꧁Rangkuman Aksara Jawi꧂

Dening: Hartono

꧋ꦱꦸꦫꦢꦶꦫꦗꦪꦤꦶꦁꦫꦠ꧀ꦭꦼꦧꦸꦢ
ꦂ ꦢꦤꦶꦁꦥꦔꦱꦠ꧀ꦶ
ꦸꦠ ꧉
 ꧄ ꦧꦖ ꧄

Wyanjana (Konsonan)
Aksara wyanjana utawi konsonan wonten ing aksara Jawi cacahipun wonten 20,

inggih punika,

ꦲ ꦤꦶ ꦕ ꦫ ꦏ

Ha Na Ca Ra Ka

ꦢ ꦠ꧀ ꦱ ꦮ ꦭ

Da Ta Sa Wa La

ꦥ ꦣ ꦗ ꦪ ꦚ

Pa Dha Ya Ya Nya

ꦩ ꦒ ꦧ ꦛ ꦔ

Ma Ga Ba Tha Nga
 ꧄ ꦟ꧀ꦢꦿ ꧄

Pasangan
Menawi wonten sigeg ing madyaning tembung utawi ukara, aksara salajengipun
ingkang dipunsigeg dipunserat pasanganipun.

꧐꧀ꦲ ꧐꧀ꦤ ꧐꧀ꦕ ꧐꧀ꦫ ꧐꧀ꦏ

ha na ca ra ka

꧐꧀ꦿ ꧐꧀ꦠ ꧐꧀ꦱ ꧐꧀ꦮ ꧐꧀ꦭ

da ta sa wa la

꧐꧀ꦥ ꧐꧀ꦝ ꧐꧀ꦗ ꧐꧀ꦪ ꧐꧀ꦚ

pa dha ja ya nya

꧐꧀ꦩ ꧐꧀ꦒ ꧐꧀ꦧ ꧐꧀ꦛ ꧐꧀ꦔ

ma ga ba tha nga

*”꧐꧀” boten kalebet bageyanipun pasangan.

Tuladha:

1. Daya lan pasa: ꦢꦪꦭꦤꦶꦥꦱ boten ꦢꦪꦭꦤꦶ꧀ ꦥꦱ

Supados gampil anggenipun ngapalaken pasangan, awakipun piyambak saged

ngagem cara kados mekaten

1. Pasangan ingkang wujudipun sami kaliyan aksaranipun:

 ꦫꦫ , ꦪꦪ , ꦒꦒ , ꦔꦔ

2. Pasanganipun punika saking setengahipun aksaranipun:

ꦲꦲ , ꦠ꧀ꦠ , ꦱꦱ , ꦭꦭ , ꦥꦥ

3. Pasanganipun dipunpendhet saking wujudipun aksara :

ꦤꦶꦤ , ꦏꦏ , ꦢꦿ , ꦮꦮ , ꦣ ꦝ , ꦩꦩ , ꦛ ꦛ

4. Pasangan ingkang wujudipun kados huruf latin:

ꦗꦗ *Kados huruf “G”. Menawi wonten ing basa Inggris dipunwaos “Ji”

