Γενική ούρων

Νίκος Θεοδωράκης
Προετοιμασία και δειγματοληψία για γενική και κ/α ούρων

Πριν την έναρξη αντιμικροβιακής θεραπείας

Πλύσιμο με σαπούνι και άφθονο νερό για αποφυγή επιμόλυνσης από έξω στόμιο ουρήθρας,
ακροποσθία και κόλπο

Η χρήση αντισηπτικών θα πρέπει να αποφεύγεται καθώς επί επικείμενης κ/ας αν αναμειχθούν με

τα ούρα θα αναστείλουν την ανάπτυξη των μικροβίων στα θρεπτικά υλικά

Ιδανικά τα πρώτα πρωινά ούρα

• Προτιμώνται σε ασθενείς που θέλουμε να ανιχνεύσουμε τα νιτρώδη διότι η δράση του

βακτηριακού ενζύμου της αναγωγάσης των νιτρωδών είναι βραδεία (>4 ώρες)

• Προτιμώνται σε ασθενείς που θέλουμε να κάνουμε κ/α ούρων επειδή είναι πιο συμπυκνωμένα

• Προτιμώνται σε ασθενείς με πιθανή ορθοστατική πρωτεϊνουρία καθώς και για τον έλεγχο του pH
σε πιθανή νεφροπάθεια από ΣΔ ή δρεπανοκυτταρική αναιμία

Κατά τη λήψη η ακροποσθία θα πρέπει να είναι τραβηγμένη προς τα πίσω και τα μικρά χείλη του
αιδοίου ανοιχτά

Δείγμα μέσου ρεύματος (εκτός εάν υπάρχουν συμπτώματα ουρηθρίτιδας)

Τα ούρα θα πρέπει να εξετάζονται εντός 1 ώρας από το εργαστήριο, διαφορετικά συνίσταται η

αποθήκευσή τους στο ψυγείο στους 4oC και έτσι ως την επίστρωσή τους αναστέλλεται ο
πολλαπλασιασμός των μικροβίων που υπάρχουν σε αυτά

Τι περιλαμβάνει
Φυσικά χαρακτηριστικά
• Παρόντα στους περισσότερους αναλυτές

- Χρώμα (colour)

- Όψη (turbidity)

- Οσμή (odour)

- Ειδικό βάρος (specific gravity)

- pH

• Άλλα

- Ωσμωτικότητα

Χημική ανάλυση (χημικά χαρακτηριστικά)

• Παρόντα στους περισσότερους αναλυτές

- Λεύκωμα

- Γλυκόζη

- Κετόνες

- Hb

- Χολερυθρίνη

- Ουροχολινογόνο

- Νιτρώδη

• Άλλα

- Λευκοκυτταρική εστεράση

- Αιμοσιδηρίνη

- Μυοσφαιρίνη

Μικροσκοπική εξέταση ιζήματος

• Λευκοκύτταρα

• Ερυθροκύτταρα

• Επιθηλιακά κύτταρα

• Βλέννη

• Άμορφα άλατα

• Μικροοργανισμοί

• Κρύσταλλοι

• Κύλινδροι (casts)

Φυσικά χαρακτηριστικά

Χρώμα
 Το φυσιολογικό χρώμα των ούρων είναι ωχροκίτρινο εξαιτίας του ουροχολινογόνου και
εξαρτάται από την ενυδάτωση και το βαθμό συμπυκνωτικής ικανότητας των νεφρών

Άχροα ούρα
• Πολυουρία

• Υπερυδάτωση

Κόκκινα
• Αιματουρία

• Πυρφυρίες (δίκην κόκκινου κρασιού)

• Αιμοσφαιρινουρία, μυοσφαιρινουρία (σαν ξέπλυμα κρέατος ή βαρύ τσάι ή κόκα κόλα)

• Ανθρακυανίνη (παντζάρια, βατόμουρα)

• Δηλητηρίαση με Pb

• Δηλητηρίαση με Hg

• Φαινολοφθαλεΐνη

• Φαινοθειαζίδες

• Φαινυτοΐνη

• Φαινοζοπυριδίνη

• Ριφαμπικίνη

Κίτρινα
• Ριβοφλαβίνη

• Φαινακετίνη

Πορτοκαλόχροα
• Αφυδάτωση

• Υπερχολερυθριναιμία (δίκην κονιάκ)

