TMMOB

ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI

İZMİR ŞUBESİ

AG Elektrik Proje Tasarımında

Dikkat Edilecek Hususlar

Not: Bu çalışma EMO eğitimlerinde kullanılmak üzere

Elk. Y. Müh. Taner İRİZ ve Elk.Elo.Müh. Muhammet
DEMİR tarafından hazırlanmıştır.

1
 TMMOB
ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI
İZMİR ŞUBESİ

Kuvvetli Akım Projelerinde Aşırı Yük ve Kısa

Devreye Karşı Koruma:
Tasarım(projelendirme) aşamasında, kablo ve
iletkenlerin işletme koşullarına bağlı olarak aşırı yüke,
arıza durumunda ise kısa devreye karşı korunmaları için
gerekli önlemler alınmalıdır.
Aşırı Yükte Koruma:
Aşırı yükte koruma, işletme sırasında yükten dolayı
oluşacak aşırı akımın iletkenin kendisini, izolasyonunu,
bağlantı ve geçiş noktalarını, hasara uğratmaya neden
olabilecek ısınmalara maruz kalmadan devreyi kesecek
koruma organlarının öngörülmesi şeklinde 2
 TMMOB
ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI
İZMİR ŞUBESİ

İletkenin aşırı akıma karşı korunması için gerek IEC

364’te, gerekse diğer ulusal standartlarda (VDE, BS gibi)
aşağıdaki iki koşulun yerine getirilmesi istenir. (Cari
hiçbir ulusal yönetmeliğimizde bu koşullar yer
almamaktadır. Sadece iç tesisler yönetmeliği taslağında
bu durumun giderildiği gözlenmektedir.)
IB ≤ In ≤ IZ Anma akım kuralı
I 2 ≤ 1,45.I Z Açma akım kuralı
IB:Devrenin beklenen işletme akımı
IZ:Hattın akım taşıma kapasitesi
In:Koruma organının anma akımı (Ayarlanabilir koruma organında In ayar akımı
anlamındadır.)
I2:Büyük test akımı (Koruma organının cihaz standartlarında belirli koşullarda
açtırılmasında etkili olan akımdır.)
3

I :Küçük test akımı

 TMMOB
ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI
İZMİR ŞUBESİ

Önemli not:
Eğer devrenin kesilmesi tehlikeli sonuçlar doğurabilecekse,
aşırı akım korumasından vazgeçilebilir.
-Elektrik makinelerinin uyartım devreleri
-Akım trafolarının ikincil devreleri
- Kaldırma magnetlerinin besleme devreleri
-Güvenlik işlevi olan akım devreleri

4
 TMMOB
ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI
İZMİR ŞUBESİ

Ak p

Kı Ak
ım asi
ka
İş ı m

1,

sa ım
le ı
ak

45
ta es
tm I B

D ıIk
×
şı i I Z

ev
e

Iz
t
m

re
a
İletkenin
referans
değerleri I[A]
Koruma düzeninin

2
ım da

referans değerleri

ıI

In
ım

. .. a
n

15
ıI
ak ya

ı 5 çm
ak
ar a

ım i A
ay m

a
ırm

Ak An
An

t
Aç

5
 TMMOB
ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI
İZMİR ŞUBESİ
Öte yandan tüm aşırı akım koruma cihazlarında I2 için,
I 2 = k .I n bağıntısı geçerlidir.
Minyatür kesici(otomat) kullanılması hali:
I1 = 1,13 × I n Küçük test akımı
I 2 = 1,45 × I n Büyük test akımı
B ve C karakteristikli minyatür kesiciler, 2.kural olan
“açma akımı kuralını” otomatikman sağlarlar.
I 2 ≤ 1,45 × I Z (2. kural)
I 2 = 1,45 × I n (üreticiden)
O halde B/C karakteristikli minyatür kesicilerde In≤ Iz
koşulu göz önüne alınarak kablonun taşıyabileceği
akıma eşit ya da küçük en yakın anma akımlı minyatür 6
kesicinin seçilmesi yeterlidir.
 TMMOB
ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI
İZMİR ŞUBESİ

Tüm üretici firmalar minyatür kesicilerin akım-zaman

karakteristiklerini 30°C çevre sıcaklığı için vermişlerdir.
Tasarımlarda, 30°C’nin altında ve üstünde her 10°C’lik
sıcaklık değişiminde I1 ve I2 test akımlarını da %5
oranında, sıcaklıkla ters orantılı olarak değiştirmek
gerekir.
Bitişik montaj durumunda minyatür kesicilerin sayısı
arttıkça, ortam sıcaklığının artması ile açma
karakteristiği değişir. Bu durumda anma akımının
değeri, düzeltme faktörünün çarpımı oranında
azalacaktır. SIEMENS kaynaklarına bakıldığında, adı
geçen firma,
Minyatür kesici aşağıdaki
adedi ≤ 3 tabloyu
4...6salık vermektedir.
≥7

