Veprimtari Praktike

Tema: Romantizmi, humanizmi dhe nacionalizmi

Punoi: Martina Tomori
Romantizmi
Romantizmi (i njohur edhe si lëvizja romantike ose epoka romantike) ishte një lëvizje
artistike, letrare, muzikore dhe intelektuale që filloi në Evropë nga fundi i shekullit të 18-
të; në shumicën e zonave ai ishte në kulmin e tij në periudhën e përafërt nga 1800 deri
në 1850. Romantizmi karakterizohej nga theksimi i tij mbi emocionet dhe
individualizmin, letërsinë klandestine, paganizmin, idealizimin e natyrës, dyshimin për
shkencën dhe industrializimin, si dhe glorifikimin e së kaluarës. me një preferencë të
fortë për mesjetaren sesa klasiken. Ishte pjesërisht një reagim ndaj Revolucionit
Industrial, normave sociale dhe politike të Epokës së Iluminizmit, por edhe racionalizimit
shkencor të natyrës. Ajo u mishërua më fort në artet pamore, muzikën dhe letërsinë; ai
pati një ndikim të madh në historiografi, arsim, shah, shkenca shoqërore dhe shkencat
e natyrës. Ai pati një efekt domethënës dhe kompleks në politikë, me mendimtarët
romantikë që ndikuan në konservatorizëm, liberalizëm, radikalizëm dhe nacionalizëm.
Lëvizja theksoi emocionet intensive si një burim autentik të përvojës estetike, duke vënë
theks të ri në emocione të tilla si frika, tmerri, terrori dhe frika - veçanërisht ato të
përjetuara në përballjen me kategoritë e reja estetike të sublime dhe bukurisë së
natyrës. Ai e ngriti artin popullor dhe zakonin e lashtë në diçka fisnike, por edhe
spontanitetin si një karakteristikë të dëshirueshme (si në impromisin muzikor). Në
kontrast me racionalizmin dhe klasicizmin e iluminizmit, romantizmi ringjalli
mesjetarizmin dhe elementët e artit dhe narrativës u perceptuan si autentikisht
mesjetarë në një përpjekje për t'i shpëtuar rritjes së popullsisë, përhapjes së hershme
urbane dhe industrializmit.

Humanizmi
Humanizmi është një lëvizje e studimit të shumanshëm të antikitetit klasik, fillimisht në
Itali e pastaj edhe në vendet tjera evropiane, në shekujt XIV, XV dhe XVI. Termi
Humanizëm është i kohës bashkëkohore me të cilin përcatohet ajo periudhë, ndërsa
Humanizmi i Rilindjes ose Humanizmi dhe Renesansa është një retronim i përdorur për
ta dalluar atë periudhë nga zhvillimet e mëvonshme humaniste.
Humanizmi ishte një lëvizje e reformimit intelektual, kulturor dhe arsimor në Evropën e
periudhës së Mesjetës së vonë dhe periudhës së hershme moderne. Në këtë lëvizje ishin
të angazhuar zyrtarë qytetarë dhe kishtarë, koleksionistë librash, mësimdhënës dhe
shkrimtarë, të cilët në fund të shekullit XV filluan të quheshin "humanistë" - umanisti.
Më konkretisht ajo u zhvillua gjatë shekullit XIV dhe fillimit të shekullit XV dhe ishte një
përgjigje ndaj sfidës së arsimit universitar mesjetar skolastik, i cili pastaj u dominua nga
filozofia dhe logjika aristoteliane. Skolasticizmi u përqendrua në përgatitjen e njerëzve
për të qenë doktorë, avokatë ose teologë profesionistë dhe bëhej mbi bazën e disa
teksteve të aprovuara të logjikës, filozofisë natyrore, mjekësisë, ligjit dhe teologjisë.
Qendrat më të rëndësishme të humanizmit ishin Firenca, Napoli, Roma, Venediku
(Venecia), Mantova, Ferrara dhe Urbino. Historiani gjerman i shekullit XIX, Georg Voigt
(1827-1891) e identifikoi Francesco Petrarkën si humanistin e parë të Rilindjes. Paul
Johnson pajtohet se Petrarku ishte i pari që thoshte se "shekujt midis rënies së Romës
dhe të tashmes ishin epokë e errësirës". Sipas Petrarkut, ajo që nevojitej për të
korrigjuar këtë situatë ishte studimi dhe imitimi i kujdesshëm i autorëve të mëdhenj
klasikë. Për Petrarkën dhe Boccaccion, mjeshtri më i madh ishte Ciceroni, proza e të cilit
u bë model i prozës së latinishtës së mësuar dhe të gjuhës italiane.

