i h v r i j e d no st i p r o i z a šl i su i z a d r u ž n i
p r i n ci p i , k a o z v a ni č ni i l e gi t i m ni m e đ u na r o d n i st a nd a r d
v e r i f i k o va n o d S vj e t s k o g z a d r u ž no g sa ve z a , k o j i h se m o r a j u
p r i d r ž a va t i s ve z a d r u ge u s vi j e t u , k a o št o su : d o b r o v o l j no i
o t vo r e no čl a n st v o , d e m o k r a t s k a k o nt r o l a o d s t r a ne čl a no va
z a d r u ge , e k o no m sk a p a r t i ci p a ci j a čl a no va z a d r u ge ,
a u t o no m i j a i ne z a vi s no st z a d r u ge , o b r a z o v a nj e , o b u k a i
i nf o r m i sa nj e , m e đ u z a d r u ž na sa r a d n j a i b r i ga z a z a j e d ni c u .
K a o št o j e p o z na t o ši r o k o j e p o l j e z a d r u ž no g d j e l o v a nj a .
O n e s e m o gu o sno va t i u p o l j o p r i vr e d i , p r e r a d i , t r go vi n i ,
z a n a t st vu , š t e d no k r e d i t n i m , k o m u na l ni m , t u r i st i čk i m i d r u gi m
p o sl o vi m a . M e đ u t i m , n a na š i m p r o st o r i m a svo j e v r e m e no j e
p o st o j a o j o š j e d a n, v e o m a va ž a n, a l i na ž a l o st , d a n a s
z a p o st a vl j e n i go t o vo z a b o r a vl j e n o b l i k z a d r u ga r s t va , a t o su
š k o l sk e , t o j e st đ a č k e z a d r u ge . O n e su na p o d r u č j u b i vš e n a m
d r ž a v e J u go sl a vi j e u o k vi r u si s t e m a o s no v no g i sr e d n j e g
š k o l st v a d j e l o va l e , k a k o p r i j e t a k o i p o sl i j e D r u go g s vj e t s k o g
r a t a , d a b i se o s a m d e s e t i h go d i n a p o če l e p o st e p e no ga si t i i
p o t p u n o n e st a j a t i d o p o sl j e d nj e g r a t a .
I st i na , đ a čk e z a d r u g e na n a ši m p r o st o r i m a ni su b i l e
o r ga ni z o va ne na a u t e nt i čn i m z a d r u ž n i m p r a vi l i m a , o d n o s no
p o m e nu t i m z a d r u ž ni m vr i j e d no st i m a i p r i n ci p i m a k o j i vr i j e d e

203
 z a s ve p a i đ a čk e z a d r u ge . S d r u g e st r a ne ni su i m a l e ni ši r o k u
l e p e z u d j e l a t no s t i . N j i ho v r a d b i o j e s ve d e n na n e k o l i k o
s e k ci j a k a o n a p r i m j e r na b a vn o – p r o d a j n a i cv j e ća r s k a .
P o ne k e šk o l e i m a l e su s vo j e z e m l j i š ne p a r c e l e , p a su
n a st a v n i ci – e nt u z i j a st i i m l a d i z a d r u ga r i na t i m p a r ce l a m a
u z g a j a l i v o ć e i p o vr će , a p r o d a j o m o vi h p r o i z vo d a
o b e z b j e đ i v a l i d o p u n sk a sr e d st va z a e k sk u r z i j e . I p a k , i p o r e d
o d r e đ e ni h d e f o r m a c i j a , n e m o ž e se o sp o r i t i d a s u o ve
v a n na st a vne a k t i vno st i b i vši h šk o l sk i h z a d r u ga i m a l e o d r e đ e n
p o z i t i va n p e d a go šk i z na ča j u va sp i t no - o b r a z o vn o m p r o ce su
k r o z st i ca nj e p r a k t i čni h s a z n a n j a i vj e št i na ne o p ho d ni h z a
s va k o d ne vni ž i vo t i r a d u z a j e d ni ci .
Da na s u R e p u b l i ci S r p sk o j i Bi H, k o l i k o m i j e p o z na t o ,
p r a k t i č no ne p o s t o j e š k o l sk e z a d r u ge u o sno vn i m i s r e d n j im
š k o l a m a . O d su s j e d ni h z e m a l j a u o b no vi i r a z vo j u đ a č k i h
z a d r u ga u k a z u j e m o vo m p r i l i k o m , n a d o b a r p r i m j e r Hr va t s k e u
k o j o j su u o vo j o b l a st i p o s t i gn u t i o d l i č ni r e z u l t a t i . M o ž d a j e t o
i z a t o št o u o vo j z e m l j i p o st o j i d u ga i b o ga t a t r a d i ci j a đ a čk o g
z a d r u ga r st v a . „ Đa čk e z a d r u ge u H r va t sk o j k a o o b l i k
v a n na st a vne a k t i vno st i z a u z i m a j u z na ča j no m j e st o u i d e nt i t e t u
o sno vni h i s r e d nj i h šk o l a k a o i d o m o va i ce nt a r a z a v a sp i t a n j e
d j e ce i m l a d i h, j e r d o p r i no se k v a l i t e t ni j e m v a s p i t a nj u i
o b r a z o v a nj u d j e c e i m l a d e ž i , r a z vi j a nj u r a d ni h na vi k a i
m o r a l ni h o so b i na i r a z vo j u l i č no st i u č e ni k a “ – k a ž e M a r i ca
B e r d i k , p r e d sj e d n i c a Hr va t s k e u d r u ge u č e ni čk o g z a d r u ga r st va .
V a l j a r e ći d a r a z vo j đ a č k o g z a d r u ga r st v a z b o g nj e go ve
v a s p i t n e i o b r a z o v ne v a ž n o st i u hr va t sk o m o b r a z o vno m
š k o l sk o m si st e m u p o d st i ču d r ž a v ne i n st i t u ci j e k o j e i h na
r a z l i či t e n a či n e p o d r ž a va j u : M i ni st a r st v o z na n o st i ,
o b r a z o v a nj e i s p o r t a , M i ni st a r st vo g o sp o d a r s t va , r a d a i
p r e d u z e t ni št v a , A g e n ci j a z a o d go j i o b r a z o va nj e , Hr va t sk a
a ge nc i j a z a m a l o go s p o d a r st vo i Hr va t sk a z a j e d n i c a t e hni čk e
k u l t u r e či j a j e čl a ni c a i H r va t sk a u d r u g a u č e ni č k o g
z a d r u ga r st v a . O s i m t o g a , đ a čk e z a d r u g e u H r v a t sk o j
p o d r ž a va j u b r o j n i r o d i t e l j i , p o j e d i n ci , vo l o nt e r i , e nt u z i j a st i,
d o na t o r i , p o l j o p r i v r e d n e z a d r u ge , o p št i ne , p o l j o p r i v r e d ni
f a k u l t e t i , i n st i t u t i i d r u gi . T r e b a i m a t i u vi d u d a p o s e b nu i
v a ž nu u l o g u u r a z vo j u đ a čk o g z a d r u ga r st va i m a j u n a st a v ni c i

204
k o j i su vo d i t e l j i š k o l sk i h z a d r u g a , a p o se b no su se e d u k o va l i z a
o vu va n na st a vnu a k t i vno st p u t e m u s p j e šno o r ga ni z o va ni h
m e t o d i čk i h, o gl e d ni h r a d i o n i c a i s e m i n a r a . N a p o m i n j e m d a se
n a u či t e l j sk i m f a k u l t e t i m a u Hr va t sk o j i z u č a va p r e d m e t
U če ni čk o z a d r u g a r st v o u ci l j u o b r a z o va nj a s t u d e n a t a z a
v a n na st a vne a k t i vno st i u z a d r u ga r st vu .
P r o gr a m đ a č k o g z a d r u g a r st va u H r va t sk o j k o j e g j e
d e f i ni s a l o M i ni st a r st vo p r o svj e t e i s p o r t a j o š 19 9 5 . go d i n e
d a n a s o st va r u j e v i š e o d 30 0 đ a čk i h z a d r u ga k o j e i m a j u š i r o k u
l e p e z u s e k ci j a k o j e o si m p o l j o p r i v r e d e , p r o i z vo d nj e h r a n e ,
c v j e ća r st va , p o vr t l a r st v a , v o ć a r st v a , v i n o g r a d a r st v a ,
g l j i va r st va , p č e l a r s t va , u z go j a i sk u p l j a n j a l j e k o vi t o g b i l j a ,
o b u h va t a i v e o m a z a ni m l j i ve s a d r ž a j e k a o št o su : p r i k u p l j a n j e
s e k u nd a r ni h si r o v i na , n a b a vk a i p r o d a j a š k o l s k i h p o t r e p št i n a ,
u če ni čk a št e d nj a , k e r a m i k a , st a r i z a na t i , r u č ni r a d i z r a d a
u k r a sn i h p r e d m e t a o d k a m e na , g l i ne , d r ve t a , vl a k a na , k o ž e ,
č i p k a r st vo , ve z , t k a nj e i o st a l i o b l i ci n a r o d no g st va r a l a št v a
k o j i s va k o j šk o l i , c e nt r u i d o m u o m o g u ć a v a j u o s ni va n j e
z a d r u ge i o b l i k o v a n j e p o se b no st i . S v a k e go d i ne o r ga ni z u j u se
ž u p a ni j sk e i m e đ u ž u p a ni j sk e sm o t r e n a k o j i m a m l a d i
z a d r u ga r i p r e d s t a v l j a j u r a d z a d r u ga i nj i ho vi h se k c i j a .
N a j b o l j e vr e d no v a ni p l a si r a j u se z a u č e š ć e n a d r ž a v no j sm o t r i
u če ni čk i h z a d r u ga .
O va j t e k st m o ž e s e s hv a t i t i k a o i d e j a i p r i j e d l o g z a
r a z m i šl j a n j e u p u ć e n svi m r e l e va nt ni h i n st i t u ci j a m a k a o št o su
m i n i st a r st va V l a d e R S , p o s e b no o ni h m i ni st a r st a v a k o j i m a j e
u s r e d i št u p a ž nj e o b r a z o va nj e i k u l t u r a , p o r o d i ca , o m l a d i n a i
p r e d u z e t ni št v o , p o l j o p r i v r e d a i r u r a l ni r a z vo j . T o s e na r a vno
t i če i Za d r u ž no g sa ve z a , p o l j o p r i vr e d n i h f a k u l t e t a , i n st i t u t a ,
n a d l e ž ni h a g e n ci j a i o p št i n a . O d k o r i st i b i m o gl e d a b u d u i
a u t e nt i č ne p o l j o p r i vr e d n e z a d r u ge p o p u t „ A gr o j a p r e “, či j i
r e z u l t a t i , z n a n j e , i sk u st vo i i nf r a s t r u k t u r a – z a d r u ž ni d o m k a o
s vo j e vr st a n a gr o t u r i st i č k i i k u l t u r no o b r a z o v ni c e nt a r m o gu
d a b u d u o d k o r i st i d r u št v e no j z a j e d ni ci u k r e i r a nj u i r e a l i z a ci j i
o ve d r u št v e no k o r i s ne i d e j e k o j a m o ž e d a b u d e z na ča j n a z a
n a š b u d u ći r a z v o j . Z a p r a vo , u vo đ e nj e đ a čk i h z a d r u ga u š k o l s k i
s i st e m R S b i o b i va ž a n i sk o r a k k a n j e go v a n j u p r i m j e nj e no g

205
z na nj a , k o r i sno g z a b r ž i r a z vo j k a k o p o j e d i n ca t a k o i d r u št v a ,
k a o i j a ča nj u va sp i t ne u l o g e šk o l e t e r a z v o j u svi j e st i k o d d j e ce
i m l a d i h l j u d i o p r i p a d a nj u z a j e d ni ci i z n a ča j u d o p r i no sa
s va k o g p o j e d i n ca t o j z a j e d ni ci .
N a š e s e l o , a v gu st 20 1 3 .

206
KAKO RASTERETITI POSLOVANJE POLJOPRIVREDNIH ZADRUGA

NOVI ZAKONI ZA NOVI ZAMAH SELA

 TREBA IMATI NA UMU TO DA ZADRUŽNI MODEL

ORGANIZACIJE POLJOPRIVREDNE PROIZVODNJE, PORED
PRIVREDNOG, SADRŽI I ŠIRU, ZADRUŽNU ORGANIZACIJU
DRUŠTVENOG ŽIVOTA
 TAJ MODEL PRIVREĐIVANJA I ŽIVOTA NA SELU RAZLIKUJE SE
OD PRIVREĐIVANJA PRIVATNIH PRIVREDNIH ORGANIZACIJA
KOJE SE, U VEĆINI SLUČAJEVA, DRUŠTVENO NEODGOVORNO
PONAŠAJU KAKO PREMA DRŽAVI TAKO I PREMA ZAPOSLENIM
RADNICIMA

Ukoliko je Vlada Republike S r p sk e s a g l a sna da

p o l j o p r i v r e d a , u z e ne r g e t i k u , b u d e k l j u č ni st r a t e šk i r a z vo j ni
p r i o r i t e t , i u k o l i k o s e s l o ž i m o d a s u z a d r u g e n a j p o go d ni j i
o r ga ni z a ci o ni o b l i k o r ga ni z o va n j a p r i m a r n e p o l j o p r i v r e d ne
p r o i z vo d nj e , u o k vi r u k o j i h b i se o t v a r a l i m a l i p r e hr a m b e ni
p r o i z vo d ni p o go ni , i r u r a l no g r a z vo j a u o p š t e , o n d a j e
n e o p ho d no d a se z a d r u ge i z a d r u g a r st vo p o st a v e na p r a vo
m j e st o . P r vo b i t r e b a l o z a d r u g a r st vo d e f i n i sa t i k a o n o si o ca
p o l j o p r i v r e d e i r u r a l no g r a z vo j a , k a k o b i m o gl o z na ča j no d a
d o p r i ne se r e a l i z a ci j i a gr a r n e i r u r a l n e p o l i t i k e u R e p u b l i c i
S r p sk o j .
T r e b a i m a t i na u m u t o d a z a d r u ž ni m o d e l o r ga ni z a c i j e
p o l j o p r i v r e d n e p r o i z vo d nj e p o r e d p r i v r e d no g, s a d r ž i i ši r u ,
z a d r u ž nu o r g a ni z a ci j u d r u št ve n o g ž i vo t a . Zb o g t o g a j e
n e o p ho d no i z d vo j i t i p o se b nu z a k o ns k u r e gu l a t i vu p o sl o va nj a
z a d r u ga , g d e b i ve ća p a ž nj a b i l a p o sv e ć e n a so ci o l o š k o -
e k o no m sk o j st r a n i ž i v o t a n a se l u . U v e z i s t i m p r e d l a ž e m d a
s e z na t n o sm a n j e r e d o vn i p o r e z i i d o p r i no si n a p l a t e
z a p o sl e ni h u p o l j o p r i v r e d ni m z a d r u ga m a , i n e sa m o u
z a d r u ga m a , j e r s a d a š nj i n i vo , t o j e st vi so k e st o p e p o o vo m
o sno vu v e o m a o p t e r e ć u j u p o s l o va n j e , k a k o z a d r u ga t a k o i
c i j e l e p r i v r e d e . R a st e r e će nj e p o sl o v a n j a p o l j o p r i v r e d ni h
z a d r u ga o gl e d a l o b i s e i u t o m e d a se P DV d r ž a vn o m b u d ž e t u
n e p l a ć a o d m a h p o f a k t u r i sa nj u v e ćp o na p l a ć e no j r e a l i z a c i j i .
Z a d r u ga , na p r i m j e r , s vo j e p r o i z vo d e p l a si r a p o t r ž ni m

207
c e nt r i m a , m a r k e t i m a , p r o d a v ni ca m a z d r a v e hr a n e i o st a l im
p r o d a v ni c a m a , a na p l a t a če st o t r a j e i d o p o l a go d i n e . O si m
t o ga , z a d r u g a p o l j o p r i v r e d ni ci m a d a j e z a p r o l j e t nu i j e se nju
s j e t vu r e p r o m a t e r i j a l či j a n a p l a t a t r a j e o d t r i d o p e t m j e s e ci ,
a p o ne k a d a i d o g o d i nu d a na . S t o ga p l a ća n j e P DV - a p o
f a k t u r i s a no j vr i j e d no s t i d r a st i č no o p t e r e ć u j e p o s l o v a nj e
p o l j o p r i v r e d ni h zadruga ve o m a k o r i s ni h d r u št ve ni h
o r ga ni z a ci j a .
D a b i d o p r i ni j e l a r a s t e r e će nj u p o sl o va n j a i nd i vi d u a l ni h
p o l j o p r i v r e d ni h p r o i z vo đ a ča , p a i p o l j o p r i vr e d n i h z a d r u ga ,
V l a d a R S b i t r e b a l o ve l i k e t r ž ne l a n ce , p r i l i k o m d a va n j a
d o z v o l e z a r a d u R e p u b l i ci S r p sk o j , d a o b a v e ž e d a b a r e m 3 0
o d st o p o l j o p r i v r e d ni h artikala kupuju od d o m a ći h
p o l j o p r i v r e d ni k a . P r i t o m e b i d r ž a va m o r a l a d a k o nt r o l i še
t a k v u o b a v e z u t r g o vi ns k i h l a na ca . U p r a k si se d e ša va d a t r ž ni
l a n ci o d d o m a ći h p r o i z vo đ a ča u z i m a j u na k a ši či c u , a i t o št o
u z i m a j u u sl o vl j a va j u o sn o v ni m r a b a t o m o d 2 0 o d st o .
Z a ht i j e va j u j o š n a j m a nj e t r i r a z l i či t e vr st e su p e r r a b a t a , t e
n a t a j na č i n u z m u c j e l o k u p nu z a r a d u d o m a ć e g p r o i z vo a č a .
O r ga ni V l a d e R S t r e b a d a sp r i j e č e o vo p o n i ž a va nj e i p o no r
p o l j o p r i v r e d n e p r o i z vo d nj e i p r o d a j e k o j i v o d i k a ne st a j a nj u
p r o i z vo d nj e , a sa m i m t i m i ne st a j a nj u r a d ni h m j e st a .
P r i l i k o m i nv e st i r a nj a , t o j e st u l a g a n j a u o p r e m u , p o t r e b no
j e o sl o b a đ a n j e o d o p o r e z i va nj a d o b i t i z a vi si nu u l a g a n j a u
o sno vn a sr e d st va p o l j o p r i v r e d ni h z a d r u ga . P r e d l a ž e m o d a se
sm a n j i p o r e z n a z a d r u ž n u i m o vi nu k o j a sl u ž i s e o s k o m
s t a no vn i št vu u n e p r o f i t a b i l n e sv r h e . U p o sl o va n j u z a d r u ga
p r o f i t se k r e ć e o d t r i d o o sa m p o s t o , p o št o z a d r u g e i m a j u i st i
t r e t m a n k a o i d r u ga p r e d u z e ć a k o j a o st va r u j u r a z l i k u u ci j e ni
i d o 30 0 o d st o .
Za r a st e r e će nj e p o sl o va n j a p o l j o p r i vr e d ni h z a d r u ga
p o t r e b no j e sm a n j i t i na k n a d u z a šu m e i p o ž a r , o d no sno i o vu
s t a v k u t r e b a sm a nj i t i u o d no su n a d r u ga p r e d u z e ća . K a d a su
u p i t a nj u p o l j o p r i v r e d n e z a d r u g e , p r e d l a ž e m d a se u v e d e
j e d i nst ve na k o m u na l na t a k s a i u k i ne d o sa d a š nj a p r a k sa d a se
z a sv a k o no vo p r o d a j no u sl u ž n o m j e st o u o k v i r u z a d r u ge p l a ća
p o se b na k o m u na l na t a k sa . T a k o P Z „ A g r o j a p r a ” go d i š nj e p l a ć a
o sa m k o m u n a l ni h t a k si .

208
 P o sl o va n j e p o l j o p r i v r e d ni h z a d r u g a , k a o i o st a l i h p r i vr e d ni h
o r ga ni z a ci j a , p o s e b no o p t e r e ću j e t o št o m o r a j u d a če k a j u i d o
d vi j e go d i ne d a d r ž a v ni f o nd o vi i sp l a t e na k na d e p o o sno vu
b o l o va nj a . K a d a j e r i j e č o na k na d a m a z a b o l o va nj a , u k o j a
s p a d a j u i p o r o d i l j sk a , p r e d l a ž e m d a se p r i vr e d n e o r g a ni z a ci j e
o sl o b o d e p l a ća nj a n a k na d a z a b o l o va nj a k o j a t r a j u d u ž e o d
m j e s e c d a na . O vo j e i z u z e t no va ž n o z a p o l j o p r i v r e d ne z a d r u ge
koje su l o c i r a ne na se o sk o m p o d r u čj u , b ave se
p o l j o p r i v r e d no m p r o i z vo d nj o m i z a p o šl j a v a j u m l a d u r a d nu
s na gu , p a b i s e n a o v a j n a č i n, k o l i k o t o l i k o , d o p r i ni j e l o o p št o j
d r u št v e no j t e ž nj i d a se s m a n j i ne ga t i va n p r i r o d n i p r i r a št a j i
s p r i j e či „ b i j e l a k u ga ”. P o l j o p r i v r e d ne z a d r u g e k o j e p o s j e d u j u i
b e n z i n sk u p u m p u k o j a j e u sl u ž b i p o l j o p r i v r e d no g s t a no vn i št va
i p o l j o p r i vr e d ne p r o i z v o d n j e , j e d va p o sl u j u na g r a ni ci
r e nt a b i l i t e t a j e r su o p t e r e ć e n e t a k so m u i st o m i z no su k a o i
p u m p e k o j e se na l a z e u g r a d o vi m a i na m a gi st r a l ni m p u t e vi m a
i r a sp o l a ž u d e se t i na m a p i št o l j a z a p u nj e n j e go r i v a p a d ne vno
o st v a r e p r o m e t k o j i z a d r u ž na b e nz i ns k a p u m p a ne m o ž e d a
o st v a r i z a ne k o l i k o m j e se ci . P r e d l a ž e m o d a s e t a k sa n a
b e n z i n sk e p u m p e k o j e p o sl u j u u o k vi r u p o l j o p r i vr e d nih
z a d r u ga , a l o ci r a n e su na s e o sk i m p o d r u čj i m a , u k i ne i l i sm a nj i
n a 30 0 K M go d i š nj e .
U m j e st o st r a na č k i h i nt e r e sa i k r i t e r i j u m a p o t r e b no j e
obezbijediti iskrenu i konkretnu p o d r šk u l o k a l no j
s a m o u p r a vno j z a j e d ni ci , o p št i n i , u r e a l i z a ci j i d r u št ve no
k o r i sni h p r o j e k a t a p o l j o p r i v r e d ni h z a d r u ga .V l a d a R S t r e b a lo
b i d a o ne m o gu ći d a s e a g r a r ni b u d ž e t t r o ši n e na m j e n sk i k a o ,
n a p r i m j e r , z a sa n i r a nj e p o sl e d i ca e l e m e nt a r ni h ne p o go d a k a o
š t o s u p o p l a v e i sl i čno , v e ć d a s e p r e va sho d no t r o ši na
u l a g a n j a u p o ve ća nj e p r i m a r n e p o l j o p r i vr e d n e p r o i z vo d n j e:
ž i t a r i c a , m l i j e k a , m e sa , vo ća , p o vr ća , z a t i m z a p r e r a d u u
m a l i m i sr e d nj i m z a d r u ž ni m p o g o ni m a k a o i z a r u r a l n i r a z vo j
s e l a . P o s e b ni m m j e r a m a i p o d r šk o m p o t r e b n o j e r e v i t a l i z o v a t i
s t a r e i l i i z g r a d i t i no ve ve l i k e p r e h r a m b e no - p r o i z vo đ a čk e
k a p a ci t e t e k o j i ć e k r o z s a r a d n j u sa z a d r u ga m a b i t i u f u nk ci j i
v e će p r i m a r n e p o l j o p r i v r e d n e p r o i z vo d nj e , o t va r a nj a no vi h
r a d ni h m j e st a i sm a n j e nj a z a vi sn o st i o d u vo z a hr a n e .

209
 U k o l i k o j e na svi m ni vo i m a u sa gl a še n st a v d a j e
p o l j o p r i v r e d a j e d a n o d d va k l j u čna st r a t e šk a p r a v ca z a
o p st a na k i r a z vo j st a no v ni št va R S , p r e d l a ž e m d a s e o d i d u ć e
g o d i ne a g r a r ni b u d ž e t s a še s t p o v e ća na 10 p r o ce na t a .

N a š e s e l o , f e b r u a r 20 13 .

210
OSVRT

AMBIJENT U KOME POSLUJU ZADRUGE U REPUBLICI SRPSKOJ JE

LAKRDIJAŠKI

NOVI MINISTAR OHRABRIO POLJOPRIVREDNIKE

 D UG I N I Z G O DI N A O D Z AD R UG A K O J E P R I VR E ĐU J U,
P L AĆ A J U P O RE Z E I DO P RI NO S E , B I L I S U V A Ž NI JI
U V O Z NI ČK I L O B I S TI , P R I V A TNI CI - P RO FI TE RI , R AZ NI
T A JK UN I I , U N A J NO V I JE V RI J E M E , L A TI F UN DI S TI -
V E L I K I ZE M L JO P O S JE DNI CI
 J O Š U V JE K S U US P JE Š NI JI TI K O J I S U R AZ R A DI L I
Š VE RCE RS K U TE HNO L O G I JU , O D O NI H K O J I P O S L U J U
P O Z AK O N U I I Z M I R U JU S VE S V O JE O B A VE ZE

I p o r e d n i z a n e p o vo l j no st i k a o št o s u p r i r o d n i f a k t o r i –
s u š a i p o p l a ve , n e u r e đ no t r ž i št e i ne k o nt r o l i sa ni u vo z , k a o i
n e p o vo l j a n p o l o ž a j p o l j o p r i vr e d e , k o j i v e ć d u go t r a j e ,
P o l j o p r i v r e d na z a d r u ga „ A g r o j a p r a “ j e i u 2 0 12 . go d i n i
p o sl o va l a p o z i t i v no . U k u p a n p r i h o d p o v e ć a n j e z a 20 o d st o u
o d no su n a 2 0 11 . go d i nu , a l i s r a z m j e r no s u r a sl i i r a s ho d i . I a ko
j e u t e š k i m u sl o vi m a p r i vr e đ i va nj a , z a d r u ga u s p i j e va , na u št r b
p r o f i t a b i l n o st i a u ci l j u o d r ž i vo st i i p o sl o va nj a n a gr a ni ci
r e nt a b i l no st i , d a r e d o vno i sp l a ć u j e s ve p o r e sk e i d r u ge t e k u će
o b a v e z e . A o ne ni s u m a l e . T a k o , na p r i m j e r , Za d r u g a
„ A gr o j a p r a “, k a o m a l o p r e d u z e će , u p r o šl o j 2 0 12 . g o d i ni j e na
i m e p o r e z a , d o p r i no sa , P DV - a , r a z n i h na k n a d a , r e p u b l i č k i h,
k o m u na l ni h i o st a l i h t a k sa i čl a na r i n a i sp l a t i l a d r ž a vi u k u p no
1 7 3 .2 40, 0 8 m a r a k a , o d č e g a se n a p o r e z na p l a t e o d no si
2 2 . 00 0, 0 0 K M , d o p r i n o s e na p u ni i z no s p l a t a 1 0 7. 6 2 3, 0 7 K M ,
a p o r e z n a d o d a t u vr i j e d no st p l a ć e n j e u i z no s u o d 3 4. 2 97, 14
KM.
U z p o st o j e ći p r o i z vo d ni p r o gr a m f i na l ni h p r o i z vo d a , u
2 0 12 . go d i ni o va z a d r u ga j e p o k r e nu l a či t a v u l e p e z u n o vi h
p r o i z vo d a k a o št o s u : r a z ne v r s t e hl j e b a i p e c i v a , he l j d i ni
m l i nci , d o m a će j u f k e i d o m a ći k e k s . T a k o su u p r o šl o j go d i ni

