Ελληνες στην Κριμαία

λ
του ρωσικο εμφυ ίου
ύ
λέ
πο μου _ ?

Κοκκινοφρουροί του τάγματος εφόδου στο Περεκόπ ΤΟ 1920.

 Η συμμετοχή των ελληνικών

πληθυσμών στον ρωσικό

εμφύλιο στην περιοχή της
Κριμαίας εντάσσεται στο
γενικότερο πολεμικό κλίμα
που διαμόρφωσαν τα διάφορα
ιδεολογικά στρατόπεδα από
τον Οκτώβριο του 1917 έως
και τα τέλη του 1920, οπότε οι
μπολσεβίκοι παγίωσαν την
Τάταροι έμποροι στη Συμφερόπολη το πρώτο τέταρτο
του 200ύ αιώνα.
εξουσία τους στην περιοχή.
Καθ' όλη αυτή την περίοδο
αναδύθηκαν τα εθνικά μίση του παρελθόντος, απέκτησαν σάρκα και οστά οι
πρώτοι ιδεολογικοί διαχωρισμοί μέσα στο πλαίσιο των ελληνικών
κοινοτήτων, ενώ η έλευση του ελληνικού εκστρατευτικού σώματος στη
Σεβαστούπολη έφερε τους ντόπιους αντιμέτωπους με κρίσιμες αποφάσεις.

Δημήτρης Καταϊφτσής
Υποψήφιος Διδάκτωρ Ιστορίας ΠανεπlστημΙου ιν Παριοίων - Σορβόννη

Π ριν από αρκετά χρόνια, Sέματα ιδιάζουσας ιστορικής και πολιτικής σημασίας, όπως αυτό
της συμμετοχής των Ελλήνων στον ρωσικό εμφύλιο πόλεμο, είτε αντιμετωπίζονταν
επιφανειακά -εφόσον δεν είχε έρ&ει στο φως το πλή8-0ς των αρχείων εκείνης της περιόδοu- είτε
απουσίαζαν από τα πεδία ενδιαφέροντος των ιστορικών. Σήμερα, περισσότερο από ποτέ, τέτοιου
είδους ζητήματα φωτίζουν μερικές από τις πιο σκοτεινές σελίδες της ιστορίας των ελληνικών
παροικιών στη Ρωσία.
Το υπό μελέτη .:1έμα 6ασίζεται σε δύο κεντρικούς άξονες: στην ανάδειξη από τη μία των εθνι­
κών και από την άλλη των ταξικών/κοινωνικών χαρακτηριστικών της στάσης των Ελλήνων της Κρι­
μαίας στην εμφύλια σύγκρουση. Αυτοί οι δύο άξονες είναι αδύνατο να νοηματοδοτηθούν ανε­
ξάρτητα ο ένας από τον άλλο, αφού περιπλέκονται σε 6αθμό τέτοιο ώστε σφραγίζουν εντέλει την
ιστορική διαδικασία στο σύνολό της. Ταυτόχρονα, τα ευρύτερης σημασίας γεγονότα αποκτούν ει­
δικό βάρος στην ανάλυση, με αποτέλεσμα η αποφυγή της μελέτης τους να είναι αδιανόητη.
 Η Karανόηση της ιστορίας ιων υικρών εΑλην.κών κοινοτήτων της Κριμαί­
ας καθιστά απαραΙτητη τη συνολικι"ι ανάλυση ή τουλάχιστον μια εκ-:-ενή επι­

OKόπrιση των γεγονότων που UI<.<JλuUθησαν -ιην ΟκτωΟριαγή Επανάσταση. Και

αυτό δι6ίΙ ο ελλl1νικ.ί.Jι'; lιλη&\Jσμός βρισκ.ό10ν σε άμεση cυοχέτωη με lO\J<;
υπ όλοιπους πλη$υομlJύι; ΙΓς χερσΟΥllοου, έχοντας διαμορφώσει χρόνιες
σχέσεις οι οποίες δοκιμu.στηκuν κα ι ίι ιη δι άρ κει α αυτής της περιόδου. Οι
ιστορίες των λαών που διαδραμίn ιουν -u καθ-ένας το\' δικό του- μικρό ή με­
γόλο ρόλο στα εμφυλιοκά γεγονόιυ, uνuμιγνύοvται, αποτελώντας μια αδιαμ­
φισβήτητα δυναμική συνισταμένη στην ιστΟΡΙΚΓ"! διuδιl\uuίu. Επιπλέον, κρίνε­
ται απαραίτητο να μελετη &ούν κεντρικά γεγονότα ή πoλΙΤΙK�ς αποφάσεις.
όπως νια παράδειγμα η έλεuση τριών διαφopεΤΙKι�ν κατοχικών υ ΙΡuτευ..ιάτων
στη χερσόνησο, δεδομένου ότι η κινητικότητα των ελληνικών πλη·:}υομών
εντάχθηκε στο πλαίσlO που έθεσαν σι τελευταίες.
ntpa, όμως, από το γενικότερο πολιτικό-ιστορικό πεδίο , υπάρχει και η l1ι­
κρο- aτo ρ ία των ελληνικών ι<οινοτήτων της Κριμαίας Το αρχαιότερο φύλο.
σύμφωνα μ πολλ(ως ι στορικούς , που κατοίκησε τη χερσόν ησο πέρασε "χίλια
μύ ρ ια κύματα» στη FιιάpKεΙΩ των αιώνων. Ενα κομι..ιάτι του εξαφανίστηκε μετά
από βαρβαρικές επιδρομές προς τα τέλη της Βιιζοντινής αυτοκρατορίας, ένα
άλλο εγ κ ατ έλ ειψε το 1778 την Κριμαίο για να ,-γκοτησταθεί βορειοανατολικά.
στη σημερινή περιοχή της Mαpιoύπoλrις, κα ι νη ι":iηIHoιιργή(π;ι μια πολύ ση­
μαντικ ή παροικία, ενώ το υπόλοιπο συρρικνώ3ηκε ακόμη περιοnnΠΡΩ πρας
τα τέλη το υ 190υ και ης αρχές του 200ύ αιώνα, είτ ε λόγω της F:vnωμάτωσής
του με τους γειτονικούς πληθυσμούς είτε λόγω της κα μπάνι ας του εκρωσι­
σμού από το τσαρικό κα&εστώς.
Η άφιξη χιλιάδων Ελλήνων χριστιανών, κυνηγημένων από τους Τούρκους
στα εδάφη της πρώην 0-9ωμανικής Αυτοιφοτορίας, κυ ρίως την περίοδο 1917-
1021, αναγCννησc το ελληνικό στοιχείο της κριμαϊκής χερσο ν ήσου ενώ δια·
μόρφωσε κω τη μcτcπειτα ταυτότητα των σοβιετικών Ελλήνων, 0\ οποίοι βίω­
σαν, προς τα τέλη του 8' Π αγκοσμίου πολέμου, τη χεφότερη και πιο άδικη
ίσως αντιμετώπιση από όλες τις εξου σίες που πέρασαν από τη χερσόνησο
τον μαζικό εκτοπισμό τους το 1044.

Οι ναύτες του
Στόλου της
Μαύρης Θάλασσας
στΆSηKαν στο
πλευρό τωΥ
μπολσε6ίιιω" Η
φωτογραφία είναι
από δισδήλωσή
τους στον
vaVσTaSIJO της
Σε6αστούπολης,
πιSανώς ΠΡΝ από
την ΟκτωΒριανή
Επανάσταση.