• SSZ

• Ριφαμπικίνη

• Φαινοζοπυριδίνη

• Βιταμίνη Α

• Ριβοφλαβίνη

Καφέ
• Αφυδάτωση

• Ουροχολινογόνο

• Χλωροκλινη, πριμακίνη

• Φουραζολιδόνη

• Μετρονιδαζόλη

• Νιτροφουραντοΐνη

Καφέ-μαύρο
• Ομογενισικό οξύ (αλκαπτονουρία)

• Μελανίνη (μελάνωμα)

• Τυροσίνωση

• Υπακτικά

• Μεθοκαρβαμόλη

• Μεθυλντόπα

• Σορβιτόλη

Μωβ
• Infected urinary catheters

Γαλαζοπράσινα
• Ψευδομονάδα

• Ινδιοκαρμίνη

• Κυανούν μεθυλενίου

• Προποφόλη

• Αμιτριπτυλίνη

• Προμεθαζίνη

• Μετοκλοπραμίδη

• Ινδομεθακίνη

• Φαινόλες (σιμετιδίνη)

• Τριαμτερένη

Γαλακτόχροα
• Πυουρία

• Χυλουρία

• Υπερασβεστιουρία

• Φωσφατουρία

• Προποφόλη

Όψη

Τα φυσιολογικά ούρα έχουν διαυγή όψη

Θολή όψη
• Πυουρία (μη ειδικό)

• Αιματουρία

• Χυλουρία

• Λιπιδουρία

• Φωσφορικά άλατα ή ανθρακικά άλατα (γεγονός που τα καθιστά αλκαλικά και στην περίπτωση
αυτή η οξινοποίηση των ούρων με προσθήκη οξικού οξέος θα τα καταστήσει διαυγή)

• Ουρικά άλατα

• Ουρικό οξύ

• Σπερματοζωάρια

• Προστατικό υγρό

• Βλέννα

Οσμή

Οσμή αμμωνίας

• Ουρολοίμωξη (μη ειδικό)

• Παρατεταμένη επαφή με τον αέρα και το νερό

Χαρακτηριστική οσμή αποκτούν μετά από βρώση σπαραγγιών και σε ορισμένα μεταβολικά
νοσήματα των αμινοξέων (π.χ. τυροσιναιμία, PKU, νόσως με ούρα οσμής σφενδάμου)

Ειδικό βάρος

Φυσιολογικά: οι τιμές μπορεί να κυμαίνονται μεταξύ 1.001-1.035, ανάλογα με τη νεφρική

αιμάτωση και την κατάσταση ενυδάτωσης

Υποσθενουρία (<1.006)

Ισοσθενουρία (1.006-1.010) (ειδικό βάρος ούρων ίσο με εκείνο του πλάσματος)

Υπερσθενουρία (>1.010, φυσιολογικά ως 1.035-1.040)

Χαμηλό ειδικό βάρος (κοντά στο 1.001 ή μικρότερο)

• Πολυουρία

• ΟΝΒ

• ΧΝΝ

• Δρεπανοκυτταρική αναιμία

Υψηλό ειδικό βάρος (κοντά στο 1.035 ή περισσότερο)

• Αφυδάτωση

• SIADH

• ΣΚΑ

• Κίρρωση

• Γλυκοζουρία

• Πρωτεϊνουρία

• Πρόσφατη χορήγηση IV σκιαγραφικού

Ασθενείς με σταθερό εύρημα ισοσθενουρίας

• Προχωρημένη ΧΝΝ (οι νεφροί έχουν χάσει τη δυνατότητα συμπύκνωσης των ούρων)

Η εξέταση του ειδικού βάρους είναι ένας γρήγορος τρόπος εκτίμησης της μετεγχειρητικής
ενυδάτωσης ενός ασθενούς

Ούρα με χαμηλό ειδικό βάρος μπορεί να οδηγήσουν σε ψευδώς αρνητικό τεστ κυήσεως

Σημείωση
• Για κάθε αύξηση 10 g/L του λευκώματος των ούρων το ειδικό βάρος αυξάνει κατά 0.003

• Για κάθε αύξηση 10 g/L του γλυκόζης των ούρων το ειδικό βάρος αυξάνει κατά 0.004