211
n a d o m a ć e t r ž i š t e p l a s i r a l i so p st v e n e f i na l n e p r o i z vo d e u
v r i j e d no s t i o d 2 6 0 . 61 1, 0 0 K M . R e z u l t a t i su m o g l i b i t i i b o l j i .
M e đ u t i m , A g r o j a p r i ni p r o i z vo d i , n a ž a l o st , s o b z i r o m d a su
i z u z e t no k va l i t e t ni , n i su a d e k va t no z a st u p l j e ni n a d o m a će m
t r ž i št u , s j e d n e s t r a ne z b o g n e o g r a ni če no g i ne k o nt r o l i s a no g
u vo z a sv e g a i s va č e ga , a s d r u g e st r a n e z b o g ne l o j a l ne
k o nk u r e n ci j e j e d no g b r o j a p r i v a t n i h p r e d u z e ća k o j i z b o g
s e r vi l no st i i p o h l e p e ne m o r a j u d a p l a ća j u p o r e z e d r ž a vi i
d o p r i no s e r a d ni c i m a na p u ni i z n o s p l a t a št o i m o m o gu ća va
„ k o n k u r e nt no st “ p r o i z vo d a i f i na si j sk u u s p j e šno st . Za p r a vo ,
z na či l i t o d a j e k o d o ni h p r e d u z e ć a i z a d r u ga k o j e r a d e
p o št e no i o d go vo r no i i z m i r u j u s ve o b a ve z e p r e m a d r ž a vi i
r a d ni ci m a p o s l o v ni u sp j e h g o t o v o ne m o gu ć . I l i , z a r b r o j ni
p r i m j e r i i z p r a k s e n e p o k a z u j u d a su u s p j e šn i j i i d a b o l j e
p r o l a z e o ni k o j i su u sp j e š no sa v l a d a l i i r a z r a d i l i šv e r ce r s k u
t e hn o l o gi j u p o t k r a d a nj a d r ž a v e , p o l j o p r i v r e d ni h p r o i z vo đ a ča i
r a d ni k a .
O si m t o ga , p r o d a j u f i n a l ni h p r o i z vo d a n a t r ž i št u R S i
B i H p o se b no j e o p t e r e ći v a l a o t e ž a na na p l a t a i sp o r u če ni h
p r o i z vo d a k o j a se č e st o o t e z a l a n a t r i d o p e t m j e s e ci , na r o či t o
k o d v e l i k i h m a r k e t a . U p r a vo z b o g t a k vo g p r o b l e m a st a t u s
p r o i z vo đ a ča u p o st o j e će m t r ž i š no m a m b i j e nt u j e t e ž a k ,
n e i z vj e st a n, r e k a o b i h p o ni ž a va j u ć i . A , s d r u g e s t r a ne ci k l u s
k r e d i t i r a n j a p r o i z vo d n j e z a p o č i n j e na b a v k o m sj e m e na i
r e p r o m a t e r i j a l a z a k o o p e r a nt e , z a t i m se na st a vl j a t o k o m
p r o ce sa p r e r a d e i p a k o va nj a , a z a vr ša v a k r e d i t i r a nj e m
p r o d a j e . S ve t e f a z e t r a j u u k u p no o d 13 – 15 m j e se ci . D a l i j e
t o a m b i j e nt u k o m e se m o g u z a d r ž a t i p o st o j e ća i o t va r a t i
n o va r a d n a m j e st a i l i j e t o a m b i j e nt u k o j e m j e p r o i z vo d nj a i
o t va r a n j e r a d ni h m j e st a n e m o gu ća m i s i j a ? P r o i z vo đ a č e ,
p r i v r e d ni k e i p r i v r e d n e o r g a ni z a c i j e k o č e u r a z vo j u i m n o gi
d r u gi p r o b l e m i k o j i s u u v e z i sa ne p o vo l j ni m a m b i j e nt o m i
d e st i m u l a t i vno m z a k o ns k o m r e gu l a t i vo m .
G e n e r a l no g l e d a no , p o r e s k a p o l i t i k a j e z a p r i vr e d u i
p r o i z vo d nj u ve o m a n e p o vo l j na z a t o št o se s vi p o r e z i i
d o p r i no s i i o st a l a d a va nj a m o r a j u d r ž a vno m b u d ž e t u i s p l a t i ti
o d m a h p o f a k t u r i sa n j u b e z o b z i r a k a d a ć e s e i z vr ši t i na p l a t a

212
f a k t u r i s a ne r o b e , u m j e s t o d a se p o r e z p l a ća p o n a p l a će no j
r e a l i z a ci j i . T a k o đ e na sv a k r e d i t i r a nj a r e p r o m a t e r i j a l a ,
g no j i v a i sj e m e n a k o j a s e p r o i z vo đ a či m a d a j e n a o d l o ž e no
p l a ć a n j e , P DV m o r a s e o d m a h p l a t i t i p o f a k t u r i sa nj u , a
n a p l a t a če st o t r a j e i d o go d i n u d a n a .
I a k o p o s t o j e f o l i r a nt s k e z a d r u ge i z a d r u ž ni s a v e z i ,
z a d r u ga r st vo u R e p u b l i ci S r p sk o j i Bi H ni j e l a k r d i j a š k o , ve ć j e
l a k r d i j a šk i a m b i j e nt u k o j e m z a d r u ge p o s l u j u . I st i na,
M i ni st a r st v o z a p o l j o p r i vr e d u i r u r a l ni r a z vo j i m a p r e m a
z a d r u ga m a k o r e k t a n o d no s . A l i t o ni j e d o vo l j no . O d no s
o p št i na , u p r a ve p r i ho d a i p o j e d i ni h i ns p e k t o r a p r e m a
z a d r u ga m a k r e ć u se o d n e k o r e k t no s t i d o b e z d u š no st i .
I st o vr e m e no , p r i j e t n j a z a d r u ga m a su i p r i va t n a p r e d u z e ća
z b o g či j e p o hl e p e z a n o v ce m p o st o j e r a z ni na sr t a j i n a
z a d r u ž nu i m o vi nu , z a t i m o d l a g a n j e p l a ća nj a z a d r u ga m a za
i sp o r u če n e p r o i z v o d e d o ne m o gu ć no st i na p l a t e .
T o j a sno go vo r i d a su u n a š e m d r u št vu , d u g i ni z go d i na
u na z a d , o d z a d r u ga k o j e p r i v r e đ u j u , p l a ć a j u u ci j e l o st i p o r e z e
i d o p r i no s e , b i l i va ž ni j i r a z ni o b o ž a va o ci no vca k a o št o su
u vo z ni čk i l o b i st i , p r i va t ni ci – p r o f i t e r i , r a z ni t a j k u ni i u
n a j no vi j e vr i j e m e l a t i f u nd i st i – v e l i k i z e m l j o p o sj e d ni ci no vo g
d o b a , k o j i p o d sj e ća j u na r o b o vl a s ni čk o v r i j e m e . D a j e t o t a k o
d o vo l j no go vo r i p o d a t a k U p r a v e p r i ho d a R S d a su n e p l a ć e n e
o b a v e z e p o o sno v u p o r e z a n a r a sl e na m i l i j a r d u i p o m a r a k a u
R e p u b l i ci S r p sk o j . Du b l j a i ši r a a n a l i z a p o k a z a l a b i j o š v e će
razmjere utaje poreza.
P r o p a d a n j e z a d r u ga i p r i vr e d e , se o sk i h i l o k a l ni h
z a j e d ni c a k a o i d r u št v a u c j e l i ni , p o m o m m i šl j e n j u , m o g u ć e
j e z a u st a vi t i na na či n d a , p r i j e s ve ga , i s k r e n o i na s vi m
n i vo i m a p o č ne m o d a p o št u j e m o o s no v ne l j u d s k e v r i j e d no st i ,
r a d i st va r a l a št v o , p r o i z vo d nj u i p r o i z vo đ a če , o b r a z o va nj e i
k u l t u r u i d a se k o na čno u s p o st a vi p r a vn o u r e đ e na d r ž a va .
S ve u s ve m u k r a j n j e j e vr i j e m e d a d e m o k r a t sk i i z a b r a n e
p o l i t i čk e e l i t e , e l i t e no vo k o m p o no va n i h p r e d u z e t n i k a i n a u čn e
e l i t e o k r e n u s e r j e š a v a nj u na j ve ći h ž i vo t ni h p r o b l e m a o b i č ni h
l j u d i na t e r e nu , p r i j e s ve ga p o v e ć a nj u p r o i z vo d n j e , d o ho t k a i

213
s t a n d a r d a k a o i r a z vo j u o b r a z o v a n j a na s vi m n i vo i m a k a k o
f o r m a l n o g t a k o i c j e l o ž i vo t no g . J e r , ž a l o sna j e č i n j e ni c a d a
p o m e nu t e i z a b r a n e e l i t e 2 0 go d i n a o d r a t a ni su d a l e o d go vo r
n a p i t a nj e k a k o p r o n a ći k l j u č z a v e ću p r o i z vo d nj u i i z vo z , k a k o
p o ve ća t i z a p o sl e n o st , k a k o i z a ći i z k r i z e , k a k o ž i vj e t i m i r n i j e ,
k va l i t e t n i j e i st a b i l ni j e .
D a s i t u a ci j a ni j e b e z na d e ž n a i d a ni j e t a čno d a se ni šta
n e m o ž e d a p o p r a vi i p r o m i j e ni , m o gl i s u d a sh va t e
m no go b r o j ni akteri iz o b l a st i a gr a r a : p r o i z vo đ a či ,
p r e d st a vn i ci r a z ni h p o l j o p r i vr e d ni h u d r u ž e n j a , z a d r u g a ,
v l a d i ni h i ne vl a d i ni h i n st i t u ci j a , k a o i st r u čni h i na u čn i h
i nst i t u ci j a , n a ve l i k o m a gr a r no m s k u p u o r g a ni z o va no m u V l a d i
R e p u b l i k e S r p sk e k r a j e m m a r t a o ve go d i ne na k o j e m j e no vi
m i n i st a r p o l j o p r i vr e d e p o d ni o s ve o b u hva t nu a na l i z u st a n j a u
a gr a r u k a o i p r e ci z n e i k o m p e t e nt n e p r e d l o ge z a r j e ša va nj e
n a go m i l a n i h p r o b l e m a . E k s p o z e n o vo g m i ni st r a p o l j o p r i v r e d e
p r o f . d r S t e ve M i r j a ni ć a b e z r e z e r v no su p o d r ž a l i p r e d s j e d ni k
R e p u b l i k e S r p s k e M i l o r a d Do d i k , p r e d sj e d ni ca V l a d e R e p u b l i k e
S r p sk e Ž e l j k a C vi j a no vi ć, k a o i s vi u če s ni ci u r a s p r a vi n a o vom
z na ča j no m sk u p u .
N e s a m o r i j e či m a i m i sl i m a , v e ć če st i t i m p o na ša nj e m i
č i n j e nj e m , r u k o v o đ e n i nt e r e si m a R e p u b l i k e S r p sk e , a n e
l i čn i m , u k r a t k o m vr e m e n sk o m r o k u , na sa m o m st a r t u
m a nd a t a , no vi m i n i st a r p o l j o p r i vr e d e u p a l i o j e sv j e t l o n a
k r a j u t u n e l a . S u d e ći p o s ve m u , o či g l e d no j e d a ć e p r o f . d r
S t e vo M i r j a ni ć n e sa m o d a z na l a č k o m r u k o m i z v e d e se l o i
p o l j o p r i v r e d u i z d u go go d i š nj e a go ni j e i z a č a r a no g k r u ga , v e ć
ć e na t a j na či n i o vu V l a d u u či ni t i j a čo m i ve l i k o m .
N a š e s e l o , m a j – j u n 20 13 .

214
KOMENTAR
POVODOM PREDSTOJEĆEG ČETVRTOG SAJMA POLJOPRIVREDNOG
ZADRUGARSTVA REPUBLIKE SRPSKE U DONJIM AGIĆIMA

ZA ODRŽ AVANJE DOSTIGNU TOG NIV OA SAJMA

 OČEKUJE SE DA SAJAM OTVORI MINISTAR POLJOPRIVREDE

PROF. DR STEVO MIRJANIĆ
 PROMOCIJA ZADRUŽNIH PROIZVODA I RURALNOG
STVARALAŠTVA U CILJU VEĆEG UGLEDA NA TRŽIŠTU
 VELIKI BROJ ZADRUGA NIJE U FUNKCIJI POLJOPRIVREDNE
PROIZVODNJE I RAZVOJA NAŠIH SELA
 PIONIRSKI PODUHVAT DESETAK ZADRUGA KOJE IZLAŽU
SVOJE PROIZVODE NA OVOM SAJMU TREBA PODRŽATI,
RAZVIJATI I ŠIRITI U CILJU VEĆE PROIZVODNJE HRANE I
OPŠTEG PROSPERITETA

U o r ga ni z a ci j i Za d r u ž n o g s a ve z a R S i P o l j o p r i v r e d ne
z a d r u ge „ A g r o j a p r e “, u su o r ga ni z a ci j i o p št i n e N o vi G r a d , a

215
p o d p o k r o vi t e l j st vo m M i ni st a r st v a p o l j o p r i vr e d e , š u m a r st v a i
v o d o p r i vr e d e V l a d e R S , Č e t v r i sa j a m p o l j o p r i vr e d nog
z a d r u ga r st v a Re p u b l i k e S r p sk e o d r ž a ć e se 5 . i 6 . j u l a u
z a d r u ž no m p r o st o r u „ A g r o j a p r e “ . S ve ča no o t va r a n j e s a j m a
p r e d vi đ e no j e u s u b o t u 06 . j u l a 2 0 13 . go d i n e o d 10 d o 1 1
č a so v a . O če k u j e s e d a sa j a m o t v o r i m i ni st a r p o l j o p r i v r d e p r o f .
d r S t e vo M i r j a ni ć . O si m o k r u gl o g st o l a k o j i će s e o d r ž a t i 5 .
j u l a , u sk l o p u s a j m a o r ga ni z o v a n j e i p r i go d a n k u l t u r no
u m j e t ni č k i p r o gr a m k a o i t u r ni r u m a l o m f u d b a l u .
S o b z i r o m d a s u p o l j o p r i vr e d n e z a d r u g e z na ča j a n so ci o -
e k o no m sk i e l e m e nt u p r i v r e d i i d r u št vu r a z vi j e ni h z e m a l j a i d a
b e z m o d e r no g a l i a u t e nt i čno g z a d r u ga r st va n e m a k v a l i t e t ne ,
k o nt i nu i r a n e i u d o vo l j ni m k o l i či n a m a j e f t i n e h r a ne ,
v r i j e d no s t o v e r e p u b l i č k e d vo d ne vn e z a d r u ž ne m a ni f e st a ci j e
i z go d i ne u go d i nu s a m o d o b i j a n a z n a č a j u . T o j e z a p r a vo
p r a va sm o t r a z a d r u ž ni h p r o i z vo d a , k a o i p r o i z vo d a
s t va r a l a št va u se o sk i m s r e d i n a ma k o j a p r o m o vi še m a r k e t i nš k i
k o n ce p t z a d r u ž ni h p r o i z v o d a p o k o j e m b i z a d r u ge t r e b a l e d a
s t e k nu k v a l i t e t ni j i u gl e d i b o l j i st a t u s na t r ž i št u .
A l i , k a k o k o d na s, z b o g n a ši h n a r a vi i m e nt a l i t e t a ,
z a vi d no st i , p o vr š no st i i gl u p o st i t e šk o m o ž e d a o p s t a n e
g o t o vo sv a k o d o b r o z a p o če t o d j e l o , i z gl e d a d a p o s t o j i p o t r e b a
d a p o no vo o b j a s ni m z a št o s a m d a se na s t a v i k o nt i nu i t et
k va l i t e t a o v e sa j a m sk e m a ni f e st a ci j e , a p r o t i v t o g a d a s e o na
p r e t va r a u p u t u j u ć i sa j a m s k i ci r k u s o d o p št i n e d o o p št i ne i
u t a p a u d r u ge m a ni f e st a ci j e z b o g če ga j e ve ć j e d n o m p r i l i k om
b i l a s p o r a d i čn a i n e z a p a ž e na . I z v o r no z a d r u ga r st vo u Do nj i m
A gi ć i m a i d o l i ni J a p r e i m a t r a d i ci j u d u g u vi š e o d 6 0 go d i n a . U
o vo m p o d gr m e čk o m k r a j u d j e l o v a l a su d va ve l i k a n e i m a r a
n a š e g – j u g o sl o v e n sk o g z a d r u g a r st va : M i l a n S t u p a r , na če l ni k
z a p o l j o p r i v r e d u V r b a sk e b a no vi ne , k o j i j e u p e r i o d u p r i j e
D r u go g s vj e t s k o g r a t a z a sl u ž a n z a o sni va n j e i r a z vo j m no gi h
z a d r u ga , i Dr a ga n A nt o ni ć, o s ni va č i d u go go d i š ni d i r e k t o r
Z e m l j o r a d ni čk e z a d r u ge “ A gi ći “ k o j i j e d j e l o va o p o sl i j e Dr u go g
s vj e t s k o g r a t a d o 1 9 83 . go d i n e , i i m a v e l i k e z a sl u ge z a r a z vo j
z a d r u ga r st v a u P o d g r m e ču i š i r e . P o l j o p r i vr e d n a z a d r u g a
„ A gr o j a p r a “ ve ć d va na e st go d i na , o t k a d j e o sno va n a ,

216
p r e d nj a č i u r a z vo j u z a d r u ga r st v a R S , i z go d i n e u g o d i nu b i l j e ž i
stalni u sp o n, okrenuta je j a ča nj u ekonomije 20 0
p o l j o p r i v r e d ni h d o m a ći n st a va k o j a s e b a ve p r o i z vo d n j o m
s i r o vo g m l i j e k a , z a t i m j e r a z vi l a d e se t a k f i na l ni h s o p st ve ni h
p r o i z vo d a i d j e l u j e na r a z vo j u r u r a l no g p r o st o r a . U st v a r i , k a k o
r e če d r A l e k sa n d a r O st o j i ć, d e k a n P o l j o p r i v r e d no g f a k u l t e t a u
B a n a j l u ci , „ A gr o j a p r a sp a d a u r e d n a j o r g a n i z o va n i j i h i
n a j f u nk ci o na l ni j i h z a d r u g a k a k o na p o d r u č j u R e p u b l i k e
S r p sk e , o d n o s no Bo s ne i He r c e go vi ne , t a k o i r e gi o n a . “
N a p o k o n, d o sk o r a šn j i d i r e k t o r „ A g r o j a p r e “ u p e r i o d u o d 2 0 00
– 20 12 . g o d i ne , t o j e st a u t o r o vi h r e d o va , k r e i r a o j e i d e j u o
s a j a m sk o j i z l o ž b i z a d r u ž ni h p r o i z v o d a – S a j a m z a d r u ga r st va
R S i z a p o č e o n j e nu r e a l i z a ci j u u sa r a d nj i sa Za d r u ž nim
s a v e z o m R S , M i ni st a r st v o m p o l j o p r i vr e d e , t e b r o j n i m
z a d r u ga m a . N a k r a j u , n a o sn o vu i z r e č e ni h či nj e ni ca U p r a vni
o d b o r Za d r u ž no g sa ve z a R S k o n a čno j e d o n i o o d l u k u d a s e
S a j a m p o l j o p r i v r e d no g z a d r u ga r st va R S sva k e go d i ne o d r ž a va
u Do n j i m A g i ći m a u z a d r u ž no m p r o st o r u P o l j o p r i vr e d ne
z a d r u ge „ A gr o j a p r a “. T a k o s e o v a j sa j a m ve ć p o če t vr t i p u t
u sp j e šno o d r ž a va , p o č e t k o m j u l a , k a d a s e u ci j e l o m s vi j e t u
o b i l j e ž a va m e đ u n a r o d ni D a n z a d r u g a .
P r i m j e r i ši r o m r a z vi j e no g sv i j e t a i Z a p a d n e E vr o p e
u k a z u j u d a su z a d r u ge z na ča j a n f a k t o r r a z vo j a p o l j o p r i v r e d ne
i p r e hr a m b e ne p r o i z vo d n j e , a p o sl j e d n j i h go d i na i z r a st a o j e
i m p o z a nt a n b r o j t a k o z va ni h p r o m e t ni h z a d r u ga k o j e o b a vl j a j u
i p r o d a j u go t o vi h p r o i z vo d a . T a k o u p o j e d i ni m r a z vi j e ni j i m
e vr o p s k i m z e m l j a m a z a d r u ge k r o z p r i m a r n u p o l j o p r i vr e d nu
p r o i z vo d nj u , p r e r a d u i p r o d a j u p o l j o p r i v r e d no - p r e h r a m b e ni h
p r o i z vo d a o b j e d i n j a va j u o d 50 d o 8 5 o d st o o b i m a o d u k u p n e
p r o i z vo d nj e i p r o m e t a u o vo j p r i v r e d no j gr a ni .
P r e m a i st r a ž i v a n j u Ce nt r a z a a gr a r ni i r u r a l ni r a z vo j
P o l j o p r i v r e d no g f a k u l t e t a u Ba n j a l u ci , n a o s no vu k o j e g j e
s a či n j e n P r o gr a m r a z vo j a p o l j o p r i vr e d no g z a d r u ga r st va u
R e p u b l i ci S r p s k o j o d 2 01 1 . d o 201 6 . G o d i n e , p o d a c i go vo r e d a
o d 31 6 z a d r u ga u R e p u b l i ci S r p sk o j sa m o s u 1 04 a k t i v ne i v r še
o d r e đ e nu p o sl o v nu a k t i vno st , d o k j e 2 12 p o l j o p r i vr e d nih
z a d r u ga n e a k t i vn o ; u p r o ce su l i k v i d a ci j e n a l a z i se 18 z a d r u ga ,

217
n a d 1 3 p o l j o p r i v r e d ni h z a d r u ga s e vo d i p o st u p a k st e č a j a .
O s i m t o ga , m a l i b r o j p r o i z vo d a se l j a čk i h ga z d i nst a va p r o d a j e
s e p r e k o z a d r u g a . T a k o đ e , sve ga 3, 5 o d st o ga z d i nst a v a
p r o d a j e p r o i z vo d e p r e k o z a d r u g a , a o d 2 00 00 0 ga z d i nst a v a u
R e p u b l i ci S r p s k o j s ve ga i h j e 7 0 00 čl a no va – z a d r u ga r a i l i
3 , 5 o d st o . V e l i k i b r o j z a d r u g a p o sl u j e s a gu b i t k o m . I z sv e g a
o vo g p r o i z l a z i z a k l j u ča k d a ve ći na n a ši h z a d r u ga n i su u
f u nk ci j i u n a p r e đ e nj a e k o no m i j e p o l j o p r i v r e d ni h d o m a ć i n st a v a
i n e z a u z i m a j u z na ča j no m j e st o u u k u p no j p o l j o p r i vr e d no j i
p r e hr a m b e n o j p r o i z vo d n j i R e p u b l i k e S r p sk e .
K o j e b a r i j e r e s t o j e p r e d na š i m p o l j o p r i vr e d ni m
z a d r u ga m a , k a k o p o sl u j u n a š e z a d r u g e u o v i m k r i z ni m
v r e m e ni m a , k a k o k o n so l i d o va t i p o sl o va nj e z a d r u ga , k a k o
z a d r u ge u p r a vl j a j u sv o j o m i m o vi no m , u k o j o j m j e r i su
o k r e nu t e p r e m a z a d r u ga r i m a , k a k vo j e o b r a z o va nj e – z na nj e
z a d r u ž ni h k a d r o v a i z a d r u ga r a , z a št o Za d r u ž ni s a v e z ni j e o d
v e će p o m o ći u n j i h o vo m k o n so l i d o v a nj u , u u sm j e r a va nj u k a
i z r a d i p r o i z vo d ni h z a d r u ž ni h p r o j e k a t a , p r i vl a č e n j u sr e d st a v a
z a nj i ho v u r e a l i z a ci j u , z a l a ga nj u
z a u d r u ž i va nj e z a d r u ga sl i č n o g
p r o i z vo d no g p r o gr a m a i
n j i h o vo g e f i k a s ni j e g t r ž i š no g
p o z i ci o n i r a nj a . N a p o k o n, k o j e su
t o z a d r u ge p r a ve p o l j o p r i v r e d ne
z a d r u ge , a k o j e s a m o no se t o
i m e n a p a p i r u . S ve s u o vo
p i t a n j a na k o j e ć e , na d a m se ,
p o nu d i t i o d go v o r e u če sni ci
o k r u gl o g st o l a k o j i ć e s e o d r ž a t i
u o k vi r u o vo go d i š nj e z a d r u ž ne
s a j a m sk e m a n i f e st a ci j e u
D o n j i m A gi ći m a , u z a d r u ž no m
Finalni proizvodi Agrojapre - d o m u P Z “ A g r o j a p r e “ na t e m u :
Sandra Đurđević, tehnolog „ P o l j o p r i vr e d n o z a d r u ga r st v o
Nada Nešković - Railić, direktor Republike Srpske – kako dalje?“
U vo d no i z a l a ga nj e p o d ni j e će d o c .
d r G o r d a na R o k vi ć, P o l j o p r i v r e d ni f a k u l t e t Ba nj a l u k a .

218
 I a k o j e m a l i b r o j z a d r u g a k o j e se b a v e p r e r a d o m f i n a l ni h
p o l j o p r i v r e d ni h p r o i z vo d a , h va l e j e v r i j e d na nj i ho va p o sl o vna
o r i j e nt a ci j a . Z a p r a vo , d e s e t a k t a k vi h z a d r u ga z a p o č e l i su
p i o ni r sk i p o d u hv a t k o j i t r e b a p o d r ž a t i , r a z vi j a t i i ši r i t i .
U p r a vo j e S a j a m p o l j o p r i v r e d no g z a d r u ga r st va u Do nj i m
A gi ć i m a p r a vo m j e s t o g d j e ć e p r o i z vo d i p o l j o p r i v r e d ni h
z a d r u ga b i t i i z l o ž e ni , a u ci l j u p r o m o ci j e i a f i r m a c i j e
p r o i z vo đ a čk o - p r e r a đ i v a č k o g z a d r u g a r st v a R e p u b l i k e S r p sk e .
S vo j e p r o i z vo d e k a o št o su ž i t a r i c e , vo će i p o vr ć e , d ž e m o vi ,
h l a d no ci j e đ e na j e st i va u l j a , p e k a r sk i p r o i z vo d i o d d o m a ći h
ž i t a r i c a , si r e vi , p r o g r a m k i s e l o g k u p u s a , p i l e ći p r o g r a m , vo ć na
v i na i r a k i j e , m e d i p r o i z vo d i o d m e d a , r u k o t vo r i n e o d d r ve t a
i t k a ni na , p r o i z vo d i r a sa d a , cvi j e ć a i u k r a sn o g d r v e ća , i z l o ž i će
z a d r u ge vr i j e d ne p o m e na . T o su „ A gr o j a p r a “ – Do nj i A gi ći ,
„ G o r n j i R i b n i k “ i z R i b ni k a , „ M a t i c a “ i z B a na j l u k e , „ S i t ni ca “ –
M a n j a ča , „ G r a d i n a – N e k t a r “ – D o b o j , „ V i p K r a j i n a „ – L a k t a š i,
„ S r e b r e ni ca “ i z S r e b r e ni ce , „ Z l a t ne k a p i P o t k o z a r j a “ –
G r a d i šk a , „ I n si e m e “ – Br a t u n a c, „ T a r e v ci “ – M o d r i ča,
„ A gr o p o d r i n j e “ – Z vo r ni k , „ B a l a t u nk a “ – Bj e l j i na i
„ S k u gr i ća nk a “ – M o d r i ča . O si m z a d r u ga , n a o vo m sa j m u s vo j e
p r o i vo d e i z l o ž i ć e i U d r u ž e n j e S l o w Fo o d Co n vi vi u m
„Potkozarje P o d g r m e č“, i n d i vi d u a l n i p o l j o p r i v r e d ni
p r o i z vo đ a či k a o i p r o i z vo đ a či r u k o t vo r i n a . N e su m n j i v o j e d a
o va k ve p o l j o p r i v r e d n e z a d r u ge , u d r u ž e nj a i i nd i vi d u a l n e
p r o i z vo đ a če k a o , n a p r i m j e r , p o r o d i c a Ču l i ć i z Do nj i h R a k a na ,
v a l j a p o d r ž a t i i o č e k i va t i d a će M i ni st a r st vo p o l j o p r i v r e d e ,
š u m a r st va i vo d o p r i vr e d e V l a d e R S , n a č e l u s a m i n i st r o m p r o f .
d r S t e vo m M i r j a ni će m , o va k vo m z a d r u g a r st v u d a t i s va k u
p o d r šk u i š a n su u ci l j u ve će i k va l i t e t ni j e p r o i z vo d nj e hr a n e ,
r a z vo j a r u r a l no g p r o st o r a i o p še g p r o sp e r i t e t a , k a k o n a m i k r o
t a k o i na m a k r o p l a n u R e p u b l i k e S r p sk e .

N a š e s e l o , j u l i 20 1 3 .

