Przekształtniki w instalacjach prosumenckich

Opracowanie: dr inż. Marcin Zygmanowski

Mostkowy falownik napięcia

1. Podstawy teoretyczne
Mostkowy falownik napięcia jest jednym z najczęściej stosowanych przekształtników w do
przekształcania energii napięcia stałego na energię napięcia przemiennego (konwersja
DC/AC). Przekształtnik mostkowy jest przekształtnikiem dwukierunkowym, więc umożliwia
on konwersję energii napięcia przemiennego na energię napięcia stałego. Proponowany w
ćwiczeniu przekształtnik mostkowy (rys. 1) jest przekształtnikiem jednofazowym. Składa się
on z dwóch gałęzi tranzystorowych, które realizowane za pomocą dwóch tranzystorów. Każda
gałąź może wytworzyć napięcie cechujące się dwoma poziomami (rys. 2), taki przekształtnik
nazywa się przekształtnikiem dwupoziomowym. Na rysunku 2 odbiornik RL zasilany poprzez
pojedynczą gałąź falownika podłączony jest do punku środkowego napięcia wejściowego.
Taki zabieg przeprowadzono dlatego by napięcie wyjściowe przekształtnika vO1 było
przemienne. Przy podłączeniu odbiornika pomiędzy punkt środkowy gałęzi falownika i
ujemny potencjał źródła napięcia Vin generowane napięcie cechuje się dodatnią wartością
średnią.

iin

T1 D1 T3 D3
Vin
L R iO
vO

T2 D2 T4 D4

Rys. 1. Schemat mostkowego falownika napięcia

Vin/2 vO1
Vin/2
iO
t
Vin/2 L
-Vin/2
VO1
R

Rys. 2. Działanie pojedynczej gałęzi falownika dwupoziomowego wytwarzającej dwa poziomy

napięcia wyjściowego wraz z zaznaczonymi schematami zastępczymi

Gliwice 2020
1/11
Przekształtniki w instalacjach prosumenckich

1.1 Metody modulacji

Zastosowanie tranzystorów mocy (IGBT lub MOSFET) pozwala na wytwarzanie napięcia
wyjściowego modulowanego sygnałem sinusoidalnym. Istnieje wiele metod modulacji
napięcia, przy czym najpowszechniej stosowaną w przekształtniku mostkowym jest
modulacja unipolarna i bipolarna. Obie metody bazują na porównaniu sygnału
modulowanego (najczęściej sinusoidalnego) SM z trójkątnym sygnałem nośnym SN.
Częstotliwość przełączania tranzystorów fS jest częstotliwością sygnału nośnego i jest ona
wielokrotnie większa od częstotliwości modulowanego sygnału fm.
Dla obu metod modulacji definiowany jest współczynnik głębokości modulacji ma wyrażany
jako stosunek amplitudy sygnału modulującego AM, do amplitudy sygnału nośnego AN, czyli
ma = AM/AS. Głębokość modulacji przyjmuje wartości z zakresu od 0 do 1.
W metodzie bipolarnej stosowany jest jeden sygnał modulujący SM, który w wyniku
porównania z sygnałem nośnym wytwarza przełączenia tranzystorów. Tranzystory
przełączane są równocześnie parami tj. T1 razem z T4 i T2 razem z T3. Tranzystory T1 z T2 i T3
z T4 tworzą naprzemiennie przełączane pary. Ilustracją metody bipolarnej jest rysunek 3,
gdzie przedstawiono razem z przebiegiem napięcia wyjściowego vO i prądów wyjściowego iO
prądy tranzystora T1, iT1, i diody D2, iD2.
W metodzie unipolarnej stosowane są dwa sygnały modulujące SM1 i SM2 powiązane ze sobą
w ten sposób, że mają te same amplitudy lecz są przesunięte o 180 stopni elektrycznych.
Dzięki temu tranzystory w obu gałęziach przełączają się niezależnie, przy czym nadal parami
naprzemiennie przełączanych tranzystorów są T1 z T2 i T3 z T4. Na rysunku 4 przedstawiono
ilustracje działania metody unipolarnej za pomocą przebiegów napięć gałęzi vO1 i vO2
(odniesionych do ujemnego potencjału źródła Vin) i napięcia wyjściowego vO = vO1-vO2.

