Bukidnon Association of Catholic School (BUACS), Inc.

Dyosesis ng Malaybalay
Pilar High School
Kisolon, Sumilao, Bukidnon
FILIPINO 8
Unang Markahan
Taong Panuruan 2021-2022
Modyul Week: 1-4

MODYUL WEEK: 1
Paksa: Karunungang-Bayan at Paghahambing

A. Kasanayang Pampagkatuto at Koda

 Naiuugnay ang mahahalagang kaisipang nakapaloob sa mga karunungang-bayan sa mga pangyayari sa tunay
na buhay sa kasalukuyan ( F8PB-Ia-c-22 )
 Nabibigyang-kahulugan ang mga talinghaga, eupimistiko o masining na pahayag ginamit sa tula, balagtasan,
alamat, maikling kuwento, epiko ayon sa: -kasingkahulugan at kasalungat na kahulugan ( F8PT-Ia-c-19 )

B. Panimula (Susing Konsepto)

Ang karunungang-bayan ito isang sangay ng panitikan kung saan nagiging daan upang maipahayag ang mga
kaisipan na napapabilang sa bawat kultura ng isang tribo. Ito ay tumutukoy sa isang klase o uri ng panitikan ng
idinadaan sa pamamagitan ng pagsasagot o paghuhula. Kailangan din ng karunungang bayan malalim na pag iisip.
Ginagamit ito bilang idyomatiko na may malalim na kahulugan kesa sa literal na kahulugan nito. Ito ay ginagamit
upang mapatalas ang kaisipan. Ito ay hango sa karanasan ng mga matatanda. Nagbibigay ng payo tungkol sa
kagandahang asal at mga paalala.

Mga uri ng Karunungang-bayan

(Mga Akdang Lumaganap Bago Dumating ang mga Espanyol)
Noon pa man ay sinasabing mayaman na ang panitikang Pilipino. Tayo ay may sarili nang panitikang nagtataglay ng
kasaysayan ng ating lahi bago pa man dumating ang mga Espanyol at iba pang mga dayuhan sa bansa.
May mga akdang pampanitikang lumaganap sa Panahon ng mga Katutubo sa iba’t ibang panig ng bansa tulad
ng karunungang-bayan na tinatawag ding kaalamang-bayan. Ang panitikang ito ay binubuo ng mga salawikain,
sawikain, bugtong, palaisipan, kasabihan, at bulong. Karaniwang ang mga ito ay nagmula sa mga Tagalog at hinango
sa mahahabang tula.

1. Salawikain- Ito ay nakaugalian ng sabihin at nagsisilbing batas at tuntunin ng kagandahang-asal ng ating mga
ninunong naglalayong mangaral at umakay sa mga kabataan sa pagkakaroon ng kabutihang-asal.
Halimbawa:
 Aanhin pa ang damo, kung patay na ang kabayo.
 Ang hindi lumingon sa pinanggalingan, di makakarating sa paroroonan.

2. Sawikain- Ang mga sawikain ay nagtataglay ng talinghaga sapagkat ito ay may nakatagong kahulugan. Sa ibang
sanggunian ay tinatawag din itong idyoma o kaya naman ay eupemistikong pahayag.
Halimbawa:
 Bagong-tao―binata
 Bulang-gugo― gastador; galante

3. Kasabihan- Ang mga kasabihan noong unang panahon ay yaong ipinapalagay ng mga sabihin ng mga bata at
matatanda na katumbas na mga tinatawag na Mother Goose Rhymes. Ang kasabihan ay karaniwang ginagamit
sa panunukso o pagpuna sa kilos ng isang tao.
Halimbawa:
I II
Putak,putak Tiririt ng ibon,
Batang duwag Tiririt ng maya
Matapang ka’t Kaya lingon ng lingon
Nasa pugad. Hanap ay asawa.

