MEĐUNARODNI

SISTEM JEDINICA

M E R E N J E I KO N T R O L A
ZAG AĐENJA

Mast.inž. Zorana Lanc

Međunarodni sistem jedinica
▪ Međunarodni sistem jedinica (Système International d’Unités, odnosno International System of
Units), skraćeno SI, je najšire korišćeni sistem jedinica.

▪ To je najčešći sistem za svakodnevnu trgovinu u svetu, i skoro je univerzalno korišćen u nauci.

▪ SI je prvi put dobio svoje ime 1960. godine, a poslednji put 1971.

▪ Njime upravlja organizacija za standarde: Međunarodni biro za težine i mere (Bureau

International des Poids et Mesures).
Osnovne jedinice SI sistema
▪ SI se sastoji od tri klase veličina: osnovne jedinice, izvedene jedinice i pomoćne jedinice.

▪ Sedam SI osnovnih jedinica su: kilogram, metar, sekund, amper, kelvin, mol i kandela.

▪ SI takođe definiše i određeni broj SI prefiksa koji se koriste uz jedinice: oni se kombinuju sa bilo
kojim imenom jedinice da bi se dobili umnošci.

▪ Na primer, prefiks kilo označava umnožak od hiljadu, tako da kilometar iznosi 1000 metara,
kilogram 1000 grama, itd.

▪ Prefiksi nikad nisu spojeni, tako da je milioniti deo kilograma miligram, a ne "mikrokilogram".

Više info na: http://www.dmdm.rs/cr/OMernimJedinicama.php

SI stil pisanja
▪ Simboli se pišu malim slovom, osim kada su izvedeni od imena osobe. Na primer, jedinica za
pritisak je nazvana po Blezu Paskalu, tako da se simbol piše "Pa", dok se sam naziv jedinice
piše paskal. Izuzetak je litar, čija je zvanična skraćenica "L" umesto češće korišćene skraćenice
"l" zbog toga što previše liči na "1".
▪ Simboli se pišu u jednini: npr. "25 kg", a ne "25 kgs".
▪ Simboli nemaju tačku (.) na kraju.
▪ Poželjnije je da se simboli pišu rimski uspravno (m za metre, L za litre), da bi se razlikovali od
kurzivnih slova korišćenih za matematičke promenljive (m za masu, l za dužinu).
▪ Razmak treba da razdvaja broj i simbol, npr. "2,21 kg", "7,3•102 m2". Izuzeci su simboli za
ravanske stepene, minute i sekunde (°, ′ i ″), koji se pišu bez razmaka.
SI stil pisanja
▪ Razmaci treba da se koriste da grupišu decimalne cifre u trojke, npr. 1 000 000 ili 342 142
(nasuprot zarezima i tačkama koji se koriste u drugim sistemima, npr. 1,000,000 ili 1.000.000).
▪ U engleskom jeziku, decimalni simbol treba da se piše kao tačka, tj. broj "dvadesetčetiri koma
pedesetjedan" treba da se napiše kao "24.51", ovo je uvedeno od strane CIPMa 1997. godine.
U svim ostalim jezicima, koristi se zarez, tj. "24,51".
▪ Simboli za izvedene jedinice formirane od više jedinica množenjem se spajaju razmakom ili srednjom
tačkom (•), npr. N m ili N•m.
▪ Simboli formirani deljenjem dve jedinice su spojeni znakom "kroz" (/) ili imaju negativan izložilac. Na
primer, "metar u sekundi" može da se piše "m/s", "m s-1" ili "m•s-1 ".
▪ Znak "/" ne bi trebalo da se koristi kada je rezultat dvosmislen, tj. "kg m-1 s-2" je prikladnije pisati
nego "kg/m/s2".
Osnovne jedinice SI sistema
Osnovna jedi nica SI si stema
Nazi v osnovne f i zičke vel i či ne
Nazi v Si mbol

Dužina metar m

Masa kilogram kg

Vreme sekund s

Jačina električne struje amper A

Termodinamička temperatura kelvin K

Količina supstance mol mol

Svetlosna jačina kandela cd

Nove definicije osnovnih jedinica SI sistema
▪ U 2019. godini došlo je do redefinisanja osnovnih jedinica SI sistema u skladu sa ISQ (eng.
International System of Quantities).

