Dyslalia – wyjaśnienie terminu

„dyslalia” - termin, który wywodzi się z foniatrii. Po raz pierwszy został użyty w 1827r. Oznacza
zaburzenia realizacyjne związane z artykulacją, z brzmieniem dźwięków.
„dys” – „zaburzenie” , „lalia” – „mowa”
Rodzaje dyslalii
Ze względu na kryterium przyczynowe, Leon Kaczmarek wyróżnia następujące rodzaje dyslalii:

 dyslalia audiogenna – oznacza nieprawidłowości w odbiorze dźwięków, w funkcjonwaniu

słuchu
 dyslalia mechaniczna (motoryczna) = dysglosja – uwarunkowana uszkodzeniem
obwodowych narządów mowy
*termin ‘dysglosja’ we współczesnym rozumieniu oznacza zaburzenia w realizacji dźwięków
mowy wynikające z nieprawidłowej budowy aparatu mowy, np. wady zgryzu, rozszczepy,
zbyt krótkie wędzidełko
 dyslalia funkcjonalna = środowiskowa – powstała pod wpływem negatywnych czynników
środowiskowych
 dyslalia centralna = anartria, dysartria – uwarunkowana uszkodzeniem ośrodków dróg
nerwowych
*termin ‘anartria’ współcześnie oznacza całkowitą niemożność wydobycia dźwięków mowy,
to skrajna postać dysartrii
*termin ‘dysartria’ obecnie oznacza zaburzenia artykulacyjne, którym towarzyszą także
zaburzenia fonacyjno-oddechowe powstałe na skutek uszkodzenia nerwów
 dyslalia sprzężona – to sprzężenie wcześniej występujących form, np. dyslalia audiogenno-
centralna
Inne typy klasyfikacji:
- ilościowa (jak dużo dźwięków mowy jest realizowanych nieprawidłowo lub jak dużo cech
dystynktywnych jest zniekształaconych):

 dyslalia jednoraka – wadliwa realizacja jednego fonemu

 dyslalia wieloraka – wadliwa realizacja dwóch i więcej fonemów
 dyslalia częściowa – wadliwa realizacja kilku fonemów
 dyslalia calkowita – niemal brak realizacji fonemów, może pozostać jedynie melodia

 dyslalia prosta – zmiana jednej cechy dystynktywnej

 dyslalia złożona – zmiana dwóch lub więcej cech dystynktywnych
*cechy dystynktywne – cechy różniące dźwięki mowy
- jakościowa (foniatryczna):

 mogilalia – brak głoski

 paralalia – zastępowanie głoski
 dyslalia właściwa – zniekształcanie głosek
- językoznawcza (T. Kania):

 zaburzenia paradygmatyczne – dotyczą zasobu głosek

elizje – mogilalia
substytucje – paralalia

1
 defomacje – dyslalia właściwa

 zaburzenia syntagmatyczne - dotyczą struktury wyrazów, są to przestawki, opuszczenia głosek

Inne rodzaje dyslalii

 mowa (wymowa) bezdźwięczna – wymawianie głosek dźwięcznych bezdźwięcznie (bez

udziału wiązadeł głosowych)
Przyczyny:
- problem z napięciem mięśniowym (obniżone napięcie mięśniowe)
- zaburzenia słuchu fonematycznego (różnicowanie dźwięków)
 kappacym – nieprawidłowa realizacja głosek tylnojęzykowych [k], [k]
 gammacyzm - nieprawidłowa realizacja głosek tylnojęzykowych [g], [g]
Przyczyny:
- niska sprawność ruchowa języka
- nieprawidłowa praca języka (głównie jego tylnej części)
 lambdacyzm – nieprawidłowa realizacja głoski [l] lub zastępowanie jej przez głoski [i] lub [i]
Przyczyny:
- problemy z pionizacją języka
- niska sprawność języka
 betacyzm – nieprawidłowa realizacja głoski [b] i/lub [p]
Przyczyny:
- złe oddychanie
- problemy ze słuchem fonematycznym
- niska sprawność narządów artykulacyjnych (głównie warg)
 rynolalia (nosowanie):
o rynolialia zamknięta – wymowa głosek nosowych tak, jak wymawia się głoski ustne
Przyczyny:
- niedrożność jamy nosowo-gardłowej
- przerost śluzówki nosa
- przerost trzeciego migdała
- skrzywiona przegroda nosa
- polipy
o rynolalia otwarta – wymowa głosek ustnych tak, jak wymawia się głoski nosowe
Przyczyny:
- rozszczep podniebienia
 palatolalia – polega na naieprawidłowej artykulacji głosek (dyslalia wieloraka, złożona),
której towarzyszy poszum nosowy, czyli rynolalia. Występuje w przypadkach rozszczepów
podniebienia.

Inne rodzaje dyslalii – sygmatyzm

Sygmatyzm, inaczej seplenienie – rodzaj dyslalii polegający na nieprawidłowej artykulacji głosek
dentalizowanych: s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż, ś, ź, ć, dź.
Ze względu na sposób wadliwej realizacji dźwięków wyróżnia się następujące rodzaje sygmatyzmu:

 mogisygmatyzm – opuszczanie dźwięku lub dźwięków

2
  parasygmatyzm – zastępowanie jednych głosek dentalizowanych innymi, realizowanymi
prawidłowo. Najczęściej spotykane substytucje to:
a. głoski sz, ż, cz, dż zastępowane są głoskami łatwiejszymi: s, z, c, dz
b. szeregi s, z, c, dz oraz sz, sz, cz, dż zastępowane są szeregiem: ś, ź, ć, dź
c. spółgłoski dentalizowane dźwięczne zastępowane są spółgłoskami dentalizowanymi
bezdźwięcznymi

 sygmatyzm właściwy - polega na deformacji spółgłosek dentalizowanych

Wyróżnia się następujące rodzaje sygmatyzmu właściwego:

1. sygmatyzm międzyzębowy – podczas artykulacji spółgłosek trzech szeregów
(jednego, dwóch lub wszystkich) lub dodatkowo innych głosek zębowych: t,d n,
(sepelenienie międzyzębowe wielorakie), czubek języka wsuwa się między zęby
w linii środkowej lub z boku
2. sygmatyzm wargowy – podczas artykulacji głosek dentalizowanych tworzy się
szczelina między wargami, przy biernym położeniu języka
3. sygmatyzm wargowo – zębowy – charakteryzuje się tworzeniem bardzo wąskiej
szczeliny między górną wargą, a dolnymi siekaczami lub między dolną wargą, a
górnymi siekaczami. Język jest bierny, nie uczestniczy w artykulacji
4. sygmatyzm boczny – powstaje wskutek niesymetrycznego ułożenia podczas
artykulacji całego języka. Szczelina tworzy się nie w linii środkowej, lecz z boku
– przy kłach, zębach trzonowych lub przedtrzonowych.
5. sygmatyzm nosowy – nosowa realizacja głosek dentalizowanych
6. sygmatyzm gardłowy – gardłowa realizacja głosek dentalizowanych
7. sygmatyzm krtaniowy – krtaniowa realizacja głosek dentalizowanych
8. sygmatyzm podniebienny – podczas artykulacji głosek dentalizowanych czubek
języka zbliżony jest do podniebienia twardego
9. sygmatyzm przydechowy – głoski syczące przypominają chuchający szmer
10. sygmatyzm przyzębowy – podczas artykulacji głosek dentalizowanych przód
języka ułożony jest płasko i zbyt mocno przylega do wewnętrznej strony siekaczy
11. sygmatyzm świszczący – świszczące, ostre brzmienie głosek dentalizowanych
12. sygmatyzm szumiący – wymowa głosek dentalizowanych szmerowo i charcząco

