‫هةتوان‬

‫گۆڤارێکی پزیشکی و ته‌ندروستیی گشتیی مانگانه‌ی‌ه‬

‫سالي بيست ودوو‪ /‬ذمارة ‪ /258‬جؤزةرداني ‪/2723‬مةي ‪2023‬ز‬ ‫َ‬

‫خاوه‌نی‌ ئیمتیاز‌و‬ ‫ئه‌م بابه‌تانه بخوێنه‌ره‌وه‌‬

‫سه‌رنووسه‌ر‪:‬‬
‫پرۆفیسۆر‬
‫دكتۆر هیوا عمر أحمد‬
‫نەخۆشییە‬
‫دەستەى نووسەران‬ ‫بێوەییەکانی‬
‫د‪ .‬عدنان عبدالله کاکى‬
‫د‪ .‬دەرمانساز ئازاد نورى‬
‫کۆم و ڕێکە‬
‫د‪ .‬ددان شکار له‌تیف‬
‫د‪ .‬دەرمانساز هەڵۆ هیوا عمراحمد‬
‫د‪.‬ددان شەهێن هیوا عمر احمد‬
‫د‪ .‬چرۆ محمد عبدالله‬
‫د‪ .‬لیلى عبدالکریم‬
‫د‪ .‬مهدی عزیز‬
‫د‪ .‬شاد نه‌وزاد محمد‬
‫كۆمپیوته‌ر و تایپ‬
‫ذين عمر فرج‬
‫ضاثخانةي هةتوان‬ ‫ل‪2‬‬
‫ضاثي بةرط‬
‫ضاثخانةي بينايي‬

‫هةتوان َ‬
‫سالي بيست ودوو‪ /‬ذمارة ‪ /258‬جؤزةرداني ‪/2723‬مةي ‪2023‬ز‬
‫‪1‬‬
 ‫نەخۆشییە‬
‫بێوەییەکانی‬
‫کۆم و ڕێکە‬
‫د‪ .‬شاد نه‌وزاد محمد‬

‫نیشانە و ناسازییەكانى کۆم و ڕێکە باون و پانتایییەکی‬

‫فراوان لە بارودۆخەکان دروست ئه‌که‌ن‪.‬‬
‫هەرچەندە زۆربەی نەخۆشییەكان بێوەیین و لەوانەیە‬
‫بە سەرکەوتوویی چارەسەر بکرێن لەالیەن پزیشکی‬
‫سەرەتایی یەوە‪ ،‬بەاڵم پێویستە پێرستێکی بەرزی گومان‬
‫بۆ شێرپەنجەی کۆلۆن و ڕێکە هەبێت‪ ،‬پێویستە پشکنین‬

‫َ‬
‫سالي بيست ودوو‪ /‬ذمارة ‪ /258‬جؤزةرداني ‪/2723‬مةي ‪2023‬ز‬ ‫هةتوان‬
‫‪2‬‬
 ‫بۆهەموو نەخۆشەکان بە شێوەیەکی گونجاو بکرێت‪.‬‬
‫تا نوارين و بەردەستەكردن و پشکنین ب ‌ه کۆمبين بە‬
‫بەکارهێنانی کۆمبينى درزکراوی ئیڤ هەڵسەنگاندنی‬
‫سەرەتایی باش بەردەست ئەکات‪.‬‬
‫خووروى کۆم هەندێك كات بەهۆی خۆخوراندنى‬
‫بەردەوامەوەیە و هۆکارەکەى سۆکردن نييە‪ ،‬و پێشينە‪،‬‬
‫پشکنینی جەستەیی‪ ،‬ئەتوانێت ئازاری کۆم جیابکاتەوە کە‬
‫ھۆکارەکەی ئەکرێت مایەسیری‪ ،‬قيڵش‪ ،‬دوومەڵ‪ ،‬شێرپەنجە‬
‫یان ژانی کۆم بێت‪.‬‬
‫زۆرينەی هۆکارەکانی خوێنهاتن لە ڕیکەدا بریتیە لە‬
‫مایەسیری‪ ،‬قيڵش و په‌لكه‌گۆشت‪.‬‬
‫ئەو دەستنیشانکردنەی کە پەیوەندی هەیە بە قورسی‬
‫لە پیسایی كردن ئەتوانرێت مەودای لەنێوان قەبزى بۆ‬
‫لەبەرچوونى پیسایدا هه‌بێت‪.‬‬
‫زۆر جار نەخۆشەكان ڕاوێژ بە پزیشکانی سەرەتایی ئەکەن‬
‫بۆ نیگەرانی یان نیشانەکانی پەیوەست بە ناوچەی کۆم و‬
‫ڕێکە‪.‬‬
‫هەرچەندە زۆريان بێوەین و بە ئاسانی چارەسەر ئەکرێن‪،‬‬
‫بەاڵم نەخۆشەکان لەوانەیە دوابکەون لە وەرگرتنی ڕاوێژی‬

‫هةتوان َ‬
‫سالي بيست ودوو‪ /‬ذمارة ‪ /258‬جؤزةرداني ‪/2723‬مةي ‪2023‬ز‬
‫‪3‬‬
 ‫پزیشکی بەهۆی شەرم یان ترس لە شێرپەنجە‪.‬‬
‫بەم شێوەیە‪ ،‬هەردوو دۆخی شێرپەنجەيى و نا‬
‫شێرپەنجەيى زۆرجار وەک نەخۆشی پێشکەوتوو دێن‪،‬‬
‫بۆيە پێویستی بە چارەسەری بەرفراوانتر هەیە و ئەبێتە‬
‫هۆی بێزاری بۆ نەخۆشەكە وەك لەوەی لە قۆناغەكانى‬
‫سەرەتاییدا کە بە تەواوی دەستنیشان وچارەسەربێكرت‪.‬‬
‫بەپێچەوانەوە‪ ،‬پێویستە نەخۆش و پزیشک ئاگاداربن لە‬
‫کردنی هەڵسەنگاندنی پێویست بۆ هەموو نیشانەکانی کۆم‬
‫و ڕێکە بەهۆی زۆری تووشبوون بە شێرپەنجەی کۆلۆن و‬
‫ڕێکە‪.‬‬
‫ئەمریکییەکان بە تێکڕا مەزەندە ئەکرێت‪ ١‬لە ‪١٨‬كاتى‬
‫ژیانیدا مەترسی تووشبوون بە شێرپەنجەی کۆلۆن و‬
‫ڕێکەيان هەبێت‪ .‬ئەم مەترسیە بۆ پیاوان و ژنان یەکسانە و‬
‫لەگەڵ تەمەندا زیاد ئەبێت‪.‬‬
‫لە ساڵی ‪ ٢٠٠١‬دا ‪ ١٣٨٠٠٠‬باری نوێی شێرپەنجەی‬
‫کۆلۆن‪ ،‬ڕێکە يان کۆم دەستنیشان کرا‪ ،‬ئەم شێرپەنجانە‬
‫ھەر ساڵێک ئەبنە هۆی مردنی زیاتر لە ‪ ٥٧٢٠٠‬كەسى‬
‫پێگەیشتوو لە ویالیەتە یەکگرتووەکان‪.‬‬
‫ئەو کەسانەی جگەرە ناکێشن شێرپەنجەی کۆلۆن و ڕێکە‬

