Beton Teknolojisi

PORTLAND
ÇİMENTOSU
HİDRATASYONU

Doç. Dr. Ali MARDANI-AGHABAGLOU

Uludağ Üniversitesi
İnşaat Mühendisliği Bölümü
1/85
4.1. Çimento Bileşenlerinin Hidratasyonu

➢Çimento su ile karıştırılınca bir dizi

karmaşık kimyasal reaksiyon oluşur.
➢Çimento bileşenlerinin su ile ayrı ayrı
reaksiyona girdikleri varsayılır.
➢Bileşenlerin hidratasyon esnasında
birbirini etkilediği bilindiğinden, bu
varsayımın tamamen doğru olmadığı
bilinmektedir.
2
4.1. Çimento Bileşenlerinin Hidratasyonu

Kalsiyum Silikatların Hidratasyonu

C3S ve C2S bileşenlerinin hidratasyon
ürünleri benzerdir. Fakat oluşan CH miktarı
ve reaksiyon hızları farklıdır.

2C3S + 6H → C3S2H3 + 3CH (hızlı)

2C2S + 4H → C3S2H3 + CH (yavaş)
3
➢Bu bileşenlerin ana hidratasyon ürünü
kalsiyum silikat hidrat, çimentoya
bağlayıcılık kazandıran üründür.

➢C3S2H3 formülü yalnız bir yaklaşımdır.

Oksitlerin oranı (ürünün stoikiyometrisi)
değişkendir. Bu nedenle C-S-H olarak
tanımlanması benimsenmiştir.

4
➢Zayıf kristalli (amorfa yakın), kolloidal
(Angstrom mertebesinde küçük)
parçacıklardan oluşan C-S-H, çimento
tanelerinden 1000 kat daha küçüktür.

➢C-S-H’ın bağlayıcılığı bu parçacıklar

arasında oluşan van der Waals bağları
tarafından sağlanmaktadır.

5
Portlandit olarak adlandıran CH ise hegzagonal
kristal yapıya ve sabit bir kimyasal kompozisyona
sahiptir (Şekil 4.1)

Şekil 4.1. C-S-H’ın dantelsi, dikensi, CH’in ise

hekzagonal yapısının elektron mikroskop görüntüsü
6
CH veya Portlandite
C-S-H’ın yapısının bir parçası olarak, kolloidal
tabakaya adsorbe durumunda veya bunların
arasında su yer almaktadır (Şekil 4.2).

Şekil 4.2. C-S-H’ın yapısı 9

Birbiri ile bağlantılı olan jel boşlukları
bağlayıcı hamurun karakteristik özeliğidir.
Bağlayıcı hamurun ~%28’ini oluşturan bu
boşluklar ortalama 2-3nm
büyüklüğündedir. Aşırı küçük bu
boşluklardan su kaybı veya bunlara su
girişi kolay değildir. Ancak zorlayıcı etkiler
altında bu boşluklardan su kaybı ve su
girişi, hamurda sırasıyla büzülme veya
şişmeye neden olur. 10
C3S bileşeni hidratasyonununun çeşitli
aşamaları kalorimetrik (hidratasyon ısısı
salınım hızı – zaman) eğrisinden
anlaşılabilmektedir (Şekil 4.3).

Şekil 4.3. C 3S
bileşeninin
kalorimetrik eğrisi

11
C3S su ile karıştırıldığında aşırı miktarda ısı
ortaya çıkar (1. aşama). Bu aşamada
kalsiyum ve hidroksil iyonları C3S tanesinden
boşluk suyuna salı verilir.

Şekil 4.3. C 3S
bileşeninin
kalorimetrik eğrisi

12
Çözeltinin pH’ı kaç dakika içinde 12’nin
üzerine çıkar. Bu olay yavaş da olsa
durgunluk devresinde (2. periyodda)
devam eder.

Şekil 4.3. C 3S
bileşeninin
kalorimetrik eğrisi

13
10-15 dakika süren bu aşamayı durgunluk
devresi (2. aşama) takip eder. Taze
betonun belirli süre plastik kalması bu
aşamadan kaynaklanmaktadır.

Şekil 4.3. C 3S
bileşeninin
kalorimetrik eğrisi

14
C3S tanesinin üzerinde oluşan C-S-H,
taneyi kaplamaya başlar.
Hidratasyonun ilerlemesiyle bu
kaplama tabakasının kalınlığı artar ve
hidrate olmamış çekirdeğin su ile
temasını zorlaştırır.

