analiza szeregów czasowych

szeregi czasowe momentów- prezentują zjawiska, które można umownie nazwać „zasobami”, a ich
wielkość może być określona w danym momencie, np. liczba ludności, zasoby mieszkaniowe, zasoby
pieniężne ludności,
szeregi czasowe okresów – prezentują zjawiska, które mają charakter „strumienia”, a jego wielkość
mierzymy w pewnym okresie, np. liczba urodzeń, liczba mieszkań oddanych do użytku, wpłaty na rachunki
oszczędnościowe.

zależnie od celu badania, do oceny prawidłowości statystycznych zachodzących w szeregach czasowych

stosujemy:

wskaźniki dynamiki - jeżeli chcemy badać natężenie zmian jakiegoś zjawiska w poszczególnych okresach
(momentach) w odniesieniu do innych okresów (momentów),

tendencję rozwojową (trend) - jeżeli interesują nas prawidłowości rozwojowe w dłuższym czasie (w kilku,
kilkunastu lub kilkudziesięciu okresach),

sezonowość - gdy informacje liczbowe są podane w kwartałach lub miesiącach.

średni poziom badanego zjawiska w szeregu czasowym :

średnia arytmetyczna – w każdym szeregu,

średnia chronologiczna - w szeregu czasowym momentów ,

średnia geometryczna - w szeregu czasowym okresów,

przykład 3.

liczba zatrudnionych w reklamie w 2004 roku, w poszczególnych kwartałach przedstawiała się następująco:

III 724 TYS. OSÓB;

VI 712 TYS. OSÓB;
IX 696 TYS. OSÓB;
XII 666 TYS. OSÓB.

określić przeciętny poziom zatrudnienia w reklamie w roku 2004.

jest to więc szereg czasowy okresów.

1/ średnia arytmetyczna

co oznacza, że średni stan zatrudnienia w reklamie w ostatnim dniu badanych kwartałów wynosił 699,5
osoby.
1
2/ średnia chronologiczna

co oznacza, że średnio na koniec każdego kwartału 2004 r poziom zatrudnienia w reklamie wynosił 701
osób.
3/ średnia geometryczna

co oznacza, że średni kwartalny poziom zatrudnienia w reklamie w 2004 r. wynosił 699,2 osób.

wskaźniki dynamiki

indywidualne wskaźniki dynamiki

łańcuchowe – obrazujące zmiany wielkości badanego zjawiska z okresu na okres (momentu na moment).
jednopodstawowe – obrazujące zmiany wielkości badanego zjawiska w stosunku do okresu (momentu)
przyjętego za podstawę porównań.
absolutne – zmiany wielkości badanego zjawiska w czasie wyrażone w bezwzględnych jednostkach
absolutnych.
względne - relatywne zmiany wielkości badanego zjawiska w szeregach czasowych wyrażone w %;
przyrost – zmiana wielkości badanego zjawiska w stosunku do okresu przyjętego za podstawę porównań.
przyrost łańcuchowy

przyrost jednopodstawowy

względny przyrost łańcuchowy

=
tempo

średni przyrost absolutny – określa o ile średnio jednostek zmienia się wielkość badanego zjawiska w
czasie,

średni przyrost względny – określa o ile procent średnio zmienia się wielkość badanego zjawiska w czasie,

indeks - iloraz poziomu zjawiska w okresie badanym (yt) do poziomu zjawiska w okresie przyjętym za
podstawę porównań
indeks jednopodstawowy
2
indeks łańcuchowy

przykład 4.
szacunek indywidualnych wskaźników dynamiki bezrobocia rejestrowanego w polsce w latach 1990 – 2003

lata liczba bezrobotnych

wg rejestrów pup indywidualny indeks indywidualny
jednopodstawowy indeks łańcuchowy