Tm
TS
SM
SN
AM
AN
iO
t

vO
Vin

-Vin

iT1
t

iD2
t

Rys. 3. Ilustracja metody bipolarnej stosowanej w falowniku mostkowym wraz z wynikającymi

przebiegami napięcia wyjściowego vO i prądami odbiornika, tranzystora T1 i diody D2

Gliwice 2020
2/11
Przekształtniki w instalacjach prosumenckich

TS
SM1
SN

SM2

vO1
Vin

t
vO2
Vin

t
vO

Rys. 4. Ilustracja metody unipolarnej dla falownika mostkowego za pomocą przebiegów napięć
gałęziowych i napięcia wyjściowego vO

Na podstawie przebiegów napięcia wyjściowego vO dla metody bipolarnej i unipolarnej

(rys. 3 i rys. 4) widać, że w metodzie unipolarnej napięcie przełączane jest pomiędzy
poziomami Vin, -Vin i 0, a w metodzie bipolarnej tylko pomiędzy Vin i -Vin. Dodatkowo dla
metody unipolarnej liczba przełączeń w napięciu wyjściowym jest dwukrotnie większa niż
dla metody bipolarnej. To zagadnienie będzie podlegać analizie w trakcie realizacji
ćwiczenia.

1.2 Czas martwy

Sygnały sterujące tranzystorami naprzemiennie przełączanymi w stanach aktywnych
przyjmują stany np. dla pierwszej gałęzi T1T2 = 10 lub 01. Sygnałowi 1 odpowiada stan
załączenia danego tranzystora, a sygnał 0 oznacza stan wyłączenia tranzystora. Oprócz tych
aktywnych stanów tranzystory muszą być sterowane w sposób zapewniający ich bezpieczną
prace, dlatego wprowadzony stan T1T2 = 00, który odpowiednio trwający nazywa się czasem
martwym TD. Sygnały sterujące tranzystorami T1 i T2 (oznaczane takimi samymi symbolami)
zostały przedstawione dla pojedynczej gałęzi na rys. 5 dla przypadku bez stosowania czasu
martwego i z czasem martwym. Na rysunku 5 przedstawiono wpływ czasu martwego TD na
napięcie wyjściowe vO. Wpływ ten jest uzależniony od kierunku prądu wyjściowego iO,
ponieważ w stanie gdy wyłączone są oba tranzystory w gałęzi prąd wyjściowy płynąć będzie
przez jedną z diod przeciwrównoległych. Gdy prąd wyjściowy jest dodatni (iO > 0) przewodzi
dioda D2, a gdy prąd iO < 0 wówczas przewodzi dioda D1. Na podstawie przebiegów napięcia
wyjściowego widać, że wartość średnia napięcia wyjściowego vO za okres przełączania różni
się od wartości zadanej o Vin·TD/TS. Zagadnienie związane z wpływem czasu martwego na
przebiegi napięcia i prądu będzie przedmiotem analizy w trakcie realizacji ćwiczenia.

Gliwice 2020
3/11
Przekształtniki w instalacjach prosumenckich

a) TD = 0 b) TD > 0, iO > 0 c) TD > 0, iO < 0

SN SN SN
SM SM SM

TS TS TS
T1 T1 T1

T2 T2 T2

TD TD TD TD
vO1
Vin Vin Vin
vO1 vO1

Rys. 5. Ilustracja wpływu czasu martwego na napięcie wyjściowe jednej gałęzi przekształtnika
dwupoziomowego: a) przypadek gdy czas martwy TD = 0, b) przypadek gdy prąd iO > 0 –
napięcie wyjściowe za okres TS ma wartość średnią mniejszą od wartości średniej z
przypadku a) o Vin·TD/TS, c) przypadek gdy prąd iO < 0 – napięcie wyjściowe za okres TS ma
wartość średnią powiększoną względem wartości średniej z przypadku a) o Vin·TD/TS