Inne rodzaje dyslalii – rotacyzm

Rotacyzm, inaczej reranie to drugi po sygmatyzmie, często występujący rodzaj dyslalii, polegający na
zaburzonej artykulacji głoski r.
Ze względu na sposób zaburzonej artykulacji głoski r wyróżnia się następujące rodzaje rotacyzmu:

 mogirotacyzm – opuszczanie głoski r

 pararotacyzm – zastępowanie głoski r innymi głoskami, wymawianymi prawidłowo,
najczęściej l
 rotacyzm właściwy – polega na tworzeniu zamiast głoski r dźwięku nie występującego w
systemie fonetycznym języka polskiego. Na skutek zmiany miejsca artykulacji jej brzmienie
jest zdeformowane. W zależności od miejsca, w którym powstaje dźwięk, wyróżnia się
następujące rodzaje rotacyzmu właściwego:
1.rotacyzm boczny – boczna artykulacja głoski r

3
2. rotacyzm gardłowy – gardłowa realizacja głoski r. Miejsce artykulacji przenosi się w głąb
jamy ustnej – wibracja powstaje między obsadą języka, a tylną ścianą gardła
3. rotacyzm nosowy – nosowa artykulacja głoski r, która ma brzmienie podobne do „ngi”
4. rotacyzm krtaniowy – krtaniowa realizacja głoski r – drgają fałdy głosowe
5. rotacyzm międzyzębowy – czubek języka drga między dolnymi i górnymi zębami
6. rotacyzm wargowy – drgają obie wargi
7. rotacyzm wargowo-zębowy – polega na wibracji powstałej między wargą (dolną lub górną)
oraz siekaczami (dolnymi lub górnymi)
8. rotacyzm podniebienny – drga podniebienie miękkie (powstaje dźwięk przypominający y)
9. rotacyzm języczkowy – język nie bierze udziału w artykulacji, lecz drga języczek znajdujący
się na końcu podniebienia miękkiego
10. rotacyzm wargowo – językowy – drgania powstają między czubkiem języka, a wargami
11. rotacyzm policzkowy – strumień powietrza skierowany jest w bok, powodując jednostronną
policzka lub obustronną prawego i lewego

Przyczyny dyslalii
1) zmiany anatomiczne aparatu artykulacyjnego:
 nieprawidłowa budowa języka (język zbyt długi, zbyt krótki, zbyt gruby, zbyt duży –
makroglosja, zbyt mały – mikroglosja)
 nieprawidłowa budowa podniebienia (podniebienie gotyckie, rozszczepy)
 wady zgryzu
 anomalie zębowe
 przerost trzeciego migdałka (nosowanie, nieprawidłowy tor oddechowy)
 polipy (nosowanie)
 skrzywiona przegroda nosowa (nosowanie)
 przerost śluzówki nosa
2) nieprawidłowe funkcjonowanie narządów artykulacyjnych:
 brak pionizacji języka (połykanie infantylne)
 niska sprawność języka, warg, żuchwy
 zakłócona praca mięśni napinających i przywodzących wiązadła głosowe
 trudności w koordynacji pracy wiązadeł głosowych z pracą nasady
 nieprawidłowa praca zwierającego pierścienia gardłowego
3) nieprawidłowa budowa i funkcjonowanie narządu słuchu:
 niedosłuch
 wybiórcze upośledzenie słuchu
4) nieprawidłowe funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego:
 zaburzenia analizy i syntezy słuchowej
 zaburzenia słuchu fonematycznego
 zaburzenia kinestezji artykulacyjnej
5) czynniki psychiczne:
 brak zainteresowania mową innych
 odczuwanie własnej artykulacji jako czynności męczącej i sprawiającej trudność

4
 6) czynniki społeczne, niesprzyjające warunki uczenia się:
 nieprawidłowe wzorce wymowy
 nieprawidłowa atmosfera, styl wychowania i postawy rodziców
 brak stymulacji rozwoju mowy

Zasady pracy korekcyjnej

1. Zasada wczesnego rozpoczynania terapii.

2. Zasada indywidualizacji.
3. Zasada wykorzystania wszelkich możliwości dziecka.
4. Zasada kompleksowego oddziaływania.
5. Zasada świadomego i aktywnego udziału.
6. Zasada współpracy z najbliższym otoczeniem.
7. Zasada systematyczności.
8. Zasada stopniowania trudności.
9. Zasada utrwalania.

Wskazówki korekcji wad wymowy

1. Nie poprawiać wadliwej artykulacji głoski, ale tworzyć nowy, właściwy jej wzorzec.
2. Logopeda wcześniej wyjaśnia i sam wykonuje każde polecenie lub ćwiczenie.
3. Zanim przejdzie się do korygowania następnej głoski, należy dobrze utrwalić ćwiczoną
głoskę.
4. Przy współwystępowaniu różnych wadliwych form realizacji dźwięków najpierw należy
usuwać elizję, następnie substytucję, a na końcu deformację.
5. Artykulację nowo poznanej głoski należy ćwiczyć w różnych układach, tzn. w nagłosie,
śródgłosie i wygłosie oraz w różnych sąsiedztwach fonetycznych.
6. Należy często powtarzać przerobiony materiał, urozmaicając terapię poprzez
wykorzystanie różnych form ćwiczeń.
7. W doborze materiału językowego do ćwiczeń należy unikać znaczeń, których dziecko nie
zna oraz wyrazów, w których znajduje się więcej niż jedna z ćwiczonych głosek.
8. Należy przeprowadzać różnicowanie słuchowe wywołanej głoski z jej wcześniejszą,
nieprawidłową artykulacją.
9. Podczas ćwiczeń należy słuchowo różnicować ćwiczoną głoskę z głoskami, które brzmią
podobnie.
10. Jeżeli nieprawidłowa wymowa dotyczy więcej niż jednego dźwięku to przy ustalaniu
kolejności korygowania dźwięków, należy wziąć pod uwagę kolejność pojawiania się ich
w toku rozwoju mowy.

