See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.

net/publication/336855504

Travma Psikolojik Danışmanlığında Kavramsal Çerçeve

Chapter · October 2019

DOI: 10.14527/9786052418055.01

CITATIONS READS

5 524

1 author:

Zöhre Kaya
Yuzuncu Yil University
50 PUBLICATIONS   106 CITATIONS   

SEE PROFILE

Some of the authors of this publication are also working on these related projects:

Adolescents’ Self-Esteem, School Anger and Life Satisfaction as Predictors of Their School Attachment View project

sosyal psikoloji View project

All content following this page was uploaded by Zöhre Kaya on 28 October 2019.

The user has requested enhancement of the downloaded file.

Travma
Psikolojik
Danışmanlığı
Editör: Firdevs SAVİ ÇAKAR
 Editör: Doç. Dr. Firdevs SAVİ ÇAKAR

TRAVMA PSİKOLOJİK DANIŞMANLIĞI

ISBN 978-605-241-805-5
DOI 10.14527/9786052418055

Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© 2019, PEGEM AKADEMİ

Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. AŞ'ye aittir. Anı-
lan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik,
fotokopi, manyetik kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap
T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan ki-
taplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz.

Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten
uluslararası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca ta-
nınan yükseköğretim kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevri-
miçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve ayrıca Türkiye’de kurulan Turcademy.com ve
Pegemindeks.net tarafından yayınları taranmaktadır, indekslenmektedir. Aynı alanda farklı yazar-
lara ait 1000’in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere
http://pegem.net adresinden ulaşılabilmektedir.

1. Baskı: Ağustos 2019, Ankara

Yayın-Proje: Şehriban Türlüdür

Dizgi-Grafik Tasarım: Ayşe Nur Yıldırım
Kapak Tasarım: Pegem Akademi

Salmat Basım Yayıncılık Ambalaj Sanayi Tic. Ltd. Şti.

Büyük Sanayi 1. Cadde 95/1
İskitler/ANKARA
Tel: 0312-3411020

Yayıncı Sertifika No: 36306

Matbaa Sertifika No: 26062

İletişim
Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA
Yayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51
Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08
Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60
İnternet: www.pegem.net
E-ileti: pegem@pegem.net
WhatsApp Hattı: 0538 594 92 40
 ÖN SÖZ
Günümüzde yaşanan onlarca travmatik yaşantıya doğrudan ya da dolaylı olarak
kısa süreli ya da sürekli maruz kalmak, bu yaşantıların etkileriyle sağlıklı şekilde başa
çıkmak hangi yaşta ve konumda olursak olalım oldukça zor ve karmaşık bir süreç-
tir. Travmatik deneyimler, sadece hayatın rutin akışını değiştirmekle kalmayıp, aynı
zamanda kişilerin yaşamı yorumlama, anlamlandırma ve yeniden inşa etme aşama-
larında bir takım değişimlere yol açmaktadır. Bu nedenle travmanın çok boyutlu ve
karmaşık yapısını anlamak, travma öncesinde koruyucu ve risk faktörlerine odak-
lanmak, erken müdahale ve değerlendirme prosedürleri oluşturmak yoluyla travma-
nın etkilerini azaltmak ve sonuçlarını kontrol etmek mümkün olabilmektedir.
Psikolojik danışmada danışanların danışmaya başvurma gereksinimi duy-
dukları konuların başında travma ve kayıp yaşantılarının geldiği bilinmektedir.
Bu kişiler travmatik yaşantının duygusal yükünü atmaya ve günlük hayatlarını
yeniden düzenleyecek daha işlevsel davranışlara ihtiyaç duymaktadır. Travma de-
neyimi sonrası yaşadıklarını anlamlandırma ihtiyacı nedeniyle duygu ve düşün-
celerini paylaşma konusunda arayış içinde oldukları görülmektedir. Bu nedenle
danışmanların danışanların en acı verici anılarını danışma sürecinde yeniden
hatırlamalarına ve bu anılarını işlemelerine olanak sağlayacak bir terapötik ilişki
kurabilmeleri için travma danışmanlığı becerilerini kazanmış olmalarının önemi
de ortaya koyulmaktadır. Bu bağlamda danışanların travma sonrası duygusal ve
bilişsel düzenlemenin ardından ilişkilerini güçlendirerek destek kaynaklarını keş-
fetmeleri ve travma deneyimine anlam katacak pozitif yaşam amaçları bulmala-
rına ancak travma psikolojik danışma yeterlikleri kazanmış danışmanların etkili
şekilde yardımcı olacağı açıktır.
Psikolojik danışma alanında travma konusunun iki açıdan ele alınmasının
önemli olduğu düşünülmektedir. İlk olarak psikolojik danışmanların ve ruh sağ-
lığı alanında çalışan uzmanların özel bir uzmanlık alanı olarak travma ile çalışma
yeterliklerinin artırılmasının gerekliliği; ikinci olarak danışmanların kendi trav-
matik deneyimlerinin farkında olması, bu yaşantılarının sağlıklı şekilde işlenerek
danışmanlık becerilerine olumlu katkı sağlaması açısından danışmanların kendi
travmalarını anlamalarına yardımcı olmaktır.
Bu doğrultuda bu kitap, psikolojik danışman adayları başta olmak üzere alanda
çalışan ruh sağlığı uzmanları ve eğitim alan diğer meslek elemanları, eğitimci ve
araştırmacılara kaynak oluşturmak amacıyla hazırlanmıştır. Bu süreçte katkı sağla-
yan tüm akademisyen ve alanda çalışan uzman yazarlarımıza katkıları için teşekkür
ediyorum. Kitabın travma konusunda kendini ve diğerlerini anlama çabası içinde
olan, kayıplarını yeniden yapılandırma sürecindeki herkese rehber olması dileğiyle.
Ağustos 2019
Doç. Dr. Firdevs SAVİ ÇAKAR
 Bölümler ve Yazarları
Editör: Doç. Dr. Firdevs SAVİ ÇAKAR

1. Bölüm: T
 ravma Psikolojik Danışmanlığında Kavramsal Çerçeve
Dr. Öğr. Üyesi Zöhre KAYA
Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

2. Bölüm: T
 ravma Psikolojik Danışmanlığının Amacı, İlkeleri ve
Psikolojik Danışman Yeterlikleri
Dr. Öğr. Üyesi Seda DONAT BACIOĞLU
Trakya Üniversitesi

3. Bölüm: T
 ravma Psikolojik Danışmanlığı Müdahale ve Yaklaşımları
Dr. Öğr. Üyesi Esra ASICI
Kilis 7 Aralık Üniversitesi

