WYMOWA, A PISOWNIA

SPÓŁGŁOSKI MIĘKKIE (PALATALNE)

- mają jedno miejsce artykulacji
- wygięcie środka języka ku palatum stanowi główne miejsce artykulacji
- mają wymowę synchroniczną

SPÓŁGŁOSKI ZMIĘKCZONE (SPALATALIZOWANE)

- mają dwa miejsca artykulacji
- wygięcie środka języka ku palatum stanowi dodatkowy ruch, dodatkowe miejsce artykulacji
- mają wymowę asynchroniczną

W JAKICH KONTEKSTACH POWSTAJĄ?

Spółgłoski miękkie lub zmiękczone powstają wtedy, gdy w wyrazie lub w połączeniach wyrazów w
zapisie ortograficznym pojawia się litera odpowiadająca spółgłosce twardej, a za nią:
1. litera i, np. lis [l’is], pan Ignacy [pan’ ignacy]
2. litera j odpowiadająca głosce [i̯ ], np. Francja [franc’ i̯ a]
3. litera albo połączenie liter jako znak spółgłoski miękkiej, np. [pãńẽn'ḱi]

spółgłoska twarda  litera i/ głoska [i̯ ]/ spółgłoska miękka  SPÓŁGŁOSKA MIĘKKA LUB
ZMIĘKCZONA

GEMINATY – podwojona spółgłoska, np. lekko [le∙ko]; dżdżownica [∙ǯov'ńica]; pod dachem
[po∙͜ daχẽm]; bez żony [be∙͜ žõny]

FUNKCJE LITERY I
1. Litera i pełni jedną funkcję wtedy, gdy:
- oznacza samodzielny dźwięk [i], a ma to miejsce po pauzie lub po samogłosce, kiedy to stanowi
jednocześnie ośrodek sylaby, np. Iława [i–ṷa–va]
- stosuje się ją zamiast znaku diakrytycznego do oznaczenia miękkości, np. ciecz [ćecz]
2. Litera i pełni dwie funkcje wtedy, gdy:
- oznacza samodzielny dźwięk [i] oraz wskazuje na miękkość poprzedzającej ją spółgłoski, np.
siwucha [śivuxa]
- oznacza dźwięk [ i̯ ] oraz wskazuje na zmiękczenie poprzedzającej ją spółgłoski, np. kobieta
[kob’i̯ eta]
 WYMOWA, A PISOWNIA
1. litera ń + spółgłoska szczelinowa
litera ń = i niezgłoskotwórcze nosowe [ĩ̯ ]
np. państwo [pãĩ̯ stfo]

2. samogłoska z podwyższoną artykulacją, jeśli samogłoska ta występuje między dwoma

spółgłoskami miękkimi
np. ciocia [ćȯća]

3. wyrazy obcego pochodzenia:

samogłoska + spółgłoska nosowa + spółgłoska szczelinowa = samogłoska unosowiona +
nosowa półsamogłoska [ṷ̃]
np. transport [trãṷ̃sport]

4. samogłoska + spółgłoska nosowa + spółgłoska szczelinowa miękka = samogłoska unosowiona

+ nosowa półsamogłoska [ṷ̃] lub samogłoska nosowa + [ĩ̯ ]
np. seansie [seãṷ̃śe]//[seãĩ̯ śe] – litery a + n, sekwencja głosek [ãṷ̃] lub [ãĩ̯ ]

5. samogłoska + spółgłoska nosowa [n] + spółgłoska zwarto – szczelinowa miękka [ć] lub [ʒ́] =
unosowiona samogłoska + [ń]
np. legendzie [legẽńʒ́e]

WYMOWA SAMOGŁOSEK NOSOWYCH

Samogłoski nosowe (nosówki) mają strukturę polisegmentalną, to znaczy, że są wymawiane

jako zbitki dwugłoskowe (dyftongi)
ę jako ẽũ̯
ą jako õũ̯

1. wymowa ę oraz ą jako ẽũ̯ oraz õũ̯ przed spółgłoskami szczelinowymi

np. węszyć [vẽũ̯ šyć], nie [venšyć]

2. wymowa ę oraz ą jako jako ẽũ̯ oraz õũ̯ lubo jako ẽĩ oraz õĩ przed spółgłoskami
szczelinowymi miękkimi

np. [gẽũ̯ ś] lub [gẽĩ̯ ś]

3. wymowa ę oraz ą jako õm oraz ẽm przed spółgłoskami zwarto – wybuchowymi

dwuwargowymi p, p’, b, b’

np. dęby [dẽmby], sępić [sẽmp'ić]

4. wymowa ę oraz ą jako ẽn oraz õn przed t, d, k, g, c, ć, cz, dż

np. pędy [pẽndy], kąt [kõnt],

5. wymowa ę oraz ą przed l’, ł - odnosowienie

np. wzięła [v'źeu̯a], zdjęli [zd'i̯ el'i]

6. wymowa ę oraz ą na końcu wyrazu jako ẽũ̯ oraz õũ̯

np. idą tą drogą [idõũ̯ tõũ̯ drogõũ̯ ], nie: *[ido to drogo], nie: *[idom tom drogom]

rurkę [rurke], kobietę [kob'i̯ ete],

piszę wzor. [p'išẽũ̯ ], użytk. [p'iše]