Ωσμωτικότητα ούρων = (ειδική βαρύτητα - 1.000)*35 (προσεγγιστικά)

pH

Όξινα ούρα: pH <6

Αλκαλικά ούρα: pH >6

Φυσιολογικά τα ούρα είναι ελαφρώς όξινα με pH = 5.5-6 (διακύμανση από 4.5-8)

Το pH των ούρων εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη δίαιτα και δεν μπορεί επ’ουδενί να
χρησιμοποιηθεί για την αξιολόγηση της οξεοβασικής ισορροπίας χωρίς ανάλυση των ABGs

Τα πρωινά ούρα είναι λίγο πιο όξινα λόγω της ήπιας αναπνευστικής οξέωσης που συμβαίνει στον
ύπνο

Αίτια αύξησης του pH

• Ουρολοίμωξη (μικρόβια ουρεάση-θετικά, συνήθως πρωτέας, αλλά και κλεμπσιέλλα,
ψευδομονάδα, σταφυλόκκοκος

• Ουρολιθίαση (στρουβίτη, φωσφορικού ασβεστίου)

- Αναπτύσσονται σε αλκαλικό pH (π.χ. ουρολοίμωξη από ουρεάση-θετικά)

- Το εναμμώνιο φωσφορικό μαγνήσιο κατακρημνίζεται σε pH >7.1

- Το φωσφορικό ασβέστιο κατακρημνίζεται σε pH >6.6

• Μεταβολική αλκάλωση

• Αναπνευστική αλκάλωση

• Υποκαλιαιμία

• Ενδοκρινοπάθειες (νόσο Cushing, σύνδρομο Conn)

• Λήψη αναστολέων καρβονικής ανυδράσης

• Λαχανικά

• Παρατεταμένη ορθοστασία

• Άπω RTA

Αίτια ελάττωσης του pH

• Ουρολιθίαση (ουρικού, κυστίνης)

- Για αυτό και η αλκαλοποίηση των ούρων χρησιμοποιείται θεραπευτικά σε αυτές τις περιπτώσεις

• Μεταβολική οξέωση

• Αναπνευστική οξέωση

• Εμπύρετο νόσημα

• Φυματίωση ουροποιητικού

• Δηλητηρίαση με μεθανόλη

• Πρωτεϊνούχα γεύματα

Χημική ανάλυση

Λεύκωμα

<30 mg λευκώματος/24h αποβάλλονται στα ούρα, ποσότητα που συνήθως δεν ανιχνεύεται και
αποτελείται από

• Λευκωματίνη (30%)

• Σφαιρίνες μικρού μορικού βάρους (π.χ. β2-μικροσφαιρίνη, ελαφριές αλυσίδες, γλυκοπρωτεΐνη

Tamm-Horsfall)

Η ευαισθησία της μεθόδου προσδιορισμού λευκώματος είναι ανάλογη της συμπύκνωσης των
ούρων (όσο πιο συμπυκνωμένα είναι τα ούρα, τόσο μεγαλύτερη η ευαισθησία)

Αίτια πρωτεϊνουρίας
• Σπειραματική πάθηση

• Overflow proteinuria (π.χ. ΜΜ, ενδαγγειακή αιμόλυση, ραβδομυόλυση)

Μικρού βαθμού (<1 g/24h) (μικρολευκωματινουρία: 30-300 mg/24h)

• Αρχόμενη ΧΝΝ

• Χρόνια πυελονεφρίτιδα

• Χρόνια διάμεση νεφρίτιδα

• Νεφροσκλήρυνση

• Πολυκυστική νόσος των νεφρών

• Πυουρία

• Αιματουρία

• Παθήσεις νεφρικών σωληναρίων

Μέτριου βαθμού (1-3 g/24h)

• Διαβητική νεφροπάθεια

• Παραπρωτεϊναιμίες

• Τοξική ή ακτινική νεφροπάθεια

Μεγάλου βαθμού (> 3-3.5 g/24h) (νεφρωσικό σύνδρομο)

• Δες νεφρολογία

Παροδική πρωτεΐνουρία μπορεί να παρατηρηθεί μετά από εμπύρετο ή παρατεταμένη άσκηση

Η ορθοστατική λευκωματουρία παρατηρείται κυρίως στους εφήβους ή χαρακτηρίζεται από