66 Ισιορικά (+IΙ(''1�
Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΜΦΥΛΙΟΥ
. H�k
ΣΤΗΝ ΚΡΙΜΑΙΑ
(Ι Ι 11/- ΙΖΙΙΙ
'. 1I0'u.t. "111ft.'
Ο εμφύλιος στην Κριμαία δεν άλλπξε
ιιόνο τους συσχετισμούς στυ διάφορα ιε­
ραρχικά κλιμάκια της τοπικής ",οι κcντρι­
11Ι."'1:0.
κι'ις εξουσίας ιης Κριμαίας, αλλά μετέβα­
λε ΚΩΙ τις αντιλήψεις των εsvοτητων ιης,
τον αυτοπροσδιορισμό τους μέσα στον
γεωγραφικό KUl ιιολιτι",ό χώρο που δια­ ου,," \1.'
,(IJ{'Il'J. .ιtιιιι.�
μορφώ.9ηκε με το τέλος του Α' Πaγκοσμl­
J
ου Πολέμου. Εν γένει. αποτi:λι::σε έναν ,."
,
από τους κυριότερους ιιαράγοντες που
κoSόρισαv σε μεγάλο Rα9μό τις εξελίξεις
και επέφεραν UΛΛαγές σε ποΛιτικό, οικονομικό και κοινωνικό επίτι�δo. Χάρτης της
Από τα τέλη του 1917 έως και τις αρχές του 1918, ΟΙ μπολσεβίκοι άρχισαν χερσονήσοu -,-ης
Kριμσiας.
να αποιcrούν συμμάχους στην κριμα'ίκή χερσόνησο και να στήνουν παντού πυ­
ρήνες και επαναστατικέι; επιτροπές. ΕΠΙγΡαlψατικά, από τον Ιανουάριο έως
και τον ΦεfΊρoιιάριo του 1918 απέκτηυαν σrαδΙOKά τον έλεγχο των οστικών
κέντρων της χερσονησου (Γιάλτα, Σιιμφερόπσλη, Ευπατόρια κ.ίι.), ο οποίος
συνοδεύτηΚΕ από μαζικές εκιελέοεις ευγενών. εμπόρων, τοπικών παραγό­
ντων και στρατιωτικrί)ν.
Προς 6υl)8ειο των μπολσεΒίκων &α κινη8εί και ένα σημαντικό μέρUς του
Στόλου της Μαύρης Θάλασσας, τ() υιιοίο ήρ&ε σε σύγκροιιιτη με τις δυνόμcις
των Tu.ιάρων ε&νικιστών (<<PoσKαντpόvτσι»). Επίσης, τυυς μπολσεβίκους συνέ­
δραμε η ηλεlονότηια των εΒραίων, αλλά ΚΩΙ σημαντικό τμήμα των Ελλήνων.
Από την άλλη, δεν ήταν παρό ελάχιστοι οι Τάταροι οι οποίοι πέρασαν στο κόκ­
κινυ ο ιρατόπεδο.
Οι μπολσε6Ικοι, αν και χρησιμοποίησαν την αντιτοταρική!οντιμουσουλμα­
νική προπαγάνΩa προκειμένου να προσετοιριστούν 6λλες εθνότητες (KurirIX;
χριστιανούς, όπως οι Ελληνες). δεν γενίκι::υσαν το μ[σος εναντίον !Ου συνό­
λου του ΤΩταρικού λαού. αλλό το ωτρεψαν περισσότερο στις οικονομικές
ελίι Jιου δρούσαν στο πλιΊίσιό του. Εντούτοις, τα όμια αποδείχ8ηκαν αρκετά
λεmό για τέτοιου είδυυς διακρίσεις. Οι οντlτατπρικές &έσcις κόστισαν ζωt;ς
α&ώων, ενώ aPKf:TOi Τάταροι αναγκόστηΚ,αν να εγκαταλείψουν τις εστίες
τους. Η συνολι!';ή, &a λέγαμε, οντιμπολσε61κικήΙαντικομμουνισιική σrάση των
Τατάρων δεν υπαγορευόταν από ταξικά κριτήρια: παρότι στην πλειονότητά
τους ήταν φτωχο[ αypnτες, συνασπΙστηκαν γίιμω από 3ρησKεuΤΙKoιις και
ε&νικους παpόΓUν ιι:;ς τους οποίους εμπιστειΊονταν περισσότερο για ιην επι­
βίωση και μακροημέρευσή τους.
Στα τέλη του Απριλίου 191t1 Ι::ληξε άδοξα η επικυριαρχίu των μπολσε6ίκων.
Επειτα από στρατιωτικ.rΊ ε:ιο60λή σης 18 AnrIAioIr, μια ξενόφcρτη γερμανική
διοίκηση ι::πιβλή3ηκε με τη 6ία στη χερσόνησο και σταΘεροποιη&ηκι:: αφού
σuγΚ,ρoύσrηKε με τους κοl(κι"οφj1()ιφούς.
Η γερμανική στρaτιωTlκ.ιΊ διοίκηση έ&εσε ότυπα τρεις στόχους: ο) να πα­
γιώσει τον γερμανικό έλεγχο στην περιοχή με αιιώτερο σκοπό τη δημιοuργίη
γερμaνικιις αποικίας, Ο) να πεΡIΩj1ίσει τον ρωσικό/σο6ιετικό επεκταnομό οτη

Ιστορ ,κίι Θί,Ι' στα 67

 νότια Ουκρανία και ΤΟΥ Καύ κ αυ ο και γι να
καΡΠΙΙh'1εί το\' πλ υ ίι το της περιοχής (αμ ύ·
Sη ια ποσά αλλιΊ και περιουσιακά σΤΩιχεία
της τσαρικrις οικ.ΟΥένι::l ας λεηλαιιi3ηκαν
και μεΤ(Jφέρ�ηKαν στη Γερμανία). Οι Γερ­
μανοί εισβολείς προσπά&ηυαν να πρ()οε­
τοιριστσύν τη γερμανική ε-Θνική με ιονότη­
fQ, ώστε να �έooυ\' 111 βάση ενός αποικιο­
κρατικυύ κa&εστώτος στη χερσόνησο n
στόχος επετε ύχ�r l έπειτα Ωπό υ ποοχέ οεις
γιο στήριςη ΩΙΚΟVQμικιιι: φύσης από τον
Κάιζερ - αν και το πuγκεκριμένο γεγονός
ελόσυυνος σημπαίας.
αποδ.. ίχ&ηκc
τον Απρίλιο έως KUΙ τον Σ επτέμ­
Από
Ανδρες του βριο του 1918, φούντωνα" οι συζητήnεις οχετικύ. με το πολιτειακό κα3-εστώς
Κόκκινου Στρατού της Κριμαίuc. n αράλλη λα, είχε δημιουργηΩι::( μια νέα KραrιKή οντότητα κ.αι
o� τε8ωρακισμένο
μια πρiπη κυ6έρνηuιι, η οποίπ, ωστόσο. απέτυχε να λι'ι ο ει τόσσ ιο αγροτικό
τρένο
καrευSύvονται σ� πρόβλιιμα όσο κοι το ζήτημα των ευνoτήτω�
κάποιο από τα Το φ&ινάΗωρο του 191R, και έπειτα από τη πταδιακή anuauv.seoη των γcρ­
μέτωιια του
μανι κών στρατcυμ6των. τα τελειιταία εγΚΟ1ι,;λειψαν ίΟ έδαφος της Κριμοίας.
εμφυλ/ου.
ενώ η κυβέ ρνηση που σχημα1ίστηκε ζήτησε τη 8 0ή.sl:: ια του Λειικού/Ε&ελο­
VTΙΚΟ(Ι Στρατο ύ κοι του στρατηγού Νn:νίκιν, πρ οκει μένου να σταλεί άμεσα
ΟΊρατιωτική ενίσχυση στα κ ριμο·ίκ ά Ρ.δάφη, ώσΗ : να εξασφaλιστεΙ η «αUf.!)ά­
λεια·, στην περιοχή την οπο[α eixuv προηγουμένως «εΥγυηSεί" οι γιφμανικCς
να υ Ι'είλ ει μαζικά στρατυ στη χερσό­
δυ ν άμε ις. Ο Ντενίκ ιν δήλωσε αfJυvαμΙο
vηοu, αλλά, παρόλα αυτ::Ι. σι μονάδες πσυ έφ&αοαν, συνέλαβΩ\' και εξόντω­
σαν μπολσεβίκυυς και ΠΩρόλληλα λl::ιιλάτησαν εφημερίδες και τυπογραφεία.
ΠΡΟi(ολώντας Το μένος του πληθυαμού.
ΣΤΗ'; 26 Νοεl,6ρίου 1918, ειυέβαλαν rπη Σεβαστυύπολη 0\ ουνό μεις της
Αντήνι: 22 πλο[α με αγγλικΡ.ς, γαλλικέι;, ιταλικές και ελληνικές οημc.ίες. ΟΙ
υ υμμαχι κές δυνάμεις πρuσπά8ηοοv να αποκτήουυν τον έλι::γχο στην rιεριo­
χή, φροντίζοντας την απόκρ ουση ι::νός πι$OVΩύ "κόκκινυυ πραξικοπήιιατος ή
ε ισβολή ς., με τη συ μμετοχή τους σε καιασταλτικές επιχειρήσεις, σε συλλή­
ψεις μπολσεβίκων, σε r:ερι:ρρού ρηση των φυλακών και διάλιιση των «κόκκι­
νων" στρατιωτικών απoaπασμάτων.

