KÜRESEL ve BÖLGESEL ÖRGÜTLER

NELER ÖĞRENECEKSİNİZ
Bu bölümde dünyadaki küresel ve
bölgesel örgütleri ve bu örgütlerin
genel özelliklerini öğreneceksiniz.

Kazanım: 11.3.9. Bölgesel ve

küresel ölçekteki örgütleri etki
alanları açısından değerlendirir.
20. yüzyılda yaşanan I ve II. Dünya savaşlarında milyonlarca insan yaşamını yitirmiş, siyasi ve
ekonomik alanlarda birçok sorun meydana gelmiştir. Bu siyasi, askerî ve ekonomik sorunların tekrar
yaşanmaması için başta BM olmak üzere küresel ve bölgesel örgütler kurulmuştur.
BİRLEŞMİŞ MİLLETLER (BM)
 İkinci Dünya Savaşı’nı kazanan devletlerin önderliğinde savaş
sonrası çıkabilecek anlaşmazlıkları çözmek amacıyla 1945
yılında 51 ülkenin onayı ile kurulmuştur.

 Türkiye BM’nin kurucu üyeleri arasında yer almaktadır.

BM’nin Amacı: Barışı tehlikeye sokacak durumlara karşı önlem

almak, ülkeler arasında dostça ilişkiler geliştirmek, uluslararası
anlamda ekonomik ve sosyal iş birliğini sağlamaktır.

BM’nin üye sayısı: 193

 Genel Kurul

BİRLEŞMİŞ Genel Sekreterlik

MİLLETLERİN Güvenlik Konseyi

TEŞKİLAT
YAPISI Ekonomik ve Sosyal Konsey

Uluslararası Adalet Divanı

BM Genel Kurul

Toplantılarını her yıl New York’ta yapan BM Genel Kurulu; yerel, bölgesel veya küresel sorunların
görüşüldüğü örgütün ana istişare organıdır. Alınan bütün kararları ABD, Rusya, İngiltere, Fransa ve Çin
Halk Cumhuriyeti’nden oluşan Güvenlik Konseyi’nin veto yetkisi vardır.
BİRLEŞMİŞ MİLLETLERE BAĞLI KURULUŞLAR
Dünya Bankası (WB) Dünya Ticaret Örgütü (WTO)

Uluslararası Para Fonu (IMF) Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO)

Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF) Gıda ve Tarım Örgütü (FAO)

Dünya Sağlık Örgütü (WHO) Dünya Meteoroloji Örgütü (WMO)

Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO) Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (IAEA)
İSLAM İŞBİRLİĞİ TEŞKİLATI (İİT)
 1969 yılında İslam Konferansı Örgütü (İKÖ) adıyla İsrail’in işgali
altındaki Mescidi Aksa’nın (Kudüs) yakılmasının İslam
dünyasında uyandırdığı tepki üzerine kurulmuştur.

 Örgütün ismi 2011 yılında İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT) olarak

değiştirilmiştir.

İİT’nin Amacı: İslam dünyasının hak ve çıkarlarını korumak, üye

ülkeler arasındaki iş birliği ve dayanışmayı güçlendirmektir.
Üye sayısı: 57

Teşkilatın kuruluşundan bu yana üyesi konumunda bulunan Türkiye, yürütülen faaliyetlere ciddi
anlamda katkı sunmaktadır. Ayrıca ülkemiz, 2016-2019 yılları arasında ilgili teşkilatın dönem
başkanlığını üstlenmiştir.
 EKONOMİK İŞBİRLİĞİ ve
KALKINMA ÖRGÜTÜ (OECD)
 30 Eylül 1961 tarihinde Avrupa Ekonomik İşbirliği Örgütü’nün (OEEC) yerine geçmiştir.
 Türkiye OECD’nin kurucu üyeleri arasında yer almaktadır.

OECD’nin Başlıca Amaçları:

• Üye ülkelere kendi kendine yetecek ekonomik gelişme ve istihdamı sağlamak,
• Gelişmekte olan ülkelerin ekonomik kalkınmalarına katkı sağlamak,
• Uluslararası ticaretin yapılan taahhütlere bağlı kalınarak ve ayrımcılık uygulanmadan
gelişmesini desteklemektir.

