EGZOSZKIELET – KONSTRUKCJA

DEFINIUJĄCA WYRAZ ESTETYCZNY

ARCHITEKTURY
EXOSKELETON – CONSTRUCTION THAT
DEFINES THE AESTHETICS OF
ARCHITECTURE

Paweł MIKA1

1. WSTĘP

1.1. MIEJSCE EGZOSZKIELETU W TYPOLOGII ŚCIAN

ZEWNĘTRZNYCH

Stosowane obecnie w architekturze ściany zewnętrzne, w dużym skrócie,

można podzielić na trzy typy. Nienośne, osłonowe – będące jedynie wypełnieniem
konstrukcji. Nie przenoszą żadnych obciążeń bezpośrednio na fundament. Ich
ciężar własny oraz siły wynikające z działania wiatru są przekazywane na strukturę
budynku. Samonośne – przenoszące własne obciążenia. Związane z konstrukcją
całego budynku w taki sposób, aby nie przekazywały na nią swoich obciążeń.
Połączenia mają postać przegubów, umożliwiających niezależną pracę ściany i
struktury nośnej obiektu. Oparte są na fundamencie i za jego pośrednictwem
obciążenia przenoszone są na grunt. Ściany nośne – czyli takie, które mają za
zadanie przenosić nie tylko ciężar własny i siły wynikające z oddziaływania wiatru,
ale również obciążenia z pozostałych elementów budynku, na nich opartych (np. ze
stropów, dachu). Opisywane w artykule egzoszkielety należą do ostatniej grupy,
choć są specyficznym wariantem, ponieważ rzadko kiedy można je uznać za

1
dr inż. arch. Paweł Mika, Instytut Projektowania Budowlanego, Wydział Architektury, Politechnika
Krakowska, Kraków, Polska
pełnowartościową ścianę zewnętrzną2. W większości przypadków jest to po prostu
konstrukcja wysunięta przed przegrodę, która fizycznie oddziela wnętrze od
zewnętrza. Jako najbardziej wyeksponowana warstwa budynku, pełni ona rolę
elementu kształtującego lub współkształtującego wyraz estetyczny dzieła
architektonicznego. Staje się integralną częścią jego elewacji.

1.2 ZASADY KSZTAŁTOWANIA EGZOSZKIELETÓW

Projektowanie egzoszkieletu wymaga bardzo ścisłej współpracy pomiędzy

przedstawicielami poszczególnych branż. W szczególności między architektem i
konstruktorem, bowiem każda, nawet najdrobniejsza zmiana w układzie struktury
nośnej może się odbić na ostatecznym wyrazie estetycznym fasady. Podobnie w
drugą stronę – zmiany w podziałach, rytmie czy geometrii otworów w elewacji, w
znaczącym stopniu mogą naruszyć układ statyczny budowli. Szczególnej
dyscypliny należy również wymagać od wykonawców, zwłaszcza w przypadku
technologii monolitycznych, gdzie możliwe jest tylko jedno podejście aby uzyskać
odpowiedni efekt zarówno pod względem wizualnym jak i wytrzymałościowym.
Często przed przystąpieniem do realizacji, wykonywane są próby na makietach
przedstawiających fragmenty elewacji w skali 1:1. Dopiero po uzyskaniu
satysfakcjonujących efektów prowadzone są prace w miejscu docelowym [7].
Inaczej wyglądają przygotowania do budowy obiektów z konstrukcjami
zewnętrznymi w technologii prefabrykowanej. Dokładna kontrola jakości
produkowanych elementów pozwala odrzucić te, które nie spełniają założonych
standardów, zanim trafią na plac budowy. W ten sposób zapewnia się najwyższy
poziom realizacyjny.
Decydując się na przegrodę zewnętrzną w postaci egzoszkieletu, należy
pamiętać o ograniczeniu do minimum możliwości ukrycia rzeczywistej natury
konstrukcji. Inaczej niż w przypadku okładzin lub ścian osłonowych, gdzie za
elementami zawieszonymi na konstrukcji mogą się znajdować ściany nośne, słupy
czy ruszty. Badana technologia znajduje odzwierciedlenie w idei Miesa van der
Rohe polegającej na uczciwości wobec materiału i strukturalnej jedności [6].
Tworzywo stosowane jako materiał konstrukcyjny jest równocześnie
wykończeniowym a forma układu nośnego wpływa na wyraz estetyczny obiektu.