αυξημένη αποβολή λευκώματος στα ούρα μετά από παρατεταμένη ορθοστασία

Γλυκόζη

Φυσιολογικά στα ούρα δεν ανιχνεύεται γλυκόζη

Γλυκοζουρία εμφανίζεται όταν η γλυκόζη στο αίμα αυξηθεί >180 mg/dL (ουδός απέκκρισης)

Γλυκοζουρία με υπεργλυκαιμία
• ΣΔ

• Υπερθυρεοειδισμό

• Σύνδρομο Cushing

• Οξεία παγκρεατίτιδα

• ΦΧΚ

• Λήψη φαρμάκων (π.χ. γλυκοκορτικοειδή, θειαζίδες)

Γλυκοζουρία χωρίς υπεργλυκαιμία μπορεί να παρατηρηθεί σε σύνδρομο Fanconi

Κετόνες

Φυσιολογικά στα ούρα δεν ανιχνεύονται κετονικά σωμάτια

Η μέθοδος έχει τη δυνατότητα να ανιχνεύει ακετοξικό και ακετόνη και όχι β-υδροξυβουτυρικό,
γεγονός που οδηγεί σε χαμηλή ευαισθησία, διότι το κύριο κετονικό σώμα που παράγεται αρχικά
σε κετοξέωση είναι το β-υδροξυβουτυρικό (λόγος β-υδροξυβουτυρικό:ακετοξικό = 10:1).
Ωστόσο, με την πάροδο του χρόνου που υπάρχει μεγαλύτερη μετατροπή β-υδροξυβουτυρικού
προς ακετοξικό, μπορεί η δοκιμασία να θετικοποιηθεί.

Κετονουρία
• Διαβητική κετοξέωση

• Αλκοολική κετοξέωση

• Παρατεταμένη νηστεία

• Κετογονική δίαιτα

• Εμπύρετα παιδικής ηλικίας σε συνδυασμό με ΓΕ διαταραχές

• Κύηση

• Μακρά έκθεση σε χαμηλές θερμοκρασίες

• Βαριά σωματική άσκηση

• Αναισθησία

Hb, αιμοσιδηρίνη, μυοσφαιρίνη

Η ελεύθερη Hb εναπαρροφάται μερικώς στα ΕΕΣ

Στα κύτταρα των σωληναρίων η Hb μεταβολίζεται σε αιμοσιδηρίνη η οποία μπορεί επίσης να

ανιχνευτεί στα ούρα

Σινήθως η αιμοσιδηρίνη ανιχνεύεται 2-3 ημέρες μετά από οξεία αιμόλυση, ή στα πλαίσια
αιμοχρωμάτωσης και χρόνιας ενδαγγειακής αιμόλυσης

Αίτια

• Αιματουρία

• Ενδαγγειακή αιμόλυση

• Μυοσφαιρινουρία (στις περισσότερες γενικές ούρων δεν μπορεί να γίνει διάκριση μεταξύ Hb και
μυοσφαιρίνης διότι η μέθοδος ανιχνεύει αίμη, συνεπώς η αύξηση της Hb μπορεί να οφείλεται
στην πραγματικότητα σε αύξηση της μυοσφαιρίνης και στις περιπτώσεις αυτές πρέπει ειδικά να
ζητήσουμε προσδιορισμό μυοσφαιρίνης)

• Μόλυνση αίματος με σπέρμα

Όταν το ειδικό βάρος των ούρων είναι <1.001 μπορεί να προκληθεί λύση των ερυθροκυττάρων

Ουροχολινογόνο

Φυσιολογικά αποβάλλονται 0.5-2.5 mg/24h ουροχολινου στα ούρα και αυτή η ποσότητα αυξάνει
στα αλκαλικά, ενώ ελαττώνεται στα όξινα ούρα

Η αποβολή ουροχολινογόνου αυξάνεται επίσης σε αιμολυτική αναιμία, ηπατοπάθειες,

αποφρακτικό ίκτερο, μεγάλα αιματώματα και ΚΑ

Χολερυθρίνη

Η άμεση χολερυθρίνη διηθείται στο σπείραμα και περνάει στα ούρα, σε αντίθεση με την έμμεση
που είναι συνδεδεμένη στη λευκωματίνη και δεν αποβάλλεται