▪ Ovim su redefinisane četiri od ukupno sedam mernih jedinica: kilogram, amper, kelvin i mol.

▪ Nove definicije izvedene su na osnovu utvrđenih brojnih vrednosti fundamentalnih konstanti:

Plankove konstante (h), elementarnog naelektrisanja elektrona (e), Bolcmanove konstante (kB) i
Avogadrovog broja (NA).

▪ Sekunda, metar i kandela bile su definisane na osnovu fundamentalnih fizičkih konstanti pa su

njihove nove definicije izvedene na osnovu starih definicija uz manje korekcije.

▪ Nove definicije osmišljene su tako da poboljšaju SI sistem bez promene samih vrednosti bilo
koje od jedinica čime se očuvala kvantitativna verodostojnost.

Više info na: http://www.dmdm.rs/PDF/Revizija_SI_jedinica_lt.pdf

Fundamentalne konstante za redefinisanje
osnovnih SI jedinica
▪ Frekvencija prelaza između dva neperturbovana hiperfina nivoa osnovnog stanja atoma
Cezijuma 133 ΔνCs od 9 192 631 770 Hz

▪ Brzina svetlosti u vakuumu c je 299 792 458 m/s

▪ Plankova konstanta h je 6,626 070 15 × 10–34 J s

▪ Elementarno naelektrisanje e je 1,602 176 634 × 10–19 C

▪ Bolcmanova konstanta kB je 1,380 649 × 10–23 J/K

▪ Avogadrova konstanta NA je 6,022 140 76 × 1023 /mol

▪ Svetlosna efikasnost Kcd monohromatskog zračenja frekvencije 540 × 1012Hz je 683 lm/W

Više info na: http://www.dmdm.rs/PDF/Revizija_SI_jedinica_lt.pdf

Sekund [s]
▪ Nova definicija sekunde suštinski je ista kao i prethodna definicija. Razlike se ogledaju u
strožije definisanim uslovima pod kojima nova definicija vredi.

▪ Prethodna definicija: sekunda je jednaka trajanju 9 192 631 770 perioda zračenja koje
odgovara prelazu između dva superfinа nivoa osnovnog stadijuma atoma cezijuma 133, pri
temperaturi od 0 К.

▪ Nova definicija: sekunda, simbol s, merna je jedinica za vreme u SI sistemu. Definisana je na

osnovu konstante ∆vCs, stabilno bazno stanje hiperfine tranzicione frekvencije atoma cezijim-
133, brojnom konstantom 9 192 631 770, kada je frekvencija izražena u [Hz] odnosno [s−1].
Metar [m]
▪ Nova definicija metra suštinski je ista kao i prethodna definicija. Jedina razlika ogleda se u
postojanju dodatnih detalja u definiciji koji potiču od nove rigoroznije definicije sekunde.

▪ Prethodna definicija: metar je dužina puta koju svetlost pređe u vakuumu tokom vremenskog
intervala od 1/299 792 458 sekundi.

▪ Nova definicija: metar, simbol m, merna je jedinica za dužinu u SI sistemu. Definisana je na

osnovu utvrđene brojne vrednosti brzine svetlosti u vakuumu c koja iznosi 299 792 458
izražena u mernoj jedinici [m s−1], gde je sekunda definisana na osnovu fizičke konstante ∆vCs.
Kilogram [kg]
▪ Nova definicija kilograma u potpunosti je nezavisna od internacionalnog etalona kilograma.
Svodi se na utvrđenu vrednost fizičke konstante h.

▪ Prethodna definicija: kilogram je jedinica mase i jednak je međunarodnom prototipu kilograma.

▪ Nova definicija: kilogram, simbol kg , merna je jedinica za masu u SI sistemu. Definisan je na

osnovu utvrđene brojne vrednosti Plankove konstante h = 6,626 070 15 × 10–34 J s , koja je
ekvivalentna mernoj jedinici [kg m2 s−1], gde su metar i sekunda definisani preko c i ∆νCs.
Amper [A]
▪ Prethodna definicija: amper je takva konstantna struja koja će, propuštena kroz dva prava
paralelna provodnika beskonačne dužine i zanemarljivog poprečnog preseka postavljena na
udaljenosti od 1 metrа u vakuumu, izazvati između ovih provodnika silu od 2 · 10-7 N/m.