(DF) Düzeltme Faktörü 0,9 0,88 0,85

7
TMMOB
ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI
İZMİR ŞUBESİ

8
 TMMOB
ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI
İZMİR ŞUBESİ

Sigorta kullanılması hali:

Sigorta kullanılması halinde açma akım kuralının tahkiki
gerekir. Sigortaların devreyi kesme akımı, nominal
akımlarına göre I2=k2.In şeklinde belirlenir.
Anahtarlı otomatik sigortalar ve eriyen telli sigortalar için
açma akımları ve k2 bir sonraki slaytta verilmiştir.

9
 TMMOB
ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI
İZMİR ŞUBESİ

Anahtarlı otomatik Eriyen telli sigortalar için K2

sigortalar için Kesme katsayıları
Akımları
In (A) K2 t
In I2
≤ 4A 2,1 1
4 8,4
6 11,4 4 - 10 A 1,9 1
10 19,0 10 - 25 A 1,75 1
16 28,0 25 - 63 A 1,6 1
20 35,0
63 - 160 A 1,6 2
25 43,75
160 - 400 A 1,5 3
32 51,2
40 64,0 > 400 A 1,6 4
50 80,0 t: test süresi (saat)
63 100,8 10
 TMMOB
ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI
İZMİR ŞUBESİ

Akım Yüklenebilirliği:
İletken kesitin seçimi, iletkenin arızasız işletmede, aşırı yükte
ve kısa devre sırasındaki yüklenebilirliğe bağlıdır. Ancak her
koşulda Iz≥ Ib olmalıdır.
Kablo ya da iletkenlerin ölçülendirilmesi için; işletme koşulları,
döşeme koşulları ve ortam sıcaklığı baz alınır. Kablo ya da
iletken üreticisinin öngördüğü beyan akım Ir, akım
yüklenebilirliği Iz ise, I z = I r .∏ f
Bağıntısı geçerlidir. ∏ f tüm öngörülen düzeltme
Burada
çarpımını göstermektedir. faktörlerinin
f1 : sıcaklık sapmasına karşı gelen düzeltme faktörü
f2 : yığılmaya ilişkin düzeltme faktörü 11
 TMMOB
ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI
İZMİR ŞUBESİ

Kısa Devreye Karşı Koruma:

Kısa devrede koruma, iletkendeki kısa devre akımından dolayı,
iletkeni, izolasyonu, bağlantı geçiş noktalarını ve çevreyi
hasara uğratacak ısınmalara neden olmadan devreyi kesecek
koruma organlarının öngörülmesi olarak tanımlanabilir.
Şalt cihazlarının kesme kapasitesinin saptanması en büyük üç
fazlı kısa devre akımına göre yapılır. Özellikle uzun şebekelerin
beslediği elektrik tesislerinde tek kutuplu en küçük kısa devre
akımı önem kazanır. Tek kutuplu en küçük kısa devre akımı ile,
koruma cihazlarının açma akımı mutlaka karşılaştırılmalıdır.

12
 TMMOB
ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI
İZMİR ŞUBESİ

Kısa devrelerde izin verilen devreyi kesme süresi (5 sn’ya

kadar olan sürelerde) aşağıdaki formülle hesaplanabilir.
q 2
t = (k × )
I
Burada
t : saniye olarak kısa devre süresince izin verilen max. zamanı
q : mm2 olarak iletken kesitini,
I : Amper olarak kısa devre akımını
K: A. s / mm 2olarak malzeme katsayısını (Bu katsayı iletken çevresindeki
izolasyon
malzemesine bağlıdır.)
ifade etmektedir.

13
 TMMOB
ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI
İZMİR ŞUBESİ

Devre çok kısa zamanlarda kesiliyorsa (sigorta gibi) (t < 0,1

sn) formülle hesaplanan k2× q2 çarpımı, akım sınırlayıcı
koruma organı üretici tarafından verilen I2 × t değerinden
daha büyük olmalıdır.
Bu koşul hat koruma sigortası 63 A’den küçük ve iletken kesiti
en küçük 1,5 mm2 cu olduğunda yerine getirilmiş olur.
Kısa devrede aşağıdaki iki koşul gerçekleşmelidir:
• Koruma düzeninin beyan açma kapasitesi Icu, o noktadaki üç
fazlı kısa devre akımından (Ik3) büyük olmalıdır.