4. Bölüm: T
 ravma, Kırılganlık ve Risk Faktörleri
Doç. Dr. Hakan SARIÇAM
Kütahya Dumlupınar Üniversitesi

5. Bölüm: T
 ravmayla Başa Çıkma, Koruyucu Faktörler ve Müdahale
Yöntemleri
Doç. Dr. Hakan SARIÇAM
Kütahya Dumlupınar Üniversitesi

6. Bölüm: K
 ayıp ve Yas Danışmanlığı Yaklaşımları
Dr. Öğr. Üyesi İhsan Çağatay ULUS
Bartın Üniversitesi

7. Bölüm: K
 riz Danışmanlığı ve Krize Müdahale
Öğr. Gör. Dr. Bahar METE OTLU
Dokuz Eylül Üniversitesi
vi Travma Psikolojik Danışmanlığı

8. Bölüm: T
 ravmada Psikolojik Değerlendirme: Yöntem, Araçlar ve
Uygulama
Doç. Dr. Figen AKÇA
Bursa Uludağ Üniversitesi

9. Bölüm: T
 ravma Sonrası Klinik Değerlendirme ve Müdahale Süreci
Doç. Dr. Firdevs SAVİ ÇAKAR
Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi

10. Bölüm: T
 ravma Yaşantısı Olan Çocuklarla Çalışma
Öğr. Gör. Dr. Fikriye Eda KARAÇUL
Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi

11. Bölüm: T
 ravmaya Duyarlı Okullar
Dr. Öğr. Üyesi Serap ÖZDEMİR
Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi
Arş. Gör. Fatma KOCAAYAN
Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi

12. Bölüm: İ kincil Travma, Travma Sonrası Büyüme ve Öz Bakım

Dr. Öğr. Üyesi N. Büşra AKÇABOZAN KAYABOL
Hasan Kalyoncu Üniversitesi
Dr. Öğr. Üyesi F. Zehra ÜNLÜ KAYNAKÇI
Zonguldak Bülent Ecevit Üniversitesi

13. Bölüm: T
 ravma ve Süpervizyon
Dr. Betül MEYDAN
Ege Üniversitesi

14. Bölüm: T
 ravma Psikolojik Danışmanlığı ve Etik
Prof. Dr. Fatma Ebru İKİZ
Dokuz Eylül Üniversitesi
Arş. Gör. Gözde ŞENSOY
Uşak Üniversitesi
 Bölümler ve Yazarları vii

15. Bölüm: T
 ravma Sonrası Gelişme
Dr. Ezgi GÜVEN
Ege Üniversitesi

16. Bölüm: O
 kulda Kriz ve Travma Sonrası Psikososyal Müdahale
Dr. Öğr. Üyesi Güldener ALBAYRAK
Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi

17. Bölüm: T
 ravma ile İlişkili Bozukluklar
Doç. Dr. Firdevs SAVİ ÇAKAR
Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi

18. Bölüm: K
 armaşık Travma Sonrası Stres Bozukluğu ve Tedavisi Vaka
Sunumu
Dr. Ümüt ARSLAN
İzmir Demokrasi Üniversitesi
Dr. Bahar YEŞİL ÖRNEK
Sağlık Bilimleri Üniversitesi
 İÇİNDEKİLER
Ön Söz................................................................................................................................... iii
Bölümler ve Yazarları............................................................................................................v

1. BÖLÜM
TRAVMA PSİKOLOJİK DANIŞMANLIĞINDA KAVRAMSAL
ÇERÇEVE
Giriş.........................................................................................................................................2
Travma Psikolojik Danışmanlığında Kavramsal Çerçeve................................................2
Travma Kavramının Psikotarihi....................................................................................2
Travmanın Kavramsal ve Kuramsal Çerçevesi ...........................................................5
Travma Kavramının Doğası ve Kapsamı.....................................................................9
Travma Türleri...............................................................................................................11
Travmanın Etkileri........................................................................................................15
Bireysel, Toplumsal ve Travmaya Özgü Değişkenlerin Etkisi...........................15
Travmanın Biyolojik, Psikolojik, Bilişsel ve Davranışsal Etkileri.....................17
Travma Sonrası Tepkiler..............................................................................................19
Özet.......................................................................................................................................24
Bölüm Değerlendirme Soruları.........................................................................................25
Kaynakça..............................................................................................................................28

2. BÖLÜM
TRAVMA PSİKOLOJİK DANIŞMANLIĞININ AMACI, İLKELERİ VE
PSİKOLOJİK DANIŞMAN YETERLİKLERİ
Giriş.......................................................................................................................................34
Travma Psikolojik Danışmanlığının Teorik Bağlamı.....................................................34
Travma Psikolojik Danışmanlığının Amacı ve İlkeleri..................................................37
Travma Psikolojik Danışmanlığında İyileşme Evreleri..................................................39
Aşama 1-Güvenlik ve Stabilizasyon............................................................................40
Aşama 2-Tanımlama: Travmatik Anıların İşlenmesi...............................................41
Aşama 3-Entegrasyon (Yeniden Bağ Kurma)............................................................43
Travma Psikolojik Danışman Yeterlikleri........................................................................44
Özet.......................................................................................................................................48
Bölüm Değerlendirme Soruları.........................................................................................49
Kaynakça..............................................................................................................................51
x Travma Psikolojik Danışmanlığı

3. BÖLÜM
TRAVMA PSİKOLOJİK DANIŞMANLIĞI MÜDAHALE VE
YAKLAŞIMLARI
Giriş.......................................................................................................................................56
Travma Psikolojik Danışmanlığı Müdahale ve Yaklaşımları.........................................56
Herman’ın Travma ve İyileşme Modeli......................................................................56
Uzun Süreli Maruz Bırakma Terapisi.........................................................................61
Bilişsel İşleme Terapisi..................................................................................................64
Travma Odaklı Bilişsel Davranışçı Terapi..................................................................66
Diyalektik Davranış Terapisi........................................................................................69
Göz Hareketleriyle Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme (EMDR).........................72
Öz-Travma Modeli........................................................................................................78
Sanat Terapisi.................................................................................................................79
Affetme Terapisi............................................................................................................83
Özet.......................................................................................................................................90
Bölüm Değerlendirme Soruları ........................................................................................93
Kaynakça..............................................................................................................................97