5. Pasangan ingkang kedah dipunapalaken wujudipun:

ꦕꦕ , ꦚꦚ , ꦧꦧ

꧄ ꦟ꧀ꦢꦿ ꧄

Sandhangan Swanten, Nga Lêlêt, saha Pa Cêrêk

ꦶꦶ Wulu I
ꦱꦲꦶꦏꦶ Saiki
 ꦶꦸ Suku U
ꦮꦸꦏꦸ Wuku

ꦢꦫꦢꦱ꧈
ꦢꦶ Taling É, è Résé, sèng
ꦢꦱꦁ

ꦢꦶꦶ Taling tarung O

ꦢꦭ ꦩ
Loma

ꦶꦼ Pepet Ê
ꦮꦼꦢꦶ
Wêdi

Menawi aksara “ꦭ” saha aksara “ꦫ” dipunpepet, kedah dipunserat kados mekaten

ꦊ ꦊꦩꦃꦠ꧀ꦼꦊꦱ꧀ Lêmah têlês,

Ambotên lêpat
Nga lelet Lê
꧐꧀ꦭꦼ ꦲꦢꦩꦧ ꦠ꧀ꦼꦤꦶꦥ
ꦭꦼ ꦠ꧀꧀

ꦉ ꦉꦒ꧈
Rêga,
Pa cerek Rê
꧐꧀ꦉ ꦱꦤꦶꦏꦉꦏꦱ
Sanak rêkasa
 ꧄ ꦟ꧀ꦢꦿ ꧄

Sandhangan Panyigeg Wanda saha Panjingan

ꦶꦂ ꦲꦗꦸꦂ
Layar -r Ajur

ꦶꦃ ꦒꦗꦃ
Wignyan -h Gajah

ꦶꦁ ꦱꦁꦏꦭ
Cecak -ng Sêngkala

Sigeg
ꦶ꧀ ꦥꦁꦱꦶꦠ꧀꧀
Pangkon sasanesipun -r, - Pangsit
h, -ng

ꦕ ꦏ꧈ ꦏꦶꦣ꧈
ꦶ Cakra -ra-
Cakra, kridha,

ꦏꦸꦔꦸ꧈ꦢ ꦏꦠ꧀
krungu, kréta

ꦶ ꦏꦱꦼꦏ꧀
Cakra kêrêt -rê- Krêsêk

ꦱꦸꦩꦧ
ꦼ ꦂ
ꦶ Sumêbyar,
Péngkal -ya-
ꦢꦠ꧀ ꦢꦏ
Tokyo
 ꧐꧀ꦭ ꦏꦭꦮꦤꦶ꧀
Panjingan la -la- Klawan

꧐꧀ꦮ ꦪꦮ
Panjingan wa -wa- Ywa

꧄ ꦟ꧀ꦢꦿ ꧄

Aksara Murda saha Aksara Rekan

Aksara murda inggih punika aksara-aksara ingkang dipunginakaken kagem nyerat
asmanipun tiyang ingkang dipunajeni utawi gelaripun tiyang ingkang dipunajeni. Aksara
Murda saged dipunserat wonten ing wanda kapisan kemawon. Menawi tiyang kasebat
dipunajeni sanget, sedaya wanda saged dipunserat ngamgem aksara murda menawi saged.

ꦢ ꦑ ꦡ ꦯ ꦦ ꦘ ꦓ ꦨ

꧐꧀ꦟ ꧐꧀ꦑ ꧐꧀ꦡ ꧐꧀ꦯ ꧐꧀ꦦ ꧐꧀ꦘ ꧐꧀ꦓ ꧐꧀ꦨ

Na Ka Sa Pa Nya Ga Ba
Ta murda
murda murda murda murda murda murda murda

Tuladha:

1. Prèsidhèn Sukarna: ꦢꦺꦯꦶ ꦢꦣꦤꦶ꧀ ꦯꦸ ꦑꦂꦢ utawi

ꦢꦺꦱꦶꦢꦣꦤꦶ ꦸꦏꦂꦤꦶ

2. GKR Bendara: ꦓ꧈ꦑ꧈ꦫ꧈ ꦨꦼꦤꦶꦿꦫ

 3. Prabu Narayana: ꦺꦧꦸꦢꦫꦪꦤꦶ

*Aksara murda boten saged dipunpangku

Aksara rekan inggih punika aksara-aksara ingkang dipunagem nyerat nami utawi
tembung saking basa asing kadosta basa Arab. Aksara rekan ingkang limrah inggih punika,

ꦥ꦳ ꦏ꦳ ꦒ꦳ ꦗ꦳ ꦢ꦳

꦳
꧐꧀ꦥ꦳ ꧐꧀ꦏ꦳ ꧐꧀ꦒ꦳ ꧐꧀ꦗ ꧐꧀ꦢ ꦳

Fa Kha Gha Za Dza

Tuladha:

1. Fikri Ghozali: ꦥꦶ ꦏꦶꦢꦒ꦳ ꦗ꦳ꦭꦶ

2. Dzakiyah Khoirunissah: ꦢ꦳ꦏꦶꦪꦃꦏ꦳ꦆꦫꦸꦤꦶꦶꦱꦱꦃ

3. Staf Khotmil Kur’an: ꦱ꧀ꦠꦥ꦳꧀ꦏ꦳ꦺꦠ꧀ꦩꦶꦭ꧀ꦏꦸꦂꦄꦤ꧀

 ꧄ ꦢꦿ ꧄

Aksara Swanten (Vokal Mandhiri)

Aksara swanten (vokal mandiri) inggih punika aksara-aksara ingkang awujud vokal
mandhiri. Dipunginakaken kagem nyerat naminipun satunggaling tiyang ingkang wonten huruf
vokalipun utawi naminipun nagari saha sanesipun.

ꦄ ꦆ ꦈ ꦌ ꦎ ꦄꦼ

ꦶ꧀ꦄ ꦶ꧀ꦆ ꦶ꧀ꦈ ꦶ꧀ꦌ ꦶ꧀ꦎ ꦶ꧀ꦄꦼ

A I U É, è O Ê

*Aksara swanten boten gadhah pasangan satemah dipunserat kados mekaten kemawon

Tuladha:

1. Nagari Amerika: ꦤꦶꦒꦫꦶꦄꦢꦩꦫꦶꦏ

2. Aerofon: ꦄꦌꦢꦫ ꦢꦥ꦳ ꦤꦶ꧀

3. Abimanyu : ꦄꦨꦶꦩꦚꦸ

4. Upik Andhini: ꦈꦥꦶꦏ꧀ꦄꦤꦶꦤꦶ ꦝꦶ ꦶ

 ꧄ ꦟ꧀ꦢꦿ ꧄

Angka Jawi saha Pratandha

꧑ ꧒ ꧓ ꧔ ꧕ ꧖ ꧗ ꧘ ꧙ ꧐꧀

Setunggal Kalih Tiga Sekawan Gangsal Enem Pitu Wolu Sanga Nul

꧋ ꧈ ꧉ ꧇

Adeg-adeg Pada lingsa Pada lungsi Pada pangkat

Wiwitanipun
Koma Titik Ngapit angka jawi
paragraf

꧄ ꦟ꧀ꦢꦿ ꧄

Panyeratan Mawi Aksara Jawi

1. Tembung lingga dipunserat biyasa kemawon

• Tulis: ꦠ꧀ꦸꦭꦶꦱ꧀

• Serat: ꦱꦼꦫꦠ꧀꧀
2. Menawi wonten pasangan “꧐꧀ꦕ” saha “꧐꧀ꦗ” salajengipun sigeg “ꦤꦶ”, sigeg “ꦤꦶ”

dados sigeg “ꦚ”

• Mancing: ꦩꦚꦕꦁ

• Sanjaya: ꦱꦚꦗꦪ

3. Tembung andhahan:

• (A)n- + Tulis : ꦤꦶꦸꦭꦶꦱ꧀

• (A)ng + Gambar: ꦲꦁꦒꦩꦧꦂ

• Di- + Tulis: ꦢꦶꦠ꧀ꦸꦭꦶꦱ꧀

• Di- + Tulis + -i: ꦢꦶꦠ꧀ꦸꦭꦶꦱꦱꦶ

• Di- + Aji + -ni: ꦢꦶꦲꦢꦗꦤꦶꦶ

• Di- + Tulis + -ake: ꦢꦶꦠ꧀ꦸꦭꦶꦱꦱꦢꦏ

• Di- + Ana + -ake: ꦢꦶꦲꦤꦶꦏꦏꦢꦏ

• Tulis + -an: ꦠ꧀ꦸꦭꦶꦱꦱꦤꦶ꧀

 • Tulis + -in- : ꦠ꧀ꦶꦤꦶꦸꦭꦶꦱ꧀

• Tulis + -ne: ꦠ꧀ꦸꦭꦶꦱꦱꦢꦤꦶꦤ

• Donga + -ne: ꦢꦢ ꦔꦢꦤꦶ

• Andhah + -an: ꦲꦤꦶ ꦝꦃꦲꦤꦶ꧀

• Tulis + -en: ꦠ꧀ꦸꦭꦶꦱꦱꦼ ꦤꦶ꧀

4. Ukara dipunwiwiti dening adeg-adeg

Bupati mundhut wos wonten ing wande.

꧋ꦨꦸꦥꦠ꧀ꦶꦩꦸꦤꦶꦸꦢꦠ꧀ꦮ ꦢꦱꦮ ꦤꦶꦠꦤꦶ

ꦼ ꦲꦁꦮꦢꦤꦶꦿ꧉

5. Angka dipunapit dening pada pancak menawi wonten ing madyaning tembung
Menara Tokyo dipunwangun wonten ing sasi Juni 1957.

꧋ꦩꦼꦤꦶꦫꦢꦠ꧀ ꦢꦏ ꦢꦶꦥꦸꦤꦶꦔ
ꦮ ꦸꦢꦤꦶꦮ ꦤꦶꦠ꧀ꦼꦤꦶꦲꦁꦱꦱꦶꦗꦸꦤꦶꦶ꧇꧑꧙꧕꧗꧇꧉

6. Satuan saha rupiyah

• Lisah 3 liter: ꧋ꦭꦶꦱꦃ꧇꧓꧇ꦭꦶꦠ꧀ꦂ

• Rp 1.000,00 : ꧋꧇꧑꧐꧀꧐꧀꧐꧀꧇ ꦫꦸꦥꦶꦪꦃ

7. Pangkon + pada lingsa = Pada lungsi

Sari mundhut gendhis

꧋ꦱꦫꦶꦩꦸꦤꦶꦸꦠ꧀ꦒꦼꦤꦶꦱ ꦝꦶ ꧀꧈

8. Singkatan
• Singkatan saking istilah basa Jawi

▪ GKR(Gusti Kanjeng Ratu): ꦓ꧈ꦑ꧈ꦫ꧈

▪ KGPH (Kanjeng Gusti Pangeran Harya): ꦑ꧈ꦓ꧈ꦦ꧈ꦲ꧈

▪ RM (Raden Mas): ꦫ꧈ꦩ꧈

• Singkatan saking istilah asing

▪ SMP (Sekolah Menengah Pertama): ꦌꦱ꧀꧈ꦌꦩ꧀꧈ꦢꦥ꧈

▪ UGM (Universitas Gajah Mada): ꦈ꧈ꦢꦒ꧈ꦌꦩ꧀꧈

▪ WHO (World Health Organization): ꦢꦮ꧈ꦲ꧈ꦎ꧈

꧄ꦆ꧄