Χορευτική πράξη και κοινωνική συμπεριφορά στο νεοελληνικό πολιτισμικό

πεδίο (6.1)

Η σύγχρονη κοινωνία, οργανωμένη σε ένα πολιτισμικό επίπεδο, συγκροτεί την ταυτότητά της σε
ένα πλαίσιο αντιθέσεων: ύπαιθρος - πόλη, τοπικότητα - αφομοίωση, ελληνικότητά – απώλειά
της, προσκόλληση στα πάτρια – απεμπόλησή τους, κ.α. Μια μελέτη της κατάστασης θα πρέπει
να ξεκινάει από τον εντοπισμό των κοινωνικών δυναμικών και του ρόλου τους στο σχηματισμό,
την περιφρούρηση ή την αλλαγή ταυτότητας και κατόπιν να μελετάει τις τάσεις των
πολιτισμικών επιλογών μέσα από τα προγράμματα των μέσων ενημέρωσης, που λειτουργούν
ταυτόχρονα ως δέκτες παραγωγής και κατανάλωσης ταυτοτήτων και άρα υπόκεινται σε
προβλέψεις και στρατηγικές. Η μελέτη των βασικών μορφών της χορευτικής δραστηριότητας
στους σύνθετους κοινωνικούς νεοελληνικούς σχηματισμούς καταδεικνύει ότι η Ελλάδα υπάγεται
στην κοινωνική δυναμική της τρέχουσας κοινής δυτικοευρωπαϊκής χορευτικής κουλτούρας,
ακολουθώντας την τάση της παγκοσμιοποίησης. Αποτελεί διαχρονικό ερώτημα η δυνατότητα
του χορού να αποτελέσει ένδειξη της διαχρονικής ελληνικότητας (σχέση κλασικού πολιτισμού,
δημοτικής και νεώτερης παράδοσης και εξωγενούς πολιτισμικού σήματος).

Το μεταμοντέρνο σώμα: χορευτική ταυτότητα και κοινωνικές συνιστώσες:

Οι χορευτικές κοινωνίες είναι «τόπος» όπου αντανακλώνται οι κοινωνικές, οικονομικές,

ατομικές και ευρύτερες διαπροσωπικές σχέσεις.
Τα χαρακτηριστικά του σύγχρονου, «μεταμοντέρνου» κοινωνικού περιβάλλοντος
είναι:
- η ασυνέχεια και η αποσπασματικότητα
- η διάδοση του ορθολογιστικού παραγωγικού πνεύματος
- η ανάπτυξη του ατομικού ελεύθερου χρόνου
- η ισχνή συλλογική μνήμη των αστικών υποομάδων
- η ιδεολογική αντιφατικότητα ανάμεσα στην προώθηση της παραγωγικότητάς
του ατόμου και της βιωματικής καταναλωτικής εμπειρίας
Το ανθρώπινο σώμα, από φυσικό / βιολογικό μετατρέπεται σε κοινωνικό και άρα, εφόσον
βασικό πολιτισμικό πεδίο εκδήλωσης και λειτουργίας του είναι το μεταμοντέρνου κοινωνικό
περιβάλλον, είναι και το ίδιο σώμα μεταμοντέρνο. Τα στοιχεία αντιθετικών δίπολων (π.χ.
ατομισμός – μαζικότητα) λειτουργούν αλληλένδετα. Η μεταμοντέρνα αυτή λογική κάνει τον
άνθρωπο να ακροβατεί ανάμεσα στον παραγωγικό ορθολογισμό και τον καταναλωτικό
κοινωνισμό.
Οι κυρίαρχες συνιστώσες της ατομικής / κοινωνικής συμπεριφοράς είναι:
- η υψηλή ανταγωνιστική ικανότητα
- η μυθοποίηση της επιστήμης και της τεχνολογίας
- η διόγκωση του καταναλωτισμού
- η απώθηση εικόνων φθοράς βιολογικής, προσωπικής ή κοινωνικής.
Η Ελλάδα στρέφεται εμφανώς προς το δυτικό και το μεταμοντέρνο, αλλά επιδιώκει και τη
διατήρηση της «τοπικότητας». Χαρακτηριστικά του σύγχρονου ελληνικού πολιτισμού είναι ο
εξορκισμός της έννοιας του θανάτου, η απαξίωση του ιερού / τελετουργικού χρόνου, η
κυριαρχία του παραγωγικού και καταναλωτικού χρόνου, η εμφάνιση μορφών υπερβατικής
συμπεριφοράς, που αποσκοπούν στη διαφοροποίηση από την κυριαρχία του ορθολογισμού.