Διαδήλωση στην ΕυπατόρlO το 1917. Από τις

αριές του έταιις σε όλες τις μεγάλες πόλεις
της κριμαϊκής xεpooν"JjιToυ, υrτήρξε έντονη
κινητικότφα ανάμεσα στο" πλη3υσμό όσον
αφορά nι; τομές που σιιντελοιίντο από τον
ρωσικό λαό στην Πεψούπολη, οι δύο
μεγαλύτερες εκ των οποίωι.ι ήταν η
Επανάσταση του Φε6ρουαρ/ου που «απίσαλε"
τηll τσαρική οικογένεια από τα τραπέζι λήψης
των κεντρικών αποφάσεων γκι rη χώρα και
φ υσικά η ΟΚΓω8ριονή Επανάσταση η οιιοίο
τάραξε συ�tμελrι τον ρου της ιστορίας του
200ύ αιώνα.

68 Ιστορικα ιι,'μιπιι
 Εν τού τοις, στις 29 Μαρτίου 1919, η 1η με ραρχία του 2aντνεπρό6σκ του
Κόκκινου Στρατού εισtβαλε στην περιοχή του Περεκόπ και την κατέλαβε. Δε·
Kαπέvτε ημέρες αργότι::ρα #.φ8Ωπε mη ΣιψφερΩΠΩΛη και την Fιmατόρι α, ε νώ
στη συνέχεια έ3εσε υπό την κατοχή της και το Μ-ιοχτοιοαράι Οι δυνάμεις
της Aντάvτ, παρακολου&ώντας την " κόκκινη " rφoέλαση και ανησυχώντας για
την απειθαρχία που σημ ειωνόταν σε ένα σημαντικό μέρος του στρατεύματος
-το οποίο είτε έβλεπε με συμ πά8 εια είτε αρνείτο να πολ! ψιι οι::ι ι::ίn; αυ τομ ο·
λούσε και συμπαρατασσόταν με τους μΠOλσε6ίKOUς-, αποφάσισαν να αποχω·
ρήσ ου ν από την Κριμα(α. Ετσι, από τον Απρίλιο έως και τον lούνιο του 1919, η
ΚΡιμuίu αvαΚιιρύχ3ιικι;; 01:: Σο βΙ1::τι κ r'ι ΣoσιαλΙUΤΙKή Δη μοκρατ ία και πρ ο σχώ ρη­
αε στη Ρωσική Σοβιετική Ομοσπονδιακή Σοσιαλιστική Δημ οκρατία.
ΤΟ συγκε κριμ ένο πολιτειακό κα$-εστώς δεν διήρκεσε παρ:) μ ερ ικούς μι;­
νες. εξαιτ(ας της αντεπί&εσης των "λευκών" στρατευμάτων. Η κατάληψη πε·
ΡΙΩχ,ίΝ της νnτΙιΊς {)ΙlκΡΩνίας ΩπΩ ΤΩllς Μ:UΚΩιΊς ιΊνήγκοσε τις δυνάμεις του
Κόκ κινου Στρ ατ ού να εκκ ενώσουν την Κριμαία για ....α εν ισχύ σου ν άλλα μέτω·
πα. Στις 23 lουνίου έψ,sασε στη Σεβαστούπ ολη ένα κομμάτι του Ε&ελοντικού
Στ ρ οτ οίι. ΟΙ Λευ κο ί, όταν κατέλαβαν τη χερσόνησο και όρισα', τη ΣεΒαστού­
Ηολl] ιφωιείιουΟ'α ι rις νεοοίισταττις «Κυβέρνη­
σης της Νότιας Ρωσίας, έ8εοον ως πρώτο μέλη­
μά τους την επιστροφή των ε3νιlωποιημένων
πε ριουσ ιών (από τσυς μπολσεβίκους) στους
ιδιοκτήτες τους, ενώ πα ράλληλα επέβαλαν ένα
κλίμα βαριάς καταστολJlς.
Πο ρ όλα αυτά, οι δυνάμ �ις των μπολσε6Ικων
και των συ μμάχων τους αυξάνονταν διαρκώς, με
τη αυμμετοχή των επαγγελματικών ενώσεων και
των σωματείων μέχρι και των ναυτών του Στό­
λου της Μ α ύρης Θάλασσας. Στις 16 Μ αρτ ίο υ
1920, σι μπολσε β ί κοι της Σε 6 αστούπολης απηύ -
>'1ιlνσν ανοικτΙ; κnλrσllQ στον ι:;rγαζόμι:;vο πληθυσιιό τηc; πΩλης ytf1 r.νοπλη "Πού κρύΒει
εξέγερση εναντίον των Λ ευ κών. Οι υποκινητές της εξέγερσης ουνελήψ3η­ Το ψωμί ο
Bpι'JνγKι:λ;»,

11
οαν. όμως το κίνημα αλληλεγγύης που είχε δημιουργηθ-εί ανcδειξc τη στή ρι· ΣorιΡΙKή αφίσα
ζη των σ υνδικά των και των εργαζομένων της πόλ η ς στους μπο λσεβ ίκου ς συλ· που δεΧ
ί 'ι'ει
ληφ3έντες που προορίζονταν για την εσχάτη των ποινών, Ενδι,;κα ημέρl::ς αρ· ΒρόνγκεΑ ξεπουλά

Υότερα, η δ ι οίκηση του Λευκού Στρατού κήρυξε την Κριμαία σε κατόστα ση τη λαϊκή περιουσία
της Κριμαίας στην
πολιορκίας, Σε αυτό το κλίμα, η διοίκηση των Λ ευ κών άλλαξε χέρια, από τον Αντά..τ,
στρατηγό Ντεν!κιν στον Βρόνγκελ
Ο BράvγKι=:λ σιιγκέντρωσε όλες τις εξουσίες -σιρ απωτ ικές, πολιτικ ές, δι­
οικητι κές- στην Κριμ αία, ενώ lο;αSόριαε και τα επίπεδα της αγροτικής παρα­
γωγής. Την ίδια στιγμή, t&coε πρ� πώληση στο εξωτερικό τον πολεμικό εξο·
π/'.ιαμό κα ι τα πλοία του Στόλου της Μαύρης Θάλασσας. Τον Οκτώβριο του
1920. Q KόK KινUς Στρυτύς έκανι; Ηιν ι::παvψψόνιυιΊ τυυ κυι κυιέλaβε ιο nε·
ρεκόπ, Η γενικευμένη φτώχεια αλλά και η κακή κατάσταση του ε3ελοντικού
στρατεύματος διασάλευσαν τα $-εμέλι α της κυριαρχίας των Λευκών: οδηγώ·
ντας τoυ� οε οριστική αποχώρηση .
Στις 13 Νοειιβρίοl) σΙΝοντή.9ηκαν όλο ι οι κομμουνιστές, οι αρι στερ ο ί εταί·
ροι και οι αναρχικοί της Σεβαστούπολης με σκοπό να οργανώσουν τη νέα προ-

Ιστορικα Θι)lαω 69

J
 λεταριακή εξουσία. ενώ συυτίιθηκ.ε επίσης η πρώτη ε παναστατικ ή Ι::ΠΠΡΟml
της πόλης. Μια ημέrα αργότερα συ\'τελcστηκε η πρώτη σύσκ εψη των κομ­
μο υνι στών, για πρώτη φορά ανεμπόδιστα, ι/πό την ο ριστική προστασ[ο της νε­
αρής σοβιετικής cξουσ(ος. Η κυριαρχία των μπολσεβίκων. που επρόκεlΤΩ vn
διαρκ έσει περισσότερη οπό 70 έτη στην Κ ριμαία, είχε ξεκινΙιοει.