▪ Nova definicija: amper, simbol A , merna je jedinica za jačinu električne struje u SI sistemu.
Definisana je na osnovu utvrđene brojne vrednosti elementarnog naelektrisanja elektrona koje
iznosi e = 1,602 176 634 × 10–19 C, koja je ekvivalentna mernoj jedinici [A s], gde je sekunda
definisana na osnovu konstante ∆vCs.
Kelvin [K]
▪ Prethodna definicija: kelvin, jedinica termodinamičke temperature, jednaka je 273,16-om delu
termodinamičke temperature trojne tačke vode.

▪ Nova definicija: kelvin, simbol K, merna je jedinica za termodinamičku temperaturu u SI

sistemu. Definisana je na osnovu utvrđene brojne vrednosti Bolcmanove konstante koja iznosi
kB = 1,380 649 × 10–23 J/K, koja je ekvivalentna mernoj jedinici [kg m2 K−1 s −2], gde su
kilogram, metar i sekunda definisani u odnosu na konstante h, c i ∆vCs.
Mol [mol]
▪ Prethodna definicija: mol je količina supstance sistema koji sadrži onoliko elementarnih
entiteta koliko ima atoma u 0.012 kilograma ugljenikovog izotopa C-12. Pri korišćenju mola
potrebno je specifikovati šta su elementarni entiteti, odnosno definisati da li se radi o
atomima, molekulima, jonima, elektronima, nekim drugim česticama ili specifičnoj grupi
čestica.

▪ Nova definicija: mol, oznaka mol, merna je jedinica za količinu supstance u SI sistemu. Jedan
mol sadrži tačno 6,022 140 76 × 1023 elementarnih entiteta. Ovo je utvrđena brojna vrednost
Avogadrove konstante NA izražene u mernoj jedinici [mol−1] i koja se naziva Avogadrov broj.
Količina supstance, simbol n, sistema je mera broja specifičnih elementarnih entiteta.
Elementarni entitet može biti: atom, molekul, jon, elektron, neka druga čestica ili grupa
specifičnih čestica.
Kandela [cd]
▪ Prethodna definicija: kandela je jačina svjetlosti, u datom pravcu, izvora koji emituje
monohromatsko zračenje frekvencije 5,40 × 1014 [Hz] i čija je jačina zračenja u tom pravcu
1/683 vata po steradijanu.

▪ Nova definicija: kandela, simbol cd, merna je jedinica u SI sistemu za jačinu svjetlosti u
određenom pravcu. Definisana je na osnovu fiksne brojne vrednosti jačine svetlosti
monohromatskog zračenja frekvencije 540 × 1012 [Hz], i iznosi Kcd = 683 izražene u mernoj
jedinici [lm W−1], koja je ekvivalentna mernoj jedinici [cd sr kg−1 m−2 s3], gde su kilogram,
metar i sekunda definisani u odnosu na konstante h, c i ∆vCs-
Značaj novih definicija osnovnih jedinica
▪ Korišćenje prirodnih konstanti za definisanje SI omogućava naučnoj zajednici i svim
zainteresovanim stranama da rezultati merenja budu precizniji u širokom opsegu merenja
počev od najmanjih do najvećih vrednosti.

▪ Ovim se povezuju ključna merenja na atomskoj (i kvantnoj) skali sa merenjima koja se sprovode
na makroskopskom nivou u oblastima kao što su merenja mase i u termometriji, koja su se do
sada sprovodila korišćenjem manje preciznih indirektnih metoda.

▪ Kao što je redefinicija sekunde omogućila GPS navigaciju, očekuje se da redefinicija pomenutih
SI jedinica tokom vremena omogući tehnologije koje još ne možemo ni da zamislimo, uz
održavanje kontinuiteta za krajnje praktične korisnike.

Više info na: http://www.dmdm.rs/PDF/Revizija_SI_jedinica_lt.pdf

Izvedene jedinice SI sistema
Izvedene jedinice SI sistema sa posebnim imenima se koriste za merenje ostalih izvedenih fizičkih
veličina, a dobijaju se kombinacijom osnovnih jedinica SI sistema. Na taj način je moguće sve
izvedene jedinice SI sistema izraziti preko osnovnih jedinica, kao što je prikazano u nastavku.