Etapy pracy korekcyjnej

Etapy pracy korekcyjnej to następujące po sobie w ściśle ustalonej kolejności etapy pracy
zmierzające do uzyskania prawidłowej głoski oraz jej utrwalenia i automatyzacji.
Korekcja zaburzeń artykulacyjnych przebiega w następujących etapach:
1) etap wstępny
2) etap przygotowawczy
3) etap właściwej pracy korekcyjnej, który dzieli się na:

5
 a. wywołanie głoski
b. utrwalenie i automatyzacja artykulacji głoski
Etap wstępny
Etap wstępny to pierwszy etap pracy korekcyjnej, który następuje po ustaleniu diagnozy i
zorientowaniu się w możliwościach dziecka. Dotyczy on wyboru właściwej metody korekcji i
ustalenia ogólnych zasad postępowania korekcyjnego.
Etap przygotowawczy
Etap przygotowawczy to zespół czynności przygotowujących dziecko z zaburzeniami
artykulacyjnymi do etapu właściwej pracy korekcyjnej. Są to wszystkie czynności poprzedzające
wywołanie głoski. Polega przede wszystkim, w miarę możliwości, na usunięciu przyczyn
powodujących dyslalię. Na etapie tym przeprowadza się ćwiczenia:

 oddechowe
 fonacyjne
 logorytmiczne
 słuchowe
 słuchu fonematycznego
 usprawniające narządy mowy
Ćwiczenia te przeprowadza się w formie zabaw. W korekcji zaburzeń artykulacyjnych wykorzystuje
się je wybiórczo, usprawniając tylko to, co jest zaburzone oraz poświęcając najwięcej uwagi tym
narządom mowy lub ich częściom, które bezpośrednio zaangażowane są w artykulację danej głoski.
Etap właściwej pracy korekcyjnej
a. wywołanie głoski – to uzyskanie właściwie brzmiącej artykulacji.
Opracowano szereg metod, dzięki którym możemy pozyskać oczekiwany dźwięk, przy czym
najwięcej metod dotyczy pozyskania tych głosek, które najpóźniej pojawiają się mowie dziecka i które
najczęściej ulegają zaburzonej artykulacji oraz mają najwięcej wadliwych form.
b. utrwalenie głoski – to czynności zmierzające do uzyskania trwałego zapamiętania ruchów
artykulacyjnych charakterystycznych dla danej głoski. Dąży się tu do wypracowania cech
umożlwiających swobodną artykulację w akcie mowy, tj. w sposób zautomatyzowany
(arefleksyjny). Cel ten osiąga się włączając prawidłową, nowo nauczoną artykulację
izolowanej głoski do kontekstu, ćwicząc ją w sylabach, wyrazach, zdaniach, wierszykach,
zagadkach itp. Utrwalanie, to często najdłużej trwający etap. Przebiega w następujący sposób:
 utrwalanie głoski w izolacji
 utrwalanie głoski w sylabach
 utrwalanie głoski w wyrazach w nagłosie
 utrwalanie głoski w wyrazach w śródgłosie
 utrwalanie głoski w wyrazach w wygłosie
 utrwalanie głoski w parach wyrazów
 utrwalanie głoski w zdaniach
 utrwalanie głoski w krótkich tekstach oraz w różnorodnym materiale językowym

c. automatyzacja głoski – to ostatni etap pracy korekcyjnej przy usuwaniu zaburzeń

artykulacyjnych. Czynności tu podejmowane zmierzają do wypracowania autokontroli
słuchowej i autokorekcji wymawianiowej.
*automatyzacja ruchów to wykonywanie ruchów bez udziału świadomej kontroli

6
 *autokontrola słuchowa to słuchowa kontrola własnej wymowy
*autokorekcja wymawianiowa to samorzutne dostosowane swojej wymowy do wymowy
otoczenia
Ten etap korekcji polega na ćwiczeniu artykulacji głoski w mowie spontanicznej. Stosuje się
tu następującą kolejność ćwiczeń:
1. samodzielne opowiadanie treści obrazka, na którym znajduje się wiele przedmiotów,
sytuacji itp. zawierających w swej nazwie ćwiczoną głoskę
2. opowiadanie historyjek, składających się z kilku obrazków powiązanych ze sobą
treściowo, w których występują przedmioty o nazwach zawierających ćwiczoną głoskę
3. zabawy, np. w sklep.
Metody wywoływania głosek
Metody wywoływania głosek to zespół środków i zabiegów zmierzających do wytworzenia w
odpowiednim miejscu narządów mowy potrzebnej artykulacji tak, aby brzmienie danej głoski było
zgodne z ogólnopolską normą ortofoniczną.
Podział metod wywoływania głosek:
1) ze względu na punkt wyjścia uzyskiwania nowego dźwięku
 metody mechaniczne
 metody substytucyjne
 metody mieszane
2) ze względu na przyczynę zaburzeń artykulacyjnych
 metody audiopedagogiczne
 metody logopedyczne
3) ze względu na sposób postępowania
 ćwiczenia narządów mowy
 wyjaśnianie położenia narządów mowy
 kontrola wzrokowa
 kontrola dotyku i czucia skórnego dłoni
 metoda fonetyczna
 ustawianie języka za pomocą sondy lub szpatułki
 metoda uczulania
 metoda mechaniczna
Ponadto wszystkie wymienione metody można podzielić na te, w wyniku zastosowania których
pożądana artykulacja pojawia się samoistnie, w wyniku przekształcenia danej głoski lub
niesamoistnie. Są to zatem metody:
I. samoistne:
 metoda usprawniania narządów mowy
 metoda słuchowa
 metoda wyjaśniania
 metoda wzrokowa
 metoda czuciowa
 metoda naturalna
 metoda słów kluczowych
Istotą tych metod jest to, że osoba wadliwie artykulująca jakiś dźwięk, w wyniku podjętych czynności
sama dochodzi do artykulacji prawidłowej. Nie wykorzystuje się tu ani dźwięków pomocniczych, ani
też szpatułki czy sondy logopedycznej.

7
 II. przekształcające:
 metoda substytucyjna
 metoda stopniowego przybliżania
Zasadniczym celem tych metod jest przekształcenie jakiegoś dźwięku w dźwięk pożądany. Można to
czynić przyjmując za punkt wyjścia głoskę poprawnie artykułowaną (metoda substytucyjna) lub
stosując serię dźwięków przejściowych (metoda stopniowego przybliżania)
III. niesamoistne:
 metoda uczulania
 metoda mechaniczna
Metody niesamoistne to takie, dzięki którym właściwą głoskę uzyskujemy dopiero w wyniku
zewnętrznej interwencji logopedy, który albo dotyka tych miejsc artykulacyjnych, które partycypują w
procesie produkowania dźwięku, albo układa narządy artykulacyjne w sposób charakterystyczny dla
danej głoski.
Metoda usprawniania narządów mowy
Polega na ćwiczeniu narządów mowy, głównie języka i warg. Ćwiczenia te są skuteczne w
przypadkach zmniejszonej sprawności narządów mowy.
Metoda słuchowa
Metody słuchowe stosuje się w korekcji zaburzeń artykulacyjnych u osób, które przejawiają słabą
uwagę, pamięć słuchową oraz zaburzenia słuchu mownego. Polegają na demonstrowaniu przez
logopedę prawidłowego przedłużonego dźwięku, a ich celem jest wytworzenie u osoby ćwiczącej
Metodyka pracy korekcyjnej z użyciem metody słuchowej przewiduje następującą kolejność ćwiczeń:
1) ćwiczenia słuchu fizycznego
2) nauka identyfikowania prawidłowo brzmiącej artykulacji w izolacji, sylabach, wyrazach,
parach wyrazów, zdaniach
3) nauka odróżniania prawidłowej artykulacji od dźwięku, który dziecko stosowało dotychczas
4) porównywanie przez dziecko dźwięku prawidłowego z tym, który samo tworzy.
Metoda wyjaśniania
Polega na wyjaśnianiu położenia narządów mowy podczas artykulacji danej głoski. Są to proste
wskazówki, jak ułożyć język, wargi, w jakim położeniu ma się znajdować podniebienie miękkie. W
wyjaśnianiu artykulacji można się posłużyć schematami, palatogramami itp.
Metoda wzrokowa
Zwana też metodą odczytywania artykulacji z ust lub metodą fonetycznego kształtowania dźwięku.
Polega na naśladowaniu przez dziecko artykulacji z bezpośredniego wzorca dostarczonego przez
logopedę.
Aby można zastosować metodę wzrokową, ćwiczący i logopeda muszą siedzieć przed lustrem.
Postępowanie metodyczne uwzględnia następujące kroki:
1) logopeda dokładnie wymawia głoskę, akcentując poszczególne ruchy artykulacyjne, a osoba
ćwicząca tylko uważnie je obserwuje
2) logopeda jeszcze raz demonstruje wzór głoski, a osoba ćwicząca równocześnie z logopedą
naśladuje zaobserwowane ułożenie narządów mowy
3) osoba ćwicząca obserwując się w lustrze, samodzielnie wykonuje artykulację; logopeda tylko
obserwuje.