2
Sytuacja taka może mieć miejsce w budynkach, w których ażurowa konstrukcja będzie spełniać
wszystkie wymagania stawiane przegrodom zewnętrznym – na przykład w architekturze krajów o
gorącym klimacie.
 2. ODDZIAŁYWANIE EGZOSZKIELETU NA
WYBRANE ASPEKTY PROJEKTOWE

Badania prowadzone są w oparciu o zrealizowane obiekty, w których zostały

zastosowane zewnętrzne konstrukcje nośne. Do analizy wybrano siedem obiektów.
Wśród nich znajdują się budynki o funkcji mieszkalnej, laboratoryjnej, biurowej
edukacyjnej i sportowej. Zlokalizowane są na różnych kontynentach, w
odmiennych strefach klimatycznych. Przy wyborze przykładów, kierowano się
również, niezwykle istotną z punktu widzenia architekta, różnorodnością
rozwiązań natury estetycznej – kompozycją fasady oraz ukształtowaniem bryły
ogólnej obiektu.

2.1. SZCZEGÓŁOWA ANALIZA REALIZACJI

0-14 Tower [rys. 1, fot. 1] to wieżowiec biurowy, zaprojektowany przez

pracownię Reiser+Umemoto. Mieści się w Dubaju, w prestiżowej dzielnicy o
nazwie Business Bay. Zdecydowanie wyróżnia się na tle licznych budynków o
podobnej funkcji. Stosunkowo niski, zwłaszcza w porównaniu z pobliskim Burj
Khalifa (pomimo swoich 22 kondygnacji naziemnych i 105 metrów wysokości),
obleczony został mocno perforowaną fasadą o charakterystycznych miękkich
liniach. Wykonana z monolitycznego betonu, ażurowa konstrukcja wraz z
centralnym rdzeniem komunikacyjnym, stanowią strukturę nośną obiektu [3]. W
przeciwieństwie do większości sąsiednich wieżowców, w których szklana powłoka
przesłania, ukrywa konstrukcję, tu została ona cofnięta na plan dalszy. Główną,
elewacyjną warstwą budynku stała się konstrukcja. Przyczyny takiego działania
projektowego należy się doszukiwać między innymi w sposobie rozwiązania
funkcji kolejnych kondygnacji powtarzalnych. Głównym założeniem autorów, było
uwolnienie całej wewnętrznej powierzchni od podpór pośrednich. Rozwiązanie z
regularną siatką słupów pociąga za sobą konieczność uwzględnienia ich przy
aranżacji przestrzeni biurowej. Stanowią więc element ograniczający swobodę
projektową najemcy [3]. W przypadku 0-14 Tower, udało się uzyskać
bezpodporową, w pełni mobilną przestrzeń użytkową. Porowata fasada pełni
również liczne funkcje ochronne. Zabezpieczanie wnętrz przed tzw. efektem
szklarniowym jest konieczne w przypadku budynków zlokalizowanych w strefie
klimatu podzwrotnikowego suchego. Zastosowana konstrukcja chroni budynek
przed przegrzewaniem w ciągu dnia oraz pozwala uniknąć, często kłopotliwych w
eksploatacji, żaluzji i łamaczy światła. Dodatkową korzyścią okazał się „komin
cieplny”, tworzący się w przestrzeni między zewnętrzną skorupą a ścianą
osłonową. Ciepłe powietrze unosząc się, zapewnia wentylację na przeszklonej
powierzchni. Żelbetowy egzoszkielet osłania również szklaną przegrodę przed
bezpośrednim działaniem wiatru, i uszkodzeniami mechanicznymi, szczególnie w
razie burz piaskowych [10]. Poprawia również akustykę wnętrza – masywny,
monolityczny ekran odbija fale dźwiękowe. Przejmuje również siły poziome –
parcie i ssanie, dzięki czemu udało się zredukować grubości ścian rdzenia
komunikacyjnego i płyt stropowych [10]. Pomimo licznych korzyści wynikających
z zastosowanego rozwiązania konstrukcyjno-fasadowego, obiekt okazał się
znacznie droższy w budowie od konwencjonalnych biurowców powstających w
okolicy. Zamierzeniem inwestora było jednak stworzenie architektury
niebagatelnej, charakterystycznej, atrakcyjnej wizualnie, co bezpośrednio
przekłada się na prestiż inwestycji a w dalszej kolejności na sukces komercyjny i
status właściciela.
Prosta Tower [rys. 2, fot. 2] została opracowana przez biuro Kuryłowicz &
Associates sp. z o.o. Początkowo pomyślana jako budynek o funkcji mieszkalnej,
w trakcie budowy zmieniona na zespół biurowy. Wysoka część, zwana wieżą,
została zaprojektowana w dość nietypowy, jak na budynki tego typu, sposób. Za
jeden z podstawowych celów, architekci postawili sobie stworzenie żelbetowego
ażuru konstrukcyjnego, który byłby najbardziej charakterystycznym elementem
inwestycji i będzie stanowić o jej rozpoznawalności oraz wprowadzi pierwiastek
porządku w chaotycznym otoczeniu. Niesymetryczny układ elementów
