ელგუჯა ხინთიბიძე

aristoteles “saukeTeso saSuali”

aristoteles saxeliT Cvenamde moRweul nawerebSi sami eTikuri Txzulebaa

cnobili: `nikomaqes eTika~, `evdemes eTika~ da `didi eTika~. `nikomaqes eTika~
Tavisi suliT da Camoyalibebuli, mwyobri, garkveuli TvalsazrisiT
aristoteles Semoqmedebis ukanaskneli periodis Txzulebadaa miCneuli.
aristoteles eTika aris antikur aristokratul sazogadoebaSi realurad
arsebuli zneobis ganzogadeba. aristoteles eTika ZiriTadad gamoxatavs
antikuri epoqis sazogadoebis moralur msoflSegrZnebas. amitomac aristoteles
eTikaSi Zalze cotaa ucxo, specifikuri, gansxvavebuli da sakvirveli
Tanamedrove adamianis TvalsazrisiTac. amasTan erTad, rogorc aRiarebulia,
Cveni Tanamedrove epoqis adamianis azrovnebis formirebaSi gadamwyveti roli
renesansis epoqam Seasrula. renesansuli revolucia adamianis azrovnebaSi
swored antikur azrovnebaze, xolo sakuTriv eTikis sferoSi upiratesad
aristoteleze dayrdnobiT xdeboda. Sesabamisad, Tanamedrove adamianis
moraluri Sexedulebebi warsulis filosofiuri memkvidreobidan yvelaze axlos
swored aristoteles eTikasTanaa. swored amitomac msgavseba vefxistyaosnis
gmirTa moqmedebasa da aristoteles eTikur Sexedulebebs Soris SeiniSneba iseT
momentebSi, romlebic Tanamedrove adamianis TvalsazrisiTac bunebrivi da
Cveulebrivia. amave dros is, rac poemaSi enaTesaveba Tanamedrove adamianis
logikas, azrovnebas da qcevis wesebs, upirispirdeba religiur azrovnebas,
asketizms, saeklesio dogmatikas.

vefxistyaosanSi Caqsovili eTikuri SexedulebebiT, romelTac emyareba

vefxistyaosnis gmirTa moqmedeba da sikeTe, amqveyniur bednierebaSi mdgomareobs.
gmirTa moqmedebas aqvs didi mizani, isini iswrafvian misken, ibrZvian am miznis
misaRwevad. maT es mizani miaCniaT ara saSualebad sxva miznis miRwevisaTvis,
aramed TviTmiznad. es mizani ki amqveyniuri bednierebaa. TviTmizani = bedniereba.
swored aristoteles eTikuri Sexedulebebis ganaxlebiT da ganviTarebiT mivida
XIII saukunis evropa im azramde, rom `sikeTe aris is, rac sasargebloa adamianTa
modgmisaTvis, boroteba ki _ is, rac zians ayenebs mas~.

aristoteles `saSuali~ da vefxistyaosani

aristoteles ganmartebiT, saTnoeba gaazrebuli da SeZenili sulieri

Tvisebaa, romelic mdgomareobs gonebiT gansazRvrul subieqtur saSualSi; igi
aris saSuali or borotebas _ siWarbesa da ukmarobas Soris. ra aris es
`saSuali~, romelic aristoteles saTnoebad miaCnia?

filosofosis azriT, yoveli saTnoeba aris saSuali or ukiduresobas

Soris, romelTagan ToToeuli maTgani aris nakli. ase magaliTad, siuxve
saSualia mflangvelobasa da siZunwes Soris, siamaye _ Tavmomwoneobasa da
morCilebas Soris, maxvilgoniereba xumrobasa da uxeSobas Soris, Tavmdabloba
_ morcxvobasa da urcxvobas Soris da sxva. ai, swored amgvari saSuali aris
saTnoeba (zneobrivi srulqmnileba) da imitom aris igi Znelad misaRwevi, rom
Znelia am saSualis migneba.

ase rom, poemis idealur gmirTa Tvisebani: siuxve, simamace da sxva mravali,
romlebic erTi SexedviT am TvisebaTa ukidures, saxeobad Cans (ukidures siuxved,
ukidures simamaced), sinamdvileSi ukiduresoba ar aris.

sasiZos mokvlis gadawyveta _ saukeTeso saSuali

Seqmnil situaciaSi

aristoteles miTiTebiT `saSualis~ povna calkeul moqmedebaSi Zalze

rTulia. rogor unda vipovoT saSuali? _ svams aristotele kiTxvas da TviTonve
pasuxobs: is vinc iswrafvis saSualisaken, pirvel rigSi, unda gaemijnos imas,
rac ufro metad upirispirdeba saSuals...
 radganac erTi ukiduresoba yovelTvis ufro mcdaria, vidre meore. magram
ramdenadac Zalze Znelia saSualis povna, meore rigSi, saWiroa avirCioT ori
borotebidan naklebi (rogorc amboben mezRvaurebi).