8
 Metoda czuciowa
Zwana też metodą kontroli dotyku i czucia skórnego. Stosowana jest w tych przypadkach, w których
właściwości artykulacyjne głosek mogą być odbierane za pomocą dotyku i czucia skórnego dłoni lub
palców. Wykorzystuje się ją m. in. w korekcji wymowy bezdźwięcznej lub w korekcji nosowania.
Metodę czuciową wykorzystuje się także w przypadkach zaburzeń kinestezji mowy. Osoby z tymi
zaburzeniami palcami sprawdzają sobie układ swoich warg czy nawet języka w czasie artykulacji.
Metoda naturalna
Polega na naśladowaniu naturalnych szmerów, które prowadzą do właściwej artykulacji. Dziecko
naśladując, np. szczekanie psa, warkot motoru, brzęczenie muchy, syczenie gęsi, szum wiatru, wydaje
dźwięk zbliżony do oczekiwanego. Można także wykorzystywać swobodne tworzenie takich
dźwięków, jak cmokanie, mlaskanie, chuchanie, dmuchanie itp. Jeśli podczas zabaw uzyskamy
podobny dźwięk do oczekiwanego to dalsza praca korekcyjna polega na wbudowaniu tego dźwięku w
system fonetyczny języka ojczystego, przy wykorzystaniu kontroli słuchowej.
Metoda słów kluczowych
Metodę tę stosuje się w sytuacji, w której dziecko potrafi wypowiadać daną głoskę tylko w niektórych
wyrazach lub jako metodę wypracowania słów kluczowych.
Metoda substytucyjna
Zwana też metodą fonetyczną, metodą przekształcania, metodą wyprowadzania dźwięku docelowego
z dźwięku pomocniczego lub metodą wyprowadzającą.
Punktem wyjścia w metodzie fonetycznej jest dźwięk pomocniczy. Dźwiękiem pomocniczym jest
najczęściej prawidłowo artykułowana głoska, podobna pod względem artykulacyjnym do głoski, która
nie jest wymawiana w ogóle lub jest artykułowana nieprawidłowo.
Ze względu na sposób przekształcania wyjściowej artykulacji T. Kania wyróżnił dwie grupy metod
substytucyjnych:
1. metody substytucyjno – mechaniczne
2. metody czysto fonetyczne
Metoda stopniowego przybliżania
Polega na tym, że logopeda popełnia ten sam błąd co dziecko, po czym demonstruje całą serię
dźwięków przejściowych, za każdym razem trochę lepszych pod względem brzmieniowym od
poprzednich. Dziecko, naśladując logopedę, tworzy także coraz poprawniejszy dźwięk, za który jest
nagradzany.
Metoda uczulania
Polega na uwrażliwianiu i wskazywaniu za pomocą podrażnienia miejsc, znajdujących się na
poszczególnych narządach mowy, biorących udział w wytwarzaniu danej głoski, np. dotyk szpatułką
wałka dziąsłowego.
Metoda mechaniczna
Logopeda w sposób mechaniczny układa narządy mowy do prawidłowej artykulacji, np. podtrzymując
czubek języka szpatułką lub sondą, rozciągając palcami kąciki ust itp.

9
 GŁOSKI SZUMIĄCE
Zestaw ćwiczeń narządów mowy, przygotowujących do prawidłowej wymowy głosek: [sz], [ż], [cz],
[dź]:
1. ćwiczenia języka:
 klaskanie językiem – naśladowanie odgłosu konia uderzającego kopytami o bruk
 liczenie ząbków – dotykanie czubkiem języka górnych zębów po stronie wewnętrznej,
podczas szerokiego otwierania jamy ustnej
 naśladowanie mycia zębów językiem – oblizywanie językiem górnych zębów po
wewnętrznej stronie przy zamkniętych, a następnie otwartych ustach
 zaczarowany język - przytrzymanie przez kilka sekund czubka języka na podniebieniu
przy szeroko otwartych ustach
 krasnoludek zagląda do gardła – cofanie języka w głąb jamy ustnej, zaczynając od
górnych zębów, a kończąc na podniebieniu miękkim
 naśladowanie mlaskania
 zlizywanie czubkiem języka z podniebienia, np. kawałka rozmiękczonej czekolady
2. ćwiczenia warg:
 posyłanie całusków – cmokanie ustami
 wysuwanie zaokrąglonych warg do przodu w kształcie ryjka świnki
 naśladowanie odgłosów:
- krowy – mu mu
- kukułki – kuku kuku
- sowy – hu hu
- rybki – plum plum
- pukania – puku puku
- uderzania – buch buch
- chodzenia – tupu tupu
 naśladowanie pyszczka rybki – wysuwanie warg do przodu, a następnie ich otwieranie
i zamykanie
 układanie warg w kształcie ryjka, a następnie ich rozsuwanie do uśmiechu

Głoska [sz]
Podczas wymawiania głoski [sz] wargi są zaokrąglone, wysunięte do przodu, jak podczas wymawiania
[u], przybierają kształt ryjka. Czubek języka unosi się w kierunku wałka dziąsłowego, tam tworzy się
szczelina, która tworzy charakterystyczne brzmienie głoski. Boki języka dotykają górnych zębów i
dziąseł. Podniebienie miękkie mocno przylega do tylnej ściany jamy gardła.
Wizualizacja: Palce – serdeczny, środkowy i wskazujący uniesione do ust ułożonych „w ryjek”.
Metody wywoływania głoski [sz]:

 m. usprawniania narządów mowy

 m. wyjaśniania
 m. uczulania – logopeda dotyka podniebienie, np. szpatułką, aby uwrażliwić miejsce
artykulacji w celu utrzymania języka na wałku dziąsłowym
 m. czuciowa
 m. wzrokowa
 m. naturalna – naśladowanie szumu wiatru lub suszarki
 m. fonetyczna - przedłużona artykulacja głoski [cz]