OECD’nin üye sayısı: 41

PETROL İHRAÇ EDEN ÜLKELER ÖRGÜTÜ (OPEC)
1960’da Bağdat Konferansı’nda
kurulmuştur.
OPEC’e Üye Ülkeler
OPEC’in Amacı: Petrol fiyatlarının
 Irak
ve üretim miktarının belirlenmesi  İran
için kurulmuştur.  Katar
 Libya
 Kuveyt
 Cezayir
 Gabon
 Nijerya
 Angola
 Ekvador
 Venezuela
 Ekvator Ginesi
 Suudi Arabistan
 Birleşik Arap Emirlikleri
G-20 (Group of 20)
 Dünyanın bazı bölgelerinde yaşanan finansal krizlere bağlı olarak 1999 yılında ABD ve Kanada
Maliye bakanlarının öncülüğünde Washington’da kurulmuştur.
 Üye ülkeler, dünyada üretilen bütün mal ve hizmetlerin parasal değerinin yaklaşık %85’ine,
küresel ticaretin de %75’ine sahip durumdadır. Dünya nüfusunun yaklaşık üçte ikisi G-20
ülkelerinde yaşamaktadır.

G-20’nin Amacı: Uluslararası ekonomik iş birliğini artırmayı hedeflemektedir.

Türkiye, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeleri kapsayan temsil

niteliği yüksek yapısıyla G-20’nin çalışmalarına aktif katkı
sağlamaktadır. Platformun kurucu üyelerinden olan Türkiye, 15
Kasım 2015’te yapılan küresel ekonomiye ve siyasete yön veren
liderlerin bir araya geldiği 10. Zirve’ye ev sahipliği yapmıştır.
GELİŞEN SEKİZ ÜLKE (D-8)
 D-8, 15 Haziran 1997’de İstanbul’da kurulmuştur. D-8 üyesi ülkelerin aynı zamanda İİT’ye de
üyeliği bulunmaktadır.
D-8’in Amacı: Üye ülkeler arasındaki ekonomik ve ticari iş birliğini ön planda tutarak gelişmekte
olan ülkelerin dünya ekonomisindeki konumunu iyileştirmeyi amaçlar.

D-8 Ülkeleri
 Türkiye
 İran
 Pakistan
 Bangladeş
 Malezya
 Endonezya
 Mısır
 Nijerya
3 4 5 6
7 8 2 1
KUZEY ATLANTİK ANTLAŞMA ÖRGÜTÜ (NATO)

 1949 yılında Sovyetler Birliği’ne karşı Avrupa’nın

güvenliğini sağlamak için ABD öncülüğünde 12 devletin
katılımıyla kurulan askerî bir örgüttür.

 Merkezi Brüksel’de (Belçika) bulunan NATO, üye ülkelerden

herhangi birine yapılan saldırıyı tüm üye ülkelere yapılmış
olarak kabul etmektedir. Üye sayısı: 31

Türkiye, Kore Savaşı’nda kazandığı başarılar sayesinde 1952

yılında NATO’ya üye olmuştur. Üyelik sürecinde NATO’nun
operasyonlarına askerî destek veren Türkiye’nin bazı
bölgelerinde NATO’ya ait üsler bulunmaktadır.
 Finlandiya

Finlandiya NATO'nun
31. üyesi oldu

Finlandiya'nın NATO'ya katılma süreci atılan

imzalarla tamamlandı ve ülke, NATO’nun 31.
üyesi oldu. Finlandiya’nın katılımı, Dışişleri
Bakanı Pekka Haavisto’nun katılım belgelerini
imzalayarak ABD’li mevkidaşı Antony Blinken’a
vermesi ile resmiyet kazandı.
 AVRUPA BİRLİĞİ (AB)
 Temeli 1951 yılında Almanya, Belçika, Fransa, Hollanda, İtalya ve Lüksemburg tarafından
imzalanan Paris Anlaşması’na dayanmaktadır. Bu anlaşma kapsamında Avrupa Kömür ve Çelik
Topluluğu (AKÇT) kurularak kömür ve çelik üretimi ile ticaretin geliştirilmesi hedeflenmiştir.