Η ΕΜΠΛΟΚΗ ΤΩΝ ΕλλΗΝΩΝ ΣΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ

Η στ6ση των Ελλήνων στα γεγονότα τα οποία εκτυλίχΗηκαν μετά το 1917
έως και την παγίωση της σ06ιετικής εξουσίας υιη χερσόνησο, δεν είναι μο­
νuuιjμαντη ο ύτ ε υπαγορεύεται αποκλειστικά t1nό τον ταξικό ι, ε&vικό παρά­
γοντα.
Μετά το 1917 και την ανάδειξη νέων 9-εσ μ ικων οργύ.νων στην Κριμαία, οι
εκλογές ανi:δειξαν υποψl;ψιους εκπρο σώ πο υς από όλr:ς τις ε9-νικΙς μειονό­
τηπ.ς, οι οποίοι προ σπ άθησαν να πραιJ8ήαuυν ι:ί ιε τα αΙΤ11ματα των εΌνοτή­
Ίων που αντιπρο σώπευαν είτε τπ συμφέροντα της κοινωνικής njξrις σnlV
οπο[α α..'ήκαν. Μ ε τ ά τον Φεβρου άριο του 1917 σ υστά.9η κε στην Κρψαίο Ελλη­
νικό Συμ60ύλιο, Evt;} στις 20 Νοεμβρ ίο υ 1917lδρύ.9ηκε το Συβιέτ Λαϊκών Αντι­
προσώπων ιου Κυ βερνείο υ της Ταυ ρίδας, στο οποίο την ελληνική μειονότητα
ε κπροσωπο ύ σε ο r Ι. Ούλιτσεβ, �μιιo ρoς και πρόεδρος της ελληνικής φιλαν­
θρωπικής αδελφότητας στη Υιψφερόπολη.
Την ,ερίοδο της ιψ ώ ιης κυριαρχίας των μπολσΕΑίκων στην Κριμαlα (έως
και τ�ν Απρίλιο 1918) σημcιώ$ηκαν οι πΡώιι;:ς επι&έσεις Ελλήνων σε Τατά­
ρους, αρχι κά στη Γιάλτα, όπου τα ιmίτια των τελευταΙων λεηλατήθηκαν από
τους Ελληνες της Αούτκα (ΠεΡιοχιι ιης Γιάλτας και πρώην ελληνικό χωριό). Το
γεγονός αυτό r:πι6ε6αιώ8ηκε και από έναν Τά-rαρο που ι:;Iιέζιισε από τα επει­
σόδιu ιης Γιάλτας, ο οποίος μαρτ υρεί Ω1Ι αν άμεσα στους κοκκινοφρουρούς
και τους ναύτες Π04 συμμετείχαν στα πογκρόμ rιεριλαμθάνοvταν και Ι:::λλήνες
της Αούτκα και της ΜπαλοκλιΊβα. Ακόμη , ο n. Κ. Χαρλάμπο, Eλληνuς κάτοικος
Συγκέντρωοη στην
της πόλης, uν�ψψε ότι η αιματοχυσία δεν ηταν παρά απόρροια του c9von­
Ευπστόρισ έπειτα
από Τι]ν ανάδειξη κού ιιίσους μεταξύ Τατάρων και Ελλήνων. Αυτό αποτέλι:;οι;: ίσως το πρώτ ο γε­
της προσωρινής γονός με συγκρουσιακά χαρακτηριστικά που σκιαγράφησε τη μετέπειτα ou­
κυΒέρνησης στη
vcxεIa της ρήξης Ελλήνων και Τατάρων.
Ρωσία (Μάρτιο<;
'9/7). Στο σημείο αlJ τό θέβαια aVQKIjnTCI ένα ζήτημu ιυ οποίο καλό είναι να
ο\'αδεlχΗr:ί. Ιστορικο ί, όπως ο Ζαρού­
μιιιν, όταν αναφέρovτOl σε ελληνο­
τατ αρικcς συγκρούσεις δεν διαχωρί­
ζουν τ ο υς Ελληvι::ς ar: τ αταρόφ ω­
νους KUI ι:;λλιι\'όφωνοuς, γεγονός
π ο υ αποτελούσc xαραKτηPΙOTl�ύ
γνώρισμα του ελληνικο lΊ ιποιχείου
της Κριμαίας. μι: UI ιοτ έλε σμα να γεν­
νήται το ερώτημα αν ε π ρόκειτσ για
ενδοελληνική σύγκρουση. Π αρόλα
αυτό.. από τα στοιχεία πυυ έχουν
συλλεΧ[)F.ί, i.....a τέτοιο σενάριο μοιά­
ζι:;ι aniSaνo.

70 Ιστορ"α ΘΙ1ΙΙΠΙΙ
 Επιγραφή έξω από
το σπίτι του
Ωρίωνα Αλεξόιιη,
Ελληνσ
μπολοε8;κου στη
Συμφερόπολη.

Σταδιακά, και μετά από α&ρόα διαοιωρά φημών. όρχιοαν να δημιουργού­

νται τα πρώτα ελληνοφ06ικό και ρωσοφοΑικά σύνδρομα ανάμεσα οωυς Τα­
τάρυυς, αλλά και το αντίστροφο' ανάμεσα στους Ελληνες και στους ναύτες
του ΣτΩλοu της Μαύρης Θάλασσας άρχισε νο δημlουργείτl1l μια αντιταταρικι'ι
ρητορικιi· Οι αιτίες αυτής της κατάστασης, που κορυφώ-9ψ;;ε τον πρώτο χρό­
Νu του κριμαϊκού εμφlιλίηΗ, ανάγονται στο lιαpελ�6ν. Σύμφω....α με διάφaρους
ιστορικούς αναλυτές, η oνrιπαλότητα μεταξύ Ελλήνων και Τατόρων υπήρχε
ανέκα&ν και είχε κατά κύριο λόγο οικονομικά αίτια. Εrιίuιις, έχει διατιmu>Sεί
και η ερμηνεία ι1τι αρκετοί Ελλ'lνl::ς, οι οποίοι είχαν ανοικτούς πrnσωπικούς
λογαριασμούς OΙKOΝUμΙKής φύσης με τοιις Τατάρους, τους ανήγαγαν σε
εχ�ρoύς του έ&νους για να ιιποστούν την «κόκκινιl" τρομοκρατ(α. cκμεταλ­
λευόμf:vnl το γεγονός ότι οι Τάταροι &εωρούντο «αντεπανοστάτες».
Δεν είναι ιυχαίο ότι η συγκcκρψf.vη αντιπαλότητα δεν σταμάιησε με τη
λήξη του εμφυλίοll. ίε επιστολή του εκιψuuώπου των ε&vικών μΡ.lονοτήτων
της Κριμαίας, Μ. Χ. Σουλτόν-ΓκαλΙεβ. στον Στάλιν, mIC; αρχές της δεκαειίuς
του 1920, αναφέρεται όη Ελληνες συνεργάτες των Ειδιl'".ών Επιτροπων (που
cixav συστήα�ι οι μπολσεβίκοι στο ι ιλαίοιο των σrρατιωΤΙKι;lν-επανασταΤΙKών
επιτροπών), εκμειιιλλι::υόμεvο! τη $έση ΤΟlJς, .. Ι,εκαθόριζαν τoυ� λογαρια­
υμούς τους με τους TnTnpouc; και τους Τούρκους», διοσπείροντας ψευδείς
κατηγορίες ότι είναι αντεπαvuuτότες και καταγγέλλοντnς τους στις Αρχές.
nέρα ύμως από τους παρά γοντΡ.ς οικονομικής :ρύσης, υπ�ρxαν και όλλα
«τείχη·, που χώrιf,αν τους δύο πλη$υσμούι; με σημαντικότερο ίσως αυτό
της {)ρησκείας: οι Ελλιινες ήταν χρισ τιανοί nρ.CJόΟοξοι κοι ο! Τάταροι μου­
οουλμίινυι. ΟΙ διώξcις Αρμενίων και Ελλήνων κατά Ι"Τ] διόρκεια της δcύτε­
ρης δεκαετίπς του 200ύ αιώνα οτην Οθωμανική αυτοκρατορίο, ιΜ)ηοε ένα
μεγάλο τμήμα τους στη μετανάστcυση. Αρκετοί κατέληξαν στην Κριμαία
όπυυ, κυνηγημένοι από τους Τούρκους, άρχισαν νμ διασπεΙρουν αντιισλαμι­
κές ιΜ:Ρος, επιτι{}έμενοl με αυιύν το'lτρόπο στους ΤατιΊρOUς.
Επειτα αtιυ την κυριαρχ[α των μπολοι=:Ηίκων η οποία για ιυυς ντόπιους

