ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԿՐԹՈՒԹՅԱՆ, ԳԻՏՈՒԹՅԱՆ, ՄՇԱԿՈՒՅԹԻ

ԵՎ ՍՊՈՐՏԻ ՆԱԽԱՐԱՐՈՒԹՅՈՒՆ
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ԱԶԳԱՅԻՆ ՊՈԼԻՏԵԽՆԻԿԱԿԱՆ ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆ (ՀԻՄՆԱԴՐԱՄ)
ՎԱՆԱՁՈՐԻ ՄԱՍՆԱՃՅՈՒՂ

Մաթեմատիկա և ծրագրային ճարտարագիտություն

Ամբիոն՝ _____________________________________________________________________

Ծրագրային ճարտարագիտություն
Մասնագիտություն՝ ___________________________________________________________

Ավտոմատների կիրառության տեսություն

Առարկա՝ ____________________________________________________________________

ՎԾՃ108բ
Ակադեմիական խումբ ______________________

ՀԱՇՎԵԲԱՑԱՏՐԱԳԻՐ
կուրսային աշխատանքի/նախագծի/հետազոտական աշխատանքի

Կառուցվածքային ավտոմատ։ Վերջավոր K-լրիվ համակրգեր։

Թեմա՝ ______________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________

Ուսանող՝ Շերմազանյան Վ․Հ․

____________________ / ____________________________ /
(ստորագրություն) (ազգանուն, անուն, հայրանուն)

Ղեկավար՝ Էքսուզյան Ս․
____________________ / ____________________________ /
(ստորագրություն) (ազգանուն, անուն, հայրանուն)

Դալլաքյան Ռ. Վ.
Ամբիոնի վարիչ՝ ____________________ / ____________________________ /
(ստորագրություն) (ազգանուն, անուն, հայրանուն)

Վանաձոր 2023
 ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ԱԶԳԱՅԻՆ ՊՈԼՏԵԽՆԻԿԱԿԱՆ ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆ
(ՀԻՄՆԱԴՐԱՄ)

Վանաձորի մասնաճյուղ
______________________________________________________ ինստիտուտ/ֆակուլտետ

Մաթեմատիկա և ծրագրային ճարտարագիտություն

_____________________________________________________________________ ամբիոն
(ամբիոնի անվանումը)

Ծրագրային ճարտարագիտություն
____________________________________________________________ մասնագիտություն
(մասնագիտության անվանումը)

ՎԾՃ108բ
________________________________________________________ ակադեմիական խումբ

ԿՈՒՐՍԱՅԻ ՆԱԽԱԳԾԻ/ԱՇԽԱՏԱՆՔԻ/ՀԵՏԱԶՈՏԱԿԱՆ ԱՇԽԱՏԱՆՔԻ

ԱՌԱՋԱԴՐԱՆՔ
Ավտոմատների կիրառության տեսություն
_____________________________________________________________________________
(առարկայի անվանումը)

Շերմազանյան Վարդան Հմայակի

_____________________________________________________ ________________________
(ուսանողի ազգանուն, անուն, հայրանուն)

Կառուցվածքային ավտոմատ։ Վերջավոր K-լրիվ

1. Աշխատանքի թեման _______________________________________________________
համակրգեր։
_____________________________________________________________________________
Տարբերակ № 8
2. Աշխատանքի նախնական տվյալները _______________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
3. Հաշվեբացատրագրի բովանդակությունը
3.1. __________________________________________________________________________
Բովանդակություն
3.2. __________________________________________________________________________
Ներածություն
3.3. __________________________________________________________________________
Հիմնական մաս (գլուխ, բաժին, ենթաբաժին)
3.4. __________________________________________________________________________
Եզրակացություն
3.5. __________________________________________________________________________
Օգտագործված գրականության ցանկ
4. Գրաֆիկական մասի ծավալ _________________________________________________
_____________________________________________________________________________
5. Կատարման ժամանակացույցը ______________________________________________
_____________________________________________________________________________
6. Աշխատանքի ղեկավար ____________________ Էքսուզյան Ս․
/ ___________________________ /
(ստորագրություն) (ազգանուն, անուն, հայրանուն)

7. Ամբիոնի վարիչ ____________________ Դալլաքյան Ռ. Վ.