 1957 yılında bu ülkeler arasında Roma Antlaşması’yla Avrupa Ekonomik Topluluğu (AET) ve
Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu (EURATOM) kurulmuştur. 1965 yılında mevcut üç örgüt, Avrupa
Toplulukları (AT) adıyla tek çatı altında birleştirilmiştir.

 1992 yılına Hollanda’nın Maastricht kentinde

imzalanan Avrupa Birliği Antlaşması’yla örgüt Üye sayısı: 27
günümüzdeki ismini almıştır.
 BİLGİ NOTU
İngiltere, 47 yıl sonra AB üyeliğinden resmen ayrıldı

Birleşik Krallık, 1973'te katıldığı Avrupa

Birliği’nden 2020 yılında resmen ayrıldı.
"Brexit günü" kapsamında hem devlet
kurumları hem de özel kuruluşlar çeşitli
kutlamalar yaptı.
 Ülkelerin AB’ye
katılım sürecinin
gösterildiği
yandaki dilsiz
haritadan
hareketle
tabloyu Fransa, Almanya, İtalya, Belçika, Hollanda, Lüksemburg
doldurunuz. Birleşik Krallık, Danimarka, İrlanda
Yunanistan
İspanya, Portekiz
Avusturya, İsveç, Finlandiya
Güney Kıbrıs, Litvanya, Letonya, Slovenya, Slovakya, Macaristan,
Malta, Polonya, Çek Cumhuriyeti
Bulgaristan, Romanya
Hırvatistan
TÜRKİYE’NİN AB SÜRECİ
Türkiye, 31 Temmuz 1959’da Avrupa Ekonomik Topluluğu’na ortaklık başvurusunda bulunmuştur.

12 Eylül 1963 tarihinde imzalanan Ankara Anlaşması, 1 Aralık 1964 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

Türkiye, 14 Nisan 1987 tarihinde tam üyelik başvurusunda bulunmuştur.

10-11 Aralık 1999 tarihinde yapılan Helsinki Zirvesi’nde Türkiye’nin adaylığı resmen onaylanmıştır.

2005 yılındaki Lüksemburg Konferans ile Türkiye resmen AB’ye katılım müzakerelerine başlamıştır.
 KARADENİZ EKONOMİK
İŞBİRLİĞİ TEŞKİLATI (KEİ)
 1992’de Türkiye’nin öncülüğünde kurulan ekonomik ve bölgesel bir örgüttür. Merkezi: İstanbul

KEİ’nin Amacı: Üye ülkelerin mevcut potansiyellerinin

yanı sıra coğrafi yakınlık ve ekonomik anlamda
birbirlerini tamamlayan özelliklerinden yararlanmaktır.
Böylece üye ülkeler arasında ekonomik, teknolojik ve
sosyal ilişkilerin geliştirilmesi sağlanacak ve Karadeniz
Havzası bir barış, istikrar ve refah bölgesi hâline
gelecektir.
BAĞIMSIZ DEVLETLER TOPLULUĞU (BDT)
 8 Aralık 1991 tarihinde Rusya Federasyonu, Beyaz Rusya ve Ukrayna
arasında yapılan anlaşma ile oluşturulmuş bölgesel bir örgüttür.

 BDT’ye 21 Aralık 1991 tarihinde Azerbaycan, Kazakistan, Ermenistan, Kırgızistan, Moldova,

Tacikistan, Türkmenistan ve Özbekistan; 1993’te Gürcistan katılmıştır. Ancak önce Türkmenistan’ın
tam üyelikten çekilmesi daha sonra da Gürcistan (2009) ve Ukrayna’nın (2014) topluluktan
ayrılmasıyla üye sayısı 9’a düşmüştür.