4. BÖLÜM
TRAVMA, KIRILGANLIK VE RİSK FAKTÖRLERİ
Giriş.....................................................................................................................................104
Travma, Kırılganlık ve Risk Faktörleri............................................................................104
Travma..........................................................................................................................104
Kırılganlık..............................................................................................................105
Travma Sonrası Baş Etmeyi Etkileyen Risk Faktörleri...........................................107
Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB)...........................................................107
Ruminasyon ve Tekrarlayan Olumsuz Öz-Derin Düşünceler........................108
Otomatik Düşünceler...........................................................................................110
Öğrenilmiş Çaresizlik, Düşük Benlik Saygısı, Aşağılık Duygusu,
Değersizlik Hissi ...................................................................................................110
Korku, Anksiyete Duyarlılığı, Sosyal Kaygı ......................................................112
Umutsuzluk............................................................................................................113
Utanç ve Suçluluk..................................................................................................114
Melankoli ve Yas (Matem)...................................................................................115
İntikam Arzusu, Öfke, Saldırganlık....................................................................115
Sosyal Dışla/N/Ma, Yabancılaşma, Yalnızlık.....................................................117
 İçindekiler xi

Özet.....................................................................................................................................118
Bölüm Değerlendirme Soruları.......................................................................................120
Kaynakça............................................................................................................................124

5. BÖLÜM
TRAVMAYLA BAŞA ÇIKMA, KORUYUCU FAKTÖRLER VE
MÜDAHALE YÖNTEMLERİ
Giriş.....................................................................................................................................133
Travmayla Başa Çıkma.....................................................................................................133
Travma Sonrası Başa Çıkmada Koruyucu Faktörler....................................................134
Sosyal Destek, Aidiyet Duygusu................................................................................134
Bağlanma Stilleri.........................................................................................................135
Psikolojik Sağlamlık/Psikolojik Dayanıklılık/Kendini Toparlama
Gücü/Yılmazlık............................................................................................................136
Öz Şefkat.......................................................................................................................137
Düşünce Kontrol Becerileri (DKB)..........................................................................139
Metabiliş, Üst biliş, Yürütücü Biliş ...........................................................................140
Bilinçli Farkındalık......................................................................................................141
Doğa ile İlişkililik........................................................................................................144
Atılganlık ve Girişkenlik............................................................................................145
Travmanın Etkilerini Önleme ve Müdahale Süreçleri..................................................146
Bilişsel/Davranışçı Terapiler (BDT)..........................................................................147
Göz Hareketleriyle Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme-EMDR.........................148
Şema Terapi..................................................................................................................149
Bilinçli Farkındalık Terapisi.......................................................................................150
Doğa Terapi..................................................................................................................151
Psikolojik Bilgilendirme.............................................................................................152
Psiko/farmokolojik Müdahaleler..............................................................................152
Özet.....................................................................................................................................152
Bölüm Değerlendirme Soruları.......................................................................................154
Kaynakça............................................................................................................................158
xii Travma Psikolojik Danışmanlığı

6. BÖLÜM
KAYIP VE YAS DANIŞMANLIĞI YAKLAŞIMLARI
Giriş.....................................................................................................................................171
Kayıp ve Yas Danışmanlığı Yaklaşımları........................................................................171
Kayıp ve Yasta Kuramsal Çerçeve....................................................................................171
Travmatik Kayıp ve Yasın Tanımı.............................................................................171
Kayıp ve Yas Stilleri.....................................................................................................172
Kayıp ve Yas Tepkileri.................................................................................................173
Yas ve Kayıp Sürecinde Yaşanan Tepkiler ve Etkileri....................................................175
Yas Sürecinde Psikolojik Tepkiler.............................................................................175
Yas Sürecinde Biyolojik Tepkiler...............................................................................177
Yas Sürecinde Sosyal Tepkiler....................................................................................177
Yas Sürecinde Manevi Tepkiler.................................................................................178
Kayıp ve Yası Açıklayan Modeller...................................................................................179
Lindemann Yas Teorisi...............................................................................................179
Kubler-Ross Yas Modeli.............................................................................................181
İkili Süreç Modeli .......................................................................................................182
Görev Temelli Model..................................................................................................184
Bilişsel Davranış Teorisi.............................................................................................186
Bowlby’nin Bağlanma Modeli...................................................................................190
Göz Hareketi Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme Kuramı (EMDR)..................191
Rando’nun Yas Modeli ...............................................................................................193
Kayıp ve Yas ile Çalışmak.................................................................................................193
Yas Danışmanlığı Desteği...........................................................................................193
Kayıp ve Yas Danışmanı Olarak Psikolojik Danışmanın Rolü....................................196
Yas Danışmanlığı Becerileri.......................................................................................198
Özet.....................................................................................................................................200
Bölüm Değerlendirme/Tartışma Soruları......................................................................201
Kaynakça............................................................................................................................202

7. BÖLÜM
KRİZ DANIŞMANLIĞI VE KRİZE MÜDAHALE
Giriş.....................................................................................................................................206
Krizin Tanımı.....................................................................................................................206
Krizin Oluşumu...........................................................................................................207
 İçindekiler xiii

Fırsat ya da Tehlike Olarak Kriz Olgusu..................................................................211

Kriz Türleri.........................................................................................................................211
Modern Krize Müdahale Teorisi ve Kriz Danışmanlığı...............................................217
Krize Müdahale Modelleri...............................................................................................220
ABC Modeli.................................................................................................................220
Kapsamlı Bir Model: Birinci ve İkinci Düzey Krize Müdahale.............................221
Bilişsel Davranışçı Model...........................................................................................221
Roberts’ın Yedi Aşamalı Krize Müdahale Modeli...................................................221
Bütünleyici ACT Müdahale Modeli..........................................................................224
Bütünleştirilmiş Krize Müdahale Modeli................................................................224
Eklektik Krize Müdahale Modeli..............................................................................226
Özet ....................................................................................................................................226
Bölüm Değerlendirme Soruları.......................................................................................227
Kaynakça............................................................................................................................230

8. BÖLÜM
TRAVMADA PSİKOLOJİK DEĞERLENDİRME:
YÖNTEM, ARAÇLAR VE UYGULAMA
Giriş.....................................................................................................................................234
Travmada Psikolojik Değerlendirmenin İçeriği............................................................234
Psikolojik Değerlendirme Nedir?..............................................................................234
Travma Sonrası Durumlarda Neden Psikolojik Değerlendirme?.........................237
Psikolojik Değerlendirme Açısından Travma Belirtilerinin Görünüşleri...........238
Travmada Klinik ve Danışmanlık Amaçlı Psikolojik Değerlendirme Yöntemleri....241
Klinik Görüşme...........................................................................................................241
Yapılandırılmış Görüşme...........................................................................................241
Travmaya Özel Ölçekler.............................................................................................243
TSSB ile İlişkili Ek Araçlar.........................................................................................246
Travmaya Özgü Öz Rapor Değerlendirme Yöntemlerinin Dezavantajları..........248
Travmanın Kişilik Özelliklerine Yansımasını Değerlendiren Ölçme Araçları....248
Çocuk ve Ergenlerde Travma Belirtilerinin Değerlendirilmesi............................250
Travmanın Psikolojik Değerlendirmesinde Uygulama................................................255
Danışma Uygulamaları...............................................................................................257
Temaruz..............................................................................................................................258
İş Birliği ve Terapötik Değerlendirme............................................................................258
xiv Travma Psikolojik Danışmanlığı