‫َ‬
‫سالي بيست ودوو‪ /‬ذمارة ‪ /258‬جؤزةرداني ‪/2723‬مةي ‪2023‬ز‬ ‫هةتوان‬
‫‪4‬‬
 ‫ھۆکاری سەرەکی مردنیان ئەبێت بەھۆی شێرپەنجەوە‪.‬‬
‫شێرپەنجەی کۆلۆن و ڕێکە لەوانەیە وەک خوێنهاتن لەگەڵ‬
‫نەخۆشييەکی بێوەیى وەک مایەسیری و پێکەوەبن‪.‬‬
‫هەموو نەخۆشێک کە نیشانەکانی کۆم و ڕێکەيان هەیە‪ ،‬بە‬
‫تایبەتی ئەوانەی کە خوێنبەربوونی ڕێکەی هەیە‪ ،‬ئەبێت‬
‫هەڵسەنگاندنیان بۆبكرێت کە بە اليەنى کەمەوە بریتی بێت‬
‫لە پشکنینی کۆم بە پەنجە و پشکنینی بینراو بە کۆمبين‪.‬‬
‫زیادکردنی بينينى پزیشکی سەرەتایی ئەبێتە هۆی‬
‫دۆزینەوەی زووتری شێرپەنجەی کۆلۆن و ڕێکە‪.‬‬
‫کۆمەڵەی ئەمریکی پزیشکانی خێزانی و ڕێنماییەکانی‬
‫کۆمەڵەی شێرپەنجەی ئەمریکی داوا ئەکات کە پشکنین بۆ‬
‫شێرپەنجەی کۆلۆن و ڕێکە لە سەرەتای تەمەنی ‪ ٥٠‬ساڵی‬
‫لە دانیشوانی گشتیدا بکرێت و لە تەمەنی ‪ ٤٠‬ساڵیدا بۆ‬
‫ئەو کەسانەی کە مەترسی توشبوونیان ھەیە یاخود ب ‌ه هۆی‬
‫بوونی ھەمان نەخۆشی لە خێزانەکانیاندا‪.‬‬
‫پزیشکانی خێزان ئەتوانن ڕۆڵێکی باش ببینن لە ناسینەوەی‬
‫شێرپەنجە و چارەسەرکردنی نەخۆشیەکانی دیکەی کۆم و‬
‫ڕێکە‪.‬‬
‫ھەموو پزیشکان ئەتوانن و ئەبێت پشکنینە سەرەتاییەکان‬

‫هةتوان َ‬
‫سالي بيست ودوو‪ /‬ذمارة ‪ /258‬جؤزةرداني ‪/2723‬مةي ‪2023‬ز‬
‫‪5‬‬
 ‫بکەن بۆ چارەسەر و ناردنی نەخۆش کە ناسازی کۆم و‬
‫ڕێکەیان ھەیە‪.‬‬
‫دوای ئەنجامدانی ھەڵسەنگاندنێکی باش‪ ,‬زۆربەی‬
‫نەخۆشییە ناشێرپەنجەییەکان ئەتوانرێت لەالیان‬
‫چاودێریکەری سەرەتاییەوە چارەسەر بکرێت‪.‬‬

‫توێکاریی کۆم و ڕێکە‬

‫کۆم بریتیە لە دەرچەی ڕێڕەوی کۆئەندامی ھەرس و ڕێکەش‬
‫کۆتا ‪ ١٠‬بۆ ‪ ١٥‬سم ی ڕیخۆڵە ئەستوورەیە‪.‬‬
‫زمانەکانی ھۆستن زمانه‌ی ڕاستەقینی نین بەڵکوبریتین لە‬
‫لۆچی ناوپۆشی ڕیخۆڵە‪.‬‬
‫ھێڵەکانی دێنتەید یاخود پێکتینەید‪ ,‬شانەی ناسکی‬
‫پولەکەیی جییا ئەکاتەوە لە شانەی ناسکی ناوپۆشی و‬
‫ستونی‪.‬‬
‫چوار بۆ ھەشت ڕژێنەر دەڕژێنە ناو لۆچه‌کانی مۆرگاگنی لە‬
‫ئاستی ھێڵەکانی دێنتەید‪.‬‬
‫زۆر لە دومەڵ و ناسورەکان لەم ڕژێنەرانەوە دروست ئه‌بن‪.‬‬
‫ھەروەھا ھێڵەکانی دێنتەید کۆتایی ھەستەوەرە ڕیشاڵەکان‬
‫دیاری ئەکات‪.‬‬

‫َ‬
‫سالي بيست ودوو‪ /‬ذمارة ‪ /258‬جؤزةرداني ‪/2723‬مةي ‪2023‬ز‬ ‫هةتوان‬
‫‪6‬‬
 ‫سەروو ھێڵەکانی دێنتەید‪ ،‬ھەستەوەرە کانی ڕێکە‬
‫لەالیەن دەمارە ڕیشاڵە ڕاکێشراوەکان دابین ئەکرێت نەک‬
‫ھەستەوەرە ڕیشاڵەکانی ئازار‪.‬‬
‫ئەمەش وا ئەکات کە چەندان نەشتەرگەری بکرێت لە‬
‫سەروو ھێڵەکانی دێنتەید بەبێ سڕکردن‪.‬‬
‫بە پێچەوانەوە لە خوار ھێڵەکانی دێنتەید ھەستیارییەکی‬
‫زۆر ھەیە‪ .‬و ناوچەی کۆم یەکێکە لە ھەرە ھەستیارترین‬
‫ناوچەکانی لەش‪.‬‬
‫بەتاڵکردنەوەی ڕیخۆڵە پەیوەستە بە کارکردن لە نێوان‬
‫ماسولکەکانی ھەردوو دەرکەوانی خۆنەویستی ناوەوە و‬
‫دەرکەوانی خۆویستی دەرەوە‪.‬‬

‫هةتوان َ‬
‫سالي بيست ودوو‪ /‬ذمارة ‪ /258‬جؤزةرداني ‪/2723‬مةي ‪2023‬ز‬
‫‪7‬‬
 ‫پشکنینی کۆم و ڕێکە‬
‫هەڵسەنگاندنی کۆم و ڕێکە پێکدێت لە تێنوارین‪،‬‬
‫بەردەسته‌کردن و پشکنین بە کۆمبین‪.‬‬
‫نەخۆشەکە پاڵ ئەکەوێت و ئەکەوێتە سەر الی چەپی و‬
‫القی چەپی ڕێک ئەکرێت و القی ڕاستی ئەچەمێنینەوە سەر‬
‫سکی و ئەم بارە بۆ زۆر لە پشکنین و ھەڵسەنگاندنەکانی‬
‫کۆم و ڕێکە بەکاردێت‪ .‬پشکنین لەم بارەدا زۆر ئاسوودەترە‬
‫بۆ چارەخواز و پزیشکەکەش بە شێوازێکی باشتر ناوچەکە‬
‫ئەبینێت‪.‬‬

