DOŚWIADCZENIA LOSOWE

Rachunek prawdopodobieństwa (probabilitis - praw-

dopodobny) zajmuje się badaniami pewnych prawidło-
wości (regularności) zachodzących przy wykonywaniu
doświadczeń losowych.
Pojęcia pierwotne: doświadczenie losowe, zdarzenie ele-
mentarne.
Doświadczenie losowe jest to realizacja, zależna od
nas bądź nie, rzeczywista bądź tylko umysłowa, pew-
nego działania takiego, że:
(i) wynik doświadczenia nie da się przewidzieć przed
doświadczeniem;
(ii) zbiór możliwych wyników (zdarzeń elementarnych)
Ω jest określony z góry;
(iii) może ono być powtarzane zasadniczo w tych sa-
mych warunkach.
Ω - zbiór (przestrzeń) wszystkich zdarzeń elementar-
nych; wyróżniamy następujące typy - (i) skończony, (ii)
nieskończony, ale przeliczalny, (iii) nieskończony i nie-
przeliczalny.
Zdarzenie losowe jest to podzbiór Ω. Co do zdarzenia
losowego, zawsze można powiedzieć, zaszło ono czy nie.
Czy dowolny podzbiór Ω nazywamy zdarzeniem loso-
wym? Nie koniecznie!
1
 AKSJOMATY TEORII
PRAWDOPODOBIEŃSTWA
Ω - zbiór niepusty; przez 2Ω oznaczamy rodzinę wszyst-
kich podzbiorów zbioru Ω.
Rodzinę F ⊂ 2Ω nazywamy σ-ciałem lub σ-algebrą
podzbiorów Ω, jeśli
• Ω ∈ F;
• ∀A ⊂ Ω A ∈ F =⇒ Ac := Ω \ A ∈ F;
• ∀A1, A2, . . . ⊂ Ω, A1, A2, . . . ∈ F =⇒ ∪∞
i=1 Ai ∈ F.

Każdy zbiór A ∈ F nazywamy zdarzeniem losowym.

Na ogół, F ̸= 2Ω, czyli nie każdy podzbiór Ω jest zda-
rzeniem losowym.
σ-ciało jest zamknięte na operację: ∪∞ ∞
i=1 , ∩i=1 , ∪i=1 ,
n

∩ni=1, ·c, \.
Największe możliwe σ-ciało podzbiorów Ω : F = 2Ω.
Najmniejsze możliwe σ-ciało podzbiorów Ω : F = {∅, Ω}.
Jeśli trzeci warunek zamienić na: ∀n ∈ N ∀A1, . . . , An ⊂
Ω; A1, . . . , An ∈ F =⇒ ∪ni=1Ai ∈ F, to mamy defini-
cję ciała (algebry).
Każde σ-ciało jest ciałem, ale nie każde ciało jest σ-
ciałem!
2
Jako σ-ciało podzbiorów R zawsze bierzemy tzw. σ-
ciało podzbiorów borelowskich (oznaczamy B(R)); jest
to najmniejsze σ-ciało zawierające wszystkie otwarte
przedziały w R, jak też wszystkie domknięte przedziały,
wszystkie półproste itd. W zasadzie, każdy „porządny”
zbiór w R należy do B(R), ale B(R) ̸= 2R.
Niech F ⊂ 2Ω będzie σ-ciałem. Funkcję P : F → [0, 1]
nazywamy prawdopodobieństwem (miarą probabili-
styczną), jeśli
• P (Ω) = 1;
• ∀A1, A2, . . . ∑
∈ F : Ai ∩ Aj = ∅ ∀i ̸= j =⇒
∞
P (∪∞ A
i=1 i )= i=1 P (Ai ) (przeliczalna addytywność).

Trójkę (Ω, F, P ), gdzie Ω ̸= ∅, F jest σ-ciałem podzbio-

rów Ω, a P jest prawdopodobieństwem określonym na
F, nazywamy przestrzenią probabilistyczną.

WŁASNOŚCI PRAWDOPODOBIEŃSTWA
1. P (∅) = 0;
2. ∀n ∈ N ∀A1, . .∑
. , An ∈ F : Ai∩Aj = ∅ ∀i ̸= j =⇒
n
P (∪ni=1Ai) = i=1 P (Ai ) (skończona addytyw-
ność);
3. ∀A ∈ F : P (Ac) = 1 − P (A);
3
4. ∀A, B ∈ F, A ⊂ B =⇒ P (A) 6 P (B)
(monotoniczność);
5. ∀A1, A2, . . . ∈ F : An ⊂ An+1 dla n ∈ N =⇒
P (∪∞
n=1 An ) = limn→∞ P (An ) (ciągłość z dołu);

6. ∀A1, A2, . . . ∈ F : An+1 ⊂ An dla n ∈ N =⇒

P (∩∞
n=1 An ) = limn→∞ P (An ) (ciągłość z góry);

7. ∀n ≥ 2 ∀A1, . . . , An ∈ F :
∑n ∑
P (∪k=1Ak ) = k=1 P (Ak ) − 16i1<i26n P (Ai1 ∩
n

Ai2 )+. . .+(−1)n+1P (A1 ∩. . .∩An) (wzór włączeń

i wyłączeń).

Prawdopodobieństwo klasyczne
Ω = {ω1, . . . , ωn}, F = 2Ω, natomiast P jest takim,
że P ({ωi}) jest takie same dla wszystkich 1 6 i 6 n,
czyli P ({ωi}) = 1/n ∀i.
Wówczas dla dowolnego A ⊂ Ω mamy
#A liczba elementów zbioru A
P (A) = = .
#Ω n

4
 Przykłady przestrzeni probabilistycznych
1. Ω = {ω1, . . . , ωn}, F = 2Ω.
Oznaczmy P ({ωi}) = pi. Oczywiście liczby ∑np1, . . . , pn
spełniają warunki: pi > 0, i = 1, . . . , n; i=1 pi = 1.
Wówczas ∑ ∑
∀ A ∈ F : P (A) = i:ωi∈A P ({ωi}) = i:ωi∈A pi.
2. Ω = {ω1, . . . , ωn, . . .}, F = 2Ω.
Oznaczmy P ({ωi}) = pi. Oczywiście liczby p1∑ , . . . , pn , . . .
spełniają warunki: pi > 0, i = 1, . . . , n, . . . ; ∞ i=1 pi = 1.
Wówczas ∑ ∑
∀ A ∈ F : P (A) = i:ωi∈A P ({ωi}) = i:ωi∈A pi.
3. (prawdopodobieństwo geometryczne)
Ω jest zbiorem o skończonej objętości w Rd (długości,
polu,...). Losowo wybieramy punkt z Ω i stawimy pyta-
nie, jakie jest prawdopodobieństwo, że punkt zostanie
wybrany z pewnego zadanego podzbioru A ⊂ Ω ?
Zakładamy: A jest zbiorem posiadającym objętość oraz
prawdopodobieństwo, że punkt zostanie wybrany z A,
zależy jedynie od objętości A.
Wówczas F = {A ⊂ Ω : A posiada objętość},
objętość A
P (A) = .
objętość Ω