/ ___________________________ /
(ստորագրություն) (ազգանուն, անուն, հայրանուն)

8. Ուսանող __________________________________________________________________
(ամսաթիվ, ուսանողի ստորագրություն)

2
 ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹՅՈՒՆ

Ներածություն .................................................................................................................... 4
1. Սվտոմատի կառուցվածքային սխեմաներ.........................................................5
2.K-թվի վերջավոր ավտոմատներ...............................................................................11
3.Առաջին խնդիր.................................................................................................................16
3.1.Խնդրի պայմանները...................................................................................................16
3.2. Խնդրի լուծումը............................................................................................................16
4.Երկրորդ խնդիր...............................................................................................................17
4.1.Խնդրի պայմանները...................................................................................................17
4.2.Խնդրի լուծումը.............................................................................................................17
Եզրակացություն ..............................................................................................................18
Գրականություն ................................................................................................................19

3
 ՆԵՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆ

Ավտոմատների տեսությունը  կառավարման  համակարգերի 

տեսության  մի  ճյուղ  է,  որն ուսումնասիրում  է  դիսկրետ
տեղեկատվության  փոխարկիչների  մաթեմատիկական մոդելները,  որոնք
կոչվում  են  ավտոմատներ:  Որոշակի  տեսանկյունից,  նման 
փոխարկիչնրը և  իրական  սարքեր  են  (հաղորդակցման  մեքենաներ,
ավտոմատներ,  կենդանի  օրգանիզմներ և  այլն),  և  վերացական
համակարգեր  (մաթեմատիկական  մեքենաներ,  աքսիոմատիկ
տեսություններ  և  այլն):  Այս  փոխարկիչների  բնութագրական
առանձնահատկությունն  այն  է,  որ  դրանք  նկարագրող  պարամետրերի
արժեքների  տարածքների  գործունեության  և վերջավորության
դիսկրետությունն  է  ավտոմատ  մեքենաների  տեսությունը  ծագել  է
քսաներորդ  դարի  կեսերին ՝  կապված  վերջնական  մեքենաների
հատկությունների փոփոխության   հետ:  Ժամանակի  ընթացքում  նրա
հետազոտության  առարկան  ընդլայնվեց նաև ՝  հաշվի  առնելով
վերջավոր  ավտոմատների  տարբեր  ընդհանրացումները ։   Վերջավոր
մեքենան  կարելի  է  բնութագրել  որպես  սարք,  որն  ունի  մուտքային  և
ելքային  ալիքներ  և գտնվում  է  ժամանակի  դիսկրետ  պահերից
յուրաքանչյուրում,  որը  կոչվում  է  ժամացույցի պահեր,  վերջավոր  թվով 
պետություններից  մեկում:  Մուտքային  ալիքը  յուրաքանչյուր
ժամացույցի  պահին  ստանում  է  մուտքային  ազդանշաններ
(ազդանշանների  որոշ  վերջնական շարքից)։  Պետության  փոփոխության
օրենքը  մինչև  հաջորդ  ժամացույցի  պահը  նշվում  է ՝ կախված
մուտքային  ազդանշանից  և  սարքի  վիճակից  նախորդ  պահին,  ինչպես
նաև  ելքային ազդանշանի  արժեքից  (ազդանշանների  որոշ  վերջնական 
հավաքածուից)  ընթացիկ ժամացույցի  պահին ՝  որպես  պետության  և
մուտքագրման  գործառույթ:  Վերջնական  մեքենայի հայեցակարգը
սահմանելու  համար  կան  տարբեր  մոտեցումներ,  որոնք  կարելի  է 
բաժանել մակրո  և  միկրո հաղորդիչների  խմբերի: Մակրո  և
միկրոհաղորդիչների  միջև  հիմնական տարբերությունն  այն  է, որ
մոտեցման  ժամանակ  նրանց  հետաքրքրում   է սարքի արտաքին
վարքագիծը,  թե  ինչպես  է  այն  մշակում  մուտքային  տեղեկատվությունը
ելքային տեղեկատվության  և  պետությունների  հաջորդականության
մեջ ՝  շեղվելով  դրա  կառուցվածքիներքին  կառուցվածքից:
4
 Աբստրակտ  մեքենան  ձեռք  է  բերվում  մուտքային  և  ելքային
ազդանշանների  կամայական (պարտադիր  չէ,  որ  վերջավոր) 
բազմությունների,  պետությունների  բազմության,  ինչպես  նաև
մուտքային  ազդանշանից  և  վիճակից  պետության  և  ելքային
ազդանշանի  կախվածության հայեցակարգի  ընդլայնման  արդյունքում:
Աբստրակտ  ավտոմատները  կարող  են օգտագործվել  տարբեր  ձևերով:
Կառուցվածքային  մեքենան  ձեռք  է  բերվում  մեքենաների կամայական
հավաքածուները  և  դրանց  միացման  սխեմաները  դիտարկելիս:

5
 1․ԱՎՏՈՄԱՏԻ ԿԱՌՈՒՑՎԱԾՔԱՅԻՆ ՍԽԵՄԱՆԵՐ

Ավտոմատ միացման կառուցման գործընթացը սովորաբար

բաժանվում է երկու համեմատաբար անկախ փուլերի ՝ վերացական և
կառուցվածքային սինթեզ: Վերացական սինթեզի փուլում, ելնելով տրված
աշխատանքային պայմաններից, կատարվում է մեքենայի անցումների և
ելքերի աղյուսակների կառուցում: Կառուցվածքային սինթեզի խնդիրն է
մեքենայի ֆունկցիոնալ սխեմայի կառուցումը: Կառուցվածքային
սինթեզի փուլի նախնական տվյալներն են ավտոմատի անցումների և
ելքերի աղյուսակները, տրամաբանական տարրերի համակարգը,
հիշողության տարրի տեսակը, ինչպես նաև միացման որակի և
շահագործման վրա դրված լրացուցիչ պայմանները, օրինակ ՝
շահագործման ժամանակը, ռիսկի հանդուրժողականությունը, արտաքին
միջավայրի հետ կապի պայմանները, արժեքը և այլն:
Պետք է նշել, որ նախնական տվյալները և կառուցվածքային սինթեզի
փուլում լուծված հարցերի շրջանակը կարող են էապես փոխվել: Օրինակ,
որոշ դեպքերում, կառուցվածքային սինթեզում, նրանք լուծում են
ցանկալի սխեման ընտրելու խնդիրը: Հետագա ներկայացման մեջ
նախնական տվյալների ամբողջությունը և կառուցվածքային սինթեզի
խնդիրը ենթադրվում են այնպես, ինչպես նկարագրված են սույն
պարբերության սկզբում:
Վերացական սինթեզի փուլում նրանք սովորաբար օգտագործում են
մեքենայի ներկայացումը մեկ բլոկի տեսքով, որն ունի մեկ մուտք և մեկ ելք:
Կառուցվածքային սինթեզի փուլում մեքենան պատկերված է Նկ. 1,
ունենալով n մուտքային և m ելքային ալիքներ, որոնց միջոցով դեպքերի
ճնշող մեծամասնությունում փոխանցվում են x1, x2, ..., xn и z1, z2, ..., zm:
Փոփոխականներ x1, x2, .... xn-ը կոչվում է մուտքային փոփոխականներ, իսկ

6
z1, z2,..., zm-ելքային փոփոխականներ կամ ավտոմատ ելքերի
գործառույթներ:

Նկ․1 Ավտոմատի ընդհանրացված կառուցվածքային դիագրամ

Քննարկվող սխեման բաղկացած է երկու մասից ՝ կոմբինացիոն

սխեմա (KS) և հիշողության տարրերի հավաքածու (EP): Փոփոխականներ
Y1, Y2, ... yh, Հիշողության տարրերի ելքային ազդանշաններին
համապատասխանող YH-ները կոչվում են մեքենայի ներքին
փոփոխականներ: Փոփոխականներ Y1', Y2', ..., YH' օգտագործվում են
սխեմաներում` հիշողության տարրերի վիճակը փոփոխող մուտքային
ազդանշաններին անդրադառնալու համար և կոչվում են գրգռման
գործառույթներ: Որպես հիշողության տարրեր գործնականում առավել
հաճախ օգտագործվում են տարրական մեքենաներ:
Վերոնշյալ սխեմայում մուտքային փոփոխականների արժեքների
հավաքածու X1, X2,..., Xn-ը համապատասխանում է վերացական մեքենայի
մուտքային այբուբենի r տառերին, ելքային փոփոխականների մի շարք Z1,
Z2,..., Zm-բնօրինակ այբուբենի տառերը W, Y1, Y2,.... Yh-վերացական
ավտոմատի վիճակ:
Իմպուլսային տիպի տրամաբանական տարրերից սխեմա
կառուցելիս, որոնք աշխատում են իմպուլսային ազդանշանների հետ T
տևողությամբ, և հիշողության տարրեր ' պոտենցիալ տիպի ելքային
ազդանշաններով, կառուցվածքային շղթայում պետք է ներառվեն
համաժամացման սխեմաներ և հետաձգման գծեր (LZ), ինչպես ցույց է
տրված նկ. 2. Այս սխեմայի հետաձգման գծերը հետաձգում են
հիշողության տարրերի մուտքային ազդանշանները: Եթե այս գծերի
հետաձգման ժամանակը (t3) մի փոքր ավելի մեծ է, քան T-ի արժեքը, ապա
հիշողության տարրերի վիճակը մնում է անփոփոխ համաժամեցման
ազդանշանի (Si) գործողության ընթացքում:
7
 Նկ․ 2 Իմպուլսային տիպի տարրերի վրա պատրաստված մեքենայի
կառուցվածքային դիագրամ