10
  m. mechaniczna:
- za pomocą sondy/patyczka logopeda układa czubek języka w kierunku wałka dziąsłowego
- logopeda unosi język dziecka palcem lub szpatułką i zleca mu długie dmuchanie przez zęby
Głoska [ż]
Podczas wymawiania głoski [cz] wargi są zaokrąglone, wysunięte do przodu, jak podczas
wymawiania [u], przybierają kształt ryjka. Czubek języka unosi się w kierunku wałka dziąsłowego,
tam tworzy się szczelina, która tworzy charakterystyczne brzmienie głoski. Boki języka dotykają
górnych zębów i dziąseł. Podniebienie miękkie mocno przylega do tylnej ściany jamy gardła.
Wiązadła głosowe drgają.
Wizualizacja: Palec wskazujący na krtani, potem palce – serdeczny, środkowy i wskazujący uniesione
do ust ułożonych „w ryjek”.
Metody wywoływania głoski [ż]:

 m. wyjaśniania
 m. czuciowa
 m. uczulania
 m. słuchowa
 m. fonetyczna – przedłużanie artykulacji głoski [dż]
 m. mechaniczna – za pomocą sondy/patyczka logopeda układa czubek języka w kierunku
wałka dziąsłowego
Głoska [cz]
Podczas wymawiania głoski [cz] wargi są zaokrąglone, wysunięte do przodu, jak podczas
wymawiania [u], przybierają kształt ryjka. Czubek języka unosi się w kierunku wałka dziąsłowego,
tam ma miejsce zwarcie, a następnie tworzy się szczelina, która kształtuje charakterystyczne
brzmienie głoski. Boki języka dotykają górnych zębów i dziąseł. Podniebienie miękkie mocno
przylega do tylnej ściany jamy gardła.
Wizualizacja: Wskazanie na zwarcie czubka języka, następnie palce: serdeczny, środkowy i
wskazujący uniesione do ust ułożonych „w ryjek”.
Metody wywoływania głoski [cz]:

 m. wyjaśniania
 metoda czuciowa
 m. wzrokowa
 m. uczulania
 m. fonetyczna:
- wielokrotne wymawianie głoski [t] nieco wyżej, przy dziąsłach z lekko rozchylonymi
szczękami
- wybrzmiewanie krótkiego [t], przechodząc do [sz], również krótko wybrzmiewanego
Głoska [dż]
Podczas wymawiania głoski [cz] wargi są zaokrąglone, wysunięte do przodu, jak podczas
wymawiania [u], przybierają kształt ryjka. Czubek języka unosi się w kierunku wałka dziąsłowego,
tam ma miejsce zwarcie, a następnie tworzy się szczelina, która kształtuje charakterystyczne
brzmienie głoski. Boki języka dotykają górnych zębów i dziąseł. Podniebienie miękkie mocno
przylega do tylnej ściany jamy gardła. Wiązadła głosowe drgają.

11
Wizualizacja: Wskazanie na zwarcie czubka języka, na krtań, następnie palce: serdeczny, środkowy i
wskazujący uniesione do ust ułożonych „w ryjek”.
Metody wywoływania głoski [dż]:

 m. wyjaśniania
 m. czuciowa
 m. wzrokowa
 m. uczulania
 m. fonetyczna:
- wymawianie głoski [d] nieco wyżej, przy dziąsłach z lekko rozchylonymi szczękami, a
następnie zbliżenie zębów i zaokrąglanie wargi
GŁOSKI SYCZĄCE
Zestaw ćwiczeń narządów mowy, przygotowujących do prawidłowej wymowy głosek: [s], [z], [c],
[dz]:
1. Ćwiczenia oddechowe:
 dmuchanie na chorągiewki i wiatraczki
 dmuchanie na papierowe łódki pływające w misce z wodą
 przedmuchiwanie piłeczki pingpongowej do osoby siedzącej naprzeciwko
 dmuchanie przez rurkę do wody, aby tworzyły się pęcherzyki powietrza
 dmuchanie na piórko, aby unosiło się ponad głową ćwiczącego
2. Ćwiczenia języka:
 liczenie dolnych zębów czubkiem języka po wewnętrznej stronie
 oblizywanie językiem wewnętrznej powierzchni dolnych zębów
 zlizywanie czubkiem języka dżemu lub masła czekoladowego z dziąseł
 wymiatanie śmieci – energiczne wyrzucanie języka zza dolnych zębów
 dotykanie czubkiem języka wewnętrznej powierzchni dolnych siekaczy z
równoczesnym wybrzmiewaniem głoski [e]
3. Ćwiczenia warg:
 rozciąganie warg do uśmiechu i wymawianie głoski [i]
 naprzemienny uśmiech z pokazywaniem zębów, a następnie zasłanianiem ich
wargami
 układanie ust do uśmiechu, a następnie powrót do pozycji neutralnej
 pokazywanie szerokiego uśmiechu, a następnie ściąganie ust, jak przy głosce [u]
Głoska [s]
Podczas wymawiania głoski [s] wargi są rozsunięte jak do uśmiechu. Czubek języka znajduje się za
dolnymi siekaczami (lub unosi się do górnych zębów). Boki języka uniesione są i przylegają do
górnych zębów i dziąseł. Górne zęby lekko zachodzą na dolne. Podniebienie miękkie mocno przylega
do tylnej ściany jamy gardła.
Wizualizacja: Palec wskazujący umieszczony równolegle pod dolną wargą.
Metody wywoływania głoski [s]:

 m. wyjaśniania
 m. wzrokowa
 m. słuchowa
 m. czuciowa

12
  m. naturalna – naśladowanie syczenia węża
 m. fonetyczna:
- wybrzmiewanie [t] delikatnie i z przedłużeniem, równocześnie zbliżając siekacze i cofając kąciki
warg (uśmiech)
- ciche wypowiadanie głoski [z]

 m. fonetyczno-mechaniczna – wypowiadanie przedłużonego [f], zęby są zbliżone do siebie,

logopeda odciąga za pomocą palca dolną wargę od górnych siekaczy
Głoska [z]
Podczas wymawiania głoski [s] wargi są rozsunięte jak do uśmiechu. Czubek języka znajduje się za
dolnymi siekaczami (lub unosi się do górnych zębów). Boki języka uniesione są i przylegają do
górnych zębów i dziąseł. Górne zęby lekko zachodzą na dolne. Podniebienie miękkie mocno przylega
do tylnej ściany jamy gardła. Wiązadła głosowe drgają.
Wizualizacja: Palec wskazujący skierowany na krtań, potem umieszczony równolegle pod dolną
wargą.
Metody wywoływania głoski [z]:

 m. wyjaśniania
 m. wzrokowa
 m. słuchowa
 m. czuciowa
 m. fonetyczna:
- wymawianie przedłużonego [dz]
- wymawianie głoski [d], przedłużanie jej wymowy, zbliżanie do siebie zębów, uśmiechanie się

 m. fonetyczno-mechaniczna - wypowiadanie przedłużonego [v], zęby są zbliżone do siebie,

logopeda odciąga za pomocą palca dolną wargę od górnych siekaczy
Głoska [c]
Podczas wymawiania głoski [c] wargi są ułożone jak do uśmiechu, zęby zbliżone do siebie. Czubek
języka unosi się do powierzchni górnych siekaczy lub pogranicza siekaczy i wałka dziąsłowego. Boki
języka uniesione są i przylegają do górnych zębów i dziąseł. Podniebienie miękkie mocno przylega do
tylnej ściany jamy gardła.
Wizualizacja: Palec wskazujący na dolnej wardze.
Metody wywoływania głoski [c]:

 m. wyjaśniania
 m. wzrokowa
 m. słuchowa
 m. czuciowa
 m. fonetyczna:
- szybkie i krótkie wybrzmiewanie [ts]
Głoska [dz]