1990 1261,1 1,0000 -

1991 2155,6 1,7093 1,7093
1992 2394,0 1,8983 1,1106
1993 2889,6 2,2913 1,2070
1994 2838,0 2,2504 0,9821
1995 2628,8 2,0845 0,9263
1996 2359,5 1,8710 0,8976
1997 1826,4 1,4483 0,7741
1998 1831,4 1,4522 1,0027
1999 2349,8 1,8633 1,2831
2000 2437,0 1,9324 1,0371
2001 2849,0 2,2591 1,1691
2002 3091,0 2,4510 1,0849
2003 3135,0 2,4859 1,0142
źródło: dane gus, www.stat.gov.pl oraz mgpips, www.praca.gov.pl; obliczenia własne;

analiza dynamiki bezrobocia rejestrowanego w latach 1990 – 2003 pozwala stwierdzić, iż w całym
badanym okresie liczba zarejestrowanych bezrobotnych zwiększała się w stosunku do roku 1990. wyraźnie
jednak można wyróżnić trzy podokresy, w których zmiany zasobu bezrobocia przybierały różne kierunki. i
tak w latach 1990 – 1993 z roku na rok wielkość bezrobocia rosła. z kolei od roku 1993 do roku 1997 zasób
bezrobocia zmniejszał się z roku na rok. kolejny podokres, trwający do roku 2003 charakteryzował się
ponownym wzrostem bezrobocia z roku na rok.

związki matematyczne między indeksami jednopodstawowymi i łańcuchowymi:

a. zamiana indeksów łańcuchowych na indeksy jednopodstawowe:

itd.

3
b. zamiana indeksów jednopodstawowych na łańcuchowe:

itd.
c. zamiana podstawy porównań

itd.

średni łańcuchowy wskaźnik dynamiki określa względne zmiany badanego zjawiska w pewnym czasie.

średnie tempo zmian

=
średni przyrost względny

miernik ten interpretujemy jako średnią względną zmianę (wzrost lub spadek – w zależności od znaku)
badanego zjawiska z okresu na okres.

przykład 5
obliczanie średniego tempa zmian liczby zarejestrowanych bezrobotnych w polsce w latach 1990 - 2003.

lub

średnie tempo:

lata liczba bezrobotnych średnie tempo

wg rejestrów pup indywidualny zmian
indeks łańcuchowy

4
 1990 1261,1 -
1991 2155,6 1,7093 1,3183
1992 2394,0 1,1106
1993 2889,6 1,2070
1994 2838,0 0,9821
1995 2628,8 0,9263 0,8916
1996 2359,5 0,8976
1997 1826,4 0,7741
1998 1831,4 1,0027
1999 2349,8 1,2831
2000 2437,0 1,0371 1,0942
2001 2849,0 1,1691
2002 3091,0 1,0849
2003 3135,0 1,0142

analiza dynamiki bezrobocia rejestrowanego w latach 1990 – 2003 pozwala stwierdzić, iż w całym badanym
okresie liczba zarejestrowanych bezrobotnych rosła z roku na rok średnio 7,3%. równie ważnym wydaje się
analiza tempa zmian w wyróżnionych wcześniej podokresach, ze względu na różne tendencje rozwojowe
przypadające na poszczególne przedziały lat. wynika z tego, iż w latach 1990 – 1993 następował średnio
roczny przyrost bezrobocia o blisko 32%. z kolei od roku 1993 do roku 1997 bezrobocia spadało średnio z
roku na rok o niecałe 11%. kolejny podokres, trwający do roku 2003 charakteryzował się średnim wzrostem
bezrobocia z roku na rok o 9,42%.

wykorzystanie tempa zmian do oszacowania poziomu zjawiska w przyszłości, tj. w okresie t = n + p

przykład 6
oszacować liczbę bezrobotnych na koniec 2005 r., wiedząc, że ich liczba w 1998 r. wynosiła 1831,4 tys. , a
średnie tempo w latach 1998–2003 było równe 9,42%.

jeżeli 1998 r. ma t=0, to dla 2005 r. t=7.

co oznacza, że na koniec 2005 roku można spodziewać się, iż bezrobocie wyniesie 3439,2 tys. zł, przy
założeniu że średnie tempo zmian nie ulegnie zmianie.