usztywniających jest rzadko stosowany w budynkach wysokich (20 kondygnacji).
Podstawową konstrukcję stanowią tu 3 elementy: wzmocniony trzon
komunikacyjny, pełna ściana przylegająca do inwestycji sąsiedniej oraz frontowa
fasada [7]. Zewnętrzny ażur o miękkich wyobleniach kreuje wyraz estetyczny
inwestycji. Połączony jest ze stropami za pośrednictwem wsporników
żelbetowych, w których dodatkowo zatopiona została stalowa belka dwuteowa.
Decyzja o takim rozwiązaniu elewacji południowej była podyktowana nie tylko
względami wizualnymi. Istotnym czynnikiem przy podejmowaniu decyzji okazała
się funkcja zacieniająca – odsunięta od przeszkleń konstrukcja osłania je przed
nadmiernym nasłonecznieniem, przynosząc tym samym zyski energetyczne [4].
Udało się również w ten sposób uniknąć żaluzji oraz uzyskano korzystne
parametry akustyczne.
Wiodącą ideą projektu Laboratorium Botanicznego (zwanego również Atlas
Building) [rys. 3, fot. 3] w Wageningen, w Holandii, było uzyskanie niemal
bezpodporowej przestrzeni wewnętrznej, aby pomieszczenia laboratoryjne oraz
biurowe miały zapewnioną odpowiednią mobilność w zakresie ich aranżacji. Idea
wykonania ażurowej konstrukcji nośnej na zewnątrz budynku budziła wiele
kontrowersji. Inwestor nie był przekonany co do materiału i technologii, jakimi
architekt Rafael Vinoly chciał się posłużyć przy jej tworzeniu. Obawiał się
niedoskonałej powierzchni prefabrykowanych elementów, złej jakości wykonania,
tendencji do przebarwień i porastania mchem. Na zmianę nastawienia wpłynęły
decyzje o wyborze firmy zajmującej się produkcją prefabrykatów z tzw. betonu
samoczyszczącego. Jego powierzchnia jest doskonale gładka, wolna od
pęcherzyków powietrza, w których najczęściej rozwijają się porosty. Dodatek w
postaci dwutlenku tytanu sprawia, że powłoka staje się samoczyszcząca -
wszystkie gromadzące się zanieczyszczenia są spłukiwane wraz z deszczem.
Początkowo architekci eksperymentowali z „diamentowym” wzorem struktury, o
kątach nachylenia poszczególnych elementów 30 i 60 stopni, ale ostatecznie wybór
padł na 45 stopni - kąt tworzący doskonałe w swej formie kwadraty – zarówno z
estetycznego jak i konstrukcyjnego punktu widzenia. Struktura całego obiektu
oparta została na 8 słupach. Wejście główne zostało zaakcentowane przerwą, w
niezwykle regularnej siatce, tworzącą bramę o kształcie wspomnianego diamentu.
Elewację wykonano z identycznych elementów o długości 7,18 m i wysokości 3,58
m. Profile tworzące ażur, w przekroju są zbliżone do kwadratu. Stężone zostały
stalowymi cięgnami, przebiegającym na każdej kondygnacji, po obwodzie
budynku. Komponenty mają przytwierdzone gniazda, łączące je z belkami
stropowymi, wypuszczonymi poza lico elewacji.
Zrealizowany w 2010 roku budynek zespołu obiektów sportowych Multimatt
[rys. 4] w mieście Windisch w Szwajcarii, to w rzeczywistości dwie hale sportowe
zamknięte w jednej strukturze, z zewnątrz przypominającej pozaginaną na kształt
harmonii kartkę papieru. Do jej wykonania posłużono się żelbetowymi
prefabrykatami. Ta technologia pozwoliła na uzyskanie stosunkowo lekkiej
wizualnie ściany zewnętrznej zachowując przy tym standardy Minergie3. Przyjęta
forma to nie tylko zabieg estetyczny. Głównym powodem jej zastosowania jest
zdolność przenoszenia dużych obciążeń, bez stosowania podpór pośrednich przy
rozpiętości 55 metrów [8]. Decyzja o wyborze prefabrykacji jako sposobu
wykonania, pozwoliła na uzyskanie doskonałej jakości betonowych powierzchni
zarówno wewnątrz jak i na zewnątrz obiektu. Zagięte, sztywne powłoki, wykonane
zostały ze sprężonego betonu w wytwórni prefabrykatów, dzięki czemu proces
produkcji miał zapewnioną ciągłą, dokładną kontrolę każdego z elementów. Długo
trwały poszukiwania betonu, który pozwoliłby na wykonanie elementów tak
smukłych a jednocześnie tak silnie, gęsto zbrojonych. Najlepszym rozwiązaniem
okazał się beton samozagęszczalny. Docelowo wykonano 27 ram. Połączone
zostały w całość przy pomocy stalowych trzpieni. Powierzchnię dachu pokrywa 2
mm warstwa płynnej izolacji. Ocieplenie zostało podwieszone do spodu
konstrukcji.
Największym wyzwaniem w przypadku projektu College of Europe [rys. 5, fot.
5], było umiejętne wpisanie go w istniejące, zabytkowe otoczenie. Miasto Brugia,