219
KOMENTAR
KAKO DALJE U POLJOPRIVREDNOM ZADRUGARSTVU REPUBLIKE
SRPSKE

V EĆINU ZADRU GA V ODE R ĐAV E U PR AV E

 ZADRUGE MORAJU DA BUDU U SLUŽBI VEĆEG BROJA

ČLANOVA, UDRUŽIVATI SE I GRADITI ZADRUŽNU
PRERAĐIVAČKU STRUKTURU KAO I SISTEM DISTRIBUCIJ E
ZADRUŽNIH PROIZVODA, A ZADRUŽNU IMOVINU ČUVATI KAO
SVETINJU
 NEOPHODAN POVOLJNIJI TRŽIŠNI AMBIJENT, POŠTENIJA
ZAŠTITA NA GRANICI I BOLJI POLOŽAJ U POSLOVANJU
PRAVIH ZADRUGA
 IMATI VEĆE POŠTOVANJE PREMA RATARU, ORAČU, ŽETAOCU

Da b i p o l j o p r i v r e d ne z a d r u ge m o gl e d a b u d u d i o r j e š e n j a
n a š e d o sa d a šn j e a g r a n e ča m o t i nj e , d a b i z a d r u ge i z a d r u ž no
p r e d u z e t ni št v o m o gl i d a b u d u p o z i t i va n o d go vo r na b o l na
m j e st a k o j a n a ši p o l j o p r i vr e d n i ci t e š k o p r e ž i vl j a v a j u , i d a b i
z a u st a vi l i n e g a t i vn e t r e nd o ve p o l j o p r i v r e d ne p r o i z vo d n j e k a o
i ga še nj e m no gi h s e l a , p o t r e b no j e st vo r i t i p o vo l j ni j i t r ž i šni
a m b i j e nt i p o št e n i j u z a št i t u n a g r a ni ci , k a o i p o vo l j ni j i p o l o ž a j
u p o sl o va nj u p o l j o p r i v r e d ni h z a d r u ga . T a k o đ e , p o t r e b no j e
p r o m i j e ni t i o d no s p r e m a p r o i z vo d nj i hr a ne , i m i d ž u s e l a k a o
z a o st a l o j , ne p e r se k t i v no j sr e d i n i i i m a t i ve će p o št o va nj e
prema rataru, o r a ču , žet eocu. O si m M i ni st a r st v a
p o l j o p r i v r e d e V l a d e R S ni k o d r u gi n e p o d r ž a v a z a d r u ge .
L o k a l ne z a j e d ni c e – o p št i ne go t o vo ni št a ne r a d e n a p o d r š ci
r a z vo j u z a d r u ga r st va , i t a j o d no s t r e b a m i j e n j a t i u p r a v cu
o d r ž i vo st i i r a z vo j a .
Druga p r e t p o st a vk a o d no si se na r e f o r m i sa nj e
c j e l o k u p no g z a d r u ž no g s e k t o r a št o će m o r a t i d a u r a d e
z a d r u ž ni sa v e z i i sa m e z a d r u ge . Za d r u ge i Za d r u ž ni sa ve z
m o r a j u d a se t r gn u i z d u go g o d i šnj e p a si v no st i i d a n e o č e k u j u
s a m o p o vo l j ne t r e n u t k e ve ć d a i h i sa m i st va r a j u , t o j e st d a
k r e i r a j u i r e a l i z u j u n o v e r a z vo j ne so l u ci j e . Da b i b i l e u sp j e š ne ,

220
z a d r u ge s e u z p o m o ć Za d r u ž no g sa ve z a m o r a j u b o l j e
o r ga ni z o va t i i t o i s k l j u či vo p o št u j u ć i z a d r u ž n e p r i nc i p e i
s t a n d a r d e . P r i j e s ve ga , z a d r u ge m o r a j u b i t i u f u nk ci j i ve će g
b r o j a čl a no va – z a d r u g a r a i p o st a t i nj i ho v o p o sl o v n o
p r e d u z e ć e k o j e i m a z a ci l j d a o b j e d i ni i p o d r ž i č l a no v e k o j i
s vo j i m u si t n j e ni m p a r ce l a m a , r a d o m , s k r o m ni m z na nj e m i
p o sl o vni m m o g u ć no st i m a n e m o g u s a m i d a s e t r ž i šno o d r ž e .
M o j e j e m i šl j e n j e d a ć e z a d r u ge s a t r i i l i p e t čl a n o va , i l i m a l e
p o r o d i č ne z a d r u g e , t e š k o p o sl o vn o z a ž i vj e t i i d a ć e i h v e ći n a
i m a t i vi še p a si vn u n e g o a k t i v nu u l o gu , t e k a o t a k v e ne će m o ći
d a d a j u k v a l i t e t n i j i d o p r i no s z a d r u ž no m si st e m u i a g r a r no j i
r u r a l no j p o l i t i c i .
Z a d r u ž ni sa ve z R e p u b l i k e S r p s k e t r e b a o b i d a d o b r o
p o z n a j e sv a k u z a d r u gu i p r o b l e m e nj e no g p o sl o v a n j a , k a k o b i
z a j e d ni č k i n a t e r e n u k r e i r a l i p r i j e d l o ge z a u n a p r e đ e n e r a d a
z a d r u ga . Za d r u ž n i sa ve z i z a d r u g e b i t r e b a l i d a b u d u j e d na
c j e l i n a , i t o k r o z s va k o d ne v nu s a r a d nj u , i s a m o t a k o m o gu
u sp j e šno o st va r i v a t i s vo j u z a d r u ž nu m i si j u . A k t i vn o st z a d r u g a
k o j e u n a p r e đ u j u p o l o ž a j svo j i h čl a no va , b o r e ći s e z a v e ći
p r i ho d k a k o č l a no v a t a k o i z a d r u ge , m o r a b i t i u ž i ž i
s va k o d ne vn e p r e o k u p a ci j e z a d r u ž no g sa v e z a R e p u b l i k e
S r p sk e . U vi z i o ni r a n j u d a l j e g r a z vo j a z a d r u ga r st va sm a t r a m
d a j e k r a j n j e vr i j e m e d a z a d r u ge k v a l i t e t ni j e p l a ni r a j u sv o j u
b u d u ćn o st i u z p o d r š k u a gr a r no g b u d ž e t a i e v r o p s k i h
p r e d p r i st u p ni h f o nd o va , t e s o p st ve n i m sr e d st vi m a p o č nu d a
g r a d e svo j u v e r t i k a l n u p o sl o v nu p r e r a đ i va čk u st r u k t u r u , t e d a
s e na t a j n a č i n p o k u ša d a z u st a vi p r i sv a j a nj e d o b i t i r a z ni h
p r o f i t e r a k o j i su k r o z p r i va t i z a ci j u p r i gr a b i l i go t o vo sv e b i vš e
p r e r a đ i va čk e k a p a ci t e t e i k o j i ma p o l j o p r i v r e d ni c i i z a d r u ge
s l u ž e z a o b e z b j e đ e n j e j e f t i n e si r o vi ne k a k o b i d o šl i d o
v l a s t i t o g b i z n i sa i v e l i k i h z a r a d a . Da su k o j i m sl u ča j e m t a k vi
k a p a ci t e t i d a t i u r u k e z a d r u ga i n e p o sr e d ni h p r o i z vo đ a ča n a
p r i m j e r m l i j e k a , m e sa , vo ća i p o vr ća k a o št o j e t o sl u ča j u
Z a p a d n o j E v r o p i i s k a n d i n a v sk i m z e m l j a m a si gu r a n sa m d a b i
d a n a s i m a l i st a b i l ni j e z a d r u ge , k va l i t e t ni j i ž i vo t n a š i h
p o l j o p r i v r e d ni h p r o i z vo đ a ča i st a b i l ni j u k a k o p r i m a r nu t a k o i
p r e hr a m b e n u p r o i z vo d n j u . T o ni s a d ni j e k a sno u r a d i t i u
m j e st i m a gd j e p o st o j i s i r o vi n sk a b a z a , p a s e k r o z b o l j u

221
z a d r u ž nu o r ga ni z o v a no st t r e b a p r i st u p i t i i z r a d i z a d r u ž ni h
p r o j e k a t a u ci l j u i z gr a d n j e z a d r u ž ni h p r e r a đ i va č k i h k a p a ci t e t a
z a p r o i z v o d n j u na p r i m j e r s i r e va , m e sni h p r o i z vo d a , p r i r o d ni h
v o ć ni h so k o va i s l i č no , s t i m d a o vi k a p a ci t e t i t r e b a j u d a b u d u
u vl a sni št v u z a d r u g a i nj e ni h čl a no v a – p r o i z vo đ a č a si r o vo g
m l i j e k a i l i t o vl j e n o g m e s a i l i s vj e ž e g vo ća . T a k o đ e , z a d r u ž n i
s e k t o r m o r a o b i d a p r i st u p i f o r m i r a n j u si st e m a d i s t r i b u c i j e
z a d r u ž ni h p r i z vo d a . S t o g a , p r e d l a ž e m d a z a d r u ge z a j e d no s a
l o k a l n i m u p r a v a m a u k o o r d i n a ci j i sa Za d r u ž ni m s a v e z o m i
P r i v r e d no m k o m o r o m , i u z p o d r šk u r e so r no g m i n i st a r st va ,
h i t no p r o n a đ u na a t r a k t i v ni m l o k a c i j a m a u v e ći ni gr a d o v a k a o
i na v e l i k i m t r ž ni ca m a ši r o m R e p u b l i k e S r p s k e , p o sl o v ne
p r o st o r e u k o j i m a b i se u d r u ž e ni m s na ga m a o t vo r i l e
p r o d a v ni c e z a d r u ž ni h p r o i z vo d a i na t a j n a či n l a k še u k l j u č i l i u
k o nk u r e nt sk u t r ž i š nu u t a k m i c u i b a r e m p o k u ša l i d a se
o d u p r e m o k o nk u r e n ci j i m u l t i na ci o na l n i h k o m p a ni j a i n j i ho vi h
t r ž i šni h l a n a c a k o j i z a r a d sv o g p r o f i t a u n i št a va j u i l i
p o r o b l j a va j u e k o n o m i j e , p o l j o p r i v r e d n a d o b r a i p o l j o p r i v r e d nu
p r o i z vo d nj u m a l i h n a r o d a i d r ž a va .
S l a ž e m se s a st a vo vi m a a u t o r a P r o gr a m a r a z vo j a
p o l j o p r i v r e d no g z a d r u ga r s t va u R e p u b l i ci S r p s k o j 20 11 . –
2 0 16 . g o d i ni , k o j i j e i z r a d i o C e nt a r z a a gr a r ni i r u r a l ni r a z vo j
P o l j o p r i v r e d no g f a k u l t e t a u B a n j a l u ci , d a j e k a d r o vs k a
o p r e m l j e no st i z a d r u ga i Za d r u ž n o g s a v e z a R e p u b l i k e S r p sk e ,
g l e d a no u c j e l i n i , ve o m a s l a b a . M i sl i m d a j e u m no gi m
z a d r u ga m a p r i su t na r đ a va u p r a va , p a ni j e ni sl u ča j no št o
s k o r o s va k a d r u ga z a d r u ga p o s l u j e s a gu b i t k o m . D i r e k t o r i
z a d r u ga m o r a j u d a b u d u m o r a l ni l j u d i i l j u d i o d p o v j e r e n j a k o j i
ć e z a d r u ž n u i m o v i nu č u v a t i k a o s ve t i n j u i p r e v a s ho d no b o r i t i
s e z a z a d r u ž ne i nt e r e s e , a sv o j e l i č ne st a vi t i n a s p o r e d m o
m j e st o . Da l i j e t o t a k o u p r a k s i i p o st o j e l i z l o u p o t r e b e ,
p r e d l a ž e m d a t o p r o v j e r i z a d r u ž n a r e vi z i j a i o to m e p o d ne s e
i z v j e š t a j o r ga ni m a Z a d r u ž no g sa ve z a R e p u b l i k e S r p sk e .
Z a d r u ž na r e vi z i j a m o r a l a b i d a b u d e k o m p e t e nt na , n e u t r a l n a ,
a u t o no m na i a d e k v a t no n a gr a đ e n a .
M i sl i m d a j e k r a j n j e v r i j e m e , a m o ž d a i p o sl j e d nj a ša ns a
d a z a d r u ge i z a d r u ž ni sa ve z i , u sa r a d nj i sa l o k a l no m u p r a v o m,

222
r e s o r n i m m i ni st a r st vo m i V l a d o m R S , p o čn u d j e l o va t i i
s p r o vo d i t i d o b r o d e f i n i sa n P r o g r a m r a z vo j a p o l j o p r i v r e d no g
z a d r u ga r st v a u R e p u b l i ci S r p sk o j . U p r o t i vno m p o st o j e ća
p a si vno st i ne o r ga ni z o va no st , p r i j e s ve ga u z a d r u ž no m
s e k t o r u , i d a l j e će o st a vl j a t i p r a z a n p r o s t o r k o j i p o sl o v no
p o p u n j a va j u d r u gi s u b j e k t i : t r go va čk i l a n ci , p r i v a t ni ci ,
p r o f i t e r i i d r u ga ne z a d r u ž n a p r e d u z e ća i o r ga n i z a ci j e k o j e
s i g u r n o ne d o p r i no se o d r ž i vo m e k o no m sk o m , so ci o –
k u l t u r no m i e k o l o šk o m r a z vo j u na še g d r u št va i d r ž a ve . T v r d i m
d a o d go vo r n a na še na j ve će p r o b l e m e , a t o su ne z a p o sl e no st
i o vi sn o st o u vo z u hr a ne m o gu d a d a j u d o b r o o r ga ni z o va ne
z a d r u ge i z a d r u ž n o p r e d u z e t ni št vo .

N a š e s e l o , a v gu st 20 1 3.

223
KOMENTAR
POVODOM STEČAJNOG POSTUPKA ZEMLJORADNIČKE ZADRUGE
„OŠTRA LUKA“

KU DA IDE NAŠE ZADR UGARSTV O

 ZA PREOBLIKOVANJE ZADRUŽNOG SEKTORA U NOVO
ZADRUGARSTVO NA IZVORNIM ZADRUŽNIM PRINCIPIMA
NEOPHODNI SU SNAŽNIJA FINANSIJSKA PODRŠKA DRŽAVE,
BOLJE ZADRUŽNO ZAKONODAVSTVO I OBRAZOVANJE
ČLANOVA ZA UPRAVLJANJE ZADRUGOM

Z e m l j o r a d n i č k a z a d r u ga „ O št r a L u k a “ u i st o i m e noj
o p št i ni , o vi h d a na , b r o j i s vo j e p o sl j e d nj e d a ne . U ve ć
z a p o če t o m st e č a j no m p o st u p k u d o k o na čne l i k vi d a ci j e
v r i j e d no s t i m o vi n e , o b j e k a t a , o p r e m e i z a m l j i št a o v e z a d r u g e
p r o ci j e n j e ni s u n a 80 0 .0 00 K M , d o k ne i z m i r e ni d u go v i p r e ma
d r ž a vi i r a d ni c i m a i z no se 60 0 . 00 0 . N a p r v o j l i ci t a ci j i
r a s p r o d a j e i m o v i n e ni j e se ni k o j a v i o . Za i nt e r e so v a ni će
s a če k a t i na r e d ne p r i l i k e , j e r na s va k o j sl j e d e ć o j l i c i t a ci ji
v r i j e d no s t p r vo b i t no p r o ci j e nj e n e i m o vi n e s e sm a nj u j e d o k s e
n e s r o z a na ne k i m i ni m u m k a k o b i se i o va z a d r u ž n a i m o vi na
j e f t i no k u p i l a i z a sv a vr e m e na o t i šl a n a j če š će u v a n z a d r u ž n e
s v r he .
Z e m l j o r a d n i č k a z a d r u ga „ O š t r a L u k a “ o sno va na j e d a v ne
1 9 46 . go d i ne i p o sj e d o va l a j e h e k t a r z e m l j e . D o na b a v k e
p r vo g z a d r u ž no g t r a k t o r a 1 9 62 . go d i n e , u sa ns k o j d o l i n i
z e m l j a se o b r a đ i va l a r u čno i k o nj sk o m z a p r e g o m a l i , u z
s ve sr d no z a l a g a n j e i e nt u z i j a z a m s vi h z a p o sl e ni h, a n a r o či t o
t a d a šn j e g vr l o p r e d u z i m l j i vo g d i r e k t o r a , z a d r u ga j e p o st e p e no
p r o š i r i v a l a s a r a d n j u sa se l i m a , j a ča j u ći i st o v r e m e no
p o r o d i č na p o l j o p r i v r e d na d o m a ć i n st v a i s a m u z a d r u gu . P r ve
u sp j e h e b i l j e ž i u e f i k a s no m o t k u p u p o l j o p r i vr e d ni h i š u m sk i h
p r o i z vo d a : ž i r a , d i vl j i h j a b u k a , gl j i v a , l j e s k o vo g i k u p i no vo g
l i st a , sm r e k e , p u ž e v a , p a s u l j a , j a j a , b u nd e vi ni h s j e m e nk i , v u ne
itd.

224
 U R UŠ A V AN JE ZA D R U ŽNO G S E K T O R A
N e št o k a s ni j e , a p o go t o vo u vi j e m e d j e l o va nj a k o m b i na t a
A I P K „ Bo sa ns k a K r a j i na “ k o j i j e o b j e d i nj a va o c j e l o k u p nu
p r i m a r nu p r o i z vo d nj u , p r e r a d u i p r o m e t b a nj a l u č k o g r e gi o na ,
o va i d r u g e n a še vo d e ć e z a d r u g e , i nt e n z i v i r a j u s a r a d n j u s a
č l a no vi m a i o r ga ni z u j u t o v j u na d i , p i l i ća k a o i p r o i z vo d nj u
m l i j e k a i j a j a . Za d r u ga i nj e n v e o m a u sp j e š a n d i r e k t o r Du ša n
B i j e l i ć u s p i j e va j u d a sv e p o m e nu t e p r o i z vo d e p l a si r a n a
t r ž i št e o d P r i j e d o r a i Ba nj e L u k e p a sv e d o S l o ve n i j e .
T a k o j e u o n a „ d o b r a st a r a v r e m e na “ z a d r u g a s a svo j i m
č l a no vi m a r a sl a , r a z vi j a l a s e i p o st a l a d e c e ni j a m a o k o sni ca
p r i v r e d no g, d r u š t v e no g i k u l t u r no g r a z vo j a o v o g se o sk o g
p o d g r m e čk o g k r a j a . S l i č no k a o št o su t o b i l e u t o vr i j e m e na še
e l i t n e z a d r u ge k o j e s u d j e l o va l e u Do nj i m A g i ći m a ,
R o m a no v ci m a , K n e ž i ci , G r a d i šc i , S r p cu , S e m b e r i j i , N e ve si n j u i
d r u gi m se o sk i m p o d r u č j i m a ši r o m o nd a š nj e Bi H. Do d u še , k a d
p o m i nj e m o z a d r u gu „ A gi ći “, t u s e d e si o i z u z e t a k o d p r a vi l a .
N a i m e , s r e ćn a j e o k o l no st št o j e gl a v ni n u n j e ne i m o vi ne u
s t e ča j no m p o st u p k u 20 0 6. go d i ne k u p i l a k r e d i t ni m sr e d st vi m a
n o vo o sno va na z a d r u ga „ A gr o j a p r a “, u k o j u su se u čl a ni l i i
s t a r i i no vi čl a no vi , i k o j a j e o b n o vi l a o b j e k t e st a r e z a d r u g e ,
s t a v i l a i h u p r o i z vo d no - p r e r a đ i va čk u f u n k ci j u svi h z a d r u ga r a ,
t e u sp j e š no o r ga ni z o va l a no vi z a d r u ž n i ž i vo t .
S ve p o m e n u t e st a r e z a d r u ge i z t o g v r e m e na d j e l o va l e
s u k a o m a t i c e se l a , o k u p l j a l e na r o d o k o se b e , o r ga ni z o va l e
r a z ne z a d r u ž n e a k t i vno st i , a l i i j e d no m go d i š nj e na r o d ne
z b o r o ve n a k o j i m a su a na l i z i r a l i o st va r e n e z a d a t k e , u t vr đ i va l i
n o v e p l a no ve i u z d r u ž e nj e o r ga ni z o va l i sp o r t sk a i f o l k l o r na
t a k m i č e n j a . T a k o j e i z a d r u ga „ O š t r a L u k a “ o d 1 9 70 . go d i ne
p a s ve d o p o s l j e d n j e g r a t a p o ve ća l a b r o j z a p o s l e ni h na v i š e
o d 1 00 r a d ni k a i z a j e d no sa č l a no vi m a i z gr a d i l a u p r a vn u
z gr a d u , z g r a d u s a m o p o sl u ge , o b j e k a t s a hl a d n j a čo m , m o t e l i
r e st o r a n, sk l a d i š t e g r a đ e vi ns k o g m a t e r i j a l a i p e t p r o d a j ni h
o b j e k a t a . O si m t o ga , k u p i l a j e č e t i r i t r a k t o r a , k o m b a j n, k o m bi
v o z i l o , t r i m a n j a i še st ve l i k i h k a m i o na , k o m p l e t a n
p o l j o p r i v r e d ni ma ši n sk i p a r k sa p r i k l j u čc i m a .

225
 I , o nd a j e d o ša o r a t i su o ča va nj e sa p o sl j e d i c a m a . S e l o
i p o l j o p r i v r e d a s u r a z o r e ni u go t o vo s vi m no vi m d r ž a vi ca m a
b i vš e Ju go sl a vi j e . P l j a čk a r o š k a p r i v a t i z a c i j a , k a o s a st a v ni d i o
t r a n z i ci o no g p r e l a s k a i z st a r o g u no vi p o r e d a k , u ni št i l a j e ,
i z m e đ u o st a l o g , p o l j o p r i vr e d n e k o m b i na t e z a j e d no s a
p r e r a đ i va čk i m k a p a ci t e t i m a , a u r u š e n j e i z a d r u ž n i s e k t o r k o j i
s e u no vo m d r u št e ve no m p o r e t k u na ša o u b e z na đ u . O si m t o ga ,
r a t j e i z nj e d r i o i o d r e đ e ne k r i m i n o g e ne – p r o f i t e r s k e sl o j e v e
i z či j i h r e d o va su na st a l i t a k o z va ni no vo k o m p o no va ni
p r e d u z e t ni ci , p r e p r o d a v ci – š ve r ce r i , z e l e na m a f i j a i l i
u vo z ni čk i l o b i k o j i ć e u vi j e k i z no va p o k u š a t i d a n a ne vi d l j i v
n a či n p o st a nu „ b l i sk i “ s va k o j v l a d i k a k o b i n e sm e t a no j e f t i no
k u p o va l i d r u št v e n a b o ga t st v a i u vo z i l i j e f t i n u , a l i u gl a v no m
z a g a đ e nu h r a n u , st a vl j a j u ći t a k o u d r u gi p l a n o n o št o j e
n a j p r i o r i t e t ni j e – d o m a ću p r o i z vo d nj u h r a n e , či m e j e
d o ve d e na u p i t a nj e p r e hr a m b e n a si g u r no st st a no v ni št va . I
t a k o j e p o p u ca o l a na c či j e su k a r i k e , p r e t ho d ni d u gi n i z
g o d i na , u v e z i va l e p r i m a r nu p o l j o p r i v r e d nu p r o i z vo d nj u i
p r e hr a m b e n u i nd u st r i j u s a d o m a ći m i st r a ni m t r ž i št e m ,
zatvarajući tako krug od njive do trpeze.
NO VO N A “ R UŠ E VI N AM A ” U NI Š T E NO G
T a k o s u i u z a d r u z i „ O št r a L u k a “ p o sl i j e 1 9 95 . go d i n e
z a d r u ž ne a k t i v no st i p o č e l e d a z a m i r u i sv o d e n a t r go va čk u
d j e l a t no st . M e đ u t i m , sa r a z ni h s t a r na p r i st i ž u i d o na ci j e k o j e
s u t r e nu t n o d o no si l e n e št o p o z i t i vno , a sa d r u ge st r a ne na
d u go r o čno m p l a n u s t vo r i l e o vi sn o st i na vi k u d a m o ž e d a se
ž i vi , a ne m o r a d a s e r a d i , j e r će s e u vi j e k na ći ne k a d o n a c i j a
i l i p o m o ć k o j a će č a r o b ni m št a p i će m z a d r u gu i s e l o i z v u ć i i z
d u go va i k r i z e . T a k o r a d e ći k o l e k t i v se sm a nj u j e na sa m o
n e k o l i k o r a d ni k a sa 32 čl a na k o j i k a o no vi vl a sni ci z a d r u ge sa
p o 3 00 K M z a d r u ž no g u d j e l a vr še p r e r e gi st r a c i j u u no vu
z a d r u gu u k o j o j v i š e ni k o ni j e i m a o p r a va d a se u čl a ni , či m e
s e p r e k r ši o p r vi z a d r u ž ni p r i n ci p o o t vo r e no m i sl o b o d n o m
č l a nst vu . T a k o i s a r a d n j a sa s e l o m i p o l j o p r i vr e d ni m
d o m a ć i n st vi m a z a m i r e , ne sm e t a no o d ne k o g a d m i n i st r a t i v n o –
z a k o ns k o g m e h a n i z m a i Z a d r u ž no g s a v e z a .

226
 T r a ž e ć i i z l a z i z no vo na st a l e si t u a ci j e , o st a v ši b e z svo j e
z a d r u ge , p o l j o p r i v r e d n i ci o vo g a k r a j a s e o r ga ni z u j u u
p o l j o p r i v r e d no u d r u ž e nj e „ K I M “ i k r e ć u u no vi p o če t a k .
S a č u v a l i su st a r e p o l j o p r i vr e d ne k u l t u r e , a l i i u ve l i n o ve
p r o f i t a b i l n e , na r o či t o u vo ć a r st vu i si t no m j a go d i č a st o m v o ć u .
D a n a s v e ć p r o i z v o d e i z a t r ž i št e . D a b o m e d a i m ne d o st a j e
z a d r u ga k a o e f i k a s na p o sl o vna o r ga ni z a ci j a se l j a k a k o j a b i
s p r e m i l a nj i ho ve p r o i z vo d e u hl a d nj a č u , d o r a d i l a i h i p l a si r a l a
n a t r ž i št e . U o st a l o m , z a r t o ni j e i p r vi r a z l o g p o st o j a n j a
z a d r u ga , j e r i nd i vi d u a l ni p o l j o p r i v r e d ni p r o i z vo đ a č, sa m i
n e u d r u ž e n u z a d r u g u , n e m o ž e sa s vo j i m p r o i z vo d i m a i z a ći n a
t r ž i št e . Z a t o , o vi h d a na o p r a v d a n o r a z m i šl j a j u d a p o st o j e će
u d r u ž e n j e p r e o b r a z e u n o vu z a d r u gu k o j a će n a i z vo r ni m
z a d r u ž ni m p r i nc i p i m a b i t i u f u nk ci j i r a z v o j a s e l a i
p o l j o p r i v r e d ni h d o m a ć i n st a v a . S a m o št o ć e t a j n o vi p o če t a k
b i t i ve o m a t e ž a k b e z z a d r u ž ne i nf r a st r u k t u r e k o j a u p r a vo sa d a
i d e n a d o b o š, a k o j a b i i t e k a k o d o b r o d o šl a z a no v i e k o no m s k i
r a st i r a z vo j o vo g r u r a l no g p o d r u čj a .
P RI M JE RI K O JI O P O M I N JU
I d r u gi p r i m j e r i o p o m i n j u . P r i j e n e k o l i k o g o d i na , j o š u
t o k u st e ča j no g p o st u p k a z e m l j o r a d ni čk e z a d r u ge „ O sj e či na “
k o d Do b o j a , st e ča j ni u p r a v ni k j e n a s vo j u r u k u p r o d a o z a d r u ž ni
o b j e k a t f i z i čk o m l i c u . Z a d r u g a „ O s j e či na “ v i še ne p o st o j i . D a
l i sm o t o d o b i l i j o š j e d nu m a f i j u – st e ča j nu ? !
D a p a r a d o k s b u d e v e ć i , Z e m l j o r a d ni čk a z a d r u g a „ P a l e “ u
I st o čno m S a r a j e vu , i d u ć i u su s r e t o b i l j e ž a va nj u 7 0 go d i na
p o st o j a n j a u s e p t e m b r u o v e go d i ne , k a o na j st a r i j a z a d r u ž na
o r ga ni z a ci j a u R S , ve ć če t i r i d o p e t go d i n a p o vl a či s e p o
s u d o vi m a sa l o k a l no m z a j e d ni co m p o d p r i j e t nj o m d a j o j se
o d u z m e z a d r u ž na i m o vi n a . R a sp r o d a j a u b e s ci j e n j e z a d r u ž ne
i m o vi n e k o j u su u p r a vo se l j a ci sv o j i m t r u d o m i z n o j e m gr a d i l i
p r e t ho d ni h 6 0 go d i na v e ć s e d e s i l a u 29 z a d r u ga , a u t o k u j e
s t e ča j ni p o st u p a k z a j o š 19 z a d r u ga . Da s e ht j e l o , z a r se ni j e
m o gl a z a k o ns k o m r e g u l a t i vo m sp r i j e č i t i r a sp r o d a j a z a d r u ž ne
i nf r a st r u k t u r e k o j a se u st r u čn i m i na u čn i m k r u go vi m a i
z a d r u ž no j j a vn o st i tretira kao ne d j e l j i vi kapital

227
v i š e g e ne r a ci j sk e i m o vi n e k o j u s va k a ge ne r a c i j a p r e no s i
s l j e d e ćo j u ci l j u o si g u r a n j a z a d r u ž no g k o nt i nu i t e t a .
O d u k u p no r e gi s t r o va n e 3 51 z a d r u ge u R S , p o t p u no j e
n e a k t i v no 2 1 6 z a d r u ga , k o j e su p u št e ne ni z vo d u d o st e č a j a i
l i k vi d a ci j e . A k t i v no j e sa m o 8 7 z a d r u ga , a o d 2 0 09 . go d i n e
o sno va no j e 48 no vi h . S v a k a d r u ga z a d r u ga p o s l u j e s a
g u b i t k o m i sa z a n e m a r l j i v i m b r o j e m čl a no v a o st va r u j e
n e z na t no u če šće u u k u p no j p o l j o p r i v r e d no j p r o i z vo d nj i . U
v e ći ni o vi h z a d r u ga o či gl e d no j e d a j e l j u d s k i f a k t o r z a t a j i o .
O s i m su b j e k t i vni h sl a b o st i u z a d r u g a m a i ne d o vo l j no g z na n j a
o u p r a vl j a n j u , p r o b l e m j e i u ne d o vo l j no j f i na nsi j s k o j p o d r š ci
d r ž a v e u r e a f i r m i sa nj u i z vo r no g z a d r u g a r st va , k a o i u
n e r a v no p r a v ni m u sl o vi m a p o sl o v a n j a . U p o st o j e ć e m
p o sl o vno m a m b i j e nt u j e d a n d i o z a d r u g a r e d o vn o i s p l a ću j e
p l a t e i d o p r i no se na p u ni i z no s p l a t a , P DV i o st a l e p o r e z e , a
s u o ča va se na t r ž i št u sa ne l o j a l no m k o nk u r e nc i j o m . N a i m e ,
o d r e đ e n b r o j p r i va t ni h r a d nj i i p r e d u z e ć a r a d e “n a c r no ” i
d j e l u j u u si vo j e k o no m i j i n e p l a ća j u ći P DV i d o p r i n o s e z a
r a d ni k e . O v e a n o m a l i j e se b l a g o sa n k c i o ni šu , u gl a v no m u
m a l o m b r o j u sl u č a j e v a , a o st a l i m a s e g o d i na m a gl e d a k r o z
p r st e . Je d ni o b j a š nj a v a j u d a i t o m a l o r a d ni h m j e s t a t r e b a na
t a j na či n sa ču va t i , d o k d r u gi o p e t m i sl e d a se o vo k r š e nj e
z a k o na t o l e r i še i z l i č ni h i st r a n a čk i h i nt e r e sa . P r i o v a k v o j
s i t u a ci j i sa s vi m j e ne i z v j e sn o u vo đ e n j e p o r e sk i h i d r u gi h
o l a k š i c a z a z a d r u g e z b o g n j i ho ve sp e ci f i č ne d j e l a t no st i i
u l o ge u r a z vo j u s e l a i p o l j o p r i vr e d e , št o j e u m e đ u n a r o d no j
z a d r u ž no j p r a k si d a vno r i j e š e no .
U z ap ad n o e v ro p s k i m i s k a nd i na v sk im z e m lj ama
E vro p sk e u nij e p o m o ć u z a d r u g a p ro iz vo d e se i p o d m i ru ju
p o t re b e z a h ran o m so p st ve no g st ano vn i št v a i o st va ru j u
z n ač aj ne d e v iz ne z ar ad e . I d o k se u sv ij e t u z ad r u g e
t re t ir aj u k ao s is te m i z a r az vo j i z ap o šl j a va nj , a p re k o k o j ih
s e o d vij a 5 0 d o 8 0 o d sto p ro i z vo d nj e , p re r ad e i p ro m e t a
p o lj o p r iv re d n ih p ro iz vo d a, m i s m o , iz g le d a , u sp j e l i d a
p ate n ti r am o p ar ad o k s d a u vij e k rad im o s u p ro tn o o d o no g a
š to rad e ra z v ij e n i. Za š to j e to t ak o ?
M o j e se lo , 2 0 1 5 .