Ιστορι.α Θι'ΙΙΙΙf(' 71
 μoιισoυλ�!OνIKo(ις πληΗιισμΩιΊς ΗιιίJΗηκf. ως
τραγωδία, με την άφιξη των Γερμανών στις
νότιες ακτές της Κριμαίας οι Τάταροι πήραν
την εκ δίκη σ ή τους από τους Ρώσους και
ΙUυι.; Ελληνες. Η γερμανικτΊ ειο60λτΊ τους
όπλισε να εξεγερ&ούν, ενώ Ελληνες και
ΕΒραίοι (οι τελευταίοι είχαν ταχ&εί στην
πλειονότητά τους μι; τυυς μnuλuc:6ίκuυς)
ήταν αυ το ί οι οποίοι πλήρωσαν το flαrιΊ τί-
μη μα.
Η έπαυλη του Στο χωριό Μπιγιούκ-Λαμπάτ (σημερινό Μ άλι- Μα γιάκ), πολλοί Ελληνε ς
γ,αφοι) Μαχλίς ο σ κ οτώ{1η καν, ενώ οι περ ιουσίες τ ους λε ηλατήΌ η καν και πυρηολή8-ηκαν από
οποίος ήταν
τους Τατάρ ους. Από την άνοιξη έως το καλοκαίρι του 1918, η σίΙγκρουση με­
επιφανής τοπικός
παρά γovτας της ταξ(ι Ελλήνων και Τατάρω ν είχ ε γεν ικευτε ί σε όλη τη νότια ακτ ή. Και ενώ, πα­
Αλούστα έως και ρά τις διαφα ρ έ ς που τους χώριζαν, Ελληνες και Τάταροι κατοικούσαν στο πα­
το 1917.
ρε λ&όν στα ίδ ια ή σε διπλανά χωρι ά, τώρα η επαναστατική συ γκ υρία είχε δη­
μιουργήσει τρομ ερά μίση. Θύματα του τατορικού ε{)-νικισμού έπεσαν ακόμη
και Γιuιδιlι, �νώ δ�v �με!νε ού ι ε μία f;λληνΙΚΙl οικογένεια κατά μιΊκος του δρό­
μου από τη Γιάλτα προς την Αλούστα. Καταστράφηκε και η τε λευ ταία ελληνι­
Κ11 καλλιέ ρ γει α καπνού, ενώ όσοι Ελληνες κατάφεραν να σωθ-ούν κοτευ8ύν ­
&ηκαν προς τα βόρεια.
lΞνας Γ'ώσος κ άτ οικο ς διηγείται: "Το βράδυ 6λέπαμε τις λάμψεις από τις
πυρκαγιέc που έκαιγαν στο μήκος πις νότιας ακτής. Οι Τάταροι εκδικήθηκαν
το" ελληγικό πληθυσμό για το αίμα των σκοτωμένων τους αδελφών. Αρκετο(
Ελλ ηνες σκοτώθηκαν εκείνο τ ο β ράδ υ και όλα τα κ τή μα τά τους λεηλατήΗη­
καν και πυρπολή$ηκαν. Οταν δύο ημέρες μετά έφυγα για τη Γιάλτα, υπσλόγι­
σα κατά μήκος του δρόμου καμιά δεκαριά φω τιέ ς που κάπνιζαν ακόμα. Και
στον δρόμο, ολόκλ ηρες σειρές από φορτηγά-αμάξια, γεμάτα με αποσκ ευές ,
κλαμένες γυναίκες και παιδιά με μαυρισμένα μάτια. .."

Από τις επι&έσεις των Τατάρων κάηκε ολοσχερι.ίχ; το ελλ ηνικ ό χωριό
Πανοραμική Ακτούζο·ί, ενώ το σύνολο του πληΘυσμού του, συμπεριλαμβανομένων των γυ­
φωτογραφία από το
ναικόπαιδων, σψαγιάσrηKε. Στα χωριά Κουτσούκ-ΟυζCν, Αλούστα, Κορμπέκ,
αΥκυρο8όλι στην
προεπαναστατική Μπιγιούκ-Λαμπάτ, Κοούς, Ουλού-Σαλά, εC;οντώ8ηκαν οεκάοες ε ργαζόμε νοι
!ε8αστοUπολη. ρωυικτις κα ι ελληνΙΚΓΊς ΚUΤUγωγr'μ.;. Τυ νοσυκομείυ της ΑλοίΙυτα Kατ�oιη ιό-
πας σ υγκέν τρ ωσ ης κ ομμένων χε-
ριών, αφτιών και ..9ηλών. Αυτό αποτέ­
i" ι'·'
�,.,;�", >o."\>�,, λεσε και το "σημε(ο μηδέν'· για την
f:Κι"ιίκηση των Ελλήνων, Αριη::νίων
και Ρώσων στην ταταρική εξέγερση.
Σύμφωνο με μαρτυρίες, στο ελ­
ληνικό χωριό Σκέλια, ο χ ρισ τιανικός
πλη..9υσμός, α φού είχε 'lδη προειδο­
ποιη&εί από τους Τατάρους της πε­
ριοχής ότι επρόκειτ ο να Kτυrτη9εί ,
συ'σπε ιρώ8ηκε και κατάφερε σημα­
ντικό πλήγμα σε ένα μικρό ένο πλο
ταταρικό απόσπασμα. Οπως στο

72 Ιστορικα θ/μΓπα
Σκέλια, έτσι και αλλού, οι Eλληvες συνενώ­
ΗηΚΩν IJr. τ()ος νnιΊτες και τους κοκκινο­
φρουρούς για ιην πάτ α ξη της ΤαΤαρικής
cξCγερσης. Στα χωριό Γκουρζούφ και Κιζιλ­
ΤΩοε εκ τέλεσαν όλους τους Τατάρους KOI
τους πέταξαν στη 3όλαααα, ενώ λεηλίnη­
σον και πυ ρπ όλ η σ αν τα σπίτια το υς.
Διάσπαρτες φήμες που κυκλοφορού­
σαν Εκείνη την πl::μ ΊUδU uνΙ;:Ψι::Ρuν ύιι ι ις
πα ρ απά νω σ φα γές διέπραξαν ΕλληΥΡος ΠΩΙ)
ι.:ίχuν lψuοχωριiοει στο στρατόπεδο των μπολσεθίκων. Φαίνε"Τοι ότι οι μπολ­ ΒΡi:ταv/κά και