13
Podczas wymawiania głoski [dz] wargi są ułożone jak do uśmiechu, zęby zbliżone do siebie. Czubek
języka unosi się do powierzchni górnych siekaczy lub pogranicza siekaczy i wałka dziąsłowego. Boki
języka uniesione są i przylegają do górnych zębów i dziąseł. Podniebienie miękkie mocno przylega do
tylnej ściany jamy gardła. Wiązadła głosowe drgają.
Wizualizacja: Palec wskazujący na krtani, potem na dolnej wardze.
Metody wywoływania głoski [dz]:

 m. wyjaśniania
 m. wzrokowa
 m. słuchowa
 m. czuciowa
 m. fonetyczna:
- szybkie i krótkie wybrzmiewanie [dz]

 m. fonetyczno-mechaniczna – podczas wybrzmiewania [d] logopeda odsuwa maksymalnie do

tyłu kąciki warg

GŁOSKI CISZĄCE
Zestaw ćwiczeń narządów mowy, przygotowujących do prawidłowej wymowy głosek: [ś], [ź], [ć],
[dź]:
1. Ćwiczenia języka:
 koci grzbiet – opieranie czubka języka o wewnętrzną powierzchnię dolnych zębów i próby
unoszenia środka języka do podniebienia
 oblizywanie językiem wewnętrznej powierzchni dolnych zębów i dziąseł
 liczenie czubkiem języka dolnych zębów po wewnętrznej stronie
 skaczący języczek – naprzemienne dotykanie czubkiem języka górnych, a następnie dolnych
siekaczy po wewnętrznej stronie, przy otwartych ustach
2. Ćwiczenia warg:
 lekki uśmiech, a następnie powrót warg do pozycji neutralnej
 układanie ust, jak podczas wybrzmiewania [u], a następnie, jak przy głosce [i]
Głoska [ś]
Podczas artykulacji głoski [ś] wargi są zaokrąglone i wysunięte do przodu. Masa języka przesuwa się
ku górze, tworząc szczelinę między przednią częścią grzbietu, a przednią częścią palatum.
Podniebienie miękkie silnie przylega do tylnej ściany jamy gardła.
Wizualizacja: Czubek wskazującego palca umieszczamy na dolnej wardze.
Metody wywoływania głoski [ś]:

 metoda fonetyczna:
- przedłużona artykulacja głoski [ź]
- przedłużone wybrzmiewanie [iii] lub [hii] szeptem, przy równoczesnym maksymalnym
zbliżeniu zębów
- przedłużone wybrzmiewanie [ń] szeptem przy zaciśniętych skrzydełkach nosa
Głoska [ź]

14
Podczas artykulacji głoski [ś] wargi są zaokrąglone i wysunięte do przodu. Masa języka przesuwa się
ku górze, tworząc szczelinę między przednią częścią grzbietu, a przednią częścią palatum.
Podniebienie miękkie silnie przylega do tylnej ściany jamy gardła. Wiązadła głosowe drgają.
Wizualizacja: Palec wskazujący na krtań, potem czubek wskazującego palca umieszczamy na dolnej
wardze.
Metody wywoływania głoski [ź]:

 metoda fonetyczna:
- przedłużona artykulacja głoski [dź]
- zaciskanie skrzydełek nosa podczas głośnego i długiego fonowania [ń]
Głoska [ć]
Podczas wymowy głoski [ć] wargi odsunięte są od zębów, nieznacznie wysunięte do przodu, kąciki
ust zaciśnięte. Masa języka unosi się do podniebienia twardego, gdzie następuje zwarcie,
przechodzące w szczelinie, jak przy wymowie [ś]. Podniebienie miękkie mocno przylega do tylnej
ściany jamy gardła.
Wizualizacja: Palec wskazujący na wargach, gest uciszania zrealizowany z nagłym przytknięciem do
warg i szybkim oderwaniem od nich (aby pokazać momentalność zwarcia).
Metody wywoływania głoski [ć]:

 metoda fonetyczna – wybrzmiewanie szeptem, krótko i intensywnie [ń] przy zaciśniętych

skrzydełkach nosa
Głoska [dź]
Podczas wymowy głoski [ć] wargi odsunięte są od zębów, nieznacznie wysunięte do przodu, kąciki
ust zaciśnięte. Masa języka unosi się do podniebienia twardego, gdzie następuje zwarcie,
przechodzące w szczelinie, jak przy wymowie [ź]. Podniebienie miękkie mocno przylega do tylnej
ściany jamy gardła, słabiej niż podczas wymowy [ć].
Wizualizacja: Palec wskazujący na krtani, potem palec na ustach (gest uciszania).
Metody wywoływania głoski [dź]:

 metoda fonetyczna – głośnie, krótkie i wybuchowe wybrzmiewanie [ń] przy zaciśniętych

skrzydełkach nosa
Głoska [r]
Podczas wymowy głoski [r] wargi są rozchylone, żuchwa nieco obniżona. Boki języka przylegają do
górnych zębów i dziąseł, czubek języka wibruje dotykając lekko wałek dziąsłowy. Podniebienie
miękkie niezbyt mocno przylega do tylnej ściany jamy gardła. Wiązadła głosowe drgają.
Zestaw ćwiczeń przygotowujących do prawidłowej wymowy głoski [r]:
1. Ćwiczenia języka:
 nagryzanie brzegów języka zębami, czyli masowanie i rozciąganie języka
 przeciskanie języka przez maksymalnie zbliżone do siebie zęby, to jest masowanie języka
 wysuwanie szerokiego języka z ust
 klaskanie czubkiem języka o palatum, od najwolniejszym uderzeń po najszybsze – jedzie
konik