Nacionalizmi
Nacionalizmi është një ide dhe lëvizje që mendon se kombi duhet të jetë kongruent me
shtetin. Si lëvizje, nacionalizmi tenton të promovojë interesat e një kombi të caktuar (si
në një grup njerëzish), veçanërisht me synimin për të fituar dhe ruajtur sovranitetin
(vetëqeverisjen) e kombit mbi atdheun e tij për të krijuar një shtet kombëtar.
Nacionalizmi mendon se çdo komb duhet të qeverisë veten, i lirë nga ndërhyrjet e
jashtme (vetëvendosje), se një komb është një bazë e natyrshme dhe ideale për një
politikë dhe se kombi është i vetmi burim i drejtë i pushtetit politik. Ai më tej synon të
ndërtojë dhe të mbajë një identitet të vetëm kombëtar, bazuar në një kombinim të
karakteristikave të përbashkëta shoqërore si kultura, përkatësia etnike, vendndodhja
gjeografike, gjuha, politika (ose qeveria), feja, traditat dhe besimi në një histori të
përbashkët unike, dhe për të promovuar unitetin ose solidaritetin kombëtar. Prandaj,
nacionalizmi kërkon të ruajë dhe të nxisë kulturën tradicionale të një kombi. Ekzistojnë
përkufizime të ndryshme për një "komb", që çon në lloje të ndryshme të nacionalizmit.
Dy format kryesore divergjente janë nacionalizmi etnik dhe nacionalizmi qytetar.
Nacionalizmi u zhvillua në fund të shekullit të 18-të, veçanërisht me Revolucionin
Francez dhe përhapjen e parimit të sovranitetit popullor (ideja se "populli" duhet të
sundojë). Tre teori kryesore janë përdorur për të shpjeguar shfaqjen e tij. Primordializmi
(perennializmi) u zhvillua krahas nacionalizmit gjatë epokës romantike dhe u shpreh se
gjithmonë ka pasur kombe. Kjo pikëpamje që atëherë është hedhur poshtë nga
studiuesit dhe kombet tani shihen si të ndërtuara shoqërore dhe historikisht të
kushtëzuara. Teoria e modernizimit, aktualisht teoria më e pranuar e nacionalizmit,
miraton një qasje konstruktiviste dhe propozon që nacionalizmi u shfaq për shkak të
proceseve të modernizimit, të tilla si industrializimi, urbanizimi dhe edukimi masiv, të
cilat bënë të mundur ndërgjegjen kombëtare. Përkrahësit e kësaj teorie i përshkruajnë
kombet si "komunitete të imagjinuara" dhe nacionalizmin si një "traditë të shpikur" në
të cilën ndjenja e përbashkët ofron një formë të identitetit kolektiv dhe lidh individët së
bashku në solidaritet politik. Një teori e tretë, etnosimbolizmi shpjegon nacionalizmin si
produkt simbolesh, mitesh dhe traditash, siç lidhet me veprën e Anthony D. Smith. Për
më tepër, përhapja e lëvizjeve nacionaliste gjatë dekolonizimit ka bërë që shumë
teoricienë të shqyrtojnë rolin e elitave në mobilizimin e komuniteteve për të ruajtur
pushtetin e tyre.