4. Bugtong- Ang mga bugtong ay pahulaan sa pamamagitan ng paglalarawan. Ito ay binibigkas nang patula at may
lima hanggang labindalawang pantig. Ang mga tagalog ang pikamayaman sa bugtong.
 Halimbawa:
 Bungbong kung liwanag, kung gabi ay dagat. (Sagot: banig)
 Dalawang katawan, tagusan ng tadyang. (Sagot: hagdan)

5. Palaisipan- Ito aya nasa anyong tuluyan na kalimitang gumigising sa isipan ng mga tao upang bumuo ng isang
kalutusan sa isang suliranin. Ito ay nangangahulugan lamang na ang mga sinaunang Pilipino ay sanay mag-isip
at kanilang ipinamana ito sa kanilang mga inapo.
Halimbawa:
 Sa isang kulungan ay may limang baboy na inaalagaan si Mang Juan. Lumundag ang isa. Ilan ang natira?
 May isang bola sa mesa. Tinakpan ito ng sombrero. Paano nakuha ng bola nang di man lang nagalaw ang
sombrero?

6. Bulong- Ang bulong ay mga pahayag na may sukat at tugma na kalimitang ginagamit na pangkulam o pangontra
sa kulam, engkanto, at masasamang espiritu.
Halimbawa:
 Huwag magagalit, kaibigan, aming pinuputol lamang ang sa ami’y napag-uutusan.

Paghahambing
Ang paghahambing ay isang paraan ng paglalahad. Ito ay nakatutulong sa pagbibigay-linaw sa isang
paksa sa pamamagitan ng paglalahad ng pagkakatulad at pagkakaiba ng dalawang bagay na pinaghahambing.
Hindi natin namamalayan, ngunit kung papansinin, ang paghahambing ay bahagi na ng ating pang-araw-araw
na buhay, sa pagkain na ating kakainin, sa sasakyang ating sasakyan, o sa lugar na ating pupuntahan, kadalasan ang
mga ito ay naisasagawa natin kung mayroon tayong paghahambing.
Isang mahalagang sangkap sa uri ng paglalahad na ito ay hambingan ng pang-uri. Ito ay ang paglalarawan ng
tao, bagay, lugar, pook, o pangyayaring nakatuon sa dalawa o higit pa. May dalawang uri ng paghahambing:

1. Pahambing na Magkatulad – Sa magkatulad na katangian ay ginagamit ang mga panlaping gaya ng magka-,
sing-, sin-, magsing-, magsim-, magsin-, ga-, pareho, kapwa.

2. Pahambing na Di Magkatulad
a. Palamang – Nakakahigit sa katangian ang isa sa dalawang pinaghahambing. Ginagamit ang higit, lalo, mas,
di-hamak.
b. Pasahol- Kulang sa katangian ang isa sa dalawang pinaghahambing. Ginagamit ang di gaano, di gasino, di
masyado

C. Mga Sanggunian

 Ailene G. Baisa-Julian et.al, Ikalawang Edisyon Pinagyamang Pluma 8.Phoenix Publishing House
Inc. 927 Quezon Ave., Quezon City.

D. Pagpapahalaga
 CULTURAL SENSITIVTY

MODYUL WEEK: 2

Paksa: Alamat (Ang Pinagmulan ng Marinduque), kuwentong-bayan (alamat at epiko) at ang mga elemento
nito at Pang-abay na pamanahon, panlunan, at iba pang uri ng pang-abay