Türkiye; BDT’ye üye olmamasına rağmen gerek üye ülkeler arasında Türk Cumhuriyetleri’nin yer
alması, gerekse Rusya ile olan stratejik ortaklıktan dolayı toplulukla olumlu ilişkiler geliştirmiştir.
BDT’ye üye olan ülkeler
 Aşağıdaki tabloda iki Avrupa ülkesinin üye olduğu bazı
uluslararası örgütler verilmiştir.

2010-LYS3

X Y 9
A) Almanya Fransa
B) Almanya Rusya Federasyonu
C) Fransa Rusya Federasyonu
D) Fransa Almanya
E) Rusya Federasyonu Fransa
 Karadeniz Ekonomik İşbirliği Teşkilatının amacı, üye ülkelerin
potansiyellerinden, coğrafi yakınlıklarından, ekonomilerinin birbirlerini
2011-LYS4 tamamlayıcı özelliklerinden yararlanarak, aralarında ikili ve çok taraflı
ekonomik, teknolojik ve sosyal ilişkilerini çeşitlendirmek ve daha da geliştirmek,
böylelikle Karadeniz Havzası’nın bir barış ve istikrar bölgesi olmasını
sağlamaktır. Bu nedenle yalnızca Karadeniz’e kıyısı olan ülkeler değil,
ekonomisinde Karadeniz’in etkili olduğu birçok ülke de Karadeniz Ekonomik
İşbirliği Teşkilatının kurucu üyeleri arasında yer almaktadır.
Buna göre, aşağıdaki ülkelerden hangileri, Karadeniz’e kıyısı olmamasına
karşın Karadeniz Ekonomik İşbirliği Teşkilatının kurucu üyelerindendir?
A) Arnavutluk – Ermenistan
B) Romanya – Türkiye
C) Bulgaristan – Gürcistan
D) Rusya Federasyonu – Moldova
E) Ukrayna – Yunanistan
 2015 – LYS3
Türkiye; göreceli konumunun sağladığı koşullarla bölgesel ve küresel
ölçekte siyasi, askerî ve ekonomik bir etkiye sahiptir. Bir devletin dünya
üzerindeki yeri; dış siyaseti ve ekonomik ilişkileri bu etkide önemli bir yere
sahiptir.
Aşağıdakilerden hangisi, Türkiye’de bu durumun ortaya çıkardığı bir
gelişme değildir?
A) Nüfusunun giderek artması
B) Enerji koridoru olması
C) AB’ye üyelik başvurusu
D) NATO’ya üye olması
E) Ulaşımın giderek gelişmesi
 Aşağıda, bir küresel örgütün kuruluş amaçlarından bazıları
verilmiştir.
2019-AYT
• Üye ülkelere kendi kendine yetecek ekonomik gelişme ve
istihdam sağlamak
• Gelişmekte olan ülkelerin ekonomik kalkınmalarına destek
sağlamak
• Uluslararası ticaretin gelişmesini desteklemek
Amaçları belirtilen bu örgüt aşağıdakilerden hangisidir?
A) Birleşmiş Milletler (BM)
B) İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT)
C) Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü (OPEC)
D) Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü (NATO)
E) Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD)
 2020 – AYT
Bazı ülkeler; siyasi, askerî ve ekonomik açıdan iş birliği yaparak kimi
örgütlerin kurulmasını sağlamışlardır. Bu örgütlerin bir kısmının ortak
amacı; üye ülkelerin ticari çıkarlarını korumak, ekonomik, bilimsel ve
teknolojik iş birliği yapmaktır.
Bu amaçlar doğrultusunda 1992 yılında İstanbul’da kurulan örgüt
aşağıdakilerden hangisidir?
A) İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT)
B) Gelişen Sekiz Ülke (D-8)
C) Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD)
D) Karadeniz Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (KEİ)
E) Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO)
 2021 – AYT
I. Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü
II. Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü
III. Bağımsız Devletler Topluluğu
Yukarıdaki örgütlerin hangilerinde üye ülkelerin ekonomik iş
birliğini artırmak ve ekonomik çıkarlarını korumak amaçları
bulunmaktadır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) Yalnız III
D) I ve II
E) II ve III
ÖLÇME ve DEĞERLENDİRME
 BOŞLUK DOLDURMA
NATO
……………………………. 1949 yılında Sovyetler Birliği’ne karşı Avrupa’nın güvenliğini
sağlamak için ABD öncülüğünde kurulan askerî bir örgüttür.
OPEC
………………………………… petrol fiyatlarının ve üretim miktarının belirlenmesi için
kurulmuştur.