მას შემდეგ, რაც ტარიელმა შეძლო დაერწმუნებინა მიჯნური თავის სიყვარულსა

და ერთგულებაში, იქამდე ვეფხვივით პირგამეხებული ნესტანი დამშვიდდა („მე
ღმრთისაებ- რად მომიტკბა, გამწყრალი, გამქისებული“ - 541) და შექმნილი რთული
მდგომარეობიდან გამოსავლის ძიებაზე დაიწყო ფიქრი. მისი აზრით, ისეთ სიტუაციაში,
როგორშიც მიჯნურები იმყოფებიან, საუკეთესო გამოსავალი სასიძოს ჩუმად მოკვლა იყო
და არა ის, რასაც ტარიელი აპირებდა – სასიძოდ მოწვეული უფლისწულის და მისი
მხლებლების არ შემოშ- ვება, ამოწყვეტა: „თუ სასიძო არ მოუშვა, ვა თუ მეფე გაგიმწარდეს,
შენ და იგი წაიკიდნეთ, ინდოეთი გარდაქარდეს“ (545)

მეორე მხრივ, თუ ტარიელი არაფერს მოიმოქმედებდა და სასიძოს ხელს არ შეუშლიდა

(რასაც სწამებდა მას განრისხებული ნესტანი), მიჯნურთა სიყვარული იღუპებოდა –
ხვარაზმელი უფლისწული ნესტანს შეირთავდა და თანაც ინდოეთში სპარსნი გაუფროს-
დებოდნენ („გახასდებოდნენ“), რასაც მიჯნურები ვერ შეურიგდებოდნენ. ნესტანი, ცხადია,
ხვდება, რომ ტარიელი ხვარაზმშას ძისთვის მის დათმობას არ აპირებს. ინდოეთის
მთავარსარდალი და უბადლო მეომარი მზად არის ხვარაზმეთის მთელი ლაშქარი
ამოწყვიტოს:

„მე ვჰკადრე: „ღმერთმან აშოროს მის ყმისა შენი ქმარობა!

რა შემოვიდენ ინდოეთს, შევიგნა მათი გვარობა,

ვუჩვენო ჩემი ძალ-გული და ჩემი მეომარობა:

ასრე დავხოცნე, შეეძლოს აღარას, არ სახმარობა!" (544).

ნესტანი ცდილობს შექმნილი სიტუაციიდან გამოსავლის ძიების ორ უკიდურესობას შორის

(არაფრის არ მოქმედება და მოსული ხვარაზმელების ერთიანად ამოწყვეტა) საუკეთესო
საშუალი იპოვოს და ტარიელს ურჩევს: „მოპარვით მოჰკალ სასიძო, ლაშქართა ნუ
მოირთავო, მისთა სპათაცა ნუ დაჰხოც, ზროხათა ვითა, ვირთაო, – დიადი სისხლი
უბრალო კაცმანმცა ვით იტვირთაო?" (546). ვეფხისტყაოსნისეული საუკეთესო საშუალი ამ
ეპიზოდში მორალურ და ფილოსოფიურ წყაროსთან მიმართებას წარმოაჩენს. პირველი
მათგანი ქრისტიანული ეთიკაა:

ნესტანი ცდილობს აირიდოს მრავალრიცხოვან უდანაშაულოთა სისხლის დაღვრა („დიადი

არის თუ არა ეს მოქმედება ის საშუალი, რომელიც, არისტოტელეს აზრით, სრულქმნი-

ლებაში მდგომარეობს? არისტოტელეს მითითებით, „საშუალის“ პოვნა ცალკეულ

მოქმედებაში ძალზე რთულია. ნესტანმა გაითვალისწინა ტარიელის მიდრეკილება ერთი

უკიდურესობისაკენ („ვუჩვენო ჩემი-ძალ-გული და ჩემი მეომარობა“ – 544) და დააცილა
ტარიელი ამ უკიდურესობას. მეორე უკიდურესობა იქნებოდა ის, რომ მას არაფერი
მოემოქმედებინა ნესტანის გადასარჩენად, ხოლო საშუალი, არისტოტელეს სიტყვებით თუ
ვიტყვით, ორი ბოროტებიდან ნაკლები უნდა ყოფილიყო. ნესტანმაც სწორედ ასეთი
საშუალი მოქმედება აირჩია და ეს საშუალი სწორედ მისი საშუალობის გამო იყო
საუკეთესო; შექმნილ სიტუაციაში ერთადერთი სწორი მოქმედება, ცხადია,
ვეფხისტყაოსანში შექმნილი სიტუაციისა და პოემის გმირთა მიერ დასახული მიზნის
რელიზაციისათვის შექმნილი ჩარჩოს ფარგლებში.