‫سمتی چارەخواز باڵوئەکرێتەوە بۆی باشتر ناوچەی کۆم‬

‫ببینین و ئەگەر پێویست بکات سمتی ڕاستی بەرزئەکرێتەوە‬
‫بە دەستی ڕاستی بۆی باشتر ناوچەی دەوری کۆم ببینرێت‪.‬‬

‫َ‬
‫سالي بيست ودوو‪ /‬ذمارة ‪ /258‬جؤزةرداني ‪/2723‬مةي ‪2023‬ز‬ ‫هةتوان‬
‫‪8‬‬
 ‫تەنیا بە تێنوارین ئەتوانرێت ھەندێک نەخۆشی دەربخرێت‬
‫وەک قڵیش‪ ،‬ناسور‪ ،‬مایەسیری مەییو‪ ،‬کۆندیلۆما‪،‬‬
‫پێستەسۆی دەوری کۆم و چەندانی تر‪.‬‬

‫ئەبێت پشکنینی کۆم بە پەنجە ھەمیشە ئەنجامبدرێت‬

‫مەگەر نەخۆشەکە ئازارێکی زۆری ھەبێت‪.‬‬
‫لە پیاواندا بێجگە لە ھەڵسەنگاندنی ڕاڕەوی کۆم ئەبێت‬
‫ھەڵسەنگاندن بۆ پڕۆستاتیش بکرێت‪ .‬ئەبێت بە پلەی ‪٣٦٠‬‬
‫پەنجە بسوڕێنرێتەوە بە ڕاڕەوی کۆمدا و پێویستە ھەر‬
‫بارستەیەک ھەست پێبکرێت باشی باسبکرێت‪.‬‬
‫چونکە ناوپۆشی زیادە یان شێرپەنجە بچوکەکان ته‌نیا بە‬

‫هةتوان َ‬
‫سالي بيست ودوو‪ /‬ذمارة ‪ /258‬جؤزةرداني ‪/2723‬مةي ‪2023‬ز‬
‫‪9‬‬
‫بەردەسته‌کردن ھەستیان پێدەکرێت و بە کۆمبین نابینرێن‪.‬‬
‫کۆتا قۆناغی ھەڵسەنگاندن بە کۆمبین ئەکرێت و چەندان‬
‫جۆری جیاوازی کۆمبین ھەیە بەاڵم باشترینیان بریتیە لە‬
‫کۆمبینی ئایڤس‪.‬‬

‫مژادی چەورکەر ئەدرێت لە کۆمبینەکە و لەسەرخۆ ئەبرێتە‬

‫ژوورەوە و ئەتوانین ته‌نیا یەک چارەکی ناوپۆشەکە‬
‫ببینین بۆیە دەریئەکەینەوە و ئەیسوڕێنین بە پلەی ‪ ٩٠‬و‬
‫دووبارە دەیبەینەوە ژوورەوە و ئەم کارە چوار جار دووبارە‬
‫ئەکەینەوە ھەتا وەکو ھەموو دەوراندەوری ڕاڕەوی کۆم‬
‫ئەبینرێت‪.‬‬
‫لە ئێستادا کۆمبینی پالستیکی بەردەستە بەاڵم بچوکن و‬
‫بەراورد بە کۆمبینی ئایڤس باشنین‪.‬‬

‫َ‬
‫سالي بيست ودوو‪ /‬ذمارة ‪ /258‬جؤزةرداني ‪/2723‬مةي ‪2023‬ز‬ ‫هةتوان‬
‫‪10‬‬
 ‫ھەروەھا خۆئامادەکردن بۆ کۆمبینی پێویست بە کۆمشۆری‬
‫ناکات بەاڵم وێناکردنمان بۆ باشتر ئەکات و پەسەندترە بۆ‬
‫نەخۆش و پزیشکەکە ئەگەر بەکاربھێنرێت‪.‬‬
‫بۆھەڵسەنگاندنی زیاتر ئەتوانین پێچاوپێچبینی نەرم(‬
‫سیگمۆیدۆسکۆپ ) یاخود کۆڵۆنۆسکۆپ بەکاربێنین بۆ‬
‫کەسانی دیاریکراو‪.‬‬
‫تەنانەت ئەگەر ھەناوبینی توانای نوشتانەوەی ھەبێت بۆ‬
‫دواوە بۆ سه‌یرکردنی ڕاڕەوی کۆم بەاڵم ھێشتا کۆمبینی‬
‫ئایڤس وێناکردنێکی باشترەمان ئەداتێ‪.‬‬

‫سکااڵ باوەکانی کۆم و ڕێکە‬

‫خووروی کۆم‬
‫خووروی کۆم سکااڵیەکی زۆر باوە و پەیوەندیەکی فراوانی‬
‫ھەیە لە ھۆکاری میکانیکی‪ ،‬پێستی‪ ،‬درمی‪ ،‬کۆئەندامی و‬
‫نەخۆشیەکانێ تر‪.‬‬
‫بێگوێدانە ھۆکارەکەی خولی ئەو خوران و ڕووشانە ئەبێت‬
‫بە کارێکی خۆکارانە کە گۆڕانکاری درێژخایەن ڕووئەدات و‬
‫ئەمێنێتەوە ئەگەر ھۆکارەکەشی الببرێت‪.‬‬

‫هةتوان َ‬
‫سالي بيست ودوو‪ /‬ذمارة ‪ /258‬جؤزةرداني ‪/2723‬مةي ‪2023‬ز‬
‫‪11‬‬
 ‫ئەو نەخۆشیانەی پەیوەندیان ھەیە بە خووروی کۆم‬

‫نەخۆشی کۆئەندامی‬
‫نەخۆشی شەکرە‬
‫‪‎‬زه‌رداوزانەخوێن‬
‫شێرپەنجەی خوێن‬
‫نەخۆشییەکانی پەریزادە‬
‫کەمخوێنی گەشەوەستاوی‬

‫ھۆکارە میکانیکیەکان‬

‫َ‬
‫سالي بيست ودوو‪ /‬ذمارة ‪ /258‬جؤزةرداني ‪/2723‬مةي ‪2023‬ز‬ ‫هةتوان‬
‫‪12‬‬
 ‫سکچوونی درێژخایەن‬
‫قەبزی درێژخاین‬
‫لەبەرچوونی کۆم‬
‫سابوون‪ ،‬بۆنخۆشکەر‬
‫زۆر پاککردنەوەی کۆم‬
‫لێچوون لە مایەسیری‬
‫داکەوتنی مایەسیری‬
‫داکەوتنی ڕێکە‬
‫گۆگمۆڵی کۆم‬
‫قڵیشی کۆم‬
‫ناسوری کۆم‬
‫جل و بەرگی تەسک‬
‫ھەستیاری بۆ ڕەنگ لەناو کاغەزی دەستشۆر‬