Şekil 4.3. C 3S
bileşeninin
kalorimetrik eğrisi

15
Kalsiyum ve hidroksil iyonu konsantrasyonu
kritik bir seviyeye ulaştığında, hidratasyon
ürünleri olan CH ve C-S-H çözeltiden
kristalize olmaya başlar. Çözeltinin pH’i
düşer ve C3S’in reaksiyonu tekrar
hızlanır.

Şekil 4.3. C 3S
bileşeninin
kalorimetrik eğrisi

16
Bu aşamadan sonra, reaksiyon hızı suyun bu
kaplama tabakasından geçme hızına
bağlıdır. Hidratasyon hızının zamanla
azalması ve asimtotik davranış göstermesi
bu olaydan kaynaklanmaktadır.

Şekil 4.3. C 3S
bileşeninin
kalorimetrik eğrisi

17
2-4 saat süren durgunluktan sonra, priz
başlangıcı oluşur ve C3S tekrar
reaksiyona girer. Isı salınım hızı artarak
bir maksimum noktaya ulaşır (hızlanma
veya 3. aşama). Bu süre içinde katılaşma
tamamlanır ve sertleşme başlar.

Şekil 4.3. C 3S
bileşeninin
kalorimetrik eğrisi

18
Daha sonra reaksiyon hızı düşer (yavaşlama
veya 4. aşama). 12-24 saat içinde sistem
kararlı bir duruma gelir (5. aşama).
C2S’nin de hidratasyonu benzer şekilde
fakat çok yavaş gelişir.

Şekil 4.3. C 3S
bileşeninin
kalorimetrik eğrisi

19
Trikalsiyum Alüminatın Hidratasyonu

Bu bileşenin çok hızlı olan su ile reaksiyonu

C-A-H’ların oluşumu ile sonuçlanır.
C3A’nin hızlı hidratasyonu aşırı miktarda
ısı açığa çıkarır ve hamurun kısa sürede
katlaşmasına neden olur (ani priz).

Ani prizi önlemek için klinkere öğütme


esnasında az miktarda alçı taşı (CS H2)
eklenir.
20
Trikalsiyum Alüminatın Hidratasyonu

Çimentoda C3A bileşeni hidratasyon ürünü,

alçı taşının sağladığı sülfat iyonları ile
etrenjittir.
 
C3A + 3C S H2 + 26H → C6A S3H32
(Candlot tuzu)
Etrenjit içerdiği çok miktardaki hidrat suyu
nedeniyle büyük bir hacim kaplar. Taze
betonda karışım plastik durumda iken bu
durum sakıncalı değildir.
21
Oldukça kararlı olan etrenjitin iğnemsi
kristalinin kesiti hekzagonal şeklindedir
(Şekil 4.4 ve 4.5).

Şekil 4.4. Etrnjitin iğnemsi yapısı

22
Şekil 4.5. Etrenjit kristalinin hekzagonal kesiti
23
➢Etrenjit kristalinin boyu, karışımda fazla
miktarda SO3 bulunması halinde 106 Å
mertebesinde, SO3 normal miktarda
bulunduğu taktirde ise 104 Å kadardır.

➢SO3 bulunmaması veya çok az bulunması

durumunda, C3A’nin hidratasyonunda
etrenjit değil C3AH6 (hidrogarnet) oluşur.

24
Boşluk çözeltisindeki sülfat iyonları
çimentodaki C3A bileşeninin tümü hidrate
olmadan tükenirse etrenjit, monosülfat olarak
adlandırılan başka bir kalsiyum sülfoalüminat
hidrata dönüşür.(Şekil 4.6)

 
C3A + 3C S H2 + 26H → C6A S H32 
2C3A + C6A S3H32 + 4H  3C4A S H12

25
 Şekil 4. 6. Monosülfatın yaprağımsı hekzagonal yapısı 26
➢C3A bileşeni hidratasyonunun her iki
aşaması (etrenjit oluşumu ve etrenjitin
monosülfata dönüşümü) ekzotermiktir.

➢Etrenjit, C3A tanesi üzerine bir bariyer

oluşturarak suyun hidrate olmamış
çekirdeğe erişimini önler. (C3S hidratasyonu
esnasında C-S-H’ın yaptığına benzer).