Özet ....................................................................................................................................260
Bölüm Değerlendirme Soruları.......................................................................................261
Tartışma Soruları...............................................................................................................262
Kaynakça............................................................................................................................263

9. BÖLÜM
TRAVMA SONRASI KLİNİK DEĞERLENDİRME VE
MÜDAHALE SÜRECİ
Giriş.....................................................................................................................................268
Travma Sonrası Klinik Değerlendirme...........................................................................268
Travma Sonrası Değerlendirmede Öncelikli Konuların Belirlenmesi.................269
Travmaya Maruz Kalan Bireyin Değerlendirilmesi................................................270
Travmanın Etkilerinin Değerlendirilmesi...............................................................271
Travmaya Psikolojik Müdahaleler...................................................................................279
Travmaya Bilişsel Müdahaleler..................................................................................279
Travmada Davranışçı Müdahaleler...........................................................................282
Travmada Duygusal İşleme Müdahalesi..................................................................283
Travma Psikoeğitimi...................................................................................................285
Akut Stres Müdahaleleri.............................................................................................287
Psikolojik Debriefing- Bilgi Alma/ Psikolojik Bilgilendirme..........................287
Kritik Olay Stres Bilgi Alma/Critical Incident Stress Debriefing)..................290
Diğer Akut Travma Müdahaleleri “Yatıştırma ve Psikolojik İlk Yardım”......291
Travma Sonrası Müdahale Örneği olarak “Travmaya Psikolojik Destek/
Psikolojik Yardım Modeli” Uygulaması.............................................................292
Özet.....................................................................................................................................295
Bölüm Değerlendirme Soruları.......................................................................................296
Kaynakça............................................................................................................................300

10. BÖLÜM
TRAVMA YAŞANTISI OLAN ÇOCUKLARLA ÇALIŞMA
Giriş ....................................................................................................................................304
Gelişimsel Travma ve Çocukluk Travmasının Etkileri...........................................306
Travmatik Stres ve Nörolojik Etkileri ................................................................309
Çocuklarda Travmanın Değerlendirilmesi........................................................310
Travma Yaşamış Çocuklarla İletişim..................................................................313
 İçindekiler xv

Travma Yaşamış Çocuklarla Çalışmada Etkili Terapötik Müdahaleler......................315

Travma Odaklı Bilişsel Davranışçı Terapi (TO-BDT)............................................315
Göz Hareketleriyle Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme-EMDR.........................316
Ebeveyn Çocuk Etkileşim Terapisi- EÇET (Parent-Child Interaction
Therapy)........................................................................................................................317
Çocuk Ebeveyn Psikoterapisi- ÇEP (Child Parent Psychotherapy- CPP)...........318
Travma Sistemleri Terapisi-TST................................................................................318
Çocuk ve Aile Travmatik Stres Müdahalesi – ÇATSM (Child and Family
Traumatic Stress Intervention)..................................................................................319
Bilinçli Farkındalık Temelli Stres Azaltma ............................................................319
Oyun Terapisi..............................................................................................................320
Yaratıcı Sanat Terapileri..............................................................................................320
Özet.....................................................................................................................................321
Bölüm Değerlendirme Soruları.......................................................................................323
Kaynakça............................................................................................................................326

11. BÖLÜM
TRAVMAYA DUYARLI OKULLAR
Giriş.....................................................................................................................................332
Travma ve Okullardaki Yansımaları ...............................................................................333
Travma ve Sınıf Ortamı..............................................................................................336
Travmanın Öğrenmeye Etkileri.................................................................................341
Travmaya Duyarlı Okul Programları........................................................................344
Travmaya Duyarlı Okulların Nitelikleri ..................................................................344
Travmaya Duyarlı Ruh Sağlığı Hizmeti ...................................................................345
Travmaya Duyarlı Öğretmen.....................................................................................346
Travmaya Duyarlı Ebeveyn........................................................................................349
Travmatize Olmuş Öğrencilere Yardım: Çok Katmanlı Destek Sistemi..............350
Travmaya Duyarlı Okul Sistemi Uygulama Ortaklıkları: Sorumluluklar ve
Güçlükler............................................................................................................................351
Eğitimciler Açısından Güçlükler...............................................................................351
Öğretmen Hazırlık Programlarında Travma Duyarlılığı.......................................352
Ruh Sağlığı Uzmanları Açısından Güçlükler...........................................................352
Travma Yaşayan Öğrencilerin Tespiti ve Yönlendirilmesi...........................................353
Yurt Dışında Uygulanan Travmaya Duyarlı Program Örnekleri................................354
Yurtiçinde Okullarda Travmaya Yönelik Yapılan Bazı Çalışmalar .............................356
xvi Travma Psikolojik Danışmanlığı

Özet.....................................................................................................................................357
Bölüm Değerlendirme Soruları.......................................................................................359
Kaynakça............................................................................................................................363

12. BÖLÜM
İKİNCİL TRAVMA, TRAVMA SONRASI BÜYÜME VE ÖZ BAKIM
Giriş.....................................................................................................................................368
İkincil Travma....................................................................................................................369
Karşıt Aktarım ............................................................................................................370
İkincil Travmatik Stres ve Eşduyum Yorgunluğu ..................................................371
Dolaylı Travma (DT) .................................................................................................373
Tükenmişlik.................................................................................................................374
İkincil Travmadaki Risk Faktörleri ve Koruyucu Faktörler...................................377
İkincil Travmanın Sonuçları......................................................................................381
Yardım Hizmeti Verenlerde Travma Sonrası Gelişim..................................................383
Yardım Hizmeti Veren Kişilerde Öz Bakım...................................................................385
Öz Bakım......................................................................................................................386
Etik Bir Sorumluluk Olarak Öz Bakım....................................................................387
Bütüncül Bir Yaklaşımla Öz Bakım..........................................................................388
Fiziksel Öz Bakım.................................................................................................389
Psikolojik/Duygusal Öz Bakım...........................................................................390
Sosyal Öz Bakım...................................................................................................392
Mesleki Öz Bakım.................................................................................................393
Manevi Öz Bakım.................................................................................................394
Özet.....................................................................................................................................395
Bölüm Değerlendirme Soruları ......................................................................................396
Kaynakça............................................................................................................................398