Φυσιολογικά η συγκέντρωση χολερυθρίνης στα ούρα είναι 0.2 ng/mL και δεν ανιχνεύεται με τις
συνήθεις μεθόδους

Επί άμεσης υπερχολερυθριναιμίας ανιχνεύεται χολερυθρίνη στα ούρα

Νιτρώδη

Ενδεικτικό παρουσίας βακτηρίων που διαθέτουν το ένζυμο αναγωγάση των νιτρικών (π.χ.
εντεροβακτηριακά)

Αναζητώνται σε πρώτα πρωινά ούρα διότι η δράση του βακτηριακού ενζύμου της αναγωγάσης
των νιτρωδών είναι βραδεία (>4 ώρες)

Αποτελεί το πιό ειδικό εύρημα UTI και προσανατολίζει τη διάγνωση προς εντεροβακτηριακά

Ψευδώς αρνητικά ευρήματα

• Ουροκαθετήρας (ακόμα και απουσία λοίμωξης)

• Bιταμίνη C

Λευκοκυτταρική εστεράση

Απαιτεί τουλάχιστον 10 πυοσφαίρια κοπ

Ψευδώς αρνητικά ευρήματα

• Ουροκαθετήρας (ακόμα και απουσία λοίμωξης)

• Βιταμίνη C

• Ριφαμπικίνη

• Γλυκοζουρία

Μικροσκοπική εξέταση ιζήματος

10 ml ούρων φυγοκεντρούνται για 5 λεπτά

1 σταγόνα ιζήματος στρώνεται σε πλακάκι και μικροσκοπείται (με ή χωρίς χρώσεις)

Τα περισσότερα στοιχεία του ιζήματος μπορεί να έχουν διασπαστεί αν το δείγμα είναι πολύ
παλιό

Επίσης, αν το δείγμα έχει ψυχθεί για μεγάλο χρονικό διάστημα μπορεί να δημιουργηθούν
κρύσταλλοι ενώ κανονικά δεν υπάρχουν

Κοπ = κατά οπτικό πεδίο HPF (συνήθως x400)

Ερυθροκύτταρα

Φυσιολογικά ανιχνεύονται 0-2 ερυθρά κοπ ή 3-12 ερυθρά/mL

Μικροσκοπική αιματουρία: > ή = 3 ερυθρά κοπ

Η παρουσία δύσμορφων ερυθρών είναι ισχυρά ενδεικτική σπειραματικής νεφρικής αιματουρίας

Πυοσφαίρια

Φυσιολογικά ανιχνεύονται 2-4 πυοσφαίρια κοπ

Πυουρία: > ή = 5-10 πυοσφαίρια κοπ

Ο βαθμός της πυουρίας έχει σχέση με τη βαρύτητα της φλεγμονής, ενώ επηρεάζεται και από
τον τρόπο λήψης του δείγματος και την κατάσταση ενυδάτωσης

Επιθηλιακά κύτταρα

Μικρός αριθμός επιθηλιακών κυττάρων (<15-20 κοπ_ μπορεί να ανιχνευτούν φυσιολογικά στα
ούρα, τα οποία μπορεί να είναι

• Επιθηλιακά κύτταρα νεφρικών σωληναρίων (μεγάλα από ΕΕΣ και ΑΕΣ, μικρά από αθροιστικά
σωληνάρια)

• Κύτταρα ουροθηλίου από τη νεφρική πύελο μέχρι τα εγγύς 2/3 της ουρήθρας

• Πλακώδη κύτταρα από το άπω 1/3 της ουρήθρας

Η ανίχνευση κυττάρων μεταβατικού επιθηλίου με ατυπία (π.χ. μεγάλος πυρήνας, πολλαπλά

πυρήνια, αυξημένη αναλογία πυρήνα/κυτταροπλάσματος) είναι ενδεικτική κακοήθειας

Κύλινδροι

Οι κύλινδροι αποτελούν το εκμαγείο των τελικών ουροφόρων σωληναρίων (ΑΕΣ και αθροιστικά
σωληνάρια)

Ο σχηματισμός τους υποβοηθείται σε όξινα ή/και συμπυκνωμένα ούρα και σε χαμηλή ροή ούρων