Αστική ποικιλότητα και παραδοσιακόμορφη χορευτική δράση

Η χορευτική ταυτότητα των νεοελληνικών κοινωνικών σχηματισμών συμποσούται στη

συνύπαρξη χορευτικών τάσεων σύγχρονων και παραδοσιακόμορφων. Αυτό οφείλεται στην
εσωτερική μετανάστευση από την ύπαιθρο στην πόλη, κατά την οποία μεταφέρονται χορευτικές
συνήθειες, που είτε συνεχίζονται, είτε αφομοιώνονται και εξαφανίζονται, είτε συμφύρονται με
άλλες. Τα χορευτικά κοινωνικά φαινόμενα οφείλονται σε καθορισμένες ιστορικές και
κοινωνικές συνθήκες εντός των οποίων εκτυλίσσονται. Στη σύγχρονη αστική μορφή κοινωνικής
συμβίωσης προεξάρχει η ατομική δραστηριότητα και πρωτοβουλία, σε σημείο να θέσει σε
κίνδυνο το ευρύτερο κοινωνικό σχήμα. Η χορευτική συμπεριφορά διαφοροποιείται από τις αξίες
που ισχύουν και τουςεκάστοτε κοινωνικούς παράγοντες. Το αστικό περιβάλλον εγκυμονεί τον
κίνδυνο «αλλοίωσης» της παραδοσιακής χορευτικής ταυτότητας, λόγω του ότι:

- οι χορευτικές περιστάσεις αποσυνδέονται από την κοινωνική τους λειτουργία

- οι κοινωνικές και παραγωγικές σχέσεις των μελών μιας παραδοσιακής
χορευτικής ομάδας διαφοροποιούνται και εκτελούνται σε χώρους
σχετιζόμενους όχι με την παραγωγικότητα, αλλά με τον ελεύθερο χρόνο
- η κοινωνική λειτουργικότητα των χορευτικών δραστηριοτήτων αλλοιώνεται
και ο χορός γίνεται παραδοσιακόμορφος
- ο κοινωνικός χώρος της χορευτικής δραστηριότητας αλλάζει
- ο παραδοσιακός τρόπος μουσικής εκτέλεσης και χρήσης των οργάνων αλλάζει
- ο συλλογικός μύθος και τα παραδοσιακά συμβολικά μέσα έκφρασης πέφτουν
σε αχρηστία .

Διατήρηση της πολιτισμικής ταυτότητας κοινωνικών ομάδων προερχόμενων από

την ύπαιθρο σε πολιτισμικάετερογενές περιβάλλον:

Η ύπαρξη ποικίλων πολιτισμικών (υπο)ομάδων ενέχει τον κίνδυνο αλλοίωσης της πολιτισμικής
τους ταυτότητας. Η πρόθεση ενίσχυσής της συνεπάγεται την περιοδική συνεύρεση των μελών
της κάθε ομάδας, κατά την οποία ασκείται η ιδιαίτερη πολιτισμική τους μνήμη με τη συμμετοχή
σε χορευτικές δραστηριότητες παραδοσιακές.

Ανάγνωση της χορευτικής ταυτότητας στις νεότερες κοινωνίες της ελληνικής

υπαίθρου – φολκλορισμός:

Η χορευτική ταυτότητα της ελληνικής υπαίθρου έχει υποστεί σημαντικές αλλαγές μετά την
πρώτη μεταπολεμική περίοδο, κυρίως λόγω της εξόδου από την απομόνωση, της ανάπτυξης της
επικοινωνίας, της επίδρασης μεταξύ των διαφόρων κοινωνικοπολιτισμικών ομάδων και βέβαια
της διάδοσης του πολιτισμικού σήματος ισχυρότερων πολιτισμών. Η αλλαγή στη χορευτική
ταυτότητα της ελληνικής υπαίθρου εντοπίζεται στην αντικατάσταση των παραδοσιακών
χορευτικών εθίμων με παραδοσιακόμορφες απομιμήσεις, που συνιστούν το φαινόμενου του
φολκλορισμού.

Βασικός ρόλος του φολκλορισμού είναι η αναβίωση του παραδοσιακού για προώθηση της
ιδιαίτερης ταυτότητας της ομάδας και ενίσχυση της εσωτερικής αίσθησης του ανήκειν. Ο
φολκλορισμός συχνά εντάσσεται στη γενική εμπορευματοποίηση και εξυπηρετεί οικονομικές
σκοπιμότητες. Στην Ελλάδα οι δεσμοί με την παράδοση είναι αρκετά ισχυροί, ώστε ο
φολκλορισμός να μην φτάνει ποτέ τη χρήση της παράδοσης για αποκλειστικά για εμπορικούς
σκοπούς και την ένδειξη ασέβειας απέναντί της.