Կոդավորման մեթոդը, որը հիմնված է հարևանների կիրառման վրա,

չունի խիստ հիմնավորում: Դրա օգնությամբ, Որպես կանոն, հնարավոր է
ձեռք բերել կոմբինացիոն սխեմայի բլոկի բարդության որոշակի նվազում,
որն իրականացնում է գրգռման գործառույթները։ Այս մեթոդի
հիմունքները ներկայացնելիս մենք ենթադրում ենք, որ ձգան Դ-ն
օգտագործվում է որպես հիշողության տարր: Այնուամենայնիվ,
գործնականում այն օգտագործվում է նաև այլ տեսակի հիշողության
տարրերի համար:

Նկ․3 Առաջին կարգի հարևաններ

8
Սահմանում. Եթե երկու պետություն sk և sj նույն մուտքային ազդանշանի
ազդեցության տակ X անցնում են նույն պետության s1 , ապա դրանք
կոչվում են առաջին տեսակի հարևաններ:
Նկ. 2-ում տրված է ավտոմատի գրաֆիկի մի հատված, որը ցույց է
տալիս այս սահմանումը: Մենք կոդավորում ենք առաջին տեսակի
հարևաններին, ինչպես ցույց է տրված նկ. 2. Այնուհետև տարրական
հարևան կոդերը a1, a2, ..., ah-1, ah և a1, a2, ..., ah-1, ah, որոնք սահմանում են sk և
sj վիճակները, կներառվեն Yi ' գրգռման բոլոր գործառույթներում, որոնց
համար համապատասխան ծածկագրի բաղադրիչը 1 է:. Եկեք գտնենք
վերլուծական արտահայտություն գրգռման գործառույթների մի մասի
համար, որը պարունակում է այս տարրական կապերը:
Իմպուլսային տիպի տարրերի վրա պատրաստված ավտոմատի
կառուցվածքային սխեմայում հետաձգման գծերն օգտագործվում են
մուտքային ազդանշանի ժամանման պահին կապված միացումը
համաժամեցման ազդանշանի գործողության ընթացքում պահելու
համար: Պետական փոփոխության նման հետաձգումը երաշխավորում է
շղթայում մրցակցության բացակայությունը , որը կարող է առաջանալ
համաժամեցման ազդանշանի գործողության ընթացքում:
Սխեմաներում ուշացման գծերի կիրառումը ներկայումս
սահմանափակվում է դրանց արտադրության դժվարություններով և
միկրոէլեկտրոնային ինտեգրալային սխեմաների տեսքով: Վերջին
հանգամանքը հանգեցրել է նրան, որ գործնականում նրանք սկսեցին
փոխարինել հետաձգման գծերը հիշողության տարրերով, որոնք
պոտենցիալ տարրերի համակարգերում սովորաբար կառուցված են
տրամաբանական տարրերի հիման վրա և չեն խախտում սխեմայի
տեխնոլոգիական ամբողջականությունը: Այս դեպքում հիշողության
գծերը պետք է փոխարինվեն հիշողության տարրերով:
Հիշողության տարրերի երկու մակարդակներով մեքենայի
կառուցվածքային դիագրամը ներկայացված է Նկ.4: Հիշողության
տարրերի առաջին աստիճանը օգտագործվում է սխեմայում և մուտքային
ազդանշանի ժամանման պահին կապված կարգավիճակի ծածկագիրը
պահելու համար: Այս աստիճանի հիշողության տարրերի ելքային
ազդանշանները սնվում են կոմբինացիոն սխեմայի մուտքին: Հիշողության
տարրերի երկրորդ աստիճանը նախատեսված է պետական կոդ պահելու
համար, որի մեջ մեքենան անցնում է քննարկվող չափման մեջ: Այս
9
ծածկագիրը պետք է փոխանցվի առաջին աստիճանի հիշողության
տարրերին կամ մուտքային ազդանշանի փոփոխության պահին, կամ դրա
բացակայության պահին:

Նկ․4 Հիշողության տարրերի կրկնակի թվով բլոկային դիագրամ

Շղթայում օգտագործվում են երկու սինխրոն T1 և t2 ազդանշաններ:

T2 ազդանշանը պետք է ժամանակի ընթացքում փոքր-ինչ տեղափոխվի
մուտքային ազդանշանի մատակարարման պահի համեմատ: Այս
հերթափոխը թույլ է տալիս բացառել շղթայի համակցված մասում ռիսկի
պատճառով անցողիկ գործընթացների ազդեցությունը հիշողության
տարրերի վրա: T2 ազդանշանը սնվում է կապի տարրերին և թույլ է տալիս
գրգռման գործառույթների արժեքներին համապատասխան
ազդանշանների անցումը երկրորդ աստիճանի հիշողության տարրերի
մուտքերին: T1 ազդանշանը փոխանցում է կարգավիճակի ծածկագիրը
երկրորդ աստիճանի հիշողության տարրերից առաջին աստիճանի
հիշողության տարրերին: Այս ազդանշանը պետք է միացվի միացումում
պարտադիր t2 ազդանշանի և մուտքային ազդանշանի ավարտից հետո:

10
 Պետք է նշել, որ վերը նշված կառուցվածքային սխեման գործնականում
լայնորեն օգտագործվում է ինչպես թվային հաշվարկային սարքերի
Բնորոշ բլոկների կառուցման մեջ ՝ հաշվիչներ, գրանցամատյաններ,
բաժանարարներ և այլն, այնպես էլ կառավարման սխեմաներ:
Մեքենայի կառուցվածքային դիագրամը, որի հիշողությունը
պատրաստված է երկուական հաշվիչի և ծածկագրիչի տեսքով,
ներկայացված է Նկ. 5.

Նկ․5 Հաշվիչի վրա հիմնված բլոկային դիագրամ

Միացումում օգտագործվող հաշվիչը պետք է ունենա մեկ հաշվիչ
մուտք և մի քանի տեղադրման մուտք, որոնց տրվում են Y1', y2',․․․, yh'
ազդանշանները: Հաշվարկի մուտքին տրված ազդանշանը փոփոխում է
հաշվիչի վիճակը այնպես, որ նոր վիճակին համապատասխանող
երկուական թիվը միշտ ստացվում է հին վիճակին համապատասխանող
երկուական թիվը մեկով մեծացնելով: Տեղադրման մուտքերը թույլ են
տալիս կամայական կոդ մուտքագրել հաշվիչի մեջ: Տեղադրման մուտքերի
ազդանշանները մատակարարվում են ծածկագրիչի ելքերից: Սովորաբար,
ծածկագրիչի մուտքի մոտ կամ բոլոր ազդանշանները հավասար են զրոյի,
կամ կա միայն մեկ ազդանշան, որը տարբերվում է զրոյից: Յուրաքանչյուր
նման ազդանշան գաղտնագրիչի կողմից վերափոխվում է ելքային
ազդանշանների մի շարք y1', y2', ..., yh', որը որոշում է հաշվիչի նոր վիճակը:
Գործնականում ծածկագրիչի միացումը շատ դեպքերում "կամ"
սխեմաների հավաքածու է, որի ելքերից հանվում են Y1', y2'.., yh'