σεβ ί κοι ε(χαν στηρΙξcι τους ελληνικούς πλη&υ σμ ούς της Κριμαίας -και KU­ γαλλικά άρματ α
προς 801}8τ.ιο του
ρίως την ελληνική νεολαία της περιοχής της Μπαλακλάβα- αλλ ά και των νό­
Λευκο ύ στρατού.
τι ων ακτών της χερ σον ήσου , οι οποίοι οι ην ιιλειονότητά ΤΟJς 11 τ α ν Ψαρά­
δες, ανειδίκευτοι εργάτες, τεχνίτες κ.6.
Το παρά δειγμα της Ευπατόριας είναι αρκετά χαρακτηριστικό και ως προς
ένα άλλο ζήτημα: οι φτωχοΙ αλλά καλά οργανωμένοι uuνδι",uλιuιικu, Ελληνες
ιjJοrόδr.ς ".ίχον Tnx$r.i 1Jr. "Τους «Κόκκινους», "Την ίδια στ ιγ μή που η αστική τά­
ξη η1ς πόλης ήτα ν "ελληνική». Παρόλα αυτά, δεν υπάρχου ν σαφείς μαρτυ ­
ρίες σύγκρουσης μεταξύ Ελλήνων. ικανές να δικαιολογήσουν την όξυνση
ενός ενδεχόμενου κοινωνικού πολέμοι l στα ενΛότφο της κοινότητας. Ετσι,
αν ανuζτμιlooυμ!:: ιυ ιυξlκό σ τοι χείο ως lι::ινητήριο μοχλό για τη διαμόρφω ση
της σ τάσης απέναντι στα διαφορετικά στρατόπεδ α του εμφυλίου. τότε ίσως
να μ η ν μπορέσουμε να λάβουμε ικανοποιητικές απαντήσεις.
Από την άλλη, είναι δύσκολο να εmκαλεσπ:ί κάπυιος μόνυ ιιι υυ γκυρία και
την ανάγκη κοινής συσπείρωσης με "Τους μπολσεβίκους για την άμυνα στην
ταταρικι'] �Hί.9ωll. Δ!::ν ι:;ίναι ψέμα ότι την περίοδο 1917-1920 πολλοι Ελληνες
άρχι σαν να 6λcπουν με συ μπά&εια το επ αναστατ ικό κΙνημα, ενώ αρκετοί ήταν
εκείνοι που στρατεύ&ηκαν με "Tour; "Κόκκινοιις"
Τρανταχτό παράδειγμα είναι αυτό του Ωρίωνα Xμιυιuψόpo6πς Αλεξάκη,
ο Ωποίος τα 1917 οργά νωσε την Ενωση της Σοσιαλιστικής Νεολοlας στη Σε·
βαστσύπολη, στην οποία διετέλεσε πρόεδρος έως κα ι το μέσα του ίδιου
έτ ου ς. Λπό τ ον Ια'lουόριο του 1918 ο Αλεξάκης ι:;νιάχ.9ψ,ι; 010
μέλη της κομ­
ματικής επιτροπής της πόλης, της εκτελειπικής r.πιτροπής του τοπ ικ ού σο­
βιέτ, �νώ δύυ μliνες αργότερα έγινε ένας από τους οργανωτές της νεολαίας
της r ΔιεΘνούς. Επιπλέον, έλαβε μcρος στην απελευ.9έριοοη της Σεβαστού­
ηολης ως π ολιτι κ ός κομισάριος της 1ης μεραρχίας του Ζαντνεπρόφσκ ΤΟΙ)
Κόκκινου Στρατού. Από τον Μάιο του 1919 ανέλαβε την προεδρ εία της στρα­
τιωτικής-r.πnνnιπnτικής επιτροπής της Σεβαστούπολης, εγώ κατέλαβε ΚΟΙ
άλλες επιτελικές .9iσεις στη σοΟιετική ιεραρχία. Το 1920 εστάλη σε αποστο­
λή, από την Κομιντέρν, στην Ελλάδα κα ι στη Βουλγαρία για την πρυώalloιl ΗΙι.:
Επανάστασης. Ωστόσο, δΡ.ν πρόλα6Ρ. ποτέ να φθάσει στον προοριομό του. KQ­
Sώς συvάνrησε το\' θάνατο κα.9' οδόν.
Σε σημαντική μορφή αναδείχSηκε επ[σης ο Σεργκέι Σεργκέε6ιτς Κνό·
ρου ς, ο οπ οίος ήταν ανθυπασπιστής του ΣτΩλοll της Μαι"ιρη ς θάλασσας, ενώ
τον Φε6ρουίψιu TUU 1918 ι:κλΙ:χ.9IΙΙΗ; ι:;ιιίοης πρόι:;δρος της κεντρικιΊς επι­
τροπής του τε λ ευτ α ίου . Αρκετά δραστήριος όλο το διάστημα μετα ξύ 1918-

ΙστoΡΙKlι f)IjIIJJlJ 73
 1919. πιlνελήφ9η τον Λύγουστο του 1919 από τους Λευκούς: μετά από έrr.ιι­
νμ () ιην αλληλογραφία του αποκσλι:ΊφΘηκε ότι διατηρο ύσε άμεση επικοινωνία
με τη ν κεντρική 0ο6ιι::-ιικιi εξουσία. Παρόλα αυτά με το τέλΩς του εμφυλΙου
,

κέρδισε την ελr.ιι&ερία του και μετά το 1920 έζησι:: οιην Κριμαία, εργαζόμε­
νος ως δικιιvόρcς.

Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΝΟΕΜΒΡΙΟ ΤΟΥ 1918

Mr. την αποχώρηση των γερμανικών σ τρατευμ άτων και την έλευση των
πλοίων των συμμαχικων δυνάμεων, οι Τά ταρο ι φοΒήθηκαν τα αντίι ω ινα του
eλ).η νικού εκστρατευτικού σώματος, ωστόσο οι φόβοι τους δεν επαλη&εύτη­
καν. Αυτό σl ιν f:6η διότι α σφαλώς το συ μμαχ.Ι ι'iό εκστρατευτικό σώμα δεν ήταν
εχ8μικό έναντι των αντ ιπάλων των μπολιπ8ίκων. Επιπλέον. ακόμα και ο ίδιος
ο εμφύλιος πόλε μος , όπως YIVΎtuv UVTι ληmός από τους πρωταγωνιστές του,
είχε αρχίσει να απο κ τά περισσότερο ταξικό χαραKτηpΙVΙΙKά. Ετοl, ακόμα και
στις ταταρικές κοινότητες, οι πρώτοι προοδευτικοί διnνοούμενοι που τόλμη­
σην να αποκλίνουν από τις σκοταδιστικές λογικές των μου σουλμ άνων κληrι­
κών και μουλάδων -κυρίαι::χων f,ως τότε στη διαμ όρφ ωση ενιαίuς «ι ατα ρικής
συ ....ειδησης»- είτε Οllομονώ8ηκαν είτε εξοντώ&ηκaν.
AvoιpnPIKQ με τους Ελλην ες, η όψιξη του ελληνικού εκστρατευτι κο ύ σώ­
ματος τον Νυέμ6ριο του 1918 αποοείχ8ηκι:: καταστροφική. Και δεν αναφερό ­

μαστε μόνο σιην ολιγομελή eλNIVIKIi αστικι) τάξη, αλλά στην κύρια μάζα των
φτωχών Ελλή νω ν εrγnζομένων.
Ενα τμι'1μα !Ου ελληνικού εκστρατευτικού σ�Jlιnτιx; εγκαταστό3ηκε στη
Ιε6αοτ()ιΊΠ()Αη, όπου ανέλα6ε την περιφμuύρηση και ασφάλεια της πόλης .

Στην αρχl1. ο εν80υ σι ασμ ής για την άφιξη των συμμαχικών δυνό μεων ιΊ ιυν
αισ9ητός κα8ώς αρκε τοί ιΊτaν αυτοί που έβλεπαν στους ΣΙ Jμ μόχοuς τους εγ­
,

γυητές της ασφ άλε ι ας της περιοχής. Αυτό. όμως, δεν 11ταν παρά μόνο η 6ι­
τρίνα Ο ι::ν&ουοιασμός παρέμεlνι: μόνο στην πλευρό τη ς αστικής τάξης και
της δ ιανόησης . Στις εργαζύμενες μάζες η αντίδραση άρχισε να εKδηλιί)νr.ται
έμπρακτα. unερ60ίνοντας τα ό ρ ια της απλής δυσαρέσκειας. Τυν Δεκέμβριο

"ίνοκας που
αναπαριστά τη
φυγή Πι.W
αντιπάλων π.w
μπολσεθίκων από
την Κριμαία μ
ε
πλoίtι το 1920.

74 Ιστορικά Θ,'Ι'";"
του 1918 πρσχώρησaν οε απεργΙα στη Σε6αστΟΙJπnλη οι
αχSoψόροι, οι οποίοι αρνήθηκαν να ιφγαστούν με τους Συμ­
μάχους. Το γεγονός αυτό προκάλεσε αναοτάτιοοη στην πόλη
και δημιοuργηΟt: t;VO κίιμο καταστολής με φιιλακίσεις, με
ο.ποτέλεσμα να εξαγριώσει f:κτός από τους αριστερούς-επα­
ναστnτες, ακόμη και τους σοοιαλδιιμοκράτες_ Σε αυτό το
πλαίσιο εν ιάουονται κοι τα διαφορετικά nr;ριστατικά κατά τη
διάρκεια των οποίων ι::λληνικές μονάδες ήρ8Ών uντιμέ:τωπες
ιιε τη χλεύη των ντόπιων .