Izraženo u osnovnim
Ime Simbol Veličina
jedinicama

herc Hz frekvencija s-1

Izvedene jedinice SI sistema
Izraženo u osnovnim
Ime Simbol Veličina
jedinicama

njutn N sila kg m s-2

džul J energija kg m2 s-2

Izvedene jedinice SI sistema
Izraženo u osnovnim
Ime Simbol Veličina
jedinicama

vat W snaga J/s = kg m2 s-3

paskal Pa pritisak N/m2 = kg m-1 s-2

Izvedene jedinice SI sistema
Izraženo u osnovnim
Ime Simbol Veličina
jedinicama

lumen lm svetlosni fluks cd sr

luks lx osvetljenost lm/m2 = cd sr m-2

Izvedene jedinice SI sistema
Izraženo u osnovnim
Ime Simbol Veličina
jedinicama

kulon C naelektrisanje As

W/A = J/sA = J/C =

volt V napon
kg m2 s-3 A-1
Izvedene jedinice SI sistema
Izraženo u osnovnim
Ime Simbol Veličina
jedinicama
električna
om Ω V/A = kg m2 s-3 A-2
otpornost

električna
farad F C/V = kg-1 m-2 s4 A2
kapacitivnost
Izvedene jedinice SI sistema
Izraženo u osnovnim
Ime Simbol Veličina
jedinicama

veber Wb magnetni fluks V s = kg m2 s-2 A-1

tesla T Magnetna indukcija Wb/m2 = kg s-2 A-1

-2
Izvedene jedinice SI sistema
Izraženo u osnovnim
Ime Simbol Veličina
jedinicama

henri H induktivnost Wb/A = kg m2 s-2 A-2

električna
simens S Ω-1 = kg-1 m-2 s3 A2
provodnost
Izvedene jedinice SI sistema
Izraženo u osnovnim
Ime Simbol Veličina
jedinicama

bekerel Bq radioaktivnost s-1

Izvedene jedinice SI sistema
Izraženo u osnovnim
Ime Simbol Veličina
jedinicama
apsorbovana doza
grej Gy
jonizujućeg zračenja
J/kg = m2 s-2
ekvivalentna doza
sivert Sv
jonizujućeg zračenja
Izvedene jedinice SI sistema
Izraženo u osnovnim
Ime Simbol Veličina
jedinicama

katal kat katalitička aktivnost mol/s

stepen celzijusa C temperatura 273.15 K

Pomoćne jedinice SI sistema
Pomoćne SI jedinice nemaju dimenzije, pa stoga ne traže definiciju preko osnovnih jedinica.

Ime Simbol Veličina Definicija

Jedinica za ugao je ugao kod centra kruga zatvoren lukom

radijan rad ugao kružnice koji je jednak u dužini poluprečniku kruga.
Postoji 2π radijana u krugu.
Jedinica za prostorni ugao je prostorni ugao kod centra kugle
prostorni
steradijan sr poluprečnika r zatvoren delom površine kugle sa površinom r2.
ugao
Postoji 4π steradijana u kugli.
Pomoćne jedinice SI sistema

RADIJAN STERADIJAN
Ne-SI jedinice prihvatljive za
upotrebu u SI sistemu
Ime Si mbol Veličina Ek vi val ent u SI jedi nicama

minut min vreme 1 min = 60 s

sat h vreme 1 h = 60 min = 3 600 s
dan d vreme 1 d = 24 h = 1440 min = 86 400 s
lučni stepen ° ugao 1° = (π/180) rad
lučni minut ′ ugao 1′ = (1/60)° = (π/10 800) rad
lučni sekund ″ ugao 1″ = (1/60)′ = (1/3 600)° = (π/648 000) rad
litar l ili L zapremina 0.001 m3
tona t masa 1 t = 103 kg
SI prefiksi
Sledeći SI prefiksi mogu da se
koriste kako bi se dodao prefiks
bilo kojoj od spomenutih jedinica
kako bi se napravio umnožak ili
podumnožak originalne jedinice.
Grčki alfabet