1.3 Widmo harmonicznych prądu i napięcia wyjściowego

Dzięki zastosowaniu modulacji szerokości impulsów napięcie wyjściowe vO falownika
mostkowego ma widmo, w którym dominującą harmoniczną jest harmoniczna podstawowa o
amplitudzie równej ma·Vin. Na rysunku 6 przedstawiono widma przebiegu prostokątnego (rys.
6.a) i napięcia zmodulowanego za pomocą modulacji bipolarnej dla głębokości modulacji
ma = 1 (rys. 6.b). Można zauważyć, że dla przebiegu prostokątnego amplituda podstawowej
harmonicznej wynosi 1,27Vin i nie może być zmieniana, zaś dzięki zastosowaniu metody
modulacji amplituda podstawowej harmonicznej wynosi 1 Vin, czyli jest zgodna z zależnością
ma·Vin. Oznacza to, że amplituda podstawowej harmonicznej dzięki zastosowaniu modulacji
może być zmieniana w zależności od potrzeb. Na szczególną uwagę zasługuje obecność
wyższych harmonicznych niskiego rzędu w widmie przebiegu prostokątnego. Harmoniczne te
są odpowiedzialne za znaczące pogorszenie współczynnika THD prądu wyjściowego. Takich
harmonicznych nie obserwuje się w widmie napięcia wyjściowego z zastosowaniem metody
modulacji. W widmie zmodulowanego napięcia wyjściowego występują harmoniczne o
rzędach bliskich krotności częstotliwości przełączania względem częstotliwości podstawowej
harmonicznej. Taką krotność nazywa się indeksem częstotliwości mf i definiuje jako
mf = fS/fm. Wokół harmonicznych rzędu mf występują tzw. harmoniczne wstęg bocznych.

Gliwice 2020
4/11
Przekształtniki w instalacjach prosumenckich

1,50
VOh/Vin

vO 1,25
Vin
1,00
t
0,75

0,50
-Vin
0,25

0 10 20 30 40 50 60 70 80 70 100

1,50
VOh/Vin
fS = mf fm; mf = 27; fm = 50 Hz; fS = 1350 Hz
vO 1,25

1,00
t
0,75

0,50

0,25

0 10 20 30 40 50 60 70 80 70 100

Rys. 6. Widma harmonicznych przebiegów napięcia wyjściowego falownika mostkowego:

a) dla przebiegu prostokątnego, b) dla zmodulowanego napięcia wyjściowego przy ma = 1

Przebiegi prądu wyjściowego kształtem są zbliżone do przebiegów sinusoidalnych, co

pokazano na rysunku 7. Dzieje się tak dlatego, że prądy wyższych harmonicznych rzędu h
przepływają przez odbiornik RL charakteryzujący się rosnącą reaktancją indukcyjną wraz z
rzędem harmonicznej, co wyrażono wzorem (1).

VOh
I Oh = (1)
2
R 2 + ( h ⋅ ωm L )

gdzie: ωm – jest pulsacją podstawowej harmonicznej ωm = 314 rad/s

VOh – jest harmoniczną h-tego rzędu napięcia wyjściowego falownika vO

vO vO
Vin Vin
t t

-Vin -Vin
iO ma = 0,9; fS = 1 kHz iO ma = 0,9; fS = 5 kHz

t t

Rys. 7. Przebiegi napięcia i prądu wyjściowego dla głębokości modulacji ma = 0,9 przy
następujących wartościach częstotliwości przełączania: a) fS = 1 kHz, b) fS = 5 kHz

Gliwice 2020
5/11
Przekształtniki w instalacjach prosumenckich

2. Model symulacyjny
2.1 Opis modelu
W ramach zajęć laboratoryjnych wykonywane będą symulacje numeryczne falownika
mostkowego w programie GeckoCIRCUITS. Schemat modelu złożony z obwodu
elektrycznego i sterowania został przedstawiony na rysunku 8. Układ sterowania został
zrealizowany za pomocą bloku Java o nazwie modulator1 wraz z dołączonymi układami
logicznymi realizującymi czasy martwe. Wyniki symulacji można obejrzeć za pomocą trzech
bloków scope, z których pierwszy (od lewej strony) pokazuje sposób realizacji metody
modulacji wraz z niezbędnymi sygnałami wykorzystywanymi w danej metodzie. W drugim
bloku scope obserwować można sygnały sterujące tranzystorami. Napięcie i prąd wyjściowy
obserwować można za pomocą trzeciego bloku scope.