Στις αρχές του Ιανουαρίου 1919, η oργάνtOOη των μπολσε­

βίκων της ΣεβαιπούΠΟλης ζJiτησε και έλιιβε από την αντί­
στοιχη της Οδη σσού προπαγανδιστικό υλικά, μετnξύ άλλων
και στην ελληνική γλώσσα, πpo()ρι�όμενo για τους συμμαχι­
ΕπευφημίF.ς τωΥ
κοιΊς στroτιώτε.ς_ Δύο Eλλην;:;� μπολαε6Ι κοι ο ι Βάσια Πασσάς
, και Φf':vτια μπολσε6ί/(ων μnά
Αλούρδος, ανέλιιβαν να κοινωνήσουν στους σιψπατριώτες τους του εκο ιρα­ τη νίκη τους επί
τευτικού σώματος επαναστατικές ιδέες μέσω ΠΡΟΚ1)μύξεων. Επιπλέον, αρκε­ 10(1 Βράνγrι.:λ_

τοί απλοί κάτοικοι ήρ9αν σε επικοινωνία με τις ελληνικές μονόδf:ς και κατά­
φειΧιν νο. τους πείσουν να αλλάξουν στρατόπεδο.
Τα παραπάνω εξηγούν, εrό.σης, τα διάφορο. περιστατικά αυτομόλησης των
Ελλήνων στραTlωτών ή άρνησης εκτέλεσης διαταγών Πf:rιστατικά τα οποία
,

κορυφώ&η καν στα τcλη Απριλίου, όταν εμφανίστηκαν μπροστά υτην επανα­
στατική επιτροπή της ΣεOαστoύrιoλης πενήντα Ελληνες του εKστρrιτευTlKOύ
σώματος οι οποίΟll::ξέφρασαν την επι.θυμία τους vn πrοσχωρήσοuν στον Κόκ­
κινο Στρατό_
Αυτή όμως δεν ήταν lιαμά η μΙα πλευρό του νομίσματος_ Το μεγαλύτερο
μέρος Ίου ελληνικο ύ στρατεύματος πίcπPoυε στην «ιερότητα» της UΤιοστολής
του, EVfiJ ο ι'iΙOIKητής του σώματος ΚωνοτανΊίνυς Νίδερ, στις 23 Μαρτ[ου δή­
λωσε μπροστά οε εκπροσώπους της αστικής τάξης της Σει:kιστoύπoλης ότι
"οι Ελληνες μc ενθουσιασμό ανολι:ψβάνου ν την αποστολι'ι γιο. την αναγέννη ­

ση της l-'αισίας» . Μάλιστα, το ελληνικό ο ι μότε υ μα πρωταγωνΙστησε και rΊp. ένα

άλλο γεγονύς, το οποίο διαδραμότισε κοταλυτικό ρόλο στην τελική αποχώ ρη­
ση των συμμαχικών διινάμεων από τη χερσόνηου, λύγω της "διάβρωσης» της
συνείδησης των στρατιωτών από τις κομμουνιστικές ιδέες.
Στις 20 Απριλίου 1919, 350 Γάλλοι ναύτες απο6ι6άστηκαν από ι ο. πλο ία
"Φρανς", "Ζον Μπάρ,. ΚΟΙ αμιιό
« Μ ιρ " Κο.ι, τραγουδώντας τη Μασσαλιώτιδα,
ύψωσαν κόκκινα λά6αρα ξεκινώντας διαδήλιοοη στο κέντρο της ΣεΟαστού­
πολης. Την επιχείρηση κamστολής ανέλαβαν κυρίως Ελληνι::ς στρατιώτες ,
οι οποίοι άνοιξαν πυρ τραυμΟ Ίίζοντας και σκοτώνοντας διοδηλωτ{:ς . Επι­
πρόσ9ετα, οι Ελληνcς στρατιώτες λίγο πριν την αποχώρησll τους υ ι u τέλη
,

του ίδιου μηνα, λεη λnτησαν διάφορα μνη μεία Ο l Ι1ν «ιοτορικη Λεωφόρο..
της ΣεΟα στούπολης ΚΟΙ απέσπασαν αντικεΙμcνα αξίας περίποιι 30.000 ρου-
6λίω ν Σύμφωνα με
. μαρτυρίες, Ελληνες και Γάλλοι στρατιώτες λεηλα ι u ύσαν
ό,ΤΙ συναντο ύσαν στον δρόμο τους, ο((;όμιι ιωι uρτοποιεία.
Ανεξάρτητα όμως από αυτά τα γεγονότα, το εκστρατευτικό σώμα ήρ&ε σε
επαφή με τους ντόπιους Ελληνcς και τους παρακίνησε, διασπείΡοντας τον
πανικό, να εγκαταλείψΟuν την Κ ριμαία, επικαλούμενο m9ανή επi:λαση των
μπολσεβ ίκων_ Το χειρότε ρο είναι ότι στρατολόγη σε στις μονάδες του μέλη με-

Ιστορικά θιιιαια 75
 TQl,u των διιΊφορων ελληνικών κοινοτήτων, 3έτον-ιας έτσι το σύ­
νuλu -:-ου ελληνικού πληθυ σμο ύ σε κίνί)υνη για αντίποινα από
τους μπολσε Β ίκους. ΤΟ γεγο νός ουιό έσπειρε τον φόβο στο υς
Ελληνες, παρότι εκπρόσωπος του Κόκκινου Στρατού διο6εβαίω­
σε το\' ναύυρχο Κωωυλίδη, σε συνάντηση που είχι:: μαζί του στο
θωρη κτό ,. Κιλκίς" , ότι οι Ελληνες κότοικοι8-α 'lταν ασφαλε ίς υπό
lην μπολσεΟικική εf.;ουσίn. Αντίστοιχες δηλώσcις των μπολσεβί­
κων έδωσαν στουι; Ελληνες ελπίδα για το μέλλον nOrtIAa αυτά,
αρκετοί ήταν εκείνοι που αποφάσισαν να φύγουν και οι οποίοι
αποχώρησαν μαζί με το εκστρατευτικό πιiψα στα τέλη του Απρι·
λίου 1919.
Η περίοδος που ακολούSησc (κυριαρχΙα των Λε υ κών; χαρα­
κτηρίστη κε για !Ους Ελληνες από ουνεχή με:τπκίνηση -ή τόση για
μετπκίνηση κα3ώς το κυρίαρχο ζήτημα ,παν πλέον η ολοένα αυ­
Ο λευκός ξανό μενη φτώχεια και η ανάγκη ασφάλειας και αναδιοργόνωσης της ζωής
σΤρατηγός τους, Τον Σεmέμβριο του 1:119, υπό. τη οκιά της στρατιωτικής « Κυ βέρνη σης
Ντενί",ι.,.
της Νότιας Pωσίaς � (όru.ιx; ονομά στηκε από τους ίδιους τους Λι; υ κούς), στις
τοπικές εκλογές υ ΙΙ1 ΜπαλοκλάΟα εξελέγησαν και Ελληνες αστικής καταγω­
γής και με τριοπα-&ών πcποι&ήσεων. Ενωύτοις, λόγω της γεν ικευ μένης ουσα­
ρέσκειας, οι εκλογές διεt,ήχθ-ησαν 11f: μεγάλα ποσοστό αποχής (από τους
1 , 1 1 3 ψήφισαν οι 384).
Τα δύο αιιτά χρόνια (1919·1921), η Kptμuiu αηώλεσε σταδιακά ένα σημα·
ντικό κομμάτι του ελληνικού της στοιχε ίο υ, ενιJl δεν πρέπει να λησμονούμε
ότι κατά τη δ ιάρκεια του εμφυλίου μι;τu6λιlθllKε κ αι η σύν&εση των ελληνι·
κών οικισμών. U λόγος ήταν ότι Εισέρευοο.ν κατά χιλιάδες οι ηρόοφυγες από
την Ο-&ωμανικlΊ Αυτοκρατορία, περ ιπλέκο ντας ακόμη ΠF;ρισπότερο την κατά·
σταση, αφnι"1 οι περισσότεροι από αυτούς είτι; δεν διέ$εταν χαρτιά είΤΕ δεν
,'ι·ων εγγεγραμμένοι στο. μητρώο των ελληνικών rφεσ6ειων;
Οταν άρχισε μάλιυ ια η σοβιετική περ ίοδ ος για την Κ ρ ιμαία, IJE τ ην ορι·
στική εγκαθ ίδρυση της σοβΙΕτ ική ς εξου σ!ας (16 Νοε μ6ρίου 1920), οι πρε­
σβείες προ υι ιό&l σαν να καταγράψουν ΤΩιις Ελληνες, να τους βoη�ήσoυν
και να τους παρόσχουν nPOOΤUOiU. Τότε, 11 σο6 ιετιl(ή εξουσία πρότεινε σι::
ΜΠ()λσεΒίκο, όλους τους �ένouς να εγκαταλε ίψουν την Κριμα[α, αν και πολλοί Ελληνες με
εKτελoύ�ται από
οSωμανικ6 διαβαπΊρια αρνΙ18ηκαν να εγκαταλείψουν τη χερ σόνησο και
λειικούς
οtι'τεrrσνσστάτες πολλοί από αυτούς απέκτησαν την ελλη νικιί υπηκοότητα, ενώ άλλοι τη σο-
(16/1/1920). 6ιετιl(ή. Ωστόσο, σύν τομα έκλεισαν οι ελληνικές πρεσβεΙες και τα προξε­
νε ία, ι α οπο ία πραγματ οπο ιο ύσαν σι,!νΡ.χείς εκ­
κλήσεις προς το ελληνικό κρότος για απο στολή
πλοίων ιilστP. να μεταφερ&ο ύν οι ντόmοι Ελλη­
νες στrιν ιu Ι ΟΡΙI('Ι; το υς πατρίδα. Ετσι, αρκετοί
Ελληνες cφuγαν από την Κρ ιμαία με κατεύ.9'υν.
ση τον ελλαδικό χιίφο, εντούτο ις, αυτή η εκροή
δεν είχε οε καμία περίπτωση μαζικό χαρακτήρα
Παρά τις ουσκολΙες των τελευταίων 10-15 ετών:
οι Ελλll νες της Κριμαίας έδΡοιξπν εμπιστοσύνη
στις διακηρύξειι; lηι.; σο8 1ετικιις εξουσίας και
ΠΡοσπό&ησπν να κάνουν μια καινούριο αρχή .