‫ھەستیاری بە خواردنەکان‬
‫تەماتە‬
‫بیرە‬
‫خواردنەوە کافاینییەکان‬
‫بەرھەمەکانی شیر‬

‫هةتوان َ‬
‫سالي بيست ودوو‪ /‬ذمارة ‪ /258‬جؤزةرداني ‪/2723‬مةي ‪2023‬ز‬
‫‪13‬‬
 ‫بەرھەمەکانی لیمۆ‬

‫نەخۆشییەکانی پێست‬
‫کاژۆکی‬
‫پێستەسۆی چەوری‬
‫سۆکردنی دەماری پێست‬
‫نەخۆشی بۆوێن‬
‫پێستەسۆی ھەستیاری‬
‫پێستەئەستوورە‬
‫پێستەئەستوورە و ڕەقبوون‬
‫ھەستیاری بەرکەووتن‬

‫سۆکان‬
‫(‪)corynebacterium‬سووربوونەوەی پەنا ڕان‬
‫کەڕووی ئینتەرتریگۆ‬
‫ڤایرۆسی ھێرپس سیمپڵێکس‬
‫ڤایرۆسی پاپیلۆمای مرۆڤ‬
‫( ‪) Enterobius‬كرمی دەرزیلەیی‬
‫گەڕیی‬

‫َ‬
‫سالي بيست ودوو‪ /‬ذمارة ‪ /258‬جؤزةرداني ‪/2723‬مةي ‪2023‬ز‬ ‫هةتوان‬
‫‪14‬‬
 ‫دومەڵی بەکتریای جێگەیی‬
‫( ‪) Gonorrhea‬سوزەنک‬
‫( ‪ ) syphilis‬فەڕەنگی‬

‫دەرمانەکان‬
‫(‪)Colchicine‬كۆڵچسین‬
‫(‪)Quinidine‬کوینیدین‬

‫کاتێک کە خووروی کۆم ئەبێت بە درێژخایەن‪ ،‬ناوچەی‬

‫دەوری کۆم ئەستوورئەبێت و درزئەبات و سپی‬
‫دەرئەکەوێت‪.‬‬
‫بەاڵم ھەندێک لە دەقە کۆنەکان جەخت لە ھەبوونی‬
‫مشەخۆری ئەکەنەوە بەاڵم ئەوە ھۆکارێکی دەگمەنە بۆ‬
‫خووروی کۆم بێجگە لە کرمی دەرزیلەیی ئینترۆبیەس‬
‫ڤێرمیکوالریس لە منااڵندا‪.‬‬
‫زۆر لە نەخۆشەکان باوەڕیان وایە کە ھۆکاری خووروی کۆم‬
‫بریتی بێت لە پاک ڕانەگرتنی بۆیە زۆر زیادەڕۆیی ئەكەن لە‬
‫کاتی پاککردنەوەی ناوچەی دەوری کۆمدا‪.‬‬
‫زۆر پاککردنەوە و بەتایبەت بەکارھێنانی فڵچە و سابوونی‬

‫هةتوان َ‬
‫سالي بيست ودوو‪ /‬ذمارة ‪ /258‬جؤزةرداني ‪/2723‬مةي ‪2023‬ز‬
‫‪15‬‬
‫سووتێنەر ئەبێتە ھۆکاری تووندتربوونی شانە ھەستیارەکان‬
‫وتووندکردنی نەخۆشییەکە‪.‬‬
‫زۆر نەخۆش پێستیان لە جۆری بیرۆیە‪.‬‬
‫ناوچەی دەوری کۆم زۆر ھەستیارە بە بۆن‪ ،‬سابوون‪ ،‬جل‪،‬‬
‫خواردن‪ ،‬ڕووکەشە زەبر‪.‬‬
‫چارەسەرێکی سەرکەووتووی خووروی کۆم پەیوەستە بە‬
‫ناسینەوەی نەخۆشییەکە‪،‬‬
‫دیاریکردنی ھۆکاری دروستبوون و تووندتربوون و‬
‫باشترکردنی خولی خورانەکە‪.‬‬
‫زۆر نەخۆش لەکاتی خەودا بەبێ ئاگایی زۆر ئەیخورێنن‪.‬‬
‫ئەتوانرێت پێش خەوتن دژە ھەستەوەری وەک ھایدرۆکزین‬
‫ھایدرۆکلۆراید وەربگیرێت کە یارمەتیدەرئەبێت بۆ‬
‫کەمکردنەوەی خوران و ھێورکردنەوەی نەخۆشەکە‪.‬‬
‫کۆرتیکۆستیرۆیدی جێگەیی زۆر کات پێویستە بۆ زاڵبوون‬
‫بەسەر خووروی کۆم بەاڵم ئەبێت بۆ کاتێکی دیاریکراو‬
‫و کەم بەکاربێت بۆ خۆ بەدوورگرتن لە تەنکبوونەوەی‬
‫شانەکانی دەوری کۆم چونکە ئەبێتە ھۆی خورانی زیاتر‪.‬‬
‫ھەروەھا مەرھەمی زایلۆکاینی ‪ ٥‬‏‪ ٪‬جێگەیی ئەتوانێت ھەستی‬
‫خورانەکە کەم بکاتەوە و خولی خورانەکە بشکێنێت‪.‬‬

‫َ‬
‫سالي بيست ودوو‪ /‬ذمارة ‪ /258‬جؤزةرداني ‪/2723‬مةي ‪2023‬ز‬ ‫هةتوان‬
‫‪16‬‬
 ‫ئەبێت ئەوە تێبینی بکرێت کە مایەسیرییە نائاڵۆزەکان بە‬
‫دەگمەن ئەبنە ھۆی خووروی کۆم‪ .‬ته‌نیا ئەو مایەسیریانەی‬
‫کە سۆیان کردووە یاخود باش پاکناکرێنەوە ئەگەری ھەیە‬
‫ببێتە ھۆی خوران‪.‬‬
‫ھەر دەردە خورانێک دوای وەرگرتنی چارەسەر بمێنێتەوە‪،‬‬
‫پێویستە نموونەی لێ وەربگیرێت‪.‬‬

‫ئازاری کۆم‬
‫پێشینەیەکی ورد کە تیشک بخاتە سەر سروشتی ئازارەکە‬
‫و ئەو پەیوەندییەی ھەیەتی بە جوڵەی ڕیخۆڵەوە زۆر جار‬
‫یارمەتیدەرە بۆ دەستنیشانکردنی ئازار لە ناوچەی کۆم و‬
‫ڕێکەدا‪.‬‬
‫ئازار لە دوای جوڵەی ڕیخۆڵە ئەگەری ھەیە لەگەڵ‬
‫مایەسیری ناوەکی ڕووبدات‪.‬‬
‫ئازار لە کاتی جوڵەی ڕیخۆڵە کە بە «بڕین بە شووشەی‬
‫تیژ» باسبکرێت زۆر جار ئاماژەیە بۆ قڵیش‪.‬‬
‫ئەم ئازارە زۆرترین جار لەکاتی جوڵەی ڕیخۆڵەدا توند‬
‫ئەبێت و بە زۆری دوای ئەوە بۆ ماوەی کاتژمێرێک یان‬
‫زیاتر بەردەوام ئەبێت‪.‬‬