Περιέχουν μεγάλες ποσότητες της βλεννώδους πρωτεΐνης Tamm-Horsfall και άλλοτε άλλα
συστατικά, βάσει των οποίων ταξινομούνται

Είδη κυλίνδρων
• Κυτταρικοί
- Ερυθροκυτταρικοί (σπειραματικές παθήσεις)

- Λευκοκυτταρικοί [διάμεση φλεγμονή νεφρού: λοιμώδης (π.χ. πυελονεφρίτιδα) ή μη λοιμώδης]

- Επιθηλιακοί (ΟΣΝ)
• Ακυτταρικοί
- Υαλώδεις (πρωτεΐνη Tamm-Horsfall, μη ειδικοί, ωστόσο μπορεί να είναι παρόντες επί
υποογκαιμίας και αφυδάτωσης)

- Muddy brown (ισχυρή συσχέτιση με ΟΣΝ)

- Υαλοκοκκώδεις (προέρχονται από τους επιθηλιακούς ύστερα από τον κατακερματισμό τους, οι
κόκκοι είναι πυρηνικά θραύσματα, αποτελούνται κατά το ήμισυ από κοκκία, μη ειδικοί,
εμφανίζονται σε πληθώρα οξέων και χρονίων νεφροπαθειών)

- Κοκκώδεις (προέρχονται από τους υαλοκοκκώδεις έπειτα από την πλήρη κατακερμάτιση των
πυρήνων και αποτελούνται πλήρως από κοκκία, μη ειδικοί, εμφανίζονται σε πληθώρα οξέων και
χρονίων νεφροπαθειών)

- Κηρώδεις (προέρχονται από τους κοκκώδεις έπειτα από εκφύλιση των κοκκίων τους, μη
ειδικοί, εμφανίζονται σε πληθώρα οξέων και χρονίων νεφροπαθειών)

- Λιπώδεις (ισχυρή συσχέτιση με νεφρωσικό σύνδρομο)

- Με χρωστικές (π.χ. αίμη, χολερυθρίνη)

Κρύσταλλοι

Φυσιολογικά μπορεί στα ούρα να ανευρεθούν μικρές ποσότητες κρυστάλλων (ιδίως φωσφορικοί,
οξαλικοί ή ουρικοί)

Δυστυχώς υπάρχει cut-off ποσότητας κρυστάλλων που θεωρείται παθολογική

Το είδος και ο αριθμός τους επηρεάζεται από

• Τη συγκέντρωση των ιόντων και μορίων που τους απαρτίζουν (επηρεάζεται και από τη δίαιτα)

• Το pH

• Το χρόνο κατάψυξης του δείγματος

Είδη κρυστάλλων
• Ουρικοί
- Σχηματίζονται σε χαμηλό pH

- Σύνδρομο λύσης όγκου

• Φωσφορικού ασβεστίου
- Σχηματίζονται σε υψηλό pH

- Μη ειδικοί

• Στρουβίτη
- Σχηματίζονται σε υψηλό pH

- UTIs από ουρεάση-θετικούς μικροορανισμούς

• Οξαλικού ασβεστίου (dihydrate)

- Σχηματίζονται ανεξάρτητα του pH

- Μη ειδικοί

• Οξαλικού ασβεστίου (monohydrate)

- Σχηματίζονται ανεξάρτητα του pH

- Τοξικότητα από αιθυλενική γλυκόλη

• Χοληστερόλης
- Νεφρωσικό σύνδρομο

• Κυστίνης (κυστινουρία)

• Τυροσίνης (τυροσιναιμία)

• Λευκίνης (νόσος με ούρα με οσμή σφενδάμου)

Μικροοργανισμοί

Φυσιολογικά δεν ανιχνεύονται μικροορανισμοί στα ούρα και η παρουσία τους είναι ενδεικτική
ουρολοίμωξης

Βακτηριουρία: παρουσία βακτηρίων στα ούρα που δεν προέρχονται από επιμόλυνση (π.χ. από
την ακροποσθία ή τον κόλπο

Η βακτηριουρία μπορεί να είναι συμπτωματική ή ασυμπτωματική

Επί απουσίας πυουρίας, η παρουσία βακρηρίων οφείλεται κυρίως σε κακή λήψη του δείγματος
με επιμόλυνση (π.χ. από την ακροποσθία ή τον κόλπο)

Κοινά παθολογικά πρότυπα