13. BÖLÜM
TRAVMA VE SÜPERVİZYON
Giriş.....................................................................................................................................404
Klinik Süpervizyon ve Süpervizyon İlişkisi...................................................................405
Travmatik Yaşantılara Maruz Kalmış Danışanlarla Çalışmada Süpervizyonu
ve Süpervizyon İlişkisini Etkileyen Değişkenler.....................................................407
Aktarım, Karşıt Aktarım ve Paralel Süreç .........................................................407
 İçindekiler xvii

Travmatik Yaşantılara Maruz Kalmış Danışanlarla Çalışmanın Ruh Sağlığı

Uzmanlarına Etkileri .................................................................................................409
İkincil Travmatik Stres, Dolaylı Travma ve Tükenmişlik................................409
Travmatik Yaşantılara Maruz Kalmış Danışanlarla Çalışan Ruh Sağlığı
Uzmanlarının Süpervizyonu......................................................................................411
Süpervizyon Modelleri.....................................................................................................412
Travmatik Yaşantılara Duyarlı Süpervizyon............................................................412
İlişki Odaklı Süpervizyon...........................................................................................413
Kanıt Temelli Süpervizyon.........................................................................................413
Süpervizyon Türleri ..........................................................................................................414
Bireysel Süpervizyon...................................................................................................414
Grup Süpervizyonu.....................................................................................................415
Akran Süpervizyonu...................................................................................................415
Travmatik Yaşantılara Maruz Kalmış Danışanlarla Çalışan Ruh Sağlığı
Uzmanlarının Süpervizyonunda Süpervizörlerin Rol ve Sorumlulukları.................416
Özet.....................................................................................................................................418
Bölüm Değerlendirme Soruları.......................................................................................420
Kaynakça............................................................................................................................423

14. BÖLÜM
TRAVMA PSİKOLOJİK DANIŞMANLIĞI VE ETİK
Giriş.....................................................................................................................................428
Etik, Tanımı ve Kapsamı...................................................................................................428
Ruh Sağlığı Mesleklerinde Etik.................................................................................429
Etik İkilem ...................................................................................................................430
Etik İhlal.......................................................................................................................431
Travmada Etik Karar Verme Süreci................................................................................433
Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Derneğinin (TPDRD) Etik Kodları ve
Travma..........................................................................................................................434
Amerikan Danışmanlar Birliği Standartları (ACA)...............................................436
Amerikan Okul Danışmanları Birliği Standartları (ASCA)..................................437
CACREP Standartları.................................................................................................438
Travma Çalışmalarında Etik Kaygılar.............................................................................439
Travma Araştırmalarında Etik Kaygılar...................................................................439
Travma Çalışmalarında Psikolojik Danışman Yeterliği.........................................439
Travma Çalışmalarında Etik Karar Verme Becerileri ............................................442
xviii Travma Psikolojik Danışmanlığı

Örnek Vakalar ...................................................................................................................444

Özet.....................................................................................................................................445
Bölüm Değerlendirme Soruları.......................................................................................446
Kaynakça............................................................................................................................450

15. BÖLÜM
TRAVMA SONRASI GELİŞME
Giriş.....................................................................................................................................456
Travma Sonrası Gelişme...................................................................................................456
Travma Sonrası Gelişmenin Kuramsal Temelleri.........................................................460
Yaşam Krizleri ve Kişisel Gelişim Modeli................................................................461
Esneklik ve Gelişim Modeli.......................................................................................461
Organizmik Değerleme Modeli.................................................................................462
Duygusal-Bilişsel İşleme Modeli...............................................................................463
İşlevsel Betimsel Model..............................................................................................464
Travma Sonrası Gelişmenin Boyutları...........................................................................465
Kendilik Algısındaki Değişim...................................................................................465
Kişiler Arası İlişkilerdeki Değişim............................................................................466
Hayat Görüşündeki Değişim.....................................................................................466
Psikolojik Sağlamlık ve Travma Sonrası Gelişme.........................................................468
Travma Sonrası Gelişme ve Psikolojik Müdahale.........................................................470
Özet.....................................................................................................................................473
Bölüm Değerlendirme Soruları.......................................................................................474
Kaynakça............................................................................................................................477

16. BÖLÜM
OKULDA KRİZ VE TRAVMA SONRASI PSİKOSOSYAL MÜDAHALE
Giriş.....................................................................................................................................482
Okulda Travma ve Kriz Kavramlarına Bakış...........................................................482
Travma Sonrası Müdahale ve Yardım.......................................................................486
Travma Sonrası Psikoeğitim Uygulamalarında Kullanılan Teknikler...........490
Okulda Krize Müdahale.............................................................................................496
Özet.....................................................................................................................................500
Bölüm Değerlendirme Soruları.......................................................................................502
Kaynakça............................................................................................................................504
 İçindekiler xix

17. BÖLÜM
TRAVMA İLE İLİŞKİLİ BOZUKLUKLAR
Giriş.....................................................................................................................................508
Travma Sonrası Belirtileri ve Etkiyi Artıran/Azaltan Risk Faktörleri........................508
Travma ile İlişkili Sık Görülen Bozukluklar..................................................................510
Akut Stres Bozukluğu.................................................................................................511
Travma Sonrası Stres Bozukluğu-TSSB...................................................................513
Karmaşık (Komplex) Karmaşık Travma Sonrası Stres Bozukluğu.......................522
Disosiyatif Kimlik Bozukluğu...................................................................................523
Madde Kullanım Bozuklukları..................................................................................526
Uyum Bozukluğu........................................................................................................530
Özet.....................................................................................................................................532
Bölüm Değerlendirme Soruları.......................................................................................534
Kaynakça............................................................................................................................537

18. BÖLÜM
KARMAŞIK TRAVMA SONRASI STRES BOZUKLUĞU VE
TEDAVİSİ VAKA SUNUMU
Giriş.....................................................................................................................................542
Karmaşık Travma Sonrası Stres Bozukluğu ve Tedavisi...............................................542
Bu Bölümün Amacı...........................................................................................................544
Vaka: 1..........................................................................................................................544
Vaka: 2 .........................................................................................................................547
Tartışma..............................................................................................................................550
Özet.....................................................................................................................................552
Bölüm Değerlendirme/Tartışma Soruları......................................................................552
Kaynakça............................................................................................................................553