‫هةتوان َ‬
‫سالي بيست ودوو‪ /‬ذمارة ‪ /258‬جؤزةرداني ‪/2723‬مةي ‪2023‬ز‬
‫‪17‬‬
 ‫پاشان لەوانەیە کەم ببێتەوە تا جوڵەی داھاتووی ڕیخۆڵە‬
‫یان بەردەوام بێت‪ ،‬بەاڵم بە زۆری بە پلەیەکی کەمتر‪.‬‬
‫ئازاری قڵیشی کۆم زۆر جار خوێنێکی گەشی سووری‬
‫لەگەڵداییە و زۆر جار بەھۆی ھێزێکی زۆر و توند لەکاتی‬
‫جوڵەی ڕیخۆڵەدا ڕووئەدات‪.‬‬
‫ئازارێکی کتوپڕ لەگەڵ بارستەیەکی بەردەستەکراو بە‬
‫نزیکەیی ھەمیشە بەھۆی مایەسیری مەییوی دەرەکییەوەیە‪.‬‬
‫ئەم ئازارە توندە بە شێوەیەکی گشتی ‪ ٤٨‬بۆ ‪ ٧٢‬کاتژمێر‬
‫ئەخایەنێت دواتر لەخۆوە کەم ئەبێتەوە بەاڵم ڕەنگە چەند‬
‫ڕۆژێک بخایەنێت تا کەم ببێتەوە‪.‬‬
‫مایەسیری ناوەکی‪ ،‬چونکە لە سەروو ھێڵی دێنتەیدەوەییە‪،‬‬
‫ئازاری نییە تەنانەت ئەگەر دابکەوێت یان بمەیەت‪.‬‬
‫بەھەمان شێوە شێرپەنجەی ڕێکە بە دەگمەن ئەبێتە ھۆی‬
‫ئازار مەگەر زۆر پێشکەوتووبێت و لەو کاتەدا ئەبێتە ھۆی‬
‫دەماراندنی ناوچەی ڕێکەوە‪.‬‬
‫شێرپەنجەی کۆم زیاتر ئەبێتە ھۆی ئازار بەھۆی ده‌رھاویشتن‬
‫بۆ ماسولکەکانی دەرکەوان‪.‬‬
‫ئازاری کۆم و ڕێکە کە وردە وردە دەست پێ بکات و لە‬
‫ماوەی چەند ڕۆژێکدا زیادبکات لەوانەیە ئاماژەبێت بۆ سۆ‪..‬‬

‫َ‬
‫سالي بيست ودوو‪ /‬ذمارة ‪ /258‬جؤزةرداني ‪/2723‬مةي ‪2023‬ز‬ ‫هةتوان‬
‫‪18‬‬
 ‫ئازارێکی بەرجەستە لە ناوچەیەکی سنوورداردا ئەگەری‬
‫ھەیە ئاماژەبێت بۆ دومەڵ‪.‬‬
‫ئازاری کۆم لەگەڵ تا و نەبوونی توانای میزکردن ئەکرێت‬
‫ئاماژەبێت بۆ بۆگەنبوونی دەوری کۆم و کە نەخۆشییەکی‬
‫کتوپڕی پزیشکییە‪.‬‬
‫ژانی کۆم (پڕۆکتاڵجیا فوگاکس) یەکێکە لە ئازارە‬
‫بێھاوتاکانی کۆم‪.‬‬
‫ئەو نەخۆشانەی ژانی کۆمیان ھەیە توشی چەند زنجیرەیەک‬
‫لە گرژبوونە ئازاری بەھێز ئەبن وھەندێک جار لە شەواندا‬
‫ڕووئەدات‪.‬‬
‫ژانی کۆم ئەگەری ھەیە ساڵێکدا جارێک ڕووبدات لە یاخود‬
‫بە شەپۆلێکی سێ یان چوار جاری لە ھەفتەیەکدا ڕووبدات‪.‬‬
‫ھەر سەرھەڵدانێک ماوەی چەند خولەکێک ئەخایەنێت بەاڵم‬
‫ئازارێکی زۆرە و ئارەقکردنەوە‪ ،‬ڕەنگ بزرکان و دڵه‌کوته‌ی‬
‫لەگەڵدایە‪.‬‬
‫نەخۆش ھەستێکی کتوپڕی ھەیە بۆ پیسایی کردن بەاڵم‬
‫ھیچ پیساییەک دانانێت‪.‬‬
‫تا ئێستا ھیچ ھۆزانییەک نەدۆزراوەتەوە بۆی بەاڵم ئەگەری‬
‫ھەیە پەیوەندی ھەبێت بە گرژبوونی ڕێکە یان ماسولکەکانی‬

‫هةتوان َ‬
‫سالي بيست ودوو‪ /‬ذمارة ‪ /258‬جؤزةرداني ‪/2723‬مةي ‪2023‬ز‬
‫‪19‬‬
 ‫بنکی ئەستێلك لە کۆنیشانەی وروژێنەری ڕیخۆڵە‪.‬‬
‫ئەگەری ھەیە پەیوەندی ھەبێت ب ‌ه ھەستیاری بۆ خۆراک‪،‬‬
‫بەتایبەتی بۆ شیرینکەرە دەستکردەکان یان کافایین‪.‬‬
‫دووپاتکردنەوەی ئەوەی کە نەخۆشییەکە بێوەیە‬
‫یارمەتیدەرە بەاڵم چەند شتێکی کەم ئەکرێت بۆ‬
‫چارەسەرکردنی ژانی کۆم‪.‬‬
‫دەرمانەکان زۆر یارمەتیدەرنین چونکە تا دەرمانەکان‬
‫ئدەکەونە کار ئازارەکە نامێنێت‪.‬‬
‫ئەتوانین سکااڵکانی نەخۆش کەم بکەینەوە ئەوەش بە‬
‫دانیشتن لەناو ئاوی گەرم یان بە لێدانی سەھۆڵ‪.‬‬
‫ژەمێکی کەم لە دایازیپام لە کاتی خەودا ئەگەری ھەیە‬
‫سوودی ھەبێت بۆ ئەو نەخۆشانەی کە ژانی کۆم تیایاندا‬
‫زوو زوو ڕووئەدات و پەکییان ئەخات‪.‬‬

‫لوو‪/‬بارستەی بەرجەستە‬
‫کاتێک کە بارستەیەکى بەردەستەکراو ئەدۆزرێتەوە لە‬
‫ناوچەی کۆمدا‪ ،‬نەخۆشەکە نیگەران ئەبێت لەبارەی‬
‫شێرپەنجەوە یان پێشبینی ئەکات کە مایەسیری بێت‪.‬‬
‫لوو لە کۆمدا یان ناوچەی دەوری کۆم ئەکرێت بەھۆی‬