A. Kasanayang Pampagkatuto at Koda

 Nasusuri ang pagkakabuo ng alamat batay sa mga elemento nito ( F8PB-Id-f-23)
 Nasusuri ang pagkakatulad at pagkakaiba ng napanood na alamat sa binasang alamat (F8PD-Id-f-
20)
B. Panimula (Susing Konsepto)
BOUD NG PINAGMULAN NG MARINDUQUE
Noong unang panahon sa isang pamayanan ng Balayan may isang dalaga na nangangalang Marin ang
dinarayo dahil sa angkin nyang kagandahan, siya ay anak ni Datu Batumbakal ang pinuno ng pamayanang ito.
Ang Datu ay tinaguriang gayon dahil sa siya’y may pusong bakal. Ang pamayanang kanyang pinamumunuan
ay sagana sa mga yaman ng kalikasan. Kung kaya’t naging kaugalian na ng mga katutubo ang magpasalamat sa poong
maykapal. Ito ay ginaganap sa tahanan ng Datu. Sila ay sama-samang nag-aalay ng kanilang ani tanda ng pasasalamat.
Gayundin sa kapayapaang kanilang tinatamasa.
Maraming tagahanga ang anak nitong si Marin na mula pa sa ibang bayan isa na dito si Datu Bagal na isang
mayamang datu ng Mindoro, Si Datu Sagwil ng Laguna at Datu Kawili ng Kamarines. Ngunit ang nagwagi sa puso ng
dalagang si Marin ay ang binatang si Garduque na isang dukhang mang aawit.
Ang tatlong Datu ay pinapayagang dumalaw sa dalaga ngunit ang kaawaawang si Garduque ay hindi pinapahintulang
pumunta sa dalaga.
Isang araw habang namamasyal ang dalaga kanyang nakasulubong ang binatang si Garduque. At sila ay nag-
usap. Nalaman ng Datu ang naging pagtatagpo ng dalawang magkasintahan kaya’t ipinag utos nito na pugutan ng ulo
si Garduque.
Ang magkasintahan ay dagling nagpasya, sila ay magtatanan na lamang upang magkasama. Gamit ang maliit na
bangka sila ay tumakas ngunit ito ay nakarating sa kaalaman ng amang Datu. Ipinag utos nito na hanapin ang dalawa.
Katulong ang mga manliligaw ng dalaga hinabol nila ang magkasintahan. Nang malapit ng abutan ang
magkasintahan sila ay nagpasiyang tumalon na lamang sa tubig na magkagapos. At siya ngang nangyari.
Sa pagdaan ng panahon mayroong umusbong na pulo kung saan nagpatihulog ang magkasintahan. At ito ay
pinangalanang Marinduque hango sa pangalan ng dalawang magkasintahang Marin at Garduque.

KUWENTONG-BAYAN (ALAMAT AT EPIKO) AT ANG MGA ELEMENTO NITO

 Ang Kuwentong-Bayan ay isang tuluyang kuwentong nagsasalaysay ng mga tradisyong Pilipino. Karamihan
ng mga kuwentong-bayan ng mga Pilipino ay tungkol sa kanilang mga Diyos at mga espiritu na siyang
nagtatakda ng kapalaran ng tao. Ang mga kuwentong-bayan ay naglalarawan ng mga kaugalian,
pananampalataya, at mga suliraning panlipunan ng panahong iyon.

Ang alamat at ang epiko ay ilan lamang sa mga akdang kabilang sa mga kuwentong-bayan. Ito ay mga panitikang
sumasalamin sa kinagisnan, kalinangan, at kultura ng lahing Pilipino.

 Ang alamat o legend at folklore sa wikang Ingles ay isang uri ng panitikan na naglalaman ng tungkol sa mga
pinagmulan ng mga bagay-bagay sa daigdig. Kung minsan nagsasalaysay ito ng mga pangyayari hinggil sa tunay na
mga tao at pook. Tumatalakay din ito sa mga katutubong kultura, kaugalian o kapaligiran. Ito ay kadalasang mga
kathang-isip na nagpasalin-salin buhat sa ating mga ninuno.

 Ang epiko ay tulang pasalaysay na nagsasaad ng kabayanihan ng pangunahing tauhan na nagtataglay

ng katangiang nakahihigit sa karaniwang tao na kadalasan siya’y buhat sa lipi ng mga diyos o diyosa.
Ang haba ng epiko ay mula sa 1,000 hanggang 55,000 linya kaya’t ang pagtatanghal sa mga ito ay
maaring abutin ng ilang oras o araw.
 Epiko ng mga Iloko: Lam-ang
 Epiko ng mga Meranaw: Bantugan
 Epiko ng mga Magindanaw: Indapatra at Sulayman