3
standard Minergie - standard dla budownictwa stworzony w Szwajcarii. Określa parametry
obiektów nowych oraz przebudowywanych pod kątem ich energooszczędności. Aby spełnić warunki,
dany budynek powinien konsumować o minimum 25% mniej energii niż standardowy oraz zużywać
50% mniej paliw stałych. (źródło: www.minergie.ch)
stara się za wszelką cenę utrzymywać historyczny charakter poprzez
wprowadzenie bardzo restrykcyjnych regulacji dotyczących nowej zabudowy.
Opisywane obiekty stanowią rozbudowę kampusu uczelni. Rozwiązanie
zaproponowane przez architekta Xaveera De Geytera zyskało aprobatę władz
miasta, mimo że jest ono zupełnie współczesne. Nie wchodziło w grę
naśladownictwo dawnych stylów architektonicznych ani zbyt krzykliwa
futurystyczna forma. Elewacje wykonano z prefabrykatów żelbetowych. Pełnią one
funkcję zarówno konstrukcyjną, estetyczną jak i zacieniającą. Do utworzonej z
nich, bardzo regularnej, rytmicznej siatki, mocowana jest od wewnętrznej strony
ślusarka z dużymi przeszklonymi powierzchniami. Nachylenie płaszczyzn w
modułach zostało dobrane w taki sposób, aby promienie słoneczne nie wpadały
bezpośrednio do wnętrza budynku. Muszą się one dwukrotnie odbić od
powierzchni prefabrykatu, co ma zapobiec efektowi szklarniowemu, a co za tym
idzie zapewnić inwestorowi duże oszczędności w zakresie klimatyzacji sal
wykładowych. Do wykonania elementów fasadowych posłużono się białym
betonem, który po wyjęciu z form został oszlifowany. Dzięki temu zabiegowi
elewacja wygląda efektownie, świetnie wpisuje się w bogato zdobione otoczenie (
jako prosta forma odcina się od niego ale dzięki ażurowej strukturze nie jest zbyt
mocna, dominująca) i znakomicie odbija światło zapewniając dobre warunki do
pracy i nauki wewnątrz.
170 Amsterdam [rys. 6, fot. 6] to z kolei apartamentowiec w Nowym Jorku,
zrealizowany w 2015 roku na podstawie projektu biura Handel Architects.
Konstrukcja nośna od strony ulic ma postać żelbetowego monolitycznego
egzoszkieletu. Decyzja o zastosowaniu zewnętrznej konstrukcji podyktowana była
głównie dążeniem inwestora do wizualnego wyróżnienia swojej realizacji na tle
sąsiednich apartamentowców. Seria skośnych słupów, tworzących
charakterystyczną siatkę wynikła z potrzeby uzyskania odpowiedniej
wytrzymałości konstrukcji na działanie obciążeń bocznych i pionowych, przy
zachowaniu stosunkowo małych przekrojów elementów (średnica słupa wynosi ok.
60 cm). Płyty stropowe, wychodzą poza płaszczyznę ściany osłonowej i łączą się
monolitycznie ze słupami, wspierając się na nich. Redukcja liczby podpór
wewnętrznych, dała duże możliwości w zakresie planowania układu
poszczególnych lokali mieszkalnych. Udało się również uzyskać znacznie większą
powierzchnię użytkową obiektu – Wydział Planowania Przestrzennego w Nowym
Jorku zgodził się, aby powierzchnia kondygnacji była mierzona do przeszkleń a nie
do lica konstrukcji, dzięki czemu można było dodać koleją kondygnację w
budynku, nie przekraczając współczynnika intensywności [11]. Zewnętrzny
szkielet, wraz z wypuszczonymi płytami stropowymi znacznie przesłaniają wnętrza
przed promieniowaniem słonecznym. Pomagają w ten sposób zmniejszyć zużycie
energii na klimatyzację.
Grono jest niewielką miejscowością w Szwajcarii, liczącą około 900
mieszkańców. W 2007 roku pojawiła się potrzeba budowy nowego gmachu szkoły
(Swiss School) [rys. 7, fot. 7]. Zorganizowany w tym celu konkurs wygrał
architekt Raphael Zuber. Pomimo skromnego programu, niewielkiej kubatury i
małego budżetu, budynek jest nadzwyczaj spektakularny. Nietypowe łuki,
masywne tworzywo, oryginalna konstrukcja, nadają mu monumentalnego jak na tą
skalę charakteru. Udało się jednak projektantom uniknąć przesady, dzięki
wprowadzonym zaokrąglonym otworom w fasadzie, które z jednej strony
wzmacniają efekt symetrii i osiowości z drugiej natomiast nadają lekkości poprzez
tworzenie wrażenia głębi, wieloplanowości fasady oraz wzbogacenie tektoniki
zmieniającym się światłocieniem. Podstawowymi elementami konstrukcyjnymi
wewnątrz budynku pozostają centralny szyb windy i biegnąca po łuku ściana klatki
schodowej. Płyty stropowe przy zewnętrznych krawędziach zostały wzmocnione
cięgnami sprężającymi [9]. Łuki pojawiające się na fasadzie, poza kształtowaniem
wyrazu estetycznego, wpływają korzystnie na statykę obiektu. Bardzo prosty układ
konstrukcyjny – centralny, monolityczny rdzeń i fasada stabilizująca wynika, jak
twierdzą architekci, ze stosunkowo skromnego budżetu przeznaczonego na
inwestycję. Rozwiązanie to pozwoliło na dużą swobodę pod względem
kształtowania układu sal lekcyjnych i komunikacji, zapewniając doskonałe
doświetlenie wnętrz [17].