Birleşik Krallık
………………………………….1973'te katıldığı Avrupa Birliği’nden 31 Ocak 2020 Cuma
günü 23.00'te (Türkiye saati ile 02:00) resmen ayrıldı.
1952
Türkiye, Kore Savaşı’nda kazandığı başarılar sayesinde………………………. yılında
NATO’ya üye olmuştur.

Fransave Çin
Birleşmiş Milletler’de alınan bütün kararlara ABD, Rusya, İngiltere, ……………………………
Halk Cumhuriyeti’nden oluşan Güvenlik Konseyi’nin veto yetkisi vardır.
 DOĞRU-YANLIŞ
D-8, İsrail’in işgali altındaki Mescidi Aksa’nın (Kudüs) yakılmasının İslam
dünyasında uyandırdığı tepki üzerine kurulmuştur.
Bağımsız Devletler Topluluğu 1991 yılında Rusya Federasyonu, Beyaz Rusya
ve Ukrayna arasında yapılan anlaşma ile oluşturulmuş bölgesel bir örgüttür.

Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü’nün kısaltması

UNICEF’tir.
Türkiye, 14 Nisan 1987 tarihinde Avrupa Birliği’ne üyelik başvurusunda
bulunmuştur.

G-20’nin kurucu üyelerinden olan Türkiye, 2015’te yapılan küresel ekonomiye ve

siyasete yön veren liderlerin bir araya geldiği 10. Zirve’ye ev sahipliği yapmıştır.
Birleşmiş Milletler Örgütü’ne üye ülkelerden beş tanesi alınan kararlarda
veto hakkına sahiptir. Bu beş ülkeden birinin veto ettiği karar yürürlüğe
girememektedir. Bu nedenle bu örgütün demokratik bir yapıda olmadığı
söylenebilir.
1) Aşağıdaki ülkelerden hangisi bu beş ülkeden biri değildir?
A) Almanya
B) Rusya
C) Çin
D) Fransa
E) İngiltere
• İslam ülkelerinde işbirliğinin sağlanması
• Müslüman halkların haklarının korunması ve güvenliğinin sağlanması
2) Yukarıda verilenler hangi örgütün amaçları arasındadır?
A) İİT
B) KEİ
C) NAFTA
D) OECD
E) BM
3) Ülkemiz aşağıdaki uluslararası kuruluşlardan hangisine üye değildir?
A) Dünya Bankası
B) Birleşmiş Milletler
C) Kuzey Atlantik Paktı
D) İslam Konferansı Örgütü
E) Petrol İhraç Eden Ülkeler Birliği
4) Türkiye’nin Avrupa Birliği üyelik süreci ile ilgili olarak aşağıda
verilenlerden hangisi yanlış bir bilgidir?
A) Türkiye 1959 yılında Avrupa Birliği’ne üye olmak için başvuruda bulundu.
B) 1963 tarihinde Avrupa Ekonomik Topluluğu ile Türkiye arasında ortaklık
antlaşması imzalandı.
C) 1980 darbesi Avrupa Ekonomik Topluluğu ile Türkiye arasındaki ilişkinin
dondurulmasına yol açtı.
D) 1987’de Türkiye resmen tam üyelik başvurusu yaptı.
E) 2010 yılında yapılan müzakereler sonrası Türkiye AB’ye tam üye olmuştur.
5) SSCB’nin yayılmacı politikasına karşı Avrupa’nın güvenliğini
sağlamak amacıyla kurulmuş olan uluslararası örgüt hangisidir?
A) NATO
B) KEİ
C) WHO
D) IMF
E) İLO
 MEB Coğrafya 11
Ders Kitabı, 2021
Yazarlar
KAYNAK Kenan TÜRKEZ
Mutlu KARAKOÇ
Nurullah BALŞEN
Tolga PEKTAŞ