27
➢Bu bariyer, etrenjitin monosülfata dönüşümü
esnasında kırılır ve C3A bileşeni tekrar hızlı
bir şekilde reaksiyona başlar.

➢Şekil 4.7’de gösterilen C3A’nın kalorimetrik

eğrisi C3S bileşeninkine benzemektedir.
Ancak, reaksiyonların oldukça farklı olduğu
ve açığa çıkan sıcaklığın çok daha yüksek
olduğu unutulmamalıdır.
28
Şekil 4.7. C3A bileşeninin kalorimetrik eğrisi 29
Şekil 4.7’deki ilk pik 10-15 dakikada
tamamlanmaktadır. Fakat ikinci pikin oluşma
zamanı karışımdaki sülfat miktarına bağlıdır.
Sülfat miktarının artmasıyla etrenjitin kararlı
kalma süresi (monosülfata dönüşmemesi)
artar.

Şekil 4.7. C3A

bileşeninin kalorimetrik
eğrisi
30
Çoğu çimentoda etrenjitin monosülfata
dönüşümü 12 ile 36 saat içinde meydana
gelir.

Şekil 4.7. C3A bileşeninin kalorimetrik eğrisi 31

Alçı içeriğinin C3A bileşeni hidratasyon gelişmesine
etkisi Şekil 4.8’den anlaşılabilmektedir.

Şekil 4.8. C3A hidratasyonunda alçıtaşı içeriğinin açığa çıkan ısı

oranına etkisi 32
Monosülfatın oluşumu, boşluk
çözeltisinde etrenjit oluşumu için yeterli
miktarda sülfat iyonunun
bulunmamasından kaynaklanmaktadır.

Buna göre sertleşmiş hamurdaki

kararsız monosülfat, herhangi bir
kaynaktan gelen yeni bir sülfat ile
buluşursa etrenjite dönüşür.
33
Bu dönüşüm hacim genleşmesi ve çatlak
oluşumuna neden olur.

  
C4A SH12 + 2CSH2+8H → C6A S3H32

Hidrate hamurda etrenjitin tekrar

oluşma potansiyeli sülfatların
betona saldırısının temellerindendir.
34
Etrenjitin tekrar oluşması için gereken
sülfatın kaynağına bağlı olarak betonun
yıpranmasına neden olan etrenjit,
ikincil etrenjit veya geçikmiş etrenjit
olarak adlandırılmaktadır.

Ayrıca, çimentonun üretimi esnasında

gereğinden az alçıtaşı kullanılırsa ani
priz oluşur.
35
Gereğinden daha fazla alçıtaşı
kullanımı ise hamur katılaştıktan sonra
etrenjit oluşumunun devamına
neden olur.

Bu durumda katılaşmış hamurda

oluşan hacim genleşmesi hamurda
çatlak oluşturur.

36
Ferrit Fazın Hidratasyonu

C4AF’nin hidratasyonu sonucu C3A’nın

hidratasyon ürünlerine benzer ürünler
ortaya çıkar. Ancak C4AF’nin reaksiyonu
daha yavaştır. Açığa çıkan ısı da daha
düşüktür.

 
C4AF + 3CS H2 + 21H → C6(A,F)S 3H32+ (A,F)H3
 
C4AF + C6(A,F)S 3H32→ C4(A,F)S H12+ (A,F)H3

37
 Ferrit Fazın Hidratasyonu

Alçı C3A hidratasyonunda olduğu gibi, C4AF

hidratasyonunu da yavaşlatmaktadır.

Ferrit fazın kompozisyonundaki

değişiklikler onun hidratasyon hızını
değiştirir.

Bu bağlamda bilşenenin demir içeriği

arttıkça hidratasyon hızı yavaşlar.
38
 4.2. Hidratasyon Ürünlerinin Özelikleri

4.2.1. C-S-H.
Hidratasyon ürünlerinin yarısından fazlasını
oluşturan C-S-H, aşırı inceliği ve
karmaşık yapısından dolay iyi
tanımlanmış bir bileşen değildir.