2.2. WPŁYW NA KSZTAŁTOWANIE FUNKCJI BUDYNKU

Jedną z podstawowych zalet rozwiązywania zewnętrznych ścian nośnych w

postaci egzoszkieletów jest niewątpliwie możliwość uzyskania przestrzeni
wewnętrznych wolnych od podpór pośrednich. W niemal każdym z opisywanych
przypadków był to ważny, jeśli nie decydujący czynnik. Powierzchnia użytkowa,
szczególnie ta przeznaczona pod wynajem, powinna dawać możliwość swobodnej
aranżacji potencjalnemu najemcy a każdy słup czy ściana ogranicza mobilność
wnętrza.
We współczesnej architekturze wciąż widoczne są tendencje zmierzające do
tworzenia całkowicie transparentnych elewacji budynków. Wykorzystywane w tym
celu technologie ścian osłonowych pozwalają na uzyskanie przeszkleń o wysokości
pełnej kondygnacji. Wymagają jednak konstrukcji nośnej, takiej, która będzie w
stanie przenieść obciążenia zarówno pionowe budynku, te powstałe w wyniku
działania wiatru (poziome) oraz własne. Znajdujące się po wewnętrznej stronie
słupy lub ściany w pewnym stopniu narzucają moduł, rytm oraz mogą stanowić
przeszkodę przy aranżacji wnętrza. Poprzez wystawienie konstrukcji na zewnątrz,
uzyskuje się przestrzeń w pełni mobilną.
Okazuje się również, że za sprawą egzoszkieletu, można, uzyskać większą
powierzchnię użytkową (170 Amsterdam).
 Brak wewnętrznych elementów nośnych, przechodzących przez strop lub
wspierających go, ułatwia prowadzenie instalacji, co jest szczególnie ważne w
przypadku obiektów komercyjnych, gdzie często są wprowadzane zmiany w
zakresie wyposażenia.
Konstrukcja pojawiająca się na elewacji będzie jednak w znacznym stopniu
ograniczała widoczność z wnętrza. Tym bardziej, że jej forma będzie wypadkową
aspiracji estetycznych architekta i obliczeń konstruktorskich. Nie ma więc
całkowitej dowolności w kształtowaniu podziałów, rozstawu słupów czy miejsca
połączenia ze stropami. Elementy nośne wewnętrzne dają pod tym względem
więcej możliwości.