11
ազդանշանները: Ծածկագրիչի յուրաքանչյուր մուտքային ազդանշան
սնվում է բոլոր այն "կամ" սխեմաների մուտքերին, որոնց ելքում պետք է
ստացվի մեկին հավասար ազդանշան: Նոր վիճակի անցումը հետաձգելու
համար վերը նշված սխեմայում կամ օգտագործվում է հաշվի' կրկնակի
թվով հիշողության տարրերով, կամ միացումում ներառված է լրացուցիչ
ռեգիստր, որում պահպանվում է հին վիճակը: Եթե հաշվի եք առնում
հիշողության տարրերի քանակը, ապա նոր վիճակի անցումը հետաձգվում
է:
Տվյալ մեքենայի համար դիտարկվող տիպի դիագրամի կառուցումը
բաղկացած է արդյունքների գործառույթների որոշման մեջ գործառույթը,
որը որոշում է ազդանշանը հաշվիչի մուտքի վրա. գործառույթները, որոնք
որոշում են կոդավորիչի մուտքային ազդանշանները և հաշվիչում
մուտքագրված կոդերը: Արդյունքների գործառույթների սահմանումը
կատարվում է սովորական եղանակով, ուստի մենք հատուկ չենք
անդրադառնա այս հարցին: Շղթայի կառուցվածքը որոշող մնացած
օբյեկտների սահմանումը կարող է իրականացվել պետական կոդավորման
փուլում հետևյալ կերպ։
Եկեք տվյալ մեքենայի գրաֆիկը բաժանենք բազմաթիվ ուղիների,
որոնք չունեն ընդհանուր հանգույցներ: Մեկ ուղի կազմող հանգույցների
յուրաքանչյուր հաջորդականություն միանիշ ձևով վերագրում ենք [0,2h-1]
հատվածին պատկանող երկուական թվերի հաջորդականությունը, որում
յուրաքանչյուր հաջորդ թիվ ստացվում է նախորդին միավոր ավելացնելով:
Գրաֆիկի նման հանգույցների միջև անցումները կոչվում են ստանդարտ:
Բոլոր ստանդարտ գրաֆիկի անցումների հավաքածուները սահմանում
են հաշվային մուտքի գործառույթը: Գրաֆիկի առանձին ուղիների միջև
անցումները չեն կարող կատարվել ստանդարտ եղանակով, ուստի դրանք
կոչվում են ոչ ստանդարտ: Յուրաքանչյուր ոչ ստանդարտ անցում կապում
է երկու տարբեր ուղիների հանգույցները: Այս դեպքում հանգույցի կոդը,
որից տեղի է ունենում անցումը, և մուտքային ազդանշանը որոշում են
ծածկագրիչի մուտքային գործառույթը կոդ, իսկ հանգույցի կոդը, որին
կատարվում է անցումը, այն կոդն է, որը պետք է մուտքագրվի հաշվիչի մեջ:
Նկատի ունեցեք, որ գրաֆիկի բաժանումը բազմաթիվ ուղիների
միանշանակ չէ։ Լավագույնը համարվում է ավելի քիչ թվով ոչ ստանդարտ
անցումներ ունեցող բաժանումը։ Դիտարկված կառուցվածքային սխեման

12
խորհուրդ է տրվում օգտագործել փոքր թվով երկար ուղիներով
սյունակներով տրված մեքենաների իրականացման համար:

2․ K-ԹՎԻ ՎԵՐՋԱՎՈՐ ԱՎՏՈՄԱՏՆԵՐ

Տեսական և կիրառական ասպեկտներում հիմնականներից մեկը k-

փակումն է ։ Մենք կսկսենք դրա մանրամասն ուսումնասիրությունը ՝
հաշվի առնելով վերջնական k-ամբողջական համակարգերի
գոյությունն ու հատկությունները:
Նախկինում արդեն նկարագրված էր գործառույթը G0 (x) - ուշացում.
Դիտարկենք երեք ճշմարիտ ավտոմատ գործառույթներ /DX 15x2), /&Cq, X2)
և / (x), որոնցից յուրաքանչյուրը հաշվարկվում է մեկ պետության
ավտոմատով (առանց հիշողության): Այս գործառույթները
համապատասխանաբար տրվում են կանոնական համակարգերով։

ԹԵՈՐԵՄ․ K({G0(<x'),f^x1, x2),f&(x1, x2), Д (x)}) = P.

Ապացույց։ Եկեք ապացույցն անցկացնենք երկու փուլով: Նախ, մենք ցույց
ենք տալիս, որ ցանկացած ճշմարիտ ավտոմատ գործառույթ, այսինքն.
մեկը, որը հաշվարկվում է մեկ պետություն ունեցող ավտոմատով,
բազմության վերևում գտնվող բաղադրությունն է(C0(X),/Y(x15 x2),f&(x1, x2),d
(x)}: Մենք նույնիսկ ցույց կտանք, որ ցանկացած նման գործառույթ
գերադասություն է {fv(xx, X2)Ddx1, X2), d(x)}:
Թող /Cq, ..., XD-ճշմարտության ավտոմատ գործառույթ, որը տրվում է
կանոնական համակարգով, որտեղ •••> U — ն տրամաբանության
հանրահաշվի որոշ գործառույթ է: Եթե Уг փոփոխականի գործառույթը 0, 1,
XY կամ xh ապա /Cq) իրականացվում է համապատասխանաբար նկ.6 ա, բ,
գ կամ դ։

13
Նկ․6 Մեկ փոփոխականի ճշմարտության գործառույթների իրականացում

Երբ n > 2 մենք տարրալուծում ենք f-ն առաջին փոփոխականի վրա:

Ինդուկտիվ ենթադրություն անելով, որ սխեմաները և S2-ը

համապատասխանաբար իրականացնում են գործառույթները, Մենք
կառուցում ենք նկ.7 , որն ակնհայտորեն իրականացնում է գործառույթը
/du,..., Xn)։