Kimyasal kompozisyonu oldukça değişken

olan C-S-H’da C/S oranı genelde 1.5’in
üstünde ve 1.5-2 arasında değişmektedir.
39
 4.2. Hidratasyon Ürünlerinin Özelikleri

4.2.1. C-S-H.
C-S-H’daki C/S oranı aşağıdaki faktörlere
bağlıdır:
▪ Hamurun yaşı,

▪ Ortamın sıcaklığı,

▪ S/Ç oranı ve

▪ Yapısında yer alan diğer oksitlerin türü ve

miktarı. 40
Benzer faktörlerden ve kuruma derecesinden
dolayı ürünün su oranı daha da büyük
değişkenlik göstermektedir.

C-S-H, aşırı yüzey alanı ve zayıf kristal

yapısından dolayı büyük potansiyel
enerjiye sahiptir.

41
Bu enerjiyi en aza indirmek için, malzemenin
dış etkenlere karşı tepkisi, kovalan-iyonik
bağ sayısını arttırarak yüzey alanını
azaltmak ve atomsal düzeni sağlayacak
şeklindedir.

Örneğin, buhar kürüne veya uzun süreli su

kürüne tabi tutulmuş hamur daha kararlı bir
yapıya sahip olduğundan kuruma gibi
değişimlere karşı daha dirençlidir. 42
4.2.2. Kalsiyum hidroksit (CH):
CH kristalleri hamurun katı hacminin %20-
25’ini oluşturur. C3S hidratasyonun 3.
aşamasında çok miktarda CH kristali
kapiler boşluklarda gelişir.

Başka bir CH kristali veya engelle

karşılaşırsa, CH gelişimi durur veya yön
değiştirir.

43
4.2.2. Kalsiyum hidroksit (CH):
Bu nedene ilaveten, diğer katkıların etkisi ve
ortam sıcaklığına bağlı olarak CH’in
morfolojisi hekzagonal yapıdan, yassı ve
ince levha şekline kadar geniş yelpazede
değişebilir.

CH kapiler boşlukları azalttığı için (herhangi

bir filler gibi) dayanıma sınırlı miktarda
katkısı bulunur. Ancak C-S-H’a kıyasla
daha fazla suda çözünür olduğundan
zaman içinde betonun geçirgenliğinin
artışına neden olabilir.
44
4.2.2. Kalsiyum hidroksit (CH):
CH’in sülfatlara ve asitlere karşı direncinin
az olduğu da bilinmektedir.

Ayrıca, reaktif silisin çözünürlüğünü

arttırarak, alkali-agrega reaksiyonu
oluşumuna da katkısı olduğu
düşünülmektedir.

45
4.2.2. Kalsiyum hidroksit (CH):
Bu nedenlerden betonun durabilitesi
yönünden istenmeyen bir hidratasiyon
ürünüdür.

Ancak betonun alkalinitesini artırarak

donatı üzerinde oluşan pasif pas
tabakasının korunmasını sağladığından
donatıyı paslanmadan koruduğu
bilinmektedir.
46
4.2.3. Kalsiyum sülfoalüminatlar
Bu ürünler hamur katı hacminin %10-15’ini
oluşturduğundan, hidrate hamurun
mikroyapısında minör bir etkiye sahiptir.
(Hamurun özelikleri bakımından bu etki minör
olmayabilmektedir).

Çok erken yaşlarda ince iğneler şeklinde

kapiler boşluklara doğru gelişen etrenjit
kristallerinin daha sonra levha morfolojisinde
olan monosülfata dönüştüğü belirtilmişti. 47
4.2.3. Kalsiyum sülfoalüminatlar
Bu ürünlerin oluşumu taze betonun
reolojisini etkilemektedir.

Etrenjitin erken dayanıma katkısı olabilir,

fakat, fazlalığı hamurun ileri yaş dayanımını
azaltır.

Sülfatların etkisi ile monosülfatın etrenjite

dönüşeürek genleşme yaratması sıkıntı
kaynağı olabilmektedir. 48
4.3. Çimento Hamurunun Porozitesi
Çimento hamurunun önemli bir parçası olan
boşlukların ölçümü ve sınıflandırılması
karmaşıktır.

Bu durum iki sorundan kaynaklanmaktadır:

1) Boşlukların ölçümü için hamur

kurutulmalıdır. Kurutma esnasında ise
boşluk yapısının değişimi kaçınılmazdır.
49
4.3. Çimento Hamurunun Porozitesi
2) Genelde boşlukların belirgin bir şekilde
olduğu varsayılmaktadır, halbuki, SEM
görüntüleri boşlukların tamamen
düzensiz olduğunu göstermektedir.