Rys. 8. Schemat modelu symulacyjnego falownika mostkowego

Gliwice 2020
6/11
Przekształtniki w instalacjach prosumenckich

2.2 Użycie modelu symulacyjnego

Symulacji modelu falownika mostkowego rozpoczyna się od wyboru z menu Simulation
funkcji Init & Start lub za pomocą klawisza funkcyjnego F1. W przypadku gdy istnieje
potrzeba zmiany parametru symulacji w modelu symulacyjnym wykorzystano narzędzie
Tools/Set Parameter, po czym wyświetlona zostanie tabela jak na rysunku 9. W tabeli
parametrów można nastawiać wartość głębokości modulacji $ma, częstotliwości podstawowej
harmonicznej $fm, częstotliwości przełączania $fs, parametry odbiornika $Rodb, $Lodb,
wartość napięcia wejściowego $Vin, czas martwy $TD oraz metoda modulacji $met (gdy
$met = 0 wybierana jest metoda bipolarna, a gdy $met = 1 wybierana jest metoda unipolarna).

Rys. 9. Tabela parametrów (Tools/Set Parameters) zmienianych zgodnie z wytycznymi z punku 3

Po wykonaniu symulacji jej wyniki dostępne są w prawym bloku scope (rys. 10).

Rys. 10. Wynik symulacji przedstawiający przebiegi napięcia i prądu wyjściowego

Gliwice 2020
7/11
Przekształtniki w instalacjach prosumenckich

W menu Analysis/Characteristics bloku scope dostępne jest narzędzie analizy wyników

symulacji (rys. 11). W celu obliczenia wartości skutecznych (rms), współczynnika THD,
mocy czynnej, biernej, pozornej, deformacji czy współczynników mocy należy w polu Set
range ustawić zakres czasu (Define Range) dla jakiego wykonywana jest analiza. Czas ten
powinien obejmować jeden okres stanu ustalonego podstawowej harmonicznej czyli najlepiej
ostatnich 20 ms symulacji.

Rys. 11. Obliczenia wykonane na podstawie otrzymanych przebiegów za pomocą narzędzia

Analysis/Characteristics

Kolejnym narzędziem analizy wykorzystywanym w ćwiczeniu jest analiza Fouriera

przebiegów dostępna w menu bloku scope Analysis/Fourier (rys. 12.a). W celu wykonania
analizy Fouriera należy ustalić zakres czasu analizowanego przebiegu (Define Range). Należy
wybrać ostatni okres podstawowej harmonicznej, czyli ostatnie 20 ms. W przypadku gdy
symulacja trwa do czasu 0,1 s, zakres analizy jest od 0,08 s do 0,1 s. W oknie Select Curve
wybierane są przebiegi dla których wykonywana będzie analiza, przebiegi mogą być
analizowane równocześnie. W oknie Harmonics wybierana jest maksymalna liczba
harmonicznych przedstawianych na wykresie widma harmonicznych. W przedstawionym
przykładzie na rysunku 12 wybrano maksymalną liczbę harmonicznych nmax = 100, co jest
wartością mniejszą od rzędu harmonicznych związanych z częstotliwością przełączania. W
trakcie ćwiczeń wartość nmax może być większa. Na rysunku 12.b przedstawiono widmo
harmonicznych napięcia wyjściowego ustawione za pomocą okna z rysunku 12.a.

Gliwice 2020
8/11
Przekształtniki w instalacjach prosumenckich

a) b)

Rys. 12. Okno narzędzia analizy Fouriera: a) ustawiania parametrów analizy, b) widmo
harmonicznych wybranego przebiegu

Ciekawym narzędziem dostępnym przy analizie Fouriera jest możliwość rekonstrukcji

(Reconstruction na rys. 12.b) przebiegu na podstawie wykonanej analizy. Wynik takiej
rekonstrukcji przedstawiono na rysunku 13, gdzie można zauważyć składową napięcia
pozbawioną harmonicznych związanych z częstotliwością przełączania. Odkształcenie
napięcia jest wynikiem występowania czasu martwego.