‫َ‬
‫سالي بيست ودوو‪ /‬ذمارة ‪ /258‬جؤزةرداني ‪/2723‬مةي ‪2023‬ز‬ ‫هةتوان‬
‫‪20‬‬
 ‫بوارێکی فراوان لە نەخۆشیەوە بێت وەک زیادە گۆشتی‬
‫بالوکەیی ‪،‬لووسۆکە ‪،‬مایەسیری (مەییو‪ ,‬دوگمە یان‬
‫داکەوتوو)‪ ،‬پەلکەگۆشت ‪ ،‬دوگمەی قڵیش یاخود‬
‫شێرپەنجەیی‪.‬‬

‫ھەڵسەنگاندنێکی تەواو کە پێکدێت لە پێشینەیەکی ورد‪،‬‬

‫تێنوارین‪ ،‬بەرجەستەکردن‪ ،‬کۆمبین‬
‫و ھەندێک جار نموونە لێوەرگرتن‪ ،‬پێچاوپێچبینی (‬
‫سیگمۆیدۆسکۆپ ) یان کۆڵۆنبینی پێویستە بۆ دیاریکردنی‬

‫هةتوان َ‬
‫سالي بيست ودوو‪ /‬ذمارة ‪ /258‬جؤزةرداني ‪/2723‬مةي ‪2023‬ز‬
‫‪21‬‬
 ‫سروشتی دەردەکە بە تەواوی‪.‬‬

‫خوێن ڕێزی ڕێکە‬

‫زۆر نەخۆشی ھەیە کە ئەبنە ھۆکاری خوێنھاتن لە ڕێکە‪.‬‬
‫بەاڵم ھەموو ئەو نەخۆشانە ئەبێت ھەڵسەنگاندنێکی باشیان‬
‫بۆ بکرێت و ھۆکارەکەی دیاریبکرێت‪ .‬ئەگەر جاروباریش‬
‫خوێن بینرا لەسەر کاغەزی خۆپاککردنەوە «سڕینی پیسایی‬
‫خوێناوی» ئەبێت بە ھەند وەربگیرێت‪ .‬خوێن ڕێزی پچڕپچڕ‬
‫لە ھەندێک نەخۆشی گرنگی وەک شێرپەنجە و پەلکەگۆشت‬
‫ڕووئەدات‪.‬‬

‫َ‬
‫سالي بيست ودوو‪ /‬ذمارة ‪ /258‬جؤزةرداني ‪/2723‬مةي ‪2023‬ز‬ ‫هةتوان‬
‫‪22‬‬
 ‫لە توێژینەوەیەکدا لەسەر ئەو نەخۆشانەی سەردانی‬
‫پزیشکی خێزانییان کردووە دەرکەوتووە کە ھۆکارە‬
‫باوەکانی خوێن ڕێزی ڕێکە بریتیە لە مایەسیری‪ ،‬قڵیش و‬
‫پەلکەگۆشت‪.‬خاوەنی توێژینەوەکە بۆی دەرکەوت کە ئەگەر‬
‫یەکێک لەم ھۆکارە باوانە دەستنیشانکرا لەگەڵ ھۆکاری‬
‫خوێن ڕێزی و شوێنەکەی‪ ،‬ئەوا پێویستی بە کۆڵۆنبینی و‬
‫پشکنینی دیکە نەکردووە‪.‬‬
‫ھەندێک ھۆکار کە وابکات پێویست بە پشکنینی کە‬
‫بکات بریتیە لە تەمەنی گەورە‪ ،‬پێشینەی خێزانی بۆ‬
‫نەخۆشییەکانی ڕیخۆڵە و شێرپەنجە‪ ،‬و به‌رده‌وامی‬
‫خوێنڕێزی لە دوای وەرگرتنی چارەسەری پێویست بۆ ئەو‬
‫نەخۆشییەی کە وا دانرابوو کە ھۆکاری خوێن ڕێزییەکەبێت‪.‬‬
‫ئەبێت پشکنین بۆ ھەموو ڕیخۆڵە ئەستوورە بکرێت کاتێک‬
‫لەگەڵ خوێڕێزی ڕێکە سکااڵی کۆئەندامیمان ئەبێت‪ ،‬یان‬
‫گومان لە نەخۆشیەکی بەشی سەرەوەی کۆئەندامی ھەرس‬
‫بکرێت یان ھۆکاری خوێن ڕێزییەکە ناتوانرێت بە باشی‬
‫دیاریبکرێت‪.‬‬

‫خوێن ڕێزی ڕێکەی سووری گەش‬

‫هةتوان َ‬
‫سالي بيست ودوو‪ /‬ذمارة ‪ /258‬جؤزةرداني ‪/2723‬مةي ‪2023‬ز‬
‫‪23‬‬
 ‫تەنیا بە تێنوارین ئەتوانرێت ھەندێک نەخۆشی دەربخرێت‬
‫وەک قڵیش‪ ،‬ناسور‪ ،‬مایەسیری مەییو‪ ،‬کۆندیلۆما‪،‬‬
‫پێستەسۆی دەوری کۆم و چەندانی تر‪.‬‬

‫ئەبێت پشکنینی کۆم بە پەنجە ھەمیشە ئەنجامبدرێت‬

‫مەگەر نەخۆشەکە ئازارێکی زۆری ھەبێت‪.‬‬
‫لە پیاواندا بێجگە لە ھەڵسەنگاندنی ڕاڕەوی کۆم ئەبێت‬
‫ھەڵسەنگاندن بۆ پڕۆستاتیش بکرێت‪ .‬ئەبێت بە پلەی ‪٣٦٠‬‬
‫پەنجە بسوڕێنرێتەوە بە ڕاڕەوی کۆمدا و پێویستە ھەر‬
‫بارستەیەک ھەست پێبکرێت باشی باسبکرێت‪.‬‬
‫چونکە ناوپۆشی زیادە یان شێرپەنجە بچوکەکان ته‌نیا بە‬

‫هةتوان َ‬
‫سالي بيست ودوو‪ /‬ذمارة ‪ /258‬جؤزةرداني ‪/2723‬مةي ‪2023‬ز‬
‫‪9‬‬
 ‫گەدەپۆسی ناوپەنچک‬
‫برینی دوانزەگرێ‬
‫سۆی دوانزەگرێ‬
‫پەلکەگۆشت‬
‫بنکە شێرپەنجە‬
‫اللۆچ‬

‫ھۆکارەکانی خوێن ڕێزی‬

‫کۆئەندامی ھەرس لە کەسانی‬
‫باڵق‬
‫مایەسیری‬
‫قڵیش‬
‫پەلکەگۆشت‬
‫ڕێکەسۆ‬
‫برینی ھەرسی‬
‫شێرپەنجەی کۆڵۆن و ڕێکە‬
‫برینە سۆی کۆڵۆن و ڕێکە‬
‫گەدەسۆ‬
‫اللۆچ‬