Buna rağmen Çizelge 4.1’de verilen

sınıflandırma yapılmaktadır.

50
Çizelge 4.1. Hidrate çimento hamuru boşluklarının
sınıflandırılması

Boşluk Çapı Açıklaması

10000-50nm büyük kapiler boşluklar
Kapiler (10-0.05µm) (makroboşluklar)
boşluklar 50-10nm orta kapiler boşluklar
(büyük mezoboşluklar)
10-2.5nm küçük izole kapiler boşluklar
Jel (küçük mezoboşluklar)
boşlukları 2.5-0.5nm mikroboşluklar
≤ 0.5nm Katmanlararası boşluklar
51
Çizelgeden görüldüğü gibi boşluklar 10µm’den
0.0005µm’ye değişen çaplarda olabilmektedir.
Bu nedenle bu boşluklarda yer alan sular da
farklı roller üstlenebilmektedir.

Kapiler ve jel boşluklarının en önemli farkı,

kapiler boşlukların, çimento taneleri
arasında daha önce su ile dolu olan
alanların artakalanında oluştuğu, jel
boşluklarının ise C-S-H’ın zati ve ayrılmaz
bir parçası olduğudur. 52
Bu boşlukları birbirinden ayıran keskin bir
boy sınırı bulunmamaktadır. Fakat kapiler
boşluk sistemi, suyun ve iyonik çözeltilerin
göreceli olarak rahatlıkla akabileceği boşluk
ağı olarak tanımlanmaktadır.

Hamurdaki boşlukların hidrate hamurun

özeliklerine etkisi Çizelge 4.2’de
özetlenmiştir.
53
Çizelge 4.2. Boşlukların hidrate çimento hamuru
özeliklerine etkisi
Boşluk Suyun rolü Etkilenen özelik
Makroboşluklar Kütle suyu gibi Geçirgenlik
davranır
Büyük Küçük yüzey Geçirgenlik
mezoboşluklar çekme kuvvetleri
(makroboşlukların olmadığı durumda)

oluşur Büzülme (BN≥%80)

Küçük Büyük yüzey Büzülme
mezoboşluklar çekme kuvvetleri %50 ≤BN ≤%80
oluşur
Mikroboşluklar Kuvvetli adsorbe Tüm bağıl nemlerde
olan su, menisküs büzülme, sünme
oluşumu yok
54
Boşluk Çözeltisi Kapiler boşluklarda yer
alan su, hidrate hamur ile dengede olan bir
çözeltidir.

Saf kalsiyum silikatların hamurundaki boşluk

çözeltisinin doygun kalsiyum hidroksit
olduğu bilinmektedir (pH>12).

55
Çimento hamurunda bulunan boşluk çözeltisi
ise, alçı ve çözünür alkalilerin varlığından
farklıdır.

Durgunluk devresi sonunda bu çözelti CH

bakımından en yüksek doygunluk
mertebesinde olduğu bilinmektedir.

56
Etrenjit oluşumu sonucu, sülfatın tamamıyla
tükenmesinden sonra boşluk çözeltisinde
ağırlıklı olarak alkali hidroksitler yer alır.

Düşük alkali içerikli çimentolarda pH~13,

yüksek alkalin içerikli çimentolarda ise pH≥
13.5 olmaktadır.

57
4.4. Kapiler boşluklar ve jel/boşluk
oranının belirlenmesi
Çimento tipine bağlı olarak değişiklik
gösterse de genel olarak, çimentonun
ağırlıkça %23 oranında suyu hidratasyon
reaksiyonları sırasında bağladığı kabul
edilmektedir. Bünye suyu olarak
adlandırılan bu suya jel boşluklarında yer
alan su dahil değildir.
Sb = 0.23 Ç
Burada ç gram cinsinden çimento ağırlığıdır.
58
4.4. Kapiler boşluklar ve jel/boşluk
oranının belirlenmesi
Hidrate jelin gözenekliliğinin %28 olduğu
da bilinmektedir.

Çimentonun hidratasyonu, ortamda jel

boşluklarını dolduracak kadar su
bulunduğunda devam edebilmektedir.

59
Hidratasyonun katı ürünlerinin hacmi,
çimentonun hacmiyle bünye suyunun
%25.4 oranında azaltılmış hacminin
toplamıdır.