Yazarlar Hakkında.............................................................................................................555
 ŞEKİLLER LİSTESİ
3. BÖLÜM
Şekil 1. Travmadan İyileşmenin Evreleri..........................................................................57
Şekil 2. TSSB İçin Uzun Süreli Maruz Bırakma Tedavi Prosedürü...............................61
Şekil 3. TO-BDT’nin Sekiz Öğesi......................................................................................66
Şekil 4. Diyalektik Davranış Terapisinin Bileşenleri.......................................................70
Şekil 5. EMDR’ın Sekiz Aşamalı Uygulama Süreci.........................................................75
5. BÖLÜM
Şekil 1. Germer ve Neff ’in Stres ve TSSB İçin Öz-Şefkat Formülü.............................139
Şekil 2. Nelson ve Narens’in Üst-Düzey ve Nesne-Düzeyi Modeli.............................141
Şekil 3. Bilinçli Farkındalık ve Pozitif Yatkınlaşma Sarmalı........................................143
Şekil 4. Farkındasızlık ve Negatif Yatkınlaşma Sarmalı................................................144
Şekil 5. Atılganlığın Temel Kavramları ve Teorileri......................................................146
6. BÖLÜM
Şekil 1. Kayıpla Başa Çıkmanın İkili Süreç Modeli.......................................................184
7. BÖLÜM
Şekil 1. Kriz Sürecinin Anlaşılmasına İlişkin Formülasyon........................................207
Şekil 2. Fonksiyonelliğin Artmasına İlişkin Formülasyon...........................................208
Şekil 3. Kriz Reaksiyonu Diyagramı...............................................................................210
Şekil 4. Roberts’ın Yedi Aşamalı Krize Müdahale Modeli............................................223
11. BÖLÜM
Şekil 1. Travma Döngüsü.................................................................................................343
12. BÖLÜM
Şekil 1. İkincil Travma Deneyiminin Kavramsal Süreci..............................................370
Şekil 2. Mesleki Tükenmişliğin Kavramsal Modeli.......................................................375

TABLOLAR LİSTESİ
1. BÖLÜM
Tablo 1. Travmanın Birey Üzerindeki Etkileri.................................................................18
3. BÖLÜM
Tablo 1. Başkasını Affetme Süreci.....................................................................................84
7. BÖLÜM
Tablo 1. Kriz Sonrası Görülen Tepkilerin Dağılımı......................................................208
 Tablolar Listesi xxi

Tablo 2. Yaşam Dönemleri ve Olası Kriz Durumları....................................................213

Tablo 3. Krizin Farklı Evreleri İçin Müdahale Plânı.....................................................225
8. BÖLÜM
Tablo 1. Psikolojik Değerlendirmede Kullanılan Yöntemler.......................................236
Tablo 2. Ölçme ve Test Uygulama ile İlgili Kuruluşlar.................................................255
9. BÖLÜM
Tablo 1. Travmanın Değerlendirilmesi...........................................................................271
Tablo 2. Travma Sonrası Değerlendirmede Alınması Gereken Bilgiler.....................278
Tablo 3. Örnek Bir Psikolojik Bilgilendirme Uygulaması............................................289
10. BÖLÜM
Tablo 1. Çocuklarda Travmatik Yaşantının Ardından Yaşa Göre Ortaya Çıkabilecek
Bazı Tepkiler........................................................................................................306
Tablo 2. Çocuk Travması Olarak İhmal ve İstismar Belirtileri....................................312
Tablo 3. Travma Odaklı-BDT Bileşenleri.......................................................................316
11. BÖLÜM
Tablo 1. Travmanın Çocuklar Üzerindeki Etkileri ve Olası İpuçları..........................339
13. BÖLÜM
Tablo 1. Süpervizyon İlişkisini Etkileyen Değişkenler.................................................406
17. BÖLÜM
Tablo 1. DSM-5 Akut Stres Bozukluğu Tanı Ölçütleri.................................................512
Tablo 2. DSM-5 Travma Sonrası Stres Bozukluğu Tanı Ölçütleri...............................515
Tablo 3. TSSB ile Diğer Bozuklukların Karşılaştırılması.............................................521
Tablo 4. Disosiyatif Kimlik Bozukluğunun DSM-5 Tanı Ölçütleri............................525
Tablo 5. DSM-5 Madde Kullanım Bozuklukları Tanılama Kriterleri.........................527
Tablo 6. DSM-5 Uyum Bozukluğu Tanı Ölçütleri........................................................531
 1. BÖLÜM
TRAVMA PSİKOLOJİK
DANIŞMANLIĞINDA KAVRAMSAL
ÇERÇEVE
Dr. Öğr. Üyesi Zöhre KAYA
Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

İçindekiler
Giriş
Travma Psikolojik Danışmanlığında Kavramsal Çerçeve
Travma Kavramının Psikotarihi
Travmanın Kavramsal ve Kuramsal Çerçevesi
Travma Kavramının Doğası ve Kapsamı
Travma Türleri
Travmanın Etkileri
Bireysel, Toplumsal ve Travmaya Özgü Değişkenlerin Etkisi
Travmanın Biyolojik, Psikolojik, Bilişsel ve Davranışsal Etkileri
Travma Sonrası Tepkiler
Özet
Değerlendirme Soruları
Kaynakça
2 Travma Psikolojik Danışmanlığı

Giriş
“İnsanlık tarihi sadece sanatın, bilimin ve kültürün hikayesi değildir, aynı
zamanda savaşların, kişilerarası şiddetin, zulmün ve insanların yol açtığı bir yığın
felaketin de öyküsüdür” (Briere ve Scott 2016).

Travma Psikolojik Danışmanlığında Kavramsal Çerçeve

İnsanın var olduğu günden bu yana doğanın yıkıcı yönü, insanın vahşi doğası
ve saldırganlığa olan eğilimiyle beraber ölüm olgusunun gerçekliği travma konu-
sunu insanlık tarihi kadar eski kılmakla birlikte aynı zamanda hayatın bir gerçeği
olarak da önümüze koymaktadır (Özen, 2018). İnsanlık tarihi, travmatik olayla-
ra verilen bireysel tepkilerin tarifleriyle doludur (Monson ve Friedman, 2018).
Bilindiği üzere, gerek insan eliyle ortaya çıkan gerekse de doğal kaynaklı olsun
günümüzde travmaların yaşanma oranı giderek artmış bulunmaktadır. Deprem,
sel gibi doğal afetlerden ve savaş gibi insan tarafından gerçekleştirilen travmatik
olaylardan milyonlarca insanın etkilenmesi önemli bir toplum sağlığı sorunudur
(Pfefferbaum ve ark. 2014).
Aynı zamanda, travma sadece durumsal bir olgu olarak değil, zaman için-
de gelişen uzun süreli sosyo-psikolojik bir süreç (Akcan, 2018) olarak karşımıza
çıkmaktadır. Nitekim yapılan çalışmalar, çocukluk döneminde yaşanan ölümle-
rin %49’unun travmalardan kaynaklandığını ve yaşam boyu görülen travmaların
%25’inin çocukluk yıllarında gerçekleştiğini ortaya koymuştur (Oflaz, 2015). Elde
edilen bu istatistikler travmalar açısından çocukluk yıllarının önemli oranda risk
teşkil ettiğini ve bu dönemlerde yaşanan travmatik yaşantıların üstesinden ge-
linmediğinde etkisinin yetişkinlik yıllarına kadar sürdüğünü ve hatta yetişkinlik
dönemini olumsuz etkileyen psikolojik ve davranışsal bozukluklara neden olabil-
diğini göstermektedir (Bingöl-Koloğlu, 2008: Ray, 2014). Buradan hareketle trav-
matik olaylar sonrasında ortaya çıkan bozukluklar hem psikopatolojik olarak hem
de toplum sağlığı yönünden önemli bir tablo ortaya koymaktadır.