Rys. 13. Rekonstrukca napięcia wyjściowego na podstawie analizy Fouriera

Gliwice 2020
9/11
Przekształtniki w instalacjach prosumenckich

3. Przebieg ćwiczenia

1. Wykonaj symulację modelu symulacyjnego dla następujących parametrów:

- modulacja unipolarna,
- głębokość modulacji ma = 0,95,
- częstotliwość podstawowej harmonicznej fm = 50 Hz,
- częstotliwość przełączania fs = 20 kHz,
- rezystancja odbiornika Rodb = 10 Ω;
- indukcyjność odbiornika Lodb = 2,5 mH;
- napięcie zasilające Vin = 50 V;
- czas martwy TD = 500 ns;
Przedstaw w sprawozdaniu wyniki symulacji w postaci przebiegów napięcia i prądu
wyjściowego oraz widma harmonicznych w zakresie od 0 do 5·fS/fm.
2. Uzasadnij różnice w widmach harmonicznych napięcia i prądu wyjściowego dla
odbiornika Rodb = 10 Ω, Lodb = 2,5 mH dla częstotliwości fS = 20 kHz i fs = 2 kHz.
3. Wyjaśnij jaki jest wpływ spadków napięcia przewodzenia tranzystora VT0 i diody VD0 na
przebieg napięcia wyjściowego vO. Wskaż na przebiegu napięcia wyjściowego vO wpływ
spadków napięć na elementach półprzewodnikowych przy różnych kierunkach prądu
wyjściowego iO.
4. Przedstaw różnice w przebiegach i widmach napięcia i prądu wyjściowego dla metody
modulacji unipolarnej i bipolarnej. Przyjmij, że głębokość modulacji ma = 0,8, a
częstotliwość przełączania fS = 20 kHz.
5. Zaobserwuj wpływ zmian głębokości modulacji ma od 0 do 1,0 (metoda unipolarna,
fS = 20 kHz) na wartość skuteczną prądu wyjściowego i amplitudę podstawowej
harmonicznej napięcia wyjściowego. Zaobserwuj dla trzech głębokości modulacji (ma1 =
0,1, ma2 = 0,5 i ma3 = 0,8) przebiegi i widma harmonicznych napięcia i prądu
wyjściowego.
6. Zaobserwuj wpływ zmian częstotliwości przełączania w zakresie od 2 kHz do 20 kHz
(dla metody unipolarnej, przy ma = 0,95) na wartość skuteczną prądu wyjściowego.
Zaobserwuj dla trzech częstotliwości (fS1 = 2 kHz, fS2 = 10 kHz i fS3 = 20 kHz) przebiegi
i widma harmonicznych napięcia i prądu wyjściowego.
7. Na podstawie zmian czasu martwego TD w zakresie od 500 ns do 4 µs określ jego wpływ
na przebieg prądu wyjściowego iO. W analizie zaobserwuj jak dodatkowo czas martwy
wpływa na prąd wyjściowy przy zmieniającej się częstotliwości przełączania fS = fS1, fS2 i
fS3. Wykonaj rekonstrukcję przebiegu napięcia (analiza Fouriera) przy uwzględnieniu
harmonicznych o częstotliwościach mniejszych niż częstotliwość przełączania. Uzasadnij
skąd biorą się odkształcenia napięcia i prądu wyjściowego. Wykonaj analizę wpływu
czasu martwego w dwóch metodach modulacji (unipolarnej i bipolarnej). Odpowiedz, czy
wpływ ten jest zależny od metody modulacji.

Gliwice 2020
10/11
Przekształtniki w instalacjach prosumenckich

4. Warunki zaliczenia

1. Wykonanie sprawozdania w formie elektronicznej dokumentujące wykonanie ćwiczenia

według harmonogramu (punkty 1-7).
2. Sprawozdanie powinno zawierać wnioski z realizacji ćwiczenia.

Gliwice 2020
11/11