15
  zabawa w mlaskanie – wielokrotne odrywanie przyklejonego całą powierzchnią do
podniebienia
 szybkie wypowiadanie głoski [l]
 szybkie i kilkukrotne wybrzmiewanie [ly] z językiem uderzającym o górną wargę
 energiczne i wielokrotne wybrzmiewanie: [te], [te], [te], [ty], [ty], [ty], [de], [de], [de], [dy],
[dy], [dy]
 coraz szybsze wypowiadanie zbitki sylabowej [la lo lu le]
 coraz szybsze i wielokrotne wypowiadanie zbitki [bd]
2. Ćwiczenia warg:
 energiczne pionowe poruszanie warg bokiem palca
 parskanie wargami z językiem wysuniętym między nimi
 pionowe ruchy palcami po wargach, naśladując grę na gitarze lub harfie
Wizualizacja: Palcem wskazującym wykonujemy ruch naśladujący wznoszenie języka ku górze,
imitując czubkiem palca drgania języka.
Metody wywoływania głoski [r]:

 metoda mechaniczno – fonetyczna:

- lekkie podbijanie brody w czasie wymawiania głoski [l]
- szybkie, poziome potrącanie palcem wędzidełka podjęzyczkowego podczas wymawiania [ż] lub
czubka języka od wewnętrznej strony w czasie wymawiania [d]
Głoska [l]
Podczas wymowy głoski [l] wargi mają układ neutralny, jak podczas artykulacji samogłoski [a].
Czubek języka wzniesiony jest do góry i przylega do wałka dziąsłowego. Powierzchnia języka jest
lekko wklęsła. Otwór, którym przedostaje się powietrze powstaje po bokach języka. Podniebienie
miękkie słabo przylega do tylnej ściany jamy gardła. Wiązadła głosowe drgają.
Wizualizacja: Palcem wskazującym wykonujemy ruch naśladujący wznoszenie języka ku górze.
Zestaw ćwiczeń przygotowujących narządy mowy do wywołania głoski [l]:

 oblizywanie językiem wewnętrznej powierzchni górnych zębów

 naśladowanie mlaskania
 dotykanie czubkiem języka górnych dziąseł, a następnie energiczne opuszczanie języka w dół
 szybkie wyrzucanie zwiniętego języka z jamy ustnej
 liczenie ząbków – podczas szerokiego otwarcia jamy ustnej dotykanie czubkiem języka
wewnętrznej powierzchni górnych zębów
Metody wywoływania głoski [l]:

 ułożenie całej masy języka na górnych dziąsłach podczas szerokiego otwierania ust, a
następnie wybrzmiewanie [l]
 ułożenie języka na górnej wardze i wypowiadanie [l], następnie przesunięcie języka do zębów
i ponowne wybrzmiewanie [l], kończąc na wypowiadaniu głoski z językiem cofniętym do
dziąseł
 podbijanie podbródka zewnętrzną stroną dłoni podczas artykulacji [a]
 przedłużona artykulacja głoski [a] i dotykanie czubkiem języka do górnych dziąseł, a
następnie opuszczenie go do zębów dolnych
Głoska [p]

16
Podczas wymowy głoski [p] wargi się mocno zwierają ze sobą, zgromadzone w jamie ustnej
powietrze gwałtownie wydostaje się w drugiej fazie artykulacji. Masa języka leży na dnie jamy ustnej,
wypełnia także część jamy gardłowej. Podniebienie miękkie zamyka drogę do jamy nosowej.
Wizualizacja: Opuszka palca wskazującego przy wargach.
Zestaw ćwiczeń przygotowujących narządy mowy do prawidłowej wymowy głosek [p] i [b]:

 zdmuchiwanie lekkiego przedmiotu z ręki, np. pióra, papierowej kulki

 dmuchanie na wiatraczki, chorągiewki naprzemiennie krótko i długo
 nadmuchiwanie balonów
 robienie baniek mydlanych
 dmuchanie na piłeczkę pingpongową po wyznaczonej trasie
 naprzemienne dmuchanie piłeczki do osoby z przeciwległej strony stołu
 energiczne uderzanie wargami o siebie
Metody wywoływania głoski [p]:

 metoda wzrokowa
 metoda czuciowa
 metoda słuchowa
Głoska [b]
Głoska [b] charakteryzuje się nieco słabszym zwarciem warg w porównaniu z [p] oraz mniejszym
spłaszczeniem warg i słabszym kontaktem podniebienia miękkiego z tylną ścianą jamy gardłowej.
Język znajduje się w położeniu neutralnym. Wiązadła głosowe drgają.
Wizualizacja: Palec wskazujący prawej dłoni ułożony prostopadle szybkim ruchem dotyka do
prawego policzka, naśladując przebijanie balonika.
Metody wywoływania głoski [b]:

 metoda fonetyczna – wymawianie sylaby [ma] przy zaciśniętych skrzydełkach nosa pozwoli
uzyskać dźwięk [ba]
Głoska [f]
Zestaw ćwiczeń przygotowujących narządy mowy do prawidłowej wymowy głosek [f], [w]:

 energiczne wyrzucanie dolnej wargi przytrzymywanej między zębami

 nagryzanie wargi dolnej zębami – zabawa w naśladowanie królika/chomika
 dmuchanie na brodę
 nakładanie górnej wargi na dolną
 dmuchanie na szyjkę butelki, aby powstał odgłos gwiżdżącego parostatku
Podczas artykulacji głoski [f] między dolną wargą, a krawędzią górnych siekaczy tworzy się szczelina.
Szczęka dolna jest nieco obniżona, co ułatwia rozciągnięcie dolnej wargi. Masa języka ułożona jest
płasko. Podniebienie miękkie silnie przylega do tylnej ściany jamy gardła.
Wizualizacja: Palec wskazujący i kciuk prawej dłoni umieszczamy w środkowej części dolnej wargi i
szybkim ruchem naśladujemy wyciąganie gumy do żucia.
Metody wywołania głoski [f]:

 metoda fonetyczna – wymowa głoski [v] szeptem

17
  metoda fonetyczno-mechaniczna – dziecko dmucha (naśladuje wiatr), a logopeda przyciska
palcem środek dolnej wargi do zębów

Głoska [v]
Podczas artykulacji głoski [f] między dolną wargą, a krawędzią górnych siekaczy tworzy się szczelina.
Szczęka dolna jest nieco obniżona, co ułatwia rozciągnięcie dolnej wargi. Masa języka ułożona jest
płasko. Podniebienie miękkie silnie przylega do tylnej ściany jamy gardła. Wiązadła głosowe drgają.
Wizualizacja: Palec wskazujący i kciuk prawej dłoni umieszczamy w środkowej części dolnej wargi i
szybkim ruchem naśladujemy wyciąganie gumy do żucia.
Metody wywołania głoski [v]:

 metoda fonetyczna:
- długie wymawianie [uuuu] przy jednoczesnym rozciąganiu kącików ust jak do uśmiechu
- dziecko długo wymawia głoskę [uuu], a logopeda przyciska palcem środek dolnej wargi do
górnych zębów
 metoda fonetyczno-mechaniczna – dziecko wymawia głoskę [ł], a logopeda przyciska dolną
wargę do górnych zębów
Głoska [t]
Zestaw ćwiczeń przygotowujących narządy mowy do prawidłowej wymowy głosek [t] i [d]:

 liczenie ząbków – dotykanie czubkiem języka górnych zębów po ich wewnętrznej stronie
 mycie zębów – oblizywanie zębów po ich wewnętrznej stronie
 kląskanie językiem
 przytrzymywanie języka na górnych dziąsłach przy szeroko otwartych ustach przez kilka
sekund
 naśladowanie mlaskania
Podczas artykulacji głoski [t] wargi są lekko uchylone tak, że widoczna jest część przednich siekaczy.
Masa języka jest płaska, czubek języka dotyka wewnętrznej powierzchni górnych zębów. Boki języka
dotykają dziąseł. Podniebienie miękkie mocno przylega do tylnej ściany jamy gardła.
Wizualizacja: Prawa dłoń uniesiona grzbietem ku ustom przypomina o sposobie artykulacji.
Metody wywoływania głoski [t]:

 metoda fonetyczna:
- artykulacja głoski [p] z językiem wsuniętym między wargi
- wymowa [na] szeptem przy zaciśniętych skrzydełkach nosa
Głoska [d]
Podczas artykulacji głoski [t] wargi są lekko uchylone tak, że widoczna jest część przednich siekaczy.
Masa języka jest płaska, czubek języka dotyka wewnętrznej powierzchni górnych zębów. Boki języka
dotykają dziąseł. Podniebienie miękkie mocno przylega do tylnej ściany jamy gardła. Wiązadła
głosowe drgają.
Wizualizacja: Prawa dłoń uniesiona grzbietem ku ustom przypomina o sposobie artykulacji,
wskazujący palec na krtani o pracy wiązadeł głosowych.
Metody wywoływania głoski [d]:

18
  metoda fonetyczna – głośne wymawiania [na] przy zaciśniętych skrzydełkach nosa
Głoska [k]
Zestaw ćwiczeń przygotowujących narządy mowy do prawidłowej artykulacji głosek [k] i [g]:

 koci grzbiet – opieranie czubka języka o dolne zęby i cofanie go w głąb jamy ustnej, aby
nastąpiło uniesienie grzbietu języka do góry
 przysysanie drobnych papierków przez rurkę i przenoszenie ich na plansze
 układanie czubka języka za górnymi zębami i opuszczanie go do dziąseł dolnych podczas
szerokiego otwierania jamy ustnej
 ziewanie przy szeroko otwartych ustach
Podczas wymowy głoski [k] jest taki, jak przy swobodnym oddychaniu, żuchwa nieco obniżona. Masa
języka przesuwa się do tyłu, zwarcie następuje na pograniczu podniebienia miękkiego i twardego. Po
zwarciu następuje eksplozja. Boki języka przywierają do górnych zębów i dziąseł. Podniebienia
miękkie mocno przylega do tylnej ściany jamy gardła.
Wizualizacja: Palec wskazujący prostopadle do linii ust wykonuje szybki ruch w kierunku gardła.
Metody wywoływania głoski [k]:

 metoda fonetyczno-mechaniczna – dziecko wymawia głoskę [t] oraz sylaby [ta], [to], [te],
[tu], a logopeda przytrzymuje palcem lub szpatułką czubek języka na dole jamy ustnej
 pacjent siedzi na krześle lub leży na materacu i odchyla głowę do tyłu. Masa języka osuwa się
do tyłu, jego tylna część unosi się do podniebienia – następuje prawidłowa realizacja [k]
 metoda naturalna
- nawoływania i okrzyki: hej, hej, hop, hop, hej ho, hej ho, ho ho ho, hip hip hura, buch, bach,
echo echo
- imitowanie śmiechu: hi hi, ha ha, ho ho, he he
Głoska [g]
Podczas wymowy głoski [g] jest taki, jak przy swobodnym oddychaniu, żuchwa nieco obniżona. Masa
języka przesuwa się do tyłu, zwarcie następuje na pograniczu podniebienia miękkiego i twardego. Po
zwarciu następuje eksplozja. Boki języka przywierają do górnych zębów i dziąseł. Podniebienia
miękkie mocno przylega do tylnej ściany jamy gardła. Wiązadła głosowe drgają.
Wizualizacja: Palec wskazujący na krtań, potem palec wskazujący prostopadle do linii ust wykonuje
szybki ruch w kierunku gardła.
Metody wywoływania głoski [g]:

 metoda fonetyczna – wymawianie [k] z przedłużonym [y], a następnie wymawianie [kgy]

 metoda fonetyczno-mechaniczna – podczas wymawiania przez dziecko głoski [d] logopeda
unieruchamia czubek języka za pomocą palca lub szpatułki
dyslalia - literatura
1. J. Cieszyńska, Metody wywoływania głosek.
2. E. Skorek, Oblicza wad wymowy.
3. I. Michalak-Widera, Miłe uszom dźwięki.
4. A. Sołtys-Chmielowicz, Zburzenia artykulacji. Teoria i praktyka.
PODSUMOWANIE
1) Co oznacza termin ‘dyslalia’?

19
 2) Rodzaje dyslalii:
 kryterium przyczynowe Leona Kaczmarka
- audiogenna
- środowiskowa = funkcjonalna
- centralna = anartria, dysartria
- mechaniczna/motoryczna = dysglosja
- sprzężona
 klasyfikacja ilościowa
- jednoraka
- wieloraka
- częściowa
- całkowita

- prosta
- złożona
 klasyfikacja jakościowa (foniatryczna)
- mogilalia
- paralalia
- dyslalia właściwa
 klasyfikacja językoznawcza
- elizje
- substytucje
- deformacje
 inne rodzaje dyslalii:
- wymowa bezdźwięczna
- lambdacyzm
- betacyzm
- kappacyzm
- gammacyzm
- rynolalia (nosowanie) : otwarta i zamknięta
- palatolalia
- sygmatyzm + rodzaje sygmatyzmu właściwego
- rotacyzm + rodzaje rotacyzmu właściwego
3) Przyczyny dyslalii:

 związane z nieprawidłową budową narządów artykulacyjnych

 związane z nieprawidłowym funkcjonowaniem artykulatorów
 związane z nieprawidłową budową i funkcjonowaniem narządu słuchu
 związane z nieprawidłowym funkcjonowaniem OUN
 spowodowane czynnikami psychicznymi
 spowodowane czynnikami społecznymi
4) Zasady pracy korekcyjnej.
5) Wskazówki korekcji wad wymowy.
6) Etapy pracy korekcyjnej:

 etap wstępny
 etap przygotowawczy
 etap właściwej pracy korekcyjnej:

20
 - wywołanie głoski
- utrwalenie głoski
- automatyzacja głoski
7) Metody wywoływanie głosek:

 Jeden z podziałów metod:

- metody samoistne
* m. usprawniania narządów mowy
* m. naturalna
* m. słuchowa
* m. wzrokowa
* m. czuciowa
* m. wyjaśniania
* m. słów kluczowych
- m. przekształcające
* m. substytucyjna
* m. stopniowego przybliżania
- m. niesamoistne
* m. mechaniczna
* m. uczulania
8) Metody wywoływania głosek:
- szeregu szumiącego: sz, ż, cz, dż
- szeregu syczącego: s, z, c, dz
- szeregu ciszącego: ś, ź, ć, dź
-r
-l
-pib
-fiw
-tid
-kig

21