228
P O V R A T A K ZA DR U ŽN I M V R I JE D N O S T I M A *

„AGR OJAPR A“ – PRIMJER USPJEŠNOG R AZ V OJA

SELA
( O d i d e j e d o r e a l i z a ci j e )

Apstrakt:

Na tradicijama staroslovenskog i razvijenog evropskog zadrugarstva,

te na iskustvima u posljednjem ratu urušene nekad vrlo uspješne
Zemljoradničke zadruge „Agići“, u Donjim Agićima, u dolini Japre,
opština Novi Grad, takoreći na go loj ledini, 28. marta 2000. godine
osnovana je Poljoprivredna zadruga „Agrojapra“, čija su osnovna
garancija za uspjeh bili entuzijazam, jasne vizije i želja da se,
razvojem poljoprivrede i infrastrukture, u ovom multietničkom dijelu
Podgrmeča stvaraju bol ji uslovi za život. Zadruga se, prebrođujući
mnoge poteškoće, uspješno razvijala, tako da danas udružuje 254
zadrugara i ima 28 zaposlenih, među kojima više visokoobrazovanih
kadrova u oblasti agronomije i tehnologije. Zadruga djeluje na
području 23 sela u dolini Japre pod planinom Grmeč om, između rijeka
Sane i Une. Zemljište u dolini Japre i na višim područjima plodno je i
pogodno za proizvodnju zdrave hrane u oblasti ratarstva,
povrtlarstva, voćarstva i stočarstva. Zadruga stimuliše i podstiče
proizvodnju, otkup poljoprivrednih proizvoda i njihovu preradu u
vlastitim pogonima.

Izgradnjom proizvodnih, infrastrukturnih i objekata kulture i drugim

inicijativama „Agrojapra“ daje veliki doprinos ruralnom razvoju i
podizanju životnog standarda na viši nivo, zatim u stručnom
edukovanju poljoprivrednika i razvoju seoskog turizma. Uspješno
sarađuje sa međunarodnim razvojnim organizacijama, lokalnim
zajednicama i Minstarstvom poljoprivrede RS, pa otud i nada da će
se još brže stvarati uslovi za integralni ruralni razvoj ovog kraja.

Ključne riječi:

„Agrojapra“,Donji Agići, dolina Japre, multietničnost,zadrugarstvo,

saradnja, poljoprivreda, integralni ruralni razvoj, proizvodnja, otkup,
prerada.

______________________
*Ovaj rad objavljen je u zborniku Stanje i perspective sela u
Republici Srpskoj, Akademija nauka i umjetnosti Republike Srpske,
Banja Luka, 2019, str.131-145.

229
 U V O D : I Z VO R I Š T A
D a n a š nj e z a d r u ga r st vo vu če s vo j e k o r i j e n e j o š i z d a l e k e
p r o šl o st i , k a d a s u n a p r o st o r i m a , na k o j i m a s u ž i v j e l i Ju ž ni
S l o v e ni , u p r e t h o d n i m st o l j e ći m a p o st o j a l e k u ćn e z a d r u ge .
N a še k u ć ne z a d r u ge b i l e su p r a v i p r i m j e r vi š e čl a n e p o r o d i čn e
z a j e d ni c e k o j a j e o b u hv a t a l a n e k o l i k o ge n e r a c i j a k o j e su
z a j e d no ž i v j e l e na j e d no m i m a nj u , z a j e d ni čk i o b r a đ i v a l e
z e m l j u , h r a n i l i se i o d i j e va l i i z a j e d ni čk i r a sp o l a ga l i vi šk o m
p r i ho d a . U t a k vi m k u ć ni m , p o r o d i č ni m z a d r u ga m a ž i v j e l o j e
v i š e d e s e t i n a čl a no v a k o j i s u z a j e d no sa či nj a va l i sk u p št i nu
k o j a j e d o n o si l a na j va ž ni j e o d l u k e . S k u p št i n i p o r o d i č ne
z a d r u ge r a ču n j e p o d no si o d o ma ći n z a d r u g e k o j i p o p r a vi l u
n i j e m o r a o d a b u d e i na j st a r i j i . Cj e l o k u p n i r a d o vi h p o r o d i čni h
z a d r u ga o d vi j a o s e u g l a v no m p o n e p i sa n i m z a d r u ž nim
p r a vi l i m a i o b i č a j no m p r a vu , o si m u V o j no j k r a j i ni p o d
A u st r o u g a r sk o m m o na r hi j o m .
N e k a d a š nj e z a d r u ž n e vr i j e d no st i , k a o š t o su u z a j a m no st i
s o l i d a r no st , o d g o vo r no st i p r a ve d na r a sp o d j e l a , p o št e nj e,
p o vj e r e n j e i b r i ga z a d r u g e , k o j e s u b i l e p r i su t ne u p o r o d i čni m
z a d r u ga m a , na k o n nj i ho vo g urušavanja, p o st a l e su
u ni v e r z a l ne l j u d s k e v r i j e d no st i k o j e će s e u gr a d i t i u t e m e l j e
m e đ u n a r o d ni h z a d r u ž n i h st a nd a r d a p r i l i k o m u sp o st a vl j a n j a
n o vo g z a d r u ž no g p o k r e t a k o j i j e na st a o t o k o m 19 . vi j e k a .
N a i m e , u p r vo j f a z i k a p i t a l i z m a i e k sp a n z i j e i nd u s t r i j a l i z a ci j e
d o l a z i d o d r a st i č no g r a sl o j a v a nj a st a no v ni št va na b o ga t e i
m a su si r o m a š ni h r a d ni k a i s e l j a k a k o j i će p o če t i d a se
u d r u ž u j u u z a d r u ge d a s e na t a j n a či n z a št i t e o d b e z d u š nih
t r go va ca i d r ž a va . P r vi o s ni va čk i k o n gr e s M e đ u na r o d no g
z a d r u ž no g sa ve z a o d r ž a n j e 1 89 5. go d i n e u L o nd o n u , n a k o j e m
s u u č e st vo va l i p r e d st a vn i ci 12 z e m a l j a – o s ni va ča , m e đ u
k o j i m a j e b i l a i S r b i j a . D a na s u ci j e l o m s vi j e t u z a d r u ge su
p o st a l e va ž a n o sl o na c o d r ž i vo g ljudskog r a z vo j a ,
p r e hr a m b e n e si g u r no st i st a no vn i št va i z a p o šl j a v a n j a l j u d i . U
n a j r a z vi j e n i j i m z e m l j a m a z a p a d ne i s j e v e r ne E vr o p e z a d r u ge
p r e d st a vl j a j u t e m e l j ni st u b e k o n o m i j e , n a r o či t o u se k t o r u
p o l j o p r i v r e d e g d j e se p r e k o z a d r u g a o d vi j a ve ći na
p r o i z vo d nj e , p r e r a d e i p r o m e t a p o l j o p r i v r e d ni h p r o i z vo d a .

230
 O k r e nu t a p r e ma b u d u ć no st i , u p o t p u no st i p o sv e ć e n a
s vo j i m čl a no vi m a k a o i k va l i t e t n o m k o m u ni k a c i j o m s a o n i m a
k o j i m o g u p o m o ći z a d r u g a r st vo , p o l j o p r i vr e d na z a d r u ga
„ A gr o j a p r a “ vu č e k o r i j e n e z a d r u ga r st va i z sp o m e n u t i h
p r o t e k l i h v r e m e n a . M e đ u t i m , u sv o m i nt e n z i vn o m r a z vo j u
c r p i l a j e na d a hn u ć a i z r a d a i s t va r a l a š t va z a d r u ge „ A gi ći “ ,
k o j a j e na o v o m p r o st o r u , i sp o d G r m e ča , u d o l i ni Ja p r e ,
u sp j e šno d j e l o va l a o d 1 94 5 . go d i ne d o p o sl j e d n j e g r a t a . Za
g o t o vo p e t d e c e n i j a p o st o j a nj a o st a vi l a j e n e i z b r i s i v t r a g u
i st o r i j i z a d r u ga r st va ne s a m o Bi H ve ć i b i vš e d r ž a v e
J u g o sl a vi j e . S t o g a sm a t r a m d a j e n e s a m o k o r e k t no v e ć i
v a ž no d a na o vo m m j e st u k a ž e m o n e k o l i k o r e č e ni ca o
i m p r e si v no j e k o n o m sk o j i d r u št v e n o j u l o z i z a d r u ge „ A gi ć i “ u
r a z vo j u d o l i ne Ja p r e i p o d r u č j a R u j i š k e u P o d g r m e ču .
K a d a s e Dr a ga n A nt o ni ć k a o m l a d čo v j e k p o sl i j e D r u gog
s vi j e t sk o g r a t a , u k o m e j e r a t o va o na p o b j e d n i č k o j st r a ni ,
v r a t i o u z a vi ča j , ni j e ž e l i o d a , p o p u t ve ći n e sv o j i h vr šnj a k a i
z e m l j a k a , ž i vo t n a st a vi u Ba nj a l u ci , S a r a j e v u , Be o g r a d u , gd j e
s e b o l j e i l a go d ni j e ž i v j e l o , ve ć j e o st a o u z a v i č a j u i ci j e l i svo j
ž i vo t p o d r e d i o r a t o m o p u s t o še no j J a p r a n sk o j d o l i ni i nj e no m
n a p r e t k u i r a z vo j u . A se o sk i , p o d g r m e čk i z a vi ča j u o n d a šn j i m
d r u št v e ni m o k o l n o st i m a m o ga o s e r a z v i j a t i sa m o u z p o m oć
z e m l j o r a d ni čk e z a d r u ge , k o j u j e A nt o n i ć o s no v a o 1 94 5 ., i na
č i j e m j e če l u b i o d o k r a j a ž i vo t a - 1 98 3 . go d i n e . O st a o j e
u p a m će n p o t o m e š t o j e u sv o m p o sl u s a se l j a ci m a n j e go v a o
z a d r u ž ne vr i j e d no st i i k u l t r a d a , p r i b j e ga v a o l j u d sk o j r i j e či i
d o go vo r u , p o k a z u j u ći l i čn i m p r i m j e r o m u s k l a đ e n o st i z m e đ u
r i j e či k o j e j e i z go va r a o i d j e l a k o j a j e či ni o . U su šni m i
g l a d ni m p o sl i j e r a t ni m go d i na m a o r ga ni z o va o j e sv o j e čl a n o ve
z a d r u ge d a p r e g r a d e r i j e k u J a p r u i na vo d nj a va j u k u k u r u z n a
p o l j a t a k o d a su i m a l i hr a ne d o v o l j no d a p r e hr a ne
s t a no vn i št vo , a i d a j u d r u g i m a . Za j e d no sa svo j i m z e m l j a c i m a ,
s vi h v j e r a i o p r e d j e l j e nj a , o n j e p r vo o b n a vl j a o se l a , gr a d i o
p u t e ve , na S a ni , Ja p r i i nj e ni m p r i t o k a m a p o d i z a o m o st o ve ,
g r a d i o šk o l e . V o d i o j e k a m p a n j u z a e l e k t r i f i k a c i j u se l a ,
i z g r a d nj u a m b u l a nt e , p o št e , st a n o va z a p r o sv j e t ne r a d ni k e ,
k a o i o st a l i h i nf r a st r u k t u r ni h o b j e k a t a , t e d o vo đ e nj u l j e k a r a ,
s t o m a t o l o ga i a g r o no m a u p o d g r m e čk a se l a . Z a t i m j e

231
o b e z b j e đ i v a o u sl o ve z a j a č a n j e s e o sk i h d o m a ći ns t a v a , i z s ve
j a č i h z a d r u ž ni h f o nd o va p u n j e ni h r a z vo j e m p r o m e t ne f u nk ci j e
z a d r u ge k o j a s e u p r vo j f a z i o d no s i l a na o b i m a n i z vo z p r a g o va
z a ž e l j e z ni ce , d r v e n o g u gl j a , s j e m e nk i b u nd e va i vr ga nj a , a
k a s ni j e ši r e nj e m m r e ž e p r o d a vni c a m j e šo vi t e r o b e . P o t o m s u
s l i j e d i l e b r o j n e f a r m e m u z ni h g r l a z a p r o i z vo d nj u si r o vo g
m l i j e k a , z a m i l i o nsk u p r o i z vo d nj u k o nz u m ni h j a j a , na hi l j a d e
t o vl j e ni h t e l a d i i s vi n j a u d r u ž e ni h p o l j o p r i vr e d n i h p r o i z vo đ a ča
u z a d r u gu . S v a o v a p r o i z vo d n j a b l a go vr e m e no j e p l a si r a na na
t r ž i št e n e sa m o u Bi H ne go ši r o m Ju go sl a vi j e . L j u d i su g a
v o l j e l i i ci j e ni l i , n j e go v a r i j e č j e b i l a z a k o n, o n j e m u se d a l e k o
č u l o . Z a s vo j r a d p r i m i o j e na j vi ša d r u št v e na p r i z na nj a u
s vo m e v r e m e nu , o nj e m u j e p i sa l a o n d a š nj a št a m p a .
S vo j u d j e l a t no st t o k o m vi š e d e c e ni j sk o g r a d a z a d r u g a
„ A gi ći “ p r o ši r i l a j e na c i j e l o o p št i nsk o p o d r u č j e sv e d o
K o st a j ni ce u P o t k o z a r j u , k a o i na p o d r u čj u su sj e d ni h o p št i na
S a n sk o g M o st a i Dvo r a n a U ni , t e K o st a j n i c e u Hr va t sk o j . S a
č l a no vi m a z a d r u g e i m a l a j e r a z v i j e n št e d no - k r e d i t ni o d no s.
N j e g o va l a j e so l i d a r no st , p o št e nj e , p o vj e r e nj e i b r i gu z a
z a j e d ni c u . I m a l a j e vi še o d 10 0 z a p o sl e ni h k o j i su b i l i u sl u ž b i
c i j e l o g st a no v ni š t va d o l i ne Ja p r e . N i k a d a ni j e p o sl o va l a sa
gubitkom.
M o gl o b i s e r e ć i d a s u na j ve ć i p r o c va t e k o n o m sk o g
r a z vo j a z a d r u g a „ A gi ći “ i n j e n i čl a no v i d o ž i v j e l i p o d o k r i l j e m i
u sa st a v u A gr o i n d u st r i j sk o g i p r o m e t no g k o m b i na t a
„ Bo s a n sk a K r a j i n a “ , u k o j i s e o va z a d r u ga ni j e „ u t o p i l a “, k a k o
š t o ne k i n a ši t e o r e t i č a r i m i sl e d a j e st e , ve ć n a p r o t i v u
p o t p u n o st i j e o j a ča l a i b i l a p r a vi p r i m j e r d r u št ve n e k o r i s no st i
i o p št e d o b r o b i t i . J e d a n o d p r v i h p r e d sj e d ni k a R a d ni čk o g
s a v j e t a A I P K - a „ Bo s a n sk a K r a j i na “ u p r a vo j e b i o Dr a ga n
A nt o n i ć (1 9 24 – 1 9 83) , z a d r u ž n i l i d e r i d u g o go d i š nj i d i r e k t o r
z a d r u ge „ A gi ći “.

232
 NO V I P O ČE T AK N A G O L O J L E D I N I
N a ž a l o st , Ze m l j o r a d ni čk a z a d r u g a A g i ći ne st a l a j e sa
n e st a n k o m z e m l j e u k o j o j j e st a sa va l a . Zb o g t o ga j e n a
i ni c i j a t i vu j e d no g b r o j a p o l j o p r i vr e d ni h p r o i z vo đ a ča i
m j e št a na i z n e k o l i k o p o d g r m e čk i h s e l a , 20 00 . go d i n e na st a l a
n o va P o l j o p r i vr e d na z a d r u ga „ A g r o j a p r a “ u Do nj i m A gi ći m a .
N a st a l a j e na p o d r u čj u na k o m e j e o d 1 9 92 . d o 1 9 95 . go d i n e
b j e sni o r a t . N a o v o m p r o st o r u vi j e k o vi m a su ž i vj e l i j e d ni
p o r e d d r u g i h S r b i i Bo šnj a c i k o j i su i s p o v j e d a l i r a z l i či t e v j e r e
a go vo r i l i i st i m j e z i k o m . U r a t u 1 9 92 – 19 95 . S r b i i Bo š nj a c i
s u s e m e đ u s o b no su k o b i l i . U r a t u su se l a o p u st j e l a , d o m o v i
r a z o r e ni , nj i v e i l i va d e z a r a sl e u k o r o v, a l j u d i o t i šl i u
i z b j e gl i št vo .
P o sl i j e p o t p i si va nj a De j t o n sk o g s p o r a z u m a 19 95 . go d i ne
z a vl a d a o j e m i r , a l j u d i su p o č e l i d a s e vr a ća j u n a s vo j a
o p u st j e l a i m a nj a . S r b i i B o š nj a c i p o no vo su , k a o i p r i j e r a t a ,
p o č e l i d a ž i v e j e d ni p o r e d d r u gi h. T r e b a l o j e ž i v o t p o č e t i i z
p o č e t k a , a l j u d i ni su i m a l i k u ća , ni st o k e , ni p o l j o p r i v r e d ne
m e ha ni z a ci j e . U t a k v i m u s l o vi m a , m e đ u t a k vi m l j u d i m a , u
m u l t i e t n i č k o j sr e d i n i , n a st a l a j e „ A g r o j a p r a “, k o j a j e p o k u š a l a
d a na đ e na či n k a k o l j u d i m a d a o l a k š a ž i vo t , k a k o d a se p o vr a t i
p o vj e r e n j e m e đ u su sj e d i m a , k a k o p o n o vo d a z a j e d no ž i v e i
rade.
S vo j r a d z a d r u ga „ A gr o j a p r a “ p o če l a j e o d n u l e i sa go l e
l e d i ne . U n j e n r a d u p r vi m a h se u k l j u či l o 6 5 s r p sk i h i
b o šn j a čk i h d o m a ći nst a va . T o g 2 8 . m a r t a 20 00. go d i n e n a
O s ni va čk o j sk u p š t i ni u s vo j e na su Za d r u ž n a p r a vi l a z a sno va na
n a m e đ u na r o d ni m st a nd a r d i m a i p r i n ci p i m a , d e f i n i sa na v i z i j a ,
u t vr đ e ni k l j u čn i ci l j e vi i d j e l a t no s t , u svo j e na S t r a t e gi j a
r a z vo j a 20 00 – 2 01 5 . i i z a b r a n i U p r a vni o d b o r , N a d z o r ni
o d b o r , k a o i m o j a m a l e n k o st z a d i r e k t o r a z a d r u ge . N e k i m o j i
p o z n a ni ci i p r i j a t e l j i sk r e n u l i su m i p a ž nj u d a ni j e t r e b a l o d a
p r i h va t i m t u d u ž no st j e r p r a vi t i z a d r u gu u t o vr i j e m e , p o
n j i h o vo m m i š l j e n j u , b i l a j e ne m o gu ća m i si j a . M e đ u t i m , z a
m e ne k a o a g r o n o vi na r a , z a l j u b l j e n i k a u i d e j u z a d r u ga r st va ,
s e l o i p r i r o d u , o b na vl j a nj e z a d r u g a r s t v a u d o l i n i Ja p r e b i o j e
o gr o m a n i z a z o v, a l i i o b a ve z a p r e m a m o m o cu , s e o s k o m i

233
z a d r u ž no m p r v a k u o vo g a k r a j a , d a sl i j e d i m z a d r u ž nu i d e ju
n a st a vl j a j u ći t a m o gd j e j e o n st a o .
O d sa m o g p o če t k a k r e n u l o s e sa i d e j o m i na d o m d a s e na
o vi m p r o st o r i m a , e k o l o š k i gl e d a no , n e t a k nu t e p r i r o d e m o ž e na
m o d e r a n na či n p r o i z vo d i t i z d r a v a h r a na z a k o j u ć e s e n a ći
d o m a ć i , a l i i i no s t r a ni k u p ci , št o j e p r u ž i l o n a d u d a se na o vo m
p o d r u č j u m o ž e so l i d no ž i vj e t i . Z a t o su b i l i p o t r e b n i
m e ha ni z a ci j a , no ve so r t e s j e m e n a i no v e so r t e v o ć a k a , a l i i
n o v e p a sm i ne vi so k o m l i j e čni h m u z ni h k r a va . Za no vi n a či n
z a d r u ž no g ž i vo t a t r e b a l o j e i n o vo z n a n j e i i n f o r m a ci j e o
n a u čni m d o st i gnu ći m a u p o l j o p r i v r e d i , vo ća r st vu i st o č a r st vu .
V a l j a l o j e u P o d g r m e ču p r i m i j e ni t i ne k e o d z a d r u ž ni h m o d e l a
k o j i su d a l i r e z u l t a t e u ne k i m z a p a d no e v r o p sk i m d r u št v i m a ,
k a o št o su b i se r n i p r i m j e r i d a nsk o g i no r v e š k o g z a d r u ga r st v a ,
n a r a v no u z p o š t o va n j e sv i h p o z i t i vni h z a d r u ž ni h vr i j e d no st i
k o j e j e i z a s e b e o st a vi l a st a r a z a d r u ga „ A gi ć i “ .

R E ZU L T AT I
U p o m o ć s u na m p r i t e k l e n e k e me đ u na r o d n e o r ga ni z a c i j e ,
a m e đ u nj i m a su b i l e P HA R p r o g r a m E v r o p sk e u ni j e , U N HCR ,
I O C C, U M CO R i U S A I D i z S j e d i nj e ni h A m e r i čk i h Dr ž a v a .
N a j v e ć u p o m o ć p r u ž i l a na m j e vl a d a N o r ve šk e p r e k o
o r ga ni z a ci j e Ja e r e n P r o d u k t u t vi k l i ng i z t e z e m l j e . Za hv a l j u j u ći
s a r a d nj i sa o vo m o r g a ni z a ci j o m , nj i ho v i m k r e d i t n i m r e vo l vi n g
s r e d st vi m a , a l i i o h r a b r e nj i m a k o j a sm o o d n j i h d o b i l i ,
r e z u l t a t i k o j i sm o p o st i gl i st a l no su se u v e ć a va l i . Za d r u ga j e
s vo j u a k t i vno st p r o š i r i l a sa 15 na 2 3 se l a , a u z a d r u gu se v e ć
u p r vi h p e t go d i na u k l j u či l o 23 8 d o m a ći nst a va . Z a d r u ž na
i m o vi n a st a l no se u v e ć a v a l a . T a k o sm o u p r vi m go d i na m a , k a d
č l a no vi n i su i m a l i č i m e d a o b r a đ u j u z e m l j u , f o r m i r a l i m a ši nsk i
p r st e n s a t r i t r a k t o r a i 30 p r i k l j u ča k a . U sl u g e o ve
m e ha ni z a ci j e k o r i st i l o je oko 3 00 p o l j o p r i vr e d nih
d o m a ć i n st a v a u s vr hu o b no v e p o l j o p r i v r e d ne p r o i z vo d nj e ,
k va l i t e t n i j e o b r a d e z e m l j i št a i p o ve ća nj a p r i n o sa . Z a d r u g a j e
o ve m a š i ne t o k o m 2 00 8 . go d i ne d a l a s vo j i m čl a no vi m a na
k r e d i t . O si m t o g a , o d 2 0 05 . d o 2 0 10 . go d i n e k o ns t a nt n o su

234
o d o b r a v a ni krediti čl a no vi m a zadruge za n a b a vk u
m e ha ni z a ci j e , t a k o d a k a k o s u čl a no vi j a č a l i s vo j a
d o m a ć i n st va u z p o m o ć z a d r u ge t a k o su obezbjeđivali
s o p s t ve nu p o l j o p r i v r e d nu m e h a n i z a ci j u , či m e j e i p r e st a l a
p o t r e b a z a z a d r u ž ni m m a ši ns k i m p a r k o m .
U p e r i o d u o d 20 0 1 . d o 2 01 0 . go d i n e z a d r u g a j e u p o r no
r a d i l a n a o b no vi m l i j e čno g go v e d a r s t va i o r g a ni z a ci j i
p r o i z vo d nj e i o t k u p a m l i j e k a k a o gl a vno g i z v o r a p r i ho da
č l a no v a z a d r u ge . S t o čni f o nd p r v o sm o p o če l i d a o b na vl j a m o
u z p o d r šk u M i ni st a r st va p o l j o p r i v r e d e i t a d a šn j e g r e p r o -
c e nt r a u Š a m c u . Z a t i m sm o u 200 3 . go d i ni u sa r a d n j i sa I O C C
f o r m i r a l i 22 m l i j e čne f a r m e sa p o p e t m u z ni h gr l a i s va k om
f a r m e r u d o ni r a l i a p a r a t z a m u ž u . O si m t o ga , u t i m go d i na m a ,
z a j e d no s a I O CC , sl a b i j e i m u ćni m i o st a l i m p o l j o p r i vr e d ni m
p r o i z vo đ a či m a d o ni r a no j e i n e k o l i k o šl e p e r a s j e m e n sk o g
m a t e r i j a l a i v j e št a čk o g gno j i v a i u r e d no i sp o r u če n o o d Bl a ga j
J a p r e p a d o s e l a M a r i na k o j e p r i p a d a O p št i ni O št r a L u k a .
T a k o đ e u sa r a d nj i sa M i ni st a r st vo m p o l j o p r i v r e d e t o k o m
2 0 00 . i 2 00 1 . go d i n e sn a b d i j e v a l i sm o na še čl a n o v e
r e g r e si r a ni m go r i vo m p o v e o m a p o vo l j n i m c i j e na m a , a
z a h va l j u j u ć i I O CC p r e k o z a d r u ge d o n i r a no j e o s a m p l a nt a ž ni h
v o ć nj a k a sa 6 . 40 0 sa d ni ca j a b u k e . P o sl i j e t o ga j e z a d r u ga
s a m a n a st a vi l a d o ni r a n j e s a d ni c a z b o g č e g a će k a sni j e d o ći
d o p o t r e b e d a s e o b e z b i j e d i z a d r u ž n a su ša r a z a v o ć e . U
s a r a d nj i s a N o r v e š k i m p r o j e k t o m z a d r u ga j e na st a vi l a d a
p o d st i č e r a z vo j t r a d i c i o na l n e p r o i z vo d nj e u sl o vl j e n e
k l i m a t s k o - ge o gr a f sk i m p o d r u čj e m P o d gr m e ča , k a o št o su
r a t a r st vo , st o ča r st vo , vo ća r st vo i p če l a r st v o . P o s e b ni n a p o r i
u l a ž u s e u u z go j r a s ni h m l i j e č ni h k r a va , p o ve ća nj e p r o i z vo d nj e
i o t k u p m l i j e k a . U t o m ci l j u o b e z b i j e đ e n j e v e o m a p o v o l j a n
p e t o g o d i šnj i k r e d i t sa g r e j s p e r i o d o m z a na b a vk u v i š e o d 2 00
k va l i t e t n i h vi so k o st e o ni h j u ni ca . O t k u p m l i j e k a o r ga ni z o va n
j e z a p o t r e b e M l j e k a r e „ M l i j e k o p r o d u k t “ i z K o z a r s k e Du b i c e.
N a r o či t o j e o v a p r o i z vo d nj a b i l a u sp j e š na o d 2 00 1 . d o 2 00 8.
g o d i ne , k a d a se s va k e go d i n e o t k u p m l i j e k a u v e ća va o z a 1 0 0
– 2 00 hi l j a d a l i t a r a . Br o j p r o i z v o đ a ča n a r a st a o j e u j e d no m
p e r i o d u ča k n a 2 3 0, p a j e t a k o u t o m p e r i o d u p r o i z vo d nj a
m l i j e k a u ve ća na z a 11 p u t a i p r e l a z i l a j e go d i šn j i o t k u p o d