Նկ․7․ Ինդուկտիվ
անցում թեորեմի
ապացույցում։
Այսպիսով,
ցանկացած թվային
ավտոմատ
գործառույթ կիրառվում
է S({fv(xi, X2), &(x15 X2), D
(x)})
բազմության վրա, և
արժեքը, և
k({G0(x),/v(x1, x2), D(x15 X2), D (x)}) բազմության վրա:

14
 Նմանապես, դուք կարող եք իրականացնել ճշմարտության
ավտոմատ գործառույթների ցանկացած համակարգ:

Թող հիմա /(x13 ..., XP) - կամայական ավտոմատ գործառույթ, որը

սահմանված է կանոնական համակարգով, թող սխեման S-ն իրականացնի
ճշմարտության գործառույթների համակարգը F1,..., FG, f, կախված
փոփոխականներից :.., ^g+n Թող SDX) - մեկ նախնական վիճակի
հետաձգում, որն իրականացվում է Նկ. 8։ Այնուհետև հեշտ է տեսնել, որ
ավտոմատ գործառույթը/(x13 XP) կարող է ներկայացվել նկ. 9։

Նկ․ 8 Նկ․9

Այսպիսով, մենք ցույց ենք տալիս, որ ցանկացած ավտոմատ

գործառույթ կարելի է ձեռք բերել սուպերպոզիցիայի և հետադարձ կապի
գործողությունների միջոցով գործառույթների վերջնական հավաքածուից
{G0(x),/v(x1, x2),/&(x15 X2),Դ(x)}: Նկատի ունեցեք, որ այս հավաքածուում/&
գործառույթը, Օրինակ, կարող է վերացվել, քանի որ այն ինքնին
արտահայտվում է /v-ի միջոցով և Ըստ բանաձևի /&(x15 X2) =/_, (fv(f_, (x1),/_,
(x2)):

Նկատի ունեցեք, որ յուրաքանչյուր ճշմարտության ավտոմատ

գործառույթ կարող է համապատասխանեցվել տրամաբանության
15
հանրահաշվի գործառույթին (մասնավորապես ՝ ելքի գործառույթ):
Այնուհետև գործառույթների եռյակը կհամեմատվի տրամաբանության
հանրահաշվի գործառույթների եռյակի հետ X2 v X2, x & X2, x, որի մասին
դիսկրետ մաթեմատիկայի դասընթացից 1 հայտնի է, որ այն
ֆունկցիոնալորեն ամբողջական համակարգ է տրամաբանության
հանրահաշվի բոլոր գործառույթների P2 դասարանում:

Քանի որ t2 մարտական ավտոմատ գործառույթների

գերադասությունները կհամապատասխանեն տրամաբանության
հանրահաշվի համապատասխան գործառույթների գերադասությանը,
պարզ է, որ մի շարք t2 մարտական գործառույթների եռյակը կարող է
փոխարինվել True ավտոմատ գործառույթների ցանկացած հավաքածուով,
որի համար տրամաբանության հանրահաշվի գործառույթների
համապատասխան հավաքածուն կազմում է P2-ում ամբողջական
համակարգ:
Մասնավորապես, կարելի է սահմանափակվել մեկ ավտոմատ
գործառույթով / ։ ^ , որի ելքի գործառույթը շեֆերի գործառույթն է jq v X2.
Վերոնշյալ պատճառաբանությունը մեզ թույլ տվեց կրճատել k-
ամբողջական հավաքածուի տարրերի քանակը մինչև երկու: Բնական է
հարց դնել k-համընդհանուր գործառույթի գոյության մասին, որը նույն
դերն է խաղում, Ինչ շեֆերի գործառույթը տրամաբանության
հանրահաշվում:
Նման գործառույթի առաջին օրինակը կառուցվել է Վ. Բ. Կուդրյավցևի
կողմից: Վ.Ա․ Բուրեվիչը կառուցել է K-ը երկու փոփոխականից
համընդհանուր գործառույթ է, որն ունի երկու պետություն: Ավելի ուշ է.Վ.
Վետրեննիկովան ստացել է ավտոմատ ֆունկցիայի հետևյալ օրինակը, որի
համընդհանուրությունն ավելի հեշտ է սահմանվում։

Թեորեմ: Բնական n-ի թվի համար կա k-հիմք, որը բաղկացած է n

տարրերից:
Ապացույց։ n= 1 — ում կարող եք վերցնել Կուդրյավցևի, Բուևիչի կամ
Վետրեննիկովայի ցանկացած Ունիվերսալ գործառույթ, p=2-ով ' G0(x) hfsh
համակարգ(x1} XD.
Դիտարկենք որ n> 2: Հաշվի առեք համակարգը․

16
Մուրի դիագրամ v գործառույթը հաշվարկող մեքենայի համար (x, y, XY), i =
1,..., n, ցույց է տրված նկ. 10.