2.3. FUNKCJE ZABEZPIECZAJĄCE EGZOSZKIELETU

Ochrona wnętrz przed przegrzaniem to jedno z podstawowych zadań jakie

powinna pełnić fasada w nowoczesnej architekturze. Równocześnie musi zapewnić
odpowiednią ilość światła. Zewnętrzne szkielety konstrukcyjne mogą doskonale
pełnić te role, jednak muszą one być przewidziane już na etapie koncepcji. Dzięki
takiemu rozwiązaniu można wyeliminować konieczność stosowania, często
kłopotliwych w użyciu, żaluzji bądź łamaczy światła. Pojawiające się na elewacji
elementy w postaci wsporników, gzymsów, belek mogą sprawić, że konieczne
będzie zamieszczenie kolców przeciw ptakom na ich powierzchni lub siatek
ochronnych. Takie środki zapobiegawcze niekorzystnie wpływają na estetykę
fasad. W przypadku biurowca Prosta Tower [4], na dachu zostało założone gniazdo
dla sokołów, które mają odstraszać gołębie. Takie wyjście jednak nie zawsze jest
możliwe.
Szkielety zewnętrzne mogą również korzystnie wpływać na izolację akustyczną
budynku, stanowiąc dodatkową barierę, rozpraszającą fale dźwiękowe. Dodatkowo
będą chronić budynek przed wychładzaniem osłaniając, w pewnym stopniu, ścianę
osłonową przed bezpośrednim działaniem wiatru (O-14 – burze piaskowe). W tym
przypadku należy jednak podkreślić, że nie jest możliwe całkowite uniknięcie
mostków termicznych przy łączeniu konstrukcji zewnętrznej z wewnętrzną,
szczególnie w przypadku struktur stalowych i żelbetowych. Problem stosunkowo
łatwy jest do rozwiązania w nowoczesnych obiektach o funkcji biurowej, gdzie
standardem są sufity podwieszane oraz podniesione podłogi (Prosta Tower, O-14).
W powstałych przestrzeniach nad sufitem i pod podłogą można wprowadzić pas
izolacji zabezpieczającej strop przy styku ze ścianą zewnętrzną. Zdecydowanie
trudniejsze zadanie pojawia się w budynkach o funkcji mieszkalnej. Mało
korzystne dla oszczędności energii może się również okazać usunięcie z wnętrza
masywnych elementów konstrukcyjnych. Eliminacja masy termicznej w obiektach
o przeszklonych fasadach może negatywnie wpłynąć na ich energochłonność.
Do zalet egzoszkieletów, można zaliczyć zwiększenie bezpieczeństwa
konstrukcji w razie pożaru (Hotel de Las Artes w Barcelonie [5]). Dotyczyć to
będzie głównie elementów stalowych, których zabezpieczenie wiąże się z obudową
a więc i zwiększeniem przekroju. Wystawienie ich na zewnątrz budynku będzie
skutkowało jedynie koniecznością zabezpieczenia antykorozyjnego.

2.4. ODDZIAŁYWANIE EGZOSZKIELETU NA ARCHITEKTURĘ

Spośród wielu kierunków występujących we współczesnej architekturze

widoczne jest dążenie ku kształtowaniu coraz lżejszych wizualnie konstrukcji, np.
przez rozbicie monolitycznej, zwartej formy za pomocą perforacji w elewacjach.
Niekiedy otwory te pełnią rolę doświetlającą czy wentylacyjną a innym razem
czysto dekoracyjną. Budynki wykorzystujące technologię szkieletów zewnętrznych
doskonale wpisują się w ten trend. Ażurowe konstrukcje, jako najbardziej
zewnętrzne warstwy budynku, współtworzą wyraz estetyczny budowli. Odsunięcie
od właściwej przegrody, zazwyczaj w pełni przeszklonej, nadaje
wielowymiarowości fasadzie. Pojawiają się głębokie światłocienie, podkreślające
warstwowość i tektonikę fasady. Refleksy na szybach dodatkowo potęgują te
efekty. Sposób odbioru zmienia się wraz ze zmieniającym się kątem padania
światła słonecznego oraz z oświetleniem wewnętrznym.
Koordynacja zabiegów architektonicznych z obliczeniami konstruktorskimi
wymusza na projektantach podejście niezwykle racjonalne. Inaczej niż w
przypadku konstrukcji zakrywanych warstwami styropianu czy ukrywanymi za
okładzinami. Każdy element fasady w postaci egzoszkieletu, pełni istotną funkcję
nośną – jego obecność jest uzasadniona. Skutkiem takiego rozwiązania jest
architektura pragmatyczna, logiczna, uporządkowana (Atlas Building, Multimatt,
College of Europe). Jest ona również uczciwa. Materiały fasady definiujące formę,
kształtujące charakter budynku muszą spełniać wymogi zarówno estetyczne jak i
wytrzymałościowe, nie mogą niczego udawać. Uporządkowana, przejrzysta
architektura korzystnie wpływa na otoczenie, zwłaszcza jeśli powstaje w
chaotycznym sąsiedztwie (Prosta Tower). Ażurowe, prześwitujące elewacje
doskonale komponują się również z wartościową zabudową historyczną – nie
dominują tylko z nią współgrają (College of Europe).
Wysunięta konstrukcja pozwala również ukryć mało estetyczne, ale nieraz
niezbędne wyposażenie, jak na przykład pomosty techniczne, służące do
konserwacji i utrzymywania w czystości przeszklonych powierzchni fasady,
dodatkowe elementy zacieniające czy tarasy (O-14 Tower).
Uznanie konieczności ścisłej współpracy na linii architekt – konstruktor i
wiążących się z tym pewnych ograniczeń za wadę tego typu rozwiązań jest
dyskusyjne. Jest to jednak istotna przyczyna stosunkowo niewielkiej popularności
szkieletów zewnętrznych w architekturze współczesnej. Z punktu widzenia
architekta, bardzo cenna jest pełna swoboda w zakresie kształtowania wyrazu
estetycznego elewacji i formy ogólnej bryły. W przypadku egzoszkieletu należy
liczyć się z pewnymi kompromisami. Dodatkowo mogą się pojawić obawy o
jakość realizacji budowlanej konstrukcji, która ma być elementem widocznym,
często decydującym o prestiżu inwestycji. Nie ma możliwości późniejszego
ukrycia niedoskonałości pod warstwami wykończeniowymi.