235
m i l i o n l i t a r a . P o t o m o s no v u u se l a na p o d r u čj u z a d r u ge
s l i v a l o s e z a j e d no s a p r e m i j o m o k o p o l a m i l i o na m a r a k a
g o d i šn j e . U p o sl j e d nj i h ne k o l i k o go d i n a v e l i k i b r o j m a l i h i
s r e d n j i h p r o i z vo đ a č a m l i j e k a o d u st a o j e o d o ve p r o i z vo d nj e i z
v i š e r a z l o ga , k o j e sa m d e t a l j ni j e na v e o u k o m e nt a r u u r e vi j i
" A gr o planeta", o b j a vl j e no m u aprilu 20 1 6 . I st i na ,
M i ni st a r st v o p o l j o p r i vr e d e j e p r e d u z e l o ne k e u b l a ž a v a j u ć e
m j e r e . M i sl i m d a b i se t e šk o će u ve z i s o t k u p o m m l i j e k a o d
m a l i h p r o i z vo đ a ča z na t n o m o gl e d a u b l a ž e i z gr a d nj o m
z a d r u ž ni h m i ni si r a r a , či m e b i se o st v a r i o i d o d a t ni e f e k a t n a
sm a n j e nj u e n o r m no g u vo z a si r a .
N a p o č e t k u r a d a „ A gr o j a p r a “ j e o t vo r i l a p o l j o p r i v r e d nu
a p o t e k u , ne št o k a s ni j e d vi j e p r o d a v ni ce m j e šo v i t e r o b e , a
z a t i m k u p i l a sk l a d i št e z a sm j e št a j su ša r e z a v o će . N a i m e , k a o
d o p u nsk i i z vo r p r i ho d a z a s vo j e čl a no ve z a d r u g a vr ši o t k u p
v o ć a i u z a d r u ž no j su ša r i k r o z s o p st ve nu p r e r a d u su ši
p o d g r m e čk o vo će – šl j i vu , j a b u k u , k r u šk u i p r a vi či p s o d
j a b u k e . T a k o đ e j e i z gr a d i l a m i ni h l a d nj a č u k a p a ci t e t a 2 0 t o na ,
p o go n z a hl a d n o ci j e đ e no u l j e o d sj e m e n k i b u nd e ve i
s u n co k r e t a či j a j e p r o i z vo d n j a o t p o č e t a 2 00 7 . go d i n e . O t k u p
i ci j e na b u nd e vi n i h s j e m e nk i s u z a g a r a nt o va n i i u na p r i j e d s e
u go v a r a z a sv a k u go d i n u . R e p r o m a t e r i j a l p r o i z vo đ a či
o t p l a ću j u na k o n p r e d a j e sj e m e nk i u z a d r u z i g d j e se o d m a h v r ši
i i sp l a t a , št o j e t a k o đ e j e d a n o d d o p u n sk i h i z v o r a p r i ho d a
č l a no v a z a d r u g e k o j i su z a i nt e r e so va n i z a o vu p r o i z vo d nj u .
I z g r a d nj o m z a d r u ž n e m i ni u l j a r e , či j i j e k a p a ci t e t 2 0 hi l j a d a
l i t a r a go d i š nj e u j e d no j sm j e ni i l i 8 0 hi l j a d a f l a ši ca o d 25 0
m l u k o j e se p a k u j e , p r a k t i čno j e p r e st a l a p o t r e b a z a u vo z o m
o vi h p r o i z v o d a .
T i h go d i na , 2 00 6 . i 2 0 07, o b no vl j e n a j e i
s t o go d i š nj a vo d e ni ca na Ja p r i i z k o j e se , na t r a d i ci o na l ni
n a či n, i z m e đ u d v a m l i ns k a k a m e na d o b i j a e k o l o šk i z d r a vo
i nt e gr a l no b r a š no o d p š e ni ce , r a ž i , k u k u r u z a , he l j d e i b r a šno
o d b u nd e vi ni h sj e m e n k i . P o r e d t o ga št o j e p o r e đ i va čk i p o go n,
o va j m l i n p r e d st a vl j a t u r i st i č k u a t r a k ci j u , a sa m p o se b i j e i
o b r a z o v no - e d u k a t i v ni ce n t a r . K u p l j e n j e i z a d r u ž ni st a n z a
a gr o no m a , a k r a j e m 2 0 06 . go d i ne , na st e č a j n o j l i ci t a ci j i

236
„ A gr o j a p r a “ j e k r e d i t ni m sr e d st vi m a k u p i l a o b j e k t e st a r e
z a d r u ge „ A g i ći “ u D o n j i m A gi ći m a , i st e go d i n e ve ć i n u o b j e k a t a
g o d i na m a z a r a sl i h u k o r o v, o b no v i l a i st a vi l a na r a s p o l a ga nj e
b r o j ni m s vo j i m č l a no vi m a i st a no vni št v u d o l i ne J a p r e . T o k o m
2 0 10 . i 2 0 11 . g o d i ne „ A gr o j a p r a “ o b na vl j a p r e o st a l i ve l i k i
z a d r u ž ni o b j e k a t o d 3 0 0 k va d r a t a , k o j i j e u se l j a čk o j r a d no j
z a d r u z i p o sl i j e Dr u go g sv j e t sk o g r a t a sl u ž i o z a sm j e št a j st o k e ,
a k a s ni j e k a o s k l a d i št e z a d r ve ni u ga l j . U p o l o vi ni
r e k o nst r u i sa no g o b j e k t a „ A gr o j a p r a “ j e i z gr a d i l a m o d e r n u
p e k a r u u k o j o j s e p r o i z vo d e hl j e b i p e ci v a z a m i j e š e ni o d
d o m a ć e g i nt e gr a l no g b r a šn a , o d d o m a ć i h ž i t a r i c a s a m l j e v e ni h
u z a d r u ž n o j vo d e ni ci k o j u p o k r e će vo d a r i j e k e J a p r e . O vi
p r o i z vo d i z a d o b i l i s u p o v j e r e nj e v e l i k o g b r o j a p o t r o š a č a sa
p o d r u č j a o p š t i na N o vi G r a d i P r i j e d o r . O d l i k u j u s e k v a l i t e t o m
p r i j e s ve ga z b o g p r i r o d ni h sa st o j a k a k o j i i m a j u p o z i t i v ne
u či nk e n a z d r a vl j e , št o j e o d v e l i k o g z na ča j a na r o či t o z a
d j e či j u p o p u l a ci j u .
K a k a v j e b i o k va l i t e t f i na l ni h p r o i z vo d a P o l j o p r i vr e d n e
z a d r u ge „ A gr o j a p r a " , p o t v r đ u j u p r i z na n j a k o j a s u s t i gl a t o k o m
2 0 07, 20 08 . i 2 00 9 . go d i n e sa m e đ u na r o d n i h sa j m o va i sm o t ri
p o l j o p r i v r e d ni h p r o i z vo d a . N a j p r i j e su o s vo j e ne sr e b r ne i
z l a t n e m e d a l j e z a hl a d no ci j e đ e na j e st i va u l j a , i p o se b no
p r i z na nj e z a p o d st i ca nj e i p r o i z vo d nj u i nt e g r a l n i h m l i ns k i h
p r o i z vo d a . O v a p r i z na nj a d o d i j e l j e n a s u n a M e đ u n a r o d no m
s a j m u p o l j o p r i vr e d e i p r e hr a m b e n e i nd u st r i j e u G r a d a čc u .
Z a t i m j e „ A g r o j a p r a " na M e đ u na r o d no m p o l j o p r i vr e d no m
s a j m u u N o vo m S a d u t o k o m 20 0 8 . i 20 0 9. go d i ne o svo j i la
s r e b r nu m e d a l j u z a hl a d n o ci j e đ e no su n co k r e t o vo u l j e , z l a t nu
i v e l i k u z l a t nu m e d a l j u z a d j e vi ča ns k o u l j e o d b u nd e vi nog
s j e m e na , k a o i d i p l o m u z a š a m p i o n k va l i t e t a u g r u p i p r o i z vo d a
s u n co k r e t o vo g u l j a - hl a d no ci j e đ e no g . P r o i z vo d i „ A g r o j a p r e "
i m a l i su z a p a ž e n na st u p i u F r a nk f u r t u n a M a j ni n a
M e đ u na r o d no m s a j m u z d r a ve hr a ne u n o v e m b u 2 0 09 . go d i n e .

237
 P O K RE T AČ P O ZI TI V NI H P RO M JE NA NA S E L U
I z l a z e ći u su sr e t z a ht j e v u čl a no v i m a z a d r u ge d a i m se
u št e d e vr i j e m e i t r o šk o vi p r i l i k o m o d l a s k a p o go r i vo u N o vi
G r a d , gd j e j e u p r o sj e k u t r e b a l o p r e v a l i t i o k o 5 0 k m ,
„ A gr o j a p r a “ j e i z gr a d i l a i b e nz i n sk u p u m p u z a p o t r e b e svo j i h
č l a no v a k a o i z a p o t r e b e c j e l o k u p n o g st a no v ni št v a d o l i ne
J a p r e . O b no vi l a j e i z a d r u ž n i r e st o r a n, u z a d r u ž no m d vo r i št u
i z g r a d i l a f o nt a nu i z a d r u ž ni p a r k p r e p u n cvi j e ća i z e l e ni l a . U
s k l o p u r e k o n st u k ci j e o b j e k a t a st a r e z a d r u g e t o k o m 20 08 . i
2 0 09 . go d i ne i z g r a đ e n j e Z a d r u ž ni d o m s a e t no m u z e j s k o m
p o st a vk o m , či t a o ni c o m i b i b l i o t e k o m , k a o i u č i o n i co m z a
c j e l o ž i vo t n o o b r a z o v a n j e , gd j e j e sm j e št e na st a l na i z l o ž b a
f o t o gr a f i j a o p o d gr m e č k i m v o d e n i c a m a . U Za d r u ž no m d o m u
p o st a vl j e n a j e i i z l o ž b a o r a z vo j u z a d r u ga r st va u d o l i ni J a p r e
u p r e t ho d ni h 70 go d i na . U o k vi r u a k t i vn o st i Za d r u ž no g d o m a
n a st a vl j e na j e a k t i v no s t n a p o l j o p r i v r e d no m o b r a z o v a nj u
č l a no v a . N a o vo m m j e st u t r e b a s p o m e nu t i d a j e z a d r u ga o d
s a m o g o s ni va nj a u k o n t i nu i t e t u o r g a ni z o va l a st a l nu z a d r u ž nu
t r i b i nu z a p o l j o p r i v r e d no o b r a z o v a n j e s vo j i h čl a n o va n a k o j o j
s u go vo r i l i i d r ž a l i r a d i o n i c e go t o vo s vi e k sp e r t i
p o l j o p r i v r e d ni h n a u k a sa I n st i t u t a z a p o l j o p r i v r e d u R e p u b l i k e
S r p sk e , P o l j o p r i v r e d no g f a k u l t e t a u Ba nj o j L u c i , k a o i m no gi
p o z n a t i a gr o st r u č nj a c i . O si m t o g a , n a k o n št o j e i z gr a đ e n
Z a d r u ž ni d o m , u b i b l i o t e ci s e o d r ž a va j u k n j i ž e v ne v e č e r i,
o k r u gl i st o l o v i , p r e z e nt a ci j e k n j i ga . P o se b no će o s t a t i u
s j e ća nj u k n j i ž e vn o ve č e na k o j e m s u go st o v a l i k nj i ž e vni ci i z
B e o gr a d a i p r e d st a vn i ci „ K n j i ge so l i d a r no st i " R a d i o -
B e o gr a d a , k o j i su z a d r u ž no j b i b l i o t e c i d a r o va l i 1 2 00 k nj i ga .
N a t o j k n j i ž e v no j v e č e r i u če s t vo va l a j e , ne d a vn o p r e m i n u l a ,
i st a k nu t a gl u m i c a Je l e n a Ži go n i go vo r i l a st i ho v e na š i h
s l a v ni h p j e s ni k a . U no vo i z g r a đ e no j b i b l i o t e ci , i z m e đ u o st a l o g,
o r ga ni z o va n j e i o k r u gl i st o z a j e d no sa Fo nd a ci j o m „ B r a n k o
Ć o p i ć“ i z B a nj e L u k e . U o v o m t e m a t s k o m r a z go vo r u
u če st vo va l i s u na st a vni ci i p r o f e s o r i sr p sk o g j e z i k a o s no v ni h
i sr e d nj i h š k o l a O p š t i n e N o vi G r a d .
N a i ni c i j a t i vu z a d r u ge , a u sa r a d n j i sa Za d r u ž ni m sa ve z om
R e p u b l i k e S r p sk e i O p št i n e N o vi G r a d , 4 . j u l a 2 01 0 . go d i ne u

238
k r u gu z a d r u ge , p o v o d o m M e đ u n a r o d no g d a n a z a d r u ga ,
o r ga ni z o va n j e P r vi sa j a m z a d r u ž ni h p r o i z vo d a R e p u b l i k e
S r p sk e . U o k vi r u o vo g sa j m a o r ga ni z o va n j e i n a u čni sk u p
„ M j e st o i u l o g a z a d r u ga u a g r a r no m i r u r a l no m r a z vo j u " n a
k o m e s u i z l a g a nj a p o d ni j e l i na u č ni r a d ni ci , p o l j o p r i vr e d ni ci i
p o l i t i ča r i k o j i se b a ve p i t a nj e m r a z vo j a se l a , a na d r u go m
s a j m u t e m a o k r u gl o g st o l a b i l a j e „ P r i p r e m e z a d r u g a z a
n a st u p i o sv a j a n j e d o m a će g i s t r a no g t r ž i št a " . Za d r u ga se
j a vl j a i k a o i z d a v a č. Do sa d a s u št a m p a ne č e t i r i k nj i g e k o j e
s e b a ve z a d r u ga r st vo m ne s a m o k o d na s n e go i na e vr o p s k i m
p r o st o r i m a i gd j e su i z ne se na i sk u st va „ A g r o j a p r e “ .
P o l j o p r i v r e d na z a d r u ga „ A g r o j a p r a “ p o st a l a j e u n e k u r u ku
i na st a v na i na u čn a b a z a . P o r e d u č e ni k a o sno vn i h šk o l a i z
o k o l ni h m j e st a sa p o d r u čj a o p št i n a N o vi G r a d i P r i j e d o r , o v u
z a d r u gu p o sj e ću j u u č e n i ci sr e d nj i h šk o l a , a l i i st u d e nt i
P o l j o p r i v r e d no g i P r i r o d no - m a t e m a t i čk o g fakulteta
U ni v e r z i t e t a u B a n j o j L u ci k o j i o v a m o d o l a z e na p r a k su .
Z a d r u gu p o sj e ću j u i st u d e nt i P o l j o p r i v r e d no g i nst i t u t a
p o k r a j i ne T r e nt i n o i z I t a l i j e z a j e d no sa u č e ni ci m a sr e d nj e
P o l j o p r i v r e d n e šk o l e i z P r i j e d o r a , z a t i m st u d e nt i sa p o d r u čj a
c i j e l e I t a l i j e , k a o i gr u p e i t a l i j a n sk i h t u r i s t a . U p r a vo o vi h
d a n a , t o k o m a p r i l a o ve go d i n e , z a d r u gu su p o sj e t i l i , z a j e d no
s a sv o j i m d o m a ći ni m a i z P r i j e d o r a k o j i j e p o b r a t i m s k i gr a d s a
T r e nt o m , p r e d st a vni ci F e d e r a ci j e z a d r u g a p o k r a j i ne T r e nt i no
u k o j o j j e r a z vo j z a d r u ga r st v a d o v e d e n go t o vo d o sa v r š e n s t v a .
T a k o đ e , u go šć e no j e i 1 1 0 o d b o j k a ši ca o d b o j k a šk i h k l u b o va i z
N o vo g G r a d a i G r a d i šk e k o j e s u p o sl i j e o b i l a sk a „ A gr o j a p r i ni h“
p o go na i Z a d r u ž no g d o m a , n a l i v a d i p o r e d vo d e ni ce ,
o r ga ni z o va l e r e k r e a t i vn i o d b o j k a š k i t u r ni r u p r i r o d i .
S t va r a j u ć i p r e d u s l o v e z a no vu d j e l a t no st - se o sk i t u r i z a m,
p o k r e nu t a j e Š k o l a u p r i r o d i z a đ a k e i n a st a vna p r a k sa z a
s t u d e nt e k o j a se , z a sa d a , o gl e d a k r o z j e d no d ne vn e p o sj e t e
đ a k a i st u d e na t a k o j i i m a j u p r i l i k u d a u p o z na j u k a k o se
p r o i z vo d e „ A gr o j a p r i ni “ proizvodi, kakav z na č a j ima
p r o i z vo d nj a hr a n e , u d r u ž i va nj e l j u d i u z a d r u gu , p o če m u su
v a ž ne z a d r u ž n e v r i j e d no s t i , št o j e s va k a k o o d k o r i st i z a n j i ho v
n a st a v a k šk o l o va nj a , z a u sp j e šnu p r i p r e m u z a ž i v o t i r a d , z a

239
u p o z na v a n j e p r i r o d e ši r e g z a v i č a j a . Da b i se o b e z b i j e d i o
v i š e d n e v ni b o r a v a k đ a k a z a se d m o d n e v nu šk o l u u p r i r o d i ,
b o r a va k st u d e na t a z a p r a k t i čn u na st a vu k a o i o st a l i h
z a i nt e r e so va ni h z a vi š e d ne vni b o r a v a k , ne o p ho d no j e o st va r i t i
j o š s a m o j e d a n u sl o v, a t o j e i z gr a d n j a sm j e št a j ni h
k a p a ci t e t a . U p l a nu j e i z g r a d nj a d va b u ng a l o v a sa 4 5 l e ž a j e v a .

A P E L I I I N I CI J AT I VE
U p o r e d o s a r a z vo j e m p r o i z vo d no - p r e r a đ i v a č k i h z a d r u ž n i h
a k t i v no s t i , z a d r u ga j e u p r o t e k l o m p e r i o d u p o k r e nu l a ni z
d r u št v e no k o r i sn i h i ni ci j a t i va i a p e l a , k a k o o p št i nsk i m i
r e p u b l i čk i m i n st i t u ci j a m a , tako i m e đ u n a r o d ni m
o r ga ni z a ci j a m a , a u ci l j u z a u st a vl j a n j a r u r a l no g p r o p a d a nja
n a s e l j a u d o l i ni J a p r e . T a k o , n a p r i m j e r , S k u p št i n a z a d r u g a r a
u p u ći v a l a j e i z go d i n e u go d i nu a p e l e d a se na k o n 30 go d i na
z a st o j a i z gr a d i s e d a m k m a sf a l t no g r e gi o n a l n o g p u t a o d
B l a ga j a d o S u h a č e , t e d a se na t a j na či n Do n j i A gi ć i p o v e ž u
a sf a l t ni m p u t e m sa gl a v no m sa o b r a ća j ni co m N o v i – P r i j e d o r
– Ba n j a L u k a . O v a i ni c i j a t i va u r o d i l a j e p l o d o m k a d a j e V l a d a
R e p u b l i k e S r p sk e d o ni j e l a o d l u k u d a se 2 0 08 . go d i ne a sf a l t i r a
o va d i o ni ca p u t a , št o j e i u či n j e no , a n a r e d n e 2 0 09 . go d i ne
n a st a vl j e na j e i z gr a d nj a a s f a l t no g p u t a k r o z d o l i nu Ja p r e o d
D o n j i h A gi ća d o Bu d i m l i ć Ja p r e , z a t i m o d Bu d i m l i ć J a p r e d o
D u b o vi k a i Ćo p i će vi h H a ša na , k a o i d o A r a p u š e na d o m a k
B o s a n sk e K r u p e . A sf a l t i r a nj e m o vo g m u l t i e t ni č k o g p u t a
o st v a r e n j e vj e k o vni sa n P o d g r m e čl i j a i z d o l i ne J a p r e , j e r j e
o d p o s e b no g z na ča j a z a ž i vo t i r a d ne k o l i k o hi l j a d a l j u d i , k a o
i z a r a z vo j i b o l j u p e r sp e k t i vu c i j e l o g p o d r u čj a . O si m t o ga ,
t o k o m 20 14 . go d i ne M i ni st a r st v o sa o b r a ća j a V l a d e R S , n a
č e l u s a t a d a šn j i m m i ni st r o m N e d e l j k o m Č u b r i l o vi ć e m ,
g r a d o m P r i j e d o r o m i „ P r i j e d o r p u t e vi m a “, a sf a l t i r a l i su š e st
k m p u t a k o j i m se Do n j i A gi ći i o k o l na se l a a sf a l t o m p o ve z u j u
s a p r i j e d o r s k o m o p št i no m , št o j e o d ve l i k o g z na ča j a z a
k va l i t e t ž i v o t a ž i t e l j a s e l a o b j e o p št i ne k o j e gr a v i t i r a j u o vo m
putu.

240
 U s a r a d n j i s a ci vi l n i m se k t o r o m S FO R - a i A m b a s a d o m
v l a d e H o l a n d i j e i u z a nga ž o va n j e „ A gr o j a p r e “ i n j e ni h čl a no va
– m j e št a n a i z Do nj i h A g i ć a , De d i ć a i K r š a l j a , 2 0 02 . go d i n e
i z g r a đ e n j e no vi m o st na r i j e ci J a p r i k o j i p o ve z u j e De d i ć e i
K r šl j e sa g l a v ni m r e gi o n a l n i m p u t e m k r o z d o l i nu Ja p r e . U ci l j u
z a u st a vl j a nj a z a ga đ i v a n j a p r i r o d e d o l i n e Ja p r e i st va r a n j a
u sl o va z a z d r a vi j u o k o l i nu st a no vni št v a p o d gr m e čk i h s e l a ,
S k u p št i n a z a d r u g a r a „ A gr o j a p o r e “ p o k r e n u l a j e i n i ci j a t i vu k o d
n a d l e ž ni h o r ga na O p št i n e d a se d i sl o ci r a j u t r i ve l i k e d e p o ni j e
sm e ća , t e d a k o m u na l no p r e d u z e će „ K o m u s“ u v e d e r e d o v no
o d vo ž e n j e sm e ća i z d o l i ne Ja p r e . O va i ni ci j a t i va u s p j e š no j e
r e a l i z o va n a , a o d vo z k u ćno g sme ća vr ši se r e d o vno ve ć p e t
g o d i na .
N a ni vo u o p št i n e i M i n i st a r s t v a p r o s vj e t e R e p u b l ike
S r p sk e z a j e d no s a no r v e š k i m p r o j e k t o m " JP " z a d r u ga j e
p o k r e nu l a i n i ci j a t i vu d a se u N o vo m G r a d u f o r m i r a S r e d nj a
p o l j o p r i v r e d n a š k o l a , št o j e i r e a l i z o va no . „ A gr o j a p r a “ j e
m a t e r i j a l no p o m o gl a U d r u ž e n j e sl i j e p i h o p št i n e N o vi G r a d,
K a r a t e k l u b o p št i ne , Š a ho v sk i k l u b O Š " B r a n k o Ć o p i ć" Do nj i
A gi ć i , Fu d b a l sk i k l u b Do nj i h A gi ća , đ a čk e e k s k u r z i j e , k a o i
n e k e s e o sk e m a n i f e st a ci j e .
O d n a j ve ći h i nf r a st r u k t u r ni h p r o b l e m a u d o l i n i Ja p r e
o st a l o j e d a s e r i j e ši r e gu l a ci j a vo d o t o k a r i j e k e Ja p r e k a o i
i z g r a d nj a si st e m a z a n a vo d nj a v a n j e . V i še p u t a u p u ć i va ni s u
z a ht j e vi d a se o v o p i t a n j e r i j e ši , a l i u t o m e s e n i j e u sp j e l o .
V a l j a i o vo m p r i l i k o m na p o m e nu t i d a se r i j e k a Ja p r a n a p o t e z u
2 0 k m u z vo d no o d u šć a u r i j e k u S a nu na j m a nj e p o d e se t a k
p u t a go d i šnj e i z l i j e va i p l a vi v e l i k e p o l j o p r i v r e d n e p o vr ši n e u
s e l i m a d vi j u m j e sn i h z a j e d ni c a g d j e ž i vi 5 – 7 h i l j a d a l j u d i .
S t a l ni m p o p l a va m a i št e t a m a o d p o p l a v e i z l o ž e ni su
s t a no vn i ci s e l a : Ć e l e , G o r nj i A gi ći , Do nj i A g i ći , H o z i ći , S u ha ča ,
M a sl o v a r e i Bl a g a j J a p r a . O v a se l a su i s cr p l j e na , d e va st i r a na
i z a o st a l a u r a z vo j u . O p št i na N o vi G r a d p o d r ž a va „ A gr o j a p r u “
k o j a o sm i šl j e ni m p r o g r a m i m a p o k u ša v a d a u p o l j o p r i v r e d no j
p r o i z vo d nj i i p r e r a d i st vo r i u sl o ve z a z a p o šl j a va nj e
p o l j o p r i v r e d no g st a n o v ni št va . Međutim, vr l o č e st o
n e p r e d vi d i v a rijeka Japra i z l i j e va nj e m i p o p l a va m a

241
o b e z vr j e đ u j e sv e št o s e u p o l j o p r i v r e d i z a p o č ne . R e gu l i sa nj e m
v o d o t o k a Ja p r e , z a št i t i l e b i se na hi l j a d e he k t a r a o d p o p l a va
i st vo r i l i u sl o vi z a n a vo d n j a va nj e p l a nt a ž ne p r o i z v o d n je
p o vr ća k a o i u sl o vi z a z a p o šl j a va n j e ve l i k o g b r o j a
p o l j o p r i v r e d ni h d o m a ći n st a va . O s i m o vo g p r o b l e m a u
s r e d i š nj o j m j e sn o j z a j e d n i ci Do nj i A gi ći , k o j a j e i n a j gu š ć e
n a s e l j e n a , gd j e j e i s j e d i št e O sn o v ne š k o l e „ Br a nk o Ćo p i ć“ ,
z a d r u ge „ A gr o j a p r a “, p o št e , a m b u l a n t e , v e t e r i na r s k e st a ni ce i
m a t i č no g u r e d a O p št i n e , p o st o j e i d o d a t ni p r o b l e m i u
s na b d i j e va n j u pitkom vo d o m kao i n e k va l i t e t ni m
s na b d i j e va n j e m e l e k t r i č no m e n e r gi j o m , zbog č e ga
s t a no vn i št vo d o l i ne Ja p r e č e st o t r p i ve l i k e š t e t e u s l j e d
u če st a l i h p r e k i d a st r u j e , št o o t e ž a v a r a d i z a d r u ž ni h p o go na ,
p o št e i a m b u l a nt e .
U n a še m z a d r u g a r st v u m a l o j e k o m p e t e nt ni h z a d r u ž ni h
k a d r o v a , a v e l i k o m b r o j u č l a no va ne d o st a j u e l e m e nt a r na
z na nj a o z a d r u ga r st vu i z a d r u ž no m p r e d u z e t ni št v u . M o ž e se
r e ći d a go t o vo n a s vi m n i vo i m a na š e g d r u št v a n e d o st a j e
z na nj e o z a d r u ga r st vu . U ve z i s t i m „ A g r o j a p r a “ j e p r e d l o ž i l a
d a Za d r u ž n i sa ve z R e p u b l i k e S r p sk e i Bo s ne i H e r c e go vi n e ,
M i ni st a r st v o p o l j o p r i vr e d e , v o d o p r i v r e d e i š u m a r s t va u V l a d i
R e p u b l i k e S r p sk e , Ce nt a r z a a g r a r ni i r u r a l ni r a z vo j
P o l j o p r i v r e d no g f a k u l t e t a u B a n j o j L u ci i P o l j o p r i v r e d ni
i nst i t u t R e p u b l i k e S r p sk e z a j e d no sa P o l j o p r i vr e d no m
z a d r u go m „ A gr o j a p r a “ u Do nj i m A gi ći m a o r ga ni z u j e Š k o l u z a
u na p r e đ e nj e z a d r u ga r st va R e p u b l i k e S r p sk e i B o s ne i
H e r c e go vi n e u c j e l i ni , k o j u b i m o gl e d a k o r i st e i su sj e d n e
r e p u b l i k e . „ A g r o j a p r a “ j e i z gr a d i l a ne o p ho d nu i n f r a st r u k t u r u
( u či o n i c a , b i b l i o t e k a i o st a l a o p r e m a ) , a m o ž e d a o b e z b i j e d i i
sm j e št a j z a p o l a z ni k e u s e o s k i m d o m a ći n st vi m a , i l i d a s e
i z g r a d e d v a vi še na m j e n sk a b u ng a l o va u k r u gu Za d r u g e , u
n e p o sr e d no j b l i z i ni Za d r u ž no g d o m a . De t a l j e o v o g p r o j e k t a
o b r a z l o ž i o sa m u svo j o j k nj i z i „ A gr o j a p r a “ z a d r u ž ni p u t o k a z u
P o d g r m e ču " 20 07 . go d i ne . K a k o o va i d e j a ni j e t a d a na i šl a na
p o d r šk u d o m a ći h i st r a ni h o r ga n i z a ci j a , v r i j e d i o n j o j i d a l j e
r a z m i šl j a t i .