Ang Banghay ng kuwentong-bayan ay nagtataglay rin ng tatlong bahagi: ang simula, gitna, at katapusan.
Basahin ang mga uri ng pang-abay sa ibaba.
Sa SIMULA matatagpuan ang dalawang mahalagang sangkap o elemento:
1. Tauhan―nagbibigay buhay o gumaganap sa pangyayari.
2. Tagpuan― ito ay ang pangyayarihan ng aksiyon o eksenang naghahayag ng panahon, kung tag-init o
tag-ulan; ng oras, at ng lugar.
Sa GITNA―dito makikita ang banghay o ang maayos na pagkasunod-sunod ng mga tagpo o eksena. Dito
rin nakapaloob ang pinakamahalagang bahagi ng kuwentong-bayan:
3. Diyalogo―ang usapan ng mga tauhan.
4. Saglit na Kasiglahan― nagpapakita ng panandaliang pagtatagpo ng mga tauhang masasangkot sa
problema.
5. Tunggalian―nagpapakita ng labanan o pakikibaka ng tanging tauhang inilalahad at ito ay maaring
ang kanyang pakikipagtunggali sa sarili, sa kapwa, sa kalikasan.
6. Kasukdulan― ang pinakamadulang bahagi ng kuwento kung saan iikot ang kahihinatnan ng tanging
tauhan, kung ito ay kasawian o tagumpay.
Sa WAKAS
7. Kakalasan― sa bahaging ito mababatid ang kamalian o kawastuhan ng mga di inaasahang naganap
na pagbubuhol na dapat kalagin. Mababatid naman sa katapusan ang magiging resolusyon na
maaring masaya malungkot, pagkatalo o pagkapanalo.

Pang-abay Na Pamanahon, Panlunan, at Iba Pang Uri Ng Pang-abay

Pang-abay- ang tawag sa salita o lipon ng mga salitang nagbibigay-turing sa pandiwa, pang-uri, o kapwa
pang-abay. May mga iba’t ibang uri ng pang-abay. Ilan sa mga ito ay ang mga sumusunod:

1. Pamanahon-Pang-abay na nagsasaad kung kalian ginanap, ginaganap ang sanasabi ng pandiwa sa

pangungusap.
2. Panlunan-Pang-abay na tinatawag na pariralang sa. Kumakatawan ito sa lugar kung saan ginagawa ang
kilos.
Halimbawa: Sa buong mundo ay laganap ang iba’t ibang kuwento o alamat tungkol sa pinagmulan ng iba’t
ibang bagay.

3. Pamaraan- Pang-abay na sumasagot sa tanong na paano ginanap, ginaganap o gaganapin ang sinasabi
ng pandiwa sa pangungusap.
Halimbawa: Masayang nagbabasa ang mga batang mahilig sa karunungang-bayan gaya ng alamat.

4. Panggaano- Ang pang-abay na nagsasaad ng sukat o timbang.

Halimbawa: Ang mga taong nakabasa ng alamat ay dumami nang isang daang porsiyento.

5. Kataga o Ingklitik- katagang karaniwang sunusunod sa unang salita ng pangungusap. May 16 na

kilalang pang-abay na ingklitik. Ito ay ang sumusunod:
man kasi sana nang
kaya yata tuloy lamang/lang
din/rin ba pa muna
pala na naman daw/raw
Halimbawa: Makikita rin ang paniniwala at kultura ng isang pamayanan sa pamamagitan ng alamat.

.
C. Mga Sanggunian

 Ailene G. Baisa-Julian et.al, Ikalawang Edisyon Pinagyamang Pluma 8.Phoenix Publishing House
Inc. 927 Quezon Ave., Quezon City.