‫هةتوان َ‬
‫سالي بيست ودوو‪ /‬ذمارة ‪ /258‬جؤزةرداني ‪/2723‬مةي ‪2023‬ز‬
‫‪25‬‬
 ‫نەخۆشی کۆئەندامی‬
‫نەخۆشییەکانی کۆم و ڕێکە‬

‫گرفتی تێپەڕبوونی پیسایی‬

‫دەستەواژەی قەبزی ئەتوانێت چەند مانایەکی ھەمەجۆر‬
‫ببەخشێت‪ .‬نەخۆشەکان لەوانەیە ئەم دەستەواژەیە بۆ‬
‫نەبوونی ویستی پیسایی کردن‪ ،‬کەمبوونەوەی جارەکانی‬
‫سەرئاوکردن ‪ ،‬گرانی لەکاتی تێپەڕبوونی پیسایی‬
‫رەق‪ ،‬ھەستکردن بە ناتەواوی لە خۆبەتاڵ کردن یاخود‬
‫بەکارھێنانی فشارێکی زۆر بۆ پیساییکردن‪.‬‬
‫بەشێوەیەکی گشتی قەبزی بریتیە لە کەمتر لە سێ جار‬
‫جوڵەی ڕیخۆڵە یاخود چوونە سەرئاو لە ماوەی یەک‬
‫ھەفتەدا لە کەسێکدا کە بەالیەنی کەمەوە ڕۆژانە ‪ ١٩‬گرام‬
‫لە بەرھەمە ڕیشاڵیەکانی خواردبێت‪.‬‬
‫ئەم باره‌ لەوانەیە بەھۆی پارێزکردن‪ ،‬دەرمانەکان ‪،‬‬
‫تێکچوونی کارو چاالکیەکانی جەستە ‪ ،‬کوێرەڕژێنەکان‬
‫و شێواوی لە زیندەچاالکی ‪ ،‬نەخۆشیە ڕیشاڵە‬
‫کۆالجینیەکانی بۆری خوێن‪ ،‬نەخۆشی چەقی و پەلی‬
‫دەمارە ماسولکەییەکان ‪ ،‬سستی ڕیخۆڵە ئەستورە ڕووبدات‪.‬‬

‫َ‬
‫سالي بيست ودوو‪ /‬ذمارة ‪ /258‬جؤزةرداني ‪/2723‬مةي ‪2023‬ز‬ ‫هةتوان‬
‫‪26‬‬
 ‫ھەروەھا خۆئامادەکردن بۆ کۆمبینی پێویست بە کۆمشۆری‬
‫ناکات بەاڵم وێناکردنمان بۆ باشتر ئەکات و پەسەندترە بۆ‬
‫نەخۆش و پزیشکەکە ئەگەر بەکاربھێنرێت‪.‬‬
‫بۆھەڵسەنگاندنی زیاتر ئەتوانین پێچاوپێچبینی نەرم(‬
‫سیگمۆیدۆسکۆپ ) یاخود کۆڵۆنۆسکۆپ بەکاربێنین بۆ‬
‫کەسانی دیاریکراو‪.‬‬
‫تەنانەت ئەگەر ھەناوبینی توانای نوشتانەوەی ھەبێت بۆ‬
‫دواوە بۆ سه‌یرکردنی ڕاڕەوی کۆم بەاڵم ھێشتا کۆمبینی‬
‫ئایڤس وێناکردنێکی باشترەمان ئەداتێ‪.‬‬

‫سکااڵ باوەکانی کۆم و ڕێکە‬

‫خووروی کۆم‬
‫خووروی کۆم سکااڵیەکی زۆر باوە و پەیوەندیەکی فراوانی‬
‫ھەیە لە ھۆکاری میکانیکی‪ ،‬پێستی‪ ،‬درمی‪ ،‬کۆئەندامی و‬
‫نەخۆشیەکانێ تر‪.‬‬
‫بێگوێدانە ھۆکارەکەی خولی ئەو خوران و ڕووشانە ئەبێت‬
‫بە کارێکی خۆکارانە کە گۆڕانکاری درێژخایەن ڕووئەدات و‬
‫ئەمێنێتەوە ئەگەر ھۆکارەکەشی الببرێت‪.‬‬

‫هةتوان َ‬
‫سالي بيست ودوو‪ /‬ذمارة ‪ /258‬جؤزةرداني ‪/2723‬مةي ‪2023‬ز‬
‫‪11‬‬
 ‫زیان بەر پەتکە دەماریان گەشتووە‪.‬‬
‫ھەندێک لە دەرمانەکانی وەک ھۆشبەرەکان (نارکۆتیک)‬
‫ھۆکاری ئەم کێشەیەن و یەکێکە لە ماکە باوەکانی‬
‫شێوەکاری کۆم و ڕێکە لە دەرئەنجامی پەرچەکرداری‬
‫گرژبوونی دەرکەوانی کۆم‪.‬‬
‫نەخۆشەکە ئەگەری ھەیە بە ئازاری کتوپڕی سک بێت‬
‫یاخود گیرانی ڕیخۆڵە ئەستوورەی درێژخایەن‪.‬‬
‫لە پشکنینی ڕێکەدا پیساییەکی رەق و بارستە زۆر‬
‫ئەردەخات‪.‬‬
‫یەکەم جار بە چارەسەری دەرمان دەستپێئەکەین ئەویش بە‬
‫وەرگرتنی یەك یان دوو کۆمشۆر بە وریاییەوە بۆ ئاواندن و‬
‫نەرمکردنەوەی پیساییەکە و پاش یەك کاتژمێر کۆمشۆری‬
‫چەوری کانزایی بەکارئەھێنرێت بۆی یارمەتیدەربێت بۆ‬
‫ھاتنەدەرەوەی پیساییە نەرمەکە‪.‬‬
‫بەردانی گیرانی پیسایی بەشێوەی دەستەکی پێویستە لە‬
‫ھەموو نەخۆشێکدا‪.‬‬
‫ئەمەش پێویستی بە سڕکەری جێگەی ھەیە بۆ‬
‫ماسولکەکانی کۆم‪.‬‬
‫سڕکردنی چوار چارەک ئەبێتە ھۆی خاوبوونەوەی تەواوی‬

‫َ‬
‫سالي بيست ودوو‪ /‬ذمارة ‪ /258‬جؤزةرداني ‪/2723‬مةي ‪2023‬ز‬ ‫هةتوان‬
‫‪28‬‬
 ‫ماسولکەکە و بەردانی گیرانی پیساییەکە بەبێ ئازار‪.‬‬
‫دوای بەردانی پیساییەکە‪ ،‬بەرنامەیەک بۆ ڕیخۆڵە دائەنرێت‬
‫کە تێیدا ڕەوانکەر‪ ،‬نەرمکەری پیسایی یان کۆمشۆری‬
‫بەکاردێت ئەویش بۆ ڕێگری لە دووبارەبوونەوەی‪.‬‬
‫ئەگەر دووبارەبووەوە ئەوا گرنگە کە ھۆکاری توێکاری‬
‫گیرانی وەک تەسکبوونەوە یان زیادەگۆشتی وەک ھۆکارێک‬
‫دووربخرێتەوە‪.‬‬