242
 K a k o se d o b a r g l a s d a l e k o ču j e , P o l j o p r i v r e d nu z a d r u gu
„ A gr o j a p r a “ p o sj e t i l i s u b r o j ni p r e d st a vni ci m e đ u n a r o d ni h
o r ga ni z a ci j a , z a t i m z a d r u ž n e d e l e g a ci j e Bi H, S r b i j e i H r v a t s k e ,
I t a l i j e , M o l d a v i j e i N o r ve šk e , k a o i z a d r u ga r i i z Ze ni c e ,
S a n sk o g M o st a , Č e l i n ca , K o st a j ni ce , Š i p o va , D r i ni ća , M a j u r a ,
Š a m c a , Du b r a ve , G r a d i šk e , K l a d n j a , P r i j e d o r a , O m a r sk e i
m no gi h d r u gi h m j e st a . T a k o đ e , a m b a s a d o r u Bi H K r a l j e v i ne
N o r v e šk e Ja n Br o t e , sa sa r a d ni ci m a i p r e d st a vni ci m a n o r v e š k e
o r ga ni z a ci j e „ J P “ , p o s j e t i o j e o vu z a d r u gu 20 07 . g o d i ne i t o m
p r i l i k o m r e k a o : „ Z a d o vo l j a n s a m o ni m št o sa m vi d i o .
' A gr o j a p r a ' j e z a d r u ga u k o j u v r i j e d i u l a ga t i “ . P r e d sj e d a va j u ći
i p o t p r e d sj e d a va j u ći V j e ć a na r o d a R e p u b l i k e S r p sk e , D ž e va d
O sm a n če vi ć i M o m i r M a l i ć o ci j e ni l i su t o k o m p o s j e t e
„ A gr o j a p r i “ 20 08 . g o d i ne d a j e t o j e d na o d na j u sp j e š ni j i h
z a d r u ga u R S i B i H, t e d a b i n j e n a p o z i t i v na i sk u st v a t r e b a l o
p r e ni j e t i i u d r u g e s r e d i n e , a l i i o b e z b i j e d i t i o vo m k o l e k t i v u
p o d r šk u na d l e ž n i h o r ga ni z a ci j a i o r ga n a , na vo d i se u
s a o p št e nj u V i j e ć a na r o d a R e p u b l i k e S r p s k e . „ A g r o j a p r u “ s u
p r e t ho d ni h go d i n a p o s j e t i l i m i n i st i p o l j o p r i v r e d e u V l a d i
R e p u b l i k e S r p sk e d r R a d i v o j e Br a t i ć, M i r o sl a v M i l o va no vi ć i
p r o f . d r S t e vo M i r j a ni ć, i t o u vi še n a vr a t a , k a o i m i ni s t a r
s a o b r a ća j a i v e z a N e d e l j k o Ču b r i l o vi ć. P o se b nu ča st
„ A gr o j a p r i “ p r i r e d i l o j e 5 0 - a k na u č ni k a , d o k t o r a ge o gr a f s k i h
n a u k a i z ci j e l o g s vi j e t a .O ni su u č e st vo va l i n a na u čn o m s k u p u
„ G e o p o l i t i č k i p r o ce si u sa vr e m e n o m e vr o a z i j s k o m p r o st o r u “,
o d r ž a no m u j u nu 2 01 7 . go d i ne u B a n j a l u ci , u o r g a ni z a ci j i
G e o gr a f s k o g d r u št v a R e p u b l i k e S r p sk e . P o sl i j e t o ga d o šl i s u
u Do nj e A gi ć e i „ A g r o j a p r u “ gd j e su d o m a ć i n sk i d o če k a ni i
g d j e i m j e p r e d st a vl j e n a i st o r i j a o ve z a d r u ge i r e z u l t a t i k o je
j e p o s t i gl a u k r a t k o m vr e m e n u . I z r a z i l i s u d i v l j e nj e p r e m a o vo j
z a d r u z i , n j e no j o r ga ni z a c i j i , na či n u n j e no g r a d a i r e z u l t a t i m a .
P o l j o p r i v r e d na z a d r u ga „ A g r o j a p r a “ p r e t ho d ni h go d i na
z a p o šl j a va l a j e i d o 30 r a d ni k a . T o k o m 2 01 8 . go d i ne i m a 28
z a p o sl e ni h, m e đ u k o j i m a s u d va d i p l o m i r a n a i nž e nj e r a
p o l j o p r i v r e d e i t e hno l o gi j e , k a o i 2 5 4 čl a na S k u p š t i ne Z a d r u g e
k o j a p r e d st a vl j a v r ho vni o r ga n u p r a vl j a n j a . O d 20 0 0 . go d i ne,
k a d a j e o s no v a na , s va k o g 10 . u m j e s e c u , z a p r e t h o d n i m j e se c
i sp l a ći v a ne s u p l a t e i d o p r i no si n a p u ni i z no s p l a t a , P D V k a o

243
i sve o st a l e z a k o ns k e o b a v e z e . Z a p r e t ho d ni h 1 8 g o d i na
p o st o j a n j a o vo j z a d r u z i n i j e ni k a d b i o b l o k i r a n ž i r o r a č u n, ni t i
j e p o sl o va l a s a g u b i t k o m . N i j e k r e d i t no z a d u ž e na .
D a n a s s u Do n j i A gi ći s j e d i št e z a d r u ge „ A g r o j a p r a “, OŠ
„ Br a nk o Ćo p i ć“, a m b u l a nt e sa p o r o d i čni m l j e k a r o m i
a p o t e k o m , p o št e , m j e sn o g u r e d a , ve t e r i na r sk e a m b u l a n t e ,
z a d r u ž no g d o m a sa b i b l i o t e k o m sa 50 0 0 k nj i ga , e t no -
m u z e j sk o m p o st a vk o m , i z l o ž b o m o r a z vo j u z a d r u ga r st va u
p r o t e k l i h 5 0 go d i na , i z l o ž b o m o p o d g r m e čk i m v o d e ni ca m a i
u či o ni co m z a cj e l o ž i vo t no o b r a z o v a n j e .
Z AK L J UČ AK
U R e p u b l i c i S r p sk o j m a l o j e r a z vi j e n i h r u r a l ni h p o d r u čj a .
N a v e ć e m d i j e l u r u r a l no g p r o st o r a k a r a k t e r i st i č a n j e
d e p o p u l a ci j sk i i d e nt i t e t na ši h s e l a , i d e nt i t e t s i r o m a št va i
s o ci j a l e k o j e g j e n e o p ho d no p r e o b r a ž a v a t i u i d e nt i t e t n a d e . U
i d e nt i t e t k o j i m će s e o b no vi t i r a z v o j se l a i k o j i ć e u či ni t i ž i vi m
r u r a l ni p r o st o r k o j i či ni o k o d e ve d e s e t o d s t o u k u p no g
p r o st o r a R e p u b l i k e S r p sk e . Z a t o su n e o p h o d n i j a k a d r ž a va i
j a k e a g r a r ne f i na nsi i j e z a u l a ga nj e u z n a n j e , u l j u d sk e r e su r s e,
u p r o i z vo d nu o p r e m u i i nf r a s t r u k t u r u . J e d i no j e n a t a j n a č i n
m o gu će o ž i vl j a v a n j e s e l a , p o l j o p r i v r e d e , p r e r a đ i va čk i h
k a p a ci t e t a i s e o s k o g t u r i z m a .
N a r a vno d a j e u st va r a n j u no vo g i d e nt i t e t a r u r a l no g
p r o st o r a ne o p ho d no j a ča n j e z a d r u g a i z a d r u ž no g s a v e z a k o j i
b i z a j e d no sa p r i vr e d n o m k o m o r o m , m i ni st a r st vi m a , l o k a l ni m
z a j e d ni c a m a i u d r u ž e n j i m a o b j e d i n j a va o p r o i z vo đ a če i st va r a o
j a k z a d r u ž ni si s t e m . T a j z a d r u ž ni si st e m m o r a o b i d a b u d e u
s l u ž b i ve l i k e i mo d e r ne p r o i z vo d n j e i i z vo z a , k a k o u R u si j u t a k o
i na o st a l a z n a ča j n a t r ž i št a . Dr ž a va b i t r e b a l o d a b u d e j a k a i
z b o g j a ča nj a na c i o n a l n e e k o no m i j e i z a d r u g a r st va , a l i i z b o g
i st r a j n e p o l i t i k e z a št i t e svo j i h p r o i z vo d a o d vi so k o
s u b ve nci r a ni h z a p a d ni h p r o i z v o d a . N e o p ho d no j e p o d r ž a t i
r a z vo j z a d r u g a i d o ve st i i h na ni vo u sp j e šni h k o j e su d a na s
m a l o b r o j n e i k o j e su u o vo m p r o t e k l o m p e r i o d u u ve ći ni
u ni št e n e , a j e d a n d i o i h i d a na s p r o p a d a .

244
 U o vo m t e k st u i z ni o s a m p r i m j e r j e d n e o d r i j e t k o
u sp j e šni h p o l j o p r i vr e d ni h z a d r u ga , primjer zadruge
„ A gr o j a p r a " k o j a j e na p o d r u čj u P o d g r m e ča d o p r i ni j e l a o b no vi
p o l j o p r i v r e d n e p r o i z vo d nj e i nj e no j p r e r a d i u f i n a l ne z a d r u ž ne
p r o i z vo d e , p o d i g l a k va l i t e t ž i vo t a s vo j i h čl a no va , u p o z na l a
p o l j o p r i v r e d n e p r o i z vo đ a č e sa no vi m t e hno l o gi j a m a , p o d i gl a
n a vi ši ni vo p o l j o p r i vr e d no o b r a z o va n j e , u v e l a no v e
d j e l a t no st i , o t p o č e l a r a z vo j se o sk o g t u r i z m a , o b n o vi l a st o č ni
f o nd , i z gr a d i l a ne k o l i k o p r e r a đ i v a č k i h p o go n a , z a d r u ž nu
v o d e ni cu , m u z e j , b i b l i o t e k u , u či o ni cu z a cj e l o ž i vo t no
o b r a z o v a nj e . U t o m p o d u hva t u p o m o gl i su j o j u gl e d ni
p o l j o p r i v r e d ni p r o i z vo đ a či i z d o l i ne Ja p r e , s a v j e t i st r u č nj a k a ,
m a t e r i j a l na p o d r š k a m e đ u na r o d ni h o r ga ni z a ci j a , o p št i na N o v i
G r a d i , na r o či t o , M i ni st a r st v o p o l j o p r i v r e d e , vo d o p r i vr e d e i
š u m a r st va V l a d e R e p u b l i k e S r p s k e . N i j e i z o st a l o n i o d g o vo r no
i p r o f e s i o na l no p r a će nj e r a d a o v e z a d r u ge o d st r a n e m e d i j a
k o j i su n a t a j na či n d a l i s vo j d o p r i n o s b u đ e nj u z a d r u g a r st v a
n a o vi m p r o st o r i m a .

Milovan Antonić

Return to cooperative values

„AGROJAPRA“ – AN EXAMPLE OF SUCCESSFUL RURAL
DEVELOPMENT
(From idea to realisation)
Abstract:

Based on traditional old Slavic and developed European

cooperatives, as well as on the experiences of once very successful
Cooperative “Agići” in the village of Donji Agići, which was ruined
in the recent war, the Cooperative “Agrojapra” was established on a
bare land, so to say, in the village of Donji Agići in the Japra Valley,
the Municipality of Novi Grad, on 28 th March 2000. The only
guarantee for its success were the enthusiasm, clear vision and a
strong wish to create better life conditions by developing
agriculture and infrastructure in this multiethnic part of the Grmeč
mountain slopes. Having overcome many challenges, the Coop erative
has developed successfully and nowadays it includes 254 members -
households, employs 28 employees, including several agricultural
and technology engineers.The Cooperative operates in the area of
23 villages in the Japra Valley, on the slopes of the mountain Grmeč,

245
 the area lying between the rivers Sana and Una. The soil in the Japra
Valley and on higher areas is fertile and favourable for healthy food
production in farming, vegetables growing, fruit production and
cattle breeding. The Cooperative sup ports production, purchase of
locally produced agricultural products and provides the processing
in its own facilities.

By constructing the production, infrastructural and cultural

facilities, as well as by initiating other activities, “Agrojapra”
greatly contributes to rural development and improvement of life
standard, but also to professional education of farmers and
development of rural tourism. It has successful cooperation with
international development organisations, local communities and the
RS Ministry of Agriculture, Forestry and Water Management; hence
the hope that conditions for integral rural development of this ar ea
will be created even faster.

Key words:

“Agrojapra”, Donji Agići, the Japra Valley, multi -ethnicity,

cooperatives, cooperation, agriculture, integral rural development,
production, purchase, processing.

Literatura:

1. Prof. Dr Zorka Vujatović – Zakić, Koop menadžment, grupa Dunav

Preving a.d., Beograd, 2000.

2. Prof. dr Drago Todić, Kulturni pejsaž novogradske opštine,

Geografsko društvo Republike Srpske, Banja Luka, 2006.

3. Maja Štambuk, Lica nigdine, Institut društvenih nauka Ivo Pilar,

Zagreb, 2014.

4. Milovan Antonić, Agrojapra zadružni putokaz u Podgreču,

monografija, „Vaso Pelagić“, Banja Luka, 2007.

5. Milovan Antonić, Stasalo novo zadrugarstvo, dokumenti, „Vaso

Pelagić“, Banja Luka, 2014.

6. Milovan Antonić, Zapisi o ljudima i vremenu, svjedočenja, „Vaso

Pelagić“, Banja Luka, 2017.

N ap o m e n a : O va j r a d a u t o r k n j i ge , k a o i ni ci j a t o r i j e d a n
o d o s ni v a ča „ A g r o j a p r e “, n j e n d i r e k t o r o d 20 00 . d o 20 1 3.
g o d i ne , sa d a p r e d s j e d ni k S k u p št i ne z a d r u ga r a „ A gr o j a p r e “,
i z l o ž i o j e n a N a u čn o m s k u p u u A k a d e m i j i na u k a i u m j e t no st i
R e p u b l i k e S r p sk e 20 1 8. g o d i ne na t e m u : „ S t a n j e i p e r sp e k t i v e
r a z vo j a s e l a u R e p u b l i ci S r p s k o j “ .

246
O KNJIZI I RADU AUTORA NA OBNOVI
ZADRUGARSTVA

247
248
U OGLEDALU JAVNOSTI
K nj i ga i z a b r a ni h no vi n sk i h t e k st o va Z ap is i o lj u d im a i
v re m e nu M i l o va n a A nt o n i ć a i z a z v a l a j e p a ž nj u j a vno st i . Či t a
s e , o nj o j s e go v o r i i p i š e , a u t o r u i i z d a va ču s t i ž u p i sm a i
p o r u k e či t a l a c a . O vd j e će m o o b j a vi t i ne k a z a p a ž a nj a o k nj i z i .
Z a p r a vo , r i j e č j e o na j o b i m ni j e m i go t o vo n a j va ž ni j e m
p o gl a vl j u o ve k nj i g e , k o j e g o vo m p r i l i k o m , o b j a v l j u j e m o k a o
p o se b no , p r o š i r e no i z d a n j e p o d n a sl o vo m „ S e lo n a
k l ac k a lic i “ u k o j o j su o b u h va ć e ni o b j a v l j i va ni t e k st o vi u
p e r i o d u o d 20 1 0. d o 2 0 19 . go d i ne .

PER OM I SRCEM
. . . U p o sl j e d n j i h p e t - š e st go d i na , u r e vi j a m a „ N a še s e l o “
i „ M o j e s e l o “, k a s ni j e p r e i m e no va no j u „ A gr o p l a n e t a “, M i l o v a n
A nt o ni ć vr a ć a se s vo j o j o s no v no j t e m a t s k o j p r e o k u p a ci j i –
s e l u i s ve m u o no m e št o p r a t i p r o b l e m a t i k u r u r a l no g p o d r u č j a .
K r o z a na l i t i čk e k o m e nt a r e , i n t e r vj u e s a k o m p e t e t nt ni m
l i čn o st i m a i r e p o r t a ž e , z n a l a čk i i a r g u m e nt o va n o , u k a z u j u ći
n a p r o b l e m e , a l i i m o gu će p r a v c e nj i ho vo g p r e va z i l a ž e nj a ,
i st i ču ći d o b r e p r i m j e r e na k o j e b i s e i d r u gi m o gl i u gl e d a t i i
u k a z u j u ći n a p o t e šk o ć e s k o j i m a s e su sr e ću p o l j o p r i v r e d ni
p r o i z vo đ a či , o va j a ng a ž o va n i no v i na r p i š e o z a d r u ga r st vu k a o
j e d no j o d b i t ni h m o g u ćno st i b r ž e g r a z vo j a p o l j o p r i vr e d nih
d o m a ć i n st a v a i p r o i z vo d n j e na se l u , z a t i m o r u r a l no j
e k o no m i j i k o j a b i u z o b i l ni j e p o d st i ca j e i z b u d ž e t sk i h
s r e d st a v a m o gl a d o p r i ni j e t i ve ć e m z a p o šl j a va nj u se o sk o g
s t a no vn i št va i b r ž e m r a z vo j u s e l a u c j e l i ni , t e o n e o p ho d no st i
d u go r o čni j e g p l a ns k o g p r i st u p a r a z vo j u a gr a r a . U sv e m u
t o m e , k a k o p r o i z i l a z i i z nj e g o vi h t e k st o v a , ve l i k i z na ča j i m a
o t va r a n j e t r ž i št a p o l j o p r i v r e d ni h p r o i z vo d a p r e m a E v r o p i ,
s u z b i j a nj e ne l o j a l n e k o n k u r e n ci j e , o r ga n i z o va n i j i o t k u p i
s t i m u l a t i v ni j e p o d st i ca nj e p r o i z vo d nj e , p r i m j e na
n a j sa vr e m e ni j i h a g r a r ni h mjera , o k r e t a nj e o r ga n sk o j
p r o i z vo d nj i , b o l j e k o r i š će n j e p r i r o d ni h r e s u r sa i t d . I z va n
n j e go v e p a ž n j e n e o st a j u ni d e m o gr a f sk i p r o b l e m i se l a k o j e
s ve vi š e st a r i i č i j e o d u m i r a nj e m o ž e z a u st a vi t i s a m o d r ž a va

249
s vo j o m sm i sl e ni j o m p o l i t i k o m r a z vo j a . G o t o vo j e n e m o g u ć e
n a b r o j a t i sv e o b l a st i i t e m e k o j i m a se o k r e će o va j n o vi na r k o j i
p i še st r u čno , a l i i r a z u m l j i vo z a sv e so ci j a l n e sl o j e ve či t a l a c a .
P r e d n a m a j e , d a k l e , j e d na vr i j e d n a k nj i ga . N j e n z n a ča j j e ,
p o se b no u p r v o m d i j e l u , u d o k u m e nt a r no s t i , a l i o n a
i st o v r e m e no m o ž e p o sl u ž i t i i k a o u d ž b e ni čk a l i t e r a t u r a ,
n a r o či t o z a d r u ga m a i z a d r u ga r i m a , p r e d u z e ći m a k o j a se b a ve
p r o i z vo d nj o m i preradom p o l j o p r i v r e d ni h p r o i z vo d a ,
f o nd o vi m a z a r a z vo j s e l a i p o l j o p r i v r e d e , o d r e đ e n i m sl u ž b a m a
u u p r a vni m o r ga n i m a , p o č e v o d o p št i ne d o R e p u b l i k e i svi m a
d r u gi m a k o j i se b a v e r a z vo j e m se l a u p o l j o p r i v r e d e , j e r ć e
o vd j e na ći m no š t vo p r i m j e r a k o j e t r e b a sl i j e d i t i , m no go
s a v j e t a k o m p e t e nt n i h st r u č nj a k a i , št o j e p o s e b no va ž no ,
d o st a p r i j e d l o ga i s u g e st i j a sa m o g a u t o r a k o j i m p u t e m d a l j e
i ći u r a z v o j u r u r a l no g p o d r u čj a i j e d ne i z u z e t no v a ž ne gr a n e
privređivanja.

I z re c e n z i j e : R an k o P a v lo v ić , k n j i ž e v ni k , B a nj a L u k a

250
PEČAT U V REM ENU
. . . K nj i ga o r a z vo j u i su d b i n i s e l a d a na s k r u na j e na sv e
a u t o r o ve r a d o v e . P r i k a z a no st a nj e i m o gu ćno st i r a z vo j a o d i šu
p r i st u p o m s a svi h na u č ni h st r a n a b u d u ći d a j e a u t o r o vo m
p r o b l e m u i n t e nz i v no p o sv e t i o svo j i h d va d e s e t go d i na
p r a k t i č no g r a d a i t e o r e t sk o g p r i st u p a p r o b l e m a t i ci . O n j e ,
s t va r a j u ći na temeljima ne k a d a š nj e zadruge „ A gi ć i “
P o l j o p r i v r e d nu z a d r u gu „ A gr o j a p r a “ i p o d i ž u ći j e sa l e d i n e d o
n a j j a če z a d r u ge u R S i š i r e , p o k a z a o i d o k a z a o d a s u t e o r i j a i
p r a k sa m o g u ći i n e z a m j e nj i vi u s va k o m r a z vo j u . P r o na ša o j e
o r i gi na l a n k l j u č k a k o z a p o č e t i b i z n i s, k a k o i z a ć i i z k r i z e ,
n o r m a l ni j e ž i vj e t i i b i t i u z o r u o b l a st i z a d r u g a r st v a na
p r o st o r u e k s Ju go sl a vi j e . P o d o v i m s e p o d r a z u m i j e v a r a z vo j
u na j t e ž o j i n a j p l e m e ni t i j o j o b l a st i - k a k o d o b r o ž i vj e t i u
p r i r o d i , sa p r i r o d o m . S ve r e l e va n t ne i nst i t u ci j e u R S d a l e su
m u v e l i k u p o hva l u i z a h va l no st , a l i g a , na ž a l o st , ni s u na
a d e k va t a n na či n p o d r ž a l e .P r i st u p M i l o va na A nt o n i ć a , n j e go v e
t e o r e t sk e sp o z na j e i p r a k t i č na i s k u st v a t r e b a d a b u d u vo d i l j a
u r a z vo j u i n a p r e t k u s e l a k r o z z a d r u ga r st vo i d r u ge vi d o ve
o r ga ni z o va nj a .
P o z na va j u ći u va ž e no g no vi na r a i p r i vr e d ni k a M i l o va n a
A nt o ni ća , nj e go vu sna gu i i st r a j no st , k a o i nj e go ve
d o sa d a šn j e u sp j e he u p i sa nj u i nf o r m a t i v ni h t e k st o va , č l a n a k a ,
s t r u č ni h r a d o va , k nj i ga i d r u g e l i t e r a t u r e , p r e t p o st a vl j a m d a
s u m o gu ća i no va i z ne n a đ e nj a u v i d u no vi h p u b l i k a c i j a . N e k a
g a p o sl u ž e z d r a vl j e , sr e ć a i d u g ž i vo t v e l i k o g o p t i m i st e ,
p r i j a t e l j a , d r u ga i h u m a n i st e . U z i sk r e nu z a hv a l no st , i sk r e n o
s e r a d u j e m no vo j k n j i z i i z b o r a n j e go v i h no vi nsk i h t e k st o va i
t o p l o p r e p o r u ču j e m nj e no o b j a vl j i va n j e .

I z re c e n z i j e , P r o f . d r D ra g o To d ić

251
EL GRANDE MILOV AN
M i l o va n A nt o ni ć na s j e p o č a st i o j o š j e d ni m s vo j i m
p u b l i ci s t i č k i m o s t va r e nj e m . T o j e o b i m n a k n j i ga n j e go vi h
n o vi ns k i h na p i sa , svo j e vr sni su m a r p o l u vj e k o vno g a k t i vi t e t a
( Z a p i s i o l j u d i m a i v re me nu , K n j i ž e v na z a j e d ni ca „ V a so
P e l a gi ć“, Ba n j a l u k a 20 17) . N e , m e ne o vo ni j e i z n e n a d i l o .
N a vi k a o sa m d a A n t o ni ć, na ši r o k o m p o d r u čj u s vo ga
s t va r a l a š t va , u vi j e k iskazuje svoju i no v a t i vno st i
k r e a t i v no st . Či t a j u ć i k n j i gu u vi đ a m d a s u r e c e n z e n t i t e m e l j i t o
r e z i m i r a l i n j e n sa d r a ž a j i vr i j e d no st i . T e šk o j e t u ne št o b i t no
d o d a t i . O no št o m e ne i m p r e si o ni r a , k a d a j e r i j e č o A nt o ni ću
k a o no vi na r u , t o j e n j e go v n a či n k o m u ni ci r a n j a s l j u d i m a o
k o j i m a p i š e i k o j e i nt e r vj u i š e . S n j i m a j e , u t i sa k j e , u p r i s ni m
o d no si m a . U ž i i ši r i z a vi č a j sl i k a i o p i su j e p o p u t k a k vog
z a l j u b l j e ni k a . E , k a d a j e na r e d u n e k a a n a l i z a , o nd a s e d r ži
p o u z d a n i h či n j e n i c a . N e m a t u b r z o p l e t o g z a k l j u či va n j a i
o t a l j a va nj a p o sl a , š t o j e ne r i j e t k o s vo j st vo no v i na r a . T a k o
p r i st u p a i p r i d a v a nj u b r o j ni h p r i j e d l o ga u sm j e r e ni h n a
r a z vo j p o l j o p r i v r e d e , z a d r u g a r st va , r e vi t a l i z a ci j u se l a ,
p r o i z vo d nj u z d r a ve hr a ne i d r . N j e go ve p r i m j e d b e n a
n e a d e k va t ne m j e r e a g r a r ne p o l i t i k e i o d no s d r u št v e ne
z a j e d ni c e p r e m a s e l u , n i k a d a ni s u p u k o na b r a j a n j e . P r a će ne
s u u b j e d l j i vo m a r g u m e n t a ci j o m . T o št o s e o ne sp o r o i
n e d o vo l j no p r i hva t a j u ni j e do p r e d l a g a ča ne go
d o n a d l e ž n i h o r g a n a . O v i i l i n i s u d o r a sl i d a i h s h va t e i l i s u
z a o k u p l j e ni d r u gi m c i l j e vi m a i i nt e r e si m a , nerijetko
v l a s t i t i m . Za p i s i k o j i su p r e d n a m a p o t vr đ u j u d a s e A nt o n i ć
d o sl j e d no d r ž a o n a č e l a , na k o j a u k nj i z i u k a z u j e , d a
n o vi na r st vo t r e b a d a b u d e u sl u ž b i čo v j e k a , i st i n e , sl o b o d e i
n a p r e t k a . I d a p r i st u p o vo m p o sl u m o r a b i t i o t v o r e n, p o št e n i
a na l i t i č k i . N i k a d a t o ni j e b i l o j e d no st a vno . Š t a m p a , r a d i o i
t e l e vi z i j a na z i va n i su u p r o šl o m p o l i t i č k o m si st e m u s re d s t v i ma
i nf o r mi s a nj a . Zna s e či j a s u t o b i l a „ sr e d st v a “ . D a n a s s e n e
k o r i st i o va si nt a gm a . A l i , ni j e t e šk o u o či t i d a s u m e d i j i , p o
p r a vi l u , i d a na s n e či j a s r e d st va i nf o r m i sa nj a . Z na s e z a k o ga
k o j a no vi na i l i t e l e vi z i j a na vi j a . V j e r u j e m d a t o v e ć i na
s l o b o d o u m ni h či t a l a ca i gl e d a l a c a l a k o p r e p o z na j e . Či t a j u ć i
z a p i se M i l o va na A nt o ni ća , st a r i j i h i n a j n o vi j i h d a t u m a , l a k o je
z a k l j u či t i d a j e o n p o š t e no i h r a b r o i st r a j a va o na svo j i m
p r i n ci p i m a . N i j e d o z vo l j a v a o d a m u na m e ću o b a v e z e k o j e o d

252
n j i h o d st u p a j u . O n o št o A nt o n i ć a i z d va j a i z k r u ga u s p j e š ni h
n o vi na r a k o j i su se b a vi l i s e l o m i p o l j o p r i v r e d o m , t o j e
č i n j e ni c a d a j e i z r a st a o u vr l o u g l e d no g p r i v r e d n i k a . N o vi na r
– p r i v r e d ni k ! K o l i k o m o ž e t e na b r o j a t i o v a k vi h o s o b a u š i r em
o k r u ž e n j u ? O no š t o j e na u či o o p o l j o p r i v r e d i i z a d r u ga r st vu ,
š t o j e p r o p a gi r a o u svo j i m t e k st o vi m a , A nt o ni ć j e p r a k t i čno
p r i m i j e ni o o sni v a n j e m Z a d r u ge „ A gr o j a p r a “ . O v a i st i ns k a
z a d r u ga p o st a l a p o u z d a n o sl o na c i r e a l i z a t o r m no gi i h
A nt o ni će vi h p o sl o vn i h i ni ci j a t i v a , kao i
p o t r e b a p o l j o p r i vr e d n i k a t o g a k r a j a . Za d r u ge k o j e sl i j e d e
n j e n p r i m j e r n a d o b r o m su p u t u . N a ž a l o st , j o š i h n e m a m no go .
S a d a na s va k o m „ čo š k u “ i m a m o n e k u p r o p a l u z a d r u gu , št o j e
v e l i k a a nt i p r o p a ga nd a či t a vo j i d e j i z a d r u g a r s t va . O t u d a i
p o t r e b a d a se p u t o k a z i z J a p r e b r ž e sh va t i i k o r i st i . I o n d a s e
A nt o ni ć „ t r a ns f o r m i š e “ u z a d r u ž no g p u b l i ci st u . O b j a vl j u j u ći
n e k o l i k o k nj i ga t e m e l j i t o j e o b j a sni o k a k o s e st va r a p r a v a ,
e vr o p s k a z a d r u ga . Da k l e , no vi na r - p r i v r e d ni k , p a p r i v r e d ni k –
p u b l i ci s t a . I p a k , u z o no št o s a m r a ni j e p o m e nu o , t e šk o j e
o d go vo r i t i na p i t a n j e z a št o s e o va i sk u st va n e d o vo l j no
k o r i st e . U R e p u b l i c i S r p s k o j i či t a vo j Bi H. A k t i vi z a m j e
i m a ne nt a n A nt o ni ć e vo j l i č no st i . Bi t a n i ne o d vo j i v n a či n
n j e go v o g ž i vo t a i d j e l o v a nj a . A n ga ž o v a ni n o vi na r , z a d r u ž ni
e nt u z i j a st a , e k o l o šk i a k t i vi st a , p o b o r ni k p r o i z vo d nj e i
k o r i šć e n j a z d r a ve h r a n e , d a n e na b r a j a m d a l j e .