D. Pagpapahalaga

 SIMPLICITY OF LIFESTYLE

MODYUL WEEK: 3-4

Paksa: Bantugan (Epiko), Pagtatala at pagpapalawak ng paksa at
Mga Hudyat ng Sanhi at Bunga ng mga Pangyayari

A. Kasanayang Pampagkatuto at Koda

 Napauunlad ang kakayahang umunawa sa binasa sa pamamagitan ng: -paghihinuha batay sa mga ideya o
pangyayari sa akda -dating kaalaman kaugnay sa binasa (F8PB-Ig-h-24)
 Nakikinig nang may pag-unawa upang mailahad ang layunin ng napakinggan, maipaliwanag ang
pagkakaugnay-ugnay ng mga pangyayari at mauri ang sanhi at bunga ng mga pangyayari ( F8PN-Ig-h-
22 )
 Nagagamit ang mga hudyat ng sanhi at bunga ng mga pangyayari (dahil,sapagkat,kaya,bunga nito, iba pa) (
F8WG-Ig-h-22)
  Naisusulat ang talatang: -binubuo ng magkakaugnay at maayos na mga pangungusap - nagpapahayag ng
sariling palagay o kaisipan -nagpapakita ng simula, gitna, wakas ( F8PU-Ig-h-22 )

B. Panimula (Susing Konsepto)

BUOD NG BANTUGAN
Si Prinsipe Bantugan ay kapatid ni Haring Madali sa kaharian ng Bumbaran. Ang prinsipe ay balita sa
tapang at kakisigan, kaya’t maraming dalaga ang naaakit sa kanya. Dahil dito, si Haring Madali ay
naiinggit sa kapatid. Nag-utos siya na ipinagbabawal na makipag-usap ang sinuman kay Prinsipe
Bantugan.
Ang sinumang mahuling makipag-usap sa prinsipe ay parurusahan.
Nalungkot si Prinsipe Bantugan at siya’y naglagalag. Siya’y nagkasakit at namatay sa pintuan ng palasyo
ng Kaharian ng Lupaing nasa Pagitan ng Dalawang Dagat. Ang hari rito at ang kapatid niyang si Prinsesa
Datimbang ay naguluhan. Hindi nila kilala si Bantugan. Tumawag sila ng pulong ng mga tagapayo.
Habang sinasangguni nila ang konseho kung ano ang gagawin sa bangkay, isang loro ang pumasok. Sinabi
ng loro na ang bangkay ay si Prinsipe Bantugan na mula naman sa Bumbaran at ibinalita naman ang
pangyayari kay Haring Madali.
Nalungkot si Haring Madali. Dali-dali siyang lumipad patungo sa langit upang bawiin ang kaluluwa ni
Bantugan. Nang makabalik si Haring Madali, dala ang kaluluwa ni Bantugan, ay dumating din si Prinsesa
Datimbang na dala naman ang bangkay ni Bantugan. Ibinalik ang kaluluwa sa katawan ni Bantugan.
Nabuhay na muli si Bantugan at nagdiwang ang buong kaharian pati na si Haring Madali.
Samantala, nakarating naman ang balita kay Haring Miskoyaw na namatay si Bantugan, ang matapang na
kapatid ni Haring Madali. Nilusob ng mga kawal niya ang Bumbaran. Itinigil ang pagdiriwang at nakilaban
ang mga kawal ng Bumbaran. Nanlaban din si Prinsipe Bantugan subalit dahil sa siya ay nanglalata pa
dahil sa bagong galing sa kamatayan, siya ay nabihag. Siya’y iginapos, subalit nang magbalik ang dati
niyang lakas, nilagot ni Bantugan ang kanyang gapos at buong ngitngit niyang pinuksa ang mga kawal ni
Haring Miskoyaw.
Nailigtas ni Bantugan ang kaharian ng Bumbaran. Ipinagpatuloy ng kaharian ang pagdiriwang. Nawala na
ang inggit sa puso ni Haring Madali. Dinalaw ni Bantugan ang lahat ng mga prinsesang kanyang katipan.
Pinakasalan niya ang lahat at iniuwi sa Bumbaran na tinanggap naman ni Haring Madali nang malugod at
buong galak. Namuhay si Bantugan ng maligaya ng mahabang panahon.