‫لەبەرچوونی پیسایی‬
‫لەبەرچوونی پیسایی بریتیە لە تێپەڕبوونی پیساییەکی شل‬
‫یان ڕەق یان بالێبەربوون‪.‬‬
‫خۆگرتنی ئاسایی پەیوەستە بە چەند ھۆکارێکی پێکەوە‬
‫بەستراو‪ .‬کە پێکدێت لە قەبارەی پیسایی و خۆگرتن‪،‬‬
‫كاركردنی کۆڵۆن‪ ،‬شیانی ڕێکە‪ ،‬ھەستکردنی ڕێکە‪،‬‬
‫كاركردنی دەرکەوان‪.‬‬
‫نەخۆش ئەکرێت بە تەواوی یان ھەندێک لەبەرچوونی‬
‫ھەبێت‪.‬‬
‫زۆرگرنگە کە گیرانی پیسایی لەگەڵ لێڕژان وەک ھۆکارێک‬
‫دوور بخرێتەوە پێش ئەوەی بەدوای ھۆکارێکی‬

‫هةتوان َ‬
‫سالي بيست ودوو‪ /‬ذمارة ‪ /258‬جؤزةرداني ‪/2723‬مةي ‪2023‬ز‬
‫‪29‬‬
 ‫نەخۆشییەکارئەندامیدا بگەڕێین وەک ھۆکارێک بۆ‬
‫تێپەڕبوونی لەدەست دەرچووی پیسایی شل‪.‬‬
‫ئەو نەخۆشانەی مەترسی توشبوونیان ھەیە بە لەبەرچوونی‬
‫پیسایی پێکدێن لە بەسااڵچوان‪ ،‬نەخۆشی دەروونی‪ ،‬ژنی‬
‫سککردوو بە تایبەت ئەو ژنانەی کە لە کاتی مناداڵبووندا‬
‫زیان بە دەرکەوانەکانیان گەیشتووە‪.‬‬
‫لەبەرچوونی پیسایی لەگەڵ کەمبوونەوەیەکی زۆری گرژی‬
‫دەرکەوان ئەکرێت بەھۆی نەشتەرگەری پێشووی کۆم و‬
‫ڕێکە بێت یان برینی دوای مناڵبوون‪.‬‬
‫برینی مناڵبوون ئەکرێت پێکبێت لە ڕاستەخۆ دڕاندنی‬
‫دەرکەوان( زۆر کات بەشی پێشەوەیەتی) یان زیان‬

‫َ‬
‫سالي بيست ودوو‪ /‬ذمارة ‪ /258‬جؤزةرداني ‪/2723‬مةي ‪2023‬ز‬ ‫هةتوان‬
‫‪30‬‬
‫سووتێنەر ئەبێتە ھۆکاری تووندتربوونی شانە ھەستیارەکان‬
‫وتووندکردنی نەخۆشییەکە‪.‬‬
‫زۆر نەخۆش پێستیان لە جۆری بیرۆیە‪.‬‬
‫ناوچەی دەوری کۆم زۆر ھەستیارە بە بۆن‪ ،‬سابوون‪ ،‬جل‪،‬‬
‫خواردن‪ ،‬ڕووکەشە زەبر‪.‬‬
‫چارەسەرێکی سەرکەووتووی خووروی کۆم پەیوەستە بە‬
‫ناسینەوەی نەخۆشییەکە‪،‬‬
‫دیاریکردنی ھۆکاری دروستبوون و تووندتربوون و‬
‫باشترکردنی خولی خورانەکە‪.‬‬
‫زۆر نەخۆش لەکاتی خەودا بەبێ ئاگایی زۆر ئەیخورێنن‪.‬‬
‫ئەتوانرێت پێش خەوتن دژە ھەستەوەری وەک ھایدرۆکزین‬
‫ھایدرۆکلۆراید وەربگیرێت کە یارمەتیدەرئەبێت بۆ‬
‫کەمکردنەوەی خوران و ھێورکردنەوەی نەخۆشەکە‪.‬‬
‫کۆرتیکۆستیرۆیدی جێگەیی زۆر کات پێویستە بۆ زاڵبوون‬
‫بەسەر خووروی کۆم بەاڵم ئەبێت بۆ کاتێکی دیاریکراو‬
‫و کەم بەکاربێت بۆ خۆ بەدوورگرتن لە تەنکبوونەوەی‬
‫شانەکانی دەوری کۆم چونکە ئەبێتە ھۆی خورانی زیاتر‪.‬‬
‫ھەروەھا مەرھەمی زایلۆکاینی ‪ ٥‬‏‪ ٪‬جێگەیی ئەتوانێت ھەستی‬
‫خورانەکە کەم بکاتەوە و خولی خورانەکە بشکێنێت‪.‬‬

‫َ‬
‫سالي بيست ودوو‪ /‬ذمارة ‪ /258‬جؤزةرداني ‪/2723‬مةي ‪2023‬ز‬ ‫هةتوان‬
‫‪16‬‬
 ‫ئەبێت ئەوە تێبینی بکرێت کە مایەسیرییە نائاڵۆزەکان بە‬
‫دەگمەن ئەبنە ھۆی خووروی کۆم‪ .‬ته‌نیا ئەو مایەسیریانەی‬
‫کە سۆیان کردووە یاخود باش پاکناکرێنەوە ئەگەری ھەیە‬
‫ببێتە ھۆی خوران‪.‬‬
‫ھەر دەردە خورانێک دوای وەرگرتنی چارەسەر بمێنێتەوە‪،‬‬
‫پێویستە نموونەی لێ وەربگیرێت‪.‬‬

‫ئازاری کۆم‬
‫پێشینەیەکی ورد کە تیشک بخاتە سەر سروشتی ئازارەکە‬
‫و ئەو پەیوەندییەی ھەیەتی بە جوڵەی ڕیخۆڵەوە زۆر جار‬
‫یارمەتیدەرە بۆ دەستنیشانکردنی ئازار لە ناوچەی کۆم و‬
‫ڕێکەدا‪.‬‬
‫ئازار لە دوای جوڵەی ڕیخۆڵە ئەگەری ھەیە لەگەڵ‬
‫مایەسیری ناوەکی ڕووبدات‪.‬‬
‫ئازار لە کاتی جوڵەی ڕیخۆڵە کە بە «بڕین بە شووشەی‬
‫تیژ» باسبکرێت زۆر جار ئاماژەیە بۆ قڵیش‪.‬‬
‫ئەم ئازارە زۆرترین جار لەکاتی جوڵەی ڕیخۆڵەدا توند‬
‫ئەبێت و بە زۆری دوای ئەوە بۆ ماوەی کاتژمێرێک یان‬
‫زیاتر بەردەوام ئەبێت‪.‬‬

‫هةتوان َ‬
‫سالي بيست ودوو‪ /‬ذمارة ‪ /258‬جؤزةرداني ‪/2723‬مةي ‪2023‬ز‬
‫‪17‬‬