Fillimet e letërsise së vjetër shqipe

Letërsia e vjetër shqipe gjatë zhvillimit të saj historik ka kaluar në disa periudha:
1. Periudha e letërsisë së vjetër,
2. Letërsia e romantizmit shqiptar apo periudha e rilindjes kombetare,
3. Periudha e letërsise së realizmit,
4. Periudha e letërsise sociale apo mes 2 lufterave boterore,
5. Periudha e letërsise bashkekohore apo letërsise së sotme.

1- Letërsia e vjetër shqiptare

Është periudha më e gjatë dhe më e vjetër e letërsise kombetare që perfshin
krijimtarine nga fillimi i shek. XVI me vepren e Marin Barletit dhe perfundon në
fillim të shek. IXX me vepren Milosau (1836) e Jurenim De Rades, me të cilen
fillon periudha e romantizmit shqiptar apo letërsia e rilindjes kombetare. Edhe pse
populli shqiptar është më i vjetri në ballkan, letërsia fillon relativisht vonë.
Para periudhes së letërsise së vjeter, kemi fazën e dëshimve:
- Kemi dy lloje dëshmish, të cilat jane:
Ato që flasin per fillimin e letërsise shqipe
1. Dëshmia e Gulielm Adaes në vitin 1332,
2. Letra e Gjergj Kastriotit – Skenderbeut derguar princit të Torontos në
vitn 1640,
3. Vepra e Marin Barletit – Rrethimi i Shkodrës 1504.
Dëshmitë se gjuha shqipe ka filluar të shkruhet para se të shkruheshin libra ..
1. Dëshmia e Pal Engjellit (1462)
2. Dëshmia e kalorsit gjerman Arnold Fon Harfit (1497)
3. Dëshmia e anonimit prej shek. XV-XVI
Dëshmitë për fillimin e letersisë shqiptare flasin për librat që kanë egzistuar në gj.sh
para vitit 1332, për kronikat që flasin për shqiptarët para vitit 1460, dëshmitë e
shkruara që flasin per një periudh shumë të vjetër, atë të themelimit të kalasë së
Rrozakës në Shkodër, dëshmi të cilat sot nuk i njohim se janë humbur si
dorëshkrime.
 Dokumentet e para të shkruara ne gj.sh
Dokumentet e para të shkruara në gj.sh janë ..
1. Formula e pagëzimit e Pal Engjëllit (1462),
2. Fjalorthi shqip - gjermanisht i Arnold Fon Harfit (1497),
3. Perikopeja e Ungjillit të Pashkëve nga Anonimi ne shek.15-16.

4. Pal engjëlli (1417-1470)—

Pal Engjëlli ishte intelektuali, i cili që në vitin 1462 e shkroi fjalinë e parë të plot ne
gj.sh që ne i themi Formula e Pagëzimit.
Pal Engjëlli ishte nga Drishti i cili punoi si kryepeshkop i Durrësit dhe gjithashtu
ishte edhe këshilltar i Skënderbeut. Në vitin 1462 pas luftërave të turqve kundër
Shqipërisë, popullata ishte varfëruar mjaft shumë.
Pal Engjëlli u bëri një vizite kishave të tij dhe konstatoi një mjerim të shumëfisht të
popullit shqiptar dhe vendosi të mbaj një kuvend për ti tejkaluar vështirësitë.
Kuvendi u mbajt më 8 Nentor në vitin 1462, në kishën e Shën Krinisë të Matit.
Nga ky kuvend Pal Engjëlli përpiloi veprën Rregullat në vitin 1462 ku gjendet edhe
dëshmia e parë e shqipes së shkruar – Formula e Pagëzimit. Teksti i fjalisë ishte
ky ..
“ Unë të pagëzoj në emër të atit e të birit, e të shpirtit të shenjtë ”