• Koruma düzeni kısa devre açtırıcısının ayar akımı Irm,

iletkenin sonundaki bir fazlı kısa devre akımı (Ik1) den küçük
14
olmalıdır.
TMMOB
ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI
İZMİR ŞUBESİ
Hata akımı etkilerinin hesaplanması ve ortak malzemeler için k değerleri
Bu veriler 5 saniyeye kadar olan kesintiler için geçerlidir.
Daha uzun süreler için kablo imalatçısına başvurunuz.
Iletken Yalıtım maddesi Varsayılan Üst sınır k
malzeme ilk sıcaklık sıcaklık
(°C) (°C)
Bakır 70° C termoplastik (genel amaçlı pvc) 70 160/140* 115/103
90° C termoplastik (pvc) 90 160/140* *
60° C termoset (kauçuk) 60 200 100/86*
85°C termoset (kauçuk) 85 220 141
90°C termoset 90 250 134
Emprenye edilmiş kağıt 80 160 143
108
Bakır Mineral
-plastik kaplı ya da insanların 70 (kılıf) 160 115
dokunmasına açık
- çıplak, insanlara veya yanıcı 105 (kılıf) 250 135
maddeleredokunması engellenmiş
Alüminyum 70° C termoplastik (genel amaçlı pvc) 70 160/140 76/68*
90° C termoplastik (pvc) 90 * 66/57*
60° C termoset (kauçuk) 60 160/140 93
85°C termoset(kauçuk) 85 * 89
90°C termoset 90 200 94
Emprenye edilmiş kağıt 80 220 71
250
160

*iki adet üst sınır sıcaklığı ve iki k değeri verildiği yerlerde, düşük değer 300 mm2’den 15
daha büyük kesit alanına sahip iletkenli kabloları gösterir.
 TMMOB
ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI
İZMİR ŞUBESİ
Örnek 1 5,5 kW lık motoru besleyen 3x4
NYM kablo, delikli bir rafa, diğer
herhangi üç kablo ile birlikte
NH 25 A döşenmiştir.

16 A, Referans döşem türü E metodu

AC3 olduğuna göre 4 mm2 kablonun
10-15 A akım taşıma kapasitesi Iz=34 A
5500 Zayıflatma faktörü 0,77
Ib =
1,73 × 400 × 0,83 × 0,84 IZ= 34×0,77 =26,2 A
3x4 NYM
I b = 11,5 A
11,5 A< 25 A< 26,2 A
Ib<In<Iz şartı sağlanmıştır.
5,5 kW
η = 0,83 M I2=1,75 x 25= 43,75 A
Cosφ = 0,84 1.45xIz=1,45x26,2=38 A
I2<1,45 Iz şartı sağlanamamaktadır.
Çözüm: Kesit büyütülmeli veya sigorta yerine otomatik anahtar 16
 TMMOB
ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI
İZMİR ŞUBESİ

Örnek 2 :
350 ortam sıcaklığında bulunan altı kapalı (deliksiz) kablo rafına 6
kablo yanyana döşenmiştir. 3x70 +35 mm2 NYY için sigorta
seçimi yapılacaktır.
Tesisat referans yöntemi C için 70 mm2 kesitin akım taşıma
kapasitesi 184 A dir (PVC izolasyon).
350 ortam sıcaklığı için zayıflama 0,94
6 yan yana kablo için zayıflama 0,72
Verilen şartlar için akım taşıma kapasitesi Iz=0,94 x 0,77 x 184
= 124,5 A
Hat başı sigortası In = 100 A olacaktır.
I2 = 1,6x 100 = 160 A < 1.45 x 124,5 = 180,5 A
Ibmax = 100 A olması koşuluyla, aşırı yüke karşı koruma Ib < In <
17
Iz ve I2=1,45 Iz kuralları sağlanmıştır.
 TMMOB
ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI
İZMİR ŞUBESİ
Örnek 3 :
Sıva üstünde, duvara birbirine değecek biçimde döşeli 10 adet 3× 2,5 NYM
kablonun her birinden yaklaşık 10A işletme akımı geçmektedir. Gerekli
minyatür kesicileri seçiniz. Ortam sıcaklığı 25°C dir.
Döşem türü = C
Iz = 27 A
Sıcaklığın azalmasından dolayı f1=1,06
Yığılmadan dolayı artış f2=0,7
3× 2,5 NYM kablonun akım taşıma kapasitesi Ir=27 A
Akım yüklenebilirliği Iz= Ir × 1,06 × 0,7= 27 × 1,06 × 0,7 = 20 A
Anma akım kuralına göre 10 A ≤ In ≤ 20 A olmalıdır.
18