Նկ․10 Մուրի դիագրամ գործառույթը հաշվարկող մեքենայի համար (Dx1,

gx2)
Vj Cj q, XD, i= 1, ..., n, դա հաշվարկող ավտոմատ է : Անվերապահ
անցումներով, վիճակներով ավտոմատ է, որի i-րդ վիճակում
իրականացվում է տրամաբանության հանրահաշվի vx2 ֆունկցիան, իսկ
մնացածներում ՝ xy: Դժվար չէ տեսնել, որ / ^CX, x=yn (yn_d...(yDk 1; XD, XD,...,
xd, xd, դրա համար Vn/s համակարգը ամբողջական է: Եթե անջատեք G0(x)
գործառույթը Vn-ից, ապա դրանում կմնան միայն անվերապահ
անցումներով մեքենաներ, որոնք ակնհայտորեն չեն վիրավորում /C-
ամբողջական համակարգը: Եթե տարր VJ (x15 XD, 1 < i < n, ապա մնացած
ավտոմատներն այնպիսին են, որ դրանք բոլորը t=i-ում են և անպայման
գտնվում են այն վիճակում, որում իրականացվում է տրամաբանության
հանրահաշվի գործառույթը, որն ունի ոչ ավելի, քան մեկ գոյություն
ունեցող փոփոխական: Նման մեքենաների ցանկացած կոմպոզիցիա,
ակնհայտորեն, նույնպես կունենա այս հատկությունը:

3․ ԱՌԱՋԻՆ ԽՆԴԻՐ
3․1 ԽՆԴՐԻ ՊԱՅՄԱՆՆԵՐԸ

Կառուցել տրված կանոնական արտահայտության համապատասխանող

լեզուն ճանաչող ավտոմատ․

 (2364)*15(08)*
3․2 ԽՆԴՐԻ ԼՈՒԾՈՒՄԸ
1
2

2 3 6 4 1
Սկիզ
բ q1 q2 q3 q4 q5 q6

17
 5

q7

0
q8

8 0
q9

4․ ԵՐԿՐՈՐԴ ԽՆԴԻՐ
4․1 ԽՆԴՐԻ ՊԱՅՄԱՆՆԵՐԸ

Կառուցել քերականություն, որը ստանում է հետևյալ կանոնական

արտահայտությանը համապատասխան լեզուն․
 (481)*368(41)*8

4․2 ԽՆԴՐԻ ԼՈՒԾՈՒՄԸ

L=(481)*368(41)*8
Q=(T, N, P, S)
T= {4, 8, 1, 3, 6}
N={s, e, h}
S-Սկզբնական նիշ
s—> e368h8
e—> ↋
18
e—> 481e
h—>↋
h—>41h
P={S—>e368h8, e-↋, e-481e, h—>41h}:

ԵԶՐԱԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆ

Այսպիսով ծանոթացանք ավտոմատների կիրառական

տեսություններին դրանց կազմությանը, դիսկրետ մաթեմատիկական
ֆունկցիաներ օգտագործմանը ավտոմատ համակարգերում
կարողացանք հասկանալ և ընկալել ընդհանուր ավտմամատ
համակարգերի ֆունկցիոնալ կառուցվածքային աշխատանքը թե
ծրագրային և թե մաթեմատիկական գործառույթները։ Կարողանալվ
հասկանալ թէ ինչպես է ցանկացած կոդային սխեմա փոխարինվում
թվաբանական գործողությունների ուսումնասիրեցին և հետազոտեցինք
ընդհանոր ավտոմատացված համակարգերի կառուցվածությունը և լրիվ
թվաբանական գործողությունների արժեքահամակարգը։

19
 ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ

1․ Подробнее Мотвани Раджив, Хопкрофт Джон Э., Ульман Джеффри Д. 2019 г. - Введение в

теорию автоматов, языков и вычислений. Классическое издание
2․ В.Б.Кудрявцев, С.В. Алешин, А.С. Подколзин – Теория Автоматов
3․ Теория самовоспроизводящихся автоматов -фон Нейман Джон

20