Buna göre Ç gram çimentonun tamamlanmış

hidratasyonu sonucu, oluşacak katı ürünlerin
hacmi cm3 cinsinden bir sonraki slayttaki gibi
hesaplanabilir.
60
Vkü = Ç/3.15 + Ç (0.23)(1-0.254)

kuru çimento hacmi bünye suyu hacminin

%74.6’sı

Vkü = Ç(0.318+0.171) = 0.489Ç

Burada, Vkü : oluşacak katı ürünlerin hacmidir.

61
 Çimento hamurunun %28’ini jel
boşlukları oluşturur.

Vj /(Vkü + Vj) = Vj /(0.489Ç + Vj) = 0.28

Vj = 0.19Ç
Burada
Vj jel boşluklarının hacmi,
Vkü katı hidratasyon ürünlerinin hacmi,
Ç ise çimento ağırlığıdır.
62
Buna göre tamamen hidrate olmuş çimento
hamurunun hacmi (Vh) aşağıdaki gibi
olacaktır:
Vh = Vkü + Vj = (0.489+0.19)Ç = 0.679Ç

Buradan 1cm3 (3.15g) kuru çimentonun

hidratasyonu sonucu oluşacak ürünlerin
hacmi
Vh= 0.679(3.15) = 2.14cm3
63
Bünye suyuna ilaveten, hidratasyon için oluşan jel
boşluklarının da su ile dolu olması gerektiği daha
önce belirtilmişti. Bu durumda çimento hamurunun
tamamen hidrate olması için gereken su miktarı
aşağıdaki gibi hesaplanabilir:

S = 0.23Ç + 0.19Ç = 0.42Ç

Böylece, kapalı bir ortamda, çimento hamurunun

tamamen hidrate olması için S/Ç oranının
yaklaşık 0.42 olması gereği sonucuna varılır.
S/Ç oranı bu değerin üstünde olan karışımlarda
kapiler boşlukların oluşumu kaçınılmazdır.
64
Kapiler boşlukların hacmi hamurun başlangıçtaki
hacmi ile hidratasyon ürünleri hacminin farkı
kadar olacaktır.
Toplam hacim VT = VÇ + VS
kuru çimentonun hacmi karışım suyu hacmi

Hidratasyon ürünlerinin hacmi

Vh = Vkü + Vj

Kapiler boşlukların hacmi

VK = VT - Vh

65
Sayısal Örnek
S/Ç oranı 0.476 olan ve kapalı bir kapta hidrate
edilen 126g çimentonun hidratasyon
ürünlerinin hacmi aşağıdaki gibidir.
 Çimentonun yoğunluğu: 3.15g/cm3
 Çimentonun hacmi: 126/3.15 = 40cm3
 Karışım suyu: 0.476 (126) = 60g = 60cm3
 Karışım hacmi: 40+60= 100cm3
Hidratasyon derecesi (α) %100 olduğu durum için:
 Bünye suyu: 0.23(126) = 28.98g = 28.98cm3
 Hidratasyonun katı ürünleri:
 Vkü = 40+28.98 (1-0.254) = 61.62cm3
 Jel boşluğu: Vj / (Vj + 61.62) = 0.28 →
 Vj = 23.96cm3
66
 Hidrate çimento hacmi (jel boşlukları dahil):
Vh = Vkü + Vj = 61.62+23.96= 85.58cm3
 Su ile dolu kapiler boşluklar:
karışım suyu-(bünye suyu+jel suyu) =
60-(28.98+23.96)= 7.06cm3
 Boş olan kapiler boşluklar:
karışım hacmi – (hidrate çimento hacmi+su ile
dolu kapiler boşluk)
100 – (85.58 + 7.06) = 7.36cm3
Benzer hesaplamalar %25, %50 ve %75
hidratasyon derecelerine göre yapılırsa
sonuçlar aşağıdaki gibi olur.

67
Şekil 4.9. Çeşitli hidratasyon derecelerinde hamurun hacimsel oranları
68
Şekil 4.10. Hidratasyon derecesi (S/Ç=0.5) ve S/Ç oranının çimento
hamurunun hacimsel oranlarına etkisi
69
Yukarıdaki hesaplar ve Şekil 4.10’dan, S/Ç
oranı 0.42’nin altında olduğunda, hamurun
“kendi başına kuruma” etkisinde olacağı
ve kapiler boşlukların bir kısmının boş
kalacağı anlaşılmaktadır.