PAGTATALA AT PAGPAPALAWAK NG PAKSA

Ang talata ay isang maikling kathang binubuo ng mga pangungusap na magkakaugnay, may balangkas,
may layunin, at may pag-unlad ang kaisipang nakasaad sa pinakapaksang pangungusap na maaaring lantad
o di lantad. Layunin ng isang talata ang makapaghatid ng isang ganap na kaisipan sa tulong ng mga
pangungusap na magkakaugnay.

May iba’t ibang uri ng talata ayon sa kinalalagyan sa komposisyon.

Panimula―Ito ang nasa unahan ng isang komposisyon. Dito nakasaad ang paksa na nais talakayin ng
manunulat at kung ano ang kanyang ipinaliliwanag, isinasalaysay, inilalarawan, o binibigyang-katwiran.
Gitnang talata o talatang ganap―Ito naman ang nasa gitnang bahagi ng isang komposisyon. Ito ay may
tungkuling paunlarin o palawakin ang pangunahing paksa. Binubuo ito ng mga sumusuportang ideya
upang ganap na matalakay ang paksang nais bigyang linaw ng manunulat.
Wakas o talatang pabuod―Ito naman ang kadalasang pangwakas ng isang komposisyon. Dito nakasaad
ang mahahalagang kaisipang nabanggit sa gitnang talata, ginagamit ito upang bigyang-linaw ang kabuoan
ng komposisyon.

Iba’t ibang paraan o teknik ang ginagamit sa pagpapalawak ng paksa, ilan sa mga itoangsumusunod:
1. Pagbibigay-katuturan o Depinisyon- May mga salitang hindi agad-agad maintindihan kaya’t
kailangang bigyan ng depinisyon . Ito’y mga bagay o kaisipang nangangailangan ng higit na masaklaw na
pagpapaliwanag.
2. Paghahawig at Pagtatambis- Ang mga bagay na magkakatulad ay pinaghahambing upang mapalitaw
ang kanilang mga tiyak na katangian, samantalang ang mga magkakaiba ay pinagtatambis naman upang
maibukod ang isa sa isa.
3. Pagsusuri- Ang pagsusuri ay nagpapaliwanag hindi lamang ng mga bahagi ng kabuoan ng isang bagay
kundi pati na rin ang kaugnayan ng mga bahaging ito sa isa’t isa. Sa makatuwid, dahil masaklaw ito, higit
na madaling maintindihan ang kalikasan ng isang bagay sa pamamagitan ng pagsusuri.
 Ang malinaw, mabisa, at lohikal na pagpapahayag ay naipakikita sa maayos na pag-uugnayan ng
mga salita, parirala, at pangungusap. Mahalaga rin sa pagpapahayag ang maingat na pagpili ng mga
salitang gagamitin upang higit itong maging malinaw sa lahat. Kagaya na lamang sa pagpapahayag
ng sanhi at bunga, may mga hudyat na ginagamit upang maipahayag ito nang may kalinawan.

Mga Hudyat ng Sanhi at Bunga ng mga Pangyayari

Ang malinaw, mabisa, at lohikal na pagpapahayag ay naipakikita sa maayos na pag-uugnayan ng mga

salita, parirala, at pangungusap. Mahalaga rin ang pagpapahayag ang maingat na pagpili ng mga salitang
gagamitin upang higit itong maging malinaw sa lahat. Kagaya lamang sa pagpapahayag ng sanhi at bunga,
may mga hudyat ng ginagamit upang maipahayag ito nang may kalinawan.

 Hudyat na nagpapahayag ng sanhi o dahilan

 Sapagkat/pagkat
 Dahil/dahilan sa
 Palibhasa, at kasi
 Naging . . .
 Hudyat na nagpapahayag ng bunga o resulta:

 Kaya/kaya naman…
 Kung kaya…
 Bunga nito…
 Tuloy…

C. Mga Sanggunian

 Ailene G. Baisa-Julian et.al, Ikalawang Edisyon Pinagyamang Pluma 8.Phoenix Publishing House
Inc. 927 Quezon Ave., Quezon City.

D. Pagpapahalaga

 RESPECT FOR HUMAN DIGNITY