3. WNIOSKI

Badania prowadzone w oparciu o zrealizowane obiekty, w których zostały

zastosowane egzoszkielety, wykazują jednoznacznie, że tego typu rozwiązania,
choć stosunkowo rzadko wykorzystywane w praktyce, są ciekawą alternatywą dla
znacznie popularniejszych technologii. Różnorodność estetyczna i kompozycyjna
fasad w przytoczonych przykładach obrazuje, jak konstruktywna i inspirująca
może być współpraca między branżą architektoniczną i konstrukcyjną.
Rzeźbiarskie podejście do formy zostaje przepuszczone przez filtr pragmatyzmu,
co skutkuje powstaniem architektury racjonalnej, uporządkowanej ale i bardzo
efektownej. Ponadto mnogość funkcji, jaką może pełnić zewnętrzna struktura
nośna, oraz ich rodzaj, pozwala sądzić, że ten typ rozwiązań elewacji znajdzie
szersze zastosowanie w architekturze zrównoważonej, szczególnie w rejonach,
gdzie ochrona przed promieniowaniem słonecznym jest istotnym zagadnieniem.

LITERATURA
[1] Architecture in Belgium and the Netherlands, College of Europe -
Masterplan and Two Buildings, Architecture and Urbanism 10 2004, s. 23-25.
[2] Bizley G., Atlas Building, Research cube is not just a pretty facade,
Concrete Quarterly 220, lato 2007, s. 8-11.
[3] Case Study: O-14 Folded Exoskeleton, CTBUH Journal 2010 zeszyt 3,
Council on Tall Buildings and Urban Habitat.
[4] Gronkiewicz K. Prosta Tower w Warszawie, Architektura Murator, 04 2012, s. 60.
[5] Iyengar H., Zils J., Sinn R., Steel exoskeleton defines architecture, Civil
Engineering—ASCE, sierpień 1993, Vol. 63, Issue 8, s. 42.
[6] Konarzewski M. Ponadczasowość architektury jednorodzinnej Mies van der
Rohe z lat dwudziestych XX w. na przykładzie projektu Ban Shigeru –
Sagaponac House #4 z XXI w. – wersja rozszerzona, Czasopismo Techniczne
R. 109, z. 7-A, Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej, s. 80.
[7] Kudelski P. Konstrukcja biurowca Prosta Tower, Architektura Murator, 04
2012, s. 106.
[8] Mülimatt Sports Education and Training Centre in Windisch, Brugg, Detail
06 2012, s. 620.
[9] Samuel Penn, Scuola La Monda, Grono, Switzerland by Raphael Zuber,
[10] Stephens S., O-14 Tower, Architectural Record, sierpień 2011, The
McGraw-Hill Companies, s. 52-57.
[11] Stoughton J., Tree-like diagrid columns connect two greenspaces in
Manhattan’s Upper West Side, The Architect’s Newspaper, 06 listopad 2015 r.