Bu durum, kür esnasında sağlanan fazla

su ile telafi edilebilir.

70
Betondan (buharlaşma, kalıplar ve temasta
olduğu diğer malzemelerin emmesi) bir
miktar su kaybı kaçınılmazdır.

Bu nedenle, kendiliğinden kurumayı

önlemek için minimum S/Ç oranının
0.42’nin üstünde olması gerekmektedir.

71
Yüksek dayanımlı betonlarda olduğu gibi,
S/Ç oranı düşük olan hamurlarda
çimentonun bir bölümünün hidrate
olmadan karışımda kalması kaçınılmazdır.

Aslında yüksek bir dayanım elde etmek için

çimentonun tümünün hidrate olmasına
gerek yoktur. Tam tersi kapiler
boşlukların az olması yüksek dayanım
ve kalıcılık elde etmek için elzemdir. 72
Normal dayanımlı betonlarda sorun olmayan
kendiliğinden kuruma, yüksek dayanımlı
(silis dumanlı) betonlarda, su kürü
yapıldığı durumlarda bile “otojen” veya
“zati büzülme”ye neden olabilir.

73
 Jel/alan oranı (gel/space ratio)
Çimento harcının basınç dayanımının, yaş,
orijinal S/Ç oranı ve çimento tipinden
bağımsız olarak gel/alan oranının artışı ile
yükseldiği bilinmektedir.

Jel/boşluk oranı ise aşağıdaki gibi

tanımlanmaktadır:
hidratasyon ürünlerinin hacmi/ bunlar
için var olan hacim
74
 Jel/alan oranı (gel/space ratio)
Burada var (elverişli) olan hacim hidrate olan
çimentonun boşalttığı hacim ile çimento
taneleri arasında önceden su ile dolu olan
hacmin toplamıdır.

Elverişli hacmin hidratasyonun ilerlemesiyle

sürekli azalacağı vurgulanmalıdır. (1ml
çimento 2.14 ml hidratasyon ürünü
sağlamaktadır).
75
 Jel/alan oranı (gel/space ratio)
Harcın dayanımı ile gel/alan oranı arasında
aşağıdaki ilişki bulunmaktadır:

σ’c = 235 X3 Mpa

235 katsayısı 50 mm ayrıtlı küp harç

numuneleri için geçerlidir.

76
 4.5. Ara Yüzey (geçiş Bölgesi)
Hamur ve agrega dışında betonda bulunan 3. faz
ara yüzey fazıdır.

Ara yüzey Çimento Hamuru 77

Agrega
4.5. Ara Yüzey (geçiş Bölgesi)

Çimento
hamuru

Agrega
4.5. Ara Yüzey (geçiş Bölgesi)
4.5. Ara Yüzey (geçiş Bölgesi)
Çimento hamurunun yapısı agrega, lif veya
donatı yakınında farklılık göstermektedir.
Bu farklı bölgeye ara yüzey (ITZ)
denilmektedir. ITZ,
- CH ve etrenjitin fazlalığı,
- C-S-H jelinin azlığı,
- Kapiler boşlukların fazlalığı,
- Hidrate olmamış çimentonun azlığı,
bakımından (normal) çimento hamurundan
farklıdır. 81
Son iki özelik “çeper etkisi”nden
kaynaklanmaktadır.

Bu etki ve içsel kanama agrega

yakınındaki bölgede lokal S/Ç oranını
artırmaktadır.

Şekil 4.11 ITZ’in genişliği hakkında bilgi

vermektedir.
82
 Şekil 4.11. Bazı özeliklerin agrega yakınlığındaki değişimi 83
Ara yüzey genişliği, yer yer sıfır olmakla
birlikte, genelde ortalama 20-40 mikron
arasında değişmektedir.

Bu genişliğin aşağıdaki faktörlere bağlı

olduğu bilinmektedir.
➢a) agreganın (veya lifin) büküklüğü, şekli
ve hacimsel oranı,

➢b) S/Ç oranı, 84

 ➢c) Betonun karılma ve yerleştirilme ve
sıkıştırılmasında uygulanan işlemler,

➢d) Kür koşulları ve süresi

➢e) Mineral katkıların kullanımı.

Betonun geçirgenliği ve çekme dayanımı

gibi bazı özelikleri ara yüzey tarafından
kontrol edilmektedir. 85