U o b i č a j e no j e d a s e l j u d i m a k o j i o d u „ o ra t i ne b e s k e nj i v e “ , št o
b i r e k a o Đo r đ e B a l a še vi ć, i z d a šn o i sa z a k a š nj e nj e m o d a ju
b r o j na p r i z na nj a . Do k su ž i vi i u s t va r a l a č k o j f o r m i , u gl a v no m
t o i z o s t a j e . N i s a m u st a nj u s hva t i t i u z r o k e o v a k v e na v i k e . T o
j e t e m a z a p si h o l o g e , so ci o l o g e i f i l o z o f e . E , j a b i h d a
o d st u p i m o d t e p r a k se i d a k a ž e m : M i l o v a n A nt o ni ć, k a d a j e
r i j e č o n j e go vo m z a l a ga n j u z a r a z vo j se l a i z a d r u ga r st v a ,
z a sl u ž u j e d a ga o sl o vl j a va m o E l G ra nd e M i lo v a n . N e gd j e sa m
t o v e ć u sm e no r e k a o . N e k a t o o s t a n e i z a p i sa no . K o n e z n a o
k a k vo m s e p o r e đ e nj u r a d i m o ž e p o gl e d a t i f i l m M o n t e v i d e o b o g
t e v i d e o . P r i d r u ž u j e m se če st i t k a m a p o vo d o m i z d a nj a o ve
v r i j e d ne k n j i g e i a u t o r u ž e l i m d o b r o z d r a v l j e i no v e
s t va r a l a č k e d o m e t e .

S av a P aj k ić , a gr o no m , p u b l i ci st a , z a d r u ž n i l i d e r , S a r a j e vo

253
ČOV JEK U PROSTORU I VREM ENU
N o vi n a r i p r i v r e d ni k M i l o v a n A nt o ni ć p r e d st a vi o j e ne d a vno
č i t a o ci m a o b i m n o d j e l o ( v i š e o d 4 0 0 st r a ni ca ) sa b r a nih
a u t o r i z o v a ni h n o vi na r sk i h t e k st o va i z svo g p r e d a no g
v i š e d e c e ni j sk o g r a d no g vi j e k a . I z b o g a t o g o p u sa n o vi na r sk o -
i st r a ž i va čk o g r a d a , a u t o r j e i z d vo j i o i t e m a t s k i o b j e d i ni o
t e k st o ve k o j i s u p o sr e d no i l i d i r e k t no ve z a ni z a r a z vo j se l a i
p o l j o p r i v r e d e , t e u gl a vno m t r e t i r a j u p r o st o r n o vo gr a d s k e
o p š t i ne , o d no sno a u t o r o v z a vi č a j . P r e d či t a o c i m a o t va r a s e
h r o n i k a j e d no g p r o st o r a u vr e m e n u n j e go vo g p r i v r e d no g i
k u l t u r no g u sp o n a i d r a m a t i č n i h p r o m j e n a k r a j e m X X i
p o č e t k o m X X I vi j e k a .

T e k s t o v i s u r a z vr st a ni u p e t t e m a t sk i h cj e l i na : H r o ni ka j e d ne
o pš t i ne , I MT - j u g o s l o v e ns ki g i g a n t ko j e g v i š e n e ma , Na
k r i v u d a v o j s t a z i t ra nz i ci j e , Č o v j e k i pr i r o d a i S e l o na k l a cka l i ci
i z me đ u p ro pa d a nj a i ra z v o j a . O va p o d j e l a j e u sl o vna j e r svi h
p e t p o gl a vl j a p o ve z u j e p r o b l e m a t i k a p r i vr e d no g r a z vo j a
r u r a l no g p r o st o r a , p r o b l e m o ču va n j a ž i vo t n e sr e d i ne i
p r i r o d ni h r e su r sa , s a gl e d a va nj e u k u p ni h m o gu ć no st i r a z vo j a i
o p st a nk a s e l a t e b r i g a z a čo v j e k a . N e z a b o r a vl j a j u ći i ci j e l i
r a d ni vi j e k p o š t u j u ći m o t o d a no vi n a r st vo t r e b a b i t i u sl u ž b i
p r a vo v r e m e no g i o b j e k t i vno g i nf o r m i s a nj a j a v no st i , u sl u ž b i
č o v j e k a i i st i ne , d r u š t va i o p š t e g d o b r a i na p r e t k a , a u t o r j e
b i r a o t e m e , i l i s u m o ž d a t e m e p r o na l a z i l e a u t o r a , t e j e p e r o m
i f o t o gr a f s k i m a p a r a t o m b i l j e ž i o i sl i k a o , s vj e d o či o o
t r e n u c i m a u s p o na , k r i z a m a , d i l e m a m a , s a ču va o o d z a b o r a va ,
o p o m i nj a o , b u d i o sa vj e st , k r i t i čk i s e o svr t a o n a p r o b l e m e ,
p r e d l a ga o r j e š e n j a , p o k r e t a o n a a k ci j u . S m j e nj u j u s e t e m e
p r o b l e m a r a z vo j a se l a u p e r i o d u i n d u s t r i j a l i z a ci j e i
d e a gr a r i z a ci j e , r a z vo j a v e l i k o g p r i v r e d no g gi g a nt a I M T - a či j i
je u sp o n obilježio m o d e r ni z a ci j u i m e ha ni z a ci j u
p o l j o p r i v r e d n e p r o i z vo d nj e t e z a u vi j e k i z m j e ni o u sl o ve
p r i v r e đ i v a n j a i ž i vo t a n a s e l u , i z g r a d n j e i nf r a st r u k t u r e , b r o j ne
t e m e i z o b l a st i o b r a z o va nj a , k u l t u r e , so ci j a l n i h i d r u gi h
p r o b l e m a r a z vo j a l o k a l ne z a j e d ni ce . O vo s u t e k st o vi k o j i
s vj e d o č e o sna z i n a p i sa n e r i j e č i d a d r u š t v e no a f i r m i š e , o
n o vi na r u k o j i a k t i v no i o d go vo r no u če st vu j e u d r u š t v e ni m
z b i v a n j i m a , sv j e d o ča n st vo no v i n st v u k o j e m s u gr a đ a ni
vjerovali.

254
M i l o va n A nt o ni ć p i š e svo j e t e k st o ve p o ne k a d k r a t k o i s a ž e t o
k a o no vi n a r sk u i n f o r m a ci j u , z a t i m sl i k o vi t o , s m no go
k nj i ž e vno g d a r a p i š e r e p o r t a ž e č i j i s u l i k o v i „ m a l i “ l j u d i t e š k i h
s u d b i na , ve l i k e e ne r gi j e i s r c a , j u n a ci vr e m e na u k o j e m su
ž i v j e l i . N j i ho vi ž i vo t i s u p r i č e m i nu l o g v r e m e na i d o k u m e nt ,
p o d s j e t ni k z a p o t o m k e . T i m e j e a u t o r n e s vj e s no p o st a o
h r o n i č a r j e d no g p r o st o r a u vr e m e n u nj e go vo g d r u š t ve no g
u sp o na i p a d a . U t e k st o vi m a p o sl j e d nj e g p o gl a vl j a , k o j e
o b j e d i n j u j e ni z i nt e r v j u a a u t o r a s l i čno st i m a i z k u l t u r n e ,
p r i v r e d n e i na u čn e sf e r e , a k t u e l i z i r a k l j u čn e p r o b l e m e r a z vo j a
d r u š t v a u t r a nz i ci j i i a f i r m i š e m o gu ć no st i p o l j o p r i v r e d e
obrazlažuji p o t e n ci j a l e i n u d e ći r a z l i či t e
m o d e l e o r ga ni z o va n j a l j u d i i p r o i z vo d nj e . P i š u ći k r i t i čk e
o sv r t e z a r e vi j e „ N a š e se l o “, „ M o j e se l o “ i „ A g r o p l a n e t a “,
A nt o ni ć j e n a o sn o vu t e o r i j sk i h sp o z na j a i b o ga t o g
p r a k t i č no g i sk u s t va i z n i o v i š e o p se r v a c i j a o sa v r e m e ni m
p r o b l e m i m a r a z vo j a r u r a l no g p r o s t o r a , u k a z u j u ć i n a r a z vo j n e
m o gu ćno st i , o gr a ni č e nj a i r i z i k e . P o s e b n o t r e b a n a gl a si t i
n j e go v d o p i no s ( t e o r i j sk i i p r a k t i čn i ) o r ga ni z o va nj u s e o s k o g
z a d r u ga r st v a , j e d no g o d o sno vni h p r e d u sl o v a o p st a nk a
p o l j o p r i v r e d ni h p r o i z vo đ a č a i n j i h o v e k o nk u r e t no st i u
s a v r e m a ni h u sl o v i m a , a t i m e i o p st a nk a s e l a .

D o k s e p o j e d i ni d i j e l o vi o ve o b i m n e sv o j e vr sn e m o no gr a f i j e
m o gu či t a t i k a o k r a t k e no vi na r s k e cr t i ce , v e ći na t e k st o va i m a
k a r a k t e r i st r a ž i va čk o g i k r i t i čk o g no vi n a r st va s na ž ne
a r g u m e nt a ci j e . P o j e d i ni t e k s t o vi s u p r i m j e r i d o b r e p r a k se i
nude p r i hva t l j i v a r j e š e nj a o d r e đ e ni h problema
r a z vo j a . T e k st o vi o r u r a l n o m r a z vo j u u k a z u j u n a a u t o r o vo
š i r o k o o b r a z o v a n j e , p o z na va nj e s t r u č n e i n a u čn e l i t e r a t u r e t e
s a v r e m e ni h t r e n d o va r a z vo j a . A r gu m e nt o v a ni , a na l i t i čk i
p o st a vl j e ni i a p l i k a t i vni , m o gu b i t i k o r i s na d o p u n a u ž b e ni čk o j
l i t e r a t u r i st u d e n t i m a p o l j o p r i vr e d e i sl i čni h o b r a z o v ni h
p r o f i l a . I st o vr e m e no , p o k r e nu t a p i t a nj a o d s u š t i n sk o g s u
z na ča j a z a r u r a l n i r a z vo j , i m a j u m u l t i d i sci p l i n a r n i k a r a k t e r i
p r e d m e t s u na u čn i h o p s e r va ci j a .

K nj i go m Za p i s i o l j u d i ma i v r e me nu M i l o v a n A nt o ni ć j e p o k a z a o
d a ne m a m a l i h i v e l i k i h n o vi n a , m a l i h i v e l i k i h t e m a , j e r t a j na
k va l i t e t n o g t e k st a j e u p r o f e si o n a l no m no vi na r u . I k o na čn o ,

255
o va k nj i ga ni j e s a m o d o k u m e nt o d r u gi m l j u d i m a i vr e m e nu ,
v e ć i o sa m o m a u t o r u i n j e go vo m st v a r a l a š t vu .

P ro f . d r M ir a M a nd i ć , Ba n j a L u k a , 1 7 .7 . 20 17 .

256
 NOVINAR STVO , POLJOPRIVR EDA I ZADRU GAR STV O
U SR CU
T e k s t o v i sa b r a ni i p r e d st a vl j e ni u n a j no vi j o j k nj i z i M i l o va n a
A nt o ni ća „ Z a p i si o l j u d i m a i vr e m e nu “ i m a j u p r e v a s h o d no
d o k u m e n t a rn i ka r a k t e r i no s e u s e b i d u h v re me na , z b o g č e g a
o va k nj i ga p r e d st a vl j a vj e r o d o st o j no sv j e d o ča nst vo o
d o ga đ a j i m a i l j u d i m a k o j e z a o k r u ž u j e d u g vr e m e ns k i p e r i o d o d
g o t o vo 50 go d i n a , č i m e s e n a n a b o l j i n a či n p o t vr đ u j e d a s e
A nt o ni ć t o k o m c i j e l e no vi na r sk e k a r i j e r e d o sl j e d no d r ž a o
n a če l a , n a k o j a , u u vo d u k nj i ge , u k a z u j e d a „ no vi n a r st vo t r e b a
d a b u d e u sl u ž b i čo vj e k a , i st i ne , s l o b o d e i na p r e t k a “ .

A nt o ni ć j e t o k o m d u ge no v i na r sk e k a r i j e r e v r i j e d no i p r e d a no
r a d i o , t e s e i z t e k st o va k o j i s u u k nj i z i p r e d st a vl j e ni j a s no vi d i
d a j e o n i st o vr e m e no u če sni k , sv j e d o k , p o sm a t r a č i i z vj e š t ač
k o j i d a j e d r a go c j e n e p o d a t k e o m no gi m p i t a n j i m a , k a o š t o s u
p r o b l e m i r a z vo j a se l a u p e r i o d u i nd u st r i j a l i z a ci j e , r a z v o j
v e l i k o g p r i v r e d no g gi ga n t a I M T - a , i z g r a d n j a i nf r a st r u k t u r e ,
k a o i d r u ge b r o j ne t e m e i z o b l a st i r u r a l n o g r a z vo j a ,
z a d r u ga r st v a , o b r a z o v a nj a , k u l t u r e , so ci j a l ni h i d r u gi h
p r o b l e m a r a z vo j a l o k a l ne z a j e d ni ce , s a p o s e b n i m n a gl a s k o m
n a p r o st o r no vo g r a d s k e o p š t i ne , o d no sno a u t o r o v z a vi ča j .

I z b r o j ni h t e k st o va k o j i s u o d a b r a ni i p r e d s t a v l j e ni u o vo j
k nj i z i m o ž e m o vi d j e t i d a j e A nt o n i ć, t o k o m s vo g
v i š e d e c e ni j sk o g r a d a , p o k a z i va o i z u z e t no z a ni m a n j e z a ž i v o t i
p r o b l e m e o b i č no g r a d ni k a , a l i i p o se b nu o d a no st s e l u ,
p r o st o m čo vj e k u , p o l j o p r i vr e d ni k u i p r o i z vo đ a č u h r a ne , o
k o j i m a o n p i š e s a m no go l j u b a vi , p a ž n j e i p o š t o va n j a . P o se b na
v r i j e d no s t A nt o ni će vi h t e k st o va j e u t o m e š t o u nj i m a m o ž e m o
u o či t i o b j e k t i vno st u r a d u k a k vu no vi na r t r e b a d a p o sj e d u j e ,
a u i st o v r i j e m e i l i č n u p o s ve će n o st l j u d i m a i d o ga đ a j i m a o
k o j i m a a u t o r p i š e i s k o j i m a r a z go v a r a . N j e go vi t e k st o v i
o sl i k a va j u vr i j e m e u k o j e m s u p i sa ni , a u j e d no i nj e g a k a o
n o vi na r a , č o vj e k a i z a l j u b l j e ni k a u p o sa o k o j i m s e b a vi . O d
n a j r a n i j i h t e k st o v a p a d o o ni h p o s l j e d n j i h m o ž e m o u o či t i č vr st
s t a v i vj e r u u s vr si sho d no st p o sl a k o j i m s e o n b a v i .

P o se b no p l i j e ni l a k o ć a s k o j o m s e p o j e d i n i d i j e l o v i o ve k n j i g e
m o gu či t a t i , na p i sa ni u vi d u k r a t k i h no vi na r sk i h t e k st o va , a

257
k o j i u j e d no i m a j u sv o j e vr sn u t e ž i nu i o d l i k e k va l i t e t no g
i st r a ž i va čk o g no vi n a r st va . Z na č a j a n d i o o v e k n j i g e či n e
t e k st o vi o r u r a l no m r a z vo j u , p o l j o p r i v r e d i i p o se b no
z a d r u ga r st v u , k o j i m s e a u t o r k a o u sp j e š a n p r i v r e d ni k d u ž e
v r e m e n a i p r o f e s i o n a l no b a vi , a i z k o j i h m o ž e mo d a vi d i m o
k o l i k o a u t o r d o b r o p o z na j e p r o b l e m a t i k u o k o j o j p i š e . T a k o đ e ,
u sv o j i m t e k s t o vi m a a u t o r a r gu m e nt o va no i s v e l i k om
o z b i l j no š ć u p r i st u p a i d a va nj u b r o j ni h p r i j e d l o g a u sm j e r e ni h
n a r a z v o j p o l j o p r i vr e d e , r e vi t a l i z a ci j u s e l a , o b r a z o v a nj e ,
z a d r u ga r st vo , se o sk i t u r i z a m i p r o i z vo d n j u z d r a ve h r a ne , z b o g
č e ga o v i t e k st o vi m o g u p o sl u ž i t i i k a o v a ž n e sm j e r ni c e svi m a
o ni m a k o j i s e o vo m p r o b l e m a t i k o m n a b i l o k o j i n a či n b a ve .

P o se b no t r e b a i st a ći d a u o vo j k nj i z i A nt o ni ć v r l o
p r o f e si o na l no , sp r e t no i v j e š t o s r ce m i sp i su j e hr o ni k u s vo j e
o p š t i ne , s e l a i l j u d i i z d o l i ne Ja p r e , t e d a s e u n j o j m o gu n a ći
v r l o vr i j e d ni t e k st o vi k o j i o b u h va t a j u i st o r i j u o p š t i ne N o vi
G r a d i z a p i se o n j e ni m z n a ča j ni m l i čno st i m a k o j e s u o b i l j e ž i l e
j e d no r a z d o b l j e . Zb o g t o ga s a m m i š l j e n j a d a j e o p š t i na N o vi
G r a d , p a i n j e na š i r a o k o l i na , o v o m k n j i go m d o b i l a j e d i nst ve nu
s l i k u sv o g a k r a j a , k o j a s vj e d o či , vr l o vj e r n o i a r g u m e nt o v a no ,
o o no m e š t o s e u j e d no m vr e m e nu n a t i m p r o st o r i m a
d o ga đ a l o .

B o g a t o p r o f e s i o n a l no i ž i v o t no i sk u st v o u č i ni l i s u d a k n j i g a
M i l o va na A nt o ni ć a p r u ž a z a d o vo l j st vo či t a nj a , a l i i b r o j ne
pouke proizašle iz autorovog bogatog z n a nj a i
v i š e d e c e ni j sk o g i sk u st va , z b o g č e ga sm a t r a m d a o v o d j e l o ,
n a st a l o na k o n go t o vo p e d e s e t go d i na p r e d a no g n o vi na r sk o g
r a d a z a sl u ž u j e i z u z e t nu p a ž nj u , t e g a k a o t a k vo t o p l o
p r e p o r u ču j e m š i r o k o j č i t a l a čk o j p u b l i ci .

P ro f . d r Vo j i s lav Tr k u lj a , d i r e k t o r J U p o l j o p r i v r e d ni i n st i t u t
R e p u b l i k e S r p s k e , B a nj a L u k a

B a n j a L u k a , 7 . 12 . 2 01 7 . go d i n e

258
ZABELEŽENO NA OBRONCIMA GRMEČA
MILOVANOV POVRATAK ZAVIČAJU
(Od stalnog dopisnika „Borbe“ iz Banjaluke)
U Donjim Agićima, na obroncima Grmeča, u selu, reklo bi se,
na „kraju sveta“, zatekli smo, ovih snežnih dana, Milovana
Antonića u velikim poslovima. Nakon četvrt veka provedenog na
gradskom asfaltu, vratio se kako bi svojim seljacima, teško
osiromašenim u prošlom ratu, bio od koristi, pomažući im u borbi
za preporod dvadesetak sela sa oko 6000 stanovnika, i u tome
uspeva.
Sociolog po obrazovanju, novinar po profesiji, Antonić je
odložio pero na neodređeno vreme, osnovao Zemljoradničku
zadrugu „Agrojapra“ oko koje se „vrti“ život gorštaka, skoro
podjednako udaljenih od opštinskih centara Novog Grada, Srpskog
Sanskog Mosta i Prijedora u Republici Srpskoj i Sanskog Mosta i
Bosanske Krupe u Federaciji u BiH, do kojih su, pre nego je
zadruga osnovana, odlazili u kupovinu i najmanjih sitnica pa do
gnojiva, semena stočne hrane, sredstava za zaštitu bilja, kao i
rezervnih delova za traktore i mehanizaciju.
Zadruga čiji je prvi zadrugar i njen direktor Milovan Antonić
osnovana je tradicionalnim principima zadrugarstva kod nas i na
zapadnoevropskim kooperativama. Ima šest zaposlenih i nešto
veći broj spoljnih saradnika, koji su na usluzi domaćinstvima, a
posebno aktivnim članovima Zadruge, kojih je već 150, gotovo isti
broj Bošnjaka i Srba.
- Otvorili smo tri poljoprivredne apoteke u Blagaj Japri,
Donjim Agićima i Budimlić Japri, čime smo približili seljacima
repromaterijal i sve druge potrepštine za razvoj sela i
poljoprivrede. Formirali smo mašinski park sa traktorima i
mehanizacijom, čime pružamo usluge pri obradi zemljišta uz niže
cene za oko 30 odsto. Sve naše usluge zadrugari mogu otplaćivati
na poček, odnosno, na odloženo vreme, priča Milovan Antonić.
Najvažnija, međutim, delatnost Zadruge je otkup mleka od
farmera za „Mlekaru“ iz Kozarske Dubice.

259
„ Počeli smo više nego skromno, sa svega 380 litara otkupa
dnevno, da bismo danas već isporučivali „Mlekari“ u Kozarskoj
Dubici dnevno po 1500 litara bele tekućine. Ovim smo indirektno
zaposlili 210 ljudi, odnosno žena, koji mesečno zarađuju između
200 i 900 konvertimbilnih maraka. Cilj nam je da seljacima
obezbedimo, u prvoj fazi, od pet do 10 rasplodnih junica za
proizvodnju mlijeka, kaže Antonić.
Osim proizvodnje ratarskih kultura za tržište, Zadruga ovog
proleća učestvuje sa Međunarodnom pravoslavnom organizacijom
„IOCC“ u sadnji sedam voćnjaka sa po 800 sadnica jabuka kod
seljaka u selu Kršlje.
„ Želimo da što veći broj ljudi zaposlimo kod njihovih kuća, kroz
proizvodnju zdrave hrane za tržište i vlastite potrebe za što
postoje sve pretpostavke. Međutim, sve to mora podupreti sistem
ekonomskih mera vlade Republike Spske, ali i Savet ministara
BiH. Cenimo da je zadrugarstvo najpogodniji oblik revitalizacije
sela i poljoprivredne proizvodnje, ali u našem slučaju i
reintegracije povratnika, kako Bošnjaka koji se vraćaju na svoja
imanja, tako i Srba koji su se bili skućili u Hrvatskoj i Sloveniji, a
koji su stečenu nepokretnu imovinu prodali u bescenje i vratili se
na očevinu, kaže Milovan Antonić.
L AKŠI ŽIVOT SA ZADRUG OM
- Lakši nam je život sa Zadrugom - kaže povratnik Sabit
Nakić. - Kupio sam kravu, uvodio vodu, pravio zgradu, is trošio
se, pa mi nije preostalo novca za jesenju sjetvu. Zadruga mi
je obavila jesenju sjetvu, kad budem imao novca platiću.
- Bez zadruge ovdje ne bi bilo perspektive. Imam 10 krava.
Za mlijeko sam dobila 900 maraka. Sve što telefonom naručim
brzo mi isporuče, vrše mi usluge priključnim mašinama,
redovno isplaćuju mlijeko, zadovoljna sam – kaže Šehiza
Džafić, povratnica. Slavko Rađenović je imao kuću u Zagrebu
i prodao je u bescjenje da bi se vratio na očevinu.
- Zdušno smo se uključili u formiranje Zadruge jer je ona
jedina šansa za opstanak ovdje i bolji život. Osim što
otkupljuje mlijeko, pomaže zadrugarima pri obradi zemljišta
po nižim cijenama - ističe Rađenović.

260
 Jedan od najagilnijih zadrugara u Banjalučkom okrugu – čija
zadruga po priznanju Rajka Babića, predsednika Zadružnog
saveza Republike Srpske u organizacionom i funkcionalnom smislu
predstavlja uzor svima drugima, ceni da bi Republika Sr pska
obezbedila dovoljne količine hrane za vlastite potrebe i izvoz,
neophodno uvesti stimulativne mere, povoljne kredite sa nižim
kamatama, regrese, subencije, sve što je razvijeni Zapad davno
već učinio. Antonić ne uživa veliko poverenje samo kod svojih
gorštaka, već i u Ministarstvu poljoprivrede i Vladi, ali i u
Zadružnom savezu. Zanimljivo je što je Antonić četvrt veka pisao
o poljoprivredi i selu, afirmisao zemljoradničko zadrugarstv o,
nakon čega se odlučio da ta svoja iskustva prenese u selo. Pored
Radio Novog Grada pisao je u listu za selo nekadašnje m BiH
„Zadrugaru“, potom radio i u IMT u Beogradu, da bi 1998. godine
prešao u Savjet ministara BiH u Sarajevu , od kuda ga put vodi u
zavičaj.

Reportaža, Milenko MARIĆ, „Borba“, Beograd, 2003.

261
KALIFORNIJA U DOLINI JAPR E

V i š e o d p o l a v i j e k a A nt o ni ć i u d o l i ni Ja p r e s a nj a j u i
n a z na ča va j u p o l j o p r i vr e d no z na nu K a l i f o r ni j u . U Do n j i m
A gi ć i m a , n a d o m a k N o vo g G r a d a , r o d no j i m p o st o j b i ni , č i ne
č u d a r a z vo j e m p o l j o p r i v r e d e i z a d r u ga r st va .
O vi h d a na j e Z e m l j o r a d ni čk a z a d r u ga „ A gr o j a p r a “ m l a đ e g
A nt o ni ća , k o l e ge no vi na r a M i l o va na , k o j i s e p r i j e p e t go d i na
p o p o v r a t k u i z B e o g r a d a o d l u či o p o s ve t i t i p o l j o p r i v r e d i ,
d o b i l a o d Za d r u ž no g s a v e z a Bi H , a n a p r i j e d l o g Z a d r u ž no g
saveza Rrepublike S r p sk e , Spomen-plaketu p o vo d o m
s t o go d i š nj i c e z a d r u ga r st v a na o vi m prostorima. U
o b r a z l o ž e n j u st o j i d a s e p r i z na nj e d o d j e l j u j e „ z a d o p r i n o s
p o st a nk u , i r e a f i r m a c i j i z a d r u ga r s t va “ . . .
N a gl a š a va d a j e u z a d r u gu u čl a nj e no 17 0 d o m a ć i n st a va , a da
s a nj i h t r i st o t i ne o st va r u j e i z va r e d nu sa r a d nj u .
. . . а A nt o ni ći u d o l i ni Ja p r e n e sa m o d a s a nj a j u K a l i f o r ni j u ,
n e g o j e i o st va r u j u , p o na j p r i j e u k o r i š će nj u z e m l j e , u nj e no j
i z d a š no st i . ..
. . . R e z u l t a t i s u d o b r o z na ni , k a k o o ni i z vr e m e na k a d a j e
D r a ga n A nt o ni ć u t e m e l j i o i vo d i o s vo j u , t a k o i d a na s k a d a m u
s i n M i l o v a n v o d i i o r ga ni z u j e s vo j u z a d r u g u . Za d r u ga r st vo s e
n e s a m o u d o l i ni Ja p r e , u no vl j a n sk o j o p š t i n i , ne go i d a l e k o
š i r e , p o z na j e p o A nt o ni ći m a , i m no gi s u s e u p r o š l o st i u gl e d a l i
n a n j i ho va d j e l a i o st v a r e nj e . M i l o va n g a r a nt u j e d a ć e t a k o
b i t i i u b u d u ćno s t i .