76 Ιστορικά ΘΕμωα
ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Εν κατακλείδι, εμμένουμε στο τελευταίο συμπέρασμα: η ανάγκη

αναγέννησης των ελληνικών KuIvoτriTWv και παροικιών ι Γις Κριμαίας
nou βίωσαν τον εκρωσισμό και την ε.Θνική καταπίεση από το τσαρικό
κα&εστώς, αποτέλεσε τον κ ινητήριο μοχλό της επιλογής του ίδ ιου
του λαού να σναδΙOpγαΝΩSεί από τη βάση του. υπό τη νέα oo61eTtKfl
εξουσία. Γι" αυτή την αναγέννηση, οι διακηρύξεις αΓιό τους μπολσε­
βίκους περί ε{)νικής αυτοδιάθεσης και ελευ$ερίας "'{ων λαών, συνι­
στούσαν μάλλον σημαντικότερο παράγοντα από την ίδια την προπα­
γάνδα σχετιt<:ά με την avt'1m1Jr,IJ της τοt',1κής πόλης.
nαρόλα αυτά, τάξη και έθνος (τΊ ταξικιi και ε&νοτ ική ταυτότητα)
αποτέλεσαν τις δύο κύριες δυναμικ.Cς συνισταμένες. σι οπο[ες συ­
σχετίστηκαν σε τέτοιο βα&μό στα επόμενα χρόνια. ι;)στι::: ΚΩτf.mηοοv
τη μι::λέll1 l1\ς uuλλονικής μνήμης και την αναζήτηση κυρίαρχων ταυ­
τοτήτων σrοuς Ελληνες της Κριμα[ος έναν διαρκή πονοκέφαλο έως
και τη στιγμή που γράφονται αυτές ΟΙ γραμμές. Ο στρanιγός
Κωνσταντίνος
Νίδερ, αρχηγός
ΒΙΒΛΙΟ ΓΡΑΦΙΑ του ελληνικού
εκστρατευτικού
(1) Ιαρούμπιν Α. Γ. - Ζαρούμπιν Β. Γ.: .,ΤΟ 1918ΣΤΗΝ ΚΡΙΜΑΙΑ: ΟΙ ΜΠΟΛΣΕΒΙΚΟΙ m;IfIarrιc; σηι
ΠΑΙΡΝΟΥΝ ΤΗΝ ΕΞονΣΙΑ", r.φημεΡfδα " Ιστορική κληρονομιά της Κριμαίας», Νότια Ρωσία.
Νο 16, 2006 (στα ρωσικά).
(2) Ισρούμmν Β. Γ.: ..Η ΚΡΙΜΑΙΑ ΤΟ 1918-1919: ΕΠΕΜΒΑΙΕΙΣ, ΤΟΠΙΚΕΣ EOYIΙfΣ
ΚΑι ΠΛΗΘνΣΜΟΙ". εφημερίδα <.Ιστορική κληρονομιά της κριμαίας", Νο 5, 2004
(στα ρωσικά).
(3) ZopoιIpnfII Β. Γ.: "ΕΝΔΟΕΘΝΟTlΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ, ΕΘΗ/ΚΑ ΚΟΜΜΑΤΑ ΚΑΙ
OPΓANΩΣEfΣ ΣΤΗΝ ΚΡΙΜΑ ΙΑ {ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 200ύ ΑΙ. ΕΩΣ ΚΑΙ ΤΟ 1921»>, εφημερίδα
..Ιστορική κληρονομιά της Κριμαlας.., Να 1, 2003 (στα ρωσικά).
(4) lopoιIrnIII Β. Γ.: "ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΘΝΟTlΚΟ-ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΕΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΙΣ ΣΤΗΝ
ΚΡΙΜΑΙΑ (1918)", ομιλία ατ"" επιστιιμονικο-πρσκτική σύοιtεψη της Κριμαίας
«Ο χριστιανισμός στις νότιες ακτΙς της Κριμαίας», Γιάλτα, 24 ΝοεμΒρίου 2000
(στα ρωσικά).
(5) lαγκορόντσκιχ Φ. Σ.: Ο ΠΟλΕΜΟΙ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΝΤΕΝΙΚΙΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΕΙΙΒΟΛΕΩΝ
ΣΤΗΝ ΚΡΙΜΑ/Α, ,φατικές εκδόσεις της ΕΣΣΔ της ΚρψαΙας, Συμφερόrτσλη 1940
(οτα ρωσικά).
(6) Κρεστιάνικο8 8. Β.; ΣΕΒΑΣΤονΠΟΛΗ: ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΠΑΣf-ΙΣ ΚΑΙ ΤΟΥ
ΕΜΦΥΛ/ΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ, 1911�1!J20,Συμφερόπολη 2005 (ma ρωσικά).
('1) Θ. Γισννίτο,,: EΠ/IKoηl-lΣH ΤΗΣ ΙΠΟΡΙΑΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝIΣΜον ΣΤΑ ΒΟΡΕ.ΙΑ
ΠΑΡΑλΙΑ ΤΗΙ ΜΑΥΡΗΙ θΑΑΑΠΑΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠIΚΡΑΤΕΙΑ ΤΗ! ΠΡΏΗΝ ΕΣΣΔ,
ιισήΥηση στα πλαίσια του 2ου ΔιcSvούς Εκπαιδευτικού Συνεδρίου: Λσϊκός
Πολιτιομός κσι Εκπαίδευση, 29Σεπτεμ6ρίου - 1 Οκτωβρίου 2006, Συνεδριακό
Κέντρο θεσσαλfας, Βόλος.
(Β) Α. Γκίκας: ΟΙ ΕΑλΗΝΕΣ ΣΤΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΟΙΚΟΔΟΜΗΣΗΣ ΤΟΥ ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΥ
ΣΤΗΝ ΕΣΣΔ, εκδ. Σύγχρον/ι Εποχή, Α8ήνα 2007.
(9) Ι. Κ. χασιώτης (σuλ.): ΟΙ ΕΛΛΗΝΕ.Σ ΤΗΣ ΡΩΣΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΣΟΒΙΕΤΙΚΉΣ ΕΝΩΣΉΙ,
Uni�i�ityStudio Press, ΘεσοαλονΙκη 1997.
(10)Ρ. S. Pa/IaΞi: TRAVELS THROUGH ΤΗΕ SOUΤHERN PROYINCES OFTHE RUSSIAN
EMPlRE ΙΝ ΤΗΕ YfARS 1793 ΑΝΟ 1794, Τ. '�2, ΛσνδΝσ 1812.

)οτοριι;" Η"μIl1'Ι 77