STRONY WWW:

[12] http://www.rvapc.com/works/661-wageningen-university-and-research-
centre-atlas-building (odczyt z dn. 12 marca 2012 r.)
[13] http://detail-online.com/inspiration/muelimatt-sports-education-and-
training-centre-in-windisch-brugg-106156.html, (odczyt z dn. 27 marca 2013 r.)
[14] http://www.sztuka-architektury.pl/index.php?ID_PAGE=31734, (odczyt z
dn. 03 czerwca 2012 r.)
[15] http://archpaper.com, (odczyt z dn. 03 października 2016 r.)
[16] http://www.archdaily.com/331426/schoolhouse-grono-raphael-zuber
(odczyt z dn. 09 października 2016 r.)
[17] https://www.architectural-review.com/today/swiss-school-in-grono-by-
raphael-zuber/8629265.article (odczyt z dn. 09 października 2016 r.)
[18] http://www.building.co.uk/scuola-la-monda-grono-switzerland-by-raphael-
zuber/5033007.article

ILUSTRACJE:

rys.1. Schemat konstrukcji fasady budynku biurowego 0-14 (autor: P. Mika)

fot.1. Widok ogólny budynku biurowego 0-14 (autor: Nelson Garrido), źródło:
http://www.archdaily.com/273404/o-14-reiser-umemoto
rys. 2. Schemat konstrukcji fasady budynku Prosta Tower (autor: P. Mika)
fot. 2. Widok ogólny budynku biurowego Prosta Tower, źródło:
https://www.apaka.com.pl/#/projekty/biurowiec-prosta-tower
rys. 3. Schemat konstrukcji fasady budynku Atlas Building (autor: P. Mika)
fot. 3. Widok ogólny budynku Atlas Building, źródło:
http://vinoly.com/works/wageningen-university-and-research-centre-atlas-
building/
rys. 4. Schemat konstrukcji fasady budynku hali Multimatt (autor: P. Mika)
fot. 4. Widok ogólny budynku hali Multimatt (autor: René Rötheli), źródło:
http://www.detail-online.com/inspiration/muelimatt-sports-education-and-
training-centre-in-windisch-brugg-106156.html
rys. 5. Schemat konstrukcji fasady budynku College of Europe (autor: P. Mika)
fot. 5. Widok ogólny budynku College of Europe (autor: Andre Nullens),
źródło: http://xdga.be/gallery/college-of-europe/
rys. 6. Schemat konstrukcji fasady budynku 170 Amsterdam (autor: P. Mika)
fot. 6. Widok ogólny budynku mieszkalnego 170 Amsterdam (autor: Bruce
Damonte), źródło: http://www.archdaily.com/642475/170-amsterdam-handel-
architects
rys. 7. Schemat konstrukcji fasady budynku szkoły w Grono (autor: P. Mika)
fot. 7. Widok ogólny budynku szkoły w Grono (autor: Javier Miguel Verme),
źródło: http://www.archdaily.com/331426/schoolhouse-grono-raphael-zuber
 Streszczenie

Szkielety zewnętrzne (egzoszkielety) – mają zazwyczaj postać ażurowej

konstrukcji nośnej, za którą to znajduje się właściwa przegroda, spełniająca
wszystkie niezbędne, dla danej inwestycji, wymogi w zakresie ochrony przed
czynnikami zewnętrznymi. Nie jest to typowe rozwiązanie fasadowe.
Każdorazowo architekci projektują je specjalnie pod kątem konkretnej inwestycji.
Wychodząca na pierwszy plan konstrukcja, staje się dominującym elementem
elewacji a nawet całej bryły budynku. W tym przypadku o formie nie decydują
jedynie względy estetyczne, ale i statyczne. Ograniczona do minimum zostaje
możliwość ukrycia rzeczywistej natury budowli, jak ma to często miejsce np. przy
użyciu okładzin lub ścian osłonowych. W oparciu o realizacje, w których
zastosowano egzoszkielety, autor przedstawia zarówno pozytywne aspekty
rozwiązania jak i problemy wynikające z konieczności łączenia konstrukcyjnych
elementów zewnętrznych z elementami wewnętrznymi i ich wpływu na formę
fasady.

słowa kluczowe: egzoszkielet, fasada konstrukcyjna, wyraz estetyczny

architektury, kompozycja elewacji

EXOSKELETON – CONSTRUCTION THAT DEFINES THE AESTHETICS

OF ARCHITECTURE

Summar y
An external structure (exoskeleton) – usually has the form of a lattice
supporting structure. Behind it, there is a partition that fulfills all the necessary
requirements for the investment. It is usually a curtain wall that protects the interior
from external factors. This is not a typical system-based solution for façades. Each
time, the architects design it specifically for a particular investment. The
foreground structure becomes the dominant element of the façade and sometimes
of the whole building. In this case, the form determines both aesthetic and static
factors. The possibility of hiding the real nature of the building (as it often happens
while using e.g. claddings or curtain walls) is limited to a minimum. On the basis
of the implemetations where exoskeletons were applied, the author presents both
the positive aspects of the solution and the problems arising from the necessity to
connect external structural elements with internal components and their influence
on the form of façade.

key words: exoskeleton, structural façade, façade composition, architecture