I z re p o tr a ž e , Ra n k o P RE R ADO V I Ć , no vi na r i k nj i ž e vn i k ,
„ G l a s S r p sk e ”, 18 . i 19 . d e ce m b a r 2 0 04 . Ba n j a L u k a

262
„Agrojapra“, zadruga koju hvale i stranci

GRADE POGONE I DAJU KREDITE

Opšta zemljoradnička zadruga „Agrojapra“ iz Bosanskog Novog
narednih mjeseci ulazi u nove investicije zahvaljujući i činjenici da
je sa oko 200 individualnih poljoprivrednih gazdinstava u prošloj
godini uspješno poslovala ostvarivši ukupan prihod od oko
1.200.000 KM. Prije pet godina taj prihod je bio ispod 200.000KM.
Na nedavnom susretu zadrugara na Jahorini predstavnici
međunarodnih organizacija bili su iznenađeni uspjesima ove
zadruge .

Lani su otkupili i na dalju preradu isporučili više od 840.000

litara mlijeka, za 72 člana obezbijedili kredite za nabavku junica
u vrijednosti od 333. 700KM. Kredite za kupovinu polovnih
traktora i priključnih mašina (155.782KM) dobilo je 27
poljoprivrednika. Besplatno je podijeljeno 2000 sadnica voćki itd.
Uz to, otvorila je i sušnicu kapaciteta jedna tona suhog voća
dnevno.

Direktor zadruge Milovan Antonić, od kojeg se može mnogo naučiti

kada je u pitanju razvoj poljoprivrednog zadrugarstva, ima jasnu
viziju razvoja agrara na području Podgrmeča. Dio te vizije za ovu
godinu je otvaranje zadružne hladnjače za voće i povrće
kapaciteta 20 tona, pogona za preradu bundevinih sjemenki i
proizvodnju bućinog ulja (koristi se u ishrani, farmakologiji i
medicini), obnavljanje stare vodenice na Japri za mljevenje
zdravog žita, ali i turističku atrakciju, povećati proizvodnju
kornišona (specijalnih krastavaca) za preradu u banjalučkoj
Vitaminki. Naravno, i dalje će kreditirati svoje članove, ali i one
koji im se pridruže u želji da žive od rada i vlastitog posjeda.

Podršku takvom konceptu daju međunarodne organizacije, a

posebno Jaren Produktutvikling iz Norveške.

-Agrojapra je dobar primjer kako se na osnovu potpune

okrenutosti svojim članovima i komunikacijom sa onima koji mogu
pomoći zadrugarstvu, može smanjiti zaostalost, neobrazovanost i

263
siromaštvo. Mi dokazujemo da je povratak argarnim vrijednostima
moguć i ekonomski opravdan i sve više interesantan, kaže direktor
Milovan Antonić.

Iz reportraže, H. Arifagić, Oslobođenje, 16.05.2006. Sarajevo

264
“ ’AGR OJAPR A ’ ZADR UŽNI PU TOKAZ U PODGRM EČU”
K nj i ga M i l o va na A nt o ni ća “ ’ A g r o j a p r a ’ z a d r u ž n i p u t o k a z u
P o d g r m e ču ” , z a n i m l j i vo j e , p o u č n o i vr i j e d n o š t i vo i z
z a d r u ga r st v a i z t r i r a z l o ga . P o n a j p r i j e , i a k o j e r i j e č o z b o r ni k u
u gl a vno m v e ć o b j a vl j e ni h t e k st o va i i s p r a va , d j e l u j e k a o
a u t o r o va p r i p o vi j e st o o p ćo j z e m l j o r a d ni čk o j z a d r u z i i z Do nj i h
A gi ć a u Bo sn i i H e r ce go v i ni . K nj i ga je z a si će na
i nf o r m a ci j a m a , i sk u st vo m i sp o z na j a m a i i l u st r i r a na
f o t o gr a f i j a m a t e m e l j e m k o j i h či t a t e l j d o b i va c j e l o vi t u sl i k u o
s t va r a nj u z a d r u g e u t e go b no m p o r a t no m i t r a n z i ci j sk o m
v r e m e nu , z a d r u g e k o j a j e p o st a l a o k o sn i co m e k o no m sk o ga ,
d r u š t v e no ga i k u l t u r no g ž i vo t a s e l a u d o l i ni Ja p r e . T a k o s e
A nt o ni ć p r i d r u ž i o m a l o b r o j no j sk u p i ni a u t o r a z a d r u ž ni h
m o n o g r a f i j a u Ju go i st o č no j E u r o p i . D r u g o , r i j e č j e o š t i vu o
d vi j e p o z na t e p o l j o p r i vr e d ne z a d r u g e – “ A gi ći ” ( 19 4 5 . – 19 92 .)
i “ A gr o j a p r a ” ( o s no va n a 1 99 9 .) i o d va nj i ho va d i r e k t o r a –
D r a ga nu i M i l o va n u A nt o ni ću , o c u i si nu , z a če t ni k u i
n a st a vl j a ču , l j u d i m a si l n e e ne r gi j e i ci j e nj e ni m se o sk i m
l i d e r i m a . Be z t a k ve e ne r gi j e i u p o r no st i k o j o m s u o ni i n j i h o vi
z a d r u ga r i st va r a l i z a d r u ge su k l a d no i z vo r no j z a m i sl i z a d r u g e ,
n e m o g u ć e j e o s t va r i t i b o l j i ž i vo t se l a i s e l j a k a . T r e će ,
s i nt a gm a z a d r u ž n i p u t o k a z u na sl o vu k n j i g e i st i če n u ž no st
z a j e d ni č k o g d j e l o va n j a n a su p r o t l i ce m j e r no m o d n o su k l j u čn i h
d r u š t v e ni h aktera prema z a d r u ga r st vu , p r a k t i ci r a nj u
t r a n z i ci j e i p r i v a t i z a ci j e k a o d i vl j e g k a p i t a l i z m a . R a z ne
š p e k u l a nt s k e sk u p i n e t i j e k o m p r o ce sa t r a nz i ci j e p r i g r a b i l e s u
z a d r u ž n u i m o vi n u i p r e t vo r i l e z a d r u ge u s vo j a p r i v a t n a
p o d u z e ća . M . A n t o ni ć r j e š e nj e v i d i u vl a st i t o m p r o j e k t u
n a st a l o m p r i m j e n o m no r d i j sk o g m o d e l a , s p o š t i va nj e m d o b re
d o m a ć e t r a d i ci j e , i u z p o m o ć m e đ u na r o d ni h o r g a ni z a ci j a .
U p r a vo st o ga k nj i ga , i a k o p o sv e ć e na j e d n o j z a d r u z i , o b r a đ u j e
s p o j z a d r u ž n e t r a d i ci j e i b u d u ć no st i .
. . . P r i k a z o k o n č a va m r i j e či m a r e c e nz e nt a k n j i g e : “ A u t o r . ..
j e o d a b r a o j e d i ns t v e n n a či n d a s e . . . z a hva l i o cu . . . s r o č i k nj i gu
o z a d r u z i k o j a j e , z a ž i vo t a , o cu b i l a n a j va ž ni j a b r i ga ” ( st r .

265
1 9) . N a i m e , u sp o m e n a n a p r o š l o st p o k a z a l a s e i z a z o vo m
b u d u ćn o st i . D o d a j e m d vi j e z n a č a j k e z b o g k o j i h j e o vo š t i vo
v i š e st r u k o v r i j e d n o i k o r i sno . P r vo , a u t o r o t vo r e no m k r i t i čk o m
r a š čl a m b o m p r o c e sa st va r a n j a z a d r u ge u p o st so c i j a l i st i č k o m
t r a n z i ci j sk o m i p o r a t no m r a z d o b l j u , i t o u i nt e r p r e t a t i vno m
k l j u ču a u t e nt i čn e r a z vo j ne u l o g e z a d r u ge , i d e nt i f i ci r a k l j u čn e
p r o b l e m e i p r e d l a ž e r j e š e nj a . Č i t a t e l j i z H r v a t sk e n e m o ž e
i z b j e ć i u s p o r e d b u i p i t a nj e – z a r s e i u H r va t sk o j u
z a d r u ga r st v u s ve t o m o r a l o d o g o d i t i ? N a p o sl j e t k u , A nt o ni ć
o vi m svo j i m d j e l o m d e m o n st r i r a ne i z o s t a v no st i p l o d no st
p r i m j e n e r e f e r e nt n o g z na n j a i sp o z na j a u p r a k t i č no m
d j e l o va nj u i u r g i r a cj e l o ž i vo t no z a d r u ž n o o b r a z o va nj e .
P ro f . d r A n tu n P e t ak , Z ag re b , o b j a vl j e no u ča so p i su
„ S o c i o l o g i j a i p r o st o r “ , 20 07 .

266
R EKLI SU:
„ Za d o vo l j a n sa m o ni m št o s a m vi d i o . A gr o j a p r a j e z a d r u g a u
k o j u vr i j e d i u l a ga t i . ”
J a n B RO TE , a m b a s a d o r K r a l j e vi n e N o r v e š k e 27 . se p t e m b r a
2 0 07 .
„ O va z e m l j o r a d n i č k a z a d r u ga j e d n a j e o d n a j u sp j e šni j i h i
n a j b o l j i h u R S i Bi H i nj e na p o z i t i v na i s k u st va t r e b a l o b i
p r e ni j e t i i u d r u g e s r e d i n e , a l i i o b e z b i j e d i t i o vo m k o l e k t i vu
p o d r šk u na d l e ž ni h o r ga ni z a c i j a i o r g a na . ”
D ž e v ad O S M ANČ E V I Ć i M o m i r M AL I Ć, p r e d s j e d a va j u ći i
p o t p r e d sj e d a va j u ći V i j e ć a n a r o d a R e p u b l i k e S r p sk e , 15 .
n o v e m b r a 2 0 08 .

„ S o b z i r o m na t o d a se b a vi t e i sk l j u č i vo p o l j o p r i vr e d no m
p r o i z vo d nj o m , i t o v e o m a u s p j e š no , i m a će t e i u b u d u će p u nu
p o d r šk u V l a d e R S i o vo g M i ni st a r st va . A g r o j a p r a j e j e d a n o d
rijetkih primjera u sp j e š no o r g a ni z o va n e i f u nk ci o na l ne
z a d r u ge u R S .”
Dr R ad i vo j e B RA T I Ć, M i ni st a r p o l j o p r i v r e d e u V l a d i
R e p u b l i k e S r p s k e , 9 . d e ce m b r a 20 0 8 .

„ P r i j e s ve ga , i d e j a d i r e k t o r a z a d r u ge A nt o ni ća j e d a na o v a j
l o k a l i t e t d o l a z e d j e ca i z o k r u ž e nj a i d a na p r i nc i p i m a Š k o l e u
p r i r o d i u če p r a k t i čn e sa d r ž a j e . M i sl i m d a j e t a i d e j a i z u z e t no
k va l i t e t n a , t e d a j e t r e b a p o d r ž a t i , a m o r a m k a z a t i d a sa m
f a s ci ni r a n o ni m št o j e č o v j e k u r a d i o u j e d n o j m j e s no j
z a j e d ni ci . O v o j e d o b a r p r i m j e r k a k o m o ž e d a o ž i vi R e p u b l i k a
S r p sk a k a d j e u p i t a n j u p r o i z vo d n j a . ”
P ro f . d r M i rk o B AN J AC, d i r e k t o r R e p u b l i čk o g p e d a go šk o g
z a vo d a R e p u b l i k e S r p s k e , 1 8. m a j a 20 11 .

„ K r o z p r e z e n t a ci j u V a š i h p r o gr a m a r a z vo j a z a d r u ge i se l a ,
u vj e r i l i st e na s d a s p a d a t e u r e d na j o r ga n i z o va n i j i h i

267
n a j f u nk ci o na l ni j i h z a d r u g a k a k o na p o d r u č j u R e p u b l i k e
S r p sk e , o d no sno B o s ne i He r c e g o vi ne , t a k o i r e gi o na . Z b o g
t o ga z a sl u ž u j e t e s vu p a ž n j u i p o d r š k u r e l e va nt ni h i nst i t u ci j a
u R S i Bi H i z d o m e na r a z vo j a p o l j o p r i vr e d e i r u r a l n i h
p o d r u č j a .”
Do c . d r A le k s and ar O S TO J I Ć , d e k a n P o l j o p r i v r e d no g
f a k u l t e t a Ba nj a L u k a , 7 . j u n a 2 01 1 .

268
A GRAR – PUT USPJEHA

ZADRUGA OŽIVJELA POLJOPRIVREDU U PODGRMEČU

Poljoprivredna zadruga „Agrojapra“ iz Donjih Agića, kod Novog

Grada, osnovana je 2000. godine u cilju obnove poljoprivredne
proizvodnje ovoga kraja, te je njegujući princip zajedništva u
multietničkoj sredini, a zatim i proširujući lepezu svojih proizvoda,
postala odličan primjer efikasnog zadružnog organizovanja.

Ne tako davne 2000. godine Zadrugu su osnovala 64

poljoprivrednika iz ovog i okolnih sela, koji su formulisali ključne
ciljeve, ali i usvojili Strategiju razvoja za 15 godina, sa 11
programa, a dosadašnji rezultati rada „Agrojapre“ dokazuju da je
većina od tada zacrtanih programa do sada i ostvarena. Počeci,
međutim, nisu bili nimalo laki.

„Novcem prije 11 godina nisu raspolagali ni osnivači ni

Zadruga niti je opština bila u pri lici da podrži prvu fazu našeg
razvoja, ali su nam ruku pružile međunarodne organizacije,
zadovoljne našim projektnim idejama, kao i stečenim
povjerenjem“, prisjeća se Milovan Antonić, direktor poljoprivredne
zadruge „Agrojapra“.

Obnova mliječnog govedarstva i otkup mlijeka bio je osnovni

cilj, a kako je stočni fond stočara, nastanjenih u krajevima kojim
teče rijeka Japra u proteklom ratu uništen, pred Zadrugom je bio
veliki izazov. „Međutim već na početku djelovanja zadruge u
saradnji sa Međunarodnom pravoslavnom dobrotvornom
organizacijom (IOCC), kroz kreditno zaduženje članovima
Agrojapre obezbjeđeno im je 45 junica češkog simentalca , tako da
su, sa već postojećim brojem grla, tada oformljene 22 farme.
Naknadno je nabavljeno još oko 150 junica, da bi već tada
zadrugari imali više od 100 farmi, a samim tim je rasla i
proizvodnja mlijeka, ističe Antonić“.

Stočni fond članova Agrojapre danas je neuporedivo veći, a

posredstvom zadruge, koja se u međuvremenu snabdjela

269
kamionima i ostalom opremom, zadrugari mlijeko prodaju
dubičkom „Mljekoproduktu“.

Druga važna dimenzija djelatnosti Agrojapre, koja sada

okuplja više od 250 zadrugara, jeste proizvodnja i pakovanje
bogatog spektra proizvoda. Ostvarili su, naime , ideju koja je
nastala 2000. godine da određene viškove iz primarne proizvodnje
otkupljuju i prerađuju u vlastitim pogonima, a zatim plasiraju na
tržište. Ponosni su na hladno cijeđena ulja: djevičansko od
bundevinog sjemena i suncokretovo, koji su nagrađeni brojnim
medaljama. Agrojapra danas, između ostalog, proizvodi i više
vrsta integralnog brašna samljevenog na vlastitoj vodenici , koja
je i svojevrsna turistička atrakcija. Zadruga raspolaže i sušarom i
hladnjačom za voće, pakuje i sušene šljive , a prošle godine počeli
su i sa proizvodnjom čipsa od jabuka. Ambicije se tu ne završavaju
jer u Agrojapri namjeravaju da od naredne godine pokrenu i
proizvodnju pekarskih proizvoda u vlastitoj pekari.

„Sa prerađivačkom proizvodnjom počeli smo 2007. godine i naši

proizvodi već se nalaze na brojnim policama, kako u marketima,
tako i u prodavnicama zdrave hrane “, ističe Antonić, dodajući da
Agrojapra sada zapošljava 23 radnika, među kojima su agronom i
dva tehnologa. Inače, PZ raspolaže i poljoprivrednom apotekom,
trgovinama mješovite robe, restoranom, benzinskom pumpom,
vlastitom opremom za proizvodnju...“

„ I prošlu godinu Agrojapra je obilježila značajnim ulaganjima.

Ulagali smo u izgradnju Zadružnog doma u kojem smo opremili
etnomuzejsku postavu, izložbu razvoja zadr ugarstva u ovom kraju
u zadnjih 60 godina, učionicu za cjeloživotno učenje i biblioteku,
ističe Antonić.“ Time su stvoreni i preduslovi za ruralni turizam,
pa objekre ove zadruge i Donje Agiće, između ostalih često
posjećuju učenici i studenti, odakle se, prema tvrdnjama
zaposlenih, vraćaju sa bogatim iskustvom.

Da je Agrojapra znatno oživjela poljoprivrednu proizvodnju u

Podgrmeču, pokazuje podatak da je prihod zadruge 2010 . iznosio
1.250.395 KM, što je za 32 odsto više nego godinu ranije. Ako se
toj cifri doda i zarada zadruge i članova od mlijeka prodatog

270
dubičkoj mljekari, onda cifra za prošlu godinu premašuje
1.765.000 KM. Ulaganja su, između ostalog , bazirana na
povećanje djelatnosti i kvaliteta proizvoda i usluga koje zadruga
nudi. „Primjera radi, ulagali smo i u proces dobijanja certifikata
HAC - CP za međunarodni standard koji garantuje kvalitet i
bezbjednost proizvoda“, navodi Antonić.

Iz reportaže, Dragan Sladojević , Nezavisne novine 26 -

27.11.2011. Banja Luka

271
 OČI U OČI S BALKANOM:
TAKO BLIZU, A TAKO NEPOZ NAT
I t a l i j a n sk i st u d e n t i b i l i s u go st i Z a d r u ge „ A g r o j a p r a “ u Do nj i m
A gi ć i m a , a st u d e nk i nj a K j a r a Fu z a r i z a p i sa l a j e u d n e v ni k u
p u t o v a nj a :
„ T o k o m k a s no g p o sl i j e p o d n e v a , p r i j e ne go št o ć e m o
p r o b a t i j o š j e d nu ve če r u s t r a d i c i o n a l ni m j e l i m a o vo g a k r a j a ,
k r e će m o p r e m a j e d no j o d na j v a ž n i j i h p o l j o p r i vr e d nj i h z a d r u ga
u Bo s ni , „ A gr o j a p r i “, s vi j e t l o m p r i m j e r u k o j i p o k a z u j e k a ko
z a d r u ga m o ž e b i t i ne o b i ča n m o d e l p r i vr e d no g, d r u št v e no g i
k u l t u r no g r a z vo j a na j p r o b l e m a t i čni j i h i n a j z a p o st a vl j e nj i j i h
r u r a l ni h k r a j e va z e m l j e . Za o k r u ž u j e m o p o sj e t u m j e st i m a
p r o i z vo d nj e z a d r u ž ni h p r o i z vo d a ( b r a šn o , m l i j e k o , b u nd e vi no
u l j e i t d .) , u z z a ni m l j i v d i j a l o g u p r i j a t no j z a d r u ž n o j b i b l i o t e ci ,
d o sa nj a no m s nu p r e d sj e d ni k a z a d r u ge , či j e k n j i g e st o j e k a o
p o st o j a n si m b o l va ž no st i k u l t u r e k a o o sno ve st v a r ne o b no ve
s e l a . . .. D r i r e k t o r M i l o va n A nt o ni ć o t p r a t i o j e na šu gr u p u u
o b i l a z a k o b n o vl j e ne vo d e ni ce , p o go n a u k o j i m a s e p r a vi u l j e ,
e t no gr a f sk o g m u z e j a i , n a k o n cu , č i t a o n i c e b i b l i o t e k e k o j a ć e
u sk o r o b i t i o t vo r e n a i z a gr a đ a n e , g d j e s e u k a z a l a p r a va
prilika za r a z m j e nu i sk u st va i pitanja p o s j e t i l a c a.
P o sl i j e p o d n e s e z a v r š i l o u z a d r u z no m r e st o r a nu u z ve če r u –
b a na l no j e t o i n a p i sa t i – p r e d o b r i h t r a d i ci o na l ni h j e l a k a o
š t o s u k a j m a k i u št i p ci .
S u sr e t s a z a d r u go m „ A g r o j a p r a “ b i o j e z a ni m l j i v ne sa m o
z b o g t o g a št o su se st u d e n t i m o gl i u v j e r i t i d a j e o vo n e s a m o
v e o m a d o b a r p r i m j e r p o l j o p r i vr e d n e p r o i z vo d nj e , v e ć i z b o g
n j e go v e e d u k a t i v ne i sa z na j n e f u nk ci j e . U I t a l i j i , n a p r i m j e r,
n e p r o i z vo d i m o n i u l j e , ni b r a š no o d sj e m e n k i b u nd e v e , št o bi
u b u d u ćno st i , p o se b no z b o g nj e ni h b l a go t vo r ni h u či n a k a n a
z d r a vl j e čo vj e k a , m o gl o d a z a i nt e r e s u j e n a š e t r ž i š t e b i o l o šk i h
p r e hr a m b e n i h p r o i z vo d a .
R a z m j e na i sk u st a v a , a k t i v no gr a đ a n sk o d r u št vo ,
s a r a d nj a i p r i j a t e l j s t vo č e st o s e r a đ a j u i z si t ni h st va r i , k o z n a ,
m o ž d a u p r a vo i i z s j e m e na . .. b u nd e v e .
E le na A lb e rg o u T o r i nu , 20 1 3. go d i n e

272
PRIHOD „AGROJAPRE“ VEĆI OD 1.8 MIL KM U 2012.

Poljoprivredna zadruga „Agrojapra“ iz Donjih Agića ostvarila je u

prošloj godini prihod od 1.859.502 KM ili 20 odsto više u odnosu
na godinu dana ranije. Podnoseći izvještaj o radu Agrojapre na
redovnoj skupštini zadruge, njen direktor Milovan Antonić rekao je
da je od članova Agrojapre 2012. godine otkupljeno 881.893 litra
mlijeka. Članovi zadruge su, po osnovi mlijeka predatog u mljekaru
u Kozarskoj Dubici, ostvarili prihod od 618.000 KM, rekao je
Antonić na skupštini zadruge. On je naveo da je zadruga prošle
godine na domaće tržište plasira la finalne proizvode vrijednosti
260.611 KM, te da je uz postojeći proizvodni program pokrenula
lepezu novih proizvoda – razne vrste hljeba i peciva, heljdine
mlince, domaće jufke i domaći keks. Antonić je dodao da je,
zahvaljujući podršci resornog minista rstva, prošle godine sa
radom počela pekara „Vodenica“. U razvoj je uloženo 108.720 KM,
od čega 93.810 KM za opremu zadružne pekare i za vodovodnu
podstanicu 14.910 KM. Direktor Norveškog projekta „Jaren
Produktutlvikling“ Dragi Žujo istakao je da je, od 1 0 zadruga u BiH
koje je podržala Vlada Norveške, najbolje rezultate ostvarila
„Agrojapra“.

- Zadruga je imala i ima strategiju i viziju , i sve pojedinačne

ciljeve koji su bili planirani ispunila je – istakao je Žujo.

Imajući u vidu da je Antonić stekao uslove za penzionisanje, na

današnjoj sjednici izabran je novi direktor zadruge Nada
Nešković – Railić, diplomirani inženjer agronomije, zaposlena u
zadruzi od 2004. godine kao agronom, a zatim kao pomoćnik i
zamjenik direktora.

Poljoprivredna zadruga „Agrojapra“ osnovana je 2000. godine

i svoju djelatnost je proširila na 23 podgrmečka sela. Sada
zapošljava 30 radnika, a u članstvu ima 225 domaćinstava. Prvu
poslovnu godinu „Agrojapra“ je završila sa zadružnom imovinom
od 11.000 KM, a do danas je njena vrijednost porasla 136 puta i
iznosi 1.492.295 KM.

Portal Ekapija, izvor: Nezavisne novine , 25.03.2013.

273
SADRŽAJ:
5. SLOVO NA POČETKU
SELO U SRCU

1 . R U R AL N A E K O NO M I J A … … … … … … … … … … … … … … . 7

9. PROBLEMI U PROIZVODNJI MLIJEKA I KAKO IH PREVAZIĆI

16. JOŠ NISU PRIPREMLJENI SPASONOSNI PROPISI
19. MONAŠKI SIR LAKO NALAZI KUPCE
23. MARINKO SE NIJE POKAJAO
27. BOGATE ŽETVE OČEVA I SINOVA
36. POLJOPRIVREDA VAŽNA SAMO U STRATEGIJAMA
41. PREDUZETNIČKA IDEJA VREDNIJA OD KAPITALA
47. ZAŠTO MLJEKARSTVO USPORAVA KORAK
52. IZ FABRIČKE HALE U PLASTENIKE
58. NAJZDRAVIJE JE POVRĆE IZ BAŠTE
67. I NA SELU SE MOŽE LIJEPO ŽIVJETI
71. UNSKA DOLINA RAJSKO MJESTO ZA VRIJEDNE
77. NJEGOVO VELIČANSTVO KROMPIR A
83. OD HOBIJA DO RADNOG MJESTA
88. OD DVIJE DO 220 KOŠNICA
92. GLJIVE I LJEŠNICI SA UKUSOM MEDA
95. I POTEŠKOĆE SAVLAĐUJE OPTIMIZMOM
99. OSTVARENI STUDENSKI SNOVI
104. IZVOZE KOŠNICE U EU
108. PORODICA - KLJUČ USPJEHA
113. MAŠINE IZ MASLOVARA STIGLE U AUSTRIJU I RUSIJU
119. PREDUZEĆE IZRASLO IZ SNA

2 . R A Z VO J S E L A … … … … … … … … … … … … … … … … … … . . . 1 2 3

125. KUDA IDE NAŠE SELO

129 .BOGATSTVO ZDRAVLJA NA TRPEZI IZOBILJA
137 .DAROVI ZDRAVE HRANE PODGRMEČKIH SELA
141. BEZ STANOVNIŠTVA SELO NEMA BUDUĆNOST
145. ZAUSTAVITI STARENJE I IZUMIRANJE SELA
156. POSTOJE RIZICI OD UPOTREBE GENECKI MODIFIKOVANE
HRANE
166. MARATON ZA DUGU BRAZDU
170. OTROVNE BILJKE PRIVLAČE LJEPOTOM
178. ZAINTERESOVATI DJECU ZA SELO I POLJOPRIVREDU
 180. BEZ STRUJE NI RAZVOJA

3. SEOSKI TURIZAM … … … … … … … … … … … … … … … … … … . . 183

185. SAMO 19 DOMAĆINSTAVA SPREMNO DA PRIMI GOSTE

193. TURISTIČKE VRIJEDNOSTI DOLINE JAPRE
195. PODGRMEČKE VODENICE NEKAD I SAD

4 . Z AD R UG A RS T VO … … … … … … … … … … … … … … … . … … 2 0 1
203. ZNAČAJKE UČENIČKOG ZADRUGARSTVA
207. NOVI ZAKONI ZA NOVI ZAMAH SELA
211. NOVI MINISTAR OHRABRIO POLJOPRIVREDNIKE
215. ZA ODRŽAVANJE DOSTIGNUTOG NIVOA SAJMA
220. VEĆINU ZADRUGA VODE RĐAVE UPRAVE
224. KUDA IDE NAŠE ZADRUGARSTVO
229 .AGROJAPRA – PRIMJER USPJEŠNOG RAZVOJA SELA

5 . O K N JI Z I I RA D U AU TO RA NA O B NO VI
Z A D R UG A RS TVA … … … … … … … … … … … … … … … … … … . . 2 4 7

249. U OGLEDALU JAVNOSTI

249. PEROM I SRCEM
251. PEČAT U VREMENU
252. EL GRANDE MILOVAN
254. ČOVJEK U PROSTORU I VREMENU
257. NOVINARSTVO, POLJOPRIVREDA I ZADRUGARSTVO U SRCU
259. MILOVANOV POVRATAK ZAVIČAJU
262. KALIFORNIJA U DOLINI JAPRE
265. “’AGROJAPRA’ ZADRUŽNI PUTOKAZ U PODGRMEČU”
267. REKLI SU:
269. ZADRUGA OŽIVJELA POLJOPRIVREDU U PODGRMEČU
272. OČI U OČI S BALKANOM: TAKO BLIZU, A TAKO NEPOZNAT
273. PRIHOD AGROJAPRE VE’I OD 1.8 MIL U 2012.
 Milovan Antonić
SELO NA KLACKALICI
Prilozi ruralnom preduzetništvu Republike Srpske

Izdavač:
JU NARODNA BIBLIOTEKA “ĆIRILO I METODIJE” – PRIJEDOR

Za izdavača:
MARA EĆIM

Grafička priprema i štampa:

PR “FOTO METRO” IPP PRIJEDOR

Za štampariju:
BRANKO VLASENKO

Objavljivanje ove knjige finansijski su podržali:

Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede Republike
Srpske, Opština Novi Grad i Poljoprivredna zadruga „Agrojapra“,
na čemu im je autor zahvalan

Tiraž:
300
CIP - Каталогизација у публикацији
Народна и универзитетска библиотека
Републике Српске, Бања Лука

338.43.02(497.6 РС)
316.334.55(497.6 РС)
Р
АНТОНИЋ, Милован, 1949-
Selo na klackalici : prilozi ruralnom preduzetništvu Republike
Srpske / Milovan Antonić. - 1. izd. - Prijedor : Narodna biblioteka "Ćirilo
i Metodije", 2019 (Prijedor : Foto Metro). - 273 стр. : илустр. ; 21 cm. -
(Biblioteka Svjedočenja))

На насл. стр. мјесто издавања: Доњи Агићи. - Тираж 300. -

Библиографија: стр. 246.

ISBN 978-99976-646-9-3

COBISS.RS-ID 8315928