Travma Kavramının Psikotarihi

Travma yaşantısı ile psikolojik sorunlar arasında ilişki olduğunu ortaya koyan
görüşler çok eski dönemlerden itibaren oluşmasına rağmen travma kavramının
psikoloji alanında resmi olarak ilk kullanımı ve zorlu yaşam olaylarına “travma”
denilmesi 1980’lerde DSM III’de (The Diagnostic and Statiscal Manual of Mental
Disorder), Travma Sonrası Stres Bozukluğu’nun (TSSB) tanımlanmasıyla başla-
mıştır (Özen, 2017). Psikolojinin ve davranış bilimlerinin diğer alanlarına göre,
 Travma Psikolojik Danışmanlığında Kavramsal Çerçeve 3

insanın travmaya tepkisinin sistematik olarak incelenmesi nispeten yenidir (Bri-

ere ve Scott, 2016). Bu nedenle travmanın insan hayatı ile başlayan uzun tarihine
karşın TSSB’nin kısa bir tarihi olduğu belirtilir (Özten ve Hızlı Sayar, 2015). Daha
sonraki süreçlerde, travmanın psikolojik sonuçları ile ilgili yapılan çalışmaların
her dönemde aynı hızda ilerlemediği; bazen yoğunluk gösterdiği bazen de dur-
gunlaştığı görülmüş ve bunun da o günün koşulları tarafından şekillendiği üze-
rinde durulmuştur (Özen, 2017). Yine, büyük savaşlar, doğal ve insan kaynaklı
bütün felaketlerden sonra travma olgusuyla yüzleşmek ve kabullenmekte yaşanan
zorluklar travmanın varlığını görmezden gelme ve reddetmeye neden olmuştur
(Herbert, 2018).
Tarihsel süreç içerisinde bakıldığında, başlangıçta travmanın psikolojik et-
kilerinin çok önemsenmediği görülmektedir. Çünkü o dönemlerde dış faktörlere
bağlı ortaya çıkan travmatik durumların birey tarafından tolere edileceği düşün-
cesi bulunmaktaydı. Eğer travma sonrasında psikolojik sorun yaşanıyorsa bu, bi-
reyin yatkınlığının ya da mental bir sorununun olduğunu göstermekteydi. Ego
savunma mekanizmasının zayıf olduğu ya da şizofreni vb. gibi biyolojik kökenli
rahatsızlığı olduğu, yani kişinin kendinden kaynaklanan sorunu olduğu (Jones ve
Wessley, 2005) çıkarımında bulunulmaktaydı. Böyle bir çıkarım travma olgusu-
nun daha çok fiziksel travma bağlamında kullanılmasına (Jones, 2007) ve sadece
büyük ölçekte felaketlerin travma olarak tanımlanmasına neden olmuştur.
Travmatik olayların fiziksel hasar dışında psikolojik tepkilere neden olduğu
düşüncesi ilk olarak 1870 yılında Fransa ve Prusya savaşından sonra ortaya çıkmış
ve bu hastalarda görülen bozukluklar için Kardiner (1959) tarafından “travmatik
nevroz” tanısı önerilmiştir (Akt.,Çolak, Kokurcan ve Özsan, 2010). Daha sonra
her ne kadar Birinci Dünya Savaşı sonucunda askerlerin içinde bulunduğu tab-
lolar “savaş bunalımı”, “bomba şoku” (shell shock) gibi kavramlar çerçevesinde
ele alınmış ve travmanın insanlar üzerindeki psikolojik etkilerine dikkat çekilmiş
olunsa da travmatik olayların yeterince irdelenmediği; sadece travmayı tetikleyen
bir unsur olarak ele alındığı görülmüştür. Hatta bu bakış açısının İkinci Dünya Sa-
vaşı yıllarında da sürdüğü bildirilmiştir (Jones, 2007). 1900-1970 yılları arasında
ise travmayla ilişkili psikolojik rahatsızlıkların daha çok savaşla bağlantılı olarak
ortaya çıktığı düşünülürken, 1970- 1980’li yıllarda özellikle feminist hareketin ba-
şını çektiği sivil oluşumların aile içi şiddet ve cinsel istismarları ortaya çıkartması
ile cinsel saldırı ve şiddet deneyiminin de benzer sendroma yol açtığı anlaşılmıştır
(Moscarello, 1990). Günümüzdeki psikolojik travma anlayışı; histeri, savaş nev-
rozu ile cinsel ve ev içi şiddet üzerine yapılan çalışmaların sentezi üzerine inşa
edilmiş olup, meşru bir araştırma alanı yakalamıştır (Herman, 2019).
4 Travma Psikolojik Danışmanlığı

Travma tanımına ilişkin tartışmaların uzun süre psikiyatri dünyasında de-

vam ettiği, travmatik tepkilerin organik ve psikolojik olarak ayrılan kuramsal eti-
yolojinin yanı sıra tanısal sınıflandırmalarının da zaman içinde değişim geçirdiği
(Monson ve Friedman, 2018) ve bunun da DSM uyarlamalarına yansıdığı görül-
mektedir. Savaş sonrası süreçlerden sonra savaşla bağlantılı psikopatolojinin ne-
denlerini açıklamak için ilk kez DSM-I’de önemli bir fiziksel eksikliğe ya da çok
yüksek düzeyde duygusal strese neden olan bir olaya karşılık gelen (Çolak, Ko-
kurcan ve Özsan, 2010), “Büyük Stres Tepkisi” (Gross Stress Reaction)” tanısına
yer verilmiştir (Jones, 2005; Monson ve Friedman, 2018). DSM-II’de savaşın trav-
matik sonuçlarının etkisinin kısmen ortadan kalkması ile birlikte travmayla ilgili
psikolojik bozuklukların dikkate alınmadığı; “Büyük Stres Tepkisi”nin yerine “Ge-
çici Durumsal Bozukluk (Transient Situational Disturbance)” tanısı kullanılmıştır.
1972’de psikiyatri hemşiresi olan Ann Burgess ve sosyolog olan Lynda Holmstrom
tecavüzün psikolojik etkileri üzerine yaptıkları çalışma da tecavüze uğrayan bi-
reylerde “Tecavüz Travma Sendromu (Rape Trauma Syndrome)”, “Hırpalanmış
Kadın Sendromu” olarak tanımladıkları psikolojik reaksiyon kalıbı gözlemlemiş-
lerdir (Herman, 2019; Monson ve Friedman, 2018).
Sahadaki bu çalışmalar ile birlikte II. Dünya Savaşı tutsakları, Yahudi soykı-
rımından kurtulanlar ve Vietnam gazilerinde görülen psikolojik belirtiler savaşın
insan üzerindeki etkisinin yeniden fark edilmesine yol açmış, ruh sağlığı alanında
bu tanı grubunun sınıflandırmasına ilişkin eksikliğin hissedilmesiyle, DSM-III’de
Travma Sonrası Stres Bozukluğu tanısına yer verilmiştir (Gölge, 2005; Kaptanoğ-
lu, 2003; Monson ve Friedman, 2018). Anksiyete bozuklukları kapsamında ve beş
temel ölçüt barındıran TSSB’ye ilişkin yapılan bu ilk sınıflandırmadan sonra savaş
gazilerinde travmanın etkisi standart olarak değerlendirilmeye başlanmıştır (Zi-
mering, Caddell, Fairbank ve Keane, 1993).
Görüldüğü gibi DSM-III öncesinde yapılan tanı sınıflandırmalarında travma
ve travmayla bağlantılı bozukluklar net olarak tanımlanmamakla birlikte travma-
nın öznel deneyimle ilişkisi de ilk olarak vurgulanmıştır. Daha sonra DSM III-R’de
ise travma ile ilgili düşüncelerden ve duygulardan kaçınma, psikojenik amnezi,
öfke, irritabilite ve geleceğin yok olduğu duygusu olmak üzere altı tane ek belirti
tanımlanmış (APA, 1987), ayırıcı özellik olarak travmatik durumun bireyin dene-
yimlediği olağan olaylardan farklı şiddette olması gerektiği vebirden fazla alanda
kaçınma semptomlarının varlığına vurgu yapılmıştır (Çolak, Kokurcan ve Özsan,
2010; Gersons ve Carlier 1992).
DSM-IV ve DSM-IV-TR’de yapılan tanıma göre travma, “bir ölüm ya da ölüm
tehdidi, ağır bir yaralanma ya da kendisinin ya da başkalarının fiziksel bütünlüğü-
ne bir tehdit olayı yaşamış, böyle bir olaya tanık olmuş ya da böyle bir olayla karşı
 Travma Psikolojik Danışmanlığında Kavramsal Çerçeve 5

karşıya gelmiş ve aşırı korku, çaresizlik ya da dehşete düşme” sonucunda oluşan

bir durum olarak tanımlanmıştır. Bu tanımda aynı zamanda travmada öznel tep-
kilerin önemine vurgu yapılarak dolaylı travmatizasyonun kabul edildiği görül-
mektedir (Çolak, Kokurcan ve Özsan, 2010; Özten ve Hızlı Sayar, 2015).
DSM-5’e kadar anksiyete bozuklukları kapsamında ele alınan travma, DSM-
5’de travma ve stres kaynağı ile ilişkili bozukluklar kısmında akut stres bozukluğu
ve uyum bozukluğu ile birlikte ele alınmıştır (APA, 2013). Aynı zamanda “korku”
kökenli tanımlanmış bir bozukluk olmaktan ziyade anhedonik/disforik belirtiler
de gösterebilen, negatif bilişler ve kızgınlık, dürtüsellik, kendine zarar verme gibi
davranışsal belirtileri de olabilen bir sendrom olarak tanımlanmıştır. DSM-5 uyar-
lamasında, travmatik olayın tanımını netleştirmek için travmaya uğrama yolları
ayrı kriterlerle belirtilmiş ve ilk defa tanımda cinsel şiddete verilmiştir (Çolak,
Kokurcan ve Özsan, 2010; Özten ve Hızlı Sayar, 2015).
Travmanın psikolojik boyutuna ilişkin ilk çalışmaların 19. yüzyılda histeri
üzerine vaka incelemeleri yapan Fransız nörolog Jean‐Martin Charcot tarafın-
dan yapıldığı (Erdoğan ve Öztürk, 2018); Charcot’tan sonra histerinin nedenle-
rini anlamaya yönelik çalışma yapan araştırmacıların ise Fransa’da Pierre Janet ve
Viyana’da Josef Breuer‘le birlikte çalışan Sigmund Freud olduğu bilinmektedir (Se-
vinç Yalçın ve Öztürk, 2018). Charcot, Janet, Breuer ve Freud’un temelde üzerinde
durduğu ortak nokta, geçmişte yaşanan travmaların ve travmatik anıların histerik
belirtiler ortaya koyduğunu ve bunun da önemli psikolojik sonuçlara neden oldu-
ğudur (Ellenberger 1970). Nitekim; Breuer ve Freud, histeri üzerine yaptığı çalış-
malarda histerinin geçmişte yaşanan olumsuz olayların sonucunda ortaya çıkan
bir hastalık olduğunu, travmatik olayların etkisiyle hissedilen duygular ifade edil-
diğinde histerik belirtilerin azaldığını görülmüştür (Freud ve Breuer, 1895; Akt.,
Sevinç Yalçın ve Öztürk, 2018). Histeri üzerine yaptığı çalışmalar sonucunda Fre-
ud, kişiye acı veren semptomların tamamen ortadan kalkması için en belirleyici
faktörün bilinçdışı materyalin normal bilince erişilebilir hale gelmesi ile olduğunu
fark etmiştir (Mitchell ve Black, 2012).

Travmanın Kavramsal ve Kuramsal Çerçevesi

Bireyin baş etme mekanizmalarının yetersiz kalması sonucunda ortaya çıkan
travma olgusuna ilişkin çok sayıda tanımın yapıldığı ve bu tanımlara bakıldığında,
bireyi duygusal ve fiziksel olarak etkileyen, inciten, sarsan ve yaralayan olayların
varlığına dikkat çekildiği görülmektedir (Hapke ve ark., 2006; Keane, Silberbo-
ğan ve Weirech, 2008). Sözlük karşılığı “bedene dış bir etmen tarafından bir za-
rar gelmesi” olarak tanımlanan travma kavramı (Kocatürk